Iranun

Iranun atau Illanun ialah nama satu suku kaum yang dikategorikan sebagai penduduk bumiputera Sabah. Iranun bermaksud berkasihkasihan. Berkasih-kasihan ini bermaksud wujudnya sistem hubungan sosial yang amat erat, yang terikat oleh tali persaudaraan yang amat
intim, yang berlandaskan sistem kerjasama dan gotong-royong.Walaupun begitu,suku irranun ini mempnyai sifat yang amat penyabar tetapi
apabila kesabaran mereka sampai ke tahap maksimum,suku irranun juga boleh menjadi pemarah.Menurut kajian,sifat pemarah ini hanya
keluar jika mereka di cabar atau suku mereka di perkecilkan.Selain itu suku irranun ini adalah suku yang amat terkenal dengan kebolehan
mereka di lautan,menurut cerita suku irranun ini pernah menjadi musuh utama syarikat borneo utara yang pernah menjajah negeri sabah
kerana kebanyakan kapal pedagang yang singgah di sabah akan dirompak oleh suku irranun,sehinggakan mereka kebanyakan nya di gelar
'datu' atas keberanian mereka itu dan mereka mampu menumpaskan kapal-kapal dagang yang lengkap bersenjata meriam dan senapang
sedangkan mereka hanya bersenjatakan parang dan ilmu yang penuh di dada.Rompakan ini bukanlah untuk rompakan semata-mata,tetapi
adalah untuk merampas kembali hak mereka yang telah di rampas oleh orang-orang barat.Suku irranun ini juga amat terkenal dengan ilmuilmu yang amat hebat dalam mempertahankan diri dan memperthankan hak mereka.Ilmu balan-balan juga di percayai berasal dari suku
kaum yang berasal dari mindanau ini.

Disebabkan mereka merupakan pelayar yang cekap, tempat tinggal masyarakat Iranun banyak tertumpu di kawasan tepi pantai. Namun ada
juga yang terletak di bahagian dalam daerah. Masyarakat Iranun ini banyak menetap di daerah Kota Belud, seperti di kampung Pantai
Emas, Kaguraan, Kota Peladok, Tamau,Marabau, Payas-Payas, Marampayan, Kota Bongan, dan lain-lain. Selain itu, masyarakat Iranun
juga tinggal di kampung-kampung di Lahad Datu, Kudat, Likas dan Kota Kinabalu. Jumlah mereka pada 2006 dianggarkan seramai 25,00030,000 orang. Di luar Malaysia, masyarakat Iranun juga boleh ditemui di Kepulauan Sulu dan Mindanao, Filipina.

Masyarakat Iranun mempunyai dialek atau bahasa yang tersendiri dikenali sebagai basa Iranun. Bahasa Iranun ini digolongkan dalam
kumpulan bahasa Hesperonesia, iaitu salah satu kumpulan keluarga bahasa Austronesia (Encyclopedia of World Culture, 1993: 101).
Sesuatu yang menarik tentang bahasa ini ialah wujudnya kelainan di antara satu kawasan dengan kawasan yang lain. Contohnya dialek
Kaguraan dan dialek Marampayan yang memperlihatkan beberapa perbezaan. Perkara yang serupa dikesan pada dialek Iranun yang
dituturkan di Tungku, Lahad Datu di pantai timur Sabah dengan dialek Iranun di pantai barat Sabah (Datu Bandira Datu Alang, 1992: 73-4).
Walaupun terdapat perbezaan di antara dialek tersebut, tetapi faktor ini bukanlah penghalang untuk mereka berinteraksi. Dalam hal lain,
tahap saling memahami di antara dialek tersebut masih tinggi. Hal ini membolehkan mereka berinteraksi dengan baik. Bahasa Iranun
Marampayan dianggap sebagai bahasa Iranun baku dan digunakan oleh kebanyakan penutur bahasa Iranun di Sabah. Kebanyakan penutur
bahasa Iranun juga menguasai bahasa sukuan yang lain dan juga bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan. Namun demikian, tidak
dinafikan bahawa terdapat juga golongan Iranun yang tidak tahu bertutur dalam bahasa Melayu, tetapi bilangan golongan ini cuma sedikit
sahaja.

Di Sabah, bahasa Melayu merupakan bahasa komunikasi antara kaum. Bahasa Iranun pula merupakan bahasa ibunda bagi masyarakat
Iranun. Dalam kehidupan seharian masyarakat Iranun pada masa kini secara khususnya, kedua-dua bahasa ini mempunyai hubungan dari
segi pengaruh. Perhubungan antara bahasa Melayu dengan bahasa Iranun di Sabah ini memperlihatkan pengaruh yang kuat daripada

bahasa yang dominan kepada bahasa yang bukan dominan, yakni bahasa sukuan. Hal ini bermakna bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi
dan bahasa kebangsaan Malaysia sudah pasti mempunyai pengaruh yang kuat terhadap bahasa-bahasa sukuan lain yang bukan dominan
termasuklah bahasa Iranun.

Perkataan lanun dianggap berasal dari nama suku kaum ini.

http://ms.wikipedia.org/wiki/Iranun
SUNDAY, MAY 16, 2010

BEBERAPA PANDANGAN TERHADAP MASYARAKAT IRANUN DI SABAH

Oleh
Milus

Hj.

Abd.

Wahad

Terdapat beberapa kajian berkaitan masyarakat Iranun dan antara yang pernah diterbitkan ialah kajian Datu Bandira Datu Alang, Iranun:
Sejarah dan Adat Tradisi, (1992). Buku ini banyak memerikan kaitan antara asal-usul dan budaya masyarakat Iranun. Tumpuan
perbincangan dalam buku tersebut hanya melihat kepada persoalan sejarah, struktur sosial, adat perkahwinan, kematian, sistem beragama
dan senario masyarakat Iranun kini. Tetapi kajian ini tidak menggunakan sumber primer secara meluas, tetapi maklumat yang digunakan
adalah berasaskan sumber sekunder. Oleh itu, sebahagaian maklumat yang beliau kemukakan dalam penulisan ini banyak bergantung
kepada
sumber
lisan
dan
tidak
diperkukuhkan
dengan
senarai
responden
sebagai
pemberi
maklumat.
Penulisan ini kelihatan bercanggah dengan beberapa maklumat, terutama kehadiran kuasa tempatan di Tempasuk. Sedangkan pada tahun
1790 Raja Ismail merupakan kuasa pemerintah di Tempasuk dan selepas itu kuasa memerintah Tempasuk beralih kepada anaknya Sultan
Sa Tebuk sehinggalah 1879. Ketika Sultan Sa Tebuk menyerang Ambong, Brooke iaitu Raja Putih Sarawak telah datang ke Tempasuk
menemui Sultan Sa Tebuk bagi menyatakan bantahan terhadap tindakan sultan tersebut. Menurut penulisan beliau, pada tahun 1850
Tempasuk
di
bawah
kuasa
Sultan
Sa-Malabang.
Meneliti terhadap penulisan ini, maka didapati kajian tersebut tidak memuatkan beberapa maklumat penting berkaitan etnik Iranun. Walau
bagaimanapun kajian ini boleh memberikan pelbagai sumber dan maklumat yang dapat menyumbang terhadap sejarah masyarakat Iranun
di Sabah. Pernyataan beliau berkaitan politik juga adalah terhad, terutama pergolakan politik dalam bentuk kepartian ketika era
kemerdekaan, dan beliau hanya menjelaskan beberapa penentangan awal orang Iranun terhadap kuasa Syarikat Berpiagam Borneo Utara
British
atau
SBBU.
Selain itu, seorang pengkaji barat Howard P. McKaughan telah menulis dan menyatakan pandangannya tentang bahasa Iranun di Sabah
berjudul Iranun Verb Structure yang dibentangkan dalam seminar pada 8 April 2000. Beliau menyatakan bahawa bahasa Iranun ini
mempunyai beberapa keunikan dan tingkat kosa kata yang banyak. Contohnya: Su, si, a, i, sa, ku, ki, pen, den ,run, da, di, na, kagia, duu,
aya, kun, utu, agu, tantu, ba, dan banyak lagi . Kajian ini hanya menyentuh aspek bahasa Iranun sebagai tumpuan, namun kajian terhadap
sejarah
dan
politik
terus
diabaikan.
Selain itu, seorang lagi pengkaji dari Filipina iaitu Mamitua Saber turut mengkaji dan menulis berkaitan masyarakat Iranun di Sabah di dalam
rencananya yang berjudul, Ilanun of Sabah an Ethnic Extration from Mindanao(1984). Namun tulisan ini hanyalah merupakan kajian
perbandingan antara masyarakat Iranun di Sabah dan masyarakat Iranun di Mindanao sama ada dari aspek bahasa, sejarah dan
kebudayaan. Kajian ini tidak dilakukan secara mendalam, namun ianya merupakan artikel penting yang turut menceritakan kedudukan orang
Iranun. Walaupun begitu segala maklumat yang terdapat dalam artikel ini adalah amat penting lebih mengenali dan memahami etnik Iranun.
D. Headly pula di dalam kajiannya ada menulis tentang adat-adat perkahwinan masyarakat Iranun dalam Some Illanun and Bajau Marriage
Customs in Kota Belud District, North Borneo,(1951). Penulisan ini melihat bagaimana masyarakat Iranun dan Bajau mengadakan majlis
perkahwinan dan adat-adat yang perlu dipatuhi sama ada oleh pihak lelaki atau pun pihak perempuan. Antara aspek yang dibincangkan
seperti pelit, peramai-ramaian, benga atau getas sarirai dan yang paling penting adalah adat berian. Adat-adat yang dibincangkan itu
adalah amat penting dalam sosio budaya masyarakat Iranun. D. Headly melihat hal ini dalam kehidupan masyarakat Iranun dan Bajau
sesuatu
yang
unik
dan
menarik.
Tetapi tindakan beliau ini telah meletakkan orang Iranun dan Bajau adalah dua komuniti yang sama dengan menyamakan adat-istiadat dan
budaya. Kesannya kedudukan stratifikasi sosial dalam masyarakat Iranun mula terancam yang melibatkan beberapa identiti penting dalam
masyarakat Iranun, contohnya kedudukan golongan bangsawan iaitu datu dan sharif. Sedangkan golongan ini telah memainkan peranan
penting
dalam
sejarah
dan
perkembangan
politik
Iranun.
Selain itu, seorang pengkaji Barat iaitu Ivor H. N. Evans, telah menulis tentang kehidupan masyarakat Iranun dan Bajau. Penelitian Evans
terhadap sosio budaya dan kehidupan masyarakat Iranun dan Bajau agak luas sehinggakan beliau beranggapan bahawa etnik Iranun dan
Bajau mempunyai sifat yang buruk seperti suka berjudi, mabuk, sombong, garang dan sebagainya. Penelitian Evans ini dilihat sebagai satu

penghinaan

terhadap

masyarakat

Iranun

secara

keseluruhannya.

Gambaran Evans terhadap orang Iranun dan Bajau adalah sesuatu yang negatif dalam penulisan tersebut. Banyak aspek yang disentuh
oleh Evans, terutama kegiatan orang Iranun sebagai lanun, cara berpakaian dan agama Islam sebagai anutan masyarakat ini. Namun
begitu, apa yang dinyatakan oleh Evans ini perlu dijelaskan kembali untuk menyatakan keadaan sebenar berkaitan masyarakat Iranun.
Owen Rutter menulis berkaitan orang Iranun juga, di mana beliau memberi tumpuan terhadap kegiatan perlanunan. Beliau menyatakan
tentang kehebatan orang Iranun dalam aktiviti perlanunan ini di dalam Chapter II: The Illanun Pirates , sehingga orang Iranun membentuk
kekuatan sekitar 30-40 orang untuk satu pasukan. Kajian ini turut dikukuhkan oleh penulis Barat iaitu James Warren, di mana beliau
menyatakan bahawa orang Iranun melakukan kegiatan perlanunan di kepulauan Nusantara yang melibatkan perhambaan.
Beberapa orang pengkaji tempatan seperti Dayang Suraya Haji Mulia, telah menulis berkaitan sosial masyarakat Iranun di Kampung
Rampayan Laut, yang melibatkan sistem kekeluargaan mengikut Islam. Antaranya sistem pendidikan al-Quran dalam masyarakat Iranun,
peranan Imam, sistem kekerabatan dan hubungan keluarga, serta pembahagian harta. Manakala Ismail Ahmad telah menulis berkaitan
sistem warna dalam kebudayaan masyarakat Illanun, di mana beliau menjelaskan bahawa warna adalah melambangkan status individu
dalam masyarakat Iranun. Begitu juga Datu Raiman Datu Kauman yang menulis tentang bahasa sapaan dalam masyarakat Iranun.
Kajian yang dilakukan itu, boleh dijadikan asas dalam penulisan ini, walaupun kajian tersebut tidak menyentuh aspek politik. Tetapi dalam
penulisan ini terdapat maklumat yang berbentuk sejarah dan boleh dijadikan sebagai maklumat tambahan bagi menyokong penulisan ini.
Selepas kemerdekaan banyak maklumat berkaitan orang Iranun terdapat dalam akhbar-akhbar tempatan seperti Daily Express, Sabah
Times, dan Borneo Post. Peranan parti USNO juga sebagai medan politik baru orang Iranun telah membantu merubah senario politik Iranun
sejak seawal merdeka.

http://abuhilmie.blogspot.com/2010/05/beberapa-pandangan-terhadapmasyarakat.html

Karla Smith
Iranun is one of the more than fifty indigenous languages of Sabah, Malaysia, on the island of
Borneo. Like many of the worlds ethnolinguistic minorities at the turn of the millennium,
members of the Iranun community have been concerned about what they perceive as a decline
in the use of their ethnic language among the younger generation. Their concern is that their
children, who are required to learn the national language, Malay, for formal education, are
achieving fluency neither in their mother tongue, nor in the national language. In addition,
community members are concerned about the amount of cultural heritage and knowledge that is
being lost as the older generation dies. In an effort to promote the use of their mother tongue
and preserve their heritage, the Iranun community has begun several language development
projects. These include developing a written form of their language, using computer technology
to develop a library of mother tongue literature, and planning a mother tongue pre-school
program as a means of enhancing their childrens cognitive functioning and improving their
acquisition of Malay and later English. The key emphasis in these activities is that they are
developed as people-centred and community-based processes. Karla Smith is a literacy specialist
and works for the Summer Institute of Linguistics (SIL).

The Iranuns Strategy for Language and Culture Preservation

There are estimated to be some 15,000 Iranun speakers in Sabah. They are mainly found in one
district on the West Coast although Iranun is also spoken in a few villages in another area in
southeastern Sabah. The Iranun are Muslim and many live on the coast, earning their living from
the sea. Others live further inland and have adopted an agricultural lifestyle cultivating rice and
vegetables. The literature lists them as Illanun or Lanun, but Iranun is the name preferred by the
Sabahan Iranun, meaning longing for a certain place, which they say conveys their love for their
homeland.
A lawyer and senator, an Iranun, who is a Minister in the Government, felt for himself the
concerns of his people. In 1995, he invited the Institut Linguistik SIL to work with his people to

help them with their language preservation and development. SIL1 has worked in Sabah for more
than 20 years helping other ethnic groups to develop writing systems for their languages. The
organization specializes in language analysis and development, assists with developing practical
orthographies and grammar descriptions, and provides training in translation and literature
production. Our emphasis is on training so that each ethnic group has the ability to develop and
preserve their language as they see fit. Many books and technical papers written by SIL
members have been published by, and can be found in the Sabah State Museum.
Dr. Howard P. McKaughan,2 a respected linguist and SIL consultant, made his first trip to Sabah
in 1996 to work with the Iranun people. Since he had already completed many years of research
on the Maranao language, which is a member of the same language family as Iranun, he was
well prepared for working with the Iranun. Each year he would return for about two months,
collect data and work with a couple of the leaders. By mid-1999 he had completed a preliminary
phonological description of Iranun and a description of the grammatical structure of this
language.
In 1998 my husband and I were asked to work with the Iranun. One of our first requests to them
was to form an advisory committee that would direct our joint efforts and represent all the
Iranun villages. They agreed to form the advisory committee, with elected executive positions,
and proceeded to define four geographic areas which encompassed all the Iranun villages.
The chairman and co-chairman of the advisory committee then had meetings in each geographic
area to explain the aims of putting their language into writing, training people to become writers
and use computers, and producing materials in their language. An executive committee was
elected for each geographic area.
Different tasks were identified in each geographic area and working committees, each overseen
by the area executive committee, were formed for each task. People involved in various ongoing
projects would come under the area executive committee. Initial working committees were
responsible for (1) collecting oral history and traditional stories, (2) learning to use computers
for literature production and (3) developing vernacular literature. This has been a learning
experience for them and changes have been made in the committees as they gain a fuller
understanding of the methods best suited for the different tasks. The diagram below shows the
overall committee structure for the new effort.
An example of a working committee is the picture dictionary committee. It is responsible for
putting the names to the pictures of local animals, household items and other everyday things. It
is also responsible for deciding what other pictures, especially those that are unique to Iranum
culture and traditional lifestyle, should be in the book. Their responsibility includes finding an
artist and putting the pictures into a booklet with their Iranun names.
At first these working committees did not know what to do, so we had training workshops to
teach them. For example, we taught them how to record their oral history and traditional stories
and then transcribe them. They were reluctant to do the transcription because they did not know
how to spell the words in their language. Many Iranum words have sounds that are not present
in Malay or English. This presented a formidable challenge for those writing their language for
the first time. We encouraged them to write as best they could using the Malay alphabet,
assuring them that spelling could be easily corrected after the text was in the computer.

In November 1998 SIL consultants held an orthography seminar for the Iranun community. Dr.
Dennis Malone, SIL International Literacy Consultant, presented general orthography principles
after which my husband and I showed how these principles applied specifically to the Iranun
language. The proposed orthography was based on the linguistic analysis and preliminary
phonological description previously done by Dr. McKaughan and supplemented by study and
discussions we had with the people. While there are several principles to be considered when
designing an orthography, from our discussions with Iranun leaders the three most relevant to
this situation were: (1) that the Iranun orthography be as close as possible to the national
language, Malay, in order to facilitate transfer between the languages, (2) that the sounds of the
Iranun language be represented as accurately as possible by the orthography symbols chosen,
and (3) that the orthography be widely accepted by the Iranun people. At the end of the day, an
alphabet was proposed and is now being used and tested. As with any first draft, we expect that
there will be changes to the orthography at the next seminar.
With a proposed orthography in place, the Iranun were now ready to write more of their oral
literature. In 1999, working alongside the committees, we started a three-part writers workshop
to train beginning writers. More than sixty people attended the first two sessions with the third
session being held in February 2000. For this third session the group was divided into two
sections so that it would be easier to work with a smaller group on not only illustrating the
stories, but also preparing them for publication.
This was quite a challenging experience for most of the writers. For the young people, the
challenge was to identify the words and grammar in their mother tongue rather than resorting to
more familiar Malay forms. For the group in general the challenge was in finding the patience to
read and reread their own and others stories many times. Some of the older generation who
were not yet literate participated by listening to the stories and giving suggestions for words and
sentence construction. They all found that editing is hard, tedious work, but that did not deter
them from wanting to see their language in print.

Malaysia is becoming sophisticated electronically and so the use of computers for local literature
production seemed appropriate. Computer committees were formed in each of the four
geographic areas and classes are being held in three of these areas using donated computers.
Some participants have completed the basic word processing course and are ready to move on to
the advanced course. Other classes for using a software publishing program are in process.
During the recent writers workshops these computer trainees were responsible for entering the
handwritten stories into computer. Some of the trainees also learned how to scan in pictures in
preparation for making booklets. They produced booklets in their language and also some
bilingual booklets in Iranun and Malay. Eventually they hope there will be compilations of these
stories into trilingual books: Iranun, Malay and English.
The Iranun have a plan to have a community-owned learning center in each area. The building
in two geographical areas is already nearing completion. These centers will be used for further
language development activites. The computer students that have achieved the necessary skill
and ability to teach others will help to staff these. The Canadian International Development
Agency (CIDA) has donated 486 computers and so the Iranun people will be able to continue
publishing books. This transfer of technology will enable them to participate more fully in a
modern Malaysia.
The Iranun have their hopes and aspirations, as does any group of people who are allowed to
dream. As they work to make these dreams into reality, only time will tell what will work and
what will not. The important thing is that they have begun and although it is early yet (just over
two years since they started working together as committees) they are progressing well and
have accomplished much.

Notes
1 SIL is an international non-governmental organization with members from more than 35 countries, working with minority language communities in over 60 countries.
My husband and I, as literacy specialists with SIL, have been in Sabah, Malaysia, since 1996.

2 Dr. Howard P. McKaughan, Professor Emeritus of the University of Hawaii, has published many papers on various linguistic matters. He has worked in Mexico,
Thailand, the Philippines and Malaysia, besides spending 25 years as Professor and Dean at the University of Hawaii. He specializes in analyzing the grammar of the
language and has co-authored a dictionary of the Maranao of the Philippines, a language related to Iranun.

http://www.iiz-dvv.de/index.php?article_id=476&clang=1
Sabtu, September 17, 2011

PERUBAHAN SOSIAL PADA BUDAYA IRANUN

Perkataan kebudayaan adalah berasal daripada perkataan budaya. Kebudayaan adalah
cara hidup dan amalan. Menurut Kamus Dewan, kebudayaan bermaksud keseluruhan cara
hidup (yang merangkumi cara bertindak, berkelakuan, dan berfikir) serta hasil kegiatan dan
penciptaan yang berupa kenbendaan atau kerohanian sesuatu masyarakat, tamadun, kemajuan
akal budi dan sebagainya. Dua aspek kebudayaan, iaitu kudayaan kebendaan dan kebudayaan
bukan kebendaan. Kebudayaan kebendaan dapat dilihat dalam bentuk peralatan kesenian,
senjata, perkakas memasak, bentuk rumah dan sebagainya. Contoh-contoh bukan kebudayaan
bukan kebendaan pula merangkumi kepercayaan, adat, tingkah laku dan seumpamanya (Prof.
Madya Dr. Zaid Ahmad et all, 2009: 4).
Masyarakat Iranun sangat berpegang kepada adat yang diwarisi turun-menurun dari
nenek moyang. Perlanggaran adat merupakan sesuatu perbuatan khianat dan sumbang

kepada bangsa. Adat ini berdasarkan kedudukan individu dalam hirarki sistem kemasyarakatan
Iranun. Contohnya masyarakat Iranun dari golongan bawahan seperti yang digelar oripen maka
tidak boleh mengadakan upacara kematian seperti golongan Datu. Semasa kematian juga
terdapat beberapa perkara yang menjadi kelaziman masyarakat Iranun namun demikian ia
tidaklah sampai menyalahi ajaran Islam. Mengumumkan kematian dalam Iranun dibezakan
berdasarkan darjat simati dalam hirarki masyarakat Iranun. Apabila orang yang meninggal
tersebut terdiri daripada kalangan orang biasa maka ia diumumkan mengunakan
pukulan taboh (beduk), apabila mendengar paluantaboh tersebut maka masyarakat faham
berlakunya kematian orang biasa. Bagi kematian dikalangan yang berdarjat tinggi seperti Datu
maka kematiannya diumumkan melalui paluan gong dan bebendir yang
dipanggil baluh ataupembaluan. Seterusnya memandikan mayat, menurunkan mayat serta
pengebumian mayat. Namun ada sesuatu perkara yang unik untuk dikongsi bersama
iaitu tungguh sakuburan (menjaga kuburan) yang mana masyarakat Iranun tidak akan
meninggalkan mayat yang baru dikebumikan begitu sahaja tetapi akan menjaga kuburan 24 jam
sekurang-kurangnya selama tujuh hari. Namun demikian bagi golongan Datu, sekurangkurangnya 21 hari atau paling lama 40 hari. Dalam masa tujuh hari kematian tersebut, setiap
malam keluarga simati termasuk masyarakat kampung akan berkumpul di rumah tempat
berlakunya kematian dan sepanjang tujuh malam berturut-turut akan diadakan bacaan tahlil
dan pangadih sabangkai-bangkaian dan mereka juga akan berjaga setiap malam. Pada hari
ketujuh atau pitu ah gawi, kenduri arwah akan diadakan serta pendulang, iaitu memberi
sedekah kepada yang datang berbentuk makanan dalam bungkusan. Pada kesupuluh akan
diadakan juga kenduri arwah dan seterusnya pada hari kedua puluh atau tengah ah paat
puluh kenduri arwah akan dilakukan sekali lagi bersama bacaan tahlil. Seterusnya pada hari
keempat puluh jenazah dikebumikan serta pada hari kelima pulah atau tengah ah
gatusankenduri arwah sekali dilakukan. Menjelang keseratus hari jenazah dikebumikan maka
kenduri gatusan akan diadakan. Seterusnya pada ulang tahun kematian, kenduri
untuk temegan akan diadakan.
Menyentuh soal pendidikan, suku kaum sangat mementingkan pendidikan anak-anak
mereka, sama ada pendidikan sekular mahupun keagamaan. Peluang suku kaum Iranun untuk
mendapat pendidikan sekular adalah amat terbatas khasnya pada zaman penjajah. Dalam
pendidikan keagamaan pula, walaupun tidak dapat di ajar secara formal di sekolah, tetapi anakanak Iranun mempelajari ilmu agama melalui guru-guru di amsjid-masjid atau rumah guru-guru
agama. Semasa zaman penjajahan British, walaupun terdapat sekolah-sekolah yang
disediakan untuk anak-anak bumiputera di Pulau Borneo namun peluang bagi anak-anak suku
kaum Iranun untuk memasuki sekolah-sekolah ini amat terbatas, malah dikatakan tidak ada
peluang langsung. Ini disebabkan pihak yang menyediakan sekolah ketika itu pihak-pihak
mubaligh kristian, maka ibubapa suku kaum Iranun yang terkenal sebagai suku kaum yang kuat
berpegang kepada agama Islam tidak mahu menghantar anaknya belajar di sekolah. Hanya
setelah wujudnya sekolah vernakular Melayu barulah ada anak-anak Iranun yang berpegang
memasuki sekolah formal. Namun kini suku kaum Iranun dalam aspek pendidikan adalah
setanding dengan mana-mana suku kaum di Malaysia dan dewasa ramai di kalangan anakanak Iranun yang memegang jawatan tinggi dalam kerajaan mahupun swasta.
Zaman Kesultanan Sulu merupakan zaman kegemilangan masyarakat Iranun. Pada
zaman itu masyarakat Iranun mempunyai susun lapis masyarakat bersrata, yang
membahagikan anggotanya kepada kelas-kelas tertentu. Sistem kelas dalam masyarakat
Iranun didasarkan kepada keturunan dan pengaruh. Dalam susun lapis masyarakat Iranun,
setiap anggota masyarakat mendapat perlindungan daripada golongan atasan. Dalam sistem
hubungan perlindungan yang wujud dalam masyarakat Iranun, pihak berpengaruh akan
memberi perlindungan manakala pihak yang dilindungi akan berkhidmat sumbangan kepada

pihak yang melindunginya. Khidmat atau sumbangan yang dimaksudkan adalah berbentuk
tenaga dan kebendaan. Dalam susunan strata jawatan dalam sistem pentadbiran tradisional
masyarakat Iranun bermula dari Sultan kemudian Radia Moda, Datu, Panglima, Pendeta,
Dumata, Sakup, Oripen dan Baniaga.
Dalam aspek bahasa pula, suku kaum Iranun mempunyai bahasa sendiri yang dikenali
sebagai basa Iranun. Namun sesuatu yang menarik dalam basa Iranun ialah wujudnya
perbezaan loghat di antara satu tempat dengan tempat yang lain. Misalnya loghat Kampung
Tamau dan Kampung Penampang, terdapat sedikit perbezaan dalam sebutan dan istilah
tertentu. Manakala dari aspek pantang larang pula, suku kaum Iranun sangat berpegang
kepada pantang larang contohnya kanak-kanak dilarang bermain sembunyi-sembunyi pada
waktu senja kerana dikhuatiri akan disembunyikan oleh syaitan.