Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • Qytetet Reagojnë - Nga Anisa Seferaj

    Uploaded by

    fgdgf
    322 views117 pages
    Ky libër parashtron ide për ndryshimin e qyteteve apo të ambienteve ku jetoni apo frekuentoni në jetën tuaj të përditshme. PARATHËNIE Është e tepërt për mua ta quajë këtë punim libër, pasi ai lindi nga pasioni për të punuar dhe vështruar një Tiranë ndryshe, nga dëshira e madhe që edhe me pak ide, mund të sjellim ndryshime. Ky libër lindi po ashtu me qëllimin se ndryshimi i pamjes së një qyteti, do të sjellë ndryshime në mendësinë, humorin dhe sjelljen e qytetarëve që jetojnë në të, apo që vijnë ta vizitojnë. Asnjë qytet nuk është perfekt, por edhe pa investime shumë të mëdha qytetet mund të përmirësohen. Unë kam lindur dhe jam rritur në Tiranë, në një lagje ku kalova një ndër fëmijëritë më të bukura, plotë hapësira të gjelbërta dhe ambiente për të luajtur, por që sot janë zaptuar nga ndërtimet shumëkatëshe pa leje. Shëtitjet e mia me biçikletë janë të paharrueshme dhe shpeshherë harroja të kthehesha në shtëpi, për arsye se në atë hapësirë mund të humbje. Sot kur shikoj se si është lagjja ku u rrita, si edhe shumë lagje të tjera të Tiranës dhe në qytetet e tjera, mendoj se duhet të fillojmë një ndryshim, që nis nga idetë e vogla pa ndonjë investim e deri në ato ide ku bashkëveprimi me pushtetin vendor, qendror dhe qytetarët duhet të jetë në nivele shumë të larta, por ky ndryshim duhet të nisë nga vetë ne. Në të shumtën e rasteve dëgjoj se nuk jetohet në Tiranë apo në Shqipëri. Pavarësisht se në shumë vende të botës organizimi në shumë fusha, ku vepron pushteti vendor, është shumë ndryshe, justifikuar kjo në shumë raste nga të ardhurat e vendit, historiku i tij si shtet, mentaliteti, niveli ekonomik dhe social, ndërveprimi, dhe shumë faktorë të tjerë, unë përsëri mendoj se Shqipëria nuk braktiset pa bërë asnjë përpjekje për ta ndihmuar apo ndryshuar. Edhe pse larg Shqipërisë, kushtet dhe niveli i jetesës mund të jenë shumë më të mira, unë përsëri e dua Tiranën time, ashtu si është, me problemet e saj dhe kërkesën e madhe për ndihmë. Pikërisht në këtë drejtim ky libër përpiqet të jap kontributin e tij duke analizuar problematikat e qyteteve tona dhe duke ofruar ide shumë interesante të testuara me sukses në qytete të ndryshme lidhur me transportin, ndotjen, pastrimin, riciklimin, gjelbërimin, sigurinë publike, hapësirat publike, dhe shumë të tjera, që mund të ndërmerren pa ose me shumë pak kosto. Dua të shpresoj dhe besoj se idetë e shumta, që nuk janë vetëm këto të parashtruara, por mund të gjenden me mijëra, si rezultat i zhvillimit të teknologjisë, krijmtarisë dhe vullnetit të kujtdo, dhe shumë faktorëve të tjerë, do të ndihmojnë jo vetëm për të sjellë ndryshimin e qyteteve, por edhe të rrisin besimin e qytetarëve te krijimi i politikave në shërbim të tij. Transformimi i qyteteve ka nevojë për një projekt të mirëfilltë kombëtar, pasi ai jo vetëm prek këdo në shoqëri, por, gjithashtu, kërkon kontributin personal dhe të sinqertë të të gjithëve. Kjo sipërmarrje ambicioze do të jetë e suksesshme vetëm nëse ne të gjithë e vendosim këtë projekt para interesave të ngushta personale apo ekonomike. Njëzet e katër vite demokraci mund të jenë shumë në jetën tonë, por janë në fakt pak kur flasim në dimensionin historik dhe kur e krahasojmë me historinë e zhvillimit të shteteve të tjera. Këtu është dhe sfida thelbësore përpara nesh, për të pasur një transformim të shëndetshëm dhe të qëndrueshëm të qyteteve tona, jo vetëm duke i dedikuar shumë punë, por edhe përkushtim të fortë, në mënyrë që të kemi mundësinë ne si brez të shijojmë transformimin e qyteteve pa humbur kohë. Dua të shpresoj dhe besoj se idetë e shumta, që nuk janë vetëm këto të parashtruara, por mund të gjenden me mijëra, si rezultat i zhvillimit të teknologjisë, mendësisë së çdokujt, dëshirës për të sjellë ndryshimin dhe shumë faktorë të tjerë, do të ndihmojnë jo të ndryshojnë qytetet apo Shqipërinë, por të paktën të arrijnë të sjellin idenë e ndryshimit dhe reagimit qytetar. Po të mendoja se do të jenë shtysë për ndryshim, do të ishte një pretendim shu

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document
    Ky libër parashtron ide për ndryshimin e qyteteve apo të ambienteve ku jetoni apo frekuentoni në jetën tuaj të përditshme. PARATHËNIE Është e tepërt për mua ta quajë këtë punim libër, pasi ai lindi nga pasioni për të punuar dhe vështruar një Tiranë ndryshe, nga dëshira e madhe që edhe me pak ide, mund të sjellim ndryshime. Ky libër lindi po ashtu me qëllimin se ndryshimi i pamjes së një qyteti, do të sjellë ndryshime në mendësinë, humorin dhe sjelljen e qytetarëve që jetojnë në të, apo që vijnë ta vizitojnë. Asnjë qytet nuk është perfekt, por edhe pa investime shumë të mëdha qytetet mund të përmirësohen. Unë kam lindur dhe jam rritur në Tiranë, në një lagje ku kalova një ndër fëmijëritë më të bukura, plotë hapësira të gjelbërta dhe ambiente për të luajtur, por që sot janë zaptuar nga ndërtimet shumëkatëshe pa leje. Shëtitjet e mia me biçikletë janë të paharrueshme dhe shpeshherë harroja të kthehesha në shtëpi, për arsye se në atë hapësirë mund të humbje. Sot kur shikoj se si është lagjja ku u rrita, si edhe shumë lagje të tjera të Tiranës dhe në qytetet e tjera, mendoj se duhet të fillojmë një ndryshim, që nis nga idetë e vogla pa ndonjë investim e deri në ato ide ku bashkëveprimi me pushtetin vendor, qendror dhe qytetarët duhet të jetë në nivele shumë të larta, por ky ndryshim duhet të nisë nga vetë ne. Në të shumtën e rasteve dëgjoj se nuk jetohet në Tiranë apo në Shqipëri. Pavarësisht se në shumë vende të botës organizimi në shumë fusha, ku vepron pushteti vendor, është shumë ndryshe, justifikuar kjo në shumë raste nga të ardhurat e vendit, historiku i tij si shtet, mentaliteti, niveli ekonomik dhe social, ndërveprimi, dhe shumë faktorë të tjerë, unë përsëri mendoj se Shqipëria nuk braktiset pa bërë asnjë përpjekje për ta ndihmuar apo ndryshuar. Edhe pse larg Shqipërisë, kushtet dhe niveli i jetesës mund të jenë shumë më të mira, unë përsëri e dua Tiranën time, ashtu si është, me problemet e saj dhe kërkesën e madhe për ndihmë. Pikërisht në këtë drejtim ky libër përpiqet të jap kontributin e tij duke analizuar problematikat e qyteteve tona dhe duke ofruar ide shumë interesante të testuara me sukses në qytete të ndryshme lidhur me transportin, ndotjen, pastrimin, riciklimin, gjelbërimin, sigurinë publike, hapësirat publike, dhe shumë të tjera, që mund të ndërmerren pa ose me shumë pak kosto. Dua të shpresoj dhe besoj se idetë e shumta, që nuk janë vetëm këto të parashtruara, por mund të gjenden me mijëra, si rezultat i zhvillimit të teknologjisë, krijmtarisë dhe vullnetit të kujtdo, dhe shumë faktorëve të tjerë, do të ndihmojnë jo vetëm për të sjellë ndryshimin e qyteteve, por edhe të rrisin besimin e qytetarëve te krijimi i politikave në shërbim të tij. Transformimi i qyteteve ka nevojë për një projekt të mirëfilltë kombëtar, pasi ai jo vetëm prek këdo në shoqëri, por, gjithashtu, kërkon kontributin personal dhe të sinqertë të të gjithëve. Kjo sipërmarrje ambicioze do të jetë e suksesshme vetëm nëse ne të gjithë e vendosim këtë projekt para interesave të ngushta personale apo ekonomike. Njëzet e katër vite demokraci mund të jenë shumë në jetën tonë, por janë në fakt pak kur flasim në dimensionin historik dhe kur e krahasojmë me historinë e zhvillimit të shteteve të tjera. Këtu është dhe sfida thelbësore përpara nesh, për të pasur një transformim të shëndetshëm dhe të qëndrueshëm të qyteteve tona, jo vetëm duke i dedikuar shumë punë, por edhe përkushtim të fortë, në mënyrë që të kemi mundësinë ne si brez të shijojmë transformimin e qyteteve pa humbur kohë. Dua të shpresoj dhe besoj se idetë e shumta, që nuk janë vetëm këto të parashtruara, por mund të gjenden me mijëra, si rezultat i zhvillimit të teknologjisë, mendësisë së çdokujt, dëshirës për të sjellë ndryshimin dhe shumë faktorë të tjerë, do të ndihmojnë jo të ndryshojnë qytetet apo Shqipërinë, por të paktën të arrijnë të sjellin idenë e ndryshimit dhe reagimit qytetar. Po të mendoja se do të jenë shtysë për ndryshim, do të ishte një pretendim shu

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Flag for inappropriate content
    322 views117 pages

    Qytetet Reagojnë - Nga Anisa Seferaj

    Uploaded by

    fgdgf
    Ky libër parashtron ide për ndryshimin e qyteteve apo të ambienteve ku jetoni apo frekuentoni në jetën tuaj të përditshme. PARATHËNIE Është e tepërt për mua ta quajë këtë punim libër, pasi ai lindi nga pasioni për të punuar dhe vështruar një Tiranë ndryshe, nga dëshira e madhe që edhe me pak ide, mund të sjellim ndryshime. Ky libër lindi po ashtu me qëllimin se ndryshimi i pamjes së një qyteti, do të sjellë ndryshime në mendësinë, humorin dhe sjelljen e qytetarëve që jetojnë në të, apo që vijnë ta vizitojnë. Asnjë qytet nuk është perfekt, por edhe pa investime shumë të mëdha qytetet mund të përmirësohen. Unë kam lindur dhe jam rritur në Tiranë, në një lagje ku kalova një ndër fëmijëritë më të bukura, plotë hapësira të gjelbërta dhe ambiente për të luajtur, por që sot janë zaptuar nga ndërtimet shumëkatëshe pa leje. Shëtitjet e mia me biçikletë janë të paharrueshme dhe shpeshherë harroja të kthehesha në shtëpi, për arsye se në atë hapësirë mund të humbje. Sot kur shikoj se si është lagjja ku u rrita, si edhe shumë lagje të tjera të Tiranës dhe në qytetet e tjera, mendoj se duhet të fillojmë një ndryshim, që nis nga idetë e vogla pa ndonjë investim e deri në ato ide ku bashkëveprimi me pushtetin vendor, qendror dhe qytetarët duhet të jetë në nivele shumë të larta, por ky ndryshim duhet të nisë nga vetë ne. Në të shumtën e rasteve dëgjoj se nuk jetohet në Tiranë apo në Shqipëri. Pavarësisht se në shumë vende të botës organizimi në shumë fusha, ku vepron pushteti vendor, është shumë ndryshe, justifikuar kjo në shumë raste nga të ardhurat e vendit, historiku i tij si shtet, mentaliteti, niveli ekonomik dhe social, ndërveprimi, dhe shumë faktorë të tjerë, unë përsëri mendoj se Shqipëria nuk braktiset pa bërë asnjë përpjekje për ta ndihmuar apo ndryshuar. Edhe pse larg Shqipërisë, kushtet dhe niveli i jetesës mund të jenë shumë më të mira, unë përsëri e dua Tiranën time, ashtu si është, me problemet e saj dhe kërkesën e madhe për ndihmë. Pikërisht në këtë drejtim ky libër përpiqet të jap kontributin e tij duke analizuar problematikat e qyteteve tona dhe duke ofruar ide shumë interesante të testuara me sukses në qytete të ndryshme lidhur me transportin, ndotjen, pastrimin, riciklimin, gjelbërimin, sigurinë publike, hapësirat publike, dhe shumë të tjera, që mund të ndërmerren pa ose me shumë pak kosto. Dua të shpresoj dhe besoj se idetë e shumta, që nuk janë vetëm këto të parashtruara, por mund të gjenden me mijëra, si rezultat i zhvillimit të teknologjisë, krijmtarisë dhe vullnetit të kujtdo, dhe shumë faktorëve të tjerë, do të ndihmojnë jo vetëm për të sjellë ndryshimin e qyteteve, por edhe të rrisin besimin e qytetarëve te krijimi i politikave në shërbim të tij. Transformimi i qyteteve ka nevojë për një projekt të mirëfilltë kombëtar, pasi ai jo vetëm prek këdo në shoqëri, por, gjithashtu, kërkon kontributin personal dhe të sinqertë të të gjithëve. Kjo sipërmarrje ambicioze do të jetë e suksesshme vetëm nëse ne të gjithë e vendosim këtë projekt para interesave të ngushta personale apo ekonomike. Njëzet e katër vite demokraci mund të jenë shumë në jetën tonë, por janë në fakt pak kur flasim në dimensionin historik dhe kur e krahasojmë me historinë e zhvillimit të shteteve të tjera. Këtu është dhe sfida thelbësore përpara nesh, për të pasur një transformim të shëndetshëm dhe të qëndrueshëm të qyteteve tona, jo vetëm duke i dedikuar shumë punë, por edhe përkushtim të fortë, në mënyrë që të kemi mundësinë ne si brez të shijojmë transformimin e qyteteve pa humbur kohë. Dua të shpresoj dhe besoj se idetë e shumta, që nuk janë vetëm këto të parashtruara, por mund të gjenden me mijëra, si rezultat i zhvillimit të teknologjisë, mendësisë së çdokujt, dëshirës për të sjellë ndryshimin dhe shumë faktorë të tjerë, do të ndihmojnë jo të ndryshojnë qytetet apo Shqipërinë, por të paktën të arrijnë të sjellin idenë e ndryshimit dhe reagimit qytetar. Po të mendoja se do të jenë shtysë për ndryshim, do të ishte një pretendim shu

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Flag for inappropriate content
    of 117

    Anisa Seferaj

    QYTETET
    REAGOJN

    1
    Qytetet Reagojn

    PARATHNIE

    sht e teprt pr mua ta quaj kt punim libr, pasi ai lindi nga pasioni pr
    t punuar dhe vshtruar nj Tiran ndryshe, nga dshira e madhe q edhe me pak ide,
    mund t sjellim ndryshime. Ky libr lindi po ashtu me qllimin se ndryshimi i pamjes
    s nj qyteti, do t sjell ndryshime n mendsin, humorin dhe sjelljen e qytetarve
    q jetojn n t, apo q vijn ta vizitojn. Asnj qytet nuk sht perfekt, por edhe pa
    investime shum t mdha qytetet mund t prmirsohen.

    Un kam lindur dhe jam rritur n Tiran, n nj lagje ku kalova nj ndr


    fmijrit m t bukura, plot hapsira t gjelbrta dhe ambiente pr t luajtur, por q
    sot jan zaptuar nga ndrtimet shumkatshe pa leje. Shtitjet e mia me biiklet jan
    t paharrueshme dhe shpeshher harroja t kthehesha n shtpi, pr arsye se n at
    hapsir mund t humbje. Sot kur shikoj se si sht lagjja ku u rrita, si edhe shum
    lagje t tjera t Tirans dhe n qytetet e tjera, mendoj se duhet t fillojm nj ndryshim,
    q nis nga idet e vogla pa ndonj investim e deri n ato ide ku bashkveprimi me
    pushtetin vendor, qendror dhe qytetart duhet t jet n nivele shum t larta, por ky
    ndryshim duhet t nis nga vet ne.

    N t shumtn e rasteve dgjoj se nuk jetohet n Tiran apo n Shqipri.


    Pavarsisht se n shum vende t bots organizimi n shum fusha, ku vepron
    pushteti vendor, sht shum ndryshe, justifikuar kjo n shum raste nga t ardhurat
    e vendit, historiku i tij si shtet, mentaliteti, niveli ekonomik dhe social, ndrveprimi,
    dhe shum faktor t tjer, un prsri mendoj se Shqipria nuk braktiset pa br
    asnj prpjekje pr ta ndihmuar apo ndryshuar. Edhe pse larg Shqipris, kushtet dhe
    niveli i jetess mund t jen shum m t mira, un prsri e dua Tirann time, ashtu
    si sht, me problemet e saj dhe krkesn e madhe pr ndihm.

    Pikrisht n kt drejtim ky libr prpiqet t jap kontributin e tij duke analizuar


    problematikat e qyteteve tona dhe duke ofruar ide shum interesante t testuara me
    sukses n qytete t ndryshme lidhur me transportin, ndotjen, pastrimin, riciklimin,
    gjelbrimin, sigurin publike, hapsirat publike, dhe shum t tjera, q mund t
    ndrmerren pa ose me shum pak kosto.

    Dua t shpresoj dhe besoj se idet e shumta, q nuk jan vetm kto t
    parashtruara, por mund t gjenden me mijra, si rezultat i zhvillimit t teknologjis,
    krijmtaris dhe vullnetit t kujtdo, dhe shum faktorve t tjer, do t ndihmojn jo
    vetm pr t sjell ndryshimin e qyteteve, por edhe t rrisin besimin e qytetarve te
    krijimi i politikave n shrbim t tij.

    Transformimi i qyteteve ka nevoj pr nj projekt t mirfillt kombtar, pasi


    ai jo vetm prek kdo n shoqri, por, gjithashtu, krkon kontributin personal dhe
    t sinqert t t gjithve. Kjo siprmarrje ambicioze do t jet e suksesshme vetm
    nse ne t gjith e vendosim kt projekt para interesave t ngushta personale apo
    ekonomike.

    2
    Anisa Seferaj

    Njzet e katr vite demokraci mund t jen shum n jetn ton, por jan
    n fakt pak kur flasim n dimensionin historik dhe kur e krahasojm me historin
    e zhvillimit t shteteve t tjera. Ktu sht dhe sfida thelbsore prpara nesh, pr
    t pasur nj transformim t shndetshm dhe t qndrueshm t qyteteve tona, jo
    vetm duke i dedikuar shum pun, por edhe prkushtim t fort, n mnyr q t
    kemi mundsin ne si brez t shijojm transformimin e qyteteve pa humbur koh.

    Dua t shpresoj dhe besoj se idet e shumta, q nuk jan vetm kto t
    parashtruara, por mund t gjenden me mijra, si rezultat i zhvillimit t teknologjis,
    mendsis s dokujt, dshirs pr t sjell ndryshimin dhe shum faktor t tjer,
    do t ndihmojn jo t ndryshojn qytetet apo Shqiprin, por t paktn t arrijn t
    sjellin iden e ndryshimit dhe reagimit qytetar. Po t mendoja se do t jen shtys pr
    ndryshim, do t ishte nj pretendim shum i madh pr mua.

    Ky punim i dedikohet Tirans, qytetit ku un jam lindur dhe rritur, kam par
    n 25 vite ndryshimet e saj, me dshirn e madhe pr ta ndihmuar t jet pjes e
    qyteteve elitare n rajon dhe bot, sepse shpeshher dhe qytetet jan si fmijt: ashtu
    si i mson n vegjli, vazhdojn dhe n rritje, plakje, duke u prfshir zakonisht n nj
    proces rutin. Ndryshimet te nj fmij i sjell familja, shkolla, shoqria, ndrsa pr
    nj qytet duhet mbi t gjitha ti sjellin qytetart e tij.

    Le t mundohemi q jo ta duam Tirann apo qytetin ku jetojm, se do t ishte


    e teprt, por thjesht le t fillojm t biem n dashuri...

    Anisa Seferaj
    qytetare e Tirans

    3
    Qytetet Reagojn

    PRMBAJTJA

    TRANSPORTI ......................................................................................................................... 5

    NDOTJA ...................................................................................................................................17

    PASTRIMI I QYTETIT ..............................................................................................................27

    GJELBRIMI ...........................................................................................................................35

    RICIKLIMI ................................................................................................................................43

    DIFERENCIMI I MBETJEVE URBANE...................................................................................51

    MBROJTJA DHE EDUKIMI I KONSUMATORVE ................................................................57

    KAFSHT ................................................................................................................................63

    ENERGJI E PRODHUAR NGA BURIME T RINOVUESHME ..............................................67

    EKOLOGJIA .............................................................................................................................71

    KURSIMI ..................................................................................................................................79

    DEKORI URBAN, RINOVIMI I AMBIENTEVE........................................................................83

    FMIJT DHE T RINJT .....................................................................................................89

    DUHANI, ALKOOLI DHE LOJRAT E FATIT.........................................................................95

    SIGURIA PUBLIKE .................................................................................................................101

    AKTIVITET N HAPSIRA PUBLIKE ...................................................................................105

    SOCIALE ..................................................................................................................................111

    4
    Anisa Seferaj

    SOCIALE
    TRANSPORTI

    Transporti sht deg e ekonomis, sht proces i mbartjes s mallrave dhe lvizjes s
    udhtarve, sht nj funksion q realizohet nga institucionet shtetrore

    E thn pr t gjith ne, me pak fjal sht nj STRES i prditshm i t gjith


    qytetarve. dokush jeton do dit me ankthin, stresin e prdorimit t mjeteve t
    transportit publik urban apo me zgjidhjet alternative, q ai praktikon prtej transportit
    publik urban. Kto jan disa prej t dhnave t ofruara nga Instituti i Transportit1 n
    Shqipri n lidhje me nivelin e shfrytzimit t transportit rrugor:

    1 - http://www.ital.gov.al/index.php?option=com_content&vie=article&id=120%3Atransporti-rrugor&-
    catid=42%3Atransporti-rrugor&Itemid=234&lang=sq

    5
    Qytetet Reagojn

    Viti
    Mjete transporti rrugor Njsia
    2009 2010 2011 2012 2013
    Mjete transporti rrugor
    Nr. 397.983 419.893 410.629 394.638 445.956
    te regjistruar
    Mjete transporti rrugor qe
    Nr. 220.950 245.609 268.200 386.946 307.607
    kane kryer kontroll teknik vjetor

    Viti
    Aksidente rrugore Njsia
    2009 2010 2011 2012 2013
    Aksidente Nr. 1.465 1.564 1.876 1.870 2.075
    T vrar Nr. 378 352 322 334 295
    T plagosur Nr. 1.462 1.716 2.150 2.235 2.503

    Lvizja e shtetasve dhe mjeteve t transportit rrugor n pikat kufitare


    Viti
    Shtetas dhe mjete Njsia
    2009 2010 2011 2012 2013
    Shtetas Nr. 10.176.014 11.383.256 13.367.712 14.011.781 12.567.866
    Mjete transporti rrugor Nr. 2.698.528 3.201.360 3.559.999 3.641.417 2.997.274

    Aksidente rrugore dhe pasojat e tyre


    n varsi t numrit t mjeteve
    3000 450
    440
    2500
    430
    2000 420
    mjete n mij

    410
    1500
    400
    1000 390
    380
    500
    370
    0 360
    09

    10

    11

    12

    13
    20

    20

    20

    20

    20

    Nr. i mjeteve Aksidente T vrar T plagosur

    Por si mund t zgjidheshin disa prej problemeve n fushn e transportit, nga idet q
    nuk i kushtojn asgj buxhetit t njsive t qeverisjes vendore, n ato q kan ndikimin
    n buxhetin e tyre dhe n idet madhore, q krkojn bashkpunimin me pushtetin

    6
    Anisa Seferaj

    qendror apo me donator t huaj pr realizimin e tyre? Ditt e fundit mora nj linj t
    transportit publik urban dhe vshtrova se n ambientet e brendshme ishte vendosur
    nj numr i blert. Thash: Ua sa mir, kshtu mund t shprehsh mendimin tnd,
    se ku kjo linj nuk e kryen mir shrbimin apo dhe detyrn q i sht dhn. Por kur
    lexova me vmendje, numri shrbente pr t kontaktuar dhe sinjalizuar pr faturinot,
    q nuk jepnin biletn dhe njoftonte pasagjert pr pasojat q vinin nse ti nuk merrje
    biletn apo e hidhje n ambientet e mjetit; asgj n lidhje me ankesat q mund t
    kishin qytetart pr linjn apo dhe prgzimet pr shrbimin e ofruar.

    Do keni hasur do dit n jetn tuaj n qytet, pike trafiku, bllokim rrugsh,
    vones n ardhjen e mjeteve t transportit publik urban. Nse do t kishit n do
    stacion t qytetit nj hart t pikave problematike t qytetit, do tiu vinte n ndihm
    pr t br zgjedhje alternative. Harta e pikave problematike t qytetit do t realizohej
    nprmjet Policis Bashkiake t do qyteti dhe qendrs s kontrollit t trafikut. Tirana
    tashm e ka prej dy vitesh qendrn e kontrollit t trafikut. Monitorimi pr nj periudh
    dymujore do t bnte t mundur prcaktimin e pikave m t rnduara nga trafiku
    dhe q njihen si t tilla, por sugjerimi i rrugve, t cilat jan m pak t trafikuara
    dhe kshtu m t shpejta do t ishte nj zgjidhje. Policia Bashkiake do t pasqyronte
    n hart t gjitha t dhnat n lidhje me gjendjen e trafikut n qytet. Nj analiz e
    rndsishme pr t br t mundur ndrhyrjet pr prmirsimin e tij. N hart do t
    prcaktohen: zona me bluzn e zez, ku trafiku sht i rnduar, zona me bluzn blu ku
    gjendja sht mir, por ka nevoj pr ndrhyrje edhe n zonat me bluz t blert, ku
    gjendja e trafikut sht shum e mir. Vendosja e ksaj tabele t rrugve alternative
    dhe minutave me t cilat mund t prshkruhen ato do t ndihmonte do qytetar.

    Parashtrimi i tyre n stacionet e autobusit apo dhe n brendsi t autobusve


    do ti vinte n ndihm kujtdo. Kostoja e realizimit 0. Ah, m falni, sht kostoja e
    printimit t letrs, pr ta ngjitur n stacionet e autobusit. Nj ide tjetr pa kosto dhe
    q mund t na vij n ndihm, edhe pse me mentalitetin q na karakterizon na duket
    dika pa vler, mund t jet nj broshur me kshilla pr ti drejtuar m mir mjetet
    rrugore. Nj broshur si ato q t gjith i hedhim n koshin m t afrt. Me ndihmn
    e Policis Bashkiake prgatitet nj broshur me kshillat kryesore, t cilat duhet tu
    rikujtohen edhe nj her qytetarve. Gjithashtu, kto kshilla do t shrbejn pr t
    gjith qytetart dhe bashkin sepse do t ket dhe nj rubrik t veant, q do tu
    dedikohet rregullave q duhen respektuar pr t mos krijuar trafik n qytet. Ndihmon
    veten, ndihmon t tjert dhe ndihmon frymmarrjen e qytetit.

    I mbani mend ditt n prag t festave t fundvitit, trafikun e krijuar? Me far


    mund ta lehtsonim trafikun? Nj ide: nse mjetet e transportit publik urban do t
    ofronin shrbimin falas, a nuk do t prdoreshin m shum nga qytetart? Mjetet e
    transportit publik urban t transportojn drejt qendrave tregtare apo rrugve n t
    cilt jan prqndruar m shum dyqane.

    7
    Qytetet Reagojn

    Ndrveprimi sht fjala kye n shum qytete t Italis, ndrveprimi midis


    pushtetit vendor dhe qytetarve. Bashkia dhe lidhja direkte me qytetart, Torino
    tashm e ka nj lidhje t till. Duke realizuar nj ide shum modeste, bashkia ka krijuar
    nj lidhje direkte midis saj dhe qytetarve. Sektori i Lvizshmris dhe Transportit ka
    krijuar nj struktur, n nj prej pikave kye t qytetit, pr t informuar n lidhje me
    rrugt, parkimet, projektet e bashkis n kt fush, kantieret e punimeve, sigurin
    rrugore, rrethrrotullimet, semafort dhe kryqzimet e rrugve. Kjo do t ishte nj
    hapsir pr t shfaqur idet, konsideratat dhe pyetjet duke marr nj prgjigje
    direkte dhe t shpejt nga punonjsit e ktij sektori. Kjo ide u frymzua nn shembullin
    e e-democracy, pjesmarrja politike e qytetarve n zgjedhjet q bn institucioni.

    E shikoni pamjen e msiprme, nj ide, nj projekt, ndarja e mjetit t transportit,


    m shum komunikim m pak shpenzime dhe m pak ndotje. Pr t gjith institucionet
    shtetrore apo private, pr m shum komunikim, m shum ndarje eksperiencash
    vjen Car pooling Bashkimi n makin. E keni dgjuar n shum vende t bots. Pse t
    mos e realizoni n vendin tuaj t puns, me pak prkushtim, vullnet dhe vendosmri?
    Njsia juaj e burimeve njerzore bn ndarjen e punonjsve, q jetojn n zonat afr me
    njra-tjetrn dhe q vijn n pun me makin. Pasi bhet ndarja, prgatiten planet e
    lvizjes s punonjsve dhe pikrisht prcaktimi i punonjsve, t cilt kryejn t njjtn
    rrug shtpi-pun dhe mosmarrjen e secilit prej tyre me makina t ndryshme, por
    vendosen n nj makin t vetme. M pak shpenzime, m pak vende parkimi t zna,
    m pak makina n qarkullim dhe m pak trafik. Ndrkoh institucioni garanton vendin
    e parkimit pr makinn, q bhet pjes e ksaj ideje. Nj ide e ngjashme me t sht
    realizimi i taksis kolektive, taksi q do t mbledhin pasagjer pr ti transportuar n
    drejtime t ndryshme, por t afrta me njra tjetrn.

    Milano praktikon car pooling n dy rrota. Ai sht qyteti pioner i nj iniciative


    t re. N t gjith qytetin vendosen n stacionet e BikeMi (stacionet e biikletave)
    motoikletat elektrike, q mund t merren me qira nga qytetart. Si fillim ishin 5 me
    ngjyra t ndryshme dhe pr qytetin ato njihen me emrin CargoScooter dhe deri n
    prill t 2011 ato arritn n 17 stacione. Ato funksionojn nprmjet baterive dhe ideja
    u realizua nn shembullin e Posts Zviceriane, e cila prej 5 vitesh prdor kt mjet
    (rreth 1000 mjete).

    8
    Anisa Seferaj

    Qllimi i realizimit t ides sht se ka nj cilsi shum


    t lart dhe rezultate shum t mira, ndrkoh ndotja n
    mjedis sht 0.

    Zona 30, ideja e nj zone pr t rinjt nn 30 vje: Blloku yn i famshm? Joooo! Kemi
    t bjm me nj ide, q sht realizuar me shum sukses n Lubjan, Rom, Peruxha
    dhe shum qytete t tjera t Italis dhe t SHBA-s. N qytet
    jan prcaktuar zona, ku shpejtsia maksimale e lejuar sht
    30 km/or. Ideja sjell m shum siguri pr kmbsort dhe
    prdoruesit e biikletave, uljen e aksidenteve dhe t kalimit t
    makinave, m pak trafik, sepse nga shpejtsia e ult e vendosur,
    je i detyruar t mos prdorsh makinn. Ideja e zonave 30
    km/or, tashm n Shtetet e Bashkuara t Ameriks sht
    vendosur pothuajse n t gjitha qytetet. Tashm SHBA ka ulur
    shpejtsin pr kalimin n qytet nga 40km/or n 30 km/or.

    Ecopass, nuk sht nj tren, asnj projekt i Bashkimit Europian, por i prkthyer n
    shqip jan Ishujt ekologjik. Ideja parashikon pagesn e taksave, q variojn nga
    500 lek deri n 3000 lek pr hyrjen n kto zona me makin. Taksat vendosen
    kundrejt makinave q gjenden n nj
    klasifikim, si makina shum t vjetra,
    q emetojn shum CO2 dhe prdorin
    benzin jo t cilsis s par. Ajo q
    duket interesante nga kjo ide sht se
    t ardhurat e prfituara nga taksat,
    shkojn pr ndrtimin e vendeve t
    parkimit, pr korsit e biikletave,
    rehabilitimin e zonave periferike. Pr tu ardhur n ndihm qytetarve n kto zona
    lejohen q t kalojn autobuzt.

    M shum buzqeshje me pak gjeste. Ideja e nj kllouni,


    gjithmon na ngjall entuziazm dhe efekti i tyre te fmijt
    sht akoma m i madh.

    9
    Qytetet Reagojn

    Po sikur n mjetet e transportit publik urban apo stacionet e tyre, n dit t caktuara
    t jen t vendosura grupe animacioni apo thjesht nj klloun? T gjith n kto
    momente po mendoni sa probleme ka qyteti im, nuk sht se kllouni zgjidh gj. Nse
    mendoni me pak optimizm, do t shikonit se do t sjell m shum buzqeshje,
    nj dit ndryshe dhe m shum entuziazm, m trheqje pr mjetet e transportit
    publik urban, m shum fmij q i krkojn ato. A nuk do t shrbente kjo ide, si nj
    revolucion kulturor n fushn e transportit?

    Nj tjetr ide pr m shum ndrveprim n mjetet e transportit publik urban do


    t ishte dhe ideja e praktikuar n Italin shum afr nesh, q ne e marrim shpeshher
    si shembull. N Bari, faturinoja n mjetet e transportit publik urban lexon horoskopin
    e dits, t javs dhe motin, do nj or. Kshtu, ajo q sht interesante n kt ide
    sht q n mjetet e transportit, faturinoja kthehet n nj person ndrveprues, i cili
    mban me entuziazm pasagjert.

    Ndrveprimi sht fjala kye n stacionet e mjeteve t transportit publik


    urban, le ta quajm m n fund autobus. N Spanj tashm n stacionet e autobusve
    vendosen fjalkryqe. Ideja u realizua pr shkak se u konstatua se qytetart n
    stacionet e autobuzit nuk komunikonin me njri-tjetrin, t ashtuquajtura hapsira pa
    jet. Fjalkryqet e vendosura jan t ngjyrave t ndryshme dhe ndrrohen do dit
    nga punonjsit e bashkis. Ideja, edhe pse n fillim u pa me dyshim, ngjalli nj sukses
    shum t madh, kryesisht midis t rinjve. Argtim n fushn e transportit dhe ndihm
    pr qytetart, t cilt jan n gjendje t vshtir ekonomike. N Rom kjo realizohet
    me nj alternativ tjetr. Transporti i turistve n qytet tashm mund t bhet dhe
    me karroc. Bashkia e Roms parashikon transportin e turistve kundrejt pikave
    turistike me karroca q lvizin nprmjet biikletave. Drejtimi i ktyre mjeteve bhet
    nga persona, t cilt jan n gjendje t vshtir ekonomike dhe paguhen nga bashkia.

    Shpeshher ju ka qlluar t frekuentoni autobust tan n qytet dhe keni


    vn re nj televizor n ambientet e brendshme, q gjithmon prsrit t njjtn
    reklam pr mijra her. Nuk do t ishte m interesante dhe trheqse pr t gjith
    ne, q n ekrane t mos vendoset reklama, por t alternohet me informacionin rreth
    trafikut, kohs apo dhe lajmeve t dits n version t shkurtuar? EyeStop sht nj
    ide e realizuar n Holand, e cila realizoi jo vetm vendosjen e ekraneve n autobus,
    por dhe n stacionet e tyre. Ekrani sht interaktiv, ku pasagjert mund t hyjn n
    ueb pr t par rrugn q do t prshkruajn, ndotjen q po shkaktojn n kryerjen e
    udhtimit, publikimin e lajmrimeve n interes t tyre.

    Kmbsor t rrezikshm e dgjojm shpesh dhe sht m se e vrtet.


    E keni menduar ndonjher kur qndroni n semafor duke pritur, q t ndizet drita
    jeshile dhe tashm n Tiran, mund t numrojm sekondat s bashku me semaforin,
    sa prej nesh qndrojm dhe presim q t ndizet jeshilja kur shikojm se nuk po kalon
    m makin? Nj, pr t mos thn asnj dhe nse mbetet nj person, q e respekton,
    sa prej nesh kthejm kokn duke e par se far po pret? Shum. Sot n nj bot ku

    10
    Anisa Seferaj

    zhvillimi i teknologjis sht n vend t par, rreziku i aksidenteve sht gjithmon


    n rritje dhe siguria e kmbsorve e lkundur. Nju Jork zhvillon nj ide n kuadr
    t siguris s kmbsorve: jo m celular kur kalon n vijat e bardha. T gjith
    kmbsort e kan t ndaluar prdorimin e celularve kur jan duke kaluar vijat e
    bardha. Kjo mas u mor nga kryetari i Bashkis s Nju Jorkut, pasi konstatoi rritjen e
    numrit t aksidenteve n qytet pr shkak t prdorimit t celularve.

    Edhe Osloja ka realizuar nj plan t ri sigurie pr kmbsort. Masat e marra


    n kt qytet konsistojn n shum pak kosto, por n m shum siguri. N rrugt t
    cilat kan shum korsi jan krijuar ishuj pr shptimin e kmbsorve. Vendosja e
    ksaj zone sjell nj ngushtim t korsis, duke sjell uljen e shpejtsis s mjeteve.
    Kjo mas bn t mundur mbrojtjen e kmbsorit dhe kalimin e rrugs n dy koh.
    N zonat ku ka nj kalim t mjeteve shum t ult, semafort jan me prenotim dhe
    n butonin e prenotimit tregohet koha q i duhet semaforit pr tu br i kuq. N
    vijat e bardha vendosen llampa t ndriimit led, t cilat bjn t mundur kalimin e
    kmbsorit n nj situat me shum drit. N rrugt me trafik shum t madh bhet
    instalimi i pajisjeve t quajtur marker (symace), t cilat bjn ndriimin e ishullit pr
    kmbsort dhe pr drejtuesit e mjeteve.

    Firenceja u ka ardhur n ndihm kmbsorve t saj duke realizuar iden


    Drita blu. N kryqzimet e rrezikshme t rrugve dhe n rrug, t cilat u jan dedikuar
    iklistve, vendosen n pjest ansore t trotuarve dritat blu, t cilat ndriojn gjat
    gjith nats kt pjes pr tu sinjalizuar shoferve t mjeteve kalimin e kmbsorve
    ose biikletave n rrug.

    Bukureshti ka praktikuar vendosjen n funksion e telekamerave t lvizshme pr


    makinat e vendosura n korsi t dyt. Auto Detector sht sistemi i ri, q do t bj t
    mundur konstatimin dhe marrjen e masave pr eleminimin e makinave n korsi t
    dyt. Makinat e policis bashkiake kan t instaluar nj sistem, i cili bn t mundur
    fotografimin e makinave q jan t parkuara n korsi t dyt. Lista e rrugve t
    kontrolluara publikohet do dit n uebin e bashkis. Gjobat vendosen pr ndalimin
    e makinave n korsit e mjeteve publike, n vendet pr personat ndryshe t aftsuar
    dhe n kalimet e kmbsorve. Pajisja bn fotografimin e targs, vendosjen e gjobs
    dhe drgimin e saj n banesn e drejtuesit t mjetit.

    11
    Qytetet Reagojn

    Ky sht kmbbuzi.

    Verona u vjen n ndihm kmbsorve dhe siguris s qytetarv nprmjet Policis


    Bashkiake, e cila tashm ka vendosur n rrug Autovelox e Telelaser. Policia
    Bashkiake e Verons ka vendosur n rrugt e qytetit njsi t saj t pajisura me
    Autovelox dhe Telelaser pr kontrollin e shpejtsis. Rrugt m t rrezikshme t
    qytetit, ku normat e Kodit Rrugor nuk respektohen, u prcaktuan nga kontrollet e vet
    policis bashkiake, qytetart apo dhe Policia Rrugore.
    Informacioni n lidhje me zonat, ku vendosen kto
    pajisje, u lajmrohet qytetarve nprmjet SMS-
    ve. Gjithashtu, n qendr t vmendjes s policis
    bashkiake jan dhe personat q sapo kan marr
    patentn dhe orari 22:00 deri n orn 07:00 sht
    harku kohor, q normat shkelen m shum.

    I uditshm por i vrtet. Le t fillojm nga fmijt dhe le ti msojm me m


    shum jet n komunitet, pun n grup dhe ndrveprim. N shum qytete t Italis ka
    shum vite q praktikohet ajo q quhet Piedibus. Orare fikse, ndalesa t prcaktuara,
    nj rrug, nj shofer, nj kontrollor dhe nj grup fmijsh me anta shkolle. Ideja
    funksion n nj mnyr t till: prindrit shoqrojn fmijt n ndalesat e vendosura
    nga shkolla, n stacion i presin dy persona, q marrin fmijt n dorzim dhe duke
    prshkruar t gjitha ndalesat mbledhin t gjith fmijt e s njjts zon dhe i
    shoqrojn n shkoll. Nj ide pa kosto. Ndrkoh midis prindrve shoqrimi mund t
    realizohet me turne. Kshtu kemi m pak makina, m pak kosto, m shum prindr
    me mngjese t lira dhe m pak ndotje pr mjedisin. M bn udi q pran pallatit
    tim dalin do mngjes tre prindr pr t shoqruar tre fmij pr nj rrug prej 5km
    pa makina, pr tek i njjti mjet sepse frekuentojn t njjtn shkoll. Mini Kmbbuzi
    mund t zbatohej shum mir.

    Le tu vijm n ndihm mamave apo grave shtatzna. Firenceja ka koh q e


    ka realizuar nj gj t till. M shum vende parkimi pr banort e qytetit, vendosje
    e abonimeve mujore pr parkimet dhe kushte t lehtsuara parkimi pr mamat,
    grat shtatzna. Pr mamat me fmij deri n moshn dy vje dhe grat shtatzna,
    parkimi sht falas n t gjith qytetin, n zonat t cilat jan vijzuar me vijat roz.

    E mendoni ndonjher se si ka qn qyteti juaj? Ju kujtohet sa her


    merrnit fshehtazi biikletn e prindrve tuaj pr t br xhiro me shokt, sa her
    prfshiheshit n ndrrimin e gomave apo sa her ndihmonit prindrit pr ta ngjitur
    lart? Shpeshher nj ide apo projekt mund t kthehet n nj betej mediatike, midis
    partive politike pr zgjedhjet vendore. Ideja n lidhje me prdorimin e biikletave n
    Prishtin u kthye n nj betej t ashpr pr t marr Prishtinn n zgjedhjet e fundit
    vendore. Kundrejt t gjith qytetarve, institucioneve dhe organizatave, u shprndan
    emaile duke promovuar prdorimin e biiklets. Emailet q u drguan ishin nn moton

    12
    Anisa Seferaj

    Biikleta kursen para pr shtresat e varfra, kursim t ardhurash n ekonomin e nj


    vendi, hapje vende t reja pune, mbron mjedisin, zvoglon ndotjen, ul prdorimin e
    makinave n qytet dhe n fshat, turizm e shum ide t tjera. Nse do t promovonim
    prdorimin e biikletave, do t arsyetonim se nse pushteti vendor dhe ai qendror
    bashkpunojn, kostoja e harxhuar, pr 1 km rrug t asfaltuar pr automjete, mund
    t harxhohet pr shtrimin e rreth 12 km rrug pr biikleta, me t njjtn sasi asfalti.
    Biznesi i biikletave shrben pr hapjen e fabrikave t biikletave, dyqaneve pr
    shitjen e tyre, qendrave pr riparimin dhe mirmbajtjen, kshtu q kemi m shum
    vende pune pr qytetart e nj zone. Politikant n Kosov, q garonin n zgjedhje,
    u drgonin letra t hapura gazetave, ku parashtronin arsyet pr mbshtetjen e
    ksaj shtjeje.

    Idet dhe projektet n lidhje me biikletat jan t shumta dhe n kto momente
    t gjith ju q po lexoni, do t parashtronit t gjith nj mendim: qytetet n Shqipri
    nuk kan ambjente, korsi pr prdorimin e biikletave apo thjesht kushte pr sigurin
    e jets s atij q prdor biikletn. Nj pyetje m lind natyrshm: Pse ne preferojm
    t konsumojm kafe n baret dhe lokalet q tavolinat i vendosin n trotuare, hapsira
    publike? Tani do tju lindi nj pyetje: far lidhje ka me korsit e biikletave? Ka. N
    nj vshtrim n qytetin ku un jetoj, Tirann, trotuaret q jan t zna me tavolina
    jan trotuare disi t gjera, ku pjesa q prdoret nga baret dhe lokalet e zons mund
    t prdorej shum mir pr korsi biikletash. Ndrsa n akset kryesore t Tirans,
    ku trotuaret jan t gjera dhe t pa zna me karrige dhe tavolina, do t mund t bhej
    ndarja e tyre me nj hapsir, e cila do t shrbente pr korsi biikletash dhe do t
    ishte e sigurt. Ndrkoh me kt ide do t siguroheshin dhe vendet e parkimit, t cilat
    nuk do t prekeshin nga vendosja e korsive t biikletave n rrug, por n trotuare.

    Shpesh shikojm korrier me motor


    apo me makina pr t shprndar
    edhe objektet m t vogla. Po sikur
    kta korrier t lviznin n qytet me
    biikleta? Pony express n biiklet
    dhe Urban Bike Messengers jan
    ide q zbatohen tashm n Londr,
    Paris, Tokio, Sidnej, Rom. Korrieri
    pr shprndarjen e pakove lviz
    me biiklet. Nj korrier i till sht
    lehtsisht i realizueshm.

    Nj mbshtetje pr biikletat, tashm e kan praktikuar n Gjermani.


    Punonjsit e administrats publike shkojn n pun me biikleta, me mjetet e
    transportit publik urban ose n kmb. Periudha e detyrueshme fillon nga 1 qershori
    deri n 31 gusht. N biikleta instalohen disa pajisje, t cilat bjn t mundur matjen

    13
    Qytetet Reagojn

    e distancs s prshkruar dhe kundrejt personave, t cilt kan prshkruar shum


    kilometra, jepen mime q sigurohen nga vet pushteti vendor.

    Mosprdorimi i makinave sjell parashtrimin e alternativave pr qytetart.


    Nj gj t till Parma e ka realizuar mjaft mir me Lvizshmri Ekombshtetse,
    abonime t reja. Bashkia ofron nj paket pr tu ardhur n ndihm qytetarve dhe pr
    t promovuar lvizshmrin ekombshtetse. Kjo paket duhet t prfshij shum
    oferta n lidhje me transportin duke prfshir: transportin publik, lvizjen nprmjet
    biikletave n qytet, oferta t shumta n lidhje me parkimin n qytet. Paketa e ofruar
    pati nj sukses sepse prfshinte shum iniciativa me nj mim t reduktuar dhe
    me m pak trafik. E njjta linj veprimi ndiqet dhe n Rom. T rinjt nn 25 vje
    kan t ardhura t pakta, por dshira t shumta dhe prdorimi i makins n kt
    mosh pr ta duket i domosdoshm. Nj mnyr e mir pr t stimuluar prdorimin
    e mjeteve t transportit publik urban sht ideja e kryeqytetit italian, Roms. Ideja
    Card Under 25 prfshin t gjith t rinjt nn moshn 25 vje, por q jan banor t
    qytetit t Roms, mund t udhtojn falas n mjetet e transportit publik urban dhe
    krahinor. Nga kjo ide prfitojn t gjith t rinjt ndrmjet moshs 10 deri 25 vje.
    Karta sht personale dhe nuk mund ti kalohet dikujt tjetr. Karta Jungo u jepet nga
    pushteti vendor antarve, t cilt nuk kan precedent penal dhe rrugor. sht
    nj sistem i organizuar nga pushteti vendor, i cili pajis persona me karta antarsimi
    t nj grupi q quhet Jungo. Karta Jungo jepet si pr drejtuesit e mjeteve, edhe pr
    pasagjert. Bashkia prcakton disa pika n t cilat vendosen jungatort dhe krkojn
    transportimin e tyre, nga personat q kan kartn Jungo. Personi i cili do t jet n
    rolin e pasagjerit paguan shrbimin me koston 0,1 euro pr km, pra nj tarif shum
    her m e ult se ajo e transportit publik urban, taksia apo at q paguan nse do
    t prdorte mjetin e vet. Ai q sht n rolin e drejtuesit t mjetit merr stimuj nga
    pushteti vendor.

    Pastaj nse do t ndrronim dhe do t krkonim ide, t cilat krkojn


    investime shum t mdha dhe mbi t gjitha nj bashkpunim shum t madh midis
    pushtetit vendor dhe qendror, idet dhe projekte jan t shumta, duke filluar nga
    ndalimi i qarkullimit t makinave n rrug t caktuara t qytetit. N Zvicr kjo mas
    sht praktikuar n 200 rrug, por gjithmon duke ndrruar edhe infrastrukturn
    dhe mundsit alternative q ka ajo n transport. Edhe pse kemi nj shembull model
    Zvicrn pr tu nxitur pr t realizuar disa ide, ne mund t marrim shembullin e
    Guadalahars, Meksik. N t transporti publik urban realizohet me Makrobus dhe do
    t diel rreth 15 kilometra rrug t qytetit mbyllen nga trafiku i makinave. Amsterdami
    u vjen n ndihm iklistve dhe mjedisit. Pushteti vendor n Amsterdam po jep nxits
    kundrejt personave, q vendosin t ndrrojn biikletn e tyre t vjetr me biikletat,
    t cilat mund t mbahen n antn e shpins. Nuk dua t them se duhet ta marrim
    pr referenc pr qytetet tona, por mund t njihemi me nj ide shum gjigante q
    realizon Tokio: nj tunel i cili do t ket nj gjatsi prej 15 km dhe prshkruan pjesn
    m t trafikuar t qytetit duke ulur disi trafikun n qytet. N t njjtn linj sht
    edhe Roma. Ajo ka vendosur q, pr tu ardhur n ndihm t gjith personave, q

    14
    Anisa Seferaj

    lvizin me biikleta, t realizoj n pikat e ndryshme t qytetit kalime nntoksore.


    N pikat ku dekori i qytetit luan nj rol t rndsishm kemi kalime mbitoksore dhe
    kto jan t strukturuara t tilla, q t bhen pjes e dekorit dhe t mos jen nj pamje
    e shmtuar pr t. Pr realizimin e ktyre nnkalimeve prdoren kalimet e vjetra t
    tuneleve nntoksore duke mos shkaktuar kosto ekstra pr bashkin.

    T mos flasim pastaj pr Londrn dhe Autostradn e Biikletave. Kryetari i


    Bashkis s Londrs e ka kthyer n sfid personale rritjen e numrit t prdoruesve t
    biikletave n qytetin e tij. Prve nj sr ideve t ndrmarra n kt fush tashm
    ka filluar nj sfid t re. Mnyra m e mir pr prhapjen e prdorimit t biikletave
    sht tu japsh mundsin iklistave ti ngasin biikletat pa rreziqe. Iniciativa e
    autostradave pr biikleta ka pasur nj sukses shum t madh. Ajo synon rritjen e
    kilometrave dhe t gjatsis s pistave pr biikleta n mnyr q t rritet siguria pr
    ata q prdorin biikletn.

    Le t vazhdojm me Brazilin, ku ndalesat e autobusve jan t tilla q t


    prshpejtojn uljen e zbritjen e pasagjerve. Platformat e ndalesave jan n nj nivel
    me autobusin kshtu q nuk duhen t bhen ekstra t tjera pr personat ndryshe t
    aftsuar. E di q te kjo ide asnj prej jush nuk do t jet dakord dhe do tu duket nj
    shkenc lumi i Lans tashm i lundrueshm apo ambient pr zhvillimin e aktiviteteve?
    sht e teprt, por n Itali, n Trezzano Sul Naviglio, po realizohet lundrimi i lumit
    Naviglio Grande q lidh Darsenn e Milanos me qendrn historike Trezzano sul
    Naviglio. Lundrimi sht gati 10 km dhe do t shrbej pr t ndihmuar dhe zhvillimin
    e turizmit n Milano.

    Berlini sht fokusuar te biikletat elektrike. Ai ka pajisur t gjith punonjsit


    bashkiak me biikletat m t reja n fushn e teknologjis, biikletat elektrike.
    Interesante sht se biikleta sht e till q rrotullohet rreth nj shtylle dhe nuk
    ka nevoj as pr parkim. Iniciativa u ndrmor pr t rritur prdorimin e biikletave
    nga qytetart. Nisma tjetr prfshin zvendsimin e makinave t bashkis me makina
    elektrike. Disi shum e kushtueshme pr qyetetet tona, por ndrrimtare. Qyteti i
    Torinos ka vendosur q licencimi n fushn e transportit publik urban t prfshij
    vetm autobus Iris Bus Iveco: Bus stop and start. Iris Bus, e cila siguron autobust
    pr transportin publik urban ka siguruar autobus t rinj me nj sistem t quajtur Bus
    stop and start. Sistemi bn t mundur q autobusi t fiket n rast t semaforve dhe t
    ndizet n momentin q duhet t filloj udhtimin. Ky sistem bn t mundur nj kursim
    prej 8 % t totalit t karburantit t harxhuar, duke ulur nivelin e ndotjes dhe kursimin
    e karburantit t prdorur.

    A e dini se n Holand ka 13 milion biikleta dhe 2 mij kilometra korsi pr


    to? Tashm ajo ka zbatuar nj teknologji t re, t quajtur SolaRoad, q i vesh korsit
    me panele diellore. Korsia e par n bot e ktij lloji, sht e gjat 70 m dhe sht
    inaguruar pr her t par n Krommenie. Si realizohet kjo korsi? Mbi shesh vendosen
    qeliza diellore dhe vishen me nj shtres qelqi prej 1 cm. Ndrkoh vishet dhe me

    15
    Qytetet Reagojn

    nj material pak rshqits pr t br t mundur largimin e ndotjes, kur bie shi dhe
    kshtu siprfaqja sht e pastr, duke lejuar prthithjen sa m t madhe t diellit.
    Kur korsia t arrij n gjatsin 100 m, mund t garantoj energji pr tri banesa.
    Ekspertt kan deklaruar se 20% e rrugve t Holands mund t kthehen n t tilla.

    16
    Anisa Seferaj

    SOCIALE
    NDOTJA

    Ndotja sht futja e drejtprdrejt ose jo e drejtprdrejt, si rezultat i veprimtaris s


    njeriut, e substancave, dridhjeve, rrezatimit, errave t pakndshme, nxehtsis apo
    zhurms n ajr, uj apo tok, n at mas q mund t jet e dmshme pr cilsin e
    mjedisit ose shndetin e njeriut, q mund t oj n dmtimin e prons materiale apo t
    prkeqsoj dhe t ndrhyj n shrbimet e prdorimet e tjera t ligjshme t mjedisit.
    Ndotja vrehet ndaj ajrit, ujit, toks, natyrs, akustike dhe ndryshimeve klimaterike.

    Agjencia Kombtare e Mjedisit prezantoi n tetor t vitit 2014 t dhnat n lidhje


    me nivelin e cilsis s ajrit n Shqipri pr periudhn janar- shtator 2014. Bazuar
    n rezultatet e ktij monitorimi AKM ka vrejtur se impakti q trafiku ka n cilsin
    e ajrit urban sht thelbsor. Monitorimi i dy stacioneve t reja n zonat me trafik t
    rnduar n Tiran tregon se t dhnat e PM10 dhe NO2 jan mbi normn e prcaktuar
    nga BE-ja. PM10 dhe PM2.5 jan pluhurat me diametr < 10 m dhe 2.5 m ose si
    quhen ndryshe grimcat ultrafine. Prmbajtja mesatare e PM10 e tejkalon standardin
    e BE-s n: stacionin Tirana mobile, stacionin e Elbasanit dhe stacionin pran AKM-s.
    Meqense kto stacione jan stacione trafiku, ndotja e ajrit n zonn ku jan instaluar
    vjen kryesisht nga shkarkimet e automjeteve, si dhe nga infrastruktura e rrugve t
    dmtuara sidomos n stacionin e AKM-s. Impakti i trafikut mbi pastrtin e ajrit n
    kryeqytet u tregua m s miri nga matjet e bra gjat vizits s Papa Franeskut.
    Monitorimi i dats 21 shtator 2014 tregoi se nivelet e ndotsve ran gjat orve t
    ndalimit t trafikut. Matjet e shkarkimit t automjeteve n datn 21.09.2014 u kryen
    n rrugn pran Ministris s Mjedisit, ku nuk ka pasur qarkullim t automjeteve. Deri
    n orn 17:00, kur kishte ndalim trafiku, niveli i NO2 (dioksid azoti) ishte 5 mikrogram
    pr metr kub dhe n orn 19:00 niveli arriti 30 mikrogram pr metr kub. Pra, me
    rinisjen e trafikut ai u 7-fishua. Niveli i CO gjat orve pa trafik ishte 0.22 mikrogram
    pr metr kub, ndrsa pas ors 19:00 ai arriti n 0.85 mikrogram pr metr kub.
    Niveli i Benzenit n ort pa trafik ishte 0.2 mikrogram pr metr kub, ndrsa me
    nisjen e tij ai shkoi n 1.2 mikrogram pr metr kub.

    17
    Qytetet Reagojn

    Monitorimi u krye pr her t par pr 9 qytete kundrejt 4 qyteteve q


    monitoroheshin n vitin 2013. N stacionin e Kors, Beratit dhe Fierit kemi tejkalim
    t vlers krahasuar me standardin vjetor t BE-s. Burimi kryesor i ndotjes s ajrit
    sht shkarkimi i automjeteve dhe prdorimi i drurve si lnd djegse pr ngrohjen
    e banesave. Vlerat m t larta t NO2 rezultojn n stacionin e Tirans dhe Elbasanit,
    duke tejkaluar standardin e BE-s. N stacionet e Shkodrs, Durrsit, Vlors dhe
    Kors vlerat mesatare vjetore jan brenda normave t lejuara t norms shqiptare
    dhe standardit t BE-s sepse stacionet jan pozicionuar larg zonave t trafikut.
    Vlerat mesatare t ozonit n qytetin e Shkodrs dhe Vlors jan m t larta se norma
    shqiptare, pasi stacionet jan t pozicionuara larg zonave t trafikut. Vlerat mesatare
    t benzenit prafrohen me normn shqiptare dhe at t BE-s vetm n stacionin
    e Tirana mobile (Ministria e Mjedisit) pasi stacioni sht i pozicionuar n rrug me
    trafik t rnduar.

    N 2015-n do t monitorohet ajri n 14 qytete n vend. Kto t dhna na


    tregojn se nuk kemi ende nj monitorim t t gjitha qyteteve t Shqipris dhe jo
    m ndrmarrjen e masave thelbsore n kt fush. Nse shikoni uebin e Agjencis
    Kombtare t Mjedisit akm.gov.al, do t konstatoni se nuk ka nj raport tabelar pr
    sa m sipr, duke treguar normat e BE-s dhe normat shqiptare, ndrkoh sht
    pasqyruar nj hart pr prhapjen e shkarkimeve pr ndotsit kryesor (PM10,NOx, PB,
    SO2, etj) n shkall vendi, por q sht pak i vshtir pr tu kuptuar dhe deshifruar
    n t dhna konkrete.

    Idet me qllim uljen e nivelit t ndotjes apo n mbajtjen konstant t tij jan nga m t
    ndryshmet, n shum vende t bots ato ndrveprojn me shum ide n fusha t tjera.
    Shum qytete veprojn me ndalimin e qarkullimit t mjeteve t caktuara n qytet apo
    me alternimin e mjeteve q duhet t qarkullojn. Parisi, pr ti ardhur n ndihm uljes
    s nivelit t ndotjes dhe mjedisit mbi t gjitha, vendosi q t mos lejoj qarkullimin e
    makinave SUV dhe makinave shum t vjetra n qytet. Nisma u ndrmor me titullin
    M vjen keq, por t prdorsh nj SUV n qytet nuk ka kuptim. N Itali vepron e
    njjta ide. Bashkia e Firences dhe shum qytete t tjera kan organizuar po n kt
    kuadr nj bashkpunim me Institutin Meteorologjik, duke ngritur nj grup pune, i cili
    ka kryer studimin e smogut prgjat gjith vitit. Grupi, duke ndjekur parashikimet e
    motit, prcaktoi se n periudhat e thatsirave duhen marr masa paraprake si pr
    shembull prgjysmimi i makinave, q qarkullojn nprmjet prdorimit t targave t
    alternuara. Po n Itali, n Milano, kundr smogut vendoset ndalimi i fugonave n zonat
    prreth qendrs. Ideja sht realizuar nprmjet ndalimit t qarkullimit t fugonave
    qoft atyre q transportojn mallrat, qoft njerzit, n qendr dhe rrethinat e qendrs.
    Ndalimi i qarkullimit sht nga ora 7:30 e mngjesit deri n orn 19:30 t pasdites.
    Masa u mor pr t ulur emetimet e ndotjeve n ajr dhe pr t rritur disi cilsin e ajrit
    n kto zona. Gjithashtu, bashkia ka vendosur n dispozicion t qytetarve nj numr
    falas q ofron t gjith informacionin e nevojshm n lidhje me masat e marra nga
    bashkia pr smogun, trafikun dhe transportin urban.

    18
    Anisa Seferaj

    Ndrkoh mund t veprojm n ndihm t mjedisit duke ndikuar n xhepat e


    qytetarve. Franca n nivel qendror ka vendosur taksn karbon, q nnkupton taksimin
    e gazit, benzins dhe elektricitetit. Taksa karbon mblidhet nga organet e pushtetit
    qendror dhe 80% e saj i kalon pushtetit vendor pr organizimin e projekteve n kuadr
    t mbrojtjes s mjedisit dhe uljes s nivelit t ndotjes n ajr. Holanda vepron po
    n nivel taksash, por pr makinat me km 0. N momentin e blerjes s makins me
    kilometr zero, taksat jan gati zero. N momentin e kryerjes s kolaudimit maten
    kilometrat, q ka prshkruar makina dhe vendoset nj taks prej 3 cent pr do
    km. Por nga viti n vit kjo vler rritet, me synimin q t ulet rruga q prshkruhet
    nga makina dhe kjo nxit mosprdorimin e makinave dhe tendencn pr blerjen e
    makinave t reja.

    Po n kuadr t uljes s nivelit t smogut, Milano ka nxjerr nj urdhr kundr


    smogut. Pr respektimin e normave t vendosura nga kryetari i bashkis pr uljen e
    smogut realizohet rritja e numrit t makinave t patrullimit pr t identifikuar dhe
    ndshkuar t gjith ata q shkelin normat e vendosura nga bashkia. Duke filluar q
    prej ktij viti bashkia ka nxjerr n patrullim nga 120 makina, 140 t tilla. Polict
    bjn t mundur patrullimin 24 or n 24 n zonat m problematike t qytetit dhe
    ku respektimi i masave t marra pr uljen e nivelit t smogut nuk realizohet. Ideja
    e Bashkis s Milanos nuk m duket shum interesante sepse ndrkoh krkon
    t respektoj rregullat pr uljen e nivelit t smogut dhe rrit numrin e makinave n
    patrullim, pra q nnkupton q vet ndikon n rritjen e nivelit t smogut, polict mund
    t dilnin n patrullim n kmb, biiklet apo me mjete elektrike.

    Bashkia e Sasarit fushatn kundr ndotjes s ajrit e fillon me vendosjen e


    pankartave dhe shprndarjen e kartolinave, pra me ndrgjegjsimin dhe m pas me
    marrjen e masave t mtejshme shtrnguese.

    N bashkpunim me shoqatn mjedisore t qytetit bashkia po ndrmerr nj sr


    masash duke filluar nga ato edukuese deri n veprime konkrete. Ideja u realizua dhe
    pr arsyen se nj sjellje jo e mir e qytetarve po rrit nivelin e smogut n qytet. N
    t gjith qytetin jan vendosur pankartat e msiprme, n vendet e prcaktuar prej
    saj dhe t gjith qytetarve, familjeve, zyrave u shprndahet nj kartolin informative
    duke parashtruar 10 arsye pse duhet t lm makinn n shtpi. M pas qytetart
    kartolinn mund ta prdorin pr t uruar t afrmit apo miqt e tyre.

    10 motivet pr t ln makinn n shtpi:

    1. Thith ajr m t pastr; 2. Eviton stresin e trafikut;


    3. Nuk ke probleme parkimi; 4. Ul shpenzimet pr karburant;
    5. Bn qytetin tnd m t qet; 6. Takon m shum njerz;
    7. Ndihesh m n form; 8. Zbulon t fshehtat e qytetit;
    9. L m shum hapsir pr fmijt; 10. T ndihmon t mendosh.

    19
    Qytetet Reagojn

    Greenlife nuk sht nj himn kundrejt jets, por sh nj ide e realizuar


    n Amstredam. Ideja parashikon ndrtimin brenda qyteteve t lagjeve pa makina,
    carfree ose me kufizim t trafikut. Amsterdami ka realizuar nj ide tjetr po n
    kt kuadr, duke mos lejuar ndrtimin e parkingjeve mes pallateve dhe n vend t
    tyre ka vendosur pista pr biikletat, trotuare pr kmbsort. Pjes e ides ka qen
    vendosja e nj takse ekstra pr parkingun pr t gjith ata q disponojn nj makin,
    ku kjo taks paguhet nj her n vit dhe shrben pr ndrtimin e parkingjeve t reja.

    Nse shikojm idet e pushtetit vendor n Londr, mbetemi t mahnitur. Ajo q


    vrejm jan jo vetm idet apo projektet, por ndrveprimi midis pushtetit vendor dhe
    qytetarve. Nprmjet nj letre, Kryetari i Bashkis s Londrs iu drejtua t gjith
    londinezve duke u krkuar t shprehin idet e tyre n ueb ose nprmjet letrave
    q i drejtoheshin atij. Letra prmban disa tema, ku qytetart duhet t zhvillonin
    idet e tyre:

    Prcaktimi i rrugve q duhen ndjekur (nj lloj programimi i lvizjeve), pr m


    pak ndotje dhe trafik.

    Nj plan pr t ulur kilometrat pr makinat dhe kryesisht pr mjetet, q bjn


    transportin e mallrave.

    Futja n treg e autobusve dhe makinave elektrike.


    Limite moshe pr taksit, t cilat bjn shum lvizje gjat vitit.
    Programe pr kursimin e energjis dhe vendosje e veprimeve alternative, n
    ambientet e puns dhe n shtpi.

    E dini se niveli i smogut n qytet mund t ulet duke u ndihmuar dhe nga bimt/
    pemt q mbillen n hapsirat e gjelbrta apo n vendet e caktuara pr pemt n
    rrug? Disa prej bashkive n bot e kan praktikuar nj ide t till. N Japoni dhe
    SHBA bashkit e t dy vendeve kan organizuar parqe n qytetet e tyre t mbjella me
    qershi. Ideja erdhi si rezultat i nj studimi, ku pema e qershis prvese dekorative,
    me lulet e saj roz ndihmon n uljen e nivelit t ndotjes. Bashkia jep subvencione
    kundrejt personave, t cilt merren me prodhimin e produkteve nga qershit e
    parqeve, madje organizon dhe t ashtuquajturin Festivali i Qershis, q zgjat pr
    gati 3 muaj. N qendr t kopshteve jan vendosur dyqane, t cilat prkrah shitjes s
    produkteve krejtsisht ekologjike u shpjegojn qytetarve se si mund t jetojm duke
    mbshtetur ambientin.

    Bashkia e Saragozs, zgjedh pr qytetin hurmat. Ideja parashikon mbjelljen e


    hurmave n parqe t ndryshme t qytetit. Bashkia e ndrmori kt iniciativ sepse
    hurmat bjn uljen e nivelit t ndotjes, por jo vetm aq, ato n periudhn e fruteve jan
    shum dekorative pr qytetin. Moska sht po n t njjtn linj, por tashm e ka n
    lidhje me bimt q do t vendosen n banesa dhe zyra. Bashkia nprmjet donatorve
    ka grumbulluar sa m shum bim, t cilat bjn uljen e nivelit t ndotjes n zyra

    20
    Anisa Seferaj

    dhe banesa, duke u br shembull n vendosjen e tyre n ambientet e institucioneve


    publike. Luksemburgu ka organizuar nj projekt ku si filtr ajri ka prdorur bimt
    shtpiake, t cilat bjn filtrimin e ajrit n do ambient ku vendosen, m mir se
    filtrat e karbonit. Bimt vendosen n nj kuti dekorative e prodhuar nga materiale t
    ricikluara dhe kutia ka disa hapsira, t cilat bjn t mundur kalimin e ajrit. Bimt
    zgjidhen nga pushteti vendor midis atyre q bjn pastrimin e ajrit dhe shiten po nga
    ai, me mime simbolike. Latifoglie ka mbushur t gjith qytetin e Kremons. Bashkia
    e Kremons, pasi realizoi nj studimi n lidhje me pemt q kan aftsi thithse t
    smogut, ka vendosur t zgjedh Latifoglien (pema gjethegjr), q sht n foto, sepse
    thith nj nivel shum m t lart t smogut n krahasim me pemt e tjera dhe vendosi
    q n t gjith qytetin t mbillet kjo pem.

    Bashkia e Milanos ka ndrmarr nj ide n bashkpunim me komunat dhe


    bashkit prreth saj. Midis tyre do t ngrihen pyje, t cilat do t ken 35 mij pem,
    t cilat kan aftsi t larta n thithjen e CO2. Kto do t bjn t mundur thithjen e
    195 ton CO2 gjat nj viti. Pyjet do t jen si miniqendra ekologjike, ku brenda tyre
    vendoset nj struktur ekologjike, vende ku mund t shihen kafsh uji apo vende ku
    fmijt mund t luajn.

    Nj pjes e mir e bashkive dhe komunave ndjekin rrugn e ndrveprimit


    me qytetart duke iu dhuruar atyre anta disi t veanta. Kapannori hyn n listn e
    komunave t Italis s virtytshme. Iniciativa m e re ekologjike prkon me fillimin e
    vitit t ri, ku Bashkia ka vendosur ndalimin e prdorimit t qeseve plastike. A e dini
    se sa i duhet toks pr t shprbr vet plastikn? Ajo varion nga 100-1000 vite.
    Qeset plastike u zvendsuan me anta lecke t rezistueshme dhe t riprdorshme,
    q shprndahen nga bashkia, kundrejt familjeve t qytetit. Idet pr uljen e nivelit
    t ndotjes n kt qytet kan arritur deri n propozimin nga komuna, shoqris s
    kafes, Lavazza, t cils i sht krkuar q pr kt komun dhe qytetart e saj t
    arrij t prodhoj kapsula kafeje, q prdoren dhe m pas hidhen, por q t jen t
    riciklueshme. Edhe Londra shprndan nj ant ekologjike t siguruar nga pushteti
    vendor pr t br blerjet. Ideja parashikon q personat t prdorin dhe riprdorin

    21
    Qytetet Reagojn

    kto anta kundrejt qeseve, fitojn pik t cilat do t konvertohen n ushqime,


    shrbime falas apo abonime mujore falas pr transportin rrugor.

    Verbani shprndan qeset e bardha duke kontrolluar n kt mnyr nivelin e


    ndotjes nga familjet e ktij qyteti. T gjitha mbetjet e padiferencueshme vendosen n
    qese t bardha, t cilat shprndahen falas nga bashkia, n baz t numrit t antarve
    t familjes. Nse nj familje konsumon m shum, ather duhet t blej kto qese
    nga bashkia dhe n rast t mosrespektimit t nivelit t mbetjeve t parashikuara
    nga pushteti vendor, parashikohen gjoba kundrejt familjeve dhe personave
    q nuk i respektojn.

    Qyteti yn prjeton hedhjen e mbeturinave n do orar dhe do vend pavarsisht


    se ka akte t shum njsive t qeverisjes vendore, q e rregullojn kt proces dhe
    ka akte q e ndshkojn. Bashkia e Barit vendosi rregulla t reja pr orarin e hedhjes
    s mbetjeve urbane. Urdhri m i ri i Kryetarit t Bashkis s Barit parashikon rregulla
    si m posht:

    Hedhja e mbetjeve urbane do t kryhet do dit nga ora 12:30 deri n orn
    22:30 pr periudhn 1 nntor - 31 mars;

    Hedhja e mbetjeve urbane do t kryhet do dit nga ora 18:30 deri n orn
    22:30 pr periudhn 1 prill - 31 tetor;

    Ndalohet lvizja e koshave pr grumbullimin e mbetjeve nga zonat e prcaktuara


    pr to, n hapsirat publike;

    Ndalohet hedhja n koshat, q nuk jan parashikuar pr mbetjet e diferencuara


    t lngjeve, mbetjeve t kopshtaris, mbetje t veanta nga ato urbane,
    materiale t rnda ose sasi mbetjesh t cilat duhet t hidhen vetm n koshat
    q jan prcaktuar pr mbetjet e diferencuara;

    Ndalohet hedhja n kosh e objekteve q mund ti ln koshat hapur;


    Ndalohet lnia e koshave hapur pas hedhjes s mbetjeve urbane, ndrkoh
    kan kosha q mund tu mbyllet kapaku, jo koshat tipik t qyteteve tona;

    Ndalohet hedhja e mbetjeve urbane n kosha pa i vendosur n qese dhe pa i


    mbyllur ato (aty ku nuk kemi mbledhje t diferencuar).

    Mosrespektimi i rregullave t msiprme ndshkohet nga 50 deri n 500 euro.

    E dini se n tre vjett e para t jets nj fmije mesatarisht i


    duhen 4500 bebelina, q do t thot gati 20 pem shum t
    mdhaja q duhen pr ti prodhuar. Nj bebelinoje i duhet 500
    vite pr tu dekompozuar n ambientet ku ajo hidhet, sepse ka n
    prbrjen e saj dru dhe plastik, t cilat si rezultat i proceseve t
    ndryshme industriale dhe kimike, e formojn at.

    22
    Anisa Seferaj

    Gjithashtu, sht ndotse sepse hedhja e tyre n kosh bhet objekt i rritjes s nj
    sr mikrobesh, t cilat mund t bhen terren infeksionesh. Bebelinot jan mbetjet
    urbane m ndotse. Pr kt Bashkia e Parms ka realizuar nj ide duke vendosur
    n hapsirat e qytetit kosha, q shrbejn pr grumbullimin e tyre. Bashkia ndrmori
    nj bashkpunim me nj shoqri, e cila bn riciklimin e tyre. Nj ide t ngjashme po
    ndjek dhe kryetari i bashkis s Kremons duke kompensuar me 50 cent pr bebelino
    familjen, e cila vendos t blej nj bebelin ekologjike, t cilat blihen nj her dhe m
    pas riprdoren her pas here si rezultat i larjes.

    A e dini se toks i duhen qindra mijra vite pr shkatrrimin e plastiks? Nse


    ajo digjet krijon mbetje toksike kshtu q riciklimi sht prfitimi m i mir prej saj.
    Prandaj Bashkia e Kopenhagenit vendosi t prfitoj nga letra e posterave t vendosur
    n t gjith qytetin. Ideja parashikon mbledhjen nga ana e punonjsve t bashkis t t
    gjitha posterave t reklamave, q vendosen npr qytet dhe ndrrohen me kalimin e
    kohs dhe riprdorimin e tyre. Punonjsit e bashkis n bashkpunim me nj shoqri
    tregtare vendase bjn t mundur prodhimin e antave ekologjike nga materiali i
    ricikluar dhe shprndarjen e tyre kundrejt qytetarve pr eleminimin e qeseve, t cilat
    jan shum t vshtira pr tu ricikluar.

    71% e siprfaqes toksore sht e mbuluar nga uji, nga kjo 97,5% sht e kripur.
    Nga 2.5% i mbetur vetm 1% prdoret nga njerzimi dhe 93% e ktij 1%-shi prdoret
    pr shrbime bujqsore. Bashkia e Vaubanit, Franc, duke marr n konsiderat t
    dhnat e msiprme dhe ndryshimet klimaterike ka vendosur riprdorimin e ujrave
    t zeza, t cilat do t filtrohen dhe prdoren si uj pr ujitjen e kopshteve t vendosura
    n do banes.

    T dhnat n bot tregojn se rreth 3.500 bishta cigaresh hidhen n rruzullin


    toksor do vit, duke sjell rreth 768 milion kg mbetje toksike. Nse hidhni nj
    vshtrim n qytetin ku jetoni, do t shikoni se bishtat e cigareve na kan pushtuar kudo.
    T njjtin problem si ne e kan dhe shum qytete n bot, por
    ato veprojn pr t ndaluar hedhjen e bishtave t cigareve duke
    arsyetuar se nj bishti cigareje pr tu shkatrruar nga toka i
    duhen 1-2 vjet. far bashkon Olbian, Romn n Itali,
    Vankuverin, shum qytete n SHBA? sht lufta kundr
    bishtave t cigareve. Bashkia e Olbias ka prgatitur nj projekt,
    i cili parashikon shprndarjen e tavllave t mposhtme n
    shrbim t qytetarve q frekuentojn kto lulishte.

    ceNerone, ideja romane kundr bishtave t cigares. Bashkia e Roms sipas nj


    studimi t kryer ka konstatuar se do dit n rrugt e Roms depozitohen 18 milion
    bishta cigaresh n nj total prej 6.5 miliard n vit. Duke theksuar faktin se mbetjet e
    cigares n bashkim me hidrokarburet policiklike aromatike, benzenit, arsenikut dhe
    katramit jan t dmshme pr njeriun dhe ambientin, kur cigarja nuk pihet dhe hidhet
    prtok, heqja e tyre nga rrugt sht akoma m e vshtir pr vet faktin se shum

    23
    Qytetet Reagojn

    trotuare jan t shtruar me pllaka apo gur dhe bishtat e cigareve vendosen n kanalet
    ndarse t tyre. Bashkia e Roms ka filluar sensibilizimin e t gjith qytetarve duke
    shprndar n njsit e ushtrimit t aktiviteteve tregtare t tavllave t bishtave t
    cigareve. Tavllat jan t krijuara nga kartoni dhe alumini i ricikluar. N rrugt e qytetit
    vendosen pika informuese pr t dhn m shum informacion pr diferencimin e
    mbetjeve urbane dhe riciklimin e tyre. T gjith q vizitojn pikat informuese marrin
    tavlln e bishtave t cigareve dhe madhsia e tavlls sht sa e nj akmaku.

    Vankouveri, n Kanada, zhvillon nj luft m t madhe kundrejt bishtave


    t cigares. Bishtat e cigareve trajtohen si mbetje toksike, n kuadr t qllimit q
    Bashkia e Vankuverit i ka vendosur vetes: t jet qyteti m i blert n bot brenda
    vitit 2020. Ideja vjen nga programi i par bashkiak n nivel botror pr riciklimin e
    bishtave t cigareve, Cigarette Waste Brigade, q ka br t mundur shprndarjen e
    110 kutive t vogla me mbishkrimin Riciklo bishtin tnd t cigares ktu dhe pritet q
    t arrijn n 2000.

    Mbeturinat dergohen tek Mbeturinat riciklohen n


    TERRACYCLE materiale t ndryshme

    Bishtat e cigareve do t riciklohen nga TerraCycle Inc., nj shoqri kanadeze


    q do t prfitoj acetatin e celulozs i pranishm n plastikn e bishtit dhe do t
    prdoret pr paketim ose plastifikimin e drurit. Ndrkoh do qytetar i Vankuverit do
    t taksohet rreth 1$ pr do kuti t gatshme pr riciklim dhe kostot e tjera prballohen
    nga shoqria.

    24
    Anisa Seferaj

    Ndotja sht dhe akustike, nga zhurmat e shumta. Zhurmat e makinave


    tashm mund t ndalohet me barrierat antizhurm n zonat e qytetit. Pr tu ardhur
    n ndihm qytetarve t cilt kan banesat e tyre pran rrugve kryesore t qytetit
    n zonat periferike t tij, bashkia e Torontos ka ndrmarr nj sr masash. Prve
    asfaltimit t rrugve me asfaltin zhurmthiths tashm n pjest ansore t tyre
    vendosen barrierat zhurmthithse. Nprmjet ktyre barrierave bllokohet zhurma
    n pikat m problematike t qytetit pas nj studimi q ka br evidentimin e tyre.

    Edhe pse Japonia sht vendi i teknologjis n nivelet m t larta, pr t ulur


    nivelin e smogut ka marr nj mas e cila nuk krkon as kosto dhe as angazhim t
    personave pr realizimin e saj. Cila sht masa? N t gjitha godinat bhet ngritja e
    temperaturave me tri grad n sistemet e ngrohje-ftohjes, n ndrtesa, pr t br t
    mundur uljen e nivelit t ndotjes. Ideja parashikon heqjen e kravatave dhe xhaketave
    nga institucionet e administrats publike n stinn e vers pr tiu prshtatur niveleve
    t reja t temperaturave t vendosura.

    Franca dhe Italia marrin masa kundrejt uljes s nivelit t ndotjes s shkaktuar nga
    produktet njprdorimshme. Ato kan vendosur nj taks t prbashkt t quajtur
    taksa pik-nik, duke marr shkak nga fakti se kto produkte prdoren kryesisht
    pr piknik.

    Ndrsa Liguria i vjen n ndihm mjedisit ndryshe. T gjitha bashkit e Ligurias kan
    vendosur q nga mesi i nats deri n orn 5:00 t mngjesit dritat e monumenteve,
    institucioneve apo objekteve t tjera, ndriimi drejt qiellit do t qndrojn t fikura
    dhe, gjithashtu, jan parashikuar kufizime n lidhje me vatt e ndriimit, t cilat nuk
    duhet t kalohen nga subjektet sepse do tu nnshtrohen gjobave.

    Ideja e Zvicrs sht nj ide e kushtueshme, shum largpamse dhe disi e


    vshtir pr tu realizuar n qytetet tona. Ideja realizohet nn moton Nse ndot, nuk
    kalon rrugn. Zvicra po vendos semafort e rrugs n prshtatje me mbrojtjen e
    mjedisit. Ata kan nj sensor i cili mat gradn e ndotjes q shkaktojn mjetet. N
    varsi t ndotjes ndryshohen ngjyrat e semaforit t cilt jan nga e bardha deri n t
    zez. Kta semafor vendosen kryesisht n zona me trafik t limituar dhe prdoren
    q n kto zona t hyjn vetm mjetet q ndotin m pak.

    25
    Qytetet Reagojn

    Meqnse investojm shum n mjedis, n staf, n vepra publike, pse t


    mos investojm n nj ide t re: Operatori ekologjik i lagjes. Bashkia e Livornos n
    bashkpunim me shoqrin q merret me pastrimin e qytetit ka vendosur krijimin
    e nj roli t ri pr lagjen Operatori ekologjik i lagjes. Ai ka si qllim n punn e tij
    pastrtin e lagjes dhe do t jet i pranishm gjat gjith orarit t puns n kto zona.
    sht i pajisur me nj xhaket, q t jet i identifikueshm pr t gjith qytetart dhe
    ata mund ti bjn pyetje nga m t ndryshmet duke filluar nga riciklimi, diferencimi,
    administrimi i mbetjeve urbane. N rolin e tij ai jep t gjith informacionin e nevojshm
    n lidhje me shum shrbime q mund t ofroj bashkia dhe n lidhje me braktisjen
    e mbetjeve urbane t ngurta. Ata nuk kan t drejtn pr t vendosur gjobn, por
    prcaktojn subjekte q shkelin normat n fushn e mjedisit duke ia sugjeruar
    Policis Bashkiake.

    Ndrkoh, n Shqipri nuk kemi pse shtojm staf pr ta realizuar, por nj


    ndr polict bashkiak mund t marr rolin e operatorit ekologjik t lagjes. Raguza
    dhe Tirana kan t njjtin problem apo m mir e kishte Raguza: mungesn e banjove
    publike. Raguza e zgjidhi me vendosjen e kabinave publike n sheshet kryesore, ku
    mirmbajtja e tyre kryhet nga stafi i bashkis dhe frekuentimi sht pa pages.

    Bashkia e Torbay n Britanin e Madhe ka vendosur koshat solar, t cilt


    kan t instaluar n strukturn e tyre nj grirse mbetjesh urbane. Grirsja punon
    me energji diellore dhe ul me pes her volumin e materialeve t hedhura n kosh,
    kshtu realizojm m pak udhtime pr shkarkimin e mbetjeve dhe m pak ndotje pr
    mjedisin. Edhe Portugalia investon n iden e koshave q t ul nivelin e ndotjes n qytet
    dhe t bj t mundur rritjen e nivelit t diferencimit. Koshat e rinj t qytetit jan t nj
    madhsie 1.5m t lart me 1m t gjer, t ndar n katr pjes n mnyr horizontale
    pr hedhjen e mbetjeve n mnyr t diferencuar. Ajo q sht interesante, sht
    se pjesa n t ciln vendosen koshat sht e rrethuar me mikrosensor dhe pr nj
    periudh 6-mujore pran saj qarkullojn polict bashkiak pr kontrollin e hedhjes
    s mbeturinave n vendin e duhur. Nse qytetart nuk i hedhin mbetjet n vendin
    e duhur, por prreth koshit, sensort fillojn ndizen dhe lshojn zhurm dhe nuk
    pushojn derisa mbetjet t hiqen dhe t hidhen n koshat e caktuar.

    Roma, pr uljen e nivelit t ndotjes n qytet, ka realizuar iden e vzhgimit


    me kamera. Instalimi i kamerave me microchip n koshat e mbetjeve urbane dhe n
    makinat, t cilat bjn mbledhjen e tyre, regjistron sasin e mbetjeve q shkakton
    nj zon dhe n baz t saj prcaktohet taksa e pastrimit, e cila tashm prcaktohet
    me formuln euro/kg. Parma, koshat e rinj i ka ngjyr roz dhe ata kan nj aftsi
    mbajtse prej 30/35 kg. N brendsi kan nj qese t zez polietileni me qllim, q t
    jet m e leht pr tu pastruar nga punonjsit e pastrimit. Risia e koshave t qendrs
    sht q jo vetm prshtaten me dekorin e saj, por n pjest ansore t koshave
    vendosen tavlla cigaresh.

    26
    Anisa Seferaj

    SOCIALE
    PASTRIMI I QYTETIT

    Nse do t mendonim pak se nj qytet i pastr sht shprehje e qytetaris


    dhe e pastrtis s qytetarve q jetojn n t, do t pandehni se kjo sht qasje
    komuniste, megjithat shum e vrtet. Do t shikonim se ne jemi qytetar shum t
    pist, q paguajm pastruese pr shtpit tona, por q hedhim mbeturina vend e pa
    vend, ku asnj nuk krkon nj kosh pr t hedhur nj mbeturin dhe q pshtyjm n
    do vend. Nuk jam dakord me at q thot se qyteti nuk ka kosha kudo, sepse nse n
    shtpin tuaj koshi sht plot, nuk besoj se mbetjet i lini mbi banak derisa t vij nj
    zan dhe ti mbledhi ato.

    Le t fillojm pak duke i krkuar llogari vetes dhe m pas institucioneve, jo se


    institucionet e realizojn punn n nivele maksimale. Duke par idet e realizuar nga
    shum bashki dhe komuna npr bot, shikoj se pjesa m e madhe e tyre zhvillohet
    me edukimin qytetar dhe m pas me masa shtrnguese. Nuk besoj se n njzet e
    katr vjet, n qytetet e Shqipris nuk ka pasur edukim qytetar, sado edhe i pakt.
    Edhe pse ne nuk vijm nga nj sistem komunist q na linte ti shkelnim rregullat, vall
    sot pse e bjm nj gj t till?

    Tashm jasht fenomeni nuk njihet m si pastrti e qytetit apo pastrim i tij,
    por njihet si higjen urbane. Le t shikojm se si e arrijn higjenn urbane shum
    qytete. Milanoja, duke par problemet e shumta, q e kishin pushtuar n fushn e
    pastrimit t qytetit, vendosi rinovimin e sistemit t pastrimit. Bashkia ka vendosur q
    n do lagje t vendosen 56 punonjs ekologjik t trajnuar m par prej saj, n lidhje
    me respektimin e ambientit dhe mirmbajtjen e tij. Ideja parashikon:

    Zvendsimin e t gjith koshave t vegjl me kosha me aftsi mbajtse 35


    kg, t koshave t mdhenj me kosha me aftsi mbajtse 100 kg.

    Koshat e rinj respektojn disa karakteristika q kan lidhje me dekorin


    e qytetit, jan t nj ngjyre, q sht e blerta e mbyllur dhe ata t vendosur
    n qendrn e qytetit jan ndryshe nga zonat e tjera, prputhen me dekorin e
    qendrs dhe jan t projektuara nga nj grup arkitektsh.

    27
    Qytetet Reagojn

    Kriteret pr vendosjen e koshave jan do 100-150 metra pr kosh. Koshi


    duhet t lejoj n do hapsir q vendoset nj distanc prej tij prej 1.5
    metrash, q t lejoj kalimin e personave. Nuk do t bllokohen pjest e
    pjerrta t trotuareve.

    Zbrazja e koshave t vendosur buz rrugve realizohet 7 ditt e javs.


    N pikat kye si kryqzimet midis rrugve, ndalesat e ATM-ve, vendet n t
    cilat ka bare, pastieri t vogla, ku produktet shrbehen n dor apo kioska,
    ka nj rritje t numrit t koshave t vegjl

    Sistemi parashikon larjen jo vetm t rrugve,


    trotuareve, por edhe t hapsirs midis trotuarit dhe rrugs,
    ku kalojn makinat pa qen e nevojshme lvizja e makinave.
    N pamje tregohet aparatura e re.

    sht vendosur rritja e frekuencave t kalimit t


    pastruesve dhe prania e 56 punonjsve pr mirmbajtjen
    e zons, zbrazjen e koshave n raste t jashtzakonshme
    t mbushjes s tyre, kryesisht n zonat kritike, q jan
    prcaktuar nga bashkia.

    Rritja e aktivitetit t kontrollit dhe sanksionimit pr t shkurajuar sjellje t


    gabuara n lidhje me mbetjet urbane.

    N t njjtn linj sht dhe Chieti me rregullat e reja pr nj qytet t pastr. Bashkia
    e Chietit ka realizuar nj rregullore, e cila paraqet t gjitha rregullat q duhet t
    respektojn qytetart:

    Hedhja e mbetjeve urbane n qese t mbyllura dhe mosbraktisja e tyre pran


    koshave; Respektimi i orareve pr derdhjen e mbetjeve n kosha (nga ora
    17:00 deri n orn 06:00 t mngjesit t dits tjetr);

    Mospengimi me mjete t transportit rrugor i aktivitetit t zbrazjes s koshave;


    Mosbraktisja n do vend e mbetjeve t ngurta, por telefonimi i strukturave t
    bashkis n numrin e vn n dispozicion pr trheqjen e tyre;

    Diferencimi i mbetjeve urbane, duke i ndar letr, qelq, plastik, materialet


    organike n koshat e duhur, duke prfshir n diferencim baterit dhe
    medikamentet e skaduara;

    Mblidh mbetjet e mikut tnd m t mir, qenit;


    Ndalohen aktet vandale ndaj koshave dhe sht detyra jote si qytetar q t
    sinjalizosh strukturat prkatse t bashkis n raste t tilla;

    28
    Anisa Seferaj

    Ndalohet hedhja prtok e letrave, kanaeve, bishtave t cigareve.


    Ndalohet braktisja e kutive t kartonit, e ambalazheve n zonat publike dhe
    private pr aktivitetet tregtare dhe prodhuese. Pastrimi i zons s parkimit
    dhe i sheshit para biznesit bhet brenda orarit t aktivitetit;

    Pastrimi i hapsirave publike dhe i hapsirave pr prdorim publik


    pran bizneseve;

    Riciklimi i duhur i mbetjeve urbane dhe derdhja n vendet e duhura t


    mbetjeve t pariciklueshme.

    Me qllim rritjen e higjens urbane dhe prmirsimin e kushteve t jetess s


    qytetarve, bashkia e Lodit ka realizuar:

    Ngritjen e nj grupi pune, i cili do pasdite kontrollon nivelin e pastrimit t


    qytetit n lidhje me mbetjet e kafshve;

    Krijimin e disa zonave vetm pr qent n lulishtet dhe parqet e qytetit;


    Larjen e koshave t plehrave si nga brenda, edhe nga jasht;
    Punonjsit e pastrimit lajn koshat n momentin kur bhet grumbullimi
    i mbetjeve;

    Larjen e shesheve ku jan vendosur tregjet tri her n jav dhe t zonave ku
    ndodhen shitsit ambulant;

    Larjen e trotuareve tri her n jav dhe sprkatjen e pemve pr t


    hequr smogun.

    Dy bashki, Budapesti dhe Bari, higjenn urbane e fillojn nga koshat. T gjith koshat
    e qytetit jan zvendsuar me kuti t mbyllura q vendosen n trotuare dhe kapen
    n lartsin 70 cm n shtyllat e tensionit t qytetit. Koshat e vendosur n lulishte
    jan prsri n lartsin 70 cm dhe pran tyre vendosen qese pr grumbullimin e
    mbetjeve duke lehtsuar punn e punonjsve t pastrimit t qytetit. Bashkia e Barit
    prtej koshave ka investuar n pastrimin e trotuarve. Sistemi i pastrimit heq dhe
    amakizt e ngjitur n trotuar, t cilt jan br shqetsues pr qytetart. Makineria
    q sht e ngjashme me at q pastron rrugt hedh n trotuar dioksid karboni n
    temperaturn -79C duke ushtruar nj fuqi grryese. Pastrimi nuk l shenj n trotuar
    dhe sht shum i shpejt. Duhet t theksojm faktin se nj amakizi i duhen 5 vite
    pr tu shprbr n ambient.

    29
    Qytetet Reagojn

    Ashtu si shum qytete edhe Tirana pushtohet shpeshher nga grafitet. Mund
    t na vinte n ndihm nj hidropastruese. Benevento ka br t mundur heqjen e
    ktyre shkrimeve nga muret nprmjet hidropastrueseve. Bashkia ka ngritur nj grup
    pune, i cili e realizon detyrn e tij nprmjet nj pajisjeje t ngjashme q pastron
    rrugt, por thjesht me nj tub shtes. T gjitha fasadat pastrohen nga shkrimet grafit
    t shumta q i kan mbuluar.

    Nse shikojm idet e Parisit duhet me idet t fluturojm lart, shum lart.
    Ideja parashikon vendosjen e banjave publike duke iu ardhur kryesisht n ndihm
    turistve dhe vizitorve t shumt q shkojn do vit n kt qytet. N t gjith qytetin
    vendosen n mnyr kapilare dhe shum efiente 400 banja publike t quajtura
    sanisettes. Ambientet prdoren dhe nga personat ndryshe t aftsuar. Ajo q sht
    pr tu nnvizuar sht se banjat prdorin ujrat e shiut, me nj kursim hidrik prej
    30%. Ndriimi vjen nga nj far, me nj sistem ndriimi me kursim energjie. Sistemi i
    ndriimit aktivizohet natn dhe ka nj sensor lvizjeje pr t siguruar q dritat t mos
    qndrojn t ndezura kur brenda nuk ka njeri. Energjia e ndriimit sht e rinovueshme
    sepse sigurohet nga era dhe dielli. Sanisettes jan t ndrtuara me elik, imento
    dhe alumin, materiale q i rezistojn kohs dhe t riciklueshme. Shrbimi sht falas
    dhe ka nj sistem vetpastrues pas do prdorimi. Gjat dimrit jan t ngrohta dhe
    kan dhe muzik, pr t pasur nj ambient m komod dhe t kndshm.

    Bashkit e tjera kan zgjedhur nj rrug tjetr n organizimin e pastrimit t


    qytetit. Ato ndjekin rrugn e ndrveprimit me qytetart pr t arritur qllimet e tyre
    dhe realizuar detyrat sa m pran dhe m mir ndaj qytetarve. Parma dhe Roma po
    realizojn projekte t njjta n kt fush: Le t pastrojm qytetin. Bashkia e Parms
    ka ndrmarr nj iniciativ t re, ku organizues jan vet qytetart. Ideja u realizua
    pr dy qllime:

    1. Kundr diskriminimeve raciale dhe

    2. Le t ndihmojm n pastrimin e qytetit ton.

    30
    Anisa Seferaj

    Grupet e puns prbhen nga personat me jo/ngjyr, q t gjith s bashku pastrojn


    pikat kye t qytetit. Zonat e para q pastrohen jan hapsirat publike, ku jan
    vendosur tregjet dhe kndet e lojrave t fmijve. M pas ideja do t shtrihet n t
    gjith qytetin dhe njsit e pastrimit do t prbhen nga 100 qytetar, duke prfshir
    dhe punonjs t pastrimit t bashkis.

    Ndrsa Roma lviz me nj ide tjetr: Higjena urbane dhe transporti, qyteti jep
    notat. Bashkia ka prezantuar nj ide monitorimi me pjesmarrs t gjith qytetart.
    Nprmjet nj anketimi t kryer nga Bashkia pr nj periudh tremujore sht arritur
    q t merren notat n lidhje me cilsin e higjens urbane dhe transportit. Kryesisht
    pyetjet kan qn n lidhje me problemet q kan qytetart me koshat e grumbullimit
    t mbetjeve urbane dhe transportit publik urban. Nprmjet ktij anketimi bhet i
    mundur konstatimi i problemeve kryesore t qytetit si koshat gjithmon plot,
    rrug t pista n zona t caktuara. Grumbullimi i t dhnave dhe m pas nxjerrja
    e prfundimeve do t ndihmoj bashkin n prmirsimin e situats. Duhet
    theksuar fakti se pastrtia e Roms n vern e 2015-s ishte shum problematike,
    duke shkaktuar nj lvizje qytetare kur qyteti u pushtua nga papastrtia. Aktori
    italin me origjin nga Roma, Alessandro Gasman, u bri thirrje t gjith romanve,
    q me nj pankart, ku shkruhet Roma jam un, t dalin t pastrojn vet qytetin.
    Ksaj nisme iu bashkuan nj pjes e mir e romanve dhe e detyruan Kryetarin e
    Bashkis s Roms t kryente ndryshime n stafin e tij dhe Kshillin Bashkiak
    pr zgjidhjen e problemit.

    Padova dhe Sorento kan kryer shprndarjen e qeseve t riciklueshme pr


    mbledhjen e mbeturinave. Bashkia e Padovas po shprndan falas pr t gjith qytetin
    nj kit me qese higjenike pr mbledhjen e mbetjeve t krijuara nga qent. Ky projekt
    ka pr qllim t sensibilizoj t zott e qenve pr t qn t kujdesshm n lidhje
    me pastrtin e territorit ku ata jetojn. Si fillim shprndarja po realizohet falas dhe
    m pas do t kalohet n mime t reduktuara. Ndrsa Bashkia e Sorentos qeset i
    shprndan pr grumbullimin e mbeturinave. N parqe publike, sheshe, trotuare
    jan vendosur struktura n mnyr t till q qytetart ti hedhin mbeturinat n kto
    qese, derisa t gjejn koshin m t afrt dhe kshtu bhet eleminimi i errave t
    krijuara nga hedhja e mbeturinave n kosha dhe qndrimi i tyre pr nj koh t gjat.
    Sondrio i vjen n ndihm pastrimit duke vendosur 2 dit n muaj mbylljen e lulishteve
    dhe parqeve pr t realizuar nj procedur dezinfektimi. Dezinfektimi bhet n
    kuadr t largimit t insekteve t dmshme dhe t atyre q sjellin pasoja kundrejt
    shndetit t njeriut.

    A e dini iden e re t Parisit pr pastrimin e oborreve


    apo mjediseve t gjelbra t institucioneve publike? Ajo
    quhet Chicken tractor, sht nj struktur lvizse
    e projektuar pr t mbajtur nj komunitet pulash t
    prqndruara pr t punuar n nj zon t kufizuar.
    Bashkia e prdor kt struktur duke e uar n t gjith

    31
    Qytetet Reagojn

    oborret e institucioneve publike, restoranteve apo parqeve n mnyr q ambienti


    t pastrohet nga mbetjet organike dhe insektet q nuk duhen, duke realizuar kshtu
    pastrimin e zons dhe punimin e terrenit. Pr periudhn q sistemi rri n zonn e
    caktuar, vezt prfitohen nga banort e zons n t ciln sistemi ndodhet.

    Ju prezantoj me Katambran, punonjsen m t re t pastrimit t Bashkis s


    Trevizos. Ju prisni nj vajz me nj emr t uditshm dhe interesant? Jo Katambra
    sht kjo:

    Katambra sht nj pem, e cila ka nj prqndrim t substancs natyrale


    katalpol, e cila vepron kundr mushkonjave dhe atyre tigr. Bashkia e Trevizos
    ka vendosur mbjelljen e tyre n oborret e erdheve, kopshteve, shkollave, t
    institucioneve apo hapsirave publike, buz lumenjve, liqeneve etj. Pema fillon t jap
    efektet e saj pas vitit t tret t jets dhe mund t rritet n vazo, kshtu q mund t
    jet n do shtpi. sht nj pem q nuk ka probleme nga t ftohtt, ngrica, hija apo
    dhe i nxehti. Ajo q duhet theksuar sht se Katambra vret mushkonjat, por trheq
    shum nusepashkt, pr shkak t katalpolit. Ndrkoh po kjo bashki ka marr masa
    pr mizat dhe n ambientet, ku ndodhen katambrat, jan vendosur Bat box apo dhe
    n banesat e qytetarve. far jan?

    Bat box jan banesat e lakuriqve t nats dhe jan pjes e projektit Nj lakuriq nate
    pr shok. Lakuriqi i nats arrin t konsumoj deri
    n 2000 miza n nj nat. Kto kuti u vendosn
    n ambjentet e qytetit n periudhn mars - maj,
    periudha kur lakuriqt e nats dalin nga gjumi.
    Kutia vendoset rreth 4 m lart nga toka. Ideja e Bat
    Box ka prekur shum qytete n SHBA, ato shiten
    n supermarkete dhe koht e fundit jan prhapur
    gjersisht dhe n qytetet europiane.

    32
    Anisa Seferaj

    Bashkia e Madridit ka menduar t prdor mjetet ekologjike n luftn kundr


    mushkonjave. Ajo ka prgatitur nj manual pr t luftuar mushkonjat n stinn e
    vers, ku u kshillon t gjith qytetarve:

    - T vendosin n shtpit e tyre rrjetat anti-mushkonja, ku vet ajo sht br


    pjes e iniciativs duke vendosur n koshat e mbetjeve urbane t qytetit
    rrjetat anti-mushkonja.

    - T vendosin katambra dhe bat box/shtpia e lakuriqve t nats, n ambientet


    e gjelbrta.

    - N ambientet e bareve dhe restoranteve kshillohet t mbahet akuarium, ku


    t qndroj peshku Gambusia ky peshk ka tendencn t ushqehet me miza
    fmij. Ai konsiderohet n bot si nj biorregullues n luftn biologjike
    kundr mizave.

    - T blejn bat box, e cila do t shrbej pr t grumbulluar lakuriqt e nats t


    zons, q do t vendosen nga bashkia.

    - T mos veshin n ver rroba me ngjyr t zez, kuqe, blu, jeshile apo t
    verdh, sepse trheqin mushkonjat, duke i kshilluar t veshin ngjyrn e
    bardh apo t familjes s saj.

    33
    Qytetet Reagojn

    34
    Anisa Seferaj

    SOCIALE
    GJELBRIMI

    E di se kapitulli i gjelbrimit do t jet shum i diskutuar, kryesisht n qytetin


    e Tirans, ku t gjith do t thon se gjelbrimi sht i pakt, por le ta shikojm me
    sy pozitiv, le t mirmbajm ato q jan dhe ti prmirsojm, duke shpresuar n
    hapsira t reja t gjelbrta. A e dini se nj studim i ri britanik thekson se kontakti me
    natyrn sht faktor pr shndetin mendor, nj argument q sht prfaqsuar prej
    kohsh nga aktivistt pr mjedise t gjelbra dhe parqe n zonat urbane? Afro 80% e
    popullsis n vende me t ardhura t mesme dhe t larta jetojn n zona urbane ku
    depresioni prbn nj shqetsim t madh pr shndetin publik. Mathew P. White dhe
    kolegt e tij n Universitetin e Exeterit, Britanin e Madhe, vendosn t analizojn
    lidhjen. Ata krahasuan mirqnien mendore t qindra britanikve q ishin larguar
    nga lagje t zymta, pa gjelbrim, n qendra banimi ku kishte hapsira t gjelbruara
    dhe t atyre q kishin lvizur nga komunitete t gjelbra n zona urbane, pa parqe. T
    dhnat e grumbulluara tregojn se gjat nj periudhe pesvjeare njerzit q kishin
    lvizur pr n zona m t gjelbra ishin m t lumtur dhe vazhduan t jen m t
    lumtur. N nj artikull t revists Environmental Science & Technology, studiuesit
    arrijn n prfundimin se politikat ambientaliste q nxisin nj mjedis m favorizues
    pr shndetin fizik mund t sjellin prfitime m t gjera pr shndetin publik.

    Nuk kemi hapsira t gjelbrta, sepse kemi shum ndrtesa. Le t marrim


    shembull nga Sams, Danimark dhe Toronto, Kanada. Ideja parashikon mbulimin
    e tarracave t t gjitha banesave me myshqe, q bjn ruajtjen e temperaturs n
    ndrtes dhe shrbejn kshtu si nj termoizolues. Toronto parashikon vendosjen e
    druve n tarraca pr rritjen e nivelit t gjelbrimit n qytet. Mund ta organizoj vet
    pushteti vendor, por mund ta organizojm vet ne, n t gjitha ndrtesat ku banojm
    me pak ndrveprim dhe pun n grup. Nju Jorku organizon Green Screen: pjesa m e
    madhe e ndrtesave, atje ku sht e mundur, t jen t mbuluar me nj tapet vegjetal,
    q t bj t mundur uljen e ekspozimit ndaj diellit dhe t rrit gjelbrimin. Nuk do t
    ishte nj ide e keqe nse pushteti vendor vendos si kusht q pr t gjitha ndrtesat e
    reja n qytet, tapeti vegjetal t jet i detyrueshm apo veshja e tarracave me myshqe.

    35
    Qytetet Reagojn

    N Shtetet e Bashkuara t Ameriks


    moda m e ndjekur n institucionet e
    administrats publike dhe shoqrit
    private sht t realizojn pran
    institucioneve apo n tarracat e tyre
    kopshte me fruta dhe perime, pr t cilat
    kujdesen vet, gjat pushimit t dreks
    prej nj or. Ajo q i shtyn pr prfshirje
    t sa m shum punonjsve sht fakti,
    se m pas organizohet nj konkurs pr
    shpalljen e kopshtit m t mir.

    Ecocity nuk sht nj qytet i ri, por sht nj sistem i gjelbrt multifunksional,
    q parashikon ndrtimin e kopshteve n zonat q jan n periferi t qytetit duke krijuar
    qendra t cilat jan ekombshtetse, vendosjen e sistemeve t lojrave dhe msime
    t ndryshme se si t jetojm n mnyr ekologjike. Ajo q sht interesante n kt
    projekt sht q kto qendra do t administrohen nga vet qytetart dhe vullnetart
    e pushtetit vendor.

    Peruxha n fushn e gjelbrimit ndrvepron me qytetart. N uebin e saj


    bashkia ka publikuar nj krkes kundrejt t gjith donatorve pr t dhuruar pem
    frutor, kryesisht gshtenja, hurma, qershi, q ndihmojn n uljen e nivelit t smogut
    dhe jan dekorative. M pas kto pem mbillen nga bashkia n qytet, ekspozohen n
    uebin e saj dhe u bhet thirrje qytetarve q t birsojn nj pem. Pema q birsohet,
    ujitet dhe kurohet nga qytetari gjat gjith kohs dhe ai merr frutet. Me birsimin e
    pems, merr prsipr q brenda dy vjetsh t dhuroj nj pem tjetr pr bashkin.
    Nj tjetr ide me ndrveprimin e shoqris sht projekti q parashikon dhnien e
    hapsirave n zona t caktuara me qira simbolike dhe mbjelljen e tyre nga shoqri
    me pem, t cilat prodhojn frute. Frutet merren nga shoqrit, ndrsa gjelbrimi u
    shrben qytetarve.

    36
    Anisa Seferaj

    Edhe Seuli sht prekur nga ideja e gjelbrimit me pem frutore. Urat e qytetit
    jan veshur me gjelbrim. Tarracat e ndrtesave jan mbushur me kopshte me lule
    dhe bim frutore, pr ti dhn nj pamje tjetr qytetit. Pamja tregon transformimin e
    nj zone t braktisur. N Strasburg tashm ka ballkone t reja n rrug. T gjitha urat
    t cilat jan t kalueshme nga makinat jan mbushur n parmakt e tyre me vazo t
    ndryshme me lule shumngjyrshe. Vazot vendosen n pjesn ansore t urave n
    mbajtse, prej hekuri duke krijuar iden e nj ballkoni.

    Bogotaja e largt ka krijuar nj autostrad


    jeshile. Ajo lidh qendrn e qytetit me nj pik tjetr t
    rndsishme t tij, por q sht e prshkrueshme vetm
    nga biikletat. Kjo pist sht e gjat 35 km dhe sht e
    gjitha e mbuluar me gjelbrim. Rotterdami ka kaktusin
    e tij urban. sht vendosur nj struktur prej metali n
    formn e nj kaktusi me nj gjatsi prej 19 metrash e
    ndar n 19 pjes. Struktura sht e rrotullueshme, n do
    pjes ka bimsi t ndryshme, duke filluar nga gjelbrimi
    me pem deri te kopshtet e frutave dhe perimeve. Ajo
    u realizua me kosto shum t ult dhe interesant sht
    fakti, q vet qytetart kujdesen pr mirmbajtjen e saj.

    Nju Jorku ka realizuar mbikalimin e gjelbrt. Mbikalimi ndodhet n brendsi


    t qytetit dhe e prshkruan n lartsi, sht i mbuluar nga gjelbrimi dhe n t jan
    vendosur stola. Qytetart mund t qndrojn n mbikalim duke par nga lart kaosin
    e qytetit. Gjithashtu, n t ka nj kopsht me fruta e perime, i cili punohet nga vet
    qytetart duke krijuar nj ishull relaksi pr t gjith.

    Amsterdami iden e tij e zhvillon nprmjet Kopshtit Lvizs. N t gjith


    tavanet e autobuzave, trenave, tramet apo mjeteve q bjn grumbullimin e mbetjeve
    urbane vendosen kopshte t mbushura me lule. Mirmbajtja e tyre sht shum e

    37
    Qytetet Reagojn

    thjesht: nprmjet nj sistemi panelesh


    diellor bn t mundur marrjen e ujit pr
    vaditje nprmjet nj pompe n pjesn e
    poshtme t autobusit. Qytetet e Viktorias
    dhe Singaporit i realizojn idet e tyre me
    agrikultur vertikale. Npr ndrtesat e
    qytetit jan vendosur kopshtet e frutave
    dhe perimeve vertikale. N to rriten t
    gjitha frutat dhe perimet e mundshme.
    Ajo q sht interesante sht se t
    gjitha frutat dhe perimet rriten pa pesticide. Uji me t ciln mund t ujiten nxirret nga
    ujrat e zeza dhe ujrat e shiut t ndrtess, t cilat kalohen nprmjet nj sistemi t
    thjesht tubash.

    Kopshtet vertikale tashm n Franc jan realizuar nga institucionet publike.


    Franca sht nj shembull konkret se far mund t realizoj nj shtet pr t ngulitur
    n mendjen e qytetarve t saj mentalitetin e gjelbrt. Bashkia e Parisit ka filluar
    vendosjen e kopshteve vertikale n t gjitha institucionet, pronat dhe hapsirat
    publike. Projekti parashikon vendosjen n t gjith Parisin e rreth 165 kopshteve
    vertikale. Ja se si ndryshon dekori urban thjesht n nj ur t qytetit:

    Ju kujtojm se gjelbrimi n ura nuk mund t kryhet me kopshte vertikale, por sht
    realizuar me bim kacavjerrse, t pakushtueshme, por si e shikoni ndryshimi i urs
    sht shum i madh.

    Viena sht prqndruar n shtyllat e ndriimit tashm t gjelbruara.


    Viena, n pamundsi t zvendsimit t shtyllave, t cilat nuk kan nj pamje shum
    trheqse, i mbulon ato me gjelbrim. T gjitha shtyllat vishen me bim kacavjerrse,
    t cilat mirmbahen nga stafi i bashkis. Milano ka Dehors n qytet. far jan? T
    gjitha zonat t cilat jan zona t prdorura pr Shopping dekorohen nga ato q quhen
    dehor. Ato jan struktura n form U-je, t gjelbra, t cilat vendosen buz rrugve dhe
    bashkohen n pjesn e siprme t dyqaneve apo rrugve t shoppingut.

    38
    Anisa Seferaj

    Ndrsa Roma kalimet e saj t blerta t leximit


    buz lumit i ka vetm n letr. Bashkia e
    Roms kishte vendosur ti jepte jet lumit q
    prshkruan qytetitn dhe prgjat tij t vendoste
    gjelbrime n formn e U-s, q lidhin dy ant
    e lumit. N do an t lumit ku jan vendosur
    stolat t vendoseshin qendra t dijes, ku t
    kishte libra t ndryshm, gazeta dhe revista.
    Qytetart mund t qndronin aty duke lexuar
    dhe argtuar fmijt me lodrat e vendosura
    nga bashkia n t dy ant. Ky projekt pr fat
    t keq n Rom nuk u realizua, pr munges
    fondesh, por sht shum interesant dhe
    shum i leht pr tu vn n jet.

    Parking Day lindi n qytetet e SHBA-s, q prej vitit 2011 dhe sot ekziston
    nj manual2 se si t realizojm nj parking day apo nj eveniment n t. N zona
    t caktuara t qytetit, n fundjav, realizohen kopshte t lvizshme. Ato vendosen
    n SHBA nga pjestart e shoqris civile, n
    hapsirat e parkimit publik. N Itali, Bashkia e
    Foggias e organizon nn iden Green Day dhe
    kjo ide realizohet nga punonjsit e bashkis.
    Punonjsit e bashkis, zonat q i prkasin
    parkimit publik, i kthen n park, sheshi
    mbushet me tavolina, karrige dhe hapsira
    pr t komunikuar. Organizimi i ksaj ideje
    sht plqyer nga qytetart sepse u jep jet
    zonave t caktuara t qytetit dhe eleminon
    pr nj periudh t shkurtr makinat, pra
    sht si nj thithje oksigjeni pr zona.

    Ndrveprim, prfshirje sociale dhe gjelbrim. Nj ide pr t ndjer t rndsishme


    pr nj qytet edhe moshn e tret, mund t jen 35 kopshte urbane n parqe dhe
    lulishte. Bashkia e Viencs n parqet publike dhe lulishtet e qytetit ka vendosur rreth
    35 kopshte urbane me nj siprfaqe prej 35 m2. Kto kopshte administrohen n 60% t
    hapsirs s kopshtit, nga personat mbi gjashtdhjet vje, 30% nga qytetart midis
    18 - nn 60 vje dhe 10% nga shrbimet sociale. Kohzgjatja e detyrs sht 5 vjet
    dhe qytetart duhet t paguajn nj kuot prej 50 euro n vit. Ndrkoh ata prfitojn
    produktet e siguruara nga kto kopshte.

    2 - http://parkingday.org/src/Parking_Day_Manual_Consecutive.pdf

    39
    Qytetet Reagojn

    Iden e Bashkis s Tirans Nj qytetar nj pem, e kan dhe shum bashki


    t tjera. Bashkia e Raguzs ndr t tjera ka filluar nj ide tjetr: Qyteti yn i mbushur
    me lule. Pr dekorimin e qytetit dhe gjelbrimin e zonave t caktuara, n qendra,
    sheshet e qytetit dhe rrugt e shoppingut, t gjith qytetart q kan banesat pran
    ktyre strukturave vendosin n ballkonet e tyre vazo me lule t ndryshme. M pas
    kto ballkone fotografohen nga vet familjet dhe i drgohen bashkis n uebin e saj.
    Ndrmjet tyre shpallet fituesi dhe prfiton nj mim n t holla pr ti prdorur pr
    vitin tjetr pr realizimin e ides.

    Shpeshher i shikojm punonjsit e pastrimit t qytetit t qndrojn n stola


    pr munges pune, mund t ndihmojn pr realizimin e ksaj ideje. Punonjsit e
    pastrimit t bashkive realizojn ato q quhen minikopshte lulesh t lvizshme. Bashkia
    pr rritjen e gjelbrimit t qytetit mund t vendos n do kryqzim t shesheve
    kryesore minikopshte lulesh t lvizshme. Ato shrbejn, gjithashtu, si rregulluese t
    kalimit n ishujt e kmbsorve duke u spostuar n orare t caktuara nga punonjsit
    e pastrimit t bashkis.

    A e keni menduar ndonjher cila mund t jet lulja e qytetit tuaj? Ja q


    n vende t tjera t bots kjo pyetje kthehet n nj ide pr pushtetin vendor pr t
    ndryshuar dekorin e qytetit, pr ti ardhur n ndihm gjelbrimit, ndotjes apo pr
    t sjell nj bashkjetes ndryshe. Bashkia e Milanos ka przgjedhur m n fund
    simbolin e saj n fushn e luleve. Sektori i dekorit urban bri nj przgjedhje midis
    shum variteteve pr t prcaktuar lulen q prfaqson qytetin, duke konstatuar se
    shum pak qytete n bot kan nj lule karakteristike t qytetit t tyre. Lulja sht nj
    trndafil i kuq, q el nga maji deri n vjeshtn e von. Ajo u przgjodh sepse ka nj
    periudh shum t gjat lulzimi, sht kompakte, e rregullt, ka rezistenc t lart
    ndaj t ftohtit, smundjeve dhe ka nevoj pr kujdesje shum t vogl gjat vitit. T
    gjitha zonat e gjelbrta t qytetit mbushen me kt lule.

    Prshendetje pema ime! Si quhesh?

    Nuk pres q pema t m


    prgjigjet, por sht nj ide e Bashkis s
    Oristanos n kuadr t Fests s Pems,
    q n t gjitha kopshtet dhe shkollat e
    qytetit, t afroj sa m shum fmijt
    me natyrn. N parqet dhe lulishtet e
    qytetit organizohen konkurse dhe lojra
    t shumta me qllim njohjen nga fmijt
    t llojeve t pemve q ndodhen n to.
    Elemente t thjeshta, q prpunohen
    nga nj grup pune dhe realizojn nj
    procedur, duke i vendosur fmijt n

    40
    Anisa Seferaj

    gjendjen q ti thrrasin me emr pemt. Animacion, ndrveprim, m shum vlersim


    dhe njohuri pr gjelbrimin.

    Bashkia e Luksemburgut ka vendosur t pastroj ajrin nga lulet, t


    ashtuquajtura bim shtpiake, q prdoren si filtr ajri n do ambjent ku vendosen
    duke arritur rezultate m t mira se filtrat e karbonit. Bimt vendosen n nj kuti
    dekorative e prodhuar nga materiale t ricikluara, q ka disa hapsira, t cilat bjn
    t mundur kalimin e ajrit. Bimt zgjidhen nga pushteti vendor midis atyre, q bjn
    pastrimin e ajrit dhe shiten prej tij me mime simbolike.

    Kryetari i Bashkis s Milanos prdor n metodn e tij t puns pyetjet ndaj


    qytetarve t tij, nj her t t vegjlve, fmijve, pr realizimin e ideve t ndryshme
    nprmjet realizimit t nj konkursi n shkollat fillore q ata frekuentojn dhe m
    pas t t rriturve t qytetit. Shkollat sugjerojn t gjitha idet dhe projektet, pjes e
    literaturs, pikturs dhe skulpturs, n lidhje me nj prej parqeve m t mdhenj t
    qytetit, parku Sila. Ajo q krkohet sht nj ndrthurje e artit dhe krijmtaris pr t
    promovuar nisma, q sjellin m pran fmijt, familjet e tyre, ambientin dhe mjedisin
    me aktivitete didaktike dhe edukimit mjedisor. do klas mund t marr pjes me
    projektet e saj duke pasur nj msues, q e udhheq n punn e saj dhe bashkia
    nprmjet nj jurie zgjedh projektin m t prshtatshm pr parkun. Shprblimi pr
    grupin q ka sugjeruar projektin q przgjidhet sht nj dit ekskursioni n zonn
    e parkut, me drekn e paguar n nj prej restoranteve t zons dhe nj vlersim pr
    fmijt. Qytetarve t saj u krkon t shprehin dshirat pr pikat e gjelbra n qytet
    dhe duke br nj prballje me fondet dhe projektet, arriti t realizoj Hartn e re t
    Gjelbrt. Ajo sht realizuar n bazn e sugjerimeve t qytetarve dhe mundsive
    q ka bashkia dhe territori n t ciln shtrihet pr t plotsuar kto nevoja. Bashkia
    ka realizuar hartn e gjelbrt duke paraqitur objektivat e saj q do t arrihen
    ndr vite. N hart sht br e mundur hedhja e 349 sugjerimeve q jan br
    nga vet qytetart.

    41
    Qytetet Reagojn

    T gjith duke mbledhur frutat n qytet.

    Nuk po flasim pr kopshtet e shtpive private, por po flasim pr modn m t re


    q ka pushtuar Siviglian, Seattlin dhe shum qytete t tjera. Bashkia e Siviglias ka
    mbjell n qytet, portokaj t egr dhe n sezonin kur ato duhet t mblidhen punson
    shum persona t shtresave n nevoj pr ti vjel ato. Po ku shkojn portokajt e egr?
    Drgohen n Britanin e Madhe, ku prdoren pr prodhimin e marmelats. Nj ide q
    dekoron qytetin, ndihmon shtresn n nevoj dhe ekonomin e vendit. Ndrsa Seattle
    realizon Beacon Food Forest, nj kopsht i konsumueshm urban, ku mund t shijosh
    moll, gshtenja dhe fruta pylli. Nuk paguhet asgj pr t konsumuar, por t gjith
    ftohen t punojn n mnyr vullnetare. Shum qytete italiane po mendojn q frutat
    apo gshtenjat e prodhuara nga pemt frutore n rrugt e qyteteve t prdoren pr
    mensat e shtresave n nevoj apo dhe t shiten n dyqane, ku t ardhurat e tyre tu
    shrbejn shtresave n nevoj.

    Tashm mund t birsojm nj shesh. Bashkia e Roms n faqen e saj zyrtare


    t internetit u ka br thirrje t gjith qytetarve pr t birsuar nj shesh t qytetit.
    Qytetart q prfshihen n kt iniciativ i bashkohen stafit t bashkis q t
    ndihmojn n mirmbajtjen, rregullimin, ndryshimin dhe shpalosjen e ideve t reja,
    q sheshi tu prshtatet sa m shum nevojave t tyre.

    42
    Anisa Seferaj

    SOCIALE
    RICIKLIMI

    Riciklim sht do operacion rikuperimi, me an t t cilit materialet e mbetjeve


    riprpunohen pr tu shndrruar n produkte, materiale apo substanca, pr tu prdorur
    si pr qllimin fillestar, ashtu edhe pr qllime t tjera. Riciklimi prfshin riprpunimin
    e materialeve organike, por nuk prfshin rikuperimin e energjis dhe riprpunimin q
    u bhet mbetjeve pr ti shndrruar n materiale q prdoren si lnd djegse apo
    si lnd mbushse.

    N Shqipri ekzistojn 30 shoqri riciklimi, ndrkoh q n vendin ton


    mbetjet nuk diferencohen n burim. N Shqipri3 gjenerohen rreth 386, 728, 650
    kg mbetje n vit, q do t thot rreth 126 kg mbetje t prziera pr person. Me
    71.7% (q shkon n 81.3% n lidhje me kartonin) Europa sht kampioni botror n
    riciklimin e letrs4.

    Gjithashtu, pr Bashkimin Europian


    numri i vendeve t BE-s me prqindjen
    e riciklimit nn 60% t mbetjeve t
    grumbulluar sht prgjysmuar, ndrkoh
    13 vende kalojn 70%. Riciklimi sht i
    lidhur ngushtsisht me diferencimin e
    mbetjeve urbane, pr t cilin ne kemi nj
    kapitull t veant n kt libr. Mbetjet
    urbane jan t prbra nga materiale t
    ndryshme, t cilat pas riciklimit mund tu
    riprdoren lndt e para t tyre.

    3 - http://www.riciklimi.al/industria.php
    4 - European Declaration on Paper Recycling 2011-2015, e shprndar nga Kshilli Europian pr Riciklimin e Letrs.

    43
    Qytetet Reagojn

    Nprmjet riciklimit:

    - Kursehen shum burime natyrore dhe energji t nevojshme pr prodhimin e


    lndve t para.

    - Respektojm m shum mjedisin dhe disa pem do t kurseheshin.


    - Ulet niveli i ndotjes, q vjen nga landfillet apo vendet ku digjen mbetjet urbane.
    - M shum para, sepse do t paguanim m pak taksa nprmjet s cilave
    shteti ndrton landfille pr mbetjet urbane.

    - M shum vende pune pr krijimin e shoqrive q veprojn n kt fush.


    Riciklimi sht shptimi i mjedisit, qyteteve dhe qytetarve. Shqipria sht
    mbrapa n krahasim me shum vende t rajonit, por dhe n bot, sepse nuk ka filluar
    ende me procesin e diferencimit t mbetjeve urbane.

    Italia ka krijuar t ashtuquajturn ECOBANK, nj sistem i cili imiton bankomatin


    dhe shrben pr mbledhjen e diferencuar t mbajtsve t pijeve, shisheve dhe
    kanaceve. Ajo bn t mundur mbledhjen e produkteve q jan n plastik, alumin
    dhe, gjithashtu, i bn ato t ndashme n: me ngjyr ose pa ngjyr. Pushteti vendor
    i pajis qytetart me karta, t cilat i shrbejn atij, pr prfitimin e pikve q m pas
    do t kthehen n shrbime t ndryshme n qendra tregtare, duke prfituar produkte
    falas ose me gjysm mimi, uj, i cili jepet me shishe qelqi dhe qytetart e marrin sa
    her shkojn dhe depozitojn objektet e ricikluara, parkime publike, farmaci, mensa,
    pishina, bikesharing.

    Komuna e Kapannorit, Itali n fushn e


    riciklimit fillon nga erdhet, kopshtet, shkollat
    dhe institucionet publike q i ka n varsi,
    duke eleminuar ujin me shishe plastike, por
    vendosja e sistemeve pr shprndarjen e
    ujit me aparatura pr t evituar prdorimin
    e shisheve plastike prbn nj hap drejt
    riciklimit. Kalifornia politikat e saj drejt
    riciklimit i realizon nrprmjet familjeve dhe
    ujit t pijshm. do familje ka vendosur q
    prej 2011-s n rubinetat e saj nj filtr i cili
    ka nj kosto q u prballua nga shteti dhe
    shprndahet nga pushteti vendor. Filtri siguron
    pr gjith familjen uj t filtruar, kshtu uji nuk
    sht i nevojshm t blihet. Politika u ndrmor
    me qllim uljen e prdorimit t shisheve
    plastike, t cilat jan shum t vshtira pr
    tu ricikluar dhe gjithashtu pr uljen e kostos

    44
    Anisa Seferaj

    pr do familje n lidhje me ujin, i cili blihet do dit. Edhe Italia sht n rrjedhn e
    ndryshimit t politikave pr ujin. Bashkia e Milanos ka hapur 12 qendra, t cilat njihen
    ndryshe si shtpit e ujit. do qytetar mund t marr uj nga kto qendra duke bler
    si fillim shishet e qelqit, q sigurohen nga pushteti vendor. N momentin kur ti merr
    pjes n kt projekt, ke uj falas pr 2 muaj, m pas paguhet vetm nj tarif, e cila
    sht shum her m e ult se ajo q paguhet pr blerjen n dyqan.

    Shum vende t BE-s, Afrika e Jugut, Eritrea, Ruanda, Somalia, Tanzania,


    Kenia, Uganda, San Francisko, Taivani, Kina, Bangladeshi, India kan ndaluar
    prdorimin e qeseve plastike duke i prcaktuar si shum t dmshme ndaj mjedisit,
    meqense nuk ka mundsi riciklim pr to dhe jan shum t vshtira pr tu
    shprbr5. Nju Jork n lidhje me eleminimin e qeseve plastike prfshin fmijt n
    proces, duke mbledhur qese sa m shum pr t br t mundur riciklimin e tyre. do
    fmij q grumbullon 100 qese dhe i dorzon, prfiton bilet falas pr t hyr n nj
    park lojrash, teatr, kinema ose pr n pishina.

    N Suedi dhe Itali pushteti vendor ka ndrtuar n qytet rreth 300 ishuj
    ekologjik, t cilt shrbejn pr grumbullimin e pajisjeve elektronike dhe elektrike;
    n kmbim t tyre prfitohen shrbime falas nga pushteti vendor. Ndrsa Holanda bn
    kombinimin e procesit t riciklimit me uljen e nivelit t ndotjes. N kuadr t realizimit
    t t dyjave, sht vendosur nj taks shtes mbi mimin pr t mirat jetgjata, e cila
    do t shrbej pr t br t mundur procesin e shprbrjes ekologjike.

    E shikon kt ndrtes
    dykatshe? sht ndrtuar nga komunat
    n Trevizo n bashkpunim me shoqrin
    vendaseSAVNO. Ku qndron e veanta e
    ksaj ndrtese? Le ta shikojm.

    Ajo sht ndrtuar vetm me materiale t ricikluara nga vet qytetart, t riciklueshme
    n t ardhmen dhe sht mbshtetur n bio - arkitektur. Ndrtesa sht 600 m2 dhe
    sht ndrtuar me inoks, metale t ricikluara dhe t padmshme pr njerzit. Nga
    riciklimi i shisheve plastike t 35 komunave n zonn e Trevizos, sht kryer izolimi
    termik-akustik i strukturs. Dyshemeja sht realizuar me fibr celuloz t prodhuar
    nga t mirat e prdorimit t prditshm dhe panelet e drurit dhe imentos vijn
    nga mbetjet e drurit t mobilerive t zons. Ndrtesa sht projektuar n mnyr
    t till, q struktura e thjesht t mos ket humbje t nxehtsis, ku ngrohja dhe
    ftohja kryhet me sistemin e klimatizimit gjeotermik, i cili prdor grumbullimet e toks.
    Tarraca ka nj kopsht, q krijon t ashtuquajturn tarracn e gjelbrt dhe e gjith
    ndrtesa ka sistem pr grumbullimin e ujrave t shiut, q prdoren pr kopshtin dhe
    shrbimet higjenike.

    5 - Shprbrja e tyre nga vet ambjetin shkon nga 100-1000 vite.

    45
    Qytetet Reagojn

    Nse Treviso realizon struktura ekombshtetse, Saragosa realizon parqe


    ekombshtetse. Bashkia e Saragoss ka realizuar nj projekt, i cili parashikon
    zvendsimin e t gjith stolave t lulishtes me stola prej bari. Bashkia ka realizuar
    nj skelet kartoni, i cili ka formn e karriges q mbushet me dhe. Gjithashtu, projekti
    parashikon q lulishtja t plotsohet n t ardhmen me lodra pr fmij, t cilat do t
    realizohen nprmjet gomave t makinave q kan dal jasht prdorimit.

    Keni dshir t martoheni n mnyr ekologjike? Tashm mund ta realizoni


    n Rom, bashkia e s cils organizon ceremonin e celebrimit t iftit n mnyr
    ekologjike duke filluar q nga letra e prdorur pr shpalljen deri te mjeti q prdoret
    pr transportimin e iftit. Mjeti i prdorur sht biikleta elektrike, e cila arredohet me
    lule shumngjyrshe. Biikletat elektrike t zgjedhura nga bashkia merren me qira
    nga t gjith pr t kryer transportimin gjat dits s dasms.

    Venecia dhe Helsinki ndrveprojn me qytetart. Venecia ngriti nj grup


    pune, i cili punon me qytetart pr tu treguar atyre se si mund t riciklohet nj
    objekt. do dit grupi vendoset n rrug t ndryshme t qytetit dhe organizon nj
    minifest me qytetart e zons. Grupi krijon muzik me mjetet e riciklimit si shishe,
    kanae, kuti etj. dhe nprmjet tyre, q sillen nga qytetart, tregon se si mund t
    kthehen p.sh. n lule apo objekte t tjera. Ndrkoh Bashkia e Helsinkit ka ngritur
    nj grup pune duke e kthyer reduktimin e mbetjeve urbane n qllimin kryesor t
    qytetit. Ai merret me monitorimin e transportit t qytetit, t ajrit, bn krkime dhe
    harton projekte pr zhvillimin e qytetit. Grupi ka realizuar nj sistem benchmarking,
    q do t thot t montosh dhe montosh nj shrbim/produkt n t gjith elementet
    e tij, pr institucionet publike dhe private me sens edukativ. Nprmjet nj uebi
    mundet q t gjith shoqrit t shikojn sasin e mbetjeve t prodhuara dhe t
    marrin t gjith informacionet pr riciklimin, diferencimin dhe vendosjen e mbetjeve
    elektronike q nuk nevojiten m. Gjithashtu, sht vendosur dhe nj numr telefoni
    pa pages n dispozicion t qytetarve, pr t br pyetje n fushn e riciklimit. Edhe
    Kalifornia sht me t njjtn ide, nj ueb q u vjen n ndihm t gjithve me t gjith
    informacionin e nevojshm n lidhje me mnyrn se si riciklohet, prfitimet q ka
    qytetari nga riciklimi i produktit dhe vendin m t afrt ku mund t bhet riciklimi apo
    t depozitohet produkti pr tu ricikluar n nj zon prej 16 km.

    Ri-kpuc. T riciklojm nprmjet fmijve dhe kpucve t tyre. Torino ka


    filluar vendosjen, me ndihmn e fmijve, t kutive n shkollat e tyre pr grumbullimin
    e kpucve t prdorura. Fmijt kontribuojn duke vendosur n to kpuc, q nuk u
    duhen pr shkak t rritjes apo q nuk i prdorin m. Kpuct e mbledhura riparohen
    nga bashkia nprmjet strukturave t caktuara dhe u shprndahen fmijve n nevoj.
    Kpucve q nuk jan m t prdorshme u merren materialet dhe riciklohen pr tu
    prdorur n dyshemet e palestrave, t sallave t mbledhjeve, pistave t atletiks apo
    dhe lodrave pr fmij.

    46
    Anisa Seferaj

    A e dini se materiali i gomuar q gjendet n 10 pal kpuc sporti, prodhon


    rreth nj kilogram material pluhur q do t thot 10 cm2 pllak pr dysheme?

    Bashkia e Firences, duke u nisur nga kjo ide, n bashkpunim me nj shoqri


    vendase, ka vendosur n qytet Esobox. far jan? Jan kuti t vendosura n qytet
    nga bashkia pr grumbullimin e kpucve t sportit. Nse i keni kpuct e sportit n
    kt gjendje, do ti vendosnit n kt kuti?

    Ideja sht Esosport - I giardini di Betty, nprmjet s


    cils riciklohen kpuct e gjimnastiks pr t krijuar dysheme
    pr kopshte dhe knde lodrash. Kpuct grihen nprmjet
    nj makinerie dhe prodhohen pllaka gome, t cilat nuk jan
    toksike, rezistente ndaj vajit, drits dhe ujit.

    Parma vepron n fushn e ndriimit me


    kutit e saj Ekolamp, pr gjith qytetin.
    Kto kuti shrbejn pr grumbullimin e
    llambave, q jan djegur, q nuk prdoren m dhe krkohen t
    zvendsohen me ekologjike. Ekolamp jan kuti metalike, t cilat
    transportohen n kushte shum t mira pr riciklimin e llambave
    dhe qytetari prfiton n baz t sasis s llambave t dorzuara,
    llamba ekologjike.

    A e dini se me 50 kilogram mbetje mund t prodhohet nj ton letr A4?

    Nse vrtet duam t ndrrojm, le t shikojm Nju Xhersin, q prdor n


    korrespondencn e tij letr nga lkura e mollve. Letra sht e formatit A4 dhe sht
    e prbr 50-70% nga mielli i molls. Letra ka ngjyr t verdh dhe pr grumbullimin
    e lkurave/mbetjeve sht mobilizuar i gjith qyteti duke i depozituar pran qendrave
    t krijuara nga bashkia. Mielli i molls prodhohet si rezultat i tharjes dhe grirjes s
    mbetjeve t mollve. Nj ide e mir, q n Shqipri do t ishte e leht pr tu realizuar,
    meqnse sht nj frut q ne e konsumojm kaq shum.

    Bota pr festat e fundvitit arrin nivele shum t larta ndotjeje. Le t shpalosim


    disa ide riciklimi, q mund t ndikojn disi pr uljen e nivelit t ndotjes.

    Si t riciklojm pemn e Vitit t Ri? Me moton Le t kemi nj pem t re pr


    qytetin, nga nj pem e vjetr e Vitit t Ri bashkia e Sasarit u bn thirrje t gjith
    qytetarve t ojn n stacionin ekologjik t ngritur prej saj, pemn e Vitit t Ri. Po
    diskutojm pr pemt prej vrteti. Pemt e mbledhura nga Bashkia przgjidhen dhe
    rimbillen. Ndrsa t tjerat drgohen n nj qendr pr kthimin n nj produkt organik
    natyral, i njohur si kompost, q prdoret si ushqim pr lulet e vazove, kopshteve e
    lulishteve. Kush sjell pemt n qendrn ekologjike, prfiton nj thes me kompost.

    47
    Qytetet Reagojn

    Pem e Vitit t Ri me karton t ricikluar apo shishe plastike? Bashkia e Madridit n


    vitin 2011 i sugjeroi qyetarve t saj krijimin e pemve dhe zbukurimeve ekologjike.
    Ideja u paraqet qytetarve arsyet pr krijimin e pemve nga vet ata, duke parashtruar
    dhe idet pse nuk duhet t zgjedhim nj pem artificiale. Ato jan joekologjike, nuk
    shrbejn pr t ardhmen e qytetit, nuk thithin
    dioksid karboni dhe procedura e prodhimit t
    tyre krijon ndotje pr mjedisin. Bashkia, n
    bashkpunim me shoqrit e riciklimit t letrs
    s qytetit, krijoi pemt prej kartoni, t cilat u
    shitn kundrejt vlers prej 19 euro dhe shuma
    u prdor nga institucioni pr marrjen e masave
    n lidhje me rritjen e gjelbrimit n qytet.
    Pemt jan t modeleve t ndryshme, t cilat
    pasqyrojn ambjente t ndryshme nga pamjet m t bukura t qytetit, nga lodrat e
    fmijve apo ide argtuese si t mdhenj dhe t vegjl.

    Ktoo pem jane vetm me mbetje plastike.

    Po mbetjet urbane t festave t fundvitit si ti riciklojm? Bashkia e Roms shprndan


    pr t gjith qytetart do vit, kshillat pr riciklimin e mbetjeve urbane, si m posht:

    - Paketimet e dhuratave t palosen, ruhen pr tu prdorur n raste t tjera dhe


    vendosen n koshat pr letrn dhe kartonin nse nuk dshironi ti mbani;

    - Shiritat e paketimeve mund t prdoren pr dekorime t ndryshme;


    - Le t vijm tek urimet me pijen. Shishja s bashku me tapn (nse nuk
    diferencohet te koshi i duhur) duhen ruajtur pr tu prdorur pr pije t tjera;

    - Shishet plastike shtypen dhe vendosen n kosh;

    48
    Anisa Seferaj

    - N dispozicion t t gjith qytetarve vendosen mjete, t cilat grumbullojn


    ushqimet e teprta, si mish, fruta apo perime q m pas u shprndahen nga
    bashkia shtresave n nevoj;

    - Mosprdorim i pajisjeve plastike si pjata, gota, pirunj plastik, sepse jan


    t pariciklueshm.

    Njsit e qeverisjes vendore n Itali dhe Projekti Leonardo parashikojn vendosjen


    n t gjitha kopshtet dhe shkollat e kutive t
    quajtura Ekobox. Ekoboxi do t shrbej pr
    grumbullimin nga fmijt t t gjitha kutive t
    riciklueshme, q mund ti gjejn n ambientin
    e shkolls dhe familjar, duke prfshir ktu
    edhe kutit e qumshtit. Fmijt q arrijn nj
    numr t caktuar kutish t sjella prfitojn
    kryesisht libra apo mjete shkollore, t cilat u
    duhen gjat vitit shkollor. Ideja pati sukses dhe
    tashm kemi realizuar kutin Ekobox pr telefonat q nuk i prdorim m, ngarkuesit e
    telefonave apo dhe kabllot q nuk na hyjn n pun. Telefonat q mund t rregullohen,
    u drgohen si ndihm vendeve t treta, ato q nuk mund t riparohen, riciklohen dhe
    bhet e mundur shprbrja e pjesve q jan t dmshme pr mjedisin.

    Roma: riciklojm pr t arritur nj qllim social. sht nj ide e realizuar


    nga Bashkia e Roms pr tu ardhur n ndihm fmijve n nevoj. Ideja parashikon
    mbledhjen e lodrave elektronike dhe ato q nuk prdoren nga fmijt e qytetit. Kto
    lodra, t cilat mblidhen prdoren nga bashkia pr fmijt n nevoj. Ky projekt u
    realizuar pr t treguar se do objekt mund t riciklohet, duke arritur nj qllim social.

    Bashkia e Milanos ka filluar organizimin pr t katrtin vit radhas t konkursit


    Assovetro, n shkollat fillore, nn mbikqyrjen e stafit pedagogjik. Fmijt kthehen n
    gazetar, ekspert ambienti dhe riciklimi, n muajt n vijim dhe deri n prfundimin
    e vitit shkollor. Ideja realizohet n dy faza: faza e par sht momenti informues
    n t cilin fmijt zbulojn avantazhet e qelqit n ambient, shndetin dhe sigurin
    ushqimore dhe faza e dyt sht momenti veprues. N fazn e par msuesve u
    shprndahet falas nj kit multidisiplinor informues, ku materiali prqndrohet n
    pes tema: ambienti, grumbullimi i diferencuar, riciklimi, shndeti dhe siguria. M
    pas vazhdon faza praktike, n t ciln do nxns realizon pr tema t ndryshme
    artikuj, intervista, video, foto, vizatime dhe anketime. Nj gazetare profesioniste do t
    selektoj intervistn m t mir n kto fusha dhe do ti botoj n uebin e bashkis. N
    fund t vitit do t przgjidhet nj klas fituese, e cila do t marr pjes n nj ceremoni
    falenderimi t organizuar n bashki.

    49
    Qytetet Reagojn

    50
    Anisa Seferaj

    DIFERENCIMI I
    MBETJEVE URBANE

    far sht diferencimi apo grumbullim i diferencuar i mbetjeve?

    Grumbullim i diferencuar sht grumbullimi, sipas t cilit nj rrym mbetjesh ndahet,


    n prputhje me llojin dhe natyrn, pr t br t mundur nj trajtim specifik, pra nj
    procedur shum e thjesht, por q t funksionoj duhet t funksionojn impiante t
    ndryshme pr t prfituar substancat apo produktet e ndryshme.

    N vendet e Bashkimit Europian grumbullimi i diferencuar sht i detyruar


    me ligj dhe shtetet konkurrojn ndrmjet tyre, se cili arrin nivele m t larta n
    fushn e diferencimit. Grumbullimi i diferencuar i mbetjeve u b i detyrueshm n
    Bashkimin Europian me direktivn 75/442 t vitit 1975. Si fillim kishte t bnte me
    grumbullimin e diferencuar t mbetjeve t ngurta urbane, pra plastika, xhami, metali,
    letra dhe mbetje t tjera.

    A e dini se sa sht niveli i mbetjeve urbane dhe industriale, n rang botror? N


    bot prodhohen 4 miliard ton n vit mbetje urbane dhe industriale6, gati 650 kg pr
    banor, me prqindje m t madhe n vendet perndimore. Nga 4 miliard ton n
    vit mblidhen 2.74 ton n vit; q jan mbetje urbane (1.7 miliard), duke prfshir ato
    shtpiake dhe tregtare, industriale mbi t gjitha n industrin prodhuese.

    Klasifikimi me vende sht:

    SHBA me 226 milion ton; Europa me 225 milion ton; Kina 148 milion
    ton, edhe pse ka nj popullsi shum t madhe, ka nj nivel t ult n krahasim
    me t msiprmet.

    6 - Studimi i par sistematik botror pr nivelin e mbejteve urbane, i publikuar n 2009 nga shoqria Veolia
    (me Philippe Chalmin t Universitetit t Parisit-Dauphine) n Universitetin Bokoni n Itali.

    51
    Qytetet Reagojn

    Pse sht e rndsishme t diferencojm? sht e rndsishme sepse:

    donjri prej nesh prodhon 35 kg plastik n vit. Nse kjo plastik do t


    riciklohej e gjitha, nj njsi e qeverisjes vendore me 100 000 banor do t
    kursente 12.000 ton karburant dhe karbon;

    Pr t prodhuar 1 kg alumin, duhen 15 kwh energji elektrike; pr t prodhuar


    1 kg alumin t ricikluar, na nevojiten 0,8 kwh.

    Pr t prodhuar 1 ton letr t pastr nevojiten 15 pem, 440000 litra uj


    dhe 7600 kwh energji elektrike, pr t prodhuar 1 ton letr t ricikluar na
    nevojiten 1800 litra uj dhe 2700 kwh energji elektrike;

    Nga 100 kg vaj i prdorur prfitohen 68 kg vaj i ri, vetm 1 kg vaj i prdorur i
    shprndar n ambient ndot 1000 m3 uj.

    Ja pse sht e rndsishme t diferencojm mbetjet urbane, por pasi shteti t na


    ket siguruar kushtet pr ta realizuar.

    Gjermania dhe Austria prtej diferencimit t detyrueshm t materialeve t


    siprprmendura, kan vendosur t detyrueshm diferencimin e mbetjeve organike.
    Qytetart e kan t detyruar me ligj q prve diferencimit t letrs, qelqit, plastiks,
    mbetjeve t ndryshme, tashm t diferencojn mbetjet organike. Mbetjet organike jan
    mbetjet e biodegradueshme nga kopshtet e shtpive dhe parqet, mbetjet ushqimore
    dhe t gatimit nga shtpit, restorantet, kateringu dhe dyqanet e shitjes me pakic,
    si dhe mbetjet e ngjashme nga impiantet e prpunimit t ushqimeve. Diferencimi i
    mbetjeve bhet n ushqime dhe produktet e kopshtaris. Bashkia ka vendosur kt
    mas sepse kto mbetje i riciklon dhe i prdor pr prodhimin e plehut, q prdoret
    pr lulishtet e qytetit dhe teprica u jepet fermerve dhe shoqrive t tyre, t cilt si
    kmbim dhurojn pem pr qytetin. Edhe nj krahin n Itali, Kuneo, sht fokusuar
    n mbetjet organike, me vendosjen e koshit t plehrave pr to. Koshat jan n ngjyr
    kafe, jan t pajisur me mekanizma mbylls t koshave, q nuk lejojn hapjen nga ata
    q shkojn t krkojn npr kosha dhe kan ekrane t vogla led, t cilat ndriohen
    me ngjyra dhe pamje t ndryshme t qytetit, kur n t hidhen qeset e mbetjeve urbane.

    Italia sht ndr vendet e BE-s me m shum probleme n fushn e grumbullimit


    t diferencuar, por po bn prpjekje pr rritjen e nivelit duke vendosur komunat dhe
    bashkit e vendit n gar. Torinoja e prballon sfidn e grumbullimit t diferencuar
    me tet ekoqendra n qytet. Ekoqendrat bjn grumbullimin e diferencuar t mbetjeve
    urbane. Nprmjet uebit amiat.it t krijuar nga Bashkia mund t gjendet vendndodhja
    e ekoqendrave t qytetit dhe n to vendosen kosha pr grumbullimin e diferencuar t
    mbetjeve urbane, q nuk prfshihen n plastik, xham, letr apo mbetje t ndryshme,
    t krijuara nga familjet apo qytetart, por jo nga bizneset e qytetit. Nse kto qendra
    prdoren nga bizneset ather ata duhet t paguajn.

    52
    Anisa Seferaj

    Kto qendra shrbejn q


    qytetart t lirohen falas nga
    objekte t vjetra, q kan mbaruar
    qllimin e tyre, q nuk prdoren
    dhe q t mos braktisen n rrug.
    Objektet q grumbullohen dhe q
    nuk mund t hidhen n koshat e
    vendosur n qytet jan: objekte
    shum t mdha, mbetjet e
    diferencueshme (organike, letr,
    kuti kartoni shum t mdhaja, qelq, plastic etj); mbetje urbane t rrezikshme (pjes
    makine t vjetra, bojra/barna t skaduara, neona, bateri, vajra etj). N qendr qndron
    nj staf i trajnuar pr grumbullimin e diferencuar dhe qytetart kontrollohen prej tij.
    T gjitha mbetjet e grumbulluara prdoren pr riciklim. Nse n qendr qytetart
    sjellin vajin e prdorur t mjeteve, mund t kryhet shkmbimi me vaj pr mjetin n
    moment. Ndrkoh n zona t ndryshme pushteti vendor organizon tregje t vogla pr
    shitjen e produkteve t prdorura, q jan marr nga grumbullimi i diferencuar. T
    ardhurat prdoren pr qytetin.

    Curitiba, Brazil, ka Green Exchange. Ideja konsiston n nj shkmbim t


    gjelbr, ku familjet q ojn n qendrat e caktuara materiale t riciklueshme marrin
    n shkmbim materiale t nevojs s par si fruta, perime dhe artikuj ushqimor. Kto
    fruta dhe perime merren nga shoqri tregtare, t cilat subvencionohen nga pushteti
    vendor pr t ndrtuar plantacionet e tyre afr qytetit duke rritur kshtu gjelbrimin.
    T ardhurat e prfituara nga shitja e materialeve riprdoret pr qytetin pr programe
    sociale ose pr mirmbajtjen e sistemit t mbledhjeve t plehrave t diferencuara.

    Kamikatsu, n Japonin e largt, ka krijuar qendra t mbetjeve zero, ku


    qytetart n shtpit e tyre merren personalisht me diferencimin e mbetjeve duke i
    ndar organiket nga inorganiket. Mbetjet organike trajtohen dhe reduktohen n pleh,
    pr tu riprdorur nga vet qytetart. Mbetjet e tjera inorganike lahen dhe thahen n
    shtpit e banorve t Kamikatsut, ku shisheve u hiqen etiketat, reduktohen dhe m
    pas mbetjet transportohen n vende t caktuara, t ashtuquajturat qendrat e mbetjeve
    zero, ku ndahen n 34 mbajtse diferencimi. Ka mbajtse pr shishe plastike, pr

    53
    Qytetet Reagojn

    shishe qelqi, pr brisqet, baterit, letr, objekte t tjera plastike etj. Qytetart n
    shkmbim t saj, marrin falas shrbime q ofrohen nga pushteti vendor.

    Kiti pr riciklimin dhe reduktimin e mbetjeve urbane sht ideja e Bashkis


    s Lodit, e cila parashikon shprndarjen e tri kutive t ndryshme, q kan t bjn me
    ujin, energjin elektrike dhe diferencimin e mbetjeve urbane. Kiti i shprndar nga
    bashkia nprmjet informatorve ekologjik, q u shpjegojn qytetarve procedurn
    e diferencimit, prmban tri qese pr diferencimin e letrave, qelqit dhe plastiks dhe
    nj kosh, i cili bn grumbullimin e mbetjeve t lagshta.

    Qelqi sht ndr mbetjet m t riciklueshme, me m shum prdorime, i


    prdorshm pr shum zvendsime. Roma dhe Verona realizojn ide n lidhje me
    diferencimin e qelqit, riciklimin dhe prdorimin pr zbukurime t qytetit. Bashkia e
    Roms e realizon me makinat ngrnse t qelqit q vendosen n t gjith qytetin pr
    grumbullimin e tij. Makinat pas grumbullimit t qelqit bjn t mundur grirjen e tij n
    vend. Pr do shishe, e cila dorzohet n kto pajisje, prfitohet nj ulje pr nj pije
    joalkoolike. Ndrkoh pushteti vendor e prdor qelqin pr zbukurime t ambienteve
    t qytetit dhe ua ofron dyqaneve artizanale pr ta prdorur n bizhut e tyre, n
    shkmbim t nj mimi t ult. Verona diferencon dhe riciklon qelqin, por shkon akoma
    dhe m tej, e realizon n lidhje me ngjyrn. Ideja pilot konsiston n diferencimin e
    qelqit nprmjet ngjyrave dhe si fillim u zbatua ndaj bizneseve t qytetit. Pran do
    dyqani, restoranti, bari, njsive t ndryshme t aktivitetit tregtar vendosen dy kuti n
    t cilat vetm n njrn vendoset qelqi i bardh dhe n tjetrn qelqi me ngjyr. Qelqi i
    ricikluar prdoret nga pushteti vendor pr qllime t ndryshme, si zbukurim i qytetit,
    bizhu apo dhe stimuj q ofrohen nga pushteti vendor pr projekte t caktuara, q
    realizohen nga artistt vendas.

    Santa Margherita Ligure, n Itali, un do t shprehesha se sht e pamundur


    t realizohet n Shqipri, por n kt qytet sht nj polic bashkiak i veshur civil, q
    gjobit k nuk bn grumbullimin e mbetjeve urbane t diferencuar, kontrollon nse
    kryhet diferencimi, q t mos ndotet hapsira n dhe prreth koshave dhe q qytetart
    ti mbledhin mbetjet q krijojn kafsht e tyre. N rast se vrtetohet e kundrta, ndaj
    tyre vendosen gjoba shum t kripura. Sikur kjo t fillonte dhe tek ne, duke par
    gjendjen e trotuarve do mngjes do t ishte nj fillim i mbar.

    Nj qese e bukur, nj ide e re pr reduktimin e mbetjeve. Bashkia e Zola


    Pedroza (Bolonja) ka filluar, n bashkpunim me nj shoqri vendase, q merret me
    prodhimin e qeseve, antave, nj ide n ndihm t mjedisit. Ideja parashikon q t
    gjitha furrave t buks, kundrejt nj mimi, tu shprndahen qese n t cilat vendosen
    produktet e tyre kur i jepen konsumatorit. Qesja e marr nga konsumatori shrben n
    banesat e tyre si qese pr mbledhjen e diferencuar t materialeve organike dhe ka nj
    prmbajtje t till, q nuk lejon derdhjen e materialit dhe daljen e errave.

    54
    Anisa Seferaj

    Nga shkurti i vitit 2011, Bashkia e Barit ka riprtrir sistemin e grumbullimit


    t mbetjeve urbane, n zonat ku pr arsye logjistike dhe munges t hapsirs nuk
    mund t vendosen konteniert tradicional t mbetjeve urbane. Revolucioni sht
    quajtur nj pajisje higjenike, inovative, realizuar trsisht prej eliku, me pes vaska,
    e cila lejon menaxhimin e leht t mbetjeve t riciklueshme; nj pajisje e lvizshme
    q sht e karakterizuar nga matja e sasis s mbetjeve pr t prcaktuar nevojat
    pr lvizjen e saj. Me kt zgjidhje kazant e diferencuar jan t organizuar n nj
    struktur unike, e cila mund t arrihet vetm nse jeni n posedim t nj elsi
    elektronik. Kapaku i vasks sht i pajisur me nj struktur elektronike. Kjo pajisje
    ushqehet nga nj bateri, q karikohet nga panele diellore dhe prdor nj program
    kompjuterik t dedikuar pr marrjen dhe ruajtjen e t dhnave t nevojshme pr
    kontrollin e kontributeve individuale. Struktura lvizet nga nj person dhe drgohet n
    vendin e depozitimit t mbetjeve. Jo vetm q sht ekologjike, por sjell nj kursim
    t kostove duke ulur numrin e personave q duhet t merren me menaxhimin e saj.

    far sht kjo kuti q shikoni?

    sht kutia pr diferencimin e vajrave vegjetal, q ne


    prdorim n guzhinn ton. N komunn e Montesilvanos,
    Itali dhe n shum shtete t tjera, kjo kuti tashm sht
    prhapur n t gjith territorin. Shkarkimi i vajrave n
    lavaman, wc ose m keq n mjedis shkakton nivele shum
    t larta ndotjeje.

    Kjo kuti tjetr sht koshi ruajts i letrs n Bashkin e Napolit, e


    cila sht vendosur n zyrat e saj, koshat e rinj pr grumbullimin e
    letrs dhe kartonit. Kta kosha jan prej kartoni dhe n t ardhmen
    mund t riciklohen lehtsisht.

    Kjo nism u prhap n t gjitha institucionet e tjera, q kan


    kontakte t drejtprdrejta me publikun, bankat, postat, spitalet,
    njsit bashkiake. U realizua me qllimin q kjo nism e ndrmarr
    nga bashkia t shrbej si nj shembull i mir pr institucionet
    e tjera qoft publike, qoft private, q t ndrmarrin t njjtn
    iniciativ. Kutit ruajtse t letrs jan kuti q formohen me
    karton t ricikluar, q vjen nga diferencimi q u bhet mbetjeve urbane n Napoli.

    Bashkia e Roms ka shprndar n qytet koshat e rinj pr grumbullimin e


    medikamenteve t skaduara dhe baterive, ato jan rreth 700 kosha n t gjith qytetin
    n vende si dyqane, pika biznesi dhe shkolla. Koshat e rinj bjn grumbullimin e ktyre
    objekteve pr ti diferencuar nga mbetjet e tjera urbane. N kt mnyr sht m i
    leht diferencimi dhe riciklimi i tyre. N uebin e bashkis jepet gjith informacioni i
    nevojshm pr t identifikuar pikat dhe adresat e tyre.

    55
    Qytetet Reagojn

    Firenceja ka vendosur kosha inteligjent, ata jan si nj celular i pajisur me


    ultratinguj. N momentin q krkohet t hapet koshi, vendoset nj kod, i cili bn t
    mundur hapjen e kapakut. Pasi mbetja hidhet n kosh, nse nuk hidhet letra n koshin
    e letrave, koshi lshon nj tingull, i cili t sugjeron se n cilin prej koshave duhet ta
    hedhsh dhe e nxjerr jasht mbetjen urbane.

    Aleksandria teknologjin e prdor pr t rritur nivelin e diferencimit dhe pr


    t realizuar nj projekt t s ardhmes. Koshat e rinj t vendosur n qytet jan m t
    vegjl se t mparshmit dhe, gjithashtu, kan nj gryk shum her m t vogl se
    koshat e tjer dhe jan t veshur m nj gomin, e cila hapet n momentin kur hidhen
    mbetjet e diferencuara. Qllimi sht q qytetart t mos hedhin mbetjet n vendet e
    gabuara, sepse gryka sht br e till, q t lejoj hyrjen e mbetjeve t diferencuara
    t parashikuara vetm pr at kosh. Koshat jan t pajisur me nj els elektronik, i
    cili bn identifikimin e do subjekti nprmjet nj kodi q prcakton sasin e mbetjeve
    t realizuara. Projekti do t shrbej q bashkia n t ardhmen t kaloj nga taksa
    fikse pr pastrimin, n nj taks pr sasin e mbetjeve t krijuara pr zona t caktuara.

    Mouskron sht nj qytet afr Brukselit, ku bashkia vendosi q pulat dhe


    krimbat do t prdoren pr t ulur mbetjet organike. Nprmjet ksaj ideje bashkia
    u jep n birsim t gjitha familjeve nj ift pulash me kusht q t impenjohen q mos
    i han brenda dy vjetve dhe t mos ua japin t tjerve. Pulat u jepen familjeve t
    cilat kan kushte t prshtatshme, q ti mbajn ato dhe kshtu ato do t ushqehen
    me mbetjet organike t ushqimeve, duke realizuar nj ulje t tyre. Ndrkoh krimbat
    vendosen n koshin e mbetjeve organike, ato jo vetm q bjn kompostimin e
    mbetjeve organike n koshat e plehrave, por bjn t mundur moslshimin e ers s
    keqe (t prshtatshme pr restorantet, shkollat, kopshtet dhe institucionet q kan
    hapsira publike). N kushtet e shtpis duhet q posht koshit t mbetjeve organike
    t hapet nj vrim, ku t vendoset nj pjat dhe n t t jen vendosur krimbat.

    56
    Anisa Seferaj

    MBROJTJA DHE EDUKIMI


    SOCIALE
    I KONSUMATOREVE
    A e dini se dmshprblimet m t mdha n bot qytetart i prfitojn nga
    padit q realizojn si konsumator kundrejt shoqrive q prodhojn produkte t
    ndryshme dhe u kan shkaktuar dme? A e dini se padit n Shqipri q realizohen
    nga ana e konsumatorve jan shum t pakta pr t mos thn se nuk ekzistojn?

    Prpara gjykats s Trenton n Nju Xhersi dhe San Diegos, Kalifornia, shoqria
    e madhe e prodhimit t Nutella-s, Ferrero, do t paguaj pr konsumatort amerikan
    3 milion dollar. Gjithka lindi n 2011-n nga nj konsumatore amerikane, Athena
    Hohenberg, mamaja e nj fmije katr vje. Duke u nisur nga reklamat ajo mendonte
    se Nutella ishte e shndetshme, por ajo sht pak a shum e barabart me nj
    okollat. N SHBA obeziteti te fmijt sht nj smundje q nuk duhet nnvlersuar
    dhe shpenzimet shndetsore pr kt smundje po bhen nj z n buxhetin e shtetit.
    Pas nj viti betej, erdhi vendimi i gjykats, ku Ferrero u trhoq dhe pranoi t paguaj
    nj shum prej 3 milion dollar, pra 4 dollar pr do Nutella t bler nga janari
    2008 deri n 2012, nj mesatare prej 20 dollarsh pr familjet q mund t tregojn
    se e kan bler.

    Ky sht vetm nj nga rastet, ndrkoh q n SHBA kto raste jan t


    shumta. Mendoni se jam e sigurt q nj pjes e mir e shqiptarve nuk e din q
    ekziston nj ligj pr mbrojtjen e konsumatorve, struktura q merren me zbatimin e
    tij dhe mbrojtjen e konsumatorve? Kur e them kt kam parasysh nj rreze shum
    m t gjer se Tirana, edhe pse jam e bindur se nj pjes e mir e qytetarve t
    Tirans nuk e din. Pr ta sqaruar, n Shqipri vepron ligji nr.9902, dat 17.4.2008
    Pr mbrojtjen e konsumatorve, (i ndryshuar) dhe nse do ta lexonit, do t zbulonit
    nj sr t drejtash q ne gzojm dhe shum struktura q na mbrojn.

    Class Action? far sht? sht ideja q u jep t drejtn konsumatorve,


    t cilt kan psuar dme nga produkte me defekte ose t rrezikshme, nga sjellje
    jo t mira tregtare ose n kundrshtim me rregullat e konkurrencs, t bashkohen
    pr krkimin e dmshprblimit kur i drejtohen gjykats, ku realizimi i padis nga nj
    person i vetm do t ishte shum i kushtueshm.

    57
    Qytetet Reagojn

    Pushteti vendor nprmjet SMS Konsumator, bn lidhjen direkte ndrmjet


    tregjeve, q shtrihen n territorin e saj dhe konsumatorve. Kjo ide n Franc dhe
    Itali u shrben t gjith konsumatorve, t cilt nprmjet nj sms-je n nj numr
    pa pages mund t marrin mimet e tregut pr produktet e krkuara, vendet n t
    cilat mund te gjenden produktet BIO dhe shumn totale t shpenzimeve pr listn
    e produkteve q krkojn t blejn. Prtej SMS-s, informacioni pr konsumatort
    mund t realizohet me Equalway, nj ueb i organizuar nga pushteti vendor, i cili
    vendos n kontakt qytetart me prodhuesit vendas. Qytetart porositin nprmjet
    uebit produktet bimore dhe prodhuesit e vegjl ua shprndajn ato qytetarve me
    mjete, t cilat marrin autorizim nga pushteti vendor.

    Tani kjo ide n kushtet e Shqipris sot, q ka shum pr t prmirsuar dhe


    ku produktet false i gjen t shiten n qendra tregtare, n rrugt ku bhen blerjet e
    luksit apo dhe n dyqanin posht shtpis, do t ishte i pamundur pr tu realizuar.
    Por un mendoj t kemi nj ide gjendje dhe le ta realizojm n dit m t mira pr
    Shqiprin. Ideja Lajmro policin dhe mbro produktet origjinale parashikon ngritjen
    e nj grupi pune dhe rrjeti telefonik, i cili do t shrbej pr t gjitha ata q shikojn
    shitje t produkteve false dhe njoftojn policin pr marrjen e masave pr bllokimin
    e produkteve.

    White Paper nuk sht libri i bardh, sht nj projekt q parashikon hartimin
    e nj liste ku listohen shoqrit, t cilat prodhojn produkte mbshtetur n krkesat q
    krkon ligji. Shoqria q nuk prodhon produkte ushqimore n kushtet, q parashikon
    ligji n rast kontrolli nga inspektort, futet n at q quhet list of unlawful enterprises
    - lista e shoqrive tregtare t paligjshme, e cila publikohet n Internet. Shoqrit q
    futen n list jan t monitoruara dhe n rast t nj shkelje t dyt, autoritetet vendore
    i mbyllin. Nse nj produkt ushqimor shkakton nj dm ndaj nj konsumatori, ai sht
    i autorizuar t krkoj nj dmshprblim t barabart me dhjetfishin e vlers q
    firma ka marr nga shitja e produktit n vitin e fundit.

    Shitsit ambulant, ashtu si kan mbushur rrugt e qyteteve tona, kan mbushur
    dhe rrugt e shum qyteteve npr bot. Nj ide vjen n ndihm duke mos lejuar m
    shitsit ambulant t pijeve, por duke i zvendsuar me pajisje pr shitjen e pijeve. Ju
    do t pyesni: Po shitsit si do t binden t heqin dor? Pushteti vendor pr t realizuar
    kt ide, identifikoi t gjith shitsit ambulant n qytet dhe n kmbim t heqjes
    dor nga shitja ambulante, u ofroi atyre nj pun, e cila realizohet duke mirmbajtur,
    furnizuar dhe kontrolluar pajisjet (vending machine) q do t shrbenin n shitjen e
    ktyre produkteve n mnyr automatike.

    Bashkia e Parms, n bashkpunim me Dhomn e Tregtis, realizon hapjen


    e qendrave me dyqane q shesin produkte natyrale dhe bio. Kto dyqane vendosen
    n do lagje dhe jan prfshir n guidn e turizmit t qytetit. Gjithashtu, po kjo
    bashki vepron me ide t ndryshme, n po t njjtn fush, por me projektin Eat Me,
    Skulpturat e ushqimit. Ideja i vjen n mbshtetje krijimtaris rinore dhe bn t

    58
    Anisa Seferaj

    mundur promovimin e saj. T rinjt bjn t mundur realizimin e skulpturave prej


    ushqimit, t cilat m pas przgjidhen dhe ekspozohen pr publikun nga bashkia. Mbas
    ekspozimit skulpurat vendosen n nj ankand dhe t ardhurat shkojn n ndihm
    t fmijve q kan probleme me ushqimin dhe vuajn nga smundje si anoreksia,
    obeziteti, bulimia. Kjo ide bn t mundur ndrthurjen e artit, ushqimit, ndihms
    kundrejt fmijve me probleme dhe ndihmon n evidentimin e talenteve t reja.

    Bashkia e Milanos ndrthur ushqimin me bamirsin, duke ofruar nj vakt


    ushqimi me mime t arsyeshme n bashkpunim me t gjitha restorantet e qendrs.
    Kuzhiniert m n z t qytetit ofrojn pjata t kuzhins tradicionale vendase dhe t
    ardhurat e prfituara nga blerjet prdoren pr t promovuar studimin dhe krkimin
    n smundje t ndryshme, prve realizimit t fushatave t parandalimit dhe edukimit
    mbi shndetin.

    Pr t mbyllur kapitullin e konsumatorit/ushqimit kjo sht nj nga ato ide q


    mua m plqejn shum dhe pres me padurim q t realizohet. do dit pyes veten:
    Kush i blen bidonat e qumshtit q shiten n rrug? N Bolonja t Italis, jo pr t
    ndaluar shitjen e qumshtit n rrug, sepse kjo gj nuk ndodh, por pr t promovuar
    konsumimin e qumshtit bio nga prodhuesi sht parashikuar nj fond q pushteti
    qendror i kalon pushtetit vendor, ku ky i fundit e prdor pr ndrtimin pran dy prej
    tregjeve m t rndsishme t qyteti t nj qendre, e cila grumbullon qumshtin nga
    fshatart e rrethinave. Qendra ka nevoj vetm pr dy aparatura, q do jen filtrimi
    dhe ftohja n 4C. N qendr vendoset nj aparatur, e cila shet shishe qelqi, t cilat
    prdoren nga konsumatori sa her q ai vjen pr t bler qumshtin.

    E njjta ide vepron dhe n Rumani, ku qendrat e qumshtit bio jan t vendosura
    n t gjith qytetin dhe jan t disponueshme pr 24 or.

    Vendosja e makinave automatike n Rumani, Itali, Franc dhe shum vende te


    tjera sht realizuar edhe pr shitjen e perimeve dhe frutave, me km 0 produktet
    me km 0 jan produkte bio t zons - n t gjith qytetin dhe t disponueshme pr
    24 or. Kushti ku mund t realizohet: t jet e vendosur n zona t populluara dhe t
    frekuentuara nga qytetart, t ket vend pr parkim, q t ket mundsi t furnizohet,

    59
    Qytetet Reagojn

    t jet afr me prodhuesin vendas dhe t ket nj sistem ftohjeje. A e dini sa or i


    duhet nj personi pr ta furnizuar dhe mirmbajtur, 2-3 or n dit, pr 30-40 kuti?
    Investimi i krkuar pr t realizuar nj bankomat me 30-40 kuti krkon 25 mij euro,
    por e dini sa sht fitimi vjetor i llogaritur n Franc? Rreth 50 000 euro. Mua do t m
    plqente shum q t bhej edhe n Tiran, pr t mos par m perime n rrug t
    shitura vend e pa vend. Franca dhe Italia e zgjeruan dhe m tej iden, duke mundsuar
    q konsumatort, produktet bio dhe me km 0 ti porositin nga interneti. Shprndarsit
    automati jan pajisur me nj sistem pr hapjen e kutive me nj kod, prodhuesit jan
    t lidhur me internetin me nj ueb t personalizuar, ku klientt mund t vendosin
    blerjen, pagesn dhe t trheqin produktin duke dixhituar nj kod, q e kan prfituar.
    M tej teknologjia do t zhvillohet m shum, ku shprndarsi automatik do ti drgoj
    prodhuesit nj sms duke e njoftuar q krkon t mbushet sepse sht boshatisur.
    Rumania nuk ka arritur n kto nivele teknologjike, por prodhuesit me bashkin
    kan hapur nj faqe uebi, ku mund t porosisin produktet bio dhe me km 0, ndrkoh
    prodhuesi i shprndan produktet me mjete elektrike t vendosura n dispozicion nga
    pushteti vendor.

    N Shtetet e Bashkuara
    t Ameriks mbrojtja e
    konsumatorve sht dhe
    msimi i fmijve se si duhet t
    qndrojn n tavolin dhe me
    far duhet t ushqehen. T jemi
    mir n tavolin - ishte nj ide n
    t ciln u prfshin shum shkolla.
    N t gjitha shkollat e qytetit
    shkojn grupe pune t pushtetit
    vendor pr tu treguar nxnsve se si duhet t sillemi n tavolin dhe far duhet t
    konsumojn fmijt. Ideja u krye n kuadr t lufts kundr obezitetit dhe mbrojtjes s
    konsumatorve m t vegjl, q po cilsohet n SHBA si smundja m e re e shekullit.

    Veloslow, nj shtitje me biiklet me ndalesa gastronomike. Ajo sht ideja m


    e re e Bashkis s Milanos, e cila
    bashkon sportin me ushqimin
    dhe parashikon nj shtitje t
    gjat me biikleta nn drejtimin
    e stafit t bashkis, n dyqanet
    gastronomike t qytetit duke
    promovuar t ushqyerin n
    mnyr t shndetshme.
    Anisa Seferaj

    Ndalesat kryhen dhe n qendra q shrbejn ushqim tradicional vendas. N


    Milano ideja sht realizuar pr her t par n 2010 dhe tani sht i pesti vit, q
    vazhdon si rezultat i suksesit q ideja ka patur.

    Ideja e realizuar nga Bashkia e Parms ndrthur promovimin e produkteve


    vendase, mbrojtjen e konsumatorve, ushqimin e tyre me produkte t kontrolluar dhe
    t marra direkt nga fermeri, uljen e nivelit t ndotjes. Ideja u quajt Zinxhir i shkurtr,
    ajo realizohet nprmjet nj rubrike, n uebin e s cils pasqyrohen t gjitha t
    dhnat n lidhje me t gjitha shoqrit e qytetit q bjn lidhjen e drejtprdrejt
    midis prodhuesit dhe konsumatorit, q rivendosin n treg materiale dhe objekte t
    prdorura, q ofrojn shrbime me km 0, nga prodhuesi te konsumatori. Gjithashtu,
    ideja u shoqrua dhe me shprndarjen e fletpalosjes pr t gjith ata q nuk jan n
    kushtet e prdorimit t internetit dhe marrjen e informacionit prej tij. Njkohsisht, po
    kjo bashki, pr tu ardhur n ndihm qytetarve, ka hapur nj rubrik t re n uebin e
    saj, ku t gjith qytetart q kan humbur sendet e tyre n qytetin e Parms tashm
    kan nj mundsi m shum pr ti gjetur. Pran zyrave t bashkis plotsohet nj
    krkese nga personi q ka humbur sendin. Bashkia e shfaq kt krkes n rubrikn
    e saj, me t gjitha t dhnat n lidhje me sendin dhe humbjen e tij. Nga ana tjetr
    bashkia u bn thirrje t gjith atyre q gjejn sende t humbura ti depozitojn pran
    saj, bashkia bn njoftimin pr gjetjen e tyre dhe pikn e kontaktit me personin q ka
    humbur sendet.

    Ndrkoh Bashkia e Torinos organizon jo vetm promovimin e produkteve


    vendase, por edhe promovimin e artizanve t qytetit dhe biznesit lokal. Uebi i hapur
    prej saj, objecto.it, filloi tu vinte n ndihm t gjitha bizneseve lokale dhe kryesisht
    shoqrive, q merren me artizanat. Uebi sht i ndar n tri pjes: pr tu veshur, pr
    t shkruajtur dhe pr t plqyer. Nprmjet uebit jan t afishuara t gjitha t dhnat
    n lidhje me bizneset vendase q veprojn n kt fush. Karakteristike e objekteve
    sht se t kujtojn Torinon dhe shrbejn pr promovimin e qytetit e si kujtime pr
    t gjith turistt q e vizitojn at.

    61
    Qytetet Reagojn

    62
    Anisa Seferaj

    SOCIALE
    KAFSHT

    Nga ditari i nj qeni po shkpus nj koment t tijin:

    . . Ai duron at . . Ajo duron at . . dhe un duhet ti duroj t dy! . .


    A e dini se n Europ numri i kafshve shtpiake sht rreth 200 milion dhe
    ato jan t pranishme n 72 milion banesa? Gjithashtu, ekonomia q ka lidhje me
    kafsht, nuk ka psuar ulje n kt koh krize. T dhnat tregojn se n vend t par
    jan macet me 66 milion, qent me 61 milion, zogjt 40 milion, 21 milion gjitar
    t vegjl, 9 milion krijesa ujore, 7 milion zvarranik.

    Renditja e shteteve pr macet sht:

    - Franca me 11 milion mace, 18 pr do 100 banor;


    - Britania e Madhe; Italia dhe Gjermania me rreth 8 milion;
    - Hungaria 2 245 000, me rreth 23 mace pr 100 banor.
    N lidhje me qent sht Polonia n vend t par dhe pr zogjt Italia me 12 928 000.

    Sot, kafsht n Shqipri jan kthyer n problem kur mbahen n ambiente shtpiake, por
    edhe kur jan endacake. Edhe pse ligji7 parashikon detyrimin e zotruesit t kafshve
    q t kujdeset pr to, pra duke pastruar ambientet publike q ndoten prej tyre, sot t
    gjith nxjerrin kafsht pr shtitje pr t kryer nevojat e tyre personale, si rrjedhoj
    duke mos br pis ambientet shtpiake, por duke shfrytzuar ambientet publike,
    ku vet ata kalojn dhe luajn fmijt e tyre. Ato jan m t pista dhe shpeshher t
    pakalueshme. E di q problemi pr kafsht endacake sht shum i gjer dhe i vshtir
    pr tu zgjidhur, duke filluar q nga realizimi, fondet, menaxhimi apo mirfunksionimi i
    strukturave pr mbajtjen e tyre, duke theksuar se ne m shpejt paguajm pr t bler
    nj kafsh, sesa ta marrim n qendrat, ku mund t vendosen n t ardhmen. sht
    pr tu vlersuar iniciativa e nj shoqate vullnetarsh n bashkpunim me Bashkin

    7 - Ligji nr. 10 465, dat 29.9.2011 Pr shrbimin veterinar n Republikn e Shqipris (i ndryshuar).

    63
    Qytetet Reagojn

    e Shkodrs pr hapjen e qendrs s par pr qent endacak. Le t shikojm disa


    nga eksperiencat jasht, ndoshta jo shum t kushtueshme, por q i vijn n ndihm
    qytetarve, por n radh t par kafshve.

    Kryetari i bashkis s Raguzs nprmjet nj urdhri ka vendosur ndalimin


    e hyrjes s kafshve shtpiake n parqet publike. Gjithashtu, urdhri parashikon
    ndalimin e lnies s lir t kafshve n brendsi t t gjitha hapsirave publike t
    gjelbra. Gjobat e parashikuara pr shkelsit variojn nga 50 deri n 200 euro. Masa u
    mor n kuadr t higjens publike dhe ankesave t qytetarve pr gjetjen e mbetjeve
    t kafshve n hapsirat publike t gjelbra dhe do t shtoja q n Tiran gjrat jan
    tmerrsisht keq.

    Shum qytete n bot


    po i prdorin kafsht pr
    shrbime ndaj komunitetit.
    Madridi ka realizuar nj ide,
    ku qent e rrugve jan n
    shrbim t komunitetit. Qent
    e rrugve do t strviten nga
    grupe t specializuara, pas
    kurimit dhe vaksinimit t tyre,
    si qen drejtues pr t verbrit,
    qent terranova si shptimtar n det, kurse qent-ujk do t prdoren nga forcat e
    armatosura. N Galles qeni endacak prdoret pr grumbullimin e shisheve plastike
    dhe ai sht Tubbi. Ai quhet ndryshe qeni i riciklimit, po realisht far bn?

    Tubbi sht strvitur nga bashkia pr mbledhjen e shisheve plastike dhe deri m sot,
    ka mbledhur rreth 26 mij shishe plastike t hedhura npr qytet nga shtitjet e tij t
    prditshme. Qeni i merr dhe ia dorzon punonjsve t pastrimit t Bashkis, t cilt e
    marrin at do dit gjat procedurave t tyre t pastrimit.

    Bashkia e Parisit ka organizuar nj ide, e cila parashikon identifikimin e nj


    qeni endacak pr do lagje, marrjen e tij, vaksinimin, kurimin dhe strvitjen e tij, pr
    tu ardhur n ndihm qytetarve. Qeni quhet qeni polic i lagjes, shrben si nj korrier,
    i cili qndron pran njsive bashkiake. Njsit bashkiake kan n administrim qenin
    dhe e prdorin pr kryerjen e nj sr procedurave pr t cilat ai strvitet. Qent jan
    t pajisur me mikrochip dhe me nj minikamera, q shrben pr ndjekjen e puns q
    ai kryen.

    Bashkia e Raguzs ka realizuar nj ide pr tu ardhur n ndihm personave


    ndryshe t aftsuar nprmjet Pet-therapy. N bashkpunim me nj grup
    veterinersh, fizioterapistsh dhe punonjsve t bashkis, q merren me shrbimet
    sociale, organizohen n qendrat e bashkis shrbime terapie nprmjet kafshve
    shtpiake si qent dhe macet. Do t shikojm, gjithashtu, se si gomari mund t
    realizoj pet-therapy.

    64
    Anisa Seferaj

    N Amsterdam polict bashkiak tashm kan ndihms t rinj, qent. Nj grup


    pune i ngritur nga bashkia ka br t mundur przgjedhjen e qenve, nga qent e
    rrugve q jan n administrim nga bashkia n qendrat e qenve dhe i kan strvitur
    ata pr ruajtjen e rendit dhe qetsis publike. Qent e strvitur, q pr momentin jan
    10, qndrojn me polict bashkiak dhe prdoren nga ta gjat misionit t tyre t dits.

    Por q kafsht t qndrojn me ne kan nevoj pr shum prkujdesje. N Milano


    ideja parashikon krijimin e nj Task Force pr mbrojtjen e kafshve dhe ndalimin e
    keqtrajtimit t tyre. Grupi punon n bashkpunim me forcat e tjera t rendit ndihmon
    q t bhet e mundur respektimi i normave pr kafsht dhe mbrojtja e shndetit
    t qytetarve. Task Forca prbhet nga 10 persona, nga kta 6 veteriner, t cilt
    bjn inspektim n t gjith qytetin dhe mbledhin t gjith kafsht, kryesisht qen t
    rrugs, duke br mjekimin e tyre, vaksinimin dhe vendosjen m pas n qendrat pr
    grumbullimin e kafshve.

    Bashkia e Milanos ka realizuar nj ide pr t rritur sigurin e kafshve shtpiake


    nprmjet Pets Card. Ideja sht nj zhvillim shum i rndsishm, q garanton nj
    kontroll m t madh shndetsor pr miqt tan. T gjith qytetart q kan kafsh n
    ambientet shtpiake duhet t marrin nj kart shndetsore nga stafi i bashkis. Karta
    prmban t gjitha t dhnat shndetsore pas nj vizite q kryhet nga veterinert
    e bashkis. Karta sht nj akt civil pr sensibilizimin e qytetarve pr nevojat e
    kafshve dhe sigurohet falas. T dhnat hidhen online nga vet stafi n nj ueb, q
    krijohet vetm pr kafsht dhe mund t kontrollohet nga t gjith qytetart q mund
    t denoncojn dhe problemet e hasura.

    Bashkia e Urbinos ka realizuar nj ide n lidhje me uljen e shtatzanive te qent,


    kshtu do t ulet dhe numri i qenve q qarkullojn n qytet. Nprmjet nj grupi
    veterinersh dhe nj fondi t vn n dispozicion nga bashkia bhet sterilizimi i qenve
    t rrugs. Gjithashtu, t gjitha familjet q kan nj qen dhe nuk jan n gjendje nga
    ana ekonomike pr t br sterilizimin e qenve i drejtohen bashkis pr ta prfituar
    falas kt shrbim.

    Bashkia e Parms n bashkpunim me sektorin veterinar t saj ka zhvilluar nj


    ide, e cila parashikon organizimin e kurseve t prgatitjes pr mbajtjen e qenve. Kurset
    parashikojn: si t administrojm nj qen, si t evitojm gabimet e komunikimit, si t
    kujdesemi, t pastrojm ambientet ku ai qndron, t respektojm legjislacionin pr
    kafsht dhe si t zgjedhim nj qen pr ta marr n shtpi. Kurset zgjasin dy muaj dhe
    organizohen do dit nga nj or n qendrat e bashkis.

    Deri m sot kemi dgjuar pr qendra pr kujdesin pr qent. Po macet? Asti ka


    realizuar nj qendr pr macet - Gattile. Ideja prfshin mbledhjen e maceve t qytetit,
    q jan t braktisura, t smura apo q jan mace rrugsh. Macet kurohen dhe m
    pas mundsohet nprmjet bashkis nj procedur birsimi, ku jan prfshir edhe
    kopshtet e qytetit pr t krijuar nj ambient me kafsh pr fmijt.

    65
    Qytetet Reagojn

    Pr nj bashkjetes m t mir
    dhe qytetar m t ndrgjegjshm kto
    jan kosha q gjeni n shum qytete t
    Europs, ku pronart apo kujdestart
    e kafshve vendosin n t mbetjet e
    shkaktuara nga kafsht.

    A e dini se far ka realizuar Bashkia


    e Stambollit pr kafsht endacake? Nj
    shembull shum i mir pr dashurin
    pr kafsht dhe tolerancn ndaj tyre:
    Bashkia e Stambollit ka ngritur qendra
    pr prfitimin e ushqimit pr kto kafsh.

    N Stamboll 150000 qen dhe mace pa familje ndajn rrugn me 14 milion


    qytetar. Pushteti vendor duke par situatn, nuk sht se ndoqi politikn e mosnjohjes
    s problemit, por vendosi t vr n jet nj ide. Nj ide q ofron mbshtetje pr
    kafsht, mbron mjedisin dhe edukon qytetart pr t parandaluar harxhimet e kota:
    Kartal, nj shprndars automatik pr ushqimin e kafshve, i vendosur n parqet dhe
    rrugt e qytetit, q shrben edhe si kuti pr realizimin e riciklimit. Ky shprndars
    nxit qytetart t vendosin n makin shishet plastike dhe n kmbim ofrohet ushqim
    pr kafsht endacake. Pr t mos humbur asgj, qytetart mund t zbrasin ujin e
    mbetur n shishe, n vendet e prcaktuar n kt shprndars, q kafsht t pin
    uj. Shprndarsi funksionon me energji solare dhe nuk ka kosto shtes, ushqimi
    blihet me t ardhurat e prfituara nga riciklimi i plastiks. Ndrkoh veterinert
    e pushtetit vendor realizojn vaksinimin e ktyre kafshve kur afrohen pran
    shprndarsit dhe mendohet se n t ardhmen mund t realizohet sterilizimi i t gjitha
    kafshve endacake.

    66
    Anisa Seferaj

    ENERGJI E PRODHUAR
    SOCIALE
    NGA BURIME T RINOVUESHME

    Energjia e prodhuar nga burime t rinovueshme n Shqipri sht nj aspekt,


    q sht zhvilluar shum nga shoqrit tregtare dhe pak e mbshtetur nga pushteti
    qendror. Legjislacioni8 njeh pushtetin qendror ndrveprues n kt fush, por pushteti
    vendor nuk ka kompetenca n kt aspekt. Po far sht energjia e rinovueshme?

    Energjia e prodhuar nga burime t rinovueshme sht energjia e prodhuar nga centrale,
    q prdorin vetm burime t rinovueshme energjie dhe jo lnd djegse, t emrtuara si
    energjia hidrike, energjia e ers, energjia diellore, energjia e ajrit t mjedisit t jashtm,
    energjia gjeotermike, energjia hidrotermike, energjia e valve t detit, energjia e batics
    dhe zbatics, si dhe energjia e mbetjeve urbane e atyre industriale, t prbrsve t tyre
    t shprbshm.

    N Kapannori, banesat sociale tashm jan ekologjike. T gjitha jan


    ndrtuar n baz t biondrtimit, kryesisht mbi kursimin energjetik, efiencn,
    prodhimin e energjis s rinovueshme,
    parimet antisizmike, materiale me cilsi
    izolimi shum t lart. do banes ka
    n dispozicion dy vende pr parkimin e
    makinave dhe nj kopsht. Uji i ngroht
    sigurohet nga panelet diellore dhe kostot
    e ndrtess prgjysmohen n krahasim
    me ndrtimet n kushte joekologjike.

    Roma, Hammarbai dhe Stokholmi prfshihen n idet pr rinovimin e


    ndriimit t qytetit. Roma vepron n fushn LED, ndrsa Hammarbai vepron n fushn
    e energjis s prodhuar nga dielli. N Rom n 16 rrug t qytetit ndriimet e dmtuara
    apo ato t vjetra shum u zvendsuan me ndriim t ri Led pr gati 361 pika. Sistemi
    i ndriimit Led sjell nj sr prfitimesh, si: kursim energjie prej 51%, 40% m pak
    kosto pr mirmbajtje dhe nj jetgjatsi m t madhe t pajisjeve.
    8 - Ligji nr. 138/2013 Pr burimet e energjis s rinovueshme (i ndryshuar) dhe aktet nnligjore n
    zbatim t tij.

    67
    Qytetet Reagojn

    Ajo q duhet theksuar sht se Roma e ka realizuar kt projekt brenda vitit


    2010. Ndrsa Hammarby ndriimin publik e ka realizuar me energji t prodhuara
    nga dielli. Qyteti prvese sht projektuar pr t qn nj qytet ekologjik tashm
    ka filluar realizimin e nj ideje t re. Ideja parashikon q ndriimi rrugor, prfshir
    semafort, do t bhet nprmjet paneleve diellore, q vendosen n ndrtesat afr
    vendndodhjes s rrugve.

    Parisi prodhon energji nga burime t rinovushme, pr ndriimin e zonave


    prreth lumit Sena. Tet turbina jan instaluar nga bashkia e Parisit pr t prodhuar
    energji nga lumi Sena. Turbinat jan instaluar n pjesn e urave t lumit dhe
    shfrytzojn prurjet e lumit n periudhat e shirave pr t prodhuar energji, ku kjo
    energji shrben pr ndriimin e zonave prreth urave.

    Ndrsa disa qytete realizojn idet e tyre n ndrtesat, si p.sh. Nju Jorku. N
    grataielat e qytetit jan ndrtuar mullinj me er pr prodhimin e energjis pr vet
    godinat. Ndrkoh Portogruaro njihet ndryshe si qyteti diellor, sepse panelet diellore
    jan instaluar pr t gjitha ndrtesat n qytet, pr t prodhuar energjin. Verbania
    investon n parkun e qytetit. Parku i Verbanias ka nj sistem t ri ndriimi, i cili vjen
    nga panelet diellore. Interesante sht se prve energjis s rinovueshme t parkut,
    t gjith ndriuesit jan n prputhje me arredimin urban t tij. T gjith ndriuesit
    jan n formn e luleve shumngjyrshe dhe disa prej tyre jan n formn e bimve
    kacavjerrse pr t imituar trafikun. Trupi i ndriuesit sht i verdh, shtylla sht
    jeshile dhe panelet diellore q bjn t mundur ndriimin jan petalet e lules.

    Ndrsa Londra ndr t tjera realizon dhe nj konsult: A duhet t ndriohet nj


    qytet si ditn, ashtu dhe natn? Bashkia e Londrs, nn drejtimin e Sektorit Mjedisor
    t Bashkis, ka prfshir n nj pyetsor t gjith qytetart dhe tregtart duke u
    parashtruar kt pyetje dhe duke krkuar mendimin e tyre pr uljen e ndriimit n
    zonat ku ata jetojn, n pikat q ata mendojn. N fund t konsults bashkia do t
    realizoj ann praktike duke zbatuar mendimet e qytetarve t Londrs pr ti ardhur
    n ndihm si mjedisit, buxhetit t Bashkis dhe qytetarve.

    Ndrkoh Bari prfshin qytetart n iden se ditt e diela t vjeshts, dimrit


    dhe pranvers duhet t prdorin biikletat dhe organizon n do rrug, do t diel
    nj iniciativ e cila titullohet Kafe gratis. N do rrug vendoset nj biiklet, nj
    gjenerator dhe nj pajisje pr prodhimin e kafes. Qytetart ngasin biikletn pr t
    prodhuar energjin, q duhet pr t br nj kafe nprmjet pajisjes.

    A e dini se shum qytete prodhojn energji nprmjet ecjes s kmbsorve?

    N Toluza, Franc, trotuari prodhon energji nprmjet kalimit t kmbsorve n t.


    Ai prbhet nga pllakza, q prodhojn gati 30 watt elektricitet dhe kan n brendsi
    t tyre mikrosensor q mbledhin energjin. Energjia e prodhuar depozitohet n nj
    bateri, e cila prdoret pr ndriimin e rrugve gjat nats. Ndrsa n Kopenhagen,

    68
    Anisa Seferaj

    bashkia ka prcaktuar nj zon t quajtur zona ekologjike dhe n t vendosen disa


    biikleta t lidhura me nj sistem q prodhon energji elektrike. Sistemi ka nj mats
    dhe do person q prodhon 10 w energji prfiton shrbime falas t ofruara nga
    pushteti vendor. Seuli ka br t mundur q t gjitha rrugt, q prshkruhen vetm
    nga kmbsort, t vishen me nj lloj materiali, i cili me shkeljen e kmbsorve
    prodhon energji. Kjo energji e grumbulluar prdoret pr ndriimin e zons, ku ajo
    prodhohet.

    Ndrkoh disa qytete investojn n mjete me energji t rinovueshme.


    Bashkia e Roms n bashkpunim me agjencit e shprndarjes s posts, paketave
    etj. do t realizoj nj ide t njohur ndryshe si Ecological Courier. N dizpozicion t
    tyre jan 30 motora elektrik, 5 makina elektrike dhe 5 biikleta. Nprmjet ksaj
    ideje shprndahet posta pa prodhuar smog, ndotje akustike dhe me maksimumin e
    efiencs dhe minimumin e kostos. Nga zbatimi i ksaj ideje mendohet q Roma t
    ket 150 ton m pak emetime CO2.

    Autolib - Parisi, sht pioner i car sharing elektrik. Bashkia e Parisit realizoi
    ide n fushn e energjis s rinovueshme dhe uljen e nivelit t ndotjes n qytet.
    Bashkia ofron nj shrbim t ri Autolib, at t marrjes me qira t mjeteve elektrike.
    Mjetet njihen ndryshe si Blue Car dhe mund t arrijn nj shpejtsi maksimale
    prej 130 km/or, me nj autonomi lvizjeje 250 km/or dhe bateria mund t jet e

    karikueshme pas 4 orve. Gjithsej, jan n t gjith Parisin 700 stacione dhe 3000
    mjete elektrike. Shrbimi funksionon 24 or n 24 dhe mund t jet e mundshme
    t prenotosh paraprakisht nprmjet internetit ose telefonit. N Paris ky projekt ka
    filluar q prej vitit 2012.

    69
    Qytetet Reagojn

    A e dini se Viti i Ri prtej se ekologjik mund t realizohet me energji t rinovueshme?

    Nju Jork ka realizuar ndriimin e zbukurimeve t qendrs pr vitin i ri 2012, duke i


    dhn biiklets. Nprmjet biikletave t lidhura me baterit prodhohet energjia, e
    cila shrben pr ndriimin e qendrs.

    Ndrkoh pema e qytetit t Oristanos ka qen kt vit ekologjike dhe ndriimi


    i saj ishte n varsi t diellit. Pema funksionon nprmjet paneleve diellore t lidhura
    t gjitha me sistemin e dritave dhe zbukurimeve. Zbukurimet jan br t gjitha n
    mnyr ekologjike nga vet stafi duke parashikuar dhe zbukurimin me lule natyrale.
    Ndrkoh Roma dhuron pako me drita LED pr t gjith fmijt, q depozitojn n
    kutin e Plakut t Vitit t Ri letrn pr t. Me dhuratn q u shprndahet fmijve
    u drgohet dhe nj broshur ku shpjegohen avantazhet q vijn nga prdorimi i
    ndriimit led, jo vetm nga ana ekologjike, por dhe nga ana ekonomike n uljen e
    kostos s faturs s energjis.

    70
    Anisa Seferaj

    SOCIALE
    EKOLOGJIA

    Ekologjia sht nj shkenc q e ka prejardhjen e saj nga biologjia. E lindur n vitin


    1800, sht shkenca e marrdhnieve t nj organizmi me botn e jashtme q e
    rrethon, pra shkenca e kushteve q ekziston. Sot prdorimi i ekologjis ka lidhje me
    shqetsimin pr mjedisin dhe zhvillimet klimatike, me rritjen e temperaturave ose
    aktiviteteve t njerzimit dhe ky kuptim lindi n fillim t vitit 1960.

    Pushteti vendor n Piemonte t Italis ka realizuar nj ide, q sht shum


    e leht pr tu realizuar dhe nga ne. Meqnse ne aktualisht kemi kohn e shahut,
    le t kemi dhe nj or shtes pr ekologjin. Ideja realizohet duke parashikuar q
    n t gjitha shkollat fillore t organizohet nj or q do t quhet Ora e Ekologjis
    dhe Riciklimit. Pr tu dhn njohuri fmijve q n mosh t vogl, nj prfaqsues
    i pushtetit vendor u shpjegon fmijve si t riciklojn mbetjet duke u propozuar q
    nj her n muaj t sjellin objekte q i kan krijuar nga mbetje t riciklueshme. Kto
    objekte shiten n ankand e m pas pushteti vendor do i prdor t ardhurat pr blerjen
    e koshave q duhen pr riciklimin, pr ti shtuar ato m shum npr shkolla. Me t
    njjtn ide sht dhe Bashkia e Savons, por e realizon n kuadrin e E-MSIM pr
    veprimtarin ekologjike ndaj qytetarve. Ideja ka si qllim kryesor edukimin mjedisor
    dhe prfshirjen aktive t qytetarve n t. Pr realizimin e saj u krijua nj faqe interneti
    me shtjet kye pr mbrojtjen e cilsis s ajrit dhe t efikasitetit t energjis. Ajo
    synon, prmes rrjetit, q qytetart t marrin nj rol aktiv n kt fush, t jen m
    afr pushtetit vendor dhe t marrin pjes n vendim-marrjen bashkiake (sidomos n
    masat e promovuara nga Bashkia pr rehabilitimin dhe mbrojtjen e cilsis s ajrit).
    Ajo, gjithashtu, ofron mundsi pr krijimin dhe aktivizimin e nj loje online SOS ajri n
    loj, e cila do t shprblej qytetart, rrjetet e njerzve m t virtytshm, q zbatojn
    praktikat m t qndrueshme pr mjedisin e prditshm dhe formulimin e ideve dhe
    propozimeve m t mira n kt fush. N fund t lojs, mimet e dhna jan biikleta-
    eko-miqsore elektrike, panele diellore dhe mjete ekologjike. Ne nuk mund t ofrojm
    kto mime, por mund t ofrojm shrbime falas n njsin ku qytetart jetojn.

    71
    Qytetet Reagojn

    Mbetemi prsri n Itali me krijimin e Shkolls s Ekombshtetjes. Bashkia


    e Milanos ka ndrmarr nj ide t re pr t prgatitur kurse formimi pr qytetar t
    prgjegjshm. Me ndihmn e nj grupi inxhiniersh mjedisi realizohen kurse lvizjeje,
    energjie dhe uji pr fmijt e shkollave fillore, profesort, npunsit publik dhe
    administratort e pallateve. Kursi zgjat pr nj periudh 6-mujore dhe n t marrin
    pjes rreth 500 fmij t shkollave fillore t shoqruar nga msuesit e tyre. Inxhiniert
    ndihmojn afrimin e qytetarve sa m pran efikasitetit t energjis s rinovueshme
    duke paraqitur dhe dshmin e shum shoqrive q merren me kt fush.

    Bashkia e Torinos realizon Luledielli pr t fituar nj mim. Kjo ide sht


    realizuar pr t rritur prgjegjshmrin e fmijve n mbrojten e mjedisit. T gjitha
    shkollave u dorzohen blloqe, t cilat bjn t mundur ngjitjen e lulediellit (prej
    kartoni). Kto blloqe duhet t plotsohen me lule nga fmijt dhe plotsimi i tyre
    sht n varsi t veprimeve dhe iniciativave ekombshtetse, q organizon secila
    klas, si p.sh. mund t fitosh nj lule nse bn si klas nj diferencim shum t mir
    t mbetjeve urbane. Blloqet e dorzuara kontrollohen n fund nga bashkia, e cila
    shprndan mime t ndryshme pr tri klasat q kan arritur t plotsojn m shum
    bllokun.

    Roma e realizon kt ide nprmjet e-njohje n biblotekn publike. Bashkia e


    Roms ka filluar ciklin e saj t 18 takimeve, n biblotekn e qytetit, me te rinjt e saj.
    Ideja titullohet Grimcat e e-njohjes dhe u dedikohet temave t mbrojtjes mjedisore,
    zhvillimit t qndrueshm dhe stileve t jets s ndrgjegjshme. Kryesisht cikli i
    takimeve shrben t afroj t rinjt me mjedisin dhe sht nj mjet pr t prmirsuar
    cilsin e jets dhe t mjedisit.

    Ndrkoh bashkia e Luks ka filluar me shprndarjen e broshurave n kt fush.


    Broshura u shprndahet t gjith qytetarve me rregulla dhe sugjerime pr t jetuar
    n mnyr ekologjike. Broshura prmban:

    1. Paketimi sht i teprt. Shmangni paketimet e panevojshme. N prgjithsi,


    prdorni m shum materiale t riciklueshme si letr, qelq dhe tetrapak.

    2. Shmangni sa m shum q t jet e mundur, prdorimin e pjatave, gotave dhe


    shisheve plastike. Rreth gjysma e vllimit t mbeturinave sht i prbr
    prej plastiks.

    3. Prdorni sapun natyral duke shmangur do en t disponueshme pr


    mbajtjen e tij.

    4. Moderoni prdorimin e automjeteve private n favor t transportit publik,


    iklizmit dhe ecjes n kmb.

    5. Pr sigurin tuaj, konsumin e karburantit dhe lshimin e gazrave, ulni


    shpejtsin n 90-100 km/or.

    72
    Anisa Seferaj

    6. Zbatoni parimin e vullnetarizmit n mbledhjen e burimeve mes fqinjve,


    zbuloni shoqrueshmrin, miqsin dhe solidaritetin.

    7. Jepini prioritet riprdorimit, riciklimit, kursimit t energjis, grumbullimit t


    burimeve natyrore (shiut dhe mbeturinave organike pr t br
    plehra natyrore).

    8. Konsumi i moderuar i mishit, duke preferuar fruta, perime, drithra, djathra.


    Cikli i prodhimit t mishit sht prgjegjs pr 18% t lshimit t gazrave
    globale serr.

    9. Respektoni mjedisin dhe natyrn duke ruajtur pyje t pastr, shtigje, livadhe,
    shtretrit e lumenjve.

    10. Prdorimi i llambave me konsum t ult. Konsumojn 5 her m pak dhe


    jetojn 10 her m shum.

    11. Mos lini n gatishmri kompjuter dhe pajisje t tjera, kur nuk sht n
    prdorim, pr t shmangur konsum t energjis elektrike. sht, gjithashtu,
    nj nga rregullat q duhet t ndiqni pr respektimin e rregullave t siguris
    (pr parandalimin e zjarrit).

    12. Prdorni sa m shum plehra organike t jet e mundur, przierje plehrash,


    gjethe, hi, lupins etj. n vend t kimikateve t tilla si pesticidet, t cilat jan
    ndr shkaqet pr vrasjen e bletve (n vitin 2008 sht vlersuar se 40% e
    bletve n bot jan zhdukur pr kt shkak).

    13. T rregullojm temperaturn e ngrohjes n banesa dhe zyra n 17-18C, pr


    t reduktuar konsumin e energjis.

    14. Shmangni humbjet e ujit.

    15. Pr veshje, kpuc, sende t ndryshme, lodra, rregulli sht: shkmbim,


    riparim, riprdorim, riciklim. Ajo sht nj praktik e mir, q t prpiqemi
    t prodhojm m pak mbeturina dhe riciklojm sa m shum t jet e mundur.
    Dhurat e mir sht nj prodhim me duart tuaja dhe me mendjen tuaj.

    16. Shmangni prdorimin e tepruar t fotokopjes.

    17. Mendoni se qeset plastike nuk ekzistojn: prdorni anta pambuku pr pazar.

    18. Konsumoni produkte lokale, transporti i produkteve nga larg konsumon naft
    dhe rrit efektin serr.

    19. Prdorni teknologjin dixhitale pr t drguar dhe marr dokumente dhe


    informacione, ruani pemt dhe mos ndotni me transportin.

    73
    Qytetet Reagojn

    20. Lani dhmbt, por duke mbyllur rubinetin, larja e dhmbve me rubinet t
    hapur sjell konsumimin e 30 litrave uj.

    21. Nj dush sht i mir nse nuk zgjat shum: n 3 minuta konsumoni 40 litra
    uj, 10 minuta m shum se 130 litra uj.

    22. Riciklimi sht kontributi m i zgjuar dhe m i rndsishm, q ju mund t


    jepni pr mjedisin dhe veten tuaj.

    Ndrkoh q Bashkia e Luks shprndan broshura pr t jetuar n mnyr


    ekologjike, Bashkia e Parms shprndan broshura nprmjet t cilave u kshillon
    qytetarve t saj dhuratat q duhet t bjn pr t mbrojtur ambientin. Idet e
    sugjeruara nga bashkia jan:

    - Produkte biologjike;
    - Produkte me km zero, pra q prodhohen sa m pran vendbanimit tuaj;
    - Produkte q vijn nga territore q i jan konfiskuar mafias dhe jan
    prdorur nga bashkia pr prodhimin e frutave dhe perimeve;

    - Produkte q u vijn n ndihm shtresave n nevoj (nprmjet


    iniciativs bli nj dhe jep dhurat nj produkt tjetr pr shtresat n
    nevoj);

    - Produkte artizanale;
    - Produkte tipike vendase.
    E rndsishme sht se n broshur jan vendosur dhe arsyet pse duhet t
    zgjedhim kto dhurata. Gjithashtu, shpjegohen dmet q i vijn mjedisit si rezultat
    i ambalazhimit t produkteve, sepse nj ambalazhimi i duhet 40 vite pr tu
    dekompozuar.

    Lisbona fillon me rrugt ekologjike, ndrkoh Napoli me kalime urbane


    mbshtetse. Rruga ekologjike sht ideja e bashkis s Lisbons, e cila ndrthurr
    ekologjin me rrugt, autostradat dhe hekurudhat. Idet e reja t rrugve t qytetit
    kan si qllim kryesor minimizimin e efekteve negative mbi popullsin, kafsht dhe
    bimt q jan pjes e nj ekosistemi, minimizimin e efekteve negative mbi ajrin dhe
    ujin. Rruga ekologjike parashikon vendosjen e mbikalimeve t gjelbrta n rrugt e
    qytetit, n do rrug vendosen 50 cm gjelbrim, gjelbrimi vendoset midis rrugve
    dhe trotuarve, mbikalimi i gjelbr sht 50 cm i gjer dhe jo i kalueshm nga qytetart,
    vendoset do 20 m.

    Bashkia e Napolit ka ngritur nj grup pune t krijuar nga arkitekt dhe inxhinier
    ndrtimi, femra t sapodiplomuara. Konkursi sht realizuar pr t pasur ide
    projektuese pr rikualifikimin e kalimeve urbane, duke garantuar jetshmri dhe

    74
    Anisa Seferaj

    mbshtetje ekologjike, duke prdorur materiale ekombshtetse dhe energji t


    rinovueshme. Pjesmarrsit duhet t paraqesin ide dhe projekte mbi temat e
    propozuara duke filluar q nga ndrhyrjet n dekorin urban, n zgjedhjet dhe mnyrat
    q duhet t ndiqen.

    Ferrara me mensat e saj t gjelbra n 2010 ishte qyteti i vlersuar nga Bashkimi
    Europian pr kontributin e saj n fushn e ekologjis. Ideja u realizua n fillim me
    hapjen e nj mense brenda bashkis, e cila prmbush t gjitha kriteret ekologjike dhe
    m pas kjo vazhdoi n erdhet dhe kopshtet e qytetit. Gjithka e shrbyer sht n
    mbrojtje t mjedisit duke filluar nga diferencimi i mbetjeve, prdorimi i produkteve
    me ndikim t ult n mjedis pr pastrimin e ambientit, ushqimi biologjik me km
    zero, m pak karburant, m pak shpenzime, promovim i biznesit vendas, pajisjet
    elektrike me kursim energjie, programe specifike pr edukimin ushqimor dhe
    sensibilizimin mjedisor, vnia n prdorim e produkteve q jan pran skadencs
    ose ushqimeve t teprta ose t mbetura. Ndrkoh ideja preku dhe ushqimin q
    shprndahet n spitale.

    A e dini pse qytetet e mdha ndrtojn qiellgrvishts?

    Nga studimet e kryera ka rezultuar q ato:

    - Marrin m pak hapsir se ndrtesat me m pak kate;


    - Emetojn m pak gaz se ato q emetojn pallatet e prmasave normale;
    - Ajo q sht e re pr ndrtesat e larta sht se ato ndrtohen nga jasht me
    xhama pr t ruajtur energjin;

    - Tarracat e tyre jan t mbuluar me gjelbrim;


    - Kan t vendosura panele diellore;
    - Prdorin ujin e mbledhur nga shirat pr ujitjen e luleve q ndodhen n
    ndrtes dhe pr shrbime t tjera.

    Norvegjia pr t gjitha qytetet e saj zbaton nj rregullore t planifikimit t territorit, e


    cila prfshin:

    - T shptojm ekosistemin ndrtimi i nj shtpie, e cila bazohet n kursimin


    e energjis;

    - Prdorimi i burimeve natyrore nj shtpi me dru ka jetgjatsi sa ajo me


    tulla, por dmton m pak shndetin dhe kushton m pak;

    - Optimizimi i raportit ndrtes-ambient t prcaktohet me kujdes vendi, ku


    do ndrtohet, pozicioni i shtpis n mnyr t till q t kemi nj vendosje
    shum t mir t mobiljeve q t mos krijohet nj ndotje e quajtur
    ndryshe estetike.

    75
    Qytetet Reagojn

    - Mosshkaktimi i emetimeve t dmshme duke prdorur sisteme natyrale


    do t eleminohet emetimi i dmshm (pa kaldaja, grumbullimi i plehrave n
    mnyr t diferencuar etj.);

    - Ndrtimi i ndrtesave elastike nj ndrtes ku sht e leht t ndrhysh n


    infrastruktur, t zvendsosh kate etj.;

    - Favorizimi i cilsis s jets dhe mirqnies psiko-fizike t njeriut;


    - Prdorimi i teknikave mbshtetse ndaj ambientit prdorimi i materialeve
    t cilat prodhohen n vend duke ndihmuar dhe ekonomin lokale.

    Parisi ka tashm shkollat e reja ekologjike. Ideja sht realizuar duke mbajtur n
    konsiderat faktin se shkolla do t jet nj shkoll me energji pasive, q do t thot
    harxhon aq sa prodhon. Por far do t ofroj shkolla ekologjike?

    - Ajo sht e pajisur me panele diellore, t cilt do t garantojn energji dhe uj


    t ngroht pr gjith vitin;

    - Ndriimi i klasave t msimit sht me nj sistem q shfrytzon ndriimin e


    jashtm nprmjet nj sistem reflektimi;

    - Ndrsa pr ngrohjen sht vendosur nj sistem, q prodhon ngrohje


    nprmjet energjis gjeotermike;

    - Struktura sht e izoluar termikisht dhe sht projektuar e till, q t


    shfrytzoj rrezet e diellit dhe lvizjet e rrymave t ajrit. (Kjo prsa i prket
    shkollave t reja.);

    - Dritaret jan t pajisura me shtres t trefisht xhami dhe me gomina t


    paprshkrueshme nga uji;

    - Ujrat e zeza t banjave filtrohen pr t shrbyer pr ujitjen e kopshteve


    t shkollave;

    - Tarracat dhe muret ansore n t cilat nuk ka dritare do t jen t veshura


    me gjelbrim;

    - Shkumsi nuk do t prdoret n shkoll dhe n vend t tyre do t


    ket lapustina;

    - Gjithka do t bhet duke prfshir n debat dhe nxnsit dhe mjetet e


    nevojshme pr mirfunksionimin e shkolls do t jen t gjitha me materiale
    t riciklueshme;

    - Koshat e hedhjes s mbetjeve do t jen t till, q n momentin kur hidhen


    mbetje lshojn nj tingull Ne duhet t vijm n shkoll dhe t msojm
    prej saj.

    76
    Anisa Seferaj

    Ndrkoh, n Grottaglie, nxnsit jan pajisur pr disa muaj me librin e gjobave


    dhe kan gjobitur n mnyr simbolike t gjith personat, t cilt kryejn veprime
    joekologjike. Nga puna e nxnsve n tre muaj u vendosn 5 mij gjoba, t dobishme
    pr Policin Bashkiake pr t prcaktuar zonat ku shkeljet jan m t larta n numr
    dhe pr t marr kshtu masa kontrolli dhe parandalimi n to.

    N Rom, bashkia pr stafin e saj realizoi iden Mendo Blert, e cila ndrthur
    masat n ndihm t mjedisit dhe dixhitalizimit. Ideja konsistonte n hartimin e nj
    kodi sjelljeje, q imponon kursimin e letrs dhe elektricitetit. Kodi i sjelljes parashikon
    kursimin e letrs, elektricitetit, nprmjet arkivimit dixhital dhe prdorimit t emailit,
    vendosja e llambave me konsum t ult elektrik, nj ndrprerje t prdorimit t
    fakseve, fotokopjeve dhe prdorimin e arsyeshm t ashensorve. N lidhje m
    lvizjet dhe realizimin e takimeve midis institucioneve, ideja parashikon lidhjen me
    videokonferenc midis pjesmarrsve.

    Qendra e trafikut nuk sht risi pr Tirann sepse ajo tashm ekziston, me t gjith
    sistemin e kamerave t vendosura n qytet. Kjo qendr shrben vetm pr trafikun,
    ndrkoh n shum vende t bots sistemi i kamerave shrben edhe pr t realizuar
    nj aspekt t rndsishm pr pushtetin vendor. N shum bashki dhe komuna ky
    sistem prdoret pr t identifikuar dhe kontrolluar nse punonjsit e pastrimit, t
    mirmbajtjes s qytetit, paraqiten n pun dhe e realizojn at si duhet. Kshtu kemi
    shkurtuar fonde pr personat, q i kontrollojn dhe sht e pamundur ti mbajm n
    kontroll, ndrkoh kemi ndrgjegjsuar punonjsit me faktin se tani puna e tyre sht
    e faktuar. Ndrkoh Moska i prdor kamerat edhe pr ti ardhur n ndihm siguris
    publike. sht e rndsishme q kamerat t vendosen pr t vzhguar rrugt dhe
    zona t caktuara t qytetit lidhen me qendrat operative, t cilat n rast ekzistence
    t problemeve do t ndrhyjn menjher. Gjithashtu, ato do t shrbejn pr t
    sinjalizuar n rast se makinat n rrug parkohen n vij t dyt apo zn vendet e
    rezervuara pr kategori t caktuara, apo shkeljen e vijave t bardha.

    Lamtumir letr, fillon koha dixhitale. Milanoja q prej vitit 2011 ka filluar kohn
    e saj dixhitale duke i thn lamtumir prdorimit t letrs. Bashkia ka realizuar nj
    sistem dixhital pr shkresat dhe aktet e saj. Eleminimi i letrs n punn e bashkis
    do t thot jo vetm m shum shpejtsi n procedurat burokratike t praktikave
    individuale, por mbi t gjitha do t thot tonelata letr m pak dhe m shum pem t
    shptuara nga prerja. Bashkia e ka nisur projektin nn moton 30 ton letr m pak n
    vit, m shum funksionalitet, shpejtsi dhe siguri.

    77
    Qytetet Reagojn

    far jan?

    Jan Coco Christmas, dekorime


    ekologjike pr festa. Bashkia e
    Lisbons ka filluar nismat e reja
    pr festa ekologjike. Pema e qytetit
    zbukurohet nn kt moto dhe
    paketat e msiprme jan paketa
    me fibra kokosi 100% natyrale, q kan n brendsi t tyre fara lulesh q trheqin
    fluturat, insektet e nevojshme pr nj agrikultur biologjike. Prve tyre n kto
    paketa kemi fara q elin lule t verdha, q hapen dhe mbyllen n varsi t diellit, lule
    vjollc, t bardha dhe roz. Kto fara shumngjyrshe ngjiten n shirita nprmjet nj
    filli spangoje dhe vendosen si dekor n pem. Shiten nga stafi i bashkis me nj mim
    simbolik duke filluar nga 5 euro (n varsi t madhsis) deri n 10 euro. Interesantja
    sht se pas prfundimit t festave, shiriti merret dhe vendoset si sht n tok dhe
    pr nj periudh shum t shkurtr fillon elja e luleve shumngjyrshe, n ballkonet
    apo kopshtet e qytetarve q i kan bler ato. T gjith qytetart q nuk kan hapsira
    pr ti mbjell, mund ti depozitojn n bashki dhe bashkia do t kryej mbjelljen e tyre
    n hapsirat publike.

    Ndrkoh edhe pema e Vitit t Ri mund t jet ekologjike dhe e gjitha pr tu


    ngrn. Bashkia e Milanos ka ndrmarr nj projekt t ri pr ti ardhur n ndihm
    ekologjis s qytetit. Dekorimet e reja t qytetit dhe t pems do t jen t gjitha
    ekologjike. Pema do t dekorohet me biskota, fruta t thata, gjithka q prfshin t
    kuqen, duke filluar nga domatet, specat e kuq djegs apo mollt. Gjithka ekologjike
    dhe pa karbon. Nuk konsumojn energji elektrike, nuk realizohen me ambalazhe,
    nuk jan t rrezikshme dhe duhen zvendsuar. Gjithashtu, n dekorimet e qytetit ka
    varse prej makaronash, frutash t thata, biskota t prgatitura vet apo produkte
    brumi. N vend t fijeve t shndritshme mund t prdoren fije lulesh t bra nga Yjet
    e Krishtlindjeve (lule), arra apo lajthi. Ideja jo vetm se sht ekologjike, por sht
    edhe me kosto zero, sepse t gjitha produktet jan prfituar nga prodhuesit lokal.

    78
    Anisa Seferaj

    SOCIALE
    KURSIMI

    E dini se n vitin 2014 n bot jan konsumuar 483126 miliard litra uj? E dini se rreth
    709 milion9 persona n vitin 2014 nuk kishin uj t pijshm n shtpit e tyre? A e dini
    se n nj dit n bot konsumohet rreth 224686500 MW energji?

    Nga t dhnat e msiprme kuptojm se bota konsumon shum, burimet sapo


    vijn e po zvoglohen dhe krkohet gjetja e mnyrave pr t rritur nivelin e kursimit.
    Bashkia e Lodit vepron n dy fusha kryesore: n kursimin e energjis dhe t ujit. Ajo
    realizoi shprndarjen e nj kiti pr kursimin e energjis dhe ujit, q do t prmbaj dy
    llamba me konsum t ult (fluoreshente), pajisje q aplikohen n rubinetat dhe dushet
    pr t zvogluar rrjedhjen e furnizimit me uj. Zvendsimi i llambave t rregullta
    me llambat fluoreshente redukton konsumin e energjis elektrike deri n 80%, duke
    siguruar nj jetgjatsi t llambs nga 6000 deri n 10000 or, krahasuar me 1000
    or t modeleve t vjetra. Zvendsimi i dy llambave inkandeshente 100-vatshe me
    dy llamba fluoreshente kursen deri n 25 euro n vit, duke supozuar nj mesatare prej
    1000 or prdorim, duke llogaritur se jeta mesatare e ktyre llambave sht rreth 8
    vjet, q do t thot nj kursim prej 200 euro, pa TVSH, n vit. Reduktimi i konsumit
    t energjis kontribuon n reduktimin e lshimit t gazit serr: prdorimi i 10.000
    llambave tashm t shprndara n Lodi n 2008-n, ka sjell nj kursim t energjis
    me rreth 5 Gw n vit, e barabart me m shum se 2500 ton CO2 m pak.

    Pjesa e dyt e kitit lidhet me kursimin e ujit: rrjetat e shprndara vendosen n


    WC, rubineta, bide, lavaman, lavanderi dhe dushe duke siguruar nj kursim deri n
    50 % t konsumit t ujit n do aplikim. Kursimi i ujit sjell dhe kursimin e energjis n
    lidhje me ujin e ngroht q sht i nevojshm n do banes.

    Kursimi i ujit sht kthyer n nj shtje kryesore pr bashkin e Sasarit. Ajo ka


    realizuar nj ide, e cila ka t bj m organizimin e nj strukture t re, me qllim marrjen
    e masave pr kursimin e ujit. Struktura sht e prbr nga nj grup operatorsh, q
    njihen si operatort e kursimit. Ata bjn vizita n banesat e qytetarve duke paraqitur

    9 - http://www.worldometers.info/it/

    79
    Qytetet Reagojn

    broshurat e bashkis dhe duke treguar masat n terren. Masat q duhen marr nga
    qytetart n baz t kshillave t bashkis jan:

    - Mos harroni t bni mirmbajtjen periodike t rubinetave n banesa, nj


    rrjedhje e leht uji mund t shkaktoj mijra litra uj humbje pr do vit;

    - Vendosni reduktues s fluksit t ujit, kjo ul konsumin e ujit dhe energjis gati
    me e vllimit;

    - Nj dush i kryer n vask parashikon nj konsum prej 150 litra uj. N qoft
    se keni zgjedhur t merrni nj dush pa vask harxhoni deri n 50-70 litra, pra
    m pak se gjysma;

    - Kur lani dhmbt, merrni nj got me uj n vend t ujit t rrjedhshm. Ju do


    t kurseni do her 2 deri n 4 litra uj pr larje;

    - Pr meshkujt: kur rruheni, mbusheni lavamanin me nj sasi t vogl uji dhe


    prdorni at;

    - Uji q shkarkojm pr WC-n z 30% t konsumit t ujit n familje. do her


    q ju shkoni n tualet, harxhoni 10-12 litra uj. Instaloni nj pajisje q bn t
    mundur shkarkimin e ujit me shkall. Kjo do t shptoj mijra litra uj n vit;

    - Instalimi i paisjeve q kufizon fluksin e ujit bn kursimin e 10000 litrave uj


    n vit pr do familje;

    - Pr t lar ent apo perimet, mbushni nj en, lajini ato n t dhe prdorni uj
    t rrjedhshm vetm pr shplarje. Do t shptojm mijra litra uj pr do vit;

    - Ujisni bimt n kopshtin tuaj hert n mngjes, ose n terr, e jo gjat pasdites,
    kur toka sht ende e ngroht dhe dielli sjell avullimin e ujit. Uji pr vaditje
    mund t vij nga uji i prdorur pr larjen e perimeve dhe frutave, p.sh. kur
    ujisni vazot e luleve;

    - Pr t lar nj makin duke prdorur uj t rrjedhshm pr rreth 30 minuta,


    humbni qindra litra uj. N vend t saj prdorni nj kov duke e ln pak
    rubinetin gjithmon t hapur. Ju mund t kurseni mbi njqind litra uj.

    Pra, ide t thjeshta dhe q nuk na kushton asgj pr ti realizuar, por na sjellin
    prfitime shum t mdha si nga ana ekonomike dhe mjedisore.

    Ndrkoh Australia vepron n dy drejtime: nga njra an realizon iden


    pr kursimin e ujit dhe nga ana tjetr realizon iden, e cila konsiston n dhnien
    e bonuseve kundrejt personave q marrin pr shtpit e tyre dushe dhe jo vaska,
    duke siguruar pr dushet e reja mime m t ulta pr ata q dshirojn t ndrrojn
    vaskn. Ndrkoh ideja uji n t gjitha shkollat e bashkis parashikon pjesmarrjen
    e t gjith studentve pr t parashtruar projekte, iniciativa, masa q duhet t merren

    80
    Anisa Seferaj

    n kuadr t rritjes s prdorimit t ujit t pijshm dhe kursimit t tij. Nj komision


    i prbr nga msues dhe drejtues t shkollave bn takime javore me studentt pr
    t konstatuar iniciativat e tyre. Iniciativa e zgjedhur ndrmjet tyre nga bashkia do t
    zbatohet pr qytetin.

    Gjithashtu, n stinn e dimrit harxhimi i ujit mund t vij si rezultat i ngrirjes s


    tubave dhe arjeve t tyre nga t ftohtt. Duke pasur parasysh afrimin e dimrit, n
    mnyr q t shmangen problemet pr tubat e ujit dhe dmtimin e tyre, n lidhje me
    ujn e pijshm, bashkia e Raguzs ka realizuar nj ide t re. Nprmjet nj broshure i
    krkohet qytetarit:

    - Prgjegjsi n mbrojtjen e tubave t ujit, duke filluar nga pika e ofrimit t ujit
    dhe prgjegjsin pr t mbrojtur matsit e ujit;

    - T gjith qytetart, t cilt kan probleme me matsit dhe tubat e ujit jan
    t detyruar t lajmrojn teknikt e bashkis n numrin e verdh t vn n
    dispozicion prej tyre, n kt mnyr do t shmangin kostot e teprta;

    - Mbrojtja e duhur termike e tubave dhe mbshtjellja e tyre, me lesh xhami,


    poliuretani sht mnyr e dobishme pr t parandaluar ngrirjen;

    - Natn duhet t bni prdorimin minimal t ujit duke pasur parasysh se lnia
    hapur shum pak e rubinetit on n ngrirjen e tubave;

    - N rast t mungesave t gjata, bni mbylljen jo vetm t rubinetave, por edhe


    t matsit, duke kursyer uj, duke ulur dhe kostot pr dmet q mund tiu
    vijn nga nj rubinet i hapur.

    Bashkia e Milanos ka hapur nj sportel t ri pr kursimin e energjis dhe ujit.


    Nprmjet nj grupi konsulentsh u jepet ndihma e nevojshme t gjith qytetarve, q
    ndrrojn shtpi apo e rregullojn at. Konsulentt kshillojn n lidhje me burimet e
    energjis si duhet t prdoren dhe mnyrn e realizimit t punimeve, q t shkaktojn
    sa m pak ndotje. Ndihma jepet edhe n lidhje me kostot e zgjedhjeve q mund t
    bjn, duke filluar nga prdorimi i kaldajs, paneleve diellore apo pajisjeve t tjera.
    Prve sportelit, n ndihm t qytetarve ka dhe nj numr telefoni pa pages pr
    tu ardhur atyre n ndihm. Kursimi nuk sht vetm tek uji, energjia, por dhe n at
    q ne harxhojm pr festat. Bashkia e Torinos pr t realizuar festa m ekonomike
    ka shprndar kshillat e saj nprmjet nj broshure. Ajo mban titullin Sa m pak
    ushqime t teprta, sa m pak mbetje urbane, sa m pak harxhime nga portofoli juaj
    dhe sa m shum t jemi n form pas festave.

    81
    Qytetet Reagojn

    Kshillat e bashkis jan si m posht:

    1. Darka ose dreka mos tju gjej me barkun bosh;

    2. Ndaloni s ngrni kur organizmi juaj ju thot: mjaft, jam i ngopur. Dgjojeni kt
    z sepse do tju ndihmoj;

    3. Ndrmjet nj pjate dhe tjetrs evitoni bukn;

    4. Mos e teproni me pijet alkoolike dhe superalkoolike. Dy gota ver pr femrat


    maksimumi pr vakt dhe tre pr meshkujt;

    5. Konsumoni pjatat e preferuara dhe injoroni ato q nuk i keni shum t


    preferuara. Nuk duhet t konsumojm do gj thjesht se sht fest;

    6. Po racioneve t vogla;

    7. Po perimeve q ju bjn t ndiheni t ngopur;

    8. Blini pr t ftuarit vetm ushqimin e nevojshm;

    9. Mos u udhhiqni nga ofertat dhe uljet pr t pasur rezerva n t ardhmen;

    10. Prfitoni nga koha e lir dhe lvizni sa m shum n kmb.

    Kursimi vrehet edhe n parat e shpenzuara kot nga buxheti i shtetit dhe mbi
    t gjitha nga parat e taksapaguesit. Bashkia e Barit ka realizuar nj ide: bji nj foto
    punonjsit q nuk punon. Kjo ide u realizua me iniciativn e kryetarit t bashkis
    pr t identifikuar punonjsit q nuk punonin. Kryetari i Bashkis u krkon t gjith
    qytetarve q t fotografojn apo filmojn punonjsit, q jan n shrbim direkt ndaj
    qytetit, pjes e stafit t tij. Kto foto m pas drgohen n uebin e kontaktit t bashkis
    me qytetart. Kryetari i bashkis m pas realizoi nj kontroll t fotove dhe mori masa
    kundrejt punonjsve, q nuk kryenin detyrn ashtu si krkohet. Kryetari i bashkis e
    nisi projektin me iden se n qytet ka shum punonjs q nuk punojn, le t marrim
    masa q t till t mos ket m n stafin e bashkis.

    82
    Anisa Seferaj

    DEKORI URBAN,
    SOCIALE
    RINOVIMI I AMBJENTEVE

    Pr t rinovuar ambientet, idet duhet t lindin s pari nga organet e pushtetit


    vendor, nga vet strukturat q ata drejtojn, pr t qen nj shembull pr qytetart e
    qytetit, q ata t ndihmojn pr t pasur kushte m t mira n jetn e tyre t prditshme.

    Pikrisht kjo ide i lindi edhe kryetarit t Bashkis s Novars, i cili n vitin 2010
    realizoi nj ide q prfshinte stafin q ai drejtonte. Ideja e tij realizohej duke respektuar
    disa rregulla:

    1. T vijm n pun me biiklet (ekologjike dhe mban trupin n form) -


    Institucioni duhet t krijoj ambiente t prshtatshme pr ndrrimin e rrobave
    ose vende pr karikimin e baterive;

    2. Nse institucioni sht shum larg pr t ardhur me biiklet, t praktikohet


    car pooling;

    3. Pr t eleminuar grin e zyrs dhe korridoreve vendosen n korridore lule, t


    cilat jan thithse t smogut, si Fikus, Pothos, Spathiphyllum, Edera;

    4. Dollapet e zyrs duhet t vishen me fotot e qytetit ose t ngjyrosen me ngjyra


    t shumta. Gjithashtu, mund t vendosen pamje qetsuese;

    5. Pr t kursyer letrn duhet t printohet vetm versioni i fundit;

    6. T prgatitet pr do punonjs nj filxhan pr mbajtjen e kafes, i cili lahet sa


    her pihet kafe ose uj pr t evituar prdorimin e plastiks;

    7. N lidhje me banjn shkarkuesi i ujit duhet t jet i graduar me shkall q t


    mos ket derdhje t shumta t ujit;

    8. Duhet t vendoset peshqiri pr fshirjen e duarve, q t mos prdoret tharsi


    elektrik ose letra;

    83
    Qytetet Reagojn

    9. Vendosja e tavolinave jo m larg se 3 metra nga dritarja, q t ket drit


    natyrale duke eleminuar ndriimin elektrik;

    10. Eleminimi i funksionit Stand by ose Log off duke praktikuar mbylljen e
    monitorit;

    11. Fikja e printerave ose faksave sa her mbaron orari i puns, sepse sjellin
    harxhim energjie dhe ndotje t ambientit;

    12. N lidhje me sistemin e ngrohje-ftohjes, pr t mos pasur prdorim shum


    t madh t tij, duhet t favorizohet hapja dhe mbyllja e dritareve, duhet t
    vendosen tenda ose grila n dritare. Temperatura n ambientin e ndrtess
    duhet t jet 20 C n dimr dhe 26 C n ver;

    13. N afrsi t abazhurve duhet t vendosen skulptura t bra prej shishesh


    plastike, t cilat t ken n thelbin e tyre riciklimin. N tavan mund t vendosen
    pjest e fundit t shisheve, t cilat mund t ngjyrosen dhe japin efektin e luleve;

    14. Pr t eliminuar ndotjen akustike duhet t jet i detyrueshm nj nivel shum


    i ult i zileve t celularve dhe bisedat t kryhen m z t ult.

    Ide q nuk kushton asgj pr institucionet e administrats publike dhe q mund t


    prdoret si nj shembull shum i mir.

    Bashkia e Valencias ka realizuar nj ide tjetr, at t bashkis virtuale, q bhet


    e mundur n bashkpunim me qytetart. Me ndihmn e stafit t teknologjis dhe
    informacionit, ajo ka arritur t realizoj nj bashki virtuale n uebin e saj. N ueb
    sht vendosur nj sistem, i cili projekton t gjith ndrtesn n brendsi t saj, se
    si jan sistemuar zyrat. Ideja, gjithashtu, parashikon q vet qytetart t propozojn
    ide n lidhje me ndryshimin e strukturs dhe t zyrave t brendshme. Ajo q krkohet
    sht q t gjitha idet t jen ekologjike dhe t ken n themel rinovimin e strukturs
    dhe eleminimin e ambienteve t trishta dhe gri t zyrave.

    Hub Caf: hapsir pr krijimtarin


    rinore. Hub Cafe sht nj struktur prej
    250 m2 e krijuar vetm pr t rinjt. Hub
    sht nj hapsir eksperimentimi dhe
    zhvillimi t ideve t reja pr t rinjt.
    Struktura sht e hapur dhe e rrethuar
    nga xhama transparent, nj vend ku mund
    t pihet nj kafe jo n mnyr t shpejt,
    por t qndrohet pr nj koh t gjat. Ajo
    do t shrbej si galeri mujore e artistve
    t rinj t zons. do t enjte ka teatr pr
    performanca artistike, lexime, takime,
    diskutime, projektime filmash apo dhe prezantime me produktet vendase. E gjith

    84
    Anisa Seferaj

    struktura ka stola dhe tavolina duke imituar nj park. Struktura sht e till q mund
    t largohet n do moment pr tu vendosur n nj zon tjetr t qytetit.

    Sikur t gjitha institucionet e arsimit parashkollor, parauniversitar dhe shoqrit


    tregtare t realizonin kt ide kaq t thjesht pr t prfshir fmijt dhe pr t qn
    m pran tyre, do t ishte nj hap prpara.

    Ideja zhvillohet n rrugn m t frekuentuar t Oristanos nn moton Mir se


    erdhe n rrugn San Donato. Shkollat e qytetit t Oristanos nn drejtimin e Bashkis
    realizojn karrige me dekore nga m t ndryshmet. Karriget jan me ngjyra dhe
    motive t ndryshme dhe vendosen n baret, dyqanet dhe restorantet n dern hyrse.
    Karriget u jan dhn fmijve nga vet siprmarrsit t cilt i dekorojn ato. Rruga
    pasdite mbyllet pr makinat dhe n t zhvillohen lexime, koncerte muzikore, aktivitete
    sportive dhe lojra t ndryshme.

    Berlini rinovimin e ambienteve e fillon nga koshat e mbetjeve t vendosur


    n qytet. Koshat flasin n momentin kur qytetart kalojn dhe hedhin mbetjet n
    to duke lshuar pasthirma si Goool ose Godite n shenj. Ndrsa n qendra,
    t cilat vizitohen m shum nga turistt, koshat e mbetjeve u japin mirseardhjen
    turistve n anglisht, frngjisht dhe japonisht. Ndrsa nj tjetr moto e prdorur
    sht Faleminderit, sht shum e sjellshme nga ana juaj! dhe madje ka kosha, t
    cilt emetojn kngt m t preferuara n hit-parade. Ostia ndjek iden e Berlinit,
    por koshat e plehrave tashm i pajis me zile. do kosh i vendosur n qytet ka zile.
    Zilet variojn shum, nga himni kombtar, himnet e skuadrave t futbollit dhe kngt
    m t fundit t hedhura n tregun muzikor, t preferuara nga t rinjt. Me hedhjen
    e plehrave n kosh, muzika fillon t dgjohet nprmjet disa mikrosensorve t
    vendosur brenda tyre.

    Ndrkoh, n t njjtn ide sht dhe Milanoja, por duke investuar m shum
    n nj ide m thelbsore. Ideja parashikon q n vendet ku jan vendosur koshat e
    grumbullimit t mbetjeve n mnyr t diferencuar, n vendet n t cilat jan vendosur
    koshat q bjn riciklimin e letrs, mbetjeve organike (ushqim), duke prjashtuar
    qelqin, t hapen tuba nn tok me nj gjatsi prej 2,5 m. Kta tuba bjn t mundur
    nprmjet nj motori me shpejtsi 80km/or transportimin e plehrave n qndrn
    m t afrt t shprbrjes. Projekti parashikon shtimin e qndrave t shprbrjes n
    qytet dhe bhet pr t mos lejuar qndrimin e gjat t mbetjeve n kosha.

    N Rom koshat e rinj jan t padukshm dhe n siprfaqe duken vetm disa
    tuba t zinj, t cilt jan t veshur nga jasht me gjelbrim. Zgjidhja u b n mbshtetje
    t mjedisit dhe n uljen e kostove. Nuk ka m qese t hedhura prtok, erra apo
    probleme me kapakt e koshave. Nn tok sht vendosur nj kosh, i cili mund t
    trhiqet nprmjet nj butoni vetm nga shoqria q merret me administrimin.
    Ndrsa qytetari mund t hedh mbetje urbane duke shtypur nj buton n siprfaqe,
    q hap dhe mbyll kapakun.

    85
    Qytetet Reagojn

    City works - sht nj ide q bn t mundur administrimin e territorit dhe n do


    moment stafi i bashkis di se far po ndodh n lidhje me kantieret e punimeve, urat,
    ndryrjet e emergjencs n qytet. Ideja funksionon nprmjet nj uebi, i cili pasqyron
    nse zona i sht nnshtruar nj ndrhyrjeje nga bashkia apo pritet t ndrhyhet n
    t ardhmen. Gjithashtu, n t pasqyrohet afati brenda t cilit kryhet ndrhyrja apo
    ndryshimet q mund t bhen n projekt. Pra, bashkia dhe vet qytetart nprmjet
    internetit kan nn kontroll rrugt, shrbimet apo sistemet e lvizjes publike. N t
    prfshihen edhe ndrhyrjet q mund t kryhen nga shoqrit e komunikimit, energjis
    elektrike dhe ujsjells - kanalizime.

    Rinovimi i ambienteve nnkupton dhe mbrojtjen e dekorit urban. Bashkia e


    Parisit ka aktivizuar nj shrbim 24 or n 24, pr 365 dit t vitit pr ti ardhur n
    ndihm dekorit urban. Ndrhyrjet e strukturave t bashkis u vijn menjher n
    ndihm t qytetarve, t cilt sinjalizojn dmtime t dekorit urban. N dispozicion t
    strukturs ndrhyrse jan makina shprndarse uji, pastrues apo dhe bote, t cilt
    i shrbejn qytetit.

    E dini se nj pjes e mir e dekorit


    urban n Budapest sht i realizuar me
    lulelakra shumngjyrshe? Pjesa m e madhe e
    lulishteve t qytetit jan zbukuruar nga lulelakrat
    shumngjyrshe. Lulelakrat jan me ngjyr t
    verdh dhe vishnje, duke u prshtatur me dekorin
    e qytetit. Ato arrijn t bhen shumngjyrshe si
    rezultat i pigmenteve, q u hidhen gjat procedurs
    s mbjelljes.

    Dekori urban mund t filloj dhe nga pusetat. Ne kemi problem tjetr n Shqipri,
    sepse ato i vjedhin, por mund t ndalojm vjedhjen e tyre me saldimin: e uditshme por
    kjo sht e nevojshme. Ndrkoh Milanoja pusetat e saj i kthen n artistike n rrugn
    e mods, kjo u realizua n kuadr t rritjes s numrit t turistve dhe prshtatjen e
    tyre me shum elemente t rrugve. N rrugn Monte Napoleone sht realizuar
    nj projekt q ndrthur estetikn me dekorin. Bashkia ka mbledhur nj grup urban
    painter, t cilt do t realizojn pikturimin e kapakve t pusetave n prputhje me
    dekorin e rrugs.

    86
    Anisa Seferaj

    Belluno ndryshon shrbimin e ndriimit. Bashkia e Bellunos ka realizuar nj


    ide, e cila ka pr qllim vnien n dispozicion t t gjith qytetarve t nj numri, q
    shrben pr marrjen n telefon dhe drgimin e SMS-ve. Numri u shrben qytetarve
    pr t lajmruar bashkin pr ekzistencn e problemeve n lidhje me ndriimin publik
    n qytet. Numri shrben gjat gjith ditve t javs dhe strukturat prkatse u vijn
    n ndihm menjher duke rregulluar problemin. Ndrkoh edhe Bashkia e Raguzs
    sht fokusuar te ndriimi, por tashm sht ndriim artistik, pr urat e qytetit.
    Ideja u realizua n kuadr t prmirsimit t dekorit urban t qytetit. N t gjitha
    urat kryesore t qytetit, kryesisht n faqet ansore t tyre, bhet ndriimi nprmjet
    paneleve diellore. N kto faqe pasqyrohen figurat e njohura historike t qytetit dhe
    pikat e rndsishme pr tu vizituar.

    E keni menduar se edhe pema e Vitit t Ri mund t jet pjes e dekorit urban?
    Lisbona e vendosi pemn e saj n qendrn e qytetit dhe interesantja e saj qndron n
    faktin se i dedikohet nj teme t caktuar. Bashkia kishte vendosur q ky t ishte viti
    i t porsalindurve dhe e gjith pema u dekorua n prputhje me kt aspekt. Pema
    u zbukurua me fjongo roz dhe bojqielli, si bhet n rastet kur lind nj fmij. Pas
    prfundimit t festave fjongot u shprndahen s bashku me dhurata t caktuara
    fmijve, q lindin n vitin n vijim. do vit pema realizohet pr nj tem ndryshe.

    E keni par se muret e qytetit jan t mbushura me grafite shpeshher dhe


    interesante, por t dmshme pr dekorin urban? A e dini se qytetit t Viencs pastrimi
    i tyre i kushtonte rreth 50 mij euro n
    vit? Pse t mos i promovojm grafitet
    duke vendosur hapsira t caktuara pr
    t realizuar murale t vrteta? Bashkia
    e Viencs ka prcaktuar se disa mure
    t qytetit do tu vihen n dispozicion
    Writersave t qytetit, pr t br t
    mundur organizimin e muraleve. Ideja
    lindi si rezulat i dmtimeve, q u vinin
    ndrtesave dhe monumenteve nga
    shkrimet dhe pikturat vend e pa vend t t
    rinjve. Hapsira e ln n dispozicion t
    tyre sht ln pr shkak t konsiderimit t aktivitetit t writersave si nj form arti.
    Kryesisht murale do t ket n faqet e urave t qytetit. Bashkia u siguron artistve
    edhe bojrat e nevojshme pr realizimin e tyre. Hapsirat e lna n dispozicion kan
    lidhje ndrmjet tyre pr t formuar m pas nj rrjet q do t jet pjes e dekorit urban.

    Po sikur dekori urban t jet interaktiv? Ideja WiRoni sht nj dekor urban
    interaktiv i vendosur n qendr t qytetit. Ai konsiston n nj ekran t vendosur n
    qendr dhe disa karrige t lidhura me nj sistem sensorsh. Nprmjet internetit n
    t mund t projektosh n do zon t qytetit dhe t shikosh gjendjen e saj aktuale
    dhe sistemimin. Gjithashtu, ajo shoqrohet pr do zon me nj muzik t veant

    87
    Qytetet Reagojn

    dhe fjalimin e kryetarit t bashkis, i cili e prshkruan zonn me nj shprehje. N


    kt sistem mund t veprosh nprmjet do telefoni apo kompjuteri. Sistemi bn
    t mundur q qytetart t ndryshojn dekorin urban n zona t caktuara dhe t
    sugjerojn ndryshime t rndsishme pr bashkin. Bashkia e konceptoi projektin si
    nj moment takimi dhe shoqrimi me qllim rivlersimin e zonave urbane.

    Dyqanet kineze te Medreseja jan si nj lagje e re m vete pr qytetin e Tirans.


    Bashkia e Novars pr ti dhn nj pamje t re zonave, ku ndodhen dyqanet etnike
    dhe pr t mbrojtur konsumatort, ka realizuar nj ide pr dyqanet etnike, tashm me
    nj rregullim t ri.

    - Laboratort artizanal dhe aktivitetet tregtare ushqimore, t cilt jan t


    destinuara t shesin produkte kryesisht etnike duhet t ken nj largsi
    ndrmjet tyre jo m pak se 150 metra.

    - Tabela identifikuese e biznesit duhet t jet e prkthyer n gjuhn vendase


    dhe duhet t jet e identifikueshme nga konsumatori.

    - Shitja e produkteve ushqimore duhet t bhet n kushte t prshtatshme


    higjieno-sanitare.

    - Produktet t jen t pajisura me etiketa ushqimore.


    - Gjithashtu, t gjitha dyqanet pran stacioneve t trenave apo autobusve,
    stadiumeve t qytetit do ta ken t ndaluar shitjen e pijeve alkoolike.

    Dekori urban prfshin edhe mbrojtjen e zonave t gjelbra, atyre me vlera kulturore
    dhe arkeologjike. Bashkia e Roms ka marr masa pr ndalimin e vendosjes s
    reklamave n zonat e gjelbra dhe ato me vler kulturore dhe arkeologjike. Bashkia ka
    realizuar nj rregullore, e cila prcakton rregulla fikse q duhet t respektohen nga
    t gjith n lidhje me vendosjen e reklamave n kto siprfaqe. Rregullorja u realizua
    pr t respektuar dhe mirmbajtur dekorin urban. N rregullore sht i prcaktuar
    formati, cilsia dhe lloji i letrs q prdoret pr reklamat e vendosura n qytet.

    Kjo mendoj se sht nj nga ato ide q qytetit ton do ti shrbente shum.

    Raguza ka vendosur stendat pr lajmrimet e vdekjeve. Duke par se faqe muri,


    shtylla elektrike e shum hapsira t tjera vend e pa vend prdoren pr t vendosur
    lajmrimet e vdekjeve, bashkia ka vendosur realizimin e stendave n t cilat do t
    afishohen kto lajmrime. Stendat jan 10, sepse aq sht numri i njsive bashkiake
    q ka Raguza n ndarjen e saj. Stendat vendosen n pikat kye t zonave dhe nuk
    lejohet afishimi i tyre n hapsira t tjera t qytetit. Gjithashtu, stenda ka edhe n
    hyrjen e varrezave t qytetit.

    88
    Anisa Seferaj

    SOCIALE
    FMIJT DHE T RINJT

    A e dini se n Paris pushteti vendor ka n dispozicion t mamave t reja dhe


    q jan n pun, baby sitter n rastet kur fmija smuret dhe mami duhet t shkoj
    n pun? Ideja sht e till: kur nj mamaje i duhet patjetr t shkoj n pun dhe
    ndrkoh fmija e saj sht i smur, ajo merr n telefon nj numr t vendosur n
    dispozicion nga bashkia dhe pran saj vjen n ndihm nj baby sitter e punsuar nga
    bashkia dhe mamat mund t shkojn n pun dhe fmija sht nn prkujdesjen e
    profesionistve.

    Qui Quo Qua sht nj struktur, e cila u shrben t gjith prindrve q punojn.
    Ajo sht nj minikopsht n ambjentet e puns, q vendoset pran do institucioni t
    administrats publike. Kopshti pranon deri n 15 fmij nga tremuajsh deri n trevje
    dhe orari sht 8:00-20:00, pra i prshtatshm pr prindrit q punojn. Prindrit
    kan t drejt q prkrah realizimit t detyrave t takojn fmijt n oraret e ushqimit,
    lojrave ose ndrrimit, duke komunikuar dhe me edukatoret. Bashkia e Roms realizon
    agrokopshtin. Pran do kopshti apo erdheje vendoset nj kopsht me fruta, perime
    dhe me kafsht pr t cilat kujdeset stafi i kopshtit apo erdhes. Fmijt gjat orve t
    qndrimit n kopsht mund t jen kshtu n kontakt me natyrn dhe mund t marrin
    pjes n procese t caktuara t mirmbajtjes dhe, gjithashtu, mund t ushqehen nga
    frutat dhe perimet e prfituara n kopshtin e tyre. E njjta ide realizohet edhe n Londr:
    gjithka prodhohet brenda territorit lokal, t gjitha kopshtet dhe erdhet n varsi
    t saj prgatisin ushqimin e tyre me ushqime bio. Bashkia nprmjet ktij projekti
    financon prodhuesit vendas pr t shfrytzuar tokat e prfshira n administrimin e
    saj. N t do t prodhohen frutat dhe perimet e nevojshme, po jo vetm aq, edhe mishi
    dhe peshku, t cilat do t konsumohen n kto mensa.

    Roma u vjen n ndihm mamave gjat pasdites. Bashkia e Fmijve sht nj


    ide e cila realizohet nprmjet krijimit t nj strukture, e cila do t pres deri n 250
    fmij nga mosha 0 deri n 14 vje. E gjith struktura sht e realizuar n respekt dhe
    prputhje me normat pr mbrojtjen e mjedisit. Struktura u shrben t gjitha mamave,
    t cilat pasdite nuk mund t mbajn fmijt, sepse punojn. Fmijt mund t shkojn

    89
    Qytetet Reagojn

    n kt struktur dhe ndihmohen nga persona t specializuar pr t br studimet,


    luajtur apo msuar shum informacione n lidhje me mjedisin. N ide sht prfshir,
    q fmijt nj or t merren me punt e bashkis s tyre dhe t shprehin mendimin
    n lidhje me projektet e bashkis duke sugjeruar ide inovative.

    Bashkia e Roms ka organizuar pran do kopshti disa qendra t vogla q quhen


    Shpellat e arushve. Kto qendra jan n dispozicion pr t gjith fmijt, nga mosha
    15- 36 muaj, q nuk frekuentojn as kopshtin publik, as at privat. Hapsirat kan:

    a) Lojra dhe organizimin e aktiviteteve t ndryshme pr t qn fmij sa


    m social;

    b) Ndrkoh prindrve u jepet nj koh personale, me sigurin q fmijt po


    jetojn nj mundsi rritjeje dhe zhvillimi;

    c) Laborator pikture dhe eksperiencat e para me librin.


    Oraret e prcaktuara jan 16:30 deri n 19:00. Shrbimi sht me kosto, por shum
    her m i ult se ai q do t paguaje pr nj person q t mbante fmijt n kushtet
    e shtpis.

    Tagesmutter: mama gjat dits. Ideja e organizuar n Gjermani nga pushteti


    vendor parashikon q n erdhe dhe kopshte t bhet instalimi i kamerave n t gjitha
    qendrat. Mamat q punojn mundet q nprmjet ktyre kamerave t shikojn dhe
    komunikojn me fmijt e tyre gjat orarit t puns. Gjat gjith dits fmija mund t
    jet n kontakt viziv me nnn dhe, gjithashtu, mamaja mund t ndihmoj n rastet e
    ekzistencs s problemeve. Gjithashtu, kjo ide parashikon dhe vendosjen n qendra
    t nj pediatri gjat gjith dits, i cili kujdeset pr fmijt duke mos larguar prindrit
    n orarin e puns kur fmija ka shqetsime apo ka problemet e tij q e shoqrojn
    gjat rritjes.

    Nj erdhe pr qumshtin - Bashkia e Verbanias u ka ardhur n ndihm nnave,


    t cilat ushqejn me qumsht gjiri fmijt e tyre, por q detyrohen t kthehen n pun
    gjat ksaj periudhe. Nnat e ojn qumshtin n erdhen ku fmijt regjistrohen dhe
    edukatoret n baz t nj formulari, q plotsohet nga vet nna, jan t detyruara ti
    japin ushqimin fmijs n orarin e prcaktuar. Bashkia ndoqi thirrjen e Organizats
    Botrore t Shndetsis, e cila u krkonte t gjitha nnave q ti ushqenin fmijt e
    tyre me qumsht gjiri.

    Jo t gjith fmijt e kan knaqsin ti ken t dy prindrit bashk n


    nj shtpi, ka q rriten me prindr t ndar. Pr nj fmij prindrit duhet t jen
    gjithmon bashk dhe gjithmon t bashkuar pr mirqnien e fmijve t tyre.
    Bashkia e Verbanias ka krijuar Grupin e Fjals: n mbshtetje t fmijve me prindr
    t ndar ose q do t ndahen. Bashkia n qendrat e saj organizon takime me fmijt
    e grupmoshs 6-12 vje. Takimi mbahet n pranin e psikologve dhe diskutohen q
    nga shqetsimet e gjumit, ushqimit t fmijve e deri te ndjenja e fajit q shum fmij

    90
    Anisa Seferaj

    ndiejn n momentin e ndarjes s prindrve. Psikologt ndihmojn fmijt q t


    fillojn t ndiejn n kt moment m pran figurn e nns dhe t babait. Antarsimi
    kryhet nga t dy prindrit q n fund do t lexojn prfundimet e psikologve
    n lidhje me fmijn.

    Bashkia e Milanos po n lidhje me fmijt, ka organizuar kurse trajnimi pr t


    gjith edukatoret e kopshteve. Ideja synon q fmijt ndryshe t aftsuar dhe me
    smundje t ndryshme, q ndikojn n zhvillimin e tyre, t gjejn n ambientet e
    erdheve dhe kopshteve kushte t prshtatshme pr qndrimin e tyre. Edukatoret
    trajnohen pr tu krijuar kushte m t mira qndrimi fmijve n kopsht dhe ti
    bjn t ndihen njsoj me fmijt e tjer. Kjo ide bn t mundur rritjen e numrit t
    fmijve n qendra dhe moskrijimin e qendrave t veanta pr fmijt q jetojn
    me kto vshtirsi.

    Prindrimi sht nj sfid, sepse nuk sht nj profesion q msohet, nuk sht
    nj shkoll q mbaron me afat dhe m pas ti diplomohesh, por sht nj proces q
    zhvillohet do dit, q prplaset me vshtirsi, por q t jep shum knaqsi, sht
    nj prjetim q ti shpeshher nuk mund ta arrish dot ta prshkruash me fjal dhe pr
    t cilin nuk mund t japsh receta.

    Parma i vjen n ndihm prindrimit. Ideja: prind t mir, konferenca dhe


    laborator. Fillon projekti m i ri pr tu ardhur n ndihm prindrve dhe fmijve
    t moshs 0-6 vje. Konferenca, laborator, konsulenca edukuese, grupe takimi
    pr prindr. Bashkia organizon hapsira ballafaqimi dhe ndarje idesh me prindrit
    n lidhje me prgjegjsit dhe problematikat e edukimit nprmjet takimeve pr
    tema dhe nevoja t ndryshme q kan ata sot. Gjithashtu, ideja u ofron prindrve nj
    hapsir pushimi pr t menduar n lidhje me stilin e tyre edukues, pr t qn baba
    ose mama dhe pr zgjedhjet q duhet t prballojn s bashku. Krahas takimeve t
    shumta bhet i mundur projektimi n qendrat multimediale t bashkis i filmave t
    ndryshm pr fmij dhe prindr pr t forcuar m shum lidhjen midis tyre.

    Bashkia e Luks mendon pr sigurin e fmijve. Ideja Sicuropoli - t msojm


    duke luajtur. Ideja u drejtohet fmijve dhe i shpjegon nprmjet lojs se si t evitojm
    rrezikun n shtpi dhe rrug duke pasur si qllim kryesor parandalimin. Krijohet nj
    labirint, i cili sht i mbushur me objekte familjare t prdorimit t prditshm apo
    situata t ndryshme q mund t hasen n rrug. Fmijt bjn n kt labirint nj
    rrug pr gjetjen e thesarit. Gjat kalimit fmijve u krkohet t japin edhe ide pr t
    evituar situatn e m pas jepet zgjidhja e duhur e situats. Pas prfundimit fmijve u
    jepet nj minipatent me titullin Ekspert i siguris.

    Milanoja sjell nj risi n erdhe dhe kopshte, ideja realizohet me kartn e


    shrbimeve. Bashkia e Milanos ka miratuar kartn e re, kartn e shrbimeve t
    erdheve dhe kopshteve. Karta do tu vij n ndihm t gjith prindrve, t cilt do t
    njohin shrbimet q do t ofrohen nga erdhet dhe kopshtet q frekuentojn fmijt e
    tyre. Gjithashtu, n t do t jen t parashikuara detyrimet dhe cilsia e shrbimeve,

    91
    Qytetet Reagojn

    q do t merren prsipr nga njsit e shrbimit. Karta e shrbimit sht nj guid


    pr familjet dhe operatort q t drejtojn s bashku etapat e zhvillimit t fmijve
    dhe jep nj informacion pr aspektet pedagogjike dhe edukative t aktiviteteve n to.

    Torinoja ka realizuar PASS15. Ishte nj iniciativ pr t rinjt dhe t rejat, q


    mbushn 15 vje n vitin 2011. Nse kishe lindur m 1996 dhe ishe banor i Torinos,
    mund t trhiqje n bashki kartn PASS15, n t ciln ishin hedhur t dhnat e
    tua dhe kishe nj sr biletash pr gjith vitin 2011, q lejonin t prfitoje nj sr
    propozimesh krijuese dhe sportive, t gjitha falas. Shrbimet e prfituara shtriheshin
    pr gjith vitin.

    Fmijt kan nevoj dhe pr argtim, idet n kt fush mund t jen t


    panumrta, si Shtpia e Plakut t Vitit t Ri. Bashkia e Milanos ka paraqitur si do vit
    ide n prag t festave. N nj prej zonave m t frekuentuara t qytetit vendoset nj
    kuti e dekoruar, si shtpia e Plakut t Vitit t Ri dhe pran saj qndrojn postiert e tij.
    T gjith fmijt n fundjav mund t hedhin n kt kuti kartolinat e tyre, ku krijojn
    nj lidhje direkte me Plakun e Vitit t Ri. Stafi i bashkis brenda dats s fests u
    drgon t gjith fmijve, q kan hedhur kartolinat, nj letr t Plakut t Vitit t Ri
    dhe nj dhurat simbolike.

    Ndrsa Parma realizon Shtpin e t Vegjlve. Bashkia e Parms ka nisur iden


    e saj si do vit n prag festash. N sheshin kryesor t qytetit nga data 11 dhjetor
    deri n datn 31 dhjetor krijohet Shtpia e t Vegjlve. Kjo shtpi pasqyron ambientin
    e festave. N t do t zhvillohen programe teatrale dhe muzikore, lojra, vallzime,
    piktura, karate. Hyrja sht falas pr t gjith. Struktura sht transparente dhe n t
    mund t jen pjesmarrs t gjtih fmijt nga mosha 3-9 vje. Shtpia sht e hapur
    nga ora 10:00-20:00.

    Po ju prezantoj me Ludobus, autobusin m t ri, q qarkullon n Trevizo. N


    zonat e gjelbra t qytetit dhe n sheshet kryesore kalon Ludobuz, me shum lodra,
    lojra, aktivitete, minilaborator pikture, lyerje apo veshje dhe shum lodra t tjera
    pr fmij. Qllimi i ides sht t ofroj argtimin atje ku fmijt jetojn, t krijoj
    hapsira dhe raste shoqrimi, njohje dhe bashkim mes familjeve dhe fmijve e t
    gjallroj hapsirat e gjelbra.

    92
    Anisa Seferaj

    Lexime prrallash pr fmijt. Bashkia ka hedhur nj ide, e cila ka si subjekt


    fmijt nga mosha 3 vje e lart. Pr t gjith fmijt n kndet publike t lojrave,
    kopshte apo parqe, lexohen prralla pr fmij nga persona t zgjedhur nga bashkia si
    msues, edukator apo personazhe t dashur pr ta. Ndrkoh Prralla n Liri sht
    nj ide tjetr e realizuar nga Bashkia e Raguzs. N t gjitha kndet e lojrave, qofshin
    publike apo private, persona t autorizuar nga bashkia tregojn prralla pr fmijt
    dhe kto prralla me autorizimin e administratorve t lojrave mund ti vendosin n
    ambientet e tyre. N fund t realizimit botohet nj libr, i cili u shprndahet falas t
    gjith fmijve t kopshteve.

    Veprat e artit t fmijve n nj muze: ideja filloi me dy faza duke prfshir


    si realizues kryesor fmijt. Si fillim iu krkua t gjith fmijve t shkollave q t
    realizonin vepra arti si piktura, skulptura etj. me tem Biodiversiteti, nj e mir q
    duhet mbrojtur. T gjitha kto vepra bashkia i ekspozon n nj muze, t cilat m pas
    mund t blihen nga t gjith. Fondet e krijuara prdoren pr ti ardhur n ndihm
    mjedisit dhe fmijt marrin pjes n shpenzimin e ktyre fondeve.

    E keni menduar ndonjher se ne edhe sot i mbajm mend prrallat, q na


    kan treguar kur ishim t vegjl? Kjo do t thot q jan nj pjes e rndsishme
    e fmijris son. Ndrkoh n Barcelon, duke u nisur nga ky fakt, kan realizuar
    Ksulkuqen midis pemve. Nj Laborator ilustrimi pr fmijt, q i shrben ndr t
    tjera edhe promovimit t librit pr fmijt e moshs 6-9 vje. Nprmjet fmijve
    grupi i artistve t zgjedhur nga pushteti vendor u krkon fmijve n park t vizatojn
    pjes t ndryshme nga prralla. M pas ata interpretojn n natyr prralln duke
    prdorur dhe vizatimet e realizuara nga fmijt.

    Sporteli shkoll, sht nj shrbim i ri dedikuar shkollave dhe familjeve.


    Bashkia e Milanos ka hapur nj sportel t ri n Zyrn e Informacionit. Sporteli
    shprndan t gjith informacionin e nevojshm pr shkollat, nxnsit, familjet e tyre
    dhe kshtu u vjen n ndihm familjeve migruese n fazn e hyrjes s fmijve n
    shkollat e reja. Ky shrbimi i ofruar sht falas.

    Bashkia e Raguzs ka realizuar nj projekt t ri pr t filluar q n mosh


    t vogl ndrgjegjsimin se pr t prfituar nj shrbim dhe pr t jetuar n shoqri
    duhet t paguhen detyrimet q kemi kundrejt shtetit. N kt ide prfshihen t gjitha
    shkollat fillore t qytetit. Nj grup i prgatitur nga bashkia u shpjegon fmijve
    sistemin fiskal, por nprmjet nj prralle ku prfshihen personazhet m t dashur
    prej tyre.

    Asti tashm ka nj prers natyral bari. Npr oborret e kopshteve dhe


    shkollave t qytetit organizohen kopshte urbane, t cilat mirmbahen nga vet
    nxnsit dhe punonjsit e tyre. Por tashm pas gjith ktyre ideve kopshti urban nuk
    u bn prshtypje, ajo q do t krkoja nga ju sht: A e dini se kush do t jet prersi
    i barit? Do t jet gomari, po, po gomari, i cili jo vetm do t shrbej pr prerjen e
    barit, por do t prdoret pr onoterapi. far sht onoterapia? Onoterapia sht nj

    93
    Qytetet Reagojn

    lloj terapie nga kafsht, q sipas terapuetve jep rezultat, por nuk sht e njohur nga
    shkenca. Ajo prdoret te personat ndryshe t aftsuar, kardiopatikt, personat q
    vuajn nga stresi, q kan varsi nga droga, tek t moshuarit etj. Terapia nprmjet
    gomarit shfrytzon disa karakteristika t gomarit, si: voglsin e tij, durimin, butsin
    n prekje, monotonin dhe ngadalsin n lvizje. Ideja parashikon se nprmjet
    prekjes, njihet kafsha, vlersohet dora si nj mjet komunikimi dhe dashurie, kryhen
    lojra dhe ushtrime q zhvillojn t folurin, prgjegjsin dhe prqndrimin.

    94
    Anisa Seferaj

    DUHANI, ALKOOLI DHE


    LOJRAT E FATIT
    Tashm i njihni ndryshimet, q ka psuar ligji nr. 9636, dat 6.11.2006 pr
    Mbrojtjen e shndetit nga produktet e duhanit, (i ndryshuar), kryesisht vlera e
    gjobave. Pr nj rifreskim:

    300000 (treqind mij) lek, subjekti i tatueshm;


    50000 (pesdhjet mij) lek, personi prgjegjs n institucionet publike;
    5000 lek (pes mij) lek, duhanpirsi.
    Ndrkoh, ligji nr. 9518, dat 18.4.2006 pr Mbrojtjen e t miturve nga prdorimi
    i alkoolit, (i ndryshuar), parashikon se:

    Reklamimi i drejtprdrejt ose trthorazi t pijeve alkoolike drejtuar t miturve


    n t gjitha mjediset e tjera, prjashtuar ato arsimore, si rrug, parqe etj., prbn
    kundrvajtje administrative dhe dnohet me gjob nga Policia Bashkiake, nga 100
    mij deri n 200 mij lek.

    Idet n lidhje me duhanin, alkoolin dhe lojrat e fatit mund ti ndajm n disa
    aspekte: at sensibilizues, ato q kan nevoj pr fonde dhe ato q realizohen me
    shum vullnet. N ishujt Kanarie, luftn kundr duhanit dhe alkoolit e realizojn duke
    rnduar xhepat e qytetarve dhe kjo sht vendosja e nj takse ekstra, ku t ardhurat
    nga taksa t prdoren pr reklama kundr duhanit, alkoolit dhe prdorimit t tyre, me
    iniciativa pro shndetit.

    Mbretria e Bashkuar ka paraqitur planin e masave n luftn kundr konsumimit


    t duhanit dhe alkoolit (me fokusimin kryesisht tek t rinjt):

    - Ndalimi i duhanit n institucione arsimore;


    - Ndalimi i reklamave t duhanit n ambientet brenda dhe jasht institucioneve
    arsimore;

    95
    Qytetet Reagojn

    - Ndalimi i uljes s mimit t tyre.


    - Ndalimi i reklamave n publikimet e kolegjeve;
    - Sigurimi i trajtimeve falas ndaj duhanit n kampus;
    - Ndalimi i vjeljes s fondeve nga kompanit e duhanit;
    - Mospranimi i donacioneve apo granteve nga industria e duhanit.
    Nju Jorku ka vendosur t ndaloj prijen e duhanit n parqet publike. Ndalimi i
    pirjes s duhanit, q ishte vendosur n ambientet publike, sht shtrir edhe n parqe
    dhe plazhe publike. Masa parashikon q personat q shkelin kt norm marrin
    gjoba deri n vlern e 250 dollarve. Ajo vepron n 1700 parqe dhe u vendos n vitin
    2011, kur kryetari i bashkis ishte Bloomberg, i cili e justifikoj kt mas me luftn
    kundr pirjes pasive t duhanit. Po n SHBA realizohet shprndarja e portokajve
    dhe limonve falas ndaj personave q premtojn q pr nj dit nuk do t pijn
    duhan. Urdhri i Mjekut ka vendosur q mjekt t mos tymosin n spitale dhe n sy
    t pacientve n hapsirat e lejuara pr pirjen e duhanit. N Mbretrin e Bashkuar
    mjekt me ligj e kan t ndaluar pirjen e duhanit. Gjithashtu, n shum vende t bots
    garantohet kryerja e analizave t mushkris n ditn kundr duhanit, falas pr t
    gjith. Ndrkoh Kanadaja e ka t ndaluar pirjen e duhanit, prve t tjerash dhe n
    stacionet e autobusit.

    Milano: SMOKE? BE FREE!. Ideja parashikon mbledhjen e nj grupi, q takohet


    6 her pr 90 minuta, dy her n muaj dhe diskuton, zbulon botn e duhanit me nj
    psikolog dhe nj dshmitar, q ka arritur t heq dor nga duhani. Gjithashtu, kryhet
    nj test alkooli nj her n jav plotsohet nj pyetsor dhe drgohet me email pr t
    kuptuar marrdhnien me alkoolin dhe faktort e shumt q t rrezikojn jetn. N
    shkmbim t pjesmarrjes ofrohen produkte kozmetike, bhet ulje mimi pr biletat
    e kinemas, jepen Playstation PSP, mini-fotokamera HD, notebook e netbook duke
    arritur n nj udhtim n Europ pr dy persona pr dy net.

    Bashkia e Bellunos nn nismn Nj gur n lum mund t ndryshoj rrjedhn,


    ka realizuar nj ide n luftn kundr alkoolit. Ajo parashikon organizimin e kurseve
    pr baristt e t gjitha lokaleve t qytetit, q frekuentohen nga t rinjt. Kursi u
    mson baristve se si t realizojn kokteile analkolike t shijshm, shumngjyrsh
    dhe freskues. Ideja reklamohet nga nj personazh, i cili sht shum i dashur pr
    t rinjt, pr t treguar se ka forma t tjera argtimi ve alkoolit. N bashkpunim
    me baret, kokteilet pr t rinjt shiten me mime t ulura, pr ti shtyr ata drejt
    blerjes. N festat e shumta q organizohen nga bashkia u krkohet t rinjve n hyrje
    t mos pin alkool. Nse gjat gjith fests ata ruajn premtimin, prfitojn shum
    dhurata. T rinjt monitorohen nga nj grup vullnetarsh t organizuar nga bashkia,
    q pozicionohen n qendrat e frekuentuara prej tyre.

    96
    Anisa Seferaj

    NASOROSSO PARTY - ideja m e re, ka pr qllim parandalimin e aksidenteve


    rrugore si rezultat i konsumimit t alkoolit. Mesazhi i projektit nuk sht mos pini, por
    ka pr qllim tu tregoj t rinjve se nse abuzohet me pirjen e alkoolit, sht e mir e
    prgjithshme t mos drejtohet mjeti. Pr kt do fundjav bashkia e prfaqsuar nga
    policia bashkiake vendoset n pubet e ndryshme t qytetit. N kto takime t rinjve u
    shpjegohen pasojat e alkoolit dhe, gjithashtu, ata mund t bjn falas testin pr sasin
    e alkoolit n gjak. Testi kryhet si me hyrjen n lokal, edhe n momentin e daljes. T
    gjith atyre, q kan nj vler alkooli m t ult se 0,50gr/l, u jepet nj gaxhet dhurat
    n kujtim t mbrmjes. Si rezultat i realizimit t ksaj ideje rreth 3000 t rinj kan
    marr informacionin e nevojshm n lidhje me konsumimin e alkoolit.

    Street Art Party ndrthur artin me dy plag t shoqris: drogn dhe alkoolin.
    Bashkia e Pavias ka hedhur nj ide, e cila parashikon organizimin n sheshin
    kryesor t qytetit t nj feste. N shesh vendosen 6 stenda n t cilat ka: shkruajts
    muresh, skeaters, break dance, xhokolier dhe muzikant t rrugs. Publiku mund
    t komunikoj me artistt gjat fests dhe motoja e fests sht Jo m alkool dhe
    drog.

    Nj ndr problemet e konsumimit t alkoolit sht drejtimi i mjetit n gjendje t


    dehur. N Alessandria kan realizuar nj ide: Jo t dehur, por esll. Ideja ka pr
    synim uljen e fenomenit t drejtimit t mjetit n rastet kur qytetart kan konsumuar
    alkool/drog. Strategjia vepron n dy aspekte:

    1. Aspekti i par sht aspekti informues sensibilizimi i opinionit publik,


    kryesisht i t rinjve, duke treguar pasojat e drejtimit t mjetit, n gjendje t
    dehur. Kryesisht sensibilizimi synon t jet ironik dhe me nj tonalitet pozitiv
    n tre sense: parandalim, kontroll dhe vetkontroll. Krijimi i nj rrjeti mediatik
    q t shprndaj fushatn.

    2. Aspekti i dyt sht aspekti i kontrollit rritja e kontrollove duke prfshir


    dhe kontrollet shndetsore, bashkpunimin e Policis Bashkiake me Policin
    e Shtetit dhe me Inspektoratet Shndetsore. Kontrolli prqndrohet kryesisht
    gjat nats.

    3. Vendosja e logos s projektit n shum vende t qytetit me synim q t


    reklamohet.

    4. Vendosja pran shkollave e strukturave t specializuara q shprndajn


    informacionin s bashku me policin bashkiake. Nj mnyr komunikimi me
    t rinjt duke qn m shum shok n shpjegim sesa polic.

    5. Bashkpunimi me baret duke krkuar q edhe ata t ndihmojn n kt luft.

    6. Organzimi i seminareve npr shkolla dhe vende t cilat shrbejn pr


    argtimin e t rinjve.

    97
    Qytetet Reagojn

    Monitorimi i t dhnave, analizimi i tyre dhe kalimi i nj faze t dyt n arritjen


    e qllimit, duke vepruar me masa shtrnguese t parashikuara nga ligji. Policia
    Bashkiake e Viterbos ka realizuar nj ide, e cila parashikon kontrollin e 80 dyqaneve,
    q jan vendosur n territorin e ksaj bashkie. Kontrolli kryhet pr t ndaluar shitjen
    e duhanit t miturve. Gjithashtu, kontrolli shtrihet edhe n pikat automatike t shitjes.

    Ideja e Bashkis s Parms, Prqafo Jetn, sht e administruar nga t rinjt


    e qytetit dhe komunikon nj mesazh t rndsishm, q jeta duhet shtrnguar fort,
    sa m shum t jet e mundur. Ideja u realizua n kuadr t lufts kundr alkoolit,
    q mund t konsumohet nga t rinjt, ku n sheshet e qytetit t rinjt e zgjedhur nga
    bashkia u shprndan bashkmoshatarve t tyre byzylyk gome ngjyr roz dhe nj
    broshur, ku shpjegohen pasojat e konsumimit t alkoolit. Byzylyku duhet t mbahet
    nga t rinjt gjat netve t argtimit. Gjithsej, bashkia ka vendosur shprndarjen e
    15 mij byzylykve dhe n to sht shkruar Prqafo jetn. T rinjt me vendosjen e
    tij prfshijn edhe t rinjt e tjer, q ata njohin.

    Bashkia e Milanos n bashkpunim me pushtetin qendror i ka shpallur luft


    konsumimit t paprgjegjshm t alkoolit duke konstatuar se 684 aksidente n qytetin
    e Milanos, pr vitin 2009, kan ardhur si rezultat i drejtimit t mjetit n gjendje t
    dehur. Normat pr alkoolin n Itali kan psuar nj ndryshim koht e fundit, ku t gjitha
    lokalet jan t detyruara t ken aparaturn pr matjen e nivelit t alkoolit n gjak
    dhe duhet t vendosin n vende t dukshme tabelat etilometrike. Policia bashkiake
    kontrollon nse jan marr masat pr vendosjen e tyre, n t kundrt parashikohet nj
    gjob prej 500 euro. Administratort e bareve duhet t matin nivelin e alkoolit n gjak
    t personave, q do t drejtojn mjetin dhe policia bashkiake mund t kryej kontrolle
    t herpashershme gjat nats duke br matjet.

    Ndrkoh n Lim tashm jan vendosur sisteme alarmi pr duhanin. N


    ambiente, ku nuk lejohet pirja e duhanit, vendoset nj sistem i till, i cili menjher
    lajmron nprmjet nj sistemi policin bashkiake, e cila ndrhyn pr gjobitjen
    jo vetm t subjektit, por edhe t personave, t cilt konsumojn duhan n kto
    ambiente. Sistemet jan t detyrueshme dhe nj pjes e vlers s tyre financohet nga
    vet pushteti vendor.

    Kryetari i Bashkis s Breckland-it, ka zbatuar nj ide nn moton Pi duhan,


    paga m e ult. Bashkia e Breckland-it ndodhet n Britanin e Madhe dhe Kshilli
    Bashkiak ka vendosur q duhanpirsve tu prcaktohet nj pushim brenda orarit t
    puns, q shrben pr pirjen e duhanit. Pushimet e tjera i komunikohen eprorit, si
    dhe minutat prkatse t harxhuara pr kt pushim. N baz t llogaritjeve mujore
    pjesa e harxhuar hiqet nga paga. Kryetari i bashkis e justifikoi vendimin nn moton
    Drejtsi pr t gjith. Si rezultat i zbatimit me rreptsi t ligjit antiduhan duhanpirsit
    n Britanin e Madhe jan ulur nga 36% n 22% t banorve t vendit.

    Bashkia e Milanos n bashkpunim me farmacit e qytetit ka ndrmarr nj


    projekt t ri duke konstatuar se 30 persona n 100 pijn duhan, ku 20 n 100 sht

    98
    Anisa Seferaj

    mesatarja tek t rinjt nn 18 vje. Ideja u realizua n 5 farmaci t qytetit. N 6 muajt


    e par u parashikua prania e psikologut t specializuar n kt fush dhe farmacisti,
    q u jep ndihmn e duhur mjeksore personave q vendosin t heqin dor nga duhani.
    Pr personat q duan t ln duhanin prgatitet nj program i personalizuar, q ndiqet
    nn drejtimin e stafit mjeksor dhe i gjith shrbimi i ofruar sht falas.

    Bashkia e Parms pr t dhn shembullin e saj pr t gjith qytetart, n kuadr t


    lufts kundr alkoolit dhe drogave, ka realizuar n ambientet e puns, testet e alkoolit
    dhe drogs pr t gjith stafin. Grupi i puns pas evidentimit t personave q kan
    kto probleme ndihmoi n kurimin e tyre. Kryetari i bashkis e justifikoi iniciativn
    me moton Kush qeveris nj qytet duhet t jet n kushte perfekte psikofizike pr t
    mbrojtur sa m mir interesin e t gjith qytetarve.

    Bashkia e Milanos ka realizuar nj ide me karakter edukues duke par t dhnat m t


    fundit alarmuese, nga t cilat doli se 1,7% e popullsis s qytetit, e moshs 18-70 vje,
    vuante nga ludopatia, 40% harxhonte rreth 500 euro n muaj n kto lojra. Ludopatia
    sht smundja e varsis kundrejt lojrave t videopokerit. Nprmjet nj fushate
    sensibilizuese bashkia u bn me dije qytetarve, q videopokeri i bn mir arks s
    shtetit, por u bn dm kuletave dhe shndetit t qytetarve. Ideja ka pr synim t
    tregoj q frekuentimi pr nj koh t gjat i ktyre qendrave i shtyn qytetart n forma
    maniakale dhe obsesive. Ideja parashikon prve pikave t takimit edhe shprndarjen
    e broshurave me t gjith informacionin e nevojshm dhe mundsit pr tu shruar
    nga kjo smundje.

    99
    Qytetet Reagojn

    100
    Anisa Seferaj

    SOCIALE
    SIGURIA PUBLIKE

    Tre qytete, Parma, Madridi dhe Raguza, pr t rritur sigurin publike n


    qytet, realizojn ide nprmjet ndrhyrjes s Policis Bashkiake. Parma iden e saj e
    realizon me vendosjen n katr zonat m t rndsishme t qytetit t strukturave t
    Policis Bashkiake, duke realizuar t ashtuquajturat Front Office. Pikat jan jo vetm
    informative, por ruajn qetsin dhe kontrollin e territorit n kto zona. Ndrkoh n
    Madrid, Policia Bashkiake ka marr masa pr sigurin n rrug. Nga nj studim i kryer
    nga policia bashkiake u vu re se normat kryesore t qarkullimit rrugor shkeleshin nga
    kmbsort. Ideja e realizuar nga bashkia kishte pr synim mbrojtjen e kmbsorve,
    iklistve dhe personave ndryshe t aftsuar. Grupe t policis bashkiake vendosen
    n kryqzimet e rrugve, kalimet e kmbsorve, kalimet pr biikletat dhe korsit
    e tyre, n kontroll t vendeve t rezervuara vetm pr personat ndryshe t aftsuar.
    Si fillim, n mnyr sensibilizuese dhe edukuese, vet polict bashkiak msojn
    qytetart dhe ndrhyjn kur ata shkelin normat. Periudha sensibilizuese do t zgjas
    pr nj koh tremujore dhe m pas do t kalohet n fakte, pra gjoba pr kundrvajtjet
    e kryera.

    Ndrkoh n Raguz, Policia Bashkiake i sht bashkuar ides s bashkis s


    Raguzs n lidhje me sigurin rrugore. N kuadr t ksaj ideje disa prfaqsues t
    policis bashkiake t trajnuar nga strukturat prkatse japin dy or n jav leksione
    n shkollat fillore dhe t mesme, me moton Arsimimi dhe siguria n rrug. Ata
    shpjegojn t gjitha rregullat, q duhet t respektohen nga nj kmbsor dhe rregullat
    q duhet t respektohen gjat qndrimit t tyre n makin.

    101
    Qytetet Reagojn

    Bashkia e Viencs ka marr nj sr masash pr sigurin rrugore t kmbsorve


    n qytet. Kjo ide u realizua nprmjet:

    - Kontrollit t vazhdueshm t zonave t vijave t bardha, nga ana e policis


    bashkiake dhe vendosjes s gjobave drejtuesve t mjeteve, q nuk ndalojn
    pr kalimin e kmbsorve edhe kur nuk ka semafor pr rregullimin e
    trafikut;

    - N t gjitha zonat, ku kishte vija t bardha, u realizua nj ngritje e siprfaqes,


    q t krijohet ideja e hyrjes n zon, nprmjet nj dere;

    - N zonat ku semafort nuk u vijn n ndihm kmbsorve dhe iklistve u


    vendosn mbikalime t gjelbra;

    - T gjith koshat e mbetjeve urbane u spostuan nga trotuaret pr tu ln sa


    m shum vend kmbsorve dhe u vendosn shum larg vijave t bardha.

    Edhe Bashkia e Sasarit fokuson idet e saj pr kmbsor t sigurt, kryesisht


    pr personat ndryshe t aftsuar, veanrisht t verbrit. N bashkpunim me
    policin bashkiake personat ndryshe t aftsuar vendosn n lvizjet e tyre n qytet
    gjobat ndaj atyre q nuk respektojn rregullat pr kmbsort n prgjithsi dhe pr
    personat ndryshe t aftsuar n veanti. Si rezultat jan vendosur rreth 5 000 gjoba
    morale ndaj mjeteve dhe n to paraqiten t gjitha nenet e kodit rrugor, normat q
    duhet t respektohen nga drejtuesit e mjeteve pr tua rikujtuar dhe njher. Policia
    bashkiake mban nj prmbledhje t tyre me datn dhe orn e vendosjes dhe ia kalon
    ato policis rrugore.

    Siguria publike sht shum e nevojshme edhe n mjetet e transportit. Novara


    dhe Lioni e realizuan kt nprmjet dy ideve shum interesante. Novara u fokusua
    tek ideja m shum siguri n autobus. Bashkia e saj realizoi nj ide pr rritjen
    e siguris publike n autobust e qytetit. Nprmjet nj grupi pune t ngritur nga
    bashkia, u realizua lvizja n autobust e qytetit pr t kontrolluar sigurin e tyre.
    Grupi i veshur civil, u mor me kontrollin e stacioneve t autobusve dhe, gjithashtu,
    realizoi nj kurs vetmbrojtjeje ndaj t gjith faturinove t autobusve pr tu ardhur
    n ndihm qytetarve n rrezik. T gjith faturinot u pajisn nga grupi i puns me
    spray me spec djegs, q prdoret si mjet vetmbrojtjeje n rast sulmi fizik.

    Ndrsa Lioni e realizoi rritjen e siguris publike nprmjet taksis roz. T


    shkosh n shtpi e sigurt me nj tarif m t ult. Ideja u vjen n ndihm vajzave, t
    cilat pr shkak t puns apo arsye t tjera duhet t shkojn n shtpi n ort e vona
    t nats. Ideja realizohet nprmjet bonuseve t shprndara nga pushteti vendor. Ulja
    e prfituar sht nga ora 19:00 deri n orn 01:00 t nats duke u treguar bonusin
    drejtuesve t taksive. Deri ktu duket nj ide pa vler, por marrveshja e realizuar
    ndrmjet pushtetit vendor dhe taksistve t prfshir n projekt, sht se ata duhet t
    presin q zonja t hyj n ndrtesn n t ciln ajo jeton e m pas t largohet.

    102
    Anisa Seferaj

    Telekamera n taksi, m shum siguri pr taksistt - e realizon Parma me iden


    e saj eksperimentale. Ideja lindi pas nj kontrolli t kryer dhe prej tij rezultoi se
    taksistt ishin nj kategori n rrezik. Nprmjet ksaj ideje n taksi vendosen kamera
    dhe mundet menjher t prcaktohet vendndodhja e taksis, q ka lshuar alarmin
    duke i dhn ndihmn e menjhershme. do mjet sht i pajisur me nj minikamera
    me sensor drite dhe prues me rreze infra t kuqe pr filmimet natn. Ai kryen
    fotografi q mund t arrijn deri n 62 mij cop. Gjithka sht n prputhje me ligjin
    sepse pamjet mund t prdoren vetm kur taksisti lshon alarmin.

    Bashkia e Parms ka vendosur rritjen e kontrolleve t policis bashkiake


    n t gjith tregjet e qytetit. Prve kontrolleve n kto zona, u vendosn kamera
    pr mbikqyrjen e qytetit. Iniciativa u ndrmor n kuadr t rritjes s ankesave
    t tregtarve dhe qytetarve t zons pas shtimit t vjedhjeve n zon dhe akteve
    vandale.

    Syt elektronik jan pr t monitoruar lagjet. Bashkia e Torinos, pr t rritur


    sigurin publike n qytet, s bashku me Policin Bashkiake, ka identifikuar zonat
    m problematike t qytetit n kt aspekt. Gjithashtu, pr do zon jan identifikuar
    vendet m shqetsuese dhe q jan vatr krimi. Pr tu ardhur n ndihm qytetarve,
    s bashku me Policin e Shtetit, ajo ka br t mundur vendosjen e kamerave, t cilat
    filmojn n harkun kohor dit-nat gjithka q ndodh n pikat problematike t ktyr
    zonave. N bashki sht vendosur nj kabin regji, e cila monitorohet nga Policia
    Bashkiake. N lagjen Montanara, q sht dhe m problematike, jan vendosur 15
    kamera, t cilat bjn t mundur edhe leximin e targave t makinave pr arsye t
    siguris urbane. Disa jan t fiksuara, disa jan t lvizshme dhe t pajisura me zoom,
    pr t lejuar nj kontroll t detajuar n t gjitha pozicionet. N zon jan vendosur
    edhe tabelat informative, t cilat lajmrojn ekzistencn e nj zon t monitoruar nga
    kamerat.

    Ndrsa Milanoja ka vepruar n dy drejtime: m shum siguri me planin Sierra dhe


    nj- qind drita pr nj park. Plani Sierra parashikon 24 patrulla t ndara n tre turne,
    t cilat prshkruajn zonat m t ndjeshme t qytetit t njohura kshtu n hartn e
    Policis Bashkiake. Policia Bashkiake realizoi nj hart t njohur me emrin Harta e
    rrezikut, e cila ka t prcaktuara zonat m t rrezikshme dhe problematike t qytetit.
    Kjo m pas shoqrohet me lvizjen e policve, e cila sht nj lvizje kapilare, q bn t
    mundur q qytetart t ndihen m t sigurt dhe t ken m pran policin bashkiake.
    Ideja prfshin pjesmarrjen e 50 policve bashkiak, t cilt duhet t ndjekin rrug
    t krijuara posarisht pr t, n bazn e harts s realizuar. Synimi kryesor i ksaj
    ideje jan zonat periferike t qytetit, t cilat nuk e kan shum t prekshme dhe t
    dukshme punn e policis bashkiake.

    Njqind drita pr nj park - Bashkia e Milanos ka filluar zhvillimin e Planit t


    Ndriimit t qytetit. Zbatimi i planit prfshin nj sr etapash, q kan t bjn me
    rregullimin e ndriimit n t gjith qytetin: nga rrugt, hapsirat publike, parqet

    103
    Qytetet Reagojn

    dhe zona t ndryshme t qytetit. Faza m e re prfshin ndriimin e parqeve publike.


    Parku i qytetit ndryshon ndriimin pr t rritur sigurin, cilsin e dekorit urban
    dhe sjell m shum kursim energjie. Ndriimi sht i till, q ti vij n ndihm jo
    vetm shikueshmris, por kryesisht kmbsorve. N park vendosen llamba
    me nj efienc ndriimi t barabart me 100 w, duke prmirsuar rendimentin e
    prgjithshm t impiantit me uljen e kostove energjitike. I gjith impianti i ndriimit
    sht i karakterizuar nga emetimi i drits s bardh, q prmirson pamjen dhe
    perceptimin e figurave dhe ngjyrave. Gjithashtu, ideja parashikon rritjen e numrit t
    llambave n t gjith parkun e m pas n t gjith qytetin.

    Pr trheqjen e vmendjes n lagjet e qytetit, ku siguria publike sht shum e


    ult, e dini se far ideje u lindi dy kshilltareve t kryetarit t Bashkis s Kremons?
    T dyja zonjat u veshn dhe u lyen me tipiken e prostitutave, nuk m plqen ta
    them kshtu, por ... dhe u vendosn n rrugn e zons, n t ciln prqndroheshin
    m shum prostitutat. N zon u vendosn kamera dhe n momentin kur drejtuesit
    e mjeteve ndalonin, kryetari i Bashkis paraqitej dhe u shpjegonte n mnyr
    ironizuese q pasi t kishin prfunduar marrdhnien duhet t bnin diferencimin e
    mbetjeve. Pjesa e ides q mua nuk m plqen sht fakti se vendosja e kamerave,
    i bn t mundur policis bashkiake t qytetit vendosjen e gjobave ndaj drejtuesve t
    mjeteve. Ndrkoh q kto gjoba jan m t vjelshme pr arsye se qytetart shkojn
    ti paguajn para se gjoba t shkoj n shtpi dhe t zbulohet nga bashkshortet.
    Nuk m plqen fakti se pr t ndaluar nj fenomen prsri do t prdorim masn
    shtrnguese, gjobn.

    Bashkia e Sondrios, duke marr n konsiderat faktin se dhuna kundrejt femrave


    ka psuar rritje, pra feminicidi ka arritur nivele shum t larta, ka hedhur nj ide, e
    cila u vjen n ndihm t gjitha femrave t t gjitha grupmoshave. Ideja qndron n
    kryerjen e nj kursi vetmbrojtjeje me specialist, pr t gjitha femrat, q organizohet
    falas nga bashkia n ambientet e t gjitha shkollave n oraret e pasdites.

    104
    Anisa Seferaj

    SOCIALE
    AKTIVITET N HAPSIRA PUBLIKE

    Tirana sht nj qytet q lumi Lana e prshkron n shum pjes t tij. Ajo
    q t bie n sy sht se ai shrben si nj dekor, por nuk ka jet. N shum vende t
    bots lumenjt q prshkruajn qytetet shfrytzohen n shum aspekte duke filluar
    nga prdorimi pr plazh, pr ambiente kinemaje, biblotek apo dhe pr zhvillimin e
    aktiviteteve kulturore. do t shtun n brigjet e lumit Sena, q prshkron qytetin,
    duhet t nnvizojm faktin se Sena prdoret edhe pr plazh, bashkia organizon nj
    aktivitet, i cili parashikon vendosjen n pjes t ndryshme t tij t grupeve muzikore,
    aktiviteteve argtuese t ndryshme, shprndarjen e ushqimeve slow food, piktorve
    t rinj dhe pijeve karakteristike vendase.

    Edhe Londra me Tamizin e saj ka menduar q t rigjallrohet. Edhe pse


    Tamizi sht deklaruar i vdekur biologjikisht 50 vite m par, Bashkia ka menduar ta
    rikthej n jet. Ideja parashikon fillimin e jets ujore nprmjet ndrhyrjeve t stafit,
    q ka marr prsipr fillimin e jets s lumit. Bashkia ka vendosur hedhjen e farave
    pr fillimin e mbirjes s bimve ujore dhe n uj do t hidhen vez peshku pr fillimin
    e zhvillimit t peshqve n lumin e Londrs. Idet n nj t ardhme jan q t arrijn
    suksesin e projekteve, q ka arritur Sena n Paris.

    105
    Qytetet Reagojn

    Bashkia e Ravens, pr t afruar fmijt me teatrin, realizoi nj ide me


    titullin Nj rrug fantastike. Ideja bhet e mundur nprmjet nj grupi teatral,
    i cili nj her n jav jep teatr n shkollat publike t qytetit, falas. Ndrkoh
    Bashkia e Kremons realizon kineman n hapsirat publike. Me sloganin Mund
    ta ojm kineman ku ne dshirojm, ajo ka realizuar nj ide q ndrthur artin
    me ekologjin. Kinemaja, q funksionon nprmjet paneleve diellore, vendoset
    n hapsirat publike t qytetit nprmjet nj ruloti dhe brenda saj mund t
    qndrojn deri n 8 t rritur ose 12 fmij. Bileta e kinemas sht m e ult se ajo
    q paguhet n kinemat normale t qytetit duke konstatuar se dhe kostoja sht m e
    ult. Videoprojektori sht Led dhe punon nprmjet katr baterive, q ushqehen nga
    panelet diellore.

    Ndrkoh Bashkia e Milanos fokusohet n dy ide t ndryshme: nj n periudhn


    e festave dhe tjetra gjat vitit. N lagjet e qytetit nn moton Festat vijn me karroc
    organizohen festa t ndryshme prgjat gjith muajit dhjetor. Festat organizohen
    n hapsirat publike t lagjeve dhe kan shum lodra, ku fmijt mund t luajn. T
    gjitha kto t organizuara falas, duke par krizn ekonomike q po kalojn familjet.
    Gjat mungess s festave, Mi Danza pushton qytetin. Rreth 50 balerin vendosen
    n sheshet kryesore t qytetit duke organizuar n ort e pasdites kurse krcimi
    pr t gjith. Ideja realizohet nga tetori deri n dhjetor t do viti dhe prsritet n
    muajt e pranvers. Oraret e zhvillimit jan nga ora 17:00 deri n orn 20:00 dhe n t
    prfshihen t gjith tipet e krcimit. Para fillimit t kurseve grupi i balerinve realizon
    nj minispektakl pr t treguar aftsit e tyre.

    106
    Anisa Seferaj

    Roma n prag t festave organizon Nata m e bukur n prag t festave. N


    sheshin e qytetit organizohen evenimente me humoristt m n z t qytetit dhe ata
    t rinj. Gjithka sht falas dhe pr spektatort ofrohet kafe pr tiu dhn nj ambient
    sa m familjar. N orare t caktuara organizohet nj karaoke n kushtet e nj sheshi
    shum t madh.

    Sassari realizon nj ide ku motoja sht organizimi i nj evenimenti pr


    t gjith qytetin. Duke filluar nga 13 nntori deri m 26 mars do t enjte, nga ora
    20:00 deri n orn 24:00, n nj rrug q sht e frekuentuar vetm nga kmbsort,
    projektohen n fasadat e saj vepra arti t artistve t qytetit. T gjith baret e dyqanet
    e zons i bashkohen ides, ku t gjith klientve t tyre u shprndahen kartolina t
    prgatitura nga bashkia, ku pasqyrohen t dhnat e artistve dhe artit t ekspozuar. I
    gjith aktiviteti shoqrohet nga muzika q ofrojn grupet muzikore lokale. Gjithashtu,
    po kjo bashki mendon pr t afruar t rinjt me biblotekn. Nj nat n biblotek -
    sht ideja pr ti dhn jet bibloteks s qytetit dhe pr ta lidhur me jetn kulturore
    t qytetit. Kjo ka ardhur si rezultat i shtimit t shrbimeve ku promovimi i leximit
    sht ndrthurur me konferenca, projektime t filmave, koncerte muzikore dhe
    shfaqje teatrale. Pr t rritur frekuentuesit, shrbimeve t msiprme iu bashkngjit
    nj projekti i ri: nj her n muaj bibloteka e qytetit do t qndroj e hapur edhe natn,
    ku do t ofrohen spektakle t shumta si brenda dhe jasht saj.

    Bibloteka lvizs n autobus - t udhtosh me autobus ofron n qytetin e


    Parms t gjitha komoditetet: eviton rradht e gjata t makinave, qetsin, duke ditur
    se dikush tjetr kujdeset pr t drejtuar mjetin, pra me mundsin pr pasagjert t
    relaksohen dhe tu dedikohen aspekteve t tjera t jets. Nn kt moto bashkia e
    Parms ka nisur nj ide, q ndrthur transportin me kulturn. T gjith autobust e
    qytetit pajisen me nj biblotek t lvizshme ku qytetart zgjedhin librin e lexojn gjat
    udhtimit, pastaj e vendosin prsri n vend. Librat e vendosur ndahen ndrmjet dy
    kategorive n ato me tregime t shkurtra, poezi dhe romane pr t shtyr pasagjerin
    q ta frekuentoj prsri kt linj dhe pr t vazhduar leximin.

    Nj film pr tu tregtuar n biblotek -Bashkia e Raguzs ka realizuar nj ide,


    q ndrthur leximin me kineman, pr t sjell m pran artin tek t rinjt. Filmat e
    prezantuar jan filma t prodhimit vendas dhe aktort m t njohur t kinemas n
    nj dit t caktuar t javs paraqiten n biblotek pr t treguar nj ndr filmat, q
    ata kan realizuar, qoft ky edhe i vjetr. Takimet mbahen n ambientet e bibloteks
    dhe organizohen nga prfaqsuesit e bibloteks dhe stafi i bashkis.

    Bashkia e Parms afron qytetart e saj me operan. Ajo ka ndrmarr nj


    iniciativ t re pr t sjell artin sa m pran qytetarve. Pr t gjith qytetart mbi 30
    vje dhe q jan t apasionuar mbas operas, bashkia ka br t mundur q n orare t
    caktuara t gjith qytetart t mund t bhen pjes e ktij arti shum t veant dhe
    shpeshher jo shum t ndjekur nga t gjith ne.

    107
    Qytetet Reagojn

    Nj ide q ndrthur jo vetm artin dhe kulturn, por dhe afrimitetin me


    qytetart: Bashkia e Madridit urimet pr festat pr t gjith qytetart i shprndan me
    nj video, ku jan filmuar t gjitha ambientet e bashkis dhe punonjsit e saj dhe uron
    t gjith qytetart gzuar festat. Meqnse shahu sht br or msimi n shkoll,
    ne mund ta marrim kt ide pr ta zhvilluar akoma dhe m shum. Sheshi i qytetit t
    Viencs, q n nj pjes t caktuar kishte shrbyer pr parkimin e makinave, shrben
    tashm si nj knd argtimi. Pas mbylljes s parkimit pr makinat e punonjsve
    t bashkis, hapsira sht ngjyrosur nga stafi si nj tavolin shahu. do t mart
    dhe t premte, nga ora 20:00 deri n orn 24:00, zhvillohen lojra me pjesmarrjen
    e qytetarve. Ndrkoh Bashkia e Verbanias ka organizuar nj ide, e cila i vjen n
    mbshtetje aktivitetit fizik. N sheshin e qytetit do t diel nga ora 10:00 deri ne
    orn 18:00 zhvillohet golf. Aktiviteti sht falas dhe organizohet me ndihmn e tre
    instruktorve t golfit. N nj hapsir publike mund t vendosim nj kamper pr
    sportistt. Bashkia e Beneventos ka organizuar nj ide pr tu ardhur n mbshtetje t
    gjith sportistve. N sheshin kryesor t qytetit vendoset nj kamper, i cili funksionon
    si nj qendr pr sportivt gjat gjith fundjavs. N t zhvillohen aktivitete t shumta
    sportive si ping-pong, biliardo apo lojra t tjera, q mund t kryhen n hapsirn e
    nj kampi dhe shrben pr t par ndeshjet falas pr t gjith tifozt.

    Ne kemi Natn e Bardh t qytetit, por mund t organizojm dhe Natn e


    Bardh t Sportit. Bashkia e Lionit ka organizuar Natn e Bardh t Sportit. Ajo zgjat
    9 or, zhvillohet n qendr t qytetit, realizohen 40 aktivitete sportive dhe jan t
    pranishm instruktor dhe msues t sporteve t ndryshme. Aktiviteti zgjatet prtej
    zons s qendrs s qytetit duke organizuar edhe gara me iklistt npr zona t
    ndryshme t tij. Nata e Bardh prfshin edhe organizimin e shtitjeve me biiklet
    natn n parkun m t madh t qytetit.

    Nj aspekt t rndsishm pr do qytet luan edhe zhvillimi i turizmit.


    Kshilltari i turizmit t Siens ka menduar nj risi n lidhje me promovimin e qytetit.
    N nj usb vendosen t gjith evenimentet, aktivitetet q organizohen nga bashkia
    e Siens pr vitin dhe, gjithashtu, pasqyrohen vendet, t cilat duhet t vizitohen nga
    turistt. Kjo usb u jepet t gjith turistve q vijn n qytet dhe ata ua shprndajn
    apo tregojn bashkqytetarve t tyre kur t kthehen. N t pasqyrohen traditat
    apo veantit e kuzhins q ofron qyteti. Turizmi mund t zhvillohet edhe nprmjet
    biikletave. Milanoja, pr promovimin e qytetit dhe pr ti ardhur n ndihm transportit,
    ka realizuar nj ide t re. Stafi i bashkis do tu vij n ndihm turistve q do t
    vizitojn qytetit. N qendr t qytetit do t vendosen disa stacione me biikleta.
    Biikletat do t jepen falas pr t gjith turistt, q do t vizitojn qytetin dhe nn
    drejtimin e stafit mund t vizitojn pr nj periudh kohore prej 1 or e 30 minuta pikat
    kryesore t qytetit.

    Teknologjia n ndihm t turizmit - Vizita n Rom mund t realizohet


    edhe nprmjet celularit. Bashkia e Roms ka paraqitur guidn e par turistike t
    kryeqytetit e aksesueshme nprmjet celularit, ku merren informacione pr vendet,

    108
    Anisa Seferaj

    lvizjet, rrugt dhe monumetet e qytetit. Guida sht e ndar n rrug t ndryshme,
    t cilat mund t zgjidhen nga qytetari n baz t itinerarit q do t ndiqet. Ndrmjet
    mundsive ekziston nj navigator, q simulon nj guid virtuale mbi nj hart
    interaktive. Gjithashtu, mund t merret informacion n lidhje me evenimentet sportive,
    t muziks, teatrit dhe kulturs, ofertat speciale t tureve, pr hotelet, restorantet dhe
    gjithka q ofron qyteti pr personat ndryshe t aftsuar.

    Bashkia e Bergamos nuk u drejtohet turistve, por qytetarve t saj,


    nprmjet nj guide praktike. Guida e prbr prej 30 faqesh krkon t afroj sa
    m shum qytetarin me bashkin dhe tregon hapat konkret q duhet t ndjek
    qytetari pr do problem apo nevoj q ka n lidhje me t. Guidat shprndahen falas
    pr t gjith qytetart dhe n to gjenden edhe adresat e institucioneve shtetrore
    m t rndsishme. Guida sht e ndar n 15 seksione, si Ngjarjet e Jets; T
    komunikojm; Lvizja; T rinjt dhe sporti etj.

    109
    Qytetet Reagojn

    110
    Anisa Seferaj

    SOCIALE

    Pushteti vendor n shum vende t bots sht fokusuar n shum ide n lidhje
    me moshn e tret. Idet jan nga m t ndryshmet, duke filluar nga teknologjia,
    gjithprfshirja dhe mbshtetja n realizimin e aktiviteteve. Bashkia e Roms ka
    pajisur me nj byzylyk elektronik t gjith qytetart e moshs s tret. Ky byzylyk
    elektronik sht i lidhur me nj sistem
    kamerash, sht i pajisur me sensor, q mat
    rrahjen e zemrs, temperaturn dhe lajmron
    pr rnien gjat ecjes apo t vlerave q jan
    mbi normat e lejuara. Bashkia ka ngritur nj
    qendr shrbimi pr menaxhimin e ksaj
    ideje, ku jan pasqyruar t dhnat e t gjith
    qytetarve t prfshir dhe n momentin kur
    ndodh dika, byzylyku lshon nj mesazh n
    qendrn e shrbimit, ku menjher merr n
    telefon urgjencn dhe familjart.

    Parma prsri kmgngul pr ti ardhur n ndihm po ksaj shtrese t shoqris,


    por me asistenc n shtpi. Ideja u vjen n ndihm t gjith pensionistve q jetojn
    vetm, t cilt jan t paaft pr t kryer nj sr shrbimesh vet. Shrbimet jan
    sociale dhe mbshtetetse pr t gjith dhe ofrohen nga nj staf i specializuar n
    ambientet e shtpis, si p.sh. kryerja e pazarit, marrja e ilaeve apo lajmrimi i mjekut
    pr t ardhur n shtpi. Shrbimi social i Bashkis s Maerats i vjen n ndihm
    moshs s tret duke e prfshir n ekskursione t ndryshme, t cilat i ndihmojn t
    moshuarit pr t mbajtur trupin n lvizje. Kto ekskursione mund t zgjasin nj dit
    dhe shrbejn pr t vizituar vende t ndryshme kulturore afr qytetit. N dispozicion
    sht autobusi i bashkis, i cili e ofron kt guid falas dhe orari i shrbimit fillon n
    orn 09:00 dhe mbas kryerjes s vizits qytetart shoqrohen pr n shtpi.

    111
    Qytetet Reagojn

    Raguza u vjen n ndihm t gjith pensionistve, t cilt nuk kan kryer studimet
    universitare, por kan dshir pr ti kryer. Bashkia ka organizuar Universitetin
    e Moshs s Tret, i cili do t prezantoj kurse t ndryshme, q bjn t mundur
    msimin e nj profesioni dhe aktivitete pr moshn e tret. T msosh kompjuterin n
    moshn mbi 50 vje - kt e ofron Internet Saloon, shkolla m e re pr persona mbi
    50 vje, q duan t msojn kompjuterin. Bashkia e Barit e ka realizuar kt ide pr
    ti ardhur n ndihm moshs s tret. Kurset zhvillohen brenda nj dite n qendrat
    e ngritura nga bashkia
    duke e br m t leht
    botn e internetit. Studentt
    vullnetar u japin msim
    personave t interesuar dhe
    m pas shoqrohen n salla
    t tjera ku mund t ushtrojn
    ato q kan msuar.

    Ndrkoh q n Shqipri diskutohet se kush duhet t paguaj kompensimin pr


    shoqrit q ofrojn transportin publik urban, pr kategorit, q duhet t udhtojn
    falas, pra pushteti qendror apo vendor, n Madrid sht marr nj mas konkrete pr
    pensionistt: t gjith pensionistt pajisen nga bashkia me nj dshmi nprmjet s
    cils kan mundsin t udhtojn falas n t gjitha mjetet e transportit publik urban
    n t gjitha linjat e qytetit.

    Kjo sht nj nga ato ide q un i quaj fantashkenc pr Shqiprin. Ju do t


    thoni: pse? N shum vende t bots kjo sht minimalja q mund t ofrohet. Pr t
    gjith qytetart mbi 65 vje n Paris ofrohen falas pishinat, qoft verore apo dimrore.
    T gjith pensionistt pajisen m nj kart q bn t mundur prfitimin e nj shrbimi
    falas pr kt mosh. N ambientet e pishinave realizohet nga nj staf i przgjedhur
    i bashkis fizioterapi pr t luftuar problemet e moshs dhe pr t mbajtur trupin n
    form.

    Gjithashtu, mund t ofrojm gjimnastik pr moshn e tret. N 46 palestrat e


    shkollave t qytetit n Vienca, bashkia organizon gjimnastik pr moshn e tret.
    do pasdite n palestra jan n dispozicion t tyre persona t specializuar n kt
    fush, q u vijn n ndihm qytetarve dhe ky shrbim ofrohet falas.

    Objektivi Gjysh nuk sht ideja pr tu br gjysh as pr ta vendosur gjyshin


    n nj tabel qitjeje, por kemi t bjm me nj ekspozit me foto t realizuara nga
    t rinjt. Nxnsit e shkollave t mesme nn administrimin e Bashkis s Barit kan
    realizuar nj ide n lidhje me vlersimin e figurs s gjyshrve n jetn e tyre. Ideja
    konsiston n realizimin e fotove dhe videove n lidhje me marrdhniet e ndryshme
    ndrmjet brezave. Fotot paraqesin gjyshrit n momente t ndryshme t dits dhe
    i ka ndihmuar t rinjt t prmirsojn kapacitetin e tyre n lidhje me prdorimin e
    aparateve fotografike dhe videove. Bashkia do t realizoj ekspozitn me fotot e t
    rinjve, ku pjesmarrs do t jen dhe gjyshrit, duke realizuar nj sr aktivitetetsh.

    112
    Anisa Seferaj

    Tashm n Amsterdam qyteti ka nj staf t ri policor t ngritur nga bashkia.


    Ideja parashikon q t gjith gjyshrit deri n moshn 75 vje mund t marrin pjes n
    realizimin e ksaj ideje. Gjyshrit veprojn pran shkollave, ndihmojn fmijt gjat
    vitit shkollor pr kalimin e rrugve, bashkpunojn me policin bashkiake q makinat
    t mos hyjn n ambientet e shkollave e t mos bllokojn dern e tyre dhe puna e tyre
    sht nj pun vullnetare n ndihm t fmijve.

    Pjesa e ideve t ndryshme t organizuara nga pushteti vendor prek edhe personat
    ndryshe t aftsuar. Bashkia e Milanos u vjen atyre n ndihm nprmjet nj numri t
    blert dhe nj qendre operative. Qendra operative shrben pr t prmbushur nevojat,
    si mjeksore, edhe krijuese, t personave q nuk jan n gjendje ti realizojn. Detyra
    e personave n qendrat operative sht t identifikojn menjher problemin dhe ti
    drejtojn qytetart drejt zgjidhjes. Asistenca prfshin edhe shrbimin n shtpi, ku
    ndr t tjera detyra kryesore sht shoqrimi i personave n vizitat e tyre mjeksore
    nprmjet mjeteve t vna n dispozicion nga bashkia. Problemi kryesor i personave
    ndryshe t aftsuar sht kryesisht transportimi i tyre. Bashkia e Maerats ka
    krijuar nj struktur t re pr tu ardhur n ndihm t gjith personave n nevoj.
    Struktura konsiston n nj taksi me kushtet e nj miniambulance dhe prdoret n
    rastet e vizitave mjeksore, ndrhyrjeve ambulatore, fizioterapis, transporti n
    entet publike pr praktikat burokratike, pjesmarrjen n eventet e shoqris, vizitat
    te antart e familjeve q jan larg etj. Shrbimi funksionon nprmjet nj numri
    telefoni ku prenotohet dhe sht pa pages, i ofruar nga nj dit n muaj nga nj prej
    taksistve t licencuar nga bashkia.

    Kopshtet e Miqsis jan ndr idet e Bashkis s Raguzs n mbshtetje t


    integrimit t fmijve ndryshe t aftsuar. Fmijt e kopshteve dhe shkollave t
    qytetit, q nuk jan prekur nga probleme, grumbullohen n dit t caktuara n parqet
    dhe lulishtet e qytetit dhe organizojn nn drejtimin e stafit t bashkis aktivitete
    argtuese-sportive pr fmijt e tjer. T gjith s bashku qndrojn pr gati 2 or
    dhe ndrkoh u shrbehen kokteile joalkoolike nga bashkia.

    Pr personat q nuk shikojn problemi kryesor sht mosekzistenca e


    ambienteve, ku ata mund t kalojn nprmjet sistemit q ju vjen n ndihm. N shum
    qyetete t bots kan ndodhur ndryshime t kalimeve t rrugve pr personat q
    nuk shikojn. Ideja bazohet n nj projekt eksperimental, i cili parashikon vendosjen
    e sensorve n trotuar, shenjave t rrezikut dhe vendosjen e t gjitha normave q
    parashikojn kodet LOGES (Linjat e Orientimit t Drejtimit dhe Siguris). SeSaMoNet
    sht nj sistem i ri pr drejtimin dhe lvizjen e t verbrve, n qendrat n varsi
    t bashkis. Quhet SeSaMoNet q do t thot Secure and Safe Mobility Network,
    sht sistemi i ri i drejtimit dhe lvizjes pr t verbrit i vendosur nga bashkia n
    ambientet n administrim apo pronsi t saj. Sistemi do tu vij n ndihm n nj
    t ardhme edhe personave t moshs s tret, t cilt me kalimin e kohs humbin
    aftsin pr t lvizur si t rinjt. Ideja sht pjes e projekti Wimove dhe bn t
    mundur edhe vizitat npr muze, duke prdorur identifikimin me radio-frekuenc. N

    113
    Qytetet Reagojn

    hyrje personi i verbr pajiset me nj shkop, i cili ka nj anten, e aft t identifikoj


    chip-at e vendosur n distanc. Gjithashtu, n ide prfshihen edhe telefonat, t cilt
    nprmjet bluetooth-it japin informacion pr vendin q po vizitohet. Sistemi m von
    do t vendoset dhe n hapsira t ndryshme publike.

    Pr personat n vshtirsi ekonomike dhe pa shtpi, shtpia e t cilve sht


    rruga, ka shum ide, duke filluar nga mensat e krijuara nga institucionet fetare, te
    qendrat ditore t pushtetit vendor t krijuara vetm pr ta. Bashkia e Sofies, duke
    par se ka nj numr shum t lart t personave pa shtpi apo q kan zgjedhur
    t jetojn n rrug, ka vendosur ti ndihmoj duke shprndar ushqim falas n
    muajt e ftoht. Ushqimi shprndahet do dit, n orare t caktuara dhe n zona ku
    prqndrimi i ksaj shtrese sht m i madh. Gjithsej shprndahen 160 vakte n dit
    dhe kjo procedur kryhet nga vullnetart e qendrave bashkpunuese me bashkin.
    Bashkia e Milanos u vjen n ndihm personave t pastreh duke ngritur n t gjith
    qytetin 10 qendra pr strehimin e tyre gjat netve t ftohta t dimrit. Strukturat jan
    n gjendje t prballojn rreth 650 persona, t cilt do t kalojn natn n to dhe
    ndrkoh ka ngritur nj qendr sociale t lvizshme, q bn grumbullimin e tyre pr
    ti transferuar n kto qendra, duke pasur si synim kryesor fmijt. Ksaj shtrese
    i garantohet mbshtetje mjeksore pr personat q kan probleme shndetsore.
    Ideja u realizua me ndihmn e qendrave fetare, t cilat vendosin n dispozicion t
    bashkis ambientet e tyre pr strehimin e ksaj shtrese.

    Family Card sht ideja e Bashkis s Belunos, e cila u vjen n ndihm familjeve,
    q kan m shum se 2 fmij e me t ardhura t pakta. Bashkia si fillim kreu nj
    studim duke prcaktuar numrin mesatar t fmijve t familjeve me t ardhura t
    pakta n qytet dhe ky studim prcaktoi se familjet me 2 fmij ishin m t shumta n
    numr. Ideja prfshiu operatort ekonomik n nj marrdhnie reciproke interesi
    duke marr n konsiderat faktin se operatort e prfshir, q operojn n qytet,
    vendosin ulje t mimeve pr produkte t ndryshme apo shrbime pr kto familje.
    Nprmjet Family Card, familjet prfitojn uljet dhe, gjithashtu, operatort n kt
    koh krize ekonomike kan nj rritje t xhiros.

    Departamenti i shtjeve Sociale n Bashkin e Zagrebit ka realizuar nj ide


    pr tu ardhur n ndihm personave me t ardhura t pakta. Ideja ka nj kosto prej 5
    mij euro dhe u vjen n ndihm t gjitha familjeve me nj prej produkteve jetsore, si
    qumshti. Bashkia bashkpunon me qendrat e qumshtit duke prfituar qumsht me
    nj kosto me t ult dhe e shprndan nprmjet qendrave t saj sociale me nj kosto
    m t ult. N nj vit jan shprndar 61500 litra qumsht. Vrtet qumshti sht
    jetsor, por edhe nj lodr i ndryshon jetn nj fmije.

    Bashkia e Roms ka realizuar nj ide pr t qen sa m pran fmijve t


    smur, q i kalojn festat e fundvitit n spital. N sheshin kryesor t qytetit sht
    vendosur nj kuti, ku t gjith fmijt apo qytetart mund t dhurojn lodra t reja ose
    t prdorura, q mblidhen nga stafi i bashkis. Nisms i jan bashkuar edhe shum

    114
    Anisa Seferaj

    shoqri tregtare apo organizata jofitimprurse q veprojn n kt fush. Dhuratat


    e mbledhura shprndahen n spitalin e qytetit nga stafi i bashkis dhe kryetari i saj.
    Fmijt q jan t smur kan nevoj pr t ardhura pr tu kuruar. Bashkia e Roms,
    pr tu ardhur n ndihm fmijve q vuajn nga smundje t ndryshme ka realizuar
    nj CD me rastin e festave t fundvitit, ku kngtar jan punonjsit e bashkis t
    drejtuar nga Kryetari i Bashkis. CD-ja u vihet n dispozicion t gjith qytetarve dhe
    t ardhurat e siguruara shkojn n ndihm t fmijve t smur.

    Gjithashtu, disa ide realizohen edhe pr t plotsuar me lodra e veshje fmijt


    n nevoj. Bashkia e Milanos ka organizuar nj ide n erdhet, kopshtet dhe shkollat
    pr tu ardhur n ndihm fmijve n nevoj. T gjith fmijve npr shkolla u
    bhet thirrje t japin n bamirsi pr fmijt n nevoj, lodra dhe veshje q do tu
    shprndahen nga bashkia t gjith atyre q nuk mund ti plotsojn kto nevoja.

    N lidhje me t papunt, Bashkia e Berlinit realizon nj ide: pr t gjitha kantieret


    e punimeve publike, q realizohen nga pushteti vendor, shoqrit marrin prsipr
    t punsojn t paktn 15% t puntorve nga lista e t papunve t qytetit. Ideja
    realizohet n bashkpunim me zyrn e puns duke zgjedhur t papunt q plotsojn
    kriteret.

    Edhe mamat, t cilat kan lindur fmij, kan nevoj pr ndihm. Ideja
    MammaFit, gjimnastik me karroc n park, sht ideja e Bashkis s Bergamos,
    e cila parashikon q n t gjitha parqet apo kopshtet publike t organizohen or
    gjimnastike duke prdorur karrocat. Leksioni prmban aktivitet tonifikimi dhe
    ndrkoh q realizon leksionin, nuk ndahesh nga fmija. Projekti realizohet falas
    dhe t disponueshme jan nj or n mngjes dhe nj or pasdite. Ideja Nna n
    kinema edhe gjat periudhs s lejes s shtatzanis ju vjen n ndihm mamave me
    fmijt e porsalindur, gjat periudhs s lejes, duke i br ato aktive n jetn sociale.
    Bashkia e Verbanias n qendrat multimediale t bashkis projektohen filmat m t
    fundit. Gjat periudhs s projektimit t filmit, fmijt jan nn kujdesin e punonjsve
    t qendrs. Kjo bn t mundur q nnat t dalin nga izolimi i muajve t par, q krkon
    q t qndrojn gjat gjith kohs n ambientet e shtpis dhe mimi i bilets sht
    m i ult se ai i ofruar nga kinemat e qytetit.

    115

    You might also like