BURIMET E T DREJTS NDRKOMBTARE: ZAKONET NDRKOMBTARE

Qerim Qerimi

1. Hyrje: E drejta ndrkombtare zakonore

Shprehja e drejt ndrkombtare zakonore sht rezervuar pr t prshkruar si procesin prmes
t cilit krijohen rregulla t caktuara t s drejts ndrkombtare, ashtu edhe rregullat q krijohen
prmes ktij procesi, i cili nga nj numr autorsh, sht cilsuar si misterioz.1 Ndonse gjuha
sht e domosdoshme pr t komunikuar prmbajtjen e rregullave zakonore, shprehja prmes
gjuhs nuk sht element i patjetrsueshm. Megjithat, duhet vrejtur se, ndonse e pashkruar, e
drejta ndrkombtare zakonore bashkkohore karakterizohet gjithnj e m tepr nga nj
marrdhnie strikte ndrmjet saj dhe teksteve t shkruara. sht pikrisht kjo marrdhnie me
tekstet e shkruara ajo e cila ka br q e drejta zakonore t jet e detajuar n prmasa q m par
ka qen e pakonceptueshme.2
Zakoni ndrkombtar krijohet nga praktika e prgjithshme dhe konsekuente e shteteve, e
prcjell nga nj kuptim i detyrimit ligjor, q njihet si opinio juris sive necessitatis, ose thjesht
apo shkurt, opinio juris.
N listn e burimeve t s drejts ndrkombtare t numruara n nenin 38 t Statutit t
Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis, n vijim t traktateve, sht zakoni ndrkombtar, si
dshmi e praktiks s prgjithshme t pranuar si ligj. Prpara Lufts s Dyt Botrore, kur
rregullimi i marrdhnieve ndrmjet shteteve prmes traktateve ka qen m pak i popullarizuar
se sot, e drejta ndrkombtare n pjesn m t madhe sht prbr nga praktika zakonore e
shteteve.
Si mund t kuptohet nga vet fraza praktik e prgjithshme e pranuar si ligj, dy elemente jan
t domosdoshme n procesin e krijimit t zakonit ndrkombtar:
a. Faktori material: Prsritja e shpesht e veprimeve t shteteve

(diuturnitas), q flet pr nj praktik t prgjithshme;

b. Faktori psikik (faktor subjektiv): Vetdija se, duke e riprsritur nj
veprim ose duke u rezervuar ndaj nj veprimi, prmbushen t drejtat
dhe detyrimet.
(a) Praktika e shteteve. Praktika q vrtet llogaritet sht praktika e shteteve, sidomos e

shteteve q nuk jan pal e nj traktati t caktuar. Kjo praktik e shteteve duhet t jet e
prbashkt, konsistente dhe e pajtueshme.3 Sidoqoft, kjo praktik nuk krkohet t jet
1

Shih Tullio Treves, Customary International Law, MAX PLANCK ENCYCLOPEDIA OF INTERNATIONAL LAW 1-20 (2009).
Id.
3
Fisheries Jurisdiction Case (United Kingdom v. Iceland) (Merits) 1973 I.C.J. Reports 3, 50.
2

plotsisht uniforme. Si thuhet edhe n vet pikn b t nenit 38 t Statutit t Gjykats, kjo
praktik duhet t jet e prgjithshme.4 Duhet, gjithashtu, t ket nj shkall t
mjaftueshme t pjesmarrjes nga, si shprehet Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis,
shtetet interesat e t cilave jan veanrisht t prekura ose shtetet q ka mundsi t
ndikohen m s shumti,5 dhe duhet q t mos ket mospajtim substancial.6
Mund t jet e mundshme, sidoqoft, pr nj shtet i cili kundrshton nj praktik t
veant q t shmang mundsin e t qenit i obliguar nga ajo e drejt zakonore. Vendimi
i Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis n Anglo-Fisheries Case t vitit 1951 sht
kuptuar prgjithsisht se ka pranuar mundsin e lejimit t nj shteti q t jet
kundrshtues kmbnguls ose i vazhdueshm (persistent objector), dhe prandaj t mos
jet i detyruar nga nj zakon i veant mbi bazn e kundrshtimit t praktiks relevante
nga fillimi i transformimit t saj n nj rregull t s drejts zakonore ndrkombtare. 7
Kundrshtimi duhet t jet i qart. N ann tjetr, nj kundrshtues i mpasm
(subsequent objector), i cili nuk ka reaguar n kohn derisa zakoni ka qen n proces t
formimit dhe sht deklaruar vetm pasi q sht br ligj, nuk mund ti shmanget
detyrimit t krijuar nga ky zakon, prve nse shtetet e tjera t prekura jan pajtuar me
prpjekjen e kundrshtuesit t mpasm pr t shmangur detyrimin.
Pyetja qendrore, n praktik, sidoqoft, mbetet se far paraqet praktik shtetrore pr
qllime t identifikimit t zakonit ndrkombtar. Vet Gjykata Ndrkombtare e
Drejtsis ka marr parasysh, prve tjerash, deklaratat e njanshme, si sht rasti me
Proklamatn e Trumanit pr Shtratin Kontinental,8 deklaratn e Francs se nuk do t
kryej teste t mtejme nukleare,9 dhe konsensusin e arritur n Konferencn e Tret t
Kombeve t Bashkuara pr t Drejtn Detare.10 Po ashtu, Gjykata sht mbshtetur n
praktikn e organeve t organizatave ndrkombtare, t prbra nga prfaqsuesit e
shteteve, dhe vet Sekretariatin e Kombeve t Bashkuara.11
(b) Opinio Juris. Ky sht besimi se nj praktik e caktuar ka fuqin e ligjit. N munges t

opinio juris, praktika e shteteve sht e pamjaftueshme pr krijimin e nj rregulli

zakonor. Pr shembull, fakti q armt nukleare nuk jan prdorur q nga viti 1945 nuk e
bn prdorimin e tyre t jashtligjshm mbi bazat e nj obligimi zakonor n rast se opinio
juris mungon.12 N rastin e mendimit kshilldhns t Gjykats Ndrkombtare t
Drejtsis lidhur me ligjshmrin e krcnimit ose prdorimit t armve nukleare, shtetet
4

Shih nenin 38(1)(b) t Statutit t Gjykats Ndrkombtare t Drejtsis.

North Sea Continental Shelf Cases (Federal Republic of Germany v. Denmark; Federal Republic of Germany v.
Netherlands) 1969 I.C.J. Reports 3, 42.
6
Case Concerning Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of
America) (Merits) 1986 I.C.J. Reports 14, 98.
7
Fisheries Case (United Kingdom v. Norway) 1951 I.C.J. Reports 116. N kt rast, Norvegjia sht lejuar q t
zbatoj sistemin e saj t zons ekskluzive t peshkimit m t gjer se zakonisht.
8
North Sea Continental Shelf Case, 1969 I.C.J. Reports 3, para. 47.
9
Shih Nuclear Tests (Australia v. France), 1974 I.C.J. Reports 253; Nuclear Tests (New Zealand v. France), 1974
I.C.J. Reports 457.
10
Case Concerning the Continental Shelf (Libyan Arab Jamahiriya/Malta), 1985 I.C.J. Reports 13.
11
Nottebohm Case (Liechtenstein v. Guatemala), 1955 I.C.J. Reports 4; Case Concerning Military and Paramilitary
Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America) (Merits), supra note 6, 98.
12
Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, 1996 I.C.J. Reports 226.
5

t cilat kan argumentuar se prdorimi i armve nukleare sht i jashtligjshm, jan

mbshtetur n praktikn e mosprdorimit t armve nukleare nga ana e shteteve q nga
viti 1945, dhe e kan interpretuar kt praktik si shprehje t opinio juris nga ana e atyre
shteteve q posedojn arm t ktilla. Nga ana tjetr, shtetet q kan argumentuar n
favor t ligjshmris s prdorimit t armve nukleare, kan mbrojtur pikpamjen se,
mosprdorimi i armve nukleare nga viti 1945 nuk sht dshmi e nj zakoni ekzistues
ose q po lind, por thjesht rrethanat t cilat mund t justifikonin prdorimin e tyre
fatmirsisht nuk kan ekzistuar. Si rezultat i ktyre pretendimeve t kundrta, Gjykata ka
ardhur n prfundimin se, antart e bashksis ndrkombtare jan thellsisht t ndar
pr shtjen nse mosprdorimi i armve nukleare gjat pesdhjet viteve t kaluara
prbn shprehje t nj opinio juris.13 Nn kto rrethana, Gjykata e ka pasur t pamundur
t gjej nse ekziston nj opinio juris i ktill.14
N jurisprudencn e saj, Gjykata Ndrkombtare e Drejtsis ka shprehur pikpamjen se,
prejardhja e mundshme e opinio juris mund t vij, midis tjerash, nga rezolutat e
Asambles s Prgjithshme. N rastin e Nikaraguas, Gjykata ka vrejtur se, opinio juris,
ndonse me gjith kujdesin e duhur, mund t nxirret si prfundim nga, inter alia,
qndrimi i palve dhe qndrimi i shteteve ndaj rezolutave t caktuara t Asambles s
Prgjithshme.15 M von, n rastin e mendimit kshilldhns pr ligjshmrin e
krcnimit ose prdorimit t armve nukleare, Gjykata ka vrejtur se, rezolutat e
Asambles s Prgjithshme, edhe nse nuk jan detyruese, mund t ken her pas here
vler normative.16 Gjykata sht shprehur se, kto rezoluta mund t ofrojn n raste t
caktuara dshmi t rndsishme pr prcaktimin e ekzistencs s nj rregulli ose
shfaqjes s nj opinio juris. Pr t prcaktuar nse kjo sht e sakt n nj rezolut t
dhn t Asambles s Prgjithshme, sht e nevojshme t shihet prmbajtja dhe kushtet
e miratimit; sht po ashtu e nevojshme t shihet nse nj opinio juris ekziston n lidhje
me karakterin e saj normativ. Ose nj seri e rezolutave mund t tregoj evolucionin
gradual t opinio juris-it t krkuar pr prcaktimin e nj rregulli t ri.17

13

Id. para. 67.

Id.
15
Case Concerning Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua, supra note 6, para. 188, fq. 99100.
16
Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons, supra note 12, para. 70.
17
Id.
14