MC LC

MC LC .......Trang
M U..............3
1. L do chn ti........3
2. Mc ch v nhim v nghin cu. ..............4
3.Lch s vn .......4
4. i tng, phm vi nghin cu ............5
5. Phng php nghin cu. .................................5
6. ng gp ca ti...6
7. Cu trc ti. .6
NI DUNG......................7
Chng 1: Khi qut chung v tr chi dn gian Vit Nam. ........7
1.1. S hnh thnh tr chi dn gian Vit Nam.............................7
1.1.1. Khi nim tr chi dn gian Vit Nam .....7
1.1.2. Ngun gc..............8
1.1.3. Qu trnh hnh thnh pht trin..........9
1.2. i tng ca tr chi dn gian Vit Nam. ....................10
1.3.Phn loi v kho t tr chi dn gian Vit Nam......12
Chng 2. Tr chi dn gian Vit Nam ni lu gi vn ha dn tc...............23
2.1. c im ca tr chi dn gian Vit Nam. .....23
2.1.1. Tnh a dng, phong ph. ....23
2.1.2. Tnh gn gi, gin tin. ...24
2.1.3. Tnh thng xuyn, lin tc. ...........26
2.1.4. Tnh c trng vng min................27
2.1.5. Tr chi dn gian c mi quan h vi l hi. ......................28
2.1.6. Tr chi dn gian tr con thng i km vi ng dao. .28
2.1.7. Tr chi dn gian ngi ln gn vi tn ngng phn thc............................30
1

2.2. Tr chi dn gian lu gi v phn nh cuc sng, vn ha dn tc........................31

2.2.1. Phn nh ct cch, phong thi Vit.................................................................31
2.2.2. Phn nh tnh ngng, vn ha dn tc...........................................................33
2.3. Tnh gio dc Tr chi dn gian .............................................................................34
2.3.1. Gip tr lanh li, hot bt................................................................................35
2.3.2. Rn luyn tr tu, tng cng c phn on....................................................37
2.3.3. To t duy tru tng, sng to......................................................................37
2.3.4. Tp cch c x, thch ng..............................................................................38
2.3.5. Gip to lp mt nhn cch tt........................................................................39
Chng 3: Thc trng v nh hng bo tn tr chi dn gian Vit Nam...41
3.1. Thc trng tr chi dn gian hin nay. ....41
3.1.1 Tch cc........41
3.1.2. Tiu cc. ......41
3.2. nh hng bo tn v pht trin. 43
3.2.1. Bo tn khng tch ri gi tr..45
3.2.2. nh thc s quan tm ca x hi v t pha cc bc cha m45
3.2.3. To khong khng gian mi cho tr chi dn gian.47
3.2.4. a tr chi dn gian vo l tt, festival hin i...47
KT LUN........................................................48
Ph Lc
Danh mc ti liu tham kho

M U

1.L do chn ti
Tr chi dn gian l mt trong nhng thnh t ca nn vn ha dn tc, n xut hin
t rt lu i v gn b mt thit vi i sng tinh thn ca nhn dn ta. Bn cnh l hi,
tr chi dn gian cng l mt hnh thc vui chi gii tr nhng li khng n thun ch l
mt tr chi, n l mt th vui nhng cng va l mt gi tr vn ha, mt ngi bn
tinh thn, mt phng thc hiu qu gio dc nhn cch con ngi.
Xt trn nhiu kha cnh, tr chi dn gian l mt nt vn ha c gi tr, nh hng
tch cc v cn thit i vi i sng tinh thn ca nhn dn. Tuy nhin, trong giai on
hin nay, khi x hi ang ngy cng pht trin th con ngi li c xu hng qun mang
theo nhng gi tr vn ha i cng vi s pht trin ca thi i, nhng gi tr vn ha tinh
thn v th m b bin i v dn mt i khng loi tr tr chi dn gian. Ngy nay, tr
chi dn gian tr nn him thy v him bt gp trong i sng con ngi. S thiu vng
khng phi v bn thn tr chi dn gian mt i gi tr m v x hi ang dn qun i gi
tr hu ch ca n. Con ngi ang pht trin thin v vt cht, chy ua vi cng ngh
nhng li qun mt rng chnh nhng gi tr vn ha nh tr chi dn gian mi chnh l
gc gc, l nn tng cho s pht trin bn vng, tn ti lu di ca h.
L nhng con ngi tng sng trong giai on hng thnh ca tr chi dn gian,
tri qua ci thi k m tr chi dn gian vn cn l nim thch th, say m c mt cng
ng ngi Vit, chng ti lun dnh mt nim yu mn ln lao i vi n, coi n l
tui u th, l nhng iu ng nh nht trong cuc sng ca mnh. Chng ti tht s cm
thy luyn tic khi mt gi tr vn ha p nh th li ang dn bin mt, li tn trong cuc
sng hin ti. V nhng l , chng ti mun a ti ny ra nghin cu mong tr chi
dn gian s c h thng li y v phc hi nhng g l gi tr vn c ca n.

2.Mc ch v nhim v nghin cu

Nghin cu tr chi dn gian trong hon cnh ang dn mt i nh ngy nay, chng
ti mun i su vo gi tr ca n, lm r v khng nh nhng gi tr m tr chi dn gian
mang li cho cuc sng, cho nn vn ha dn tc. H thng li nhng tr chi dn gian
Vit Nam v ang tn ti trong i sng tinh thn ca nhn dn ta, to cho th h ngy
nay thy c nhng gi tr vn ha dn tc trong tr chi dn gian v c ci nhn khch
quan hn v thc trng ca tr chi dn gian t c thc, bo tn v gi gn n.
Chng ti hy vng rng ti nghin cu ny s l ngun ti liu gip ch cho
nhng ngi quan tm n tr chi dn gian c iu kin hiu thm mt kha cnh khc
ca tr chi dn gian. V cng mong rng n s gp phn vo cng cuc gi gn, khi phc
cc gi tr vn ha truyn thng Vit.
3.Lch s vn
Tr chi dn gian Vit Nam khng phi l l mt ti qu mi m, nht l khi n
l mt gi tr vn ha tn ti t rt lu i ca dn tc. Trc nm 1945 c mt vi ti
liu vit v Tr chi dn gian, nhng ti liu ny vit bng Ting Php v in trong tp san
tp ch Vin ng Bc C, trong c mt bi ca C o Ca-i-e (cadiere) v mt bi
ca tc gi Ng Qy Sn (xut bn nm 1944). [6,156] T cho n nay tr chi dn
gian c nhiu ngi cp v nghin cu hn. C th k n cng trnh nghin cu ca
Mai vn Mun- Tr chi xa v nay, nh xut bn th dc th cht H Ni 1989. Lch s
tr chi -Thi Phong Minh, nh xut bn gio dc nm 2004. 100 tr chi dn gian Vit
Nam- Nguyn Hnh xut bn nm 2006, nh xut tr. Bi Quang Thng, tr chi dn giannhng gi tr vn ha c o, bo vn ha 1996. Hay tc gi Toan Anh vi Np C- Tr
em chi, v mt s bi vit khc na.
Nhng cng trnh ny tht s mang n s sinh ng, phong ph cho tr chi
dn gian Vit Nam ta, hng tip cn ca nhng bi nghin cu ny u c mt im
chung, l phn ln u nghing v s tip cn khi qui qut v su tm. Bi vit ca
C o Ca-i-e l cng vic su tm, lit k nhng hnh thc vui chi gii tr m ngi
Php nhn thy Vit Nam ta, bi ca Ng Qy Sn hay 100 Tr chi dn gian ca
Nguyn Hnh cng da trn tinh thn su tm . Sau ny, Lch s tr chi ca Thi
Phong Minh cp n qu trnh lch s ca tr chi nhng li nghing nhiu v tr chi
4

Trung Quc, mt phn t ni v tr chi dn gian Vit Nam. Tc gi Mai Vn Mun th li

cp n tr chi dn gian theo hng lut ha tr thnh mt mn th thao thi u.
n Np C- Tr em chi ca Toan nh th y l mt cng trnh nghin cu v tr chi
dn gian ca tr em, k li nhng tr chi v cch thc chi m ng tng bit. Nh vy,
hu ht nhng bi nghin cu ny u mang tnh khi qut, thng k v su tm di
nhng con mt c nhn khc nhau.
Lt tm nhng trang vit, nhng bi nghin cu khc, nhiu ngi nhn thy
c gi tr ca tr chi dn gian Vit Nam. Vi con mt ca nhng nh gio dc hc th
tr chi dn gian va l phng tin pht trin ton din nhn cch va l hnh thi t chc
cuc sng, do tr chi dn gian l hot ng ch o trong gio dc. Nguyn Hnh
trong cun 100 Tr chi dn gian Vit Nam ni Tr chi dn gian l vn qu ca dn
tc, tng gn lin vi i sng lao ng v cc cuc hi h, nh m ca nhn dn. V
Bi Quang Thng cng khng nh rng tr chi dn gian l nhng gi tr th hin nn
vn ho lu i ca mi tc ngi. C th thy, ai cng cho l tr chi dn gian c gi tr
nhng thc t gi tr nh th no th li cha c ngun ti liu no i su vo nghin
cu, ch Bi Quang Thng c cp n vn ny trong tr chi dn gian- nhng gi tr
vn ha c o nhng y li l mt bi vit mang tnh gi m vn , tn mn trn bo
ch. Vi mc ch tm hiu tr chi dn gian theo hng nghing v gi tr v bo tn gi
tr, chng ti s c gng lm su sc hn vn ny.
4. i tng v phm vi nghin cu
i tng nghin cu ca ti ny chnh l tr chi dn gian Vit Nam c t ngn
i xa cho n thi i ngy nay.
y li l mt i tng rt rng khi Vit Nam ta c n 54 dn tc vi nhng nt
c trng khc nhau, bn cnh Vit Nam li nhiu vng min, mi vng min li khng
km phn a dng trong vn ha ng x, cch sng, v cch vui chi gii tr. S nghin
cu s kh m bao qut ht c trong mt phm vi ln, do chng ti s nghin cu vn
ny trong phm vi tr chi dn gian ca ngi Kinh.
5.Phng php nghin cu
Nghin cu ti ny, chng ti s dng nhiu phng php nghin cu khc
nhau, trong c mt vi phng php tiu biu nh:
5

- PP in d
- PP Phn tch bnh lun
- PP Thng k phn loi
- PP So snh i chiu
6. ng gp ca ti
i vo tm hiu tr chi dn gian trn phng din l mt gi tr vn ha, chng ti
hy vng rng ti s ng gp mt ci nhn r hn v gi tr ca tr chi dn gian Vit
Nam.
Bn cnh , bo tn tr chi dn gian l mt vn c nhiu ngi cp n
trong thi gian hin nay, nghin cu ti ny chng ti mun gp thm mt ting ni
trong vic khng nh gi tr ca tr chi dn gian v tnh cp thit phi bo tn gi tr .
7. Cu trc ti
Kho cu vn ny, bi nghin cu ca chng ti s c ni dung nh sau:
Chng 1: Khi qut chung v tr chi dn gian Vit Nam
Chng 2. Tr chi dn gian ni lu gi vn ha dn tc
Chng 3. Thc trng v nh hng bo tn tr chi dn gian Vit Nam

NI DUNG

Chng 1

KHI QUT CHUNG V TR CHI DN GIAN VIT NAM

1.1. S hnh thnh tr chi dn gian Vit Nam
1.1.1. Khi nim tr chi dn gian Vit Nam
Trong i sng tinh thn ca nhn dn xa, hng ngy, trong cc lng xm, thn
bn, ng lng hay ngoi rung ng lun din ra nhng hot ng tm nm tm by vui
chi ca tr em hay nhng cuc thi ti ca ngi ln. Nhng hot ng ny phong ph,
mun hnh mun v, thu ht nhiu ngi tham gia v lun si ni, ho hng. Nhn dn ta
quen gi nhng hot ng vui chi nh th l tr chi dn gian.
Trong t in Bch Khoa Ton Th th gii ca Php (xut bn 10/1988) th ci gi
l tr chi ny l mt hot ng thot khi nhng toan tnh kim sng, sinh li ca i
thng. Bn cnh , cun i t in Bch Khoa Ton th ca Lin X c (xut bn
1922) cng c vit rng tr chi c coi l mt hot ng khng tnh li (ph sn xut).
, ng c hnh ng khng nm kt qu cuc chi m nm ngay qu trnh hot
ng (qu trnh chi) [12,17]. Cn theo tc gi ngi Php Pancan th Tr chi l mt
hnh thc gii tr tt nht gip con ngi thot khi nhng phin mun ca cuc sng.
Hay theo GS T Ngc Thanh th tr chi l mt hot ng di dng trnh din nhng tn
hiu v thng qua quy lut sng to v nng cao nhn thc ca h v t nhin, x hi v
bn thn. Hu ht nhng khi nim v tr chi u cho n gn vi mc ch ct yu l
s vui chi gii tr. Tr chi dn gian Vit Nam cng khng nm ngoi yu t nhng
hiu ng v khi nim tr chi dn gian th phi t n trong i sng ca nhn dn. Nm
trong nn vn minh Phng ng, Vit Nam ta l mt nc nng nghip la nc v ly
nng nghip lm ngh sinh sng, lao ng chnh. S kh khn, cc nhc l iu khng th
trnh khi i vi ngi dn Vit. iu kin sinh sng kt hp vi li t duy bin chng,
7

tng hp, tnh cng ng to ln tc ng vo nhn dn, khin nhn dn to ra nhiu hot
ng vui chi gii tr khc nhau. Suy cho cng tr chi dn gian Vit Nam l nhng hot
ng vui chi gii tr do qun chng nhn dn Vit Nam sng to ra v c lu truyn t
nhin qua nhiu th h. Tr chi dn gian din ra mi lc, mi ni, khng hn nh v mt
thi gian, khng gian v phn nh i sng tinh thn, vn ha ca dn tc. y l mt hnh
thc sinh hot cng ng c nhn dn tip cn v gn b nhiu nht.
1.1.2. Ngun gc
L sn phm ca mt cng ng, tr chi dn gian l th ti sn chung ca c mt
x hi, n thuc v ton th qun chng nhn dn ch khng ca ring mt c nhn no,
tr chi dn gian gn lin vi s tn ti, pht trin ca mt cng ng ngi trong nhiu
chng ng pht trin khc nhau. Do , xc nh r khong thi gian cho tr chi dn
gian ra i qu tht khng d, ngy nay vn cha xc nh c, ch bit t thc tin cuc
sng, c th thy rng tr chi dn gian ra i t chnh ngun gc l nhu cu cn c vui
chi gii tr ca cc tng lp nhn dn trong x hi.
Cuc sng nng nghip la nc t nhn dn Vit di bao ni c cc, kh s, nhu
cu cn c ngh ngi, gii tr, b p nng lng tiu hao tr thnh mt yu t thng
xuyn v lin tc i vi nhn dn. Vi nhu cu cn c mt tinh thn tha mi, mt tm
thi vui v ni cc nhc c qua i v bt u vi kh khn mi lm thc y tnh
sng to ca qun chng nhn dn. Mt khc, do iu kin t nhin nn ngi nng dn
Vit ch c hai ma v trong mt nm, xong ma v th thng rt nhn ri: Thng ging
l thng n chi, thng hai c bc, thng ba ru ch, y l khong thi gian mi ngi
i cho la c phi kh, i nc v rung v cng l i cho sc khe bn thn c
phc hi sau mt ma v vt v. Nhu cu mun ngh ngi, vui chi khi gp c nhng
khong thi gian rnh li cng to mt iu kin tt nhiu loi hnh vui chi gii tr ra
i v pht trin, qua nhiu giai on di lch s, cc hnh thc vui chi, gii tr ng
thi xut hin v trong c tr chi dn gian. Tr chi dn gian xut hin trong xu th
chung v bn cnh rt nhiu hnh thc vui chi gii tr khc nh hi h, nh m, l hi
nhng c th ni tr chi dn gian lun gi c ch ng ca mnh bi hi h hay
nh m ch din ra trong nhng khong thi gian v khng gian nht nh trong nm
trong khi tr chi dn gian li l mt hnh thc gii tr c th din ra mi lc, mi ni,
8

quanh nm sut thng, bt c lc no rnh ri, ngha l tr chi dn gian p ng rt tt

nhu cu vui chi gii tr ca qun chng nhn dn. Do vy, chnh l ngun gc cho s ra
i ca tr chi dn gian Vit Nam.
1.1.3. Qu trnh hnh thnh v pht trin
Khng ra i, pht trin theo phng hng t bin, va ra i c ngay mt h
thng tr chi hon chnh, tr chi dn gian l kt qu ca t tch gp t t, lin tc t c
sng to, tr tu ca nhn dn qua nhiu giai on lch s. S sng to, hnh thnh nn cc
tr chi dn gian ca ng cha ta i t ngu nhin, tnh c n thc sng to.
u tin, tr chi dn gian c hnh thnh mt cch ngu nhin trong i sng
sinh hot ca nhn dn. Ngi Vit ta t thu hng hoang mang trong mnh tm thc
gn b cuc sng ca mnh vi thin nhin. Coi thin nhin ngang tm vi s tn ti, pht
trin ca con ngi. i sng nng nghip khin ngi Vit gn b nhiu hn vi mt t,
t l ni gieo trng v cng l ni nhn dn bung mnh ngh ngi sau nhng gi lao ng
mt nhc. Gn b vi mt t nh vy nn ngi Vit ta rt hay c thi quen cng nhau
vit hoc v trn mt t. Mt t li tr thnh ni nui dng nhng c tng tng, rt
c th vic b mt cnh cy nh, v nhng nt ngon ngoo v thc trn mt t li l c
s qun chng nhn dn sng to ra nhng tr chi dn gian u tin. T thc t, ta s
nhn thy rng rt nhiu tr chi dn gian ca ngi Vit ta u c b tr v chi trn
mt t. Tr L c trong , L c sun, L c xon c u phi v hnh trn mt t
chi, l nhng ng k hnh vung, hnh xon c, ngoi ra cn c tr xy nh bng
nhng ng k trn t, khng th l s trng hp ngu nhin. C th ni rng tr chi
dn gian ra i ngu nhin, tnh c t i sng sinh hot ca nhn dn.
Bn cnh s ngu nhin qua thi quen, tr chi dn gian Vit cn c hnh thnh,
pht trin ngu nhin qua dng dp ca hot ng nng nghip. C th thy, trong i sng
nng nghip c g th trong tr chi dn gian c ci . Chng hn vi tr i C Kheo,
l s vn dng cng c m nhn dn dng i qua nhng trng bn, khe sui, khc sng
cn, nhng n dn dn tr thnh mt tr chi dn gian tranh ti v s kho lo.
Hoc i vi Tr bt c chch, bt ln, tr Bt vt trn cn, di nc, tr i Cu ch, tr
Gi go, Nm vng c vt, Thi cm v nhiu tr chi khc, y l nhng tr ch nghe qua

tn gi bit cch chi v chnh l nhng hot ng thng nht ca qun chng nhn
dn.
T thc tin , ta c th khng nh rng tr chi dn gian ra i, pht trin mt
cch ngu nhin t cuc sng sinh hot i thng ca nhn dn. Nhng qua thi gian,
cng vi nhu cu vui chi gii tr tng mnh kt hp vi s sng to, tr tng phong ph
ca ng cha ta, tr chi dn gian Vit dn dn thot khi s ngu nhin, tnh c v tin
ti nhng bc pht trin cao hn, nhiu tr chi dn gian mang s tinh nhu, nhanh nhn
cn tr tu, c phn on khc ln lt c ra i, nh tr chi n quan, tr Tam cc
hay C ngi..v..v, nhng tr chi ny c s khc bit so vi vi nhng tr chi ni trn,
ngi chi lun lun phi cn n tr tu, s linh hot v mt c phn on tt.
Tri qua mt thi gian di, cho n nay hnh thc ca tr chi dn gian rt a
dng, phong ph v mun hnh mun v. S hnh thnh, pht trin ca tr chi dn gian
Vit i t ngu nhin n nhu cu cn v . T , ta thy c tr tu, tr tng tng,
tr c ca ng cha ta th hin qua cc tr chi dn gian, tr chi dn gian tr thnh mt b
phn khng th thiu trong i sng tinh thn Vit.
1.2. i tng ca tr chi dn gian Vit Nam
L sn phm tinh thn ca c cng ng qun chng nhn dn tr chi dn gian
c sinh ra bng c tng tng ca nhiu i tng ngi khc nhau trong x hi, theo
n mang tnh cht cng ng, cha ng nhng nhu cu, nguyn vng ca nhn dn, y
vy m n ph hp vi nhiu i tng, thu ht rt nhiu i tng khc nhau trong x hi
v c th tha mn tt nhu cu vui chi, gii tr cho rt nhiu ngi.
Tng lp bnh dn l i tng c hng n nhiu nht, cng c coi l i
tng ch yu. Ngi bnh dn rt gn b vi tr chi dn gian, coi tr chi dn gian l
mt ngi bn tinh thn i vi h. Nhng lc lm ma v, ng ng, ngi bnh dn vn
kt hp gia lm vic v chi tr gim i mt nhc, va chi va lm nhng cng
vic vn rt hiu qu. Trong nhng nm b h phng Bc, Php ri M, trong khi bn
thc dn a vo nc ta nhng tr chi xa x, c bc, c , gn,th i a s qun
chng nhn dn ta vn say m vi tr chi dn gian, vn coi tr chi dn gian l mn qu
tinh thn qu bu m ng cha ta li v khng d dng g t b. Ci cht mc mc, gn
gi v i thng trong tr chi dn gian quyn ly tm t tnh cm ca nhng ngi
10

bnh dn v to ra cho nhn dn s vui v tha mi vi nhng th khng my xa l vi

mnh, tr chi dn gian c tng lp bnh dn a chung v gi gn nh mt th qu
tinh thn khng th thiu vng trong i sng.
Tng lp nhn dn l i tng ch yu nhng i tng tham gia trong tr chi
dn gian li khng ch dng li . Trong i sng cc vua cha Vit Nam, tr chi dn
gian c nh hng v c a vo trong cung tm, c tng lp qu tc, vua quan v
cc thi t, cng cha a thch. Tr chi thng thy nht trong cung vua l tr Tam Cc,
hay mt gi l c tng, y l mt tr chi gii tr rt thm thy, th hin r tr tu v c
phn on ca ngi chi, do n c vua cha, gii qu tc, tr thc rt a chung, v
cn c tr thi ti v tranh, thi thu tha. Cc thi t, cng cha t nh vn chn tr chi
dn gian chi nh nhng a tr bnh dn khc nhng s lng cc tr chi thng b
hn ch, n b ngn cch vi quyn lc, thng ch c nhng a tr ngang bng v a v,
quyn lc mi c chi cng nhau. Di triu Nguyn, Th diu li l mt tr chi rt
thnh hnh, n thu ht rt nhiu nhng ngi thuc tng lp qu tc tham gia chi. Tr
chi dn gian khng ch l b l rut ca ngi nng dn m cn ng vai tr trong
nhu cu gii tr ca vua cha. C th khng nh rng i tng ca tr chi dn gian rt
rng, n ph hp vi mi tng lp trong x hi.
Tr chi dn gian khng hn ch v tui tham gia nn i tng tham gia trong
tr chi dn gian gm rt nhiu tui, khng ch ngi ln lm vic vt v mi c vui
chi gii tr m tr con cng c th tham gia. Ngi tham gia Tr chi c th tui nhi
ng, thiu nin, thanh nin, v ngi trng thnh. Vi i tng l tr con, tr chi dn
gian mang mu sc ring, tnh cht v c im ph hp vi tm l hiu ng, thch bay
nhy, trong khi nhng tr chi ca ngi ln li mang nhng c im im tnh, su
sc. Mi i tng ngi chi u c nhng hnh thc v ni dung ph hp.
i tng ngi tham gia trong tr chi dn gian nhiu hay t l ph thuc vo tnh
cht v c trng ca tng tr chi. Ty theo tnh cht ca tng loi tr chi m ngi
tham gia trong tr chi s l mt hay nhiu, thng thng th tr chi dn gian khng qu
quy nh cht ch v vn ny. Trong tr chi dn gian, nhng tr c s ngi chi c
quy nh rt t, s lng ngi chi trong a s cc tr chi c th c quy c gia
nhng thnh vin vi nhau, chng hn vi tr Chi chuyn, tr chi ny cn n mt qu
11

c lm banh, mt b cnh cy nh gm mi cy, thng thng gm hai ngi chi

ngi i din vi nhau, nhng trong trng hp c c ba ngi mun chi tr ny th vn
c, trng hp nh th trong tr chi dn gian l kh nhiu, c th nh tr Chi bi,
Nhy cc, Vut ht n, Chi c g..v..v, tt c u l do quy c ca nhng ngi tham gia
chi. Phn ln tr chi dn gian u l nhng tr chi tp th, s ngi tham gia chi rt
nhiu v khng b hn ch. Ngoi ra nu s ngi chi ch c mt ngi th ngi vn
c th t mnh chi c cc tr nh L c, Nhy dy, Ri ranh, Bn bi..vv, m khng
gp phi nhng vng mc no.
Mc khc, trong tr chi dn gian tr con v ngi ln c khi ton b s ngi
chi l nam, cng c khi ton b l n, cng l do tnh cht ca tng tr chi. Nhng tr
khng cn nhiu sc lc th thng dnh cho n, v vi s mnh m, ph cch nh Nhy
g, C lau tp trn, Bn bi, nh o, th tr chi phi dnh nam. Nhng li c
nhng tr chi m s ngi tham gia c c nam ln n, vi tr chi tr con, l tr Nhy
l c, Cp c, Rng rn ln my, Chi u, vi ngi ln th c tr Bt chch, Nm cn,
nh u...
C th thy tr chi dn gian ph hp vi nhiu i tng tham gia chi v khng
b quy nh v hn ch. Tr chi dn gian bin ha rt linh hot trong i sng tinh thn
ca ngi Vit, tha mn y nhu cu vui chi gi tr ca mi i tng trong x hi.
1.3 . Phn loi v kho t mt s tr chi dn gian Vit Nam
Tr chi dn gian Vit Nam ta xut hin t rt lu i, qua nhiu th h, nhiu giai
on lch s. Cho n nay, tr chi dn gian c mt h thng rt a dng, phong ph.
Ni n tr chi dn gian, ta vn thng nghe n tr chi dn gian ngy tt hay tr
chi dn gian l hi, nhng cm t ni trn u i ra t khi nim tr chi dn gian nhng
khng gian tin hnh tr chi l trong l hi hay vo dp xun, l mt cch phn loi
tr chi theo khng gian. Nu phn loi theo tui th ta li c tr chi dn gian tr con,
tr chi dn gian ngi ln, nh vy c nhiu cch phn loi tr chi dn gian.
y, cn c vo ni dung v hnh thc biu hin ca tng tr chi ta c th phn
tr chi dn gian ra nhiu loi hnh khc nhau, c th nh:
- Tr chi luyn i.
- Tr chi phong tc.
12

- Tr chi chin trn.

- Tr chi tr tu
- Tr chi ngh nghip
1.3.1. Tr chi luyn i
c im
L nhm tr chi mang tnh cht thin v tnh yu i la, nh Nm cn, nh u
Trong nhm tr chi luyn i, thnh phn tham gia lun lun l c c nam v n, ngoi
hnh thc l mt tr chi th tr chi luyn i to iu kin nam n trong lng c t
do vui chi, tm hiu nhau. Di ch phong kin xa, nam n thng b cm cn bi
nhng l gio phong kin, h khng c t do tm hiu v chn la ngi mnh yu,
nhng tr chi luyn i p ng c nhu cu ny ca cc nam thanh n t, h c
thn mt nhau m khng b l gio, l lng bc b, v sau nhiu tr chi nh th c ngi
thnh v thnh chng. Tr chi luyn i cn mang mt cht tn ngng dn gian, gi
gm trong c nguyn ca nhn dn v s bnh an, ma mng ti tt. Cng bi tnh
thing m tr chi luyn i thng din ra trong khng gian l hi, t khi din ra
nhng khng gian thng.
Mt s tr chi tiu biu
- Tr nh u
Tr chi din ra nhiu nht vo nhng ngy u nm mi, trai gi trong vng rt
ho hng tham gia. Trc khi din ra tr chi mt ngy, trai trng trong vng cht nhng
cy tre to lm gin u, mi gin u gm bn ct chn su xung lng t, sau tm vn
u c treo ln trn vi mt si dy thng tht chc.
Tr nh u c chi theo tng cp nam n v c rt nhiu cp tham gia chi, h
c th l nam thanh n t cc lng hi v nhng cng c th l nhng ngi cha quen
bit. Khng kh vui chi rt vui v, dn lng no nc cng hi v mt hng, khi nhng
hi trng u tin vang ln, nhiu cp nam n s bc ln v ng i din nhau trn gin
u ca mnh, h c th t nhn chn ly , y u ln cao hoc nh mt ngi trung gian
y, ty theo quy c ca lng ng ra t chc, gin u bt u ln cao, ln cao hn trong
ting trng, ting reo h c v, theo l nhng mu sc vui ti ca nhng t o t thn.

13

Cm gic nh u trn cao rt th v, u ch ln cao c khi cp nam n bit kt

hp hi ha, nhn chn hi ha vi nhau th mi gi cho dy u vt ln cao c, trong lc
chi nh u cp nam vn c th ni chuyn vi nhau. Gii thng s gnh cho trai gi
lng no nh u cao nht, vng cung ln xung p nht. Nhiu ni ngi ta cn treo trn
cao mt dy la hay mt vt g tng t, chin thng thuc v cp ly c vt y.
-Tr nm cn
Xut hin t rt lu i, tr chi Nm Cn gn vi lch s nc ta thi k Vn
Lang-u Lc, l tr chi qu phi ca cc v M Nng, con gi Lc Hu, Lc tng, c
khi n cn c dng kn chng. Giai on sau ny, Nm Cn tr thnh tr chi cc
vng dn tc thiu s nh Thi, Mng v mt vi tnh min Bc nc ta.
Dng c dng chi l mt ci vng trn v mt qu cu. Vng trn phi c
lm bng nan tre, mt mt dn giy mu , l tng trng cho mt tri, mt kia c gin
giy mu vng tng trng cho mt trng, i khi ngi ta khng cn phi lm vng, h
ly ci sn go, c thng v ly vnh, sau cng trang tr bng giy mu c hai mt,
tip n vng trn c treo trn t mt cy tre v trng gia sn chi. Dng c th hai l
mt qu cu, ngi ta quen gi l qu cn, bn trong n c y nhng ht ging tt
nht, da cng trn ca ma v nm trc, dng nh thnh tc.
Ngi chi trong tr Nm Cn cng tt yu phi c c nam v n, mt i nam v
mt i n v tt c u phi cha chng cha v, h ng i din v cch nhau 3m trc
cy tre trng trc sn chi, hai i c ngi ln lc ly , nhm k v tay nm qu
cn sao cho lt qua ci vng treo trn cy tre.
Tr chi rt ho hng trong s c v ca ng o mi ngi, hai bn i phng
s phi bt c qu cu m i kia nm qua, nu cu ri, i s khng ghi c
im. Khi va bt u chi, ai cng c th ng ra bt ly Cn ca i phng nhng sau
mt khong thi gian ho hng vui chi nam n hai i s tm ra ngi h thch, khi
ngm vi nhau th ngi bn ny nm Cn qua ngi bn kia s lp tc chy ln .
Cng ging nh nh u, Tr Nm Cn se duyn cho nhiu i la v mang trong lng
tn ngng dn gian, th hin c mun no m ca nhn dn trc thn linh, tri t.

14

-Bt chch, bt ln
mi vng tr chi bt chch, bt ln mang nhng hnh thc khc nhau. Mt s
ni, y l tr chi dnh cho tr con, mt s ni th dnh cho ngi ln nhng li khng
i hi ngi tham gia chi phi l mt cp nam n (v nghing v tr chi ngh nghip).
Nhng theo a s th ti nhiu vng n din ra nhiu hn di hnh thc mt tr chi luyn
i. Tr chi thng c nhiu min Bc.
y, cp tham gia chi phi l mt i nam n cha c gia nh, khi dn lng hi
v ng , trng lng rn rng ln th mi cp chi s nhanh chng n ch lu (chum)
nc ca mnh, h s cng nhau bt con chch trong lu nc, phn thng thuc v i
no bt c chch sm nht. Tr chi rt ho hng v nc bn trong khong na lu,
chch li l mt loi trn tut rt kh bt. Cng c ni ngi con gi bc vo ngi trong
lu nc c chch, ngi con trai ng ngoi v phi lm sao bt c chch nhanh
nht. Tr chi xa i gio l, l lng nam n khng c thn thit nhau.
1.3.2. Tr chi phong tc
c im
Tr chi phong tc gm cc tr chi nghing tnh thing ling, mang dng dp ca
nhng nghi l, phong tc xa xa ca ngi Vit. Nhm tr chi dn gian ny cha ng
nhng t tng, tnh cm ca dn tc, lu gi m nt tn ngng, phong tc dn tc, t
tn ngng vn vt hu linh cho n quan nim v th cng thn linh, tri t. Bi tnh
cht linh thing nn tr chi phong tc cng c din ra nhiu trong khng gian l hi. C
th k mt s tr chi nh Pho t, nh pht.
Mt s tr chi tiu biu
-Tr Pho t
Tr Pho t ph bin nhiu min Bc nc ta, vi nhiu nhiu truyn thuyt v
chuyn k khc nhau v ngun gc ca tr chi. Truyn thuyt v lch s hi thi Pho t
x An Thi, huyn Qunh Ph, tnh Thi Bnh k rng Pho t c t thi Trn Hng
o, vo nm 1288 trong khi i ang nh trn Bch ng, con voi ca Trn Hng o b
sa ly khc sng Ha, nhn dn ta nm bn t xung ch ly gip voi thot ln, v
t sau , nhng lc nng nhn nhn dn ta vn thng hay din li, cng v sau n tr
thnh tr chi Pho t nh ngy nay. Mt truyn thuyt Hi Dng li vit rng tr
15

chi ny c t thi Hai B Trng khi n tng L Chn dng pho t nghi binh v
chi trong nhng ngy hi h nhm xua tan m kh, dch bnh.
Pho t tc l pho c lm t t, nm xung t pht ra ting ku nh pho,
t lm pho l t st, loi t mm, do, kt dnh rt cht, ngoi ng rung loi t
ny khng thiu, bi vy, thanh thiu nin trong lc lm ng ng, chn tru, p rung
vn c th chi tr chi ny, n c rt nhiu thanh thiu nin a thch. Tr pho t rt
d chi, n ph hp vi c tr con v ngi ln. Ngi tham gia chi thng l c nhn,
mi ngi u c chia nhng phn t st bng nhau nn pho, u tin t st phi
c nho tht nho sau nn thnh hnh ci cho khng quai cm vi kch thc linh
hot, ty thuc vo bn tay cm ca mi ngi. Tr chi hp dn ch lm sao lm cho
pho n to nht, ngi chi ln lt dng tay nng pho ln, bn tay phi nng ly y
cho ri dng lc nm (p cho) xung t, ngi thng cuc l ngi c pho n to nht.
Tr chi n gin nhng n trong phong tc ngi Vit. t l tnh m nhng li
nn thnh tnh dng, Pho l tnh dng li nm xung mt t l tnh m, l s kt
hp , giao ha m dng cui cng to nn nhng ting n l c mong ca s no m,
ma v bi thu.
-Thi th chim b cu
Vi nhiu ngi, tr chi l mt th vui tao nh, n th hin quan nim phng sinh
ca nhn dn v c mun chung sng ha bnh vi mun loi, vi tri t, thin nhin
cy c.
Ngi chi s mang theo mt ci lng cha khong mi con chim B Cu c
nh du phn bit, nhng cuc thi th chim phi din ra di s chng kin ca ng
o b con trong lng. Khng gian tr chi din ra l mt khong sn rng, c khi b tr
gn ao h c th nhn bng chim trn mt nc nu chim bay qu cao, ngy t chc tr
chi phi l mt ngy tri trong xanh v nng p. khi gi lng bc ln nh trng th
l du hiu tr chi bt u, tng ngi tham gia chi s gi cao lng chim ln qu u
v m ca lng mt cch kho lo by chim cng mt lc bay vt ln, ting trng c tc
ng nht nh trong tr chi ny, trng cng dn dp th by chim cng bay cao, by chim
no bay cao nht th ngi ch s ot c gii ln ca lng.

16

1.3.3. Tr chi trn chin

c im
Nhm tr chi trn chin mang tnh cht thi ua gia c nhn vi c nhn, gia i
chi ny vi i chi khc, l nhng cuc thi u y tinh thn thng v dn tc nh
Thi cho trm, ua thuyn Khng gian ca tr chi rt rng, tr chi trn chin lun to
ra s si ni, no nhit v hp dn. N th hin r sc mnh, s tinh nhu, nng ng, sung
sc ca lp lp th h tr dn tc, sc mnh c ph by ra gia thin nhin, tri t, n
th hin quan nim sng ht mnh, c gng vt ln nhng bt li ca thin nhin, vt
qua kh khn ca ngi Vit. Tr chi chin trn c hai loi thnh phn tham gia, mt l
gia c nhn vi nhau, hai l gia tp th vi tp th, tt c hai thnh phn tham gia ny
u l nhng con ngi c khiu, c ti, i din cho mt thn, lng hoc bng. y l
nhm tr chi c s ngi c v rt nhiu, n em li nhiu nim vui cho c nhng ngi
ngoi cuc chi.
Mt s tr chi tiu biu
- Chi trn gi
Tr chi ra i t tch inh B Lnh, cu b ngay t nh c ti ch huy v thng
hay r l bn mc ng b bng lau lm c chi nh trn vi l tr lng khc. Tr chi
trn gi ngy nay cng ging vy, n c nhiu tr em a thch bi tnh si ng v ho
hng.
Trn gi y c ngha l mt trn nh gi, tr em gia hai lng s chia lm
hai i qun v gi v nh nhau bng bng lau, i no c s qun cht nhiu hn l
i thng.
- nh roi ma mc
L mt tr chi c t rt lu i, tr nh roi ma mc ph bin min Bc nc
ta, c bit l lng v M Tr (T Lim-H Ni) xa. Mang dng dp ca nhng chng
k binh, ngi tham gia tr chi phi lun trong t th cm trn tay hai vt, mt cy roi
v mt tm mc, roi dng ra n trc i phng v mc dng . Roi y s
c lm bng tre c u vt nh to linh hot v c bt bi mt ming vi mu
. Mc c an bng tre, n c th l hnh trn hay hnh ch nht v cng c sn mu
. nh roi ma mc l tr chi dnh cho tui thanh nin , v tuy mang tnh mnh m
17

nhng ngi tham gia tr chi li c c n. u tin hai ngi chi phi ng i din
nhau trn sn chi, tr chi bt u khi nghe ting trng ca gi lng, tr chi si ng
trong s c v ca mi ngi v din ra rt gy cn, n i hi ngi chi phi linh hot
dng roi v mc va nh va , ngi chi ch ghi c im khi nh chnh xc vo
vai v sn, s b tr im nu nh ni khc. Tr chi mang m tinh thn thng v
dn tc v vn c din ra trong khng gian l hi.
- ua thuyn
y l tr chi c t rt lu i, ph bin vng sng nc, nhiu ni cn gi l
ua ghe hay ua chi, tr chi mang tnh thi ti gia cc lng, cc x vi nhau nn thng
c din ra nhiu trong khng gian l, Tt, mi lng c quy cch v th l khc nhau.
Thuyn dng thi ti thng l thuyn thoi ng bng g, u chm hnh rng,
hnh hc, ui tm, v sau n l thuyn dng trong hot ng nng nghip ca nhn dn,
S ngi chi t hoc nhiu ph thuc vo kch thc di hay ngn ca thuyn, ngi tham
gia chi thng l nhng trng inh kho mnh, do dai nht trong lng v c tuyn
chn k cng.
Trc khi ua ti mt ngy, thuyn ca mi lng phi c trang tr nhiu mu sc,
ngi ta thng v hai con mt tht to hai bn u ghe, mnh ghe un ln nhng ng
sn p mt. Trc khi tr chi din ra, dn lng tp hp ng c hai bn b sng, h
mang theo trng, (trc kia cn c xoong ni) sn sng c v cho i lng mnh. Trong
ting trng dn dp, ting c v, h ht ca mi ngui tr chi din ra rt kch tnh, cc i
chi thuyn phi cho ng ba vng trn khong sng quy nh, c khi nhiu ni ch hai
vng, i thng cuc s em li ting tm cho c lng.
V sau, ua thuyn thng gn vi cc l hi nng nghip hay ng nghip, nh l
mt phn ca nhng hot ng mang tnh tm linh, nhm cu cho ma thun gi ha, cho
ma mng c phong ng ha cc.
1.3.4. Tr chi tr tu
c im
Nhm tr chi tr tu chim mt phn kh ln trong tr chi dn gian, nu tr chi
trn chin th hin sc mnh, s do dai v kho lo th nhm tr chi tr tu li th hin v
rn luyn tr c, kh nng quan st v t duy ca ngi chi. N c nhiu thnh phn v
18

i tng ngi chi a thch. Mt vi tr chi tr tu nh n quan, T tm, C chn

ch.
Mt s tr chi tiu biu
- Chi n quan
n quan l tr chi dnh cho tr em n, tr tu v t duy ca ngi chi lun
c bc l qua chi n quan, thnh phn tham gia ca tr chi thng l hai. Tr chi
cn mt khong sn va v 70 hn nh, c th l ht na hay ht nhn,trc khi
chi, cc em gi v trn sn t hoc nn nh mt hnh ch nht, hai u v cong thnh
hnh bn nguyt lm quan, hnh ch nht chia dc lm i ri phn lm 5 thnh 10 dn.
Ngi chi ngi i din nhau v mi bn chi s nhn mt hng 5 dn v 1 quan.
u tin mi ngi chi ri 70 hn cui nh vo cc , c dn 5 hn, quan 10
hn, gi l qun. Ngi chi thay nhau i, bc mt dn ri theo chiu no cng u
c, ri ht th ly qun ca k ri tip, mi ri mt hn, nu ang ri gp mt
trng th p c bn tay vo v c php n ht qun k. Nu gp t 2 trng
hoc quan gi l chng th khng c i na, tr phin cho ngi kia. Khi no 5 dn
u khng cn qun, ngi chi c ri mi mt hn, gi l ri dn i tip. Chi n
khi no 2 quan ht qun, cc dn lc c, gi l: "Ht quan, tn dn, thu qun, bn
rung. Bn no thiu 30 qun th bn rung, ngha l mt mt dn ca mnh. Cc qun
ri u lc i vo ny (c gch cho) gi l ao c, ngi c ao c thu v c. Ngi
thua lc no thu li tha 30 qun th xin chuc ao. Mi ln ri qun u tin l bt u mt
vn chi. Ngi chi phi nhm tnh lm sao i c li nht cho mnh, n c quan
v nhng nhiu qun gi l nh giu.
- C ngi
C ngi l tr chi cng ging nh c tng hay c Tam Cc (c tng) nhng
thay v 32 qun g trn bn c th s l 32 con ngi tht s trn mt sn t rng. Cuc
u c ngi thng c t chc trong cc hi h. Tr chi i hi nhiu kh nng t
duy.
cc hi lng, bn c l sn nh, sn cha, hay bi rung kh phng gn ni nh
cha, tc l gn din cha trng chnh ca hi. Cuc u c ngi c chun b chu o
nhiu thnh trc . nh c bn c -sn bi-ch mi l vic ph, quan trng hn l
19

vic tuyn tm ngi. Nhng ngi c chn lm qun c phi l nhng trai thanh gi
lch, con ci ca nhng gia nh c n np c dn lng qu trng, ng tnh. S lng
cn thit l 16 nam,16 n ng vai tr Trong s ny phi chn ra hai tng: mt nam, mt
n tng ng, tng B. Ngoi ra, khng th thiu ngi th 33 l tng c (trng ti) trc
tip gip ban gim kho theo di cuc u. Ba ngi ny (tng c v hai tng) l thuc
loa gia nh kh gi, phong lu, c th "khao qun" khi cn thit. Trang phc mi i c
cng c chun b k lng v khc mu vi i bn kia, Tng ca mi i u c
trang phc rc r hn v c khi cn c che lng, ngi ring ch huy qun ca mnh
Mi "qun c" c gh u ngi c khi li c i nn nu tri nng to. Trc ngc mi
"qun c" c treo tn qun c bng ch hn phn bit chc v ca cc qun.
Khng phi l mt bn c nh c th iu qun i bng tay nh c Tng nn C
Ngi tr nn kh hn, l ci kh ca vic quan st tng th trn chin. Khng phi
ch ngi ch huy mi i mi phi t duy m vi mt khng gian trn chin rng nh th
th dng nh ai, t gi tr, gi trai, nhng ngi c v cng u t duy, u tnh ton
nc i c, l mt khng gian chi b ch, ho hng v kch tnh trong ting trng lng
vui nhn.
- T tm
T Tm l tr chi bi l dn gian, cng ging nh nh c, T Tm l mt tr
chi u tr rt th v, tao nh, c th tm thy trong i sng ca cc vua cha v quan
thn. Ngi bit chi T Tm c th s rt nhiu ngi knh n, Lm trai phi bit T
Tm/Ung ch Mn Ho xem nm Truyn Kiu, s d c c cu ca dao ny v T Tm
c bit n vi mt lut chi ca T Tm kh kh, phi c tr c, tp trung cao v chi
n thng xuyn th mi c th chi c. Ph n v tr em ngy xa kh chi T Tm,
thnh phn chi tham gia ch yu nht ca T Tm li l nhng ngi cao tui, cc c gi
c bit thch tr chi ny.
Nu bi ca phng Ty c bn loi qun ch cht l C, R, Chung Bch th T
Tm c ba loi Vn, Vn v Sch, ci tn T Tm cng l do c chch t ba loi qun ny
(t Tam, ba loi qun hi v). Tt c s qun bi ca T Tm l 120, gm ba hng Vn,
Vn, v Sch mi hng 40 qun, tt c nhng qun bi u c ghi bng ch Hn, mt
sau ca bi u ging nhau trnh l bi.
20

Ch mt b bi T Tm nhng li c nhiu dng chi khc nhau, phi ni l a

dng, c th k n nh Ti Bn, nh Chn, T Tm din ca, T Tm im. T Tm c
hnh thc chi kh th v, trc khi tin hnh chi ngi ta thng dng 5 ci lu, dn gian
gi l im, 5 ci im ny s tng ng vi 5 ngi chi, 5 ci im thng cch xa
nhau v b tr xung quanh bn trng ti. Bi chi c chia lm 6 phn, mi phn c 20
qun, 5 phn chia u cho 5 ngi chi cn 1 phn c p xung bn trng ti lm
nc. Trong mi ci im s gm c mt ngi chi v mt ngi ng vai tr l ngi bo
tn hiu c v rao nhng con bi do im nh ra trng ti bit v cc im khc
mun phng hay n, tt c nhng tn hiu n, thua u c qui c bng trng v c. T
Tm th v bi li rao bi, mi qun bi xut ra u c rao bng ca dao vi li v von c
vn iu, chng hn:
Vc n i di trng thu
u bi cu sch, ai c chng?.
Nhiu vng cn rao bng li ly Kiu, chng hn khi mt im nh ra qun Ng Sch, l
mt trong 40 qun thuc hng Sch, c v hnh chic thuyn bum th ngi ra tn hiu rao
rng:
Thuyn bum va gh ti ni
Th trm gy, bnh ri mt ri.
T Tm l tr chi cn rt nhiu n t duy v c quan st, l t duy tnh ton
chnh xc mt nc c v s nhy bn trong vic quan st c lnh v lng nghe chnh xc
trng lnh. T Tm va tr tu li va uyn bc, y vy m n cng tn ti rt vng chc
kinh thnh, trong chn vua cha v quan thn.
1.3.5. Tr chi ngh nghip
c im
Nhm tr chi ngh nghip l tp hp nhng tr chi m phng v mang dng dp
nhng ngh nghip, nhng cng vic hng ngy ca nhn dn di hnh thc va lm va
chi, nh tr Thi cy la, Thi bt vt, Bt c. Mc ch ca nhng tr chi ngh nghip ny
l to cho mi ngi s phn khi, ho hng trc nhng cng vic mnh ang lm, nhng
cng vic ny s c th hin di hnh thc mt cuc thi ti vi yu t thng thua c
t ln hng u.
21

 Mt s tr chi tiu biu

-Thi cy la
Tr chi din ra gia ng rung, nhng ngi cy la m rung ny s thi cy
la vi nhng ngi m rung bn cnh, bn no cy xong nhanh nht, p nht th bn
s thng. Tr chi rt n gin nhng li em n s ho hng, lc quan cho nhng
ngi dn lao ng. V sau tr thi cy la cn xut hin trong l hi Loong Toong.
- Thi bt vt trn cn, di nc
Khng gian din ra tr thi bt vt thng ng rung, ni c mc nc nng.
Thnh phn tham gia tr chi khng hn ch, c th mt ngi thi vi mt ngi, c th
chia lm hai i chi vi s lng ngi chi bng nhau.
Cng ging nh tr Thi cy la, cch chi ca tr thi bt vt cng n gin. Vi
hnh thc chi bt vt trn cn, mi ngi c v s ng chm li vi nhau thnh mt vng
trn, vt c th vo trong vng v ngi tham gia chi phi bt mt v ng vo trong
vng trn bt u chi khi c hiu lnh trng. Vi hnh thc bt vt di nc th khng
gian chi s l mt ci ao hay m, mt by vt tht khe s c th xung ao, nhng
ngi chi mun bt c vt th phi c kh nng bi ln. Ai bt c vt sm nht th
ngi s c phn thng cao nht.

22

Chng 2
TR CHI DN GIAN NI LU GI VN HA DN TC
Tr chi dn gian Vit Nam l kho tng vn ha th cht truyn thng, mang
tnh qun chng, tnh ph bin v tnh dn tc r nt [6,10]. Bc ra t trong i
sng lao ng, tr chi dn gian nho nn, gi ghm tt c nhng suy t, nhng
thng trm cuc sng ca nhn dn bao th h v trm mnh trong nn vn ha dn
tc. tr chi dn gian, c th tm thy nhng nt vn ha hay n gin l nhng
np sng xa xa ca dn tc n mnh sau nhiu hnh thc vui chi gii tr. S lu gi
vn ha ca tr chi dn gian l tr thnh mt iu tt yu do c im ca tr chi
dn gian mang li. Trc khi tip cn s lu gi vn ha trong tr chi dn gian th
ta cn phi hiu nhng c im .
2.1. c im ca tr chi dn gian Vit Nam
2.1.1. Tnh a dng v phong ph
Tr chi dn gian lun p ng nhu cu vui chi gii tr ca mi i tng, mi
thnh phn trong x hi, iu ny cho thy bn thn tr chi dn gian Vit Nam phi c
nhiu hnh thc a dng v th loi phong ph [17, 159]. y l c im d nhn thy, tr
chi dn gian mang trong mnh nhiu sc thi, hnh thc, cung bc a dng, si ni, trm
tnh, im m, vui v.
Nhng tr chi no nhit, si ni th ph hp vi nhng ngi c tnh cch nng
ng, c tnh, thch khng nh mnh, mun bay nhy th mnh sau nhng gi lao ng,
lm vic vt v, nh tr Bt mt bt d, C su ln b, Cp c hay Chi u vi nhng cao
tro ui bt y tnh nhanh nhn, hng th. Vi nhng ngi c tnh cch trm tnh, im
m - nhng i tng rt kh ho nhp cng cng ng th vn c tr chi dn gian
thu ht, li cun vo sinh hot, hot ng tp th, n th hin qua tr Cp k, Cht cy da
cha cy u, Chi c g hay Chi chuyn, chi n quan Ngoi ra, nhng ngi c
th trng yu vn c th c vui chi gii tr m khng tn qu nhiu sc lc nh nhng
23

tr chi mang tnh cht im m nh th ny. Vi nhng tr chi mang tnh cht im
m, ngi chi khng cn phi chy nhy nhiu, hu nh l gi nguyn v tr chi khng
cn dch chuyn nhng vn to cho ngi tham gia chi nhng pht vui chi rt vui v,
tha mi khng km g nhng tr chi mang tnh cht si ng.
Tr chi dn gian cn a dng bi c nhng tr mang tnh cht th thao, cao th
lc nh tr y lng, Gng tay,Trng cy chui hay ua thuyn, t tr thnh nhng
cuc thi u y tinh thn thng v dn tc. Bn cnh cng c nhng tr cn n s
kho lo, mt tr c bit tnh ton nh tr n quan, nh a, C ngi hay Tam cc,
vi nhng tr nh th ny, ngi tham gia tr chi phi c s kho lo v mt c phn
on tt on c , ng i, nc bc ca i phng, thng i phng
chnh bng tr tu ca mnh.
S a dng, phong ph ca tr chi dn gian c th hin ra bn ngoi bng
nhng hnh thc, v i tng chi khc nhau, n to ra cho tr chi dn gian nhng
sc thi v cung bc a dng, l yu t c bit tr chi dn gian lun thu ht mt phn
rt ln i tng ngi chi tham gia.
2.1.2. Tnh gn gi, gin tin
Ra i t qun chng nhn dn, tr chi dn gian cng theo mang c
im gin tin, gn gi, khng cu k, mc mc m thn thng nh chnh i sng ca
ngi dn lao ng.
Trc ht tr chi dn gian lun c s gin tin cch thc t chc vui chi, gii
tr, iu ny gn lin vi ngun gc ra i ca tr chi dn gian, l t cuc sng nng
nghip, m cht i thc, khng phi l mt ci g cao xa cho lm. Nhng tr nh:
ua thuyn, By chim, Bt c chch, Bt vt, Nm c u vt, ua b, Thi cm, mi nghe
qua thy n gin lut chi cng khng my kh hiu. C th, tr ua thuyn l tr
chi din ra con sng cui xm, n gin l chia thnh nhiu i khc nhau, mi i ngi
trn chic thuyn c trang tr bt mt t trc, i no v ch sm nht l ginh chin
thng. Bt c chch n gin l b c hay chch vo trong lu v th tay vo bt, hoc nh
Bt vt, Nm c u vt vi hnh thc chi rt n gin. n gin nhng khng c ngha l
n iu, cch thc chi bnh d nhng khng c ngha l mt ht ho hng. s gin tin
cng lm nn ci hay v gi tr ca cc tr chi dn gian.
24

Khng ch c cch thc chi gin tin, gn gi m khng gian din ra cc tr chi
cng mang c im . c th l mt tha rung sau ma gt, l con sng, b , l
cng lng, sn nh, l con ng lng hay m sn t trc ca nh..v..v.., mi th u rt
gn gi vi nhn dn.
Trong tr chi dn gian c nhng tr khng cn n ng c v c nhng tr cn
n dng c chi. Dng c tin hnh chi trong cc tr chi dn gian cng u rt d
kim, d lm t nhng th c sn trong t nhin. l nhng hn si, vin gch, nhng
cnh cy nh, hay bt k th g c th thay th c ti nhng ni tr chi din ra. T
nhin ging nh mt chic ti khng l, cha ng rt nhiu dng c ca tr chi dn gian
m bt c khi no mun ly ra chi cng u c. Trc khi tin hnh tr chi, vic u
tin ngi tham gia tr chi cn phi lm l i tm dng c chi, cng vic ny thng
khng mt thi gian bi dng c chi hu ht u gin tin, khng cu k nn rt d tm
thy. Ch cn vi hn si nht ngoi h cho tr chi n quan, L c , Lia gch hay Ri
ranh, Thy gch Vi tr nh a hay cn gi l chi chuyn th ch cn tm nhng
cnh cy nh, mt qu c sau vn hay mt qu banh c tt t l da, hay ch cn mt
nm c g th c th chi c tr chi Chi c g. Cng bi im gin tin, khng cu k
m trong giai on Php thuc, qun chng nhn dn ta tn dng rt nhiu nhng th
ca Php lm dng c chi trong tr chi dn gian, to ra s vui chi, gii tr cho mnh.
Nhng cnh diu trong tr chi Th diu c lm t loi vi d m php hay nh ri, th
vi nh v chc, c th gi cho diu bay cao khi gp gi. Tr Ko xng li c dng c t
np ken ca chai beer v sau c p bng phng, c hai l nh song song vi nhau,
sau li lng qua hai l th dy ly t bao xi mng ca ngi Php, ta c mt ng
c cho tr Ko xng, n cn l dng c cho tr Tn np ken. Khng ch c np ken, bao
thuc l vn c tn dng, hai mt hnh vung ca bao thuc l c ct ra v l dng
c ca tr tn dp ( dng dp tn nhng hnh vung ra khi vng) , hay c ni gi l bn
bch thuc l, vo nhng thp nin sau , nhng mn nh th cng nhiu nc ta. C
th ni, dng c ca tr chi dn gian c gi gn trong cm t tm v nht t t
nhin, t cuc sng sinh hot. Bng s kho lo, sng to, nhng th khng cn thit,
nhng th b i nh th dn dn c qun chng nhn dn thi hn vo, to ra rt nhiu

25

cch thc vui chi gii tr cho tr chi dn gian. S gin tin lm nn v s nhng nim
ho hng.
2.1.3. Tnh thng xuyn, lin tc
Vi l hi th c n hn li ln cn tr chi dn gian th c ln hng ngy,
hng gi m khng cn mt bt c ci hn no. Chnh s a dng v gin tin to
thm cho tr chi dn gian mt im c bit na, l tr chi dn gian c th chi
quanh nm, sut thng, sut c ngy, c th din ra trong mi thi im, mi khng gian
khc nhau.
Trong lc ngh na tra bn ng rung, mi ngi vn c th r nhau chi th
diu, thi bi, c th bt ngn c ngay di chn mnh chi tr c g hay tm ni m
sng nhng vin si ngon lnh nht thi lia gch xung sng to nhng ng un
ln p mt (Thy gch). Tr con c th chi tr chi dn gian sut dc ng i hc t
nh n trng, t trng v nh, lc no l tr cng vui chi c. Lc i chn tru, ct
c gip ba m, bn tr c th chi c rt nhiu tr chi dn gian trn khong khng gian
l ng rung trn b di nc, l khong tri m a tr no cng thch nn n vui
chi t ti mt mi chu v nh. Ho hng nht l tr ua tru, tr Onh t t ngay trn
lng b ca nhng a tr mc ng. Hoc v nhng trn t chi tr chi n quan,
tr L c , hay hi nhng tri m u chi tr Bn bi, chi chn li tm nm tm by
Chi u, chi tr Trn tm.
Vi tr chi dn gian, mi ngi vn c th va lm va chi, l nhng cuc thi
cy la, thi gt la, thi tc nc hay thm ch l thi bt c. Nhng tr chi nh vy s gip
cho mi ngi ho hng hn, hng say hn trong cng vic, v c khi li tng c hiu qu
lao ng. Vi tr con, tr chi dn gian lun c din ra v l nhng nm thng tr
chi dn gian gn b nhiu nht trong cuc i ca mi ngi dn Vit.
Mi ngy, mi gi, tr chi dn gian li c th xut hin trong cc thn bng, di
rung ng, t u sng n cui xm, cuc sng lao ng ca, nhu cu vui chi gii tr
ca qun chng nhn dn lun mang tr chi dn gian i cng vi cuc sng mi ngi,
to cho tr chi dn gian tnh thng xuyn, lin tc, din ra quanh nm sut thng.

26

2.1.4. Tnh c trng vng min

Tr chi dn gian do qun chng nhn dn to ra, bi vy trong c nc n tng
i ging nhau v ni dung, hnh thc nhng li c nhng nt ring bit, mi vng, mi
a phng, tr chi dn gian c th n gin hay phc tp hn, c th thm hay bt mt
vi chi tit, hoc c th vng ny c tr chi ny nhng nhng vng khc li khng.
Chng hn, tr Nm Cn ch ng bng Bc B v cc tnh pha Bc, nhng vng min
thuc Trung v Nam b u khng c.
Cch thc chi tr chi dn gian mi vng min i khi li khc nhau, chng hn
vi tr Nm mi, mt s ni cn gi l tr tm, thng thng th ngi b sau tr tay
trng tay en phi ra ng p vo cy ct c t 5, 10, 15,20 n 100 nhng ngi chi
khc i trn, khi m xong, ngi b phi i tm ngi trn, tm c ri th nhanh
chng gi tn ngi v chay nhanh n pha cy ct h mng, nhng nhiu ni, vi
s nghch ngm, thng minh, tr con by ra mt mu k na nh la ngi b,
khng ngi b gi ng tn mnh, l tc di th bi ln thnh tc ngn, v a ny
mc qun o ca a kia, a kia mc qun o ca a khc, ngi b lc ny c tm ra
ni trn ca ngi np cng khng th no gi ng tn ngi , y l bin th mt
a phng vng Tha Thin Hu. Hoc vi tr Nhy G, mt s ni gi l nhy Nga th
mt s ni tr ny c chia lm hai i chi, vch mt mc ln gia sn, hai i cho
mt ngi ln ng khum ngi lm nga, ng song song vi mc ln nhng ngi
cn li ca i mnh nhy qua lng, ngi nhy qua c th li tip tc li ng khum
ngi lm nga cch ngi lm nga pha trc 1m, i no c s ngi nhy khng c
t hn th thng, mt s ni li c cch thc chi khc, vn chia lm hai i nhng i no
b trong tr tay trng tay en phi khum ngi xung cng mt ch lm nga, i th hai
c nhy ln lng nga v bm tr vo lng nga ch khng nhy xung na, tt c i
hai u ln lc nhy ln lng nga i mt, nu i mt chu khng ni phi ng qu
xung th i mt thua, nhng nu i hai b rt xung nga nhiu hn s ngi ng qu
ca i mt th i mt li l i thng.
S khng ging nhau gia tr chi vng min to nn s phong ph, mun mu,
mun v cho tr chi dn gian Vit Nam

27

2.1.5. Tr chi dn gian i km vi l hi

L hi cng l mt hnh thc vui chi gii tr, ra i cng xu hng vi tr chi dn
gian trong nhu cu vui chi gii tr. Tr chi dn gian c mi quan h vi l hi, hay ni
cch khc, trong l hi m khng c tr chi dn gian th l hi khng trn vn ngha
l l hi. L hi gm phn l v phn hi, trong hi li c l trong l li c hi, hi trong l
hi l phn qun chng nhn dn c vui chi, ca ht v n ch yu c cu thnh t tr
chi dn gian, bi th nn mi c cm t tr chi dn gian l hi, tr chi dn gian
ngy tt.
Tr chi dn gian trong l hi, trong ngy tt khng c g xa l, hu ht u i ra t
tr chi dn gian rut, b, quen thuc vi qun chng nhn dn, ch l n khng nh
thm tnh thng xuyn, lin tc, quanh nm sut thng ca tr chi dn gian v thm vo
tr chi dn gian mt khng gian vui chi na l nh lng, l di s chng kin ca cc
v thnh hong, thn linh trong vng v si ni, ho hng hn trong s theo di, c ng
ca tt c b con t u thn n cui xm.
2.1.6. Tr chi dn gian tr con c mi quan h mt thit vi ng dao
Hu nh tt c tr chi dn gian ca tr con u km theo th loi dn gian ny,
nhiu khi nu ct b i th loi ny i th tr chi dn gian tr con dng nh cng mt i
s ho hng v c ngha.
ng dao l mt th loi vn hc dn gian do qun chng nhn dn sng to ra, c
nhp iu n gin v gieo vn tha mi [12, 5]. ng dao trong tr chi dn gian tr em l
do ngi ln nhiu th h sng to ra, trong c c tnh thng yu, s by v, ch dy
ca ngi ln, gip tr con nhn bit th gii t nhin trong giai on chp chng nhn
thc. Do vy, ng dao trong tr chi dn gian l nhng bi ht dn gian c ni dung v
hnh thc n gin, ch yu nu ln nhng s vt, hin tng xung quanh i sng ph
hp vi tui v t duy ca tr.
Mi tr chi dn gian u c km theo mt bi ng dao nht nh, mi cu ht ng
vi mi chi tit trong tr chi, n to m iu vui ti v cm nhp cho tr chi, tr con
trong qu trnh chi s cng nhau c nhng bi ng dao c quy c sn ph hp
vi tr chi . Chng hn, trong tr chi Vut ht n, cch thc chi l hai ngi ngi i
din nhau, u tin t v hai tay ca mnh vo nhau ri v tay bn ny ca mnh vo tay
28

bn kia ca bn, v v ngc li ng tc tip theo, tt c u din ra hng th theo nhp

ca bi ng dao:
Tri ma /lm thm
Cy trm /c tri
Con gi /c duyn
ng tin /c l
Bnh t /thi ngon
Bnh giy /thi bo
Ci ko /th may
Ci cy /cy rung
Ci thung /p b
Ci l /th c
Ci n /bn chim
Cy kim /may o
Ci go /i sn
Ci khn /bt trc
Ci nc /i bun
Ci khun /c bnh
Ci chn /mc ch
Ci ve /rt ru
Rc kiu /tht vui.
( phn ch in nghing l v tay mnh, ch gch chn l v vo tay bn).
Tng t, ng dao s to ra cc nhp iu ho hng khc nhau cho cc tr nh
rng rn ln my, nu na nu nng, th a ba ba, ng dao vi tr chi tr con l mi
quan h khng th tch ri.
Nhng bi ng dao trong tr chi dn gian do qun chng nhn dn to nn,
thng khng c vit ra v truyn li trn giy mc m ch yu theo hnh thc truyn
ming, ngi ny truyn cho ngi khc, th h ny truyn cho th h khc, c nh th qua
nhiu th h ng cha, tr chi dn gian tr con lun c ng dao theo km v do m n

29

cng c nhiu d bn khin ni dung ca nhng bi ng dao trong tr chi mi vng cng
khc ging nhau.
2.1.7. Tr chi dn gian ngi ln gn vi tn ngng phn thc
Duy tr, pht trin s sng l vn mun thu ca con ngi, nht l nhng con
ngi sng trong nn vn ha nng nghip, iu kin t nhin kht nghip bi bo l, thin
tai v dch bnh nh nc ta v cc nc Phng ng. Vi tr tu bnh dn v li t duy
tng hp, bin chng, ph thuc vo th gii t nhin, qun chng nhn dn nhn thy
trong cuc sng quanh mnh mt sc mnh siu nhin v bt u ny sinh tm thc sung
bi t nhin nh l thn thnh cu mong s yn m, ma v bi thu, con n chu ng,
tn ngng phn thc cng c ra i t l do nh vy, phn ngha l nhiu, thc l ny
n, dn lng bt u bit th cng sinh thc kh v hnh vi giao phi [22], tn ngng ny
tn ti trong sut chiu di lch s hnh thnh pht trin ca dn tc. Ra i t trong i
sng nhn dn do vy m tr chi dn gian t nhiu cng mang trong lng loi tn ngng
ny.
Nhng tr chi mang tnh ngng phn thc u phi c nam v n tham gia,
thng din ra trong khng gian ca nhng l hi, di s chng gim ca thn linh v s
ph thc tm nguyn ca ng o b con trong lng. Tn ngng phn thc trong tr chi
dn gian c lng ghp rt kho, do vy ta khng thy s khc bit gia tr chi mang v
khng mang tn ngng phn thc.
Mt s tr chi mang tnh phn thc c th tm thy nh tr nh u, thi Gi go,
Nm cn, qun ( bng vo l), nh khn, Pho t, nhng tr chi ny u th
hin r s giao ha gia m v dng, tri v t. Vi tr nh u, nghe tn th n gin
nh vy nhng trong li cha ng tn ngng phn thc ca nhn dn, gin khung
chi u c to nn t bn ct ln hnh tr c cm di bn l c o sn, ct
tng trng cho sinh thc kh nam, v l tng trng cho sinh thc kh n, mt ming
phn di hai bn but bi dy v treo ln trn gin khung, tr chi thng din ra vo dp
tt, khi chi nam v n s ng i din nhau trn dy u, c hai s nhn chn nh u,
vng u i t mt t n tt tri, n l phn m, nam l phn dng, m dng giao ha
gia tri t s to nn s sinh si ny n cho c lng trong c nm. Tr Nm Cn, cch
thc chi n gin l chia lm hai i, mt i nam v mt i n, i nam s dng mt
30

qu cu hnh trn c bc bng vi nhiu mu sc nm qua mt vng trn bng nan my

treo tt trn ngn tre, i n s phi bt ly qu cu khi qua cu c nm lt qua vng, hai
bn s nm qua li nh vy, tr chi rt ho hng. n bn trong , qu cu li tng trng
cho sinh thc kh nam v vng trn tng trng cho sinh thc kh n, vn th hin s giao
ha gia m dng, gia tri v t.Tn ngng phn thc u c biu hin nh th
trong tr chi dn gian. Tr chi dn gian khng ch phn nh tm t tnh cm ca nhn
dn m mang c vo trong lng n vn ha, tn ngng cng ng.
Nhng c im ca tr chi dn gian lm cho vn ha dn tc d dng i km
vi n hn c. Qua nhng giai on lch s, tr chi dn gian dung np, tch gp trong
mnh nhiu nt vn ha a dng v c trng ca dn tc.
2.2. Tr chi dn gian lu gi v phn nh cuc sng, vn ha dn tc
Ra i t trong i sng, trong tm thc ca qun chng nhn dn, tr chi
dn gian phn nh i sng tinh thn ca nhn dn, qua tr chi dn gian ta c th thy
c mt vi nt v i sng tinh thn ca ngi Vit xa- nhng th h sng cch chng
ta nhiu th k trc . Cng nh Bi Quang Thng khng nh trong t bo vn ha
nm 1999 vic nghin cu, su tm cc tr chi c ngha khoa hc rt cao: nu nhng
t liu ny c x l mt cch c h thng, t n trnh ra nhng bc i ca vn ho
trong cc thi k lch s, ni nh vy thy tr chi dn gian tht s lu gi nhiu nt
c trng ca vn ha dn tc.
2.2.1. Phn nh ct cch, phong thi Vit
Trong cuc sng nng nghip la nc, i sng nhn dn rt vt v bn mt cho
t, bn lng cho tri, thin tai, mt ma l nhng ni kh khng th trnh khi. Ngi
Vit trong hon cnh y hn l s nhiu bi quan, u bun, nhng s sng to ra tr chi dn
gian- mt hnh thc vui chi gii tr, mt phng tin vui v, ci a th li l biu
hin ca s lc quan, yu cuc sng. S lc quan trong tm thc ngi Vit c nhiu
ngi cp n v khng nh l mt trong nhng phong thi ca ngi Vit xa, c
th tm ci phong thi ny cc nt vn ha dn tc khc nhau nhng cng c th tm n
tr chi dn gian, tr chi dn gian phn nh kh r phong thi lc quan, yu i ny ca
ngi Vit. Thi cy la, Thi bt c, Thi gi go, l nhng tr chi mang tnh
va lm va chi, bin s vt v ca lao ng thnh mt tr chi, xoay ngc li suy ngh,
31

cng vic khng vt v, n ch l mt tr vui chi c thng. Ngi Vit i cy la

nhng li bin n thnh mt tr vui chi, thi xem ai cy nhanh nht, p nht. Khi mt
cng vic c nhn di mt tr chi tc ni gian kh c n gin ha, con ngi lc
quan hn trong cch suy ngh, hng hi lm vic nhng h s khng thy s mt mi, nng,
gi, nc, bn t khng lm con ngi chn lng, ci m h hng ti nim vui c
thng cuc. y chng khc no l mt php thng li tinh thn, con ngi qua tr chi
dn gian lun lc quan, vui v, tin tng vo cuc sng pha trc. Trong tr chi dn gian
phong thi lc quan ca ngi Vit qua cn th hin qua c im thng xuyn lin tc,
bt c ni no ngi Vit cng vui chi c, hon cnh gian kh no cng ci vui
c. Lao ng nng nghip l mt s lao ng vt v nhng ngoi ng rung li khng
lc no thiu ting ci a vui v do tr chi dn gian mang li. Qua tr chi dn gian,
phong thi lc quan yu i ca ngi Vit hin ln r nt, a dng v phong ph, l mt
tnh cch ng qu ca ngi Vit xa.
Ngoi s lc quan vui v trc cuc sng, tr chi dn gian cn phn nh tnh on
kt ca dn tc, mt tnh cch c trng ca ngi dn Vit. S on kt c th hin
qua s lng ngi tham gia v tnh i hi tp th ca tr chi dn gian. Ngi Vit xa
mun tn ti th phi gn b, on kt vi nhau cng vt qua nhng thin tai cuc
sng, ngi Vit lm cng lm, n cng n v vui chi cng nh vy. Trong tr chi dn
gian, nhng tr chi tp th chim t l ln, nu tr chi dn gian c t l l 100% th tr
chi mang tnh tp th chim n 80%, s lng ngi cng ng th tr chi cng
tr nn vui v, si ng. Ko co, ua vt, chi u, nhy nga, l nhng tr chi tp th, tr
chi dn gian th hin tnh on kt dn tc ch mun chin thng i i phng th
nhng thnh vin trong i chi phi hiu ng i, phi kt hp cht ch vi nhau,
nu trong tr ko co, mt thnh vin trong i m bung tay th c i chc chn s b t.
Tnh on kt dn tc trong tr chi dn gian l do tnh cch ca ngi Vit xa soi vo.
Ngoi ra, tr chi dn gian cn cho thy ngi Vit ta t duy v sng to, t mt
nhu cu cn c vui chi m nhn dn to ra 5 nhm tr chi vi hn 200 tr chi ln
nh c th hin di cc hnh thc khc nhau, tr chi dn gian mi vng min cng
li c nhng nt ring bit, iu chng t ngi Vit ta mang trong mnh s tm ti,
sng to ln v khng chp nhn mt cuc sng t nht.
32

S ha hp, sng chan ha vi t nhin cng l mt phong thi sng ca ngi Vit
xa biu hin qua tr chi dn gian. Khng gian trong tr chi dn gian l sng, l nc, l
ng rung, ngi Vit xa sng da vo t nhin v cng ly t nhin lm nim vui chi
gii tr cho mnh, trong tr chi dn gian, nhng dng c chi cng c ly t t nhin,
tr xp hnh bng l, mt qu c v mt vi cnh cy cho tr nh a, mt nm t
st cho tr nn hnh, pho t, bn bi, gi tri v my xanh cho tr th diu,
thin nhin cn l ni bao bc, che ch cho con ngi (tr tim, trn tm).
Tr chi dn gian i ra t cuc sng nhn dn, l b, l rut ca nhn dn nn
n c th phn nh i sng, tch cch, cch ngh ca ngi Vit. S phn nh em li
gi tr ln, gip ta bit r hn v i sng, cch sng ca t tin ta ngy trc.
2.2.2. Phn nh tnh ngng, vn ha dn tc
Tr chi dn gian cn c gi tr s lu gi, phn nh vn ha dn tc. S phn nh
vn ha dn tc trong tr chi dn gian th hin nhiu kha cnh khc nhau. C th thy,
ngoi khong khng gian t nhin, tr chi dn gian cn c t chc vui chi nhng
ni linh thing nh nh lng, Nh th gia tc, n Thnh hong lng, hay nhng ni c
a th sng ni thing ca lng hay thn bn. Khng phi ngu nhin m n li c din
ra nhng ni nh vy, iu xut pht t tn ngng nguyn thy, sng bi t nhin,
quan nim vn vt hu linh, th cng t tin, thn linh ca dn tc. Trc khi t chc chi
nhng tr chi mang tnh thing nh vy, thng th ngi gi lng s ng ln lm l
trc, khng gian y linh thing v tn knh. Nhng tr chi din ra trc thn linh ng
s tn th, sng bi m vn l quan nim t xa xa ca dn tc.
Tr chi dn gian cn mang mt s tn ngng ca dn tc nh cu ma, cu ma,
tn ngng phn thc cu con n chu ng. Nhng tn ngng ny phn nh r trong tr
chi dn gian Vit Nam. Tr chi y khng ch l s vui chi gii tr n thun, qua
mt s tr chi dn gian, c th thy c nhng tn ngng, vn ha dn tc, tr nm
cn, nh u, hay u vt l mt v d. Nm cn khng phi ch l mt hnh thc vui
chi, mt tr chi luyn i m cn l mt hnh thc tn ngng dn tc. i tng chi
gm mt i nam v mt i n, hai i ng i din nhau trc mt cy tre c treo mt
vng trn trn ngn, i bn ny s nm mt qu cu qua vng trn v i bn kia s phi
bt ly, vng trn v qu cu l biu tng cho sinh thc kh nam n, n l mt dng ca
33

tn ngng phn thc. T tn ngng phn thc, t s giao ha gia tri t, m dng,
ngi Vit cu mong thn linh ban cho dn lng mnh nhiu may mn, ma mng bi thu
v con n chu ng.
i su vo mt s tr chi mang tnh thing nh u Sng, Pho t, Cp pht hay
Bt trch trong chum ta s tm thy mt s nhng nghi thc ma thut c xa ca
ngi Vit. Nhng nghi thc ny phong ph, a dng, n mnh sau nhiu tr chi dn gian
m ta cha th truy ra c gc tch ca n. Trong tr Cp pht hai i chi s ng i
din nhau theo hai hng ng-Ty, trn phn sn mi i u c o hoc v mt vng
trn, hai i chi dng gy tranh nhau nh qu pht vo l trn bn sn i phng, cch
chi trong tr chi ny c lin quan n nghi thc th thn Mt Tri ca ngi Vit xa.
V hnh ng dng mt khi t a ln cao v nm xung mt t to ra ting ku ln
trong tr pho t cng li th hin mt nghi thc ma thut no cn li t thi c xa
m cha c ngun ti liu no i chiu c, ch bit rng hnh ng l mt nghi thc
cu mong im lnh ca ngi Vit xa, ting ku ca Pho t l ting ku mong thn
linh chiu c n, ban s m no cho dn lng. Nhiu tr din dn gian (tr chi ch din ra
trong l hi) cng ng thi mang nhng nghi l xa xa nh th ny.
2.3. Tnh gio dc trong tr chi dn gian
Gn b vi cuc sng con ngi t giai on l mt a tr bt u nhn thc cho
n khi trng thnh, bn cnh cc iu h ru con, tr chi dn gian cng l ci u tin
m tr con tip nhn tui tp tnh nhn bit th gii bn ngoi, iu ng lu l
ngoi vai tr l mt hnh thc vui chi gii tr lnh mnh, tr chi dn gian cn mang c
mt chc nng gio dc nhn cch con ngi mt cch hiu qu, tnh gio dc trong tr
chi dn gian l ci n su xa ca ng cha truyn li cho con chu. Tin S Nguyn Vn
Huy cng tng khng nh rng: Cuc sng i vi tr em khng th thiu nhng tr chi.
Tr chi dn gian khng ch nng cnh cho tm hn tr, gip tr pht trin kh nng t duy,
sng to, s kho lo m cn gip tr hiu v tnh bn, tnh yu gia nh, qu hng t
nc [6,161]. Trong hon cnh sng trc y, i sng nhn dn thiu thn, cc kh,
phn ln ngi nhn dn ngay t nh khng c n trng, khng c i hc nhng
nhng ngi c coi l nhn ti t nc trong hon cnh li khng phi l t. Ni ra
th c v hi khp khin nhng ngoi ti nng c nhn th chnh s tip xc tr chi dn
34

gian ngay t lc nh l mt yu t tham gia vo vic hnh thnh nhn cch, s linh hot,
thng minh ca con ngi thi trc. Tr chi dn gian tht s c vai tr ln, hiu qu
trong vic pht trin, hnh thnh nhn cch con ngi.
Chc nng gio dc ca tr chi dn gian c th ni l kh ton din, gio dc nhn
cch con ngi nhiu kha cnh, gc khc nhau. Nhng tr chi mang chc nng gio
dc c n bn nhm, c th gm nhm tr chi vn ng gip tr con lanh li, hot bt,
tng cng sc khe, th trng, nhm tr chi hc tp tng cng tr thng minh, c phn
on cho tr, nhm tr chi sng to gip to c thm m, tr tng tng v nhm tr
chi m phng to cho tr kh nng tp tnh, thch ng, c x vi nhiu vai tr khc
nhau. Qua bn nhm tr chi ny, chc nng gio dc ca tr chi dn gian c th hin
rt r, tr va c vui chi li va c c nhng bi hc b ch.
2.3.1. Gip tr lanh li, hot bt
Tr chi dn gian gn b vi tr ngay t tui rt nh, tr t 3 n 6 thng tui
vn c tr chi dn gian cho n. 3 thng bit ly, 6 thng bit b, giai on ny tr em
c s pht trin cng cp v c, xng v chun b cho giai on tp i. t tr pht trin
l cha , cha m, ngi ln cn c nhng cch thc hng cho tr pht trin, ng b ta
vn hay nn chn, nn tay cho tr to s cng cp nhng ngoi ra cn c mt cch khc
lm cho tr cng cp hn l chi tr chi dn gian vi tr, nhng tr chi ny mang nhng
hnh thc vn ng nh nhng ph hp vi tui ca tr. Vi tr Ct r, ngi ln nm
trn phn, co hai u gi ln v t tr nh trn hai chn ca mnh, bt u dng chn a
tr nh ln cao ri xung thp theo nhp ht:
Ct r
m c cm
em v kho n
em ra ct na.
S a tr di chuyn ln v xung ging nh s tp th dc nh nhng cho tr vy, tr
nh m linh hot, cng cp hn.
Ln hn mt t, t 9 thng l d bit i cho n 1, 2 tui, tr chi dn gian gip
tr mau bit i, cng cp, i linh hot hn nh nhng tr chi nh Cp k, Dung dng

35

dung dNhng tr chi ny u c s dn dt ca ngi ln c, ngi ln nm tay tr

em, xen k mt tr em l mt ngi, va i li va ht:
Dung dng dung d:
Dt tr i chi
n ca nh tri
Ly cu ly m
Cho chu v qu
Cho d i hc
Cho cc nh
Cho g bi bp
p
Ngi xp xung y
n cu ht cui cng, tt c u phi ngi xp xung t ri li ng ln chi tip. S vn
ng rt nh nhng nhng li to hng th, nim vui cho tr ch khng phi l s p tr
tp i thng thng.
Cng vi tr chi tr chi dn gian s gip tr sm linh hot, nhn bit sm th gii
xung quanh, tr s bt s e d, nht nht, hng th trc th gii t nhin m chng sp
bc vo. Bn cnh , n cn gip tr c mt tm nhn thc u tin v th gii xung
quanh mnh, vi g, d, cc, hay dy cho chng bit ci ny dng lm g, ci kia
dng nh th no, chng hn nh trong tr chi Vut ht n: ng tin th c l, ci
ko th dng may, ci cy dng cy rung, ci thung p b, ci l
dng th c, c n bn chim..., tr con s tng bc nhn thc mi th quanh
mnh qua nhng tr chi nh vy, y l trng hc nhn thc u tin ca tr nh m qua
tr con s sm lanh li v thng minh hn.
Khi tr bt u bp b bit ni, bt u hc cch ni, tr chi dn gian li rn luyn
ging ni cho tr, tr s cch pht m chun, sa tt ni lp, ni ngng nh ca ht theo
ng nhp ca tng tr chi dn gian.

Nu na nu nng.
Ci cng nm trong
Ci nong nm ngoi
C khoai chm mt
36

Nhng vn ong, oai c lp li nhiu ln, tr s va vui chi, va ht theo,

nhng cu ch lp li nh vy s un nn ging ni ca tr, tr con tp ht, bp b ni mt
cch ho hng, vui v ch khng h thuc nhng cu ht trn mt cch th ng. Tr chi
m sao th hin r hn iu ny, cch thc chi l tr con s ngi vi nhau thnh mt
vng trn, mt a trong s i ngoi vng trn, ngi p vo vai a no th a
phi ht tht nhanh, lin mt mch khng c ngh: Mt ng sao sng, hai ng sng
sao, ba ng sao sng, bn ng sng sao, cho n mi ng sng sao, ci kh ca tr
chi ny l phi lun phin chuyn i gia sng sao vi sao sng, s l l sao sng,
s chn l sng sao, ngi c nhm s b pht. Qua nhiu ln chi nh vy th chc
chc rng tr s ni lu lot hn.
S linh ng, hot bt tr cn c tr chi dn gian em li khi tui nhi
ng. Tr s c lm quen vi nhiu tr chi vn ng hn nh bt mt bt d, c su ln
b, mo bt chut, cp khn, nhy bao b, nhng tr chi vn ng nh th ny s
gip cho tr hot bt, lanh li, tng cng sc khe, th trng, rn luyn s do dai, kho
lo.
2.3.2. Rn luyn tr tu, tng cng c phn on
i ra t c sng to ca ng cha, tr chi khng n thun ch l mt hnh thc vui
chi gii tr m cn mang tnh tr tu, t duy logic, lun t tr trong trng thi tp trung
cao , i hi tr phi suy ngh tm ra hng i ng.
Trong tr chi n quan Mun chin thng, tr phi bit tnh ton trong vic di
chuyn qun, khi ri qun phi tnh nhm xem i theo chiu no th c li nht, lm sao
n c nhiu qun nht. Trong tr Tp tm vng, tr con li c rn luyn kh nng quan
st, phn on xem bn mnh giu vt tay no, phi hay tri, hay tr On t t,
thng bn mnh th tr phi suy lun, phn on xem bn mnh ra ci ko, ci bao hay ci
ba. S lng nhng tr chi dn gian c th rn luyn cho tr kh nng tnh ton, t duy,
kh nng phn on l rt nhiu nh Tam Cc, C chn ch, nh o, l c sn
2.3.3. To t duy tru tng, sng to
Trong tr chi dn gian c mt s tr chi mang tnh m phng, ngha l m phng
li nhng vt c tht m tr nhn thy trong cuc sng, v d nh tr chi nn hnh t st,

37

xp hnh bng l..., S m phng ny i hi tr phi mng tng li trong u s vt y

v to ra s vt nh i bn tay ca mnh.
Cm trn tay mt nm t st tr bt u suy ngh xem mnh nn nn ci g, suy
ngh ca tr con khng my mc nh ngi ln, tr tp nn khi t theo nhng hnh hi
m chng tng tng, nn hnh con tru m c khi tr li thm cho n mt i cnh, nn
hnh con vt ln hn ngi vt c th ch ngi bay ln, do tr chi m phng cn
th hin nhng suy ngh v c m ca tr. Tr cn tng tng, nhn dng c nhng
vt tng ng khi nn hnh t st, bit chn nhng ht hnh trn lm mt cho nhng
con vt, bit dng cnh cy nh lm chn cho hnh nn con vt, con g. Nhiu khi tr cn
nn ra nhng hnh th m chng cha thy bao gi ri li bt u tng tng, t tn cho
n.
Tr tha sc sng to, tng tng nhng bn cnh nhng tr chi nh thi v
trn t, tt chu chu, ng h l da, vng eo tay, eo c l sn, lm chong chng, tt
qu bng, cng dn to cho tr mt c thm m, rn luyn, pht huy nhng nng khiu
tim n trong tr.
Nhm tr chi sng to to iu kin cho tr pht huy sc sng to, t duy tru
tng v c thm m, n c hnh thnh trong mt qu trnh tip xc lu di vi nhng
tr chi .
2.3.4. Tp cch c x, thch ng
Vui chi trong mt tp th, tr bt u thch ng vi mt mi quan h khc ngoi
mi quan h gia nh vi ba m, ng b nhng ngi lun nng niu, chiu chung tr. Vui
chi trong tr chi dn gian, tr dn hiu rng mun c c phn thng (phn thng
dnh cho i thng cuc theo qui c ca hai i chi) th khng th xin, vi vnh hay
khc lc nh vi ba m, ng b m phi t mnh c gng c, nhng tnh hung ny sinh
trong lc vui chi vi bn b lun cho tr s c x linh hot, nhy bn.
Tr chi mang tnh bt chc cng gip tr tp tnh ng x v thch ng. Trong tr
chi dn gian, cng c mt s tr chi m phng nh ngi ln nh tr tr Chi hng,
C du ch r, tr Dy hc..., Nhng tr nh vy s gip tr tp tnh di nhiu vai tr
khc nhau, bit c nhim v ca tng vai tr, chun b cho giai on lm ngi ln sau
ny.
38

Chng hn nh tr Chi hng, tr s tp tnh chn ch lm nh, xy nh, bit

phn chia ra mt a lm Ba, mt a lm M, mt a lm Con, mt vi a lm b bn
rau, bn ln. Ba th nh dng bp, kim ci, m th i ch mua rau, mua ln, tp tnh
mc c gi tin, a lm con th i chi khi no m ku v n cm th v. Qua tr chi ny
tr con bit ba l ngi phi lm vic nng nn cho ba xy nh, m th c nhim v l
i ch. Tr chi dn gian cho tr con vo nhng vai ngi ln khc nhau, to iu kin cho
chng tp tnh v t chng s quen dn vi nhng vai m chng ng. Trong tr
Chi hng, tr cn t m tp nhm bp, tp nu cm, chng lm thnh mt gia nh
kiu nh, chng ng vai rt tht, qua chng bit nhim v ca tng vai y l g,
qua thch ng dn to nn tng lm ngi ln sau ny. Vi tr Dy hc, chng bit hc
sinh phi vng li c gio, a vo vai c gio tp tnh lm c gio phi nghim trang,
v la mng, qut nt khi hc sinh lm bi sai v tp c cch chm im.
Kiu tr chi bt chc trong tr chi dn gian rt nhiu, n gin ch l nhng tr
vui chi m cht con nt nhng li mang n hiu qu ln, tp s thch ng, c x cho tr
di nhiu vai tr v nhim v khc nhau, l iu kin cn cho tr sau ny.
2.3.5. Gip to lp mt nhn cch tt
Nhn cch ca mi ngi l nhng tnh cch, cch ng x, cch sng mang tnh tch
cc ca mi con ngi trong x hi, hnh thnh nn nhn cch phi cn n mt qu
trnh, qu trnh ny chu nh hng nhiu bi mi trng sng v iu kin gio dc, nht
l giai on l mt a tr. Bn thn tr chi dn gian cng l mt phng thc gio dc
nn s tip xc vi tr chi dn gian ngay t khi cn nh cng l iu kin n gin nht
hnh thnh cho tr mt nhn cch tt.
Hu ht cc tr chi dn gian Vit Nam u mang tnh tp th cao, vui chi cng
nhiu bn b tr s ha ng, bit suy ngh v tp th, bit c gng v tp th, t y li
s ch k, ch v bn thn ra xa chng. Thy thuc khng bt c khc ui th
khc u v khc gia phi che ch cho khc ui, giu khc ui vo khc
gia (Tr rng rn ln my), v trong tr Ko co, ngi trong cng mt i phi hip sc
vi nhau cng ko v mt hng, tr chi dn gian khng chp nhn mt c nhn ch bit
v mnh, vui chi trong tr chi dn gian lm ny sinh s yu thng, qu mn ln nhau,
hay ni cch khc l to cho tr tnh ngi, lng yu thng gia ngi vi ngi.
39

Tr chi dn gian cn to cho tr ci suy ngh v s bnh ng. Ai cng c vui

chi, c vui v, tr chi dn gian c th xa tan i mi khong cch khin cho tr khng
h bit phn bit i x gia bn ny vi bn khc, chng chi thn thit, vui v vi nhau
cho d trong c nhng a b di tt hay bt hnh.
Gn b nhiu vi tr chi dn gian, tr khng nhng bit yu thng con ngi, yu
thng ng loi ca mnh m cn ny sinh tnh yu i vi qu hng t nc. Tr chi
dn gian m mu t nhin thy r, t dng c vui chi cho n khong khng gian din ra
tr chi. Nhiu ngi khi trng thnh, sng xa qu nhng lc no cng nh v qu c,
ngoi l do c gia nh mnh th cn v ni cha ng nhng thng ngy ti p,
tui th bay bng ca mnh cng bn b vui chi trong tr chi dn gian. Khong tri, gc
sn, cy a, ging nc, mi nh, l nhng ni l tr thng t tp r nhau chi tr chi
dn gian, l nhng ni chng lun nh v vi s yu thng nht.
Con ngi sinh ra tnh vn thin nhng nu gp iu kin sng, iu kin gio dc
khng tt th tr kh m c c mt nhn cch ng, tr chi dn gian gip to lp mt
nhn cch tt cho tr mt cch khng p buc cng khng th ng.
Nhng g m tr chi dn gian mang li cho tr rt nh nhng, nhiu khi chnh
chng cng khng nhn ra gi tr gio dc trong , nhng gi tr cng i vo trong tm
thc ca tr mt cch rt t nhin m tr khng h hay bit cho n khi l mt ngi ln.
Tr chi dn gian khng phi l yu t duy nht hnh thnh nn nhn cch con ngi
nhng li to mt nn tng tt, mt hng i ng, tch cc v tt p cho nhn phm con
ngi. Vui chi trong tr chi dn gian, tui th v tm hn tr s t nhin m ti p,
trong sng vi nhiu iu ng chng nh.

40

Chng 3

THC TRNG V NH HNG

BO TN TR CHI DN GIAN VIT NAM
3.1. Thc trng tr chi dn gian hin nay
Trong tng hon cnh x hi, lch s, s tn ti ca cc gi tr vn ha cng nh tr
chi dn gian l khc nhau. Con ngi lun bit to ra cho mnh nhng hnh thc sng
hng th khc nhau nu h c th, cuc sng ngy nay khng ch dng li n no
mc m m phi l n ngon mc p, tn ti trong mt x hi kh khn, thiu thn tr
chi dn gian hng thnh thy r v n cng ngc li nh th trong hon cnh hin i khi
x hi pht trin v con ngi c nhiu hnh thc vui chi gii tr khc ch khng ch
ring tr chi dn gian.
Trong giai on hin nay, tr chi dn gian khng cn l mt hnh thc vui chi gii
tr chim v tr c tn m n tn ti lu m sau cc hnh thc vui chi gii tr hin i khc,
n khng cn ging nh trc na, cng vi s pht trin ca t nc trong nhng
nm gn y tr chi dn gian c mt s i thay ln, biu hin hai xu hng mai
mt, dn mt i v bin i, thay khc nhiu hn so vi trc .
3.1.1. Tch cc
Gia ci xu hng ang dn mt i , tr chi dn gian cng c s m mm
nhiu ni d ch s lng khng nhiu. Ht mm m cnh mc l nng thn v bt
u m mm xanh thnh ph do nhng k hoch v ch trng ca x hi v nn gio
dc mang li, nhng tm thy nhng mm xanh qu tht khng d. Ci tch cc th
khim tn nn mi y ci tiu cc ln gp bi.
3.1.2. Tiu cc
thnh ph, s mai mt ca tr chi dn gian din ra sm hn v vi tc nhanh
hn c. Sau mt thi gian chu nhiu kh khn gian kh, t nc ta vc dy, t c
nhng bc pht trin ln, i sng nhn dn cng dn kh gi hn, xung tc hn, thm
vo l nhiu thnh ph mc ln vi tc pht trin nhanh chng. trc ht l
nim vui, l thnh tu ca t nc nhng ci g cng c tnh hai mt ca n, thc t cho
thy s th ha ngy cng nhiu nh hin nay lm cho t nhin dn cch xa cuc
41

sng con ngi, khng gian t nhin b thu hp nhng ch cho khong khng gian
nhn to, nh ca san xt, sa l v nhng ta nh, tt c khng cn ch cho tr chi
dn gian tn ti.
Bn cnh , nu nh lc trc tr chi dn gian chnh l phng tin vui chi gii
tr duy nht th vi li sng hin i, s du nhp vn ha ngoi nc, ngi dn thnh
ph bt u c tip cn vi nhiu hnh thc vui chi gii tr khc nhau, shopping, rp
chiu phim, qun par..v..v.., s bit cch hng th ca mi ngi khin cho tr chi
dn gian gn nh bin mt trong i sng hin i. Vi tr em thnh ph, chng b ngn
cch nhau bi nhng ngi nh kn ca cao tng rt him khi t tp vui chi vi nhau,
thm vo l khng c s tip truyn tr chi dn gian t ngi ln do vy s pht
trin ca khoa hc k thut, phng tin my mc hin i cun ht chng vo nhng
tr chi my tnh, in t v hu nh tr em thnh ph khng bit g v tr chi dn gian.
Trong nhiu thnh ph hin nay, vic i tm bng dng ca tr chi dn gian qu tht kh,
trong sut mt thi gian di tr chi dn gian b mt i, khng tn ti thnh ph.
Trong khi tr chi dn gian b mt i thnh ph th hu ht nng thn Vit
Nam tr chi dn gian vn cn tn ti kh m nt bi vn gi c li sng c, i sng
c, nhiu nng thn Vit Nam trc v sau i mi (1986) vn cn kh khn v vt cht,
do tr chi dn gian vn l hnh thc vui chi gii tr cn thit, lun va tm vi tng
lp nhn dn. Tr em nng thn vn ho hng, say m vi tr chi dn gian, nhng tr
chi nh n quan, chi trn gi, trn tm, pho t..v..v vn lun trng, ng lng,
thn bn, tt c nhng tr chi dn gian u c lu gi m nt nng thn trong
mt thi gian di sau ly tre lng, khng chu s mai mt v vn ct gi nhng gi tr vn
ha dn tc.
Nhng cho n nhng nm 2000, khi qu trnh th ha nng thn din ra th tr
chi dn gian mi ng trc nguy c b mai mt. Khng hon ton mt i nh thnh
ph nhng nng thn tr chi dn gian tha tht dn, phn ln cc tr chi vng mt
i, ngi ln hu nh khng chi tr chi dn gian trong khi lm ng ng, s tr chi tr
em cn li ch qun quanh trn tm, bn bi, nhy dy, l c.
Di tc ng ca cuc sng v ci nhn thi hin i, tr chi dn gian nu mt
phn khng b mt i th cng b thay khc, bin i khng cn ging nh lc trc.
42

S bin i ny th hin trong i tng ngi chi ca mt s tr chi dn gian.

Nhiu tr chi nh chi n quan, Nhy dy,, ch dnh cho tr em n th ngy nay c
nam cng c th chi c, hoc vi tr nh u, Nm cn i tng tham gia chi khng
bt buc phi l mt cp nam n na, c th u l nam, u l n, s m rng v i
tng tham gia trong mt s tr chi. S lng ngi tham gia chi cng b ph v i
nhiu, chng hn tr chi n quan, ngy nay s lng ngi chi khng phi l hai nh
trc m c th chi t bn ngi.
Bn cnh l ci nhn mo m ca con ngi v tr chi dn gian, chnh con
ngi lm bin i i gi tr vn c ca tr chi dn gian. Ngy nay, con ngi ch ngh
rng tr chi dn gian ch n gin l mt th gii tr n thun ch khng dng n nh
mt phng thc khai bo vi thn linh, tri t, nhng tr chi luyn i hay phong tc
dng nh b thay i v ngha, n mt i tnh thing vn c v ch cn l mt tr chi
gii tr thng thng, ngi ta chi ch chi v khng bit v ngha thc ca n,
trng hp ny xy ra nhiu tr chi c th nh Nm cn, nh u, Bt chch hay Pho
t.
3.2. nh hng bo tn, pht trin
Bo tn cc loi hnh vn ha l phi bo tn nguyn gi tr vn c ca n, vi tr
chi dn gian iu ny tht khng d v hon cnh thay i, li sng cng thay i v
sut mt khong thi gian di tr chi dn gian thiu vng i ci gi l truyn v
ni. Bo tn l kh nhng khng th khng thc hin, trong hai nm gn y c nhiu
ngi cp n vn bo tn tr chi dn gian, chnh thc trng c qu nhiu tr em h
hng bi my tnh, tr chi in t tp trung mi ngi hng s quan tm vo tr chi
dn gian, iu ng mng l gi tr tht s ca tr chi dn gian c nhn nhn ng
trong cuc sng hin i. C nhiu gii php, nh hng bo tn tr chi dn gian c
a ra. Gn y bo tng dn tc hc t chc nhng hot ng lin quan n tr chi
dn gian, trong bo tng hin nay c hn mt khng gian dnh ring cho tr chi dn
gian, nhiu tr chi dn gian c ti hin y phc cho khch du lch v nhng
ngi mun tham gia chi v tm hiu vn ha Vit, c th tm thy nhng tr chi nh
rng rn ln my, ma sp, ko co, n quan..v..v bo tng dn tc hc. Cha cp
n vn hiu qu hay khng hiu qu nhng c th thy y l mt hnh thc bo tn
43

hay, tr chi dn gian s gi nguyn c ci nguyn thy ca n v khng b bin i, s

gii p ca cc hng dn vin trong bo tng s lm cho tr chi dn gian khng tch ri
ngha ca n. Nhng dp u nm mi hng nm bo tng cng t chc ring cho tr
em mt khng gian tr chi dn gian sinh ng. Vi ni cng a tr chi dn gian vo
cc khu resort, chng hn khu resort Lng Qu Vit Hi An, Qung Nam, y nhiu tr
chi dn gian cng c t chc du khch c tham gia vui chi. Tr chi dn gian
cng c cc nh lp trnh vin quan tm v tin hnh xy dng nhiu game tr chi
dn gian trn internet, my tnh in t. V trong nm 2008, hng ng phong tro trng
hc thn thin, hc sinh tch cc, nhiu trng hc c ba min Bc, Trung, Nam cng
a tr chi dn gian vo gio dc trong trng hc.
Nhn chung nhng gii php ny u to iu kin cho tr chi dn gian ti hin
trong cuc sng hin i sau nhiu nm b lng qun, nhng n ch mt mc no .
Nc ta hin c 127 bo tng nhng li ch c mi mt bo tng dn tc hc H Ni l
bo tn tr chi dn gian, s lng cc bo tng c th a tr chi dn gian vo l rt t
bi tt c nhng bo tng ca nc ta ch nghing v mng lch s -x hi. Trong chng
trnh a tr chi dn gian vo trng tiu hc ca phng gio dc tiu hc, s gio dc
v o to Tp. H Ch Minh thng 3 nm 2009 c ni rng c nhiu tr chi dn gian
khng hp vi trng hc, do khi la chn tr chi dn gian a vo trng th phi
loi tr nhng tr chi vn ng mnh trnh gy chn thng, try st cho hc sinh,
h cn nhn mnh l khng c hc sinh chi nhng tr chi tip xc vi t trong khi
, hu ht cc tr chi dn gian nguyn thy u c b tr v chi trn mt t, iu
c ngha, nhng tr chi dn gian m tr em c tip xc trng hc s khng nhiu.
V thc t phi nhn ra l du tr em c chi tr chi tr chi dn gian bo tng,
trng hc th s lng tr em t tp r nhau chi tr chi dn gian ti nh th vn him
khi thy, chng ch vui chi khi c ngi ng ra t chc m nhng ln t chc nh th li
i lc khng c thng xuyn, tr phi sng trong tr chi dn gian, phi tip xc
thng xuyn vi tr chi dn gian th mi ngm ht nhng kh nng t duy, nng ng
nhng tinh thn on kt, yu thng bn b m tr chi dn gian mang li. tr chi
dn gian pht huy ht c nhng gi tr ca mnh th cn a tr chi dn gian tr v tn
ti trong i sng nhn dn, sng li trong i sng nhn dn. T thc t cho thy, t
44

c hiu qu trong vic bo tn tr chi dn gian th chng ta cn c nhng nh hng,

gii php ng.
3.2.1. Bo tn khng tch ri gi tr vn c
Khi bo tn mt gi tr vn ha, bao gi cng phi pht huy c gi tr vn c ca
n. Khng th ch thc c v hnh thc m rng tuch v gi tr. Bi vy, trc khi
tin hnh cc bin php bo tn tr chi dn gian th phi nhn thc ng gi tr n, thng
k nhng tr chi dn gian tn ti trong i sng Vit v phi m bo vic gi nguyn
gi tr vn c ca n. Khi hng dn cho tr em chi chng ta cng cn da trn iu ny,
trnh vic tr em chi mt cch hi ht, chi ch chi v khng bit g v gi tr tht
s ca n, y cng l mt cch loi tr vn hnh thc rt tiu cc trong cng tc bo
tn.
Cuc sng hin i lm cho tr chi dn gian bin i i kh nhiu, l l tt
yu ca s i thay hon cnh sng, nhiu ngi theo ci l tt yu m ci bin mt
s tr chi dn gian cho cn k, gn gi hn vi cuc sng hin i, nht l v pha cc nh
gio dc. H ci bin tr chi dn gian tr thnh nhng tr vn ng, vui chi cc trung
tm gi tr, mu gio (mang tch cht t nhn) v dnh cho sinh hot on, i, thanh
nin. Vn bit rng s ci bin ny l do quy lut tt yu ca hon cnh sng nhng cn lu
rng, chng ta c th thay i khng gian chi, thay i s lng ngi chi, i tng
tham gia chi, cch thc chi c th tng ln hoc gim i nhng tuyt i chng ta khng
c lm thay i gi tr vn c ca n. Lun coi gi tr l ci tin quyt trong vn ci
bin tr chi dn gian. Bn cnh , cng vi vic ci bin tr chi dn gian a vo
trng hc, pht huy chc nng gio dc ca tr chi dn gian th cng cn lu rng phi
lm sao tr c tip xc trc tip, c ha mnh trc tip vo tr chi dn gian ch
khng phi l bin tr chi dn gian thnh nhng game th ng trn intrenet. Nhiu
ngi cho rng tr ngi mt ch chi tr chi dn gian trn mn hnh my tnh cng c
coi l chi tr chi dn gian, iu khng phi, l mt cch thc vui chi rt th ng,
khng th no pht huy c gi tr gio dc ca tr chi dn gian.
3.2.2. nh thc s quan tm ca x hi v t pha cc bc cha m
Trong x hi hin i ngy nay, bo tn mt gi tr vn ha nh tr chi dn gian l mt
iu khng d dng, nhng nu c s ng tnh, nhn thc t nhiu pha th vn c th
45

thc hin c, vn nm s khng nhn thc c tm quan trng ca n trong cuc

sng hin i. Cng nh nhng gi tr vn ha khc, tr chi dn gian l ci gc gc ca
con ngi, ca dn tc, l phn hn khng th thiu vng ca dn tc Vit cho d sng
bt k hon cnh no. Nhng gi tr m tr chi dn gian mang li l rt nhiu, nhng nu
bo rng tr chi dn gian khng th gip ch c g trong cuc sng hin i th hy nhn
v hai gi tr ni bc ca tr chi dn gian l vn ha v gio dc, n tht s mang c th
pht huy trong cuc sng hin i v c th lm nn nhng ngha tch cc v tt p cho
cuc sng con ngi. Cn x hi nhn thy rng nhng gi tr m tr chi dn gian
mang li xng ng nhn c s quan tm, bo tn ca ton x hi.
Ngoi s quan tm ca x hi, nhng hnh ng t pha cc nh vn ha, x hi,
nh trng th s quan tm, ch dy ca cc bc cha m cng l mt nhn t quan trng gp
phn bo tn tr chi dn gian. To cho cc bc cha m thy c vai tr ca tr chi dn
gian trong vic pht trin tr tu, nhn cch ca tr l mt vic nn lm. Ngy nay cc bc
cha m quan tm v c iu kin quan tm n s pht trin con mnh nhiu hn, c th
nn chy cht, cho con hc rt nhiu th, b hng ng tin giao con cho ngi ny ngi
n mong con pht trin ton din m qun i rng ci n gin nh tr chi dn gian
cng c th hng cho tr s pht trin nh vy. Ngay t nh, tr chi dn gian va mang
n s gio dc cho tr nhng cng va mang n s vui chi, khng kh vui v cho tr.
S gi dc trong tr chi dn gian l th gio dc khng th ng, khng cng nht, n i
vo tm hn, i vo tm thc ca tr m chnh tr cng khng hay bit. Cha m c bt con
mnh hc nhc, hc ht trong khi n khng thch th n s khng mun hc, thm ch s
phn tc dng, nhng vi tr chi dn gian, vui chi trong tr chi dn gian, ht theo nhp
nhng bi ng dao s gip tr rn luyn s cm th m nhc, kh nng ca ht mt cch rt
vui v, tr chc chn s thch th ht mt cch ngu nhin, dn i vo tim thc ca tr m
tr s khng c cm gic b p buc. Gi tr gio dc ca tr chi dn gian hay l ch ,
l th gio dc khng tn km. Cha m phi l ngi hng dn tr chi, cng chi vi
tr ngay t nh c nh vy tr chi dn gian mi n su vo tim thc tr v mi to iu
kin cho tr chi dn gian thc hin ng chc nng ca mnh. Vui chi vi tr trong tr
chi dn gian ngoi mc ch hng tr pht trin th n cn lm tng tnh cm, s yu
thng v gn b gia cha m v con ci.
46

3.2.3. To khong khng gian mi cho tr chi dn gian

Khng gian nguyn thy ca tr chi dn gian lun l nhng khng gian rng ln,
rung ng bao la, gc tri mnh mng, nhng khong sn phiu diu lm cho nhng
tr tng tng bay nhy. Nhng ngy nay kh m tm li c nhng khong khng gian
nh th, do vy iu u tin cn lm l to li cho tr chi dn gian mt khong khng
gian khc thay th cho nhng khong khng gian b mt i. ng rng nhng
khng gian mi ny khng th no sinh ng bng nhng khng gian xa nhng y l
mt vn ta phi chp nhn khi tin hnh bo tn tr chi dn gian trong hon cnh
hin i ngy nay. Nhng khong khng gian mi ny nn t nhng ni cng cng,
mang tnh sinh hot cng ng c th thu ht tt nht s quan tm, hng th ca mi
ngi i vi tr chi dn gian. Ta c th tn dng khong khng gian cng vin, a tr
chi dn gian vo cng vin. Thc t, cng vic ny s khng tn km l my v bn cht
ca tr chi dn gian l gin tin, l d t chc. Cng vin l mt khng gian tng i
rng, nm trong nhng khu ph li mang tnh cng cng, cng ng nn c th to iu
kin nhiu ngi bit n, ha mnh vo tr chi dn gian.
3.2.4. a tr chi dn gian vo l tt, festival hin i
Trong i sng hin i ngy nay, nhng dp l, festival, ngy hi giao lu vn ha gia
a phng ny vi a phng khc, gia quc gia ny vi quc gia khc ang din ra
thng xuyn theo xu hng hp tc ha. Ti sao li khng tn dng iu ny tr chi
dn gian song song tn ti?. Lm c iu khng ch gi gn c sc sng ca tr
chi dn gian m cn lm nn s phong ph, a dng, lm nn nt p ca vn ha dn tc
trong ci nhn ca bn b quc t.
Bn cnh , thng th mi vng, mi a phng, nng thn ta ngy nay lun c
nhng im t hp, vui chi nht nh. Trong dp Tt, phn ln mi ngi u t tp vui
chi , k c tr con v ngi ln nhng th vui ch yu li l Bu cua tm c, l l t,
, n khng cn mang tnh cht cng ng, tn dng c khong khng gian ny a
tr chi dn gian vo di s t chc ca chnh quyn a phng th tr chi dn gian s
li c khong khng gian tn ti, v qua n lm phong ph i sng tinh thn, tng
cng tnh gn kt cng ng trong nhn dn.

47

KT LUN

Trong mt thi gian di, Tr chi dn gian ng vai tr l mt hnh thc sinh hot,
vui chi gii tr quan trng ca qun chng nhn dn, gn b vi i sng nhn dn Vit
Nam t lc bn hn, c cc n nhng pht vui mng khi c ma v, no m. Tr chi
dn gian lun vc dy v lm phong ph i sng tinh thn ca nhn dn ta, bn cnh l
hi, tr chi dn gian mang n cho qun chng nhn dn mt hnh thc vui chi gii tr
b ch, lnh mnh. i sng nhn dn Vit Nam ta trong nhng nm u dng nc v gi
nc c cc nh vy m khng c mt hnh thc sinh hot vui chi gii tr gn gi, khng
mt tin, khng tn km nh tr chi dn gian th nhn dn kh th no vt qua c
nhng kh khn gian kh , i sng tinh thn ca nhn dn s b thiu thn, ngho nn
i kh nhiu.
Cng vi nhng gi tr vn ha dn tc khc, tr chi dn gian c qun chng
nhn dn to ra, tn ti v gn b kh lu di vi cuc sng ca nhn dn, n t khng
nh s phong ph ca mnh di nhiu loi v hnh thc chi khc nhau, iu ni ln
s pht trin hng thnh ca tr chi dn gian trong nn vn ha dn tc, n l mt ngi
bn tinh thn i cng vi cuc sng v p ng c nhng nhu cu cn thit, lm phong
ph i sng ca nhn dn, cng nhn dn tri qua nhiu giai on thng trm lch s. Tr
chi dn gian phi c vai tr quan trng lm th mi sng c trong i sng ca ng cha
ta lu n vy. N tht s l mt thnh t vn ha c gi tr, gi tr khng ch dng li
vic to s vui chi gii tr, em li s tha mi tinh thn m cn di gc vn ha,
gio dc, lu gi, phn nh phong tc tp qun dn tc, l nt vn ha tinh thn phong ph
ca dn tc Vit.
l mt gi tr th gi tr s bn vng, nu ni mt thnh t vn ha no mt
i gi tr th l do cch nhn i khc ca con ngi v n. X hi no th cch sng s
nh th y, s ra i ca cc hnh thc vui chi gii tr hin i khin con ngi nhn
cng nh cc gi tr vn ha khc vi ci nhn lu m, xem nh. Nhiu ngi cho rng
nhng gi tr vn ha thi i xa th x hi cng nghip, hin i, cng ngh thng
tin ngy nay s khng cn ph hp na, n mt i cng ch l quy lut o thi bnh
48

thng khng nu li lm g, l mt li suy ngh sai lch, l mt cch nhn hn hp, nu

c lao mnh v pha trc th con ngi s d dng nh ri gc gc ca mnh, s chng
bit mnh t u n.
Nghin cu ti ny, chng ti nhn ra rng tr chi dn gian c gi tr ln trong
cuc sng con ngi, n mang trong mnh hai gi tr ln, th nht l gi tr vn ha, th hai
l gi tr gio dc. Tr chi dn gian vi thi i ngy nay khng phi khng c ngha
trong cuc sng. Vi ti nghin cu ny, chng ti tip cn gn hn vi tr chi dn
gian, khng nh tr chi dn gian nt vn ha phong ph ca dn tc, n mang li nhng
gi tr nht nh cho cuc sng con ngi v trong thi i ngy nay nu con ngi ngy
nay bit khai thc gi tr th gi tr vn c th pht huy c, vn c th gip ch cho
con ngi ch khng phi ch l mt nt vn ha cht, ng inh v tn giy mc.
Gi tr ca tr chi dn gian tht s cn c nhn nhn ng trong thi i ngy
nay c th gi gn v pht huy n, nht l khi con ngi ang ri vo tnh trng sng
gp, sng vi. So vi nhng tr vui chi gii tr hin i, tr chi dn gian c cho l qu
ma, l khng ph hp nhng kho st cho thy vi nhng tr chi hin i, tr em ngy
ny dng nh gi i, khn li rt sm, iu khng tt cho vic hnh thnh nhn cch
ca tr. Pht huy tnh gio dc ca tr chi dn gian, mang tr n gn hn vi tr chi dn
gian s gip cho tr pht trin mt cch ton din v tr tu, s lanh li, mt nhn cch tt,
ngoi ra tr chi dn gian cn c th gip tr trnh khi mt cn bnh m rt nhiu tr em
ngy nay ang mc phi: bnh t k. Lm sao ko tr tr v li vi tr chi dn gian l
mt iu cn bn ti. Qua vic nghin cu ti ny, hy vng n s m ra cho mi ngi
nhng nh hng mi bo tn tr chi dn gian, pht huy gi tr ca n trong giai on
hin nay.
Nu nhn ti ny vi con mt a tm ti th ti s l c s nghin cu qu
trnh lch s dn tc, con ng t quan nim nguyn thy pht trin thnh tn ngng dn
tc, hoc c th da vo tr chi dn gian tm hiu i sng tinh thn v phong cch
sng ca ngi Vit xa. Hay c th tip tc su tm, thng k nhng tr chi dn gian
tn ti nng cao gi tr ca tr chi dn gian v khng nh thm s phong ph ca nn
vn ha dn tc.

49

PH LC

THNG K CC TR CHI DN GIAN VIT NAM

STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35

TN GI
Bc xu chui
Bn bi
Bn bch thuc l
Bn a bay
Bn n
Bn np kn
Bn n
Bn sng bi li
Bn sng tp
Bt chch, ln
Bt chc iu b
Bt vt trn cn, di nc
By chim
Bt mt bt d
Bt mt nh trng
B khn
Bi chi
Bong bng nc
C kheo
C su ln b
Canh Gc
Cp k
Ct r
Ct r
Chanh chch, chanh chch
Cht cy da
Chy gi mt
Chi chi chnh chnh
Chim bay c bay
Chi banh T Xiu
Chi chim thnh
Chi chuyn
Chi c g
Chi cc
Chi n c

STT
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
51
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70

TN GI
Chi du kch
Chi ht gc
Chi hn kh
Chi hp
Chi m
Chi qu a cu
Chi quan x n
Chi t vt
Chi tu ha
Chi trn gi
Chi u
Chi xy nh
Chng ng chng e
C bi
C chn ch
C du ch r
C gnh
C lau tp trn
C la ng
C ngi
C tng
Cng an bt gin ip
C ka ct kt
Cua cp
Cp c
Cp khn
bng vo h
nh cu
nh c
nh o
nh u
nh a
nh khng
nh khy, nh mng
nh pht
50

71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
151
152

Chi hng
Chi om m
nh roi ma mc
nh trng
nh trung bnh tin
nh v
nh yn
o chi
o p
o a
o o ngang
o tng
o vt
p niu
u gy by
u vt
y gy
y lng
y tay
D m tm con
i cu ch
i cu kh
i cu thm
i ch
i kheo p niu
(Keng)
nc t d
nc vo chai
tng
i ch
t pho bng
Du de du dch
u sng
u tin
ua thuyn
ua thuyn giy
ua vt
ua voi
ua xe b
c cy da
Nm th la
Nm vng c chai

111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
191
192

nh qun
nh quay
c nm, c n
Dung dng dung d
ui ln
Gp cua b gi
Gi go
Gng tay
Hn khung
Ht dy chun
Xa c m
Ht xu
Ko ch
Ko co
Ko cc
Ko ca, la x
Ko xng
Khing kiu
Kim km km kim
Kim, mc, thy, ha, th
Leo cu ng
Leo ct
Lia gch
Lim cho
L c bp
L c
L c xon c
Ln cu vng
La u
La vt
Ma lon
Mo bt chut
Mt mt mt gai
Mt hai ba
Ma nh bng
Ma n ng sao
Ma ln
Nn con ging
Nm a
Nm gi
Thi ct la
Thi cy la
51

153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190

Nm vng c vt
Nhy bao b
Nhy cc
Nhy cu
Nhy dy
Nhy g
Nhy nga
Nhy ch
Nhy ra nhy v
Nhy sc mu
Nhy sp
Nhy tip sc
Nhy trnh bng
Nhy vo vng trn
Nu na nu nng
Nc, b
n quan
n nc
On t t
Pho t
Phng my bay giy
Ri ranh
Rng rn ln my
Rc n ng sao
S u
Tam cc
Tp tm vng
Tt lon
Tu bay
Tay trng tay en
Th ch
Th a ba ba
Th diu
Th l
Thi bnh chng bnh giy
Thi bt bm
Thi bt c
Thi b bp

193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230

Thi chy
Thi cho trng
Thi g
Thi dt vi
Thi nc vo chai
Thi xi thi cm
Thi da hu
Thi ht
Thi ht ngc
Thi nn hnh t
Thi nu cm
Thi nm phao
Thi nhy dy chun
Thi th chim b cu
Thi th
Thi thi cm t nc
Thi v tranh
Thi v trn t
Thi v giy
Tha l tha ly
Tm bu vt
Tm kim di t
Tnh tnh tang
T Tm
Tr Un
Tr chi con gip
Trn tm
Trng cy chui
Trng u trng c
Trng n trng hoa
Truyn tin
tim
Vt c
Vut ht n
Xch nc
Xp hnh bng l
Xe ng
Xoay vng

HNH NH MT S TR CHI DN GIAN

52

Hnh 1. Chi Chuyn

Hnh 4. Bt vt di nc

Hnh 7. nh khn

Hnh 2. Chi n quan

Hnh 3. Bt chch

Hnh 5. C ngi

Hnh 6. C lau tp trn

Hnh 8. T tm

Hnh 9. nh u

53

Hnh 10. y lng

Hnh 13. Pho t

Hnh 16. Nhy g

Hnh 11. Thi th chim b cu

Hnh 14. nh v

Hnh 17. Rng rn ln my

Hnh 12. ua thuyn

Hnh 15. Chi u

Hnh 18. Nm Cn

DANH MC TI LIU THAM KHO

54

1. o Duy Anh (2000), Vit Nam vn ho s cng, NXB Vn ho - Thng tin, HN

2. Toan nh (1992), Np c- Tn ngng Vit Nam, NXB Thnh ph H Ch Minh
3. Toan nh (1992), Np c- Con ngi Vit Nam, NXB Thnh ph H Ch Minh
4. Toan nh (2010), Np c- Tr em chi, NXB Tr
5. Toan nh (2005), Phong lu ng rung,NXB Thanh Nin
6. Trn Ha Bnh (2007), Bi Lng Vit, Tr chi dn gian tr em, NXB Gio Dc
7. V Cao m (2006), Phng php lun nghin cu khoa hc, NXB Khoa hc k
thut
8. Trnh Qunh Hoa (2006), Cu c sng tr em qua cc tr chi dn gian, Bo Vn ha,
s Xun Bnh Tut
9. Nguyn Th Hng (2008),150 tr chi dn gian Vit Nam, NXB Lao ng X Hi
10. Nguyn Hnh (2006), 100 Tr chi dn gian Vit Nam, tp 1, tp 2, NXB Tr
11. Phan Ngc Khu (1973), chi dn gian Vit Nam, Tp ch vn ho ngh thut,
s 32/8
12. Trn Gia Linh (2007), Kho tng ng dao Vit Nam, NXB Gio Dc
13. Thanh L (1999), Vn ha v i sng x hi, NXB Thanh nin
14. Mai vn Mun (1989),Tr chi xa v nay, NXB Th dc th cht H Ni
15. Thi Phong Minh (2004), Lch s tr chi, NXB Gio Dc
16. Phan Ngc (1998), Bn sc vn ha Vit Nam, NXB Vn ha thng tin
17. Dng Vn Su (2004), L hi Vit Nam trong s pht trin du lch, NXB Trng
H vn ha H Ni
18.Tn Tht Sm, Tn Tht Hng (2002), Tr chi ngoi tri, NXB Tr
19. Trnh Anh Tun (2007), 49 Tr chi dn gian Vit Nam, NXB Giao Thng Vn Ti
20. Trn Ngc Thm (2000), C s vn ho Vit Nam, NXB Gio Dc, HCM
21. Bi Quang Thng (1996), Tr chi dn gian - nhng gi tr vn ha c o, Bo
vn ha
22. Lai Thy (1994), Tn ngng phn thc- nhn t gc vn ha lch s, Tp ch
Vn ha ngh thut, s 2 (116)
23.L Anh Th (2010), Mt s tr chi vn ng dn gian v th thao dn tc Vit
Nam, NXB Th Dc Th Thao H Ni
55

24.Trn Quc Vng (2001), C s vn ho Vit Nam, NXB Gio dc, HN

25. Trn Quc Vng (2006), Ma xun v phong tc Vit Nam, NXB Vn Ha Thng
Tin

56