Professional Documents
Culture Documents
TÂM LÝ HỌC XÃ HỘI PDF
TÂM LÝ HỌC XÃ HỘI PDF
GIO TRNH
TM L HC X HI
LT, 06/2007
MC LC
LI M U
CHNG 1. TM L HC X HI L MT KHOA HC
1.Khi nim Tm l hc x hi
10
11
11
12
19
19
19
1. Tri gic x hi
19
19
20
2.nh kin x hi
24
24
26
2.3.Cc mc ca nh kin x hi
31
2.4.Thay i nh kin
31
2.5.Kt lun
34
3.nh hng x hi
34
34
3.2.Cc c ch tm l ca nh hng x hi
38
4.Lin h x hi..
48
48
49
51
52
5.Thi x hi..
54
54
55
56
5.4.Thi v hnh vi
57
60
60
6.2.Tin n
67
CHNG 3. TM L NHM NH
70
70
70
71
71
71
2.X hi ho c nhn..
73
78
80
1.Trng phi x hi hc
80
80
81
4.Trng phi tm l hc tp th
81
81
82
82
83
83
83
V.c im ca nhm
84
84
2.Chun mc nhm
86
89
92
5.Lnh o nhm
94
100
104
105
106
LI M U
Cun gio trnh Tm l hc x hi ny c bin son dnh cho sinh vin Khoa
Cng tc x hi v Pht trin cng ng - Trng i hc Lt.
Ni dung ca cun gio trnh bao gm 3 chng:
-
Chng 1: Tm l hc x hi l mt khoa hc
Chng 3: Tm l nhm nh
Mc tiu ca gio trnh nhm:
Cung cp cho sinh vin nhng kin thc c bn v bn cht v lch s hnh
thnh tm l hc x hi.
thnh kp thi cung cp cho sinh vin. Tuy nhin, khng th trnh khi nhng hn ch
v thiu st nht nh. Tc gi knh mong nhn c s ng gp v b sung kin
ca bn c.
Lt, ngy 21 thng 06 nm 2007
Tc gi
V Mng a
Trang 1
CHNG 1
TM L HC X HI L MT KHOA HC
I. Bn cht, i tng, nhim v nghin cu ca Tm l hc x hi
1.Khi nim tm l hc x hi
Bn cht ca Tm l hc x hi:
+ l tm l chung ca nhiu ngi. N c hnh thnh t mt h thng ng
c ca mt nhm x hi c th (nhu cu x hi, tm th, nim tin x hi, v.v)
+ Tm l x hi lun lun phn nh thc ti i sng ca mt nhm ngi. Tn
ti no th tm l y.
+ Tm l hc x hi c bn cht t hot ng v giao tip (tnh duy vt ca tm l
hc x hi).
Theo T in tm l hc Ting Anh ca Arther S. Rebel and Emily Rebel, tm l
hc x hi c nh ngha l mt phn ngnh ca tm l hc, n tp trung nghin cu
cc kha cnh ca hnh vi con ngi bao gm cc c nhn, cc nhm, cc t chc x
hi v x hi mang tnh tng th.
Theo t in Tm l hc x hi do V Dng ch bin, tm l hc x hi l mt
phn ngnh ca tm l hc, nghin cu cc quy lut khch quan ca s tc ng qua li
gia cc yu t tm l v x hi trong hot ng ca c nhn v cc nhm ngi. Tm
l hc x hi nghin cu c im tm l ca cc nhm x hi, cc tng lp v cc giai
cp khc nhau trong x hi, nghin cu cc c tnh (giai cp, dn tc, v.v) v cc quy
lut hnh thnh nhng loi hnh nhn cch mang tnh lch s, x hi, nghin cu cc c
ch quan h qua li v mt tm l x hi trong cc nhm x hi khc nhau, nghin cu
cc hnh thc giao tip khc nhau trong tp th.
Tm li, theo chng ti, tm l hc x hi l mt phn ngnh ca tm l hc, n
tp trung nghin cu cc hin tng tm l ca mt nhm x hi c th, ny sinh t s
tc ng qua li trong hot ng v trong giao tip gia cc c nhn trong nhm.
N chi phi thi , hnh vi, c ch ca c nhn khi h trong nhm .
Trang 2
2. i tng ca Tm l hc x hi
Tm l hc x hi cng ging nh nhiu ngnh khoa hc khc, vic xc nh i
tng nghin cu l mt vn phc tp v kh khn nht. Hin nay vn c nhiu
quan im khc nhau gia cc nh tm l hc ca cc trng phi tm l hc v i
tng nghin cu ca tm l hc x hi. Trong , c bit l c s khc nhau kh r
nt gia tm l hc X vit (c) v tm l hc phng Ty.
Cc nh tm l hc X vit cho rng, i tng ca tm l hc x hi l nghin
cu cc hin tng tm l x hi ca nhm. Tuy nhin, trong s nhng nh tm l hc
X vit cng c nhng quan im c th khng hon ton ng nht nhau.
Cc nh tm l hc X vit (c), tiu biu nh: E. X. Kuzmin, V. I. Xelivanop, K.
K. Platonop, E. V. Srkhva cho rng i tng nghin cu ca tm l hc x hi l
nhn cch phn loi kiu ngi v mt x hi - lch s, cc c im tm l ca nhn
cch, s quy nh ca x hi i vi tm l ca c nhn. Mt s tc gi khc nh V.
N. Kolbanopxki, A. I. Goriaseva, A. V. Baranova, A. G. Kovaliop cho rng i tng
ca tm l hc x hi l nhng hin tng tm l ca nhng khi ngi ng o, l
tm l ca tp th, s cng ng v tm l. Cn B. D. Parghin, N. X. Manxurop cho
rng tm l hc x hi va nghin cu tm l ca nhm, ca khi ngi ng o, va
nghin cu c im hnh vi ca nhn cch, ca c nhn khi trong nhm.
A.G. Kovaliop th cho rng i tng ca tm l hc x hi l nghin cu nhng
nt c trng tm l ca cc nhm x hi, cc tp th, cng nh nhng quy lut hnh
thnh v quy lut hot ng ca cc tp th, cc nhm trong qu trnh tc ng v nh
hng ln nhau gia cc c nhn.
Khc vi quan im ca cc nh tm l hc X vit trc y v cc nh tm l
hc Nga hin nay, cc nh tm l hc phng ty li tip cn t gc khc. Cc nh
tm l hc phng ty cho rng, i tng ca tm l hc x hi l nghin cu hnh vi
ca c nhn trong nhng iu kin, hon cnh v mi trng x hi. l nhn nh
khi qut, tuy nhin, nu xem xt mt cch c th cng c mt s vn sau y:
+ Quan im ca Jones v Gerard (1967) cho rng i tng ca tm l hc x
hi l nghin cu hnh vi c nhn nh l chc nng kch thch x hi. y, cc tc
gi nhn mnh n nh hng qua li gia cc c nhn trong nhm.
Trang 3
2.Nghin cu ng dng
Nhng quy lut chung ca Tm l hc x hi c vn dng vo mt s lnh vc
khoa hc khc cng nh trong nhiu lnh vc hot ng x hi. T to nn nhng
chuyn ngnh khc nhau ca tm l hc x hi.
- Tm l hc dn tc: y l mt chuyn ngnh quan trng ca tm l hc x hi.
N nghin cu tm l dn tc v nhng bin i ca tm l dn tc gn vi nhng
chuyn bin lch s din ra trong i sng cc dn tc. Nhn thc c tnh phong
ph, a dng hay c o ca mt dn tc l yu cu cn thit trong chin lc pht
trin kinh t x hi, con ngi ca mt quc gia. Vic nghin cu tm l dn tc cn
gp phn quan trng trong s hiu bit gia cc dn tc, l c s ca mi quan h hp
tc v lin kt gia cc nc vi nhau.
- Tm l hc x hi trong cng tc lnh o v qun l x hi. y l mt chuyn
ngnh mi ca tm l hc x hi, n i su vo nghin cu cc hin tng tm l trong
h thng qun l, ch ra cc c im, c ch v quy lut tm l ang c nh hng ti
hot ng ny trn c s nu ra nhng yu cu v phm cht v nng lc tm l cn
thit ca nhng ngi lnh o v b lnh o qun l.
- Tm l hc x hi trong lnh vc sn xut v kinh doanh
Chuyn ngnh ny nghin cu nhu cu, th hiu ca ngi tiu dng, ngh thut
bn hng, thng tin qung co v.vTrn c s , nu ra yu cu i vi c s sn
xut v s lng v cht lng, hnh thc ca cc loi hng ho, dch v.
- Tm l hc x hi trong tn ngng tn gio, trong thng tin i chng, trong
gio dc y t, trong i sng gia nh, trong d lun x hi v tm trng qun chng.
Phm vi ng dng ca tm l hc x hi rt rng. N s ngy cng c m rng
theo s i hi ca thc tin, cng nh kh nng p ng trong qu trnh pht trin ca n.
II.S lc v s hnh thnh v pht trin ca Tm l hc x hi
Tm l hc x hi ra i v pht trin c gn mt th k. Song, nhng tin
ra i ngnh khoa hc ny th xut hin t rt sm. Ni v s hnh thnh v
pht trin ca Tm l hc x hi, trc ht phi tm hiu nhng tin ra i ngnh
tm l hc ny.
Trang 5
La chn khch th quan st, tnh hung quan st v i tng quan st (quan
st ai, quan st ci g)
Mt s u im v hn ch:
-
u im: N c s dng rng ri, chim u th trong vic thu thp cc biu
hin ca tm l x hi. Trong phng php ny, nh khoa hc c th s dng
nhng my mc hin i nh my nh, my ghi m, my quay phim ghi li
nhng hin tng cn nghin cu, khi cn c th quan st li nhiu ln bo
m tnh khch quan.
Cu hi ng v cu hi m
-
Cn ch n hnh thc trnh by bng hi: kiu ch, cch trnh by,
Trang 14
Nhng u im v hn ch
-
Trang 18
CHNG 2
CC HIN TNG TM L X HI
I.Khi nim chung v hin tng tm l x hi
Con ngi lun sng trong mt mi trng x hi nht nh: gia nh, trng
hc, cng ti, x nghip, Trong qu trnh cc c nhn c s tc ng qua li ln
nhau. S tc ng ny iu chnh thi , hnh vi ca c nhn v nhm dn n qu
trnh x hi ho c nhn, hnh thnh nn nhng hin tng tm l c trng ca nhm.
Tm l x hi bao gm nhng hin tng tm l chung ca mt nhm x hi ny
sinh t tc ng qua li trong hot ng v giao tip gia cc thnh vin trong nhm,
chi phi thi hnh vi ca cc c nhn khi hin din trong nhm.
Nhng hin tng tm l x hi c mi lin h mt thit vi nhau, chi phi ln
nhau. N c din bin rt phc tp mc d c hnh thnh v pht trin c quy lut..
Khi x hi ngy cng pht trin, cc mi quan h x hi ngy cng tr nn phc tp v
a dng. Chnh trong qu trnh ny sinh nhiu cc hin tng tm l x hi khc
nhau. Vic nghin cu cc hin tng tm l x hi c ngha v cng quan trng
trong thc tin hin nay.
II. Cc hin tng tm l x hi c bn
1.Tri gic x hi
1.1.Khi nim Tri gic x hi
Tri gic x hi l s cm nhn, hiu bit v s nh gi ca ch th tri gic v cc
i tng x hi: cc c nhn, nhm ngi, bn thn mnh, hoc cc hin tng xy ra
c s tham gia ca con ngi.
Tri gic x hi l hin tng nhn bit x hi. N ph thuc vo i tng m
chng ta ang tri gic, c bit l ph thuc vo mc ch, kinh nghim, nguyn vng
ca chng ta. N cn ph thuc vo hon cnh, bi cnh ca chng ta. Thc cht ca
tri gic x hi l tri gic nhng ngi v kiu ngi trong x hi.
Trang 19
Ngi A
Ngi B
Thng minh
Thng minh
Kho lo
Kho lo
Cn c
Cn c
Nng nhit
Lnh lng
Kin quyt
Kin quyt
Thc t
Thc t
Thn trng
Thn trng
Quy gn x hi, l qu trnh suy din nhm hiu ngha hnh ng ca ngi
khc bng cch tm nhng nguyn nhn hp l gii thch cho cc s kin, hnh ng
lun bin i trong x hi.
Quy gn x hi tun theo nhng nguyn tc:
- Nguyn tc tm l ngy th: chng ta lun tm cch khm ph nguyn nhn
hnh vi hiu v d on s kin sp ti, vi mong mun c th gim st c mi
trng v mi vt xung quanh. Heider (nh tm l hc M) gi xu th ny l tm l
ngy th vn c mi ngi.
- Nguyn tc suy din tng ng: Khi quan st hnh vi ca ngi khc, ta lun
tm cch suy din ngha ca hnh vi tng ng vi nhng g ta thy. Nu chng ta
c nhiu thng tin v mc ch hot ng ca i tng th s suy din tng ng cng
chnh xc. S suy din tng ng nhm i n mt quy gn no b nh hng bi 3
yu t sau:
+ Chui hnh vi khng thng nht
+ Hnh vi x hi c mong i hay hnh vi khng c mong i
+ Nhng hnh vi c t do la chn d suy din hn hnh vi bt buc.
Cch suy din tng ng tm nguyn nhn hnh vi khng phi lc no cng
chnh xc. S suy din tng ng ch phn nh c lng thng tin chng ta c v
i tng. Khi c nhn khng c thng tin chi tit, c th nn hay da vo mt iu bt
k m ngi bit quy gn hoc cho l th ny, hoc th kia.
- Nguyn tc suy din nhn qu: thng biu hin bi 3 yu t: Ch quan, khch
quan, i tng.
Theo mt quy lut chung: khi c nhn thnh cng th thng quy gn nghing v
bn thn theo xu hng quy gn vo nng cao nng lc, phm cht ca mnh.
Ngc li, khi tht bi c nhn thng li cho khch quan. Cn i vi ngi
khc khi thnh cng chng ta hay quy gn cho l khch quan, khi h tht bi li quy
gn do ch quan ca h.
Trong qu trnh quy gn chng ta hay cho thi v hnh vi ca mnh l chun,
hnh vi ca ngi khc l khng chun. T , chng ta nhn n chiu theo ngi
khc, p ngi khc theo chun ca mnh.
Trang 23
Mt trong nhng nhc im ca con ngi khi quy gn nguyn nhn hnh vi l
o tng rng mnh c kh nng kim sot c mi yu t quyt nh thnh cng hay
tht bi. V d: nh tr chi s x, ngi ta c cm tng rng c nhiu c hi thng
cuc nu t do la chn v s.
2.nh kin x hi (Social Prejudice)
2.1. Khi nim nh kin x hi
Theo t in Ting Vit do Hong Ph ch bin th: nh kin l kin ring
c sn, kh c th thay i c.
Nh chng ta bit, nh kin cng vi khun c l mt trong nhng dng
thc ca Tri gic gic x hi. S phn tch khi nim nh kin (Prejudice), mt khi
nim c in ca tm l hc x hi, gp phn cho php ta nm c mt trong nhng
dng thc biu hin cc h thng tri gic ca chng ta, cng nh gp phn cho php c
th ho cc c ch xy dng cc hin thc v mt tinh thn v x hi, s vn hnh ca
nhng d lun v s tin tng x hi.
2.1.1.Mt s nh ngha ca cc nh Tm l hc x hi
V vn nh ngha th no l nh kin x hi cng c nhiu kin khc nhau,
mi tc gi khi xem xt nh kin x hi gc ring ca mnh a li nhng
nh ngha sao cho ph hp vi vn m h ang nghin cu. y chng ta ch
xem xt nhng nh ngha ca cc nh tm l hc x hi.
Trc ht ta xem xt khi nim nh khun x hi. Thut ng nh khun x hi
do Lippman (ngi M) a ra, nhm ni n nhng biu tng bn vng c n
gin ho khi qut v s ho mi khi nhn nhn i tng m thiu ht thng tin.
nh khun l biu tng x hi ca c nhn trong cng mt nhm. nh khun x hi
c th mang tnh tch cc hoc tiu cc.
Trong tri gic x hi, nh khun x hi bin thnh nh kin x hi khi n mang
sc thi tiu cc.
nh kin x hi c hiu l thi ca mt c nhn trong tng nhm x hi, n
thng l tiu cc i vi ngi khc, nhm khc trong quan h vi nhau. C nhiu
loi nh kin x hi nh: nh kin chng tc, gii tnh, tn gio, giai cp,
Trang 24
nh kin
Nhn thc
ng x
Nh vy, tuy c nhiu quan im khc nhau xung quanh vn nh kin, nhng
suy cho cng, cc tc gi u c nhn nhn ging nhau mt cch c bn trn mt s
im. Hu ht h u tha nhn nh kin l mt kiu thi tiu cc bt hp l i
vi ngi khc da trn nhng nhn thc thiu cn c, phin din v mt chiu ca
ch th l ngi mang nh kin.
2.1.2.S khc nhau gia nh kin v Phn bit i x.
Trong cch ni thng ngy, nhiu ngi s dng thut ng nh kin v phn
bit i x nh nhng t ng ngha. C thc l chng nh nhau khng? Hu ht cc
nh tm l hc u ch ra s khc bit rt r rng gia chng.
Trang 25
en, ngi nhp c) tr thnh nhng ngi gi u chu bng, nhng con vt hy sinh
i vi nhng k tht bi v l ni h li, trt gin bng nhng hnh vi hung
tnh. Nhng nn nhn ny tr thnh s l gii hp l i vi nn tht nghip, mc sng
thp v nh bin minh cho hnh ng ca nhng c nhn mang nh kin. Vi quan
im nh vy, nh kin l mt c ch bo v c kch hot bi s gin d, lo hi v
cm gic b h thp gi tr.
Nghin cu ca Sherif v nhng cng s: Xung t v nh kin trong mt tri h.
Nghin cu ca h bao gm vic gi nhng cu b 11 tui n mt tri h vng
ho lnh. Khi nhng cu b n tri h, cc em c chia lm 2 nhm ring bit v
c phn lm 2 khu cch bit nhau kh xa. Trong mt tun cc cu b sng v chi
vi nhm ca mnh, tham gia nhng hot ng nh i b ng trng, bi li v
nhiu loi th thao th v khc. Trong giai on u, cc em pht trin s quan tm i
vi nhm ca mnh, cc em chn tn cho i (i bng, Trng lc) v trang tr c hiu
ca nhm mnh.
Trong giai on hai ca cuc nghin cu, cc cu b c thng bo rng cc em
sp tham gia vo mt cuc thi u. i chin thng s c nhn chin li phm v
gii thng. Liu s ganh ua c lm pht sinh nh kin khng? Cu tr li ang n
gn. Khi nhng cu b thi u th tnh trng cng thng gia hai i tng ln. u tin
mi vic ch gii hn trong vic lng m, chc ph nhng sau n nhanh chng leo
thang thnh nhng hnh ng trc tip nh i Trng lc t c i i bng. Ngy
hm sau, i i bng tr th bng vic tn cng vo cabin ca i th, lt ngc
ging chiu, x mng mn v ly i vt dng c nhn. Cng lc , hai nhm ngy
cng c nhiu ci nhn xu hn v nhau. Cc em dn nhn, i th l nhng k yu
ui, v tch s v nht gan trong khi khng ngng ca tng nhm ca mnh.
Trong giai on cui cng ca cuc nghin cu, cc nh khoa hc phi can
thip bng cch to ra mt hon cnh mi. Bng cch lm vic cng nhau khi phc
ngun nc, chung tin mn phim v cng sa cha chic xe ti b hng, khng kh
cng thng phai m, ro cn gia 2 nhm thc s bin mt v tnh bn xuyn
nhm gia cc em c thit lp.
Trang 27
khn trong vic tip xc vi ngi khc, mt khuynh hng n gin ho cc tnh
hung n cc oan v nht l lng tin vo tnh cht thng ng ca nhm x hi v
nn vn ho ca mnh. Nhng con ngi ny c khuynh hng phn bit tt c nhng
ai khc vi mnh, khc vi c cu t duy ca mnh. Nh nghin cu Adorno v nhng
cng s ca ng nhn thy rng nhng nhn cch c thin hng cm ght nhng c
nhn khc bit thuc tng lp thp thng xut hin trong nhng gia nh gia trng
nghim khc c ngi b tn bo v ngi m nhu nhc, phc tng. Tr em trong
nhng gia nh nh vy thng cm ght v s hi b ca mnh. Tuy nhin cc em
thng ph nhn v che giu tnh cm ny do s b trng pht. Nhng ngi trng
thnh thuc mu tnh cch c on hng s gin d ca mnh vo nhng nhm c
bit trong x hi nh nhm da en, nhm ng tnh, nhm Do thi hay nhng nhm
khng thch ng vi tiu chun x hi.
2.2.4. Khun mu trong nhn thc
Trong mt hon cnh thiu ht thng tin, kinh nghim sng hn ch chng ta
thng la chn gii php d dng nht gii bi ton v ngi khc.
Chng ta c xu hng xp nhng con ngi rt a dng vo nhng hng n gin
v c nhng kt lun sai lm v h. Chng ta cng c xu hng da vo nhng khun
mu nhn thc c sn hn l tm hiu v chng c mt s phn nh chn thc hn.
Trong iu kin th nhng khun mu gip ta rt ngn thi gian nhn thc v a ra
mt hnh nh gin c v i tng.
Nh vy, cc khun mu c nhng nh hng nht nh n cch chng ta x l
thng tin. Chng ta c khuynh hng ch la chn nhng thng tin ph hp vi khun
mu, nhng thng tin c a thch, mong i v nhng thng tin ny c x l
nhanh hn, c ghi nh su hn. Cn nhng thng tin khng ph hp n s c
thc ca chng ta ch ng bc b.
Ngy nay, tuy mt s ng chng li cc khun mu nhn thc tiu cc khng
cn ph hp vi quan im v nim tin c thc ca h nhng khi h hnh ng hoc
phn ng mt cch khng c ch th nhng khun mu tim thc vn thng th.
Chng hn, mt ngi da trng rt d c xu hng kim tra li v tr ca mnh sau khi
ng cnh mt anh da en trong xe in ngm, d ngi ny hon ton khng c cm
gic th ch no vi ngi da mu.
Trang 29
2.2.5.Biu tng x hi
Trong x hi thng tn ti nhng biu tng x hi. Chng hn trong x hi M
ngi da trng thng c quan nim nh nhng ngi c lng tt, s trong sch v
thng minh. Trong khi nhng ngi da en thng b lin tng l nhng k bnh
hon, tn c, ngu dt v khng c tinh thn trch nhim.
Nhng biu tng x hi ny lm nh hng n nh kin v phn ng ca
tr em. Nghin cu ca nh tm l hc ngi da en Mamie Clack chng minh iu
. ng tin hnh thc nghim trn mt s lng ln tr em da en t 3 7 tui.
Ni dung thc nghim ca ng nh sau: ng a ra 2 loi bp b da trng v da en,
ng yu cu cc em tr li cu hi:
Bp b no xu nht?
Bp b no xinh nht?
Bp b no da en?
Bp b no ngoan?
Bp b no em thch chn lm bn?
Phn ln tr em tham gia thc nghim u nhn thc ng mu da ca bp b v
chng cho bit chng thch chi vi bp b mu trng hn v n p hn, tt hn cn
bp b mu en th xu x v c c. 2/3 tr em da en b bp b da trng cun ht.
Cc nh nghin cu gii thch hin tng ny l hu qu t nhng biu tng
x hi khinh mit ngi da en v s chi b ca chnh tr em da en i vi con bp
b c cng mu da vi mnh th hin mt s khinh mit lc hng chng li chnh bn
thn mnh.
Nhng biu tng x hi tiu cc khin cho nhm thiu s khng ch l nn
nhn ca s phn bit i x m cn lm h nh mt nim tin vo nhng gi tr ca
mnh, t h thp mnh v thay v hng ra bn ngoi chng li nhng nh kin m
h l i tng th h li chp nhn n, tin vo n.
2.2.6.Trng hc
Trng hc c nh gi l mt trong nhng ngun gc hnh thnh nh kin v
nhiu nh kin c ra i t nh hng ca trng hc.
S phn tch ny cho thy sch gio khoa trong nh trng l mt s chuyn
tip hng u trong vic tp luyn nh kin. Vic hc trong nh trng l mt
Trang 30
trong nhng hnh thc pht trin v duy tr nh kin qua s hp th nhp tm
nhng khun mu t sch v. Con ngi li rt d b cm t bi nhng quan nim,
nhng hiu bit c k c thy trong sch hoc c hc trong nh trng. Nu
thy u c iu g khng ph hp vi nhng iu mnh hc, c l bc
b ngay khng cn xem xt g.
Hin tng tng xy ra vi rt nhiu l thuyt khc nhau xut hin trong
lch s. Mt v d, l hin tng ca Phn tm hc. C rt nhiu ngi cha tng
c mt tc phm no ca phn tm, hoc bit rt t v phn tm hc nhng khi nghe
ngi khc ni hay ni d nh th no y l tin ngay, nht l nhng iu li
c ni ra t sch gio khoa hoc t nhng ngi c hc vn. V kt qu l ngi ta
thi phng qu mc nhng thnh tu phn tm hc hoc cho rng ch l mt l
thuyt nhm nh, dung tc, ch quan tm n vn bn nng v tnh dc.
2.2.7.Kiu hnh thn kinh
Quan im ny cho rng nhng ngi thuc kiu hnh thn kinh yu (trong
qu trnh c ch mnh hn qu trnh hng phn) l nhng ngi c yu t thun li
pht trin nh kin. Nhng ngi c kiu hnh thn kinh nh vy thng khng linh
hot, rt r, t ti. Khi gp phi hon cnh khng thun li h thng suy ngh mt cch
tiu cc, thm ch bnh hon. H rt ngi giao du v nu buc phi tip xc vi ngi
khc th thi ca h thiu ci m, khng lng trc c. H l nhng ngi rt
kh khn trong vic chp nhn nhng gi tr mi v t thch nghi vi nhng bin ng
ca mi trng.
Ni tm li, nh kin x hi l mt hin tng tm l phc tp bt ngun t
nhiu nguyn nhn a dng ny sinh t thc tin cuc sng ca con ngi.
Cc nguyn nhn ny khng tch ri nhau m c mi lin h rng buc cht ch.
Hiu c nguyn nhn hnh thnh nh kin ta s c cch khc phc c n. Bi v
suy n cng nh kin l mt kiu thi m thi ca con ngi c th thay i.
2.3.Cc mc ca nh kin x hi
Theo nh nh ngha v nh kin x hi, c th chia nh kin x hi ra thnh 3
mc nh sau: li ni nhn thc hnh vi, trong hnh vi l mc cao nht ca
nh kin x hi.
Trang 31
Li ni
Mc :1
Nhn thc
Hnh vi
Mc : 2
Mc : 3
Tuy nhin, ta cng cn phi hiu s phn chia ny ch mang tnh cht tng i,
bi nh kin d mc no th n cng vn l mt thi tiu cc ca ch th
mang nh kin.
2.4.Thay i nh kin
Nh ni trn, nh kin x hi l mt thi tiu cc v ch quan ca ch
th mang nh kin i vi i tng ca h, mt khc nh kin x hi c th khin ta
tri gic sai ngi khc cng nh cc hin tng khc nhau ca x hi, chng ta khng
th da vo n lm c s nh hng cho cuc sng c nhn. Do , vic thay i
nh kin, nht l nhng nh kin nguy him nh : phn bit chng tc, phn bit tn
gio,.. l rt cn thit v c ngha khng ch cho cc c nhn m cn cho li ch chung
ca cng ng. Tuy nhin, thay i nh kin l c mt qu trnh khng h n gin.
2.4.1.Kh khn trong thay i nh kin
Con ngi hu nh ai cng c nh kin khng v ci ny th v ci khc, khng
trong lc ny th trong lc khc. Tuy nhin, h li khng thc c rng mnh mang
nh kin, thm ch l khng chu thc v iu . iu ny to ra kh khn rt ln
khi mun thay i nh kin.
Th hai, nh kin vi cc chc nng ca mnh tr thnh ci m bo cho
s phn bit i x, s bin minh x hi v c bit nh kin khin cho c nhn (mang
nh kin) gi vng v gn cho mnh nhng gi tr ca nhm nhm nng cao gi tr ca
bn thn. Do , m khng phi ai cng c nhu cu thay i nh kin ca mnh.
Th ba, nh kin gn lin vi nhng gi tr ca nhm cng nh ca mi c nhn,
v vy, khi thay i nh kin cng c ngha l c nhn v nhm mt i nhng gi tr,
Trang 32
- Tr liu c nhn, tr liu nhm: y l phng php nhm nng cao kh nng tri
gic x hi cho cc c nhn v nhm. Qu trnh tr liu s gip c nhn nhn thc ng
hn v bn thn, v ngi khc cng nh hon thin hn nhn thc x hi ca mnh.
Qua tr liu c nhn, tr liu nhm s gp phn ngn chn qu trnh hnh thnh nh
kin cng nh lm m dn nhng nh kin vn c ca c nhn do nhn thc ca c
nhn c hon thin.
- Thay i hnh vi: Phng php ny ch yu l dng php lut v cc thit ch
x hi iu chnh, thay i hnh vi (mang tnh nh kin) ca cc c nhn.
- Tip xc trc tip nhm: S tip xc trc tip gia cc nhm cng c th gip
ngn chn v lm m dn nh kin gia cc nhm. Bi qua s tip xc trc tip cc
nhm s nhn thc ng n hn v ch th ca mnh.
Tuy nhin, s tip xc gia cc nhm mun c hiu qu cng cn tun theo mt
s nhng nguyn tc nht nh:
+ Nhng nhm tc ng phi ngang bng nhau v a v, v th x hi.
+ Cc nhm phi tng tr nhau.
+ S tip xc gia cc nhm phi chnh thc (rng buc, tri buc ln nhau)
+ S tip xc phi c bi cnh, cc quy tc, cc nhm nh nhau
+ Cc nhm nh hng ln nhau theo cch cho php phn i nhng hnh vi tiu cc.
+ Nhn nhn tng thnh vin ca nhm bn nh l tiu biu ca nhm .
2.5.Kt lun:
Nh trnh by phn trc, nh kin x hi l mt kiu thi tiu cc bt
hp l i vi ngi khc da trn nhng nhn thc thiu cn c, phin din v mt
chiu ca ch th l ngi mang nh kin. Chnh t nh kin c th dn ti nhng hu
qu nghim trng trong cc mi quan h x hi (phn bit i x trong gia nh, k th
chng tc, xung t tn gio). Do , xo b nh kin l mt yu cu rt thit thc
m x hi t ra, i hi cc nh qun l, cc nh khoa hc m trc ht l nhng nh
tm l hc phi i su tm hiu v a ra nhng bin php c th nhm gii quyt n.
3. nh hng x hi
3.1. Khi nim nh hng x hi
3.2.1. nh ngha
nh hng x hi l mt trong nhng c ch cn bn c tm l hc x hi
quan tm nghin cu. nh hng x hi ch mt cch rt rng ti ci hnh vi ca mt
Trang 34
Theo Mc Dougall .W l gii qu trnh ly lan bng thuyt quy np thin cm.
Theo ng, nhng biu hin ca cm xc qua iu b, c ch v nt mt ca mt s c
nhn s to ra s phn ng tng t bn cnh. y l bn nng sinh hc by n, vn
rt ph bin ng vt.
Ollport Ph, li xut t tng phn ng vng trn: c nhn kch thch ngi
khc bng hnh vi ca mnh, do nhn thy hoc nghe thy phn ng ca ngi kia m
tng thm hng khi. Bng cch cm hng ca m ng pht trin, lan to
khng ngng.
Parigin B.D cho rng, ly lan l qu trnh chuyn to tm trng nht nh, xut
hin trong m ng, thc hin qua c ch thc y nh hng cm xc ln nhau nhiu
ln gia nhng ngi tham gia giao tip. y c nhn khng phi chu p lc ch ,
c t chc, nhng n gin l h hnh ng theo hnh mu ng x ca ai , b l
thuc vo ai mt cch v thc.
3.2.3.m th
Khi nim
L tc ng tm l c mc tiu nhng v cn c t mt ngi n ngi khc
hoc nhm. Ni cch khc, m th l s thay i ng x ca c nhn do phc tng v
cn c, my mc, mnh lnh n t mt uy quyn hay mt s ngng m no .
Nhng yu t quy nh hiu qu ca m th
- Thuc tnh ca ngi m th (v th x hi, sc li cun, u th v ch, tr tu,
tnh logic)
- Nhng c im ca ngi chu m th (mc ca tnh d b m th)
- Cc mi quan h c thit lp gia ngi m th v ngi chu m th (tin cy,
uy tn, ph thuc)
- Phng thc t chc thng bo (mc c cn c, tnh cht kt hp cc thnh
t logic v cm xc, cng c thm bng nhng tc ng khc).
m th c bit c hiu qu khi n gp phi ming t thun li. Chng hn khi
ngi ta ang rt mong mi thot ra khi tnh trng khng hong no , h thng tr
nn c tin hn v d dng chp nhn bt c ngh no m khng cn suy ngh g ht.
Trang 42
3.2.4.Tho hip
Khi nim
Tho hip l c ch rt c trng cho c nhn trong nhm. l s nhn
nhng ca c nhn trc p lc thc t hoc p lc tng tng ca nhm th hin
qua vic c nhn thay i ng x v tm th ca mnh ph hp vi a s.
Tho hip xut hin trong s gii quyt nhng biu hin xung t gia kin c
nhn v kin nhm. Khc phc s xung t ny dn n c li cho nhm. Mc
tho hip l mc thu phc ca nhm. T lu trong tm l hc x hi phn chia ra
hai loi tho hip: tho hip b ngoi hay tho hip hnh thc v tho hip bn trong
hay tho hip thc tm.
Tho hip b ngoi l s quy thuc ca c nhn t thi i vi kin p t
ca nhm, c nhn ch tip nhn kin ca nhm mang tnh cht hnh thc, cn trn
thc t anh ta tip tc chng li kin ca nhm.
Tho hip bn trong l s bin i thc s tm th c nhn do tip nhn tht lng
quan im ca nhm. Quan im ca nhm c c nhn coi trng v nh gi hp l,
xc ng v khch quan hn l quan im ring ca c nhn.
Tuy rng khc nhau v bn cht nhng c hai hnh thc tho hip ny ging nhau
ch l phng thc c th gii quyt xung t c thc gia kin c nhn v
kin nhm, nghing v pha c li cho nhm. Hnh vi tho hip ny c gii thch
nh l s ph thuc ca c nhn vo nhm, buc c nhn phi tm kim s tho thun
thc s hay gi to vi nhm, iu chnh hnh vi ca mnh theo cch th hin b ngoi
bng nhng quy chun xa l v khng quen thuc i vi bn thn nhng li p ng
c yu cu ca nhm.
Theo Fischer, trong tnh tho hip ni ln ba yu t khc nhau: 1/s tn ti ca
nhng cng thng gia lp trng trc y ca c nhn v s thc p vi mc
khc nhau t pha nhm m c nhn phi chu, 2/ s tn thnh ca c nhn i vi iu
anh ta ngh, 3/ l kt qu ca s thay i ng x, bao hm mt mt, l ph nh mt
s kha cnh ng x trc y v mt khc l khng nh bn thn mnh bng vic c
nhng ng x mi.
Cc nghin cu ca Ach S. kt lun rng: tnh tho hip l do hon cnh c lp
ca i tng m ra. Nu ph b c s c lp y c th lm gim bt t l ca tnh
Trang 43
tho hip. Qua cc th nghim ca Asch S. thy ni ln hai loi hnh vi ca c nhn
trong nhm: hnh vi tho hip v hnh vi khng tho hip.
Nghin cu ca Petrovxki A.V, theo ng trong nhm thc t tn ti ba loi hnh
vi ca c nhn ch khng phi hai loi hnh vi theo s ca Asch S. Theo ng, s
v hnh vi ca c nhn trong nhm bao gm:
- Tnh m th bn trong nhm, ngha l chp nhn kin ca nhm m khng c
phn ng
- Tnh tho hip hp ng b ngoi mt cch c thc vi s bt ng bn trong.
- Ch ngha tp th hay quyn t quyt tp th s ng nht hnh vi tng i nh
tnh on kt c thc ca c nhn cng vi nhng nh gi v nhim v ca tp th.
Nhng yu t quyt nh tnh tho hip
Nhiu cc cng trnh nghin cu l lun v thc nghim ch ra rng, mc tho
hip ph thuc vo hng lot nguyn nhn, trong c:
- Nhng c trng ca c nhn phi chu p lc ca nhm nh: gii tnh, la tui,
dn tc, tr tu, v.v...
- Nhng c trng ca nhm l ngun gc ca p lc nh: quy m, mc nht tr
ca a s, ngha l s hin din s lng thnh vin ca nhm i trch vi kin chung.
- Nhng tnh cht c th ca mi lin h ln nhau gia c nhn v nhm: v tr
ca c nhn trong nhm, s trung thnh ca c nhn vi nhm, mc ph thuc ln
nhau gia cc c nhn trong nhm, ...
- Hon cnh c th: ni dung, nhim v, mc quan tm ca con ngi i vi
nhim v , s am hiu ca ngi , ...
Cc nhn t nh hng n tnh tho hip c mi lin h mt thit vi nhau,
nhng mc quan trng ca mi nhn t li ph thuc vo tng trng hp c th.
Do , hiu bit su v c ch tho hip gip chng ta to iu kin cho cc thnh
vin ca nhm pht trin nhn cch cng nh d dng to ra s nht tr, thng nht
trong nhm v trong ton x hi.
3.2.5.ng nht ho
Khi nim
Theo cc nh nghin cu v tm l hc x hi, c th phn chia ng nht ho
thnh hai qu trnh:
Trang 44
Trang 45
Trang 46
Trang 47
Trang 49
+ S ging nhau kch thch nhng hng phn tch cc trong vic tm kim ci lin
h tng ng, v h cho rng ngi no ging kin mnh h s tn thnh ng h cho
mnh. V vy c nhn ch ng i tm kim cc lin h tng ng.
+ S ging nhau gia cc c nhn (hnh th, kin) lm ny sinh mt ngh
ngm ngm v thc. T , ngi no c nt ging mnh, gn gi vi mnh s lm cho
lin h x hi pht trin.
Ngoi s ging nhau, cc nh tm l hc x hi cng nghin cu v s khc
nhau, tri ngc nhau (b sung) cng to nn cc lin h x hi. Cc nghin cu i
n kt lun: b sung l duy tr cc lin h x hi. Nu nh ging nhau ng vai tr
to nn lin h x hi th b sung l mt nhn t ca quan h x hi n to s a thch,
hp dn v n em li nhng yu t, c im m c nhn khng c, h cn. B sung
xut hin nh l mt c ch b p nhng g thiu ht ca cc c nhn to nn mt s
lin h pht trin.
4.3.3. S hp dn th cht (yu t phi l)
- L mt gi tr to nn cc lin h x hi
- S hp dn hnh th quy nh cc lin h x hi gia cc c nhn v c nh
hng n s nh gi.
- Hp dn hnh th n c tnh cht phi l trong cc phn xt ca chng ta i vi
ngi khc. Cc thc nghim cho thy: Trung bnh nhng ngi c hnh th hp dn
M c thu nhp gp 3 ln so vi nhng ngi t hp dn.
M, thu nhp ca ngi hnh th hp dn cao hn nhng ngi c hnh th t
hp dn v nhng ngi khc. V th, v p ca con ngi t n tr thnh yu t
nh gi x hi hoc to nn cc lin h x hi.
4.4.Cc hnh thc lin h v cc mc lin h
4.4.1.Cc hnh thc lin h
- Hnh thc lin h c nhn: ph thuc vo c tnh ca mi ngi, ph thuc vo
tm trng. hnh thc ny c nhn ch i din cho mnh, cc hnh vi, c ch, thi
c nhn tham d vo cc lin h v quy nh cc yu t ny.
- Hnh thc lin h theo chun mc (t chc)
C nhn ng vai tr i din cho mt nhm, t chc no v vy cc hnh vi
ng x ca anh ta l theo cc vai m h ng. Trong hnh thc lin h ny cc c nhn
Trang 52
Thuyt nh v
Iadob nghin cu vai tr ca thuyt nh v trong hnh vi x hi ca nhn cch.
ng cho rng con ngi c mt h thng cc t chc nh v khc nhau phc tp v
hnh vi ca con ngi b iu khin bi cc t chc . Cc nh v ny c t chc
theo 4 bc, mc khc nhau.
+ Bc mt: bao hm cc tm th bc thp (nh quan nim ca Uznatze), hnh
thnh trn c s cc nhu cu v tnh hung n gin nht.
+ Bc hai: cc nh v phc tp hn, c hnh thnh trn c s v cc tnh hung
giao tip ca con ngi trong cc nhm nh.
+ Bc ba: cc nh v m trong nh hng chung ca cc s thch c hnh
thnh trong cc lnh vc hot ng x hi c th.
+ Bc bn: bc cao nht hnh thnh nn h thng nh hng gi tr ca nhn
cch, n iu chnh hnh vi v hot ng ca nhn cch trong nhng tnh hung m
tnh tch cc x hi c gi tr nht nh i vi nhn cch.
5.2.Bn cht ca thi x hi
Thi x hi c hiu l:
- Trng thi nht nh ca tinh thn v h thn kinh
- Th hin s sn sng phn ng
- C t chc
- Da trn kinh nghim trc
- C nh hng iu khin v tc ng ti hnh vi
Qua y c th thy r s ph thuc ca thi x hi v vai tr iu chnh hnh
vi rt quan trng ca n.
5.2.1.i tng ca thi
i tng ca thi c th l tt c nhng g tn ti trong th gii vt cht v
tinh thn m chng ta ang sng: ngi khc, mt nhm ngi, mt t chc, mt s
kin, c khi l thi v chnh bn thn mnh.
5.2.2.Chc nng ca thi
- Chc nng thch nghi x hi: Thi hng chng ta ti cc i tng c th
gip t c cc mc ch kinh t, x hi ca mnh. p lc nhm thng rt ln, n
lm cho chng ta c xu hng tho hip hoc theo khun php, a dua. Bng cch c
Trang 55
Trang 56
Mt cuc iu tra v nhng nghin cu v thi v hnh vi, trong 3 thp k sau
Lapiere cho thy, hu ht cc nghin cu m chng ta thc hin ch tp trung vo
yu t thi trong vic d on hnh vi, mc d b qua nhng quan im c khng
nh mt cch khng chc chn. Cc kt qu ch ra rng, bn thn thi khng phi l
nhng tin on chnh xc, hiu qu ca hnh vi.
Tuy nhin vo cui nhng nm 50, Defleur v Westire (1958) bt u nhn ra vai
tr quan trng ca cc yu t khc c nh hng ti mi quan h thi v hnh vi.
H rt n lc l gii hnh vi ca nhng ch th m bc l hnh vi mt cch
khng chc chn. Defluer v Westire tranh lun rng vic thiu mi quan h cht
ch gia thi bng li ni v hnh vi cng khai c th c l gii bng thut ng
(t ng) v s rng buc x hi ngn con ngi khi nhng hnh ng khng thuyt
phc. V d: mt ngi c th rt thnh kin vi ngi da en nhng khi h c Sp
gii thiu vi mt ngi da en, h s ng x mt cch t t (tt).
Mc d thi ca anh ta cho thy trc rng anh ta s t chi bt tay ngi da
en, nhng nhng rng buc x hi c a ra bi s hin din ca Sp ngn anh
ta khi vic kim sot c thi ca mnh.
Hu ht nhng nh nghin cu thi hin nay u b nh hng bi quan im
ny v c gng bao qut c nhng rng buc mang tnh tnh hung khi hiu mi
quan h thi v hnh vi. iu ny ln lt dn n 2 xu hng pht trin chnh,
mang tnh truyn thng, trong nghin cu tm l hc x hi hin nay v vn thi
- hnh vi.
Cch tip cn u tin th hin cng trnh nghin cu ca nh tm l hc x hi
Melvin Defleur v nhng sinh vin ca ng.
Cch tip cn th hai l nghin cu ca nh tm l hc Martin Fisfbein v cc
cng tc vin.
C 2 hng tip cn ny u c mt vi im chung. H u vt ra khi nghin
cu cho rng mt thi n nht quyt nh hnh vi v nhn ra rng: vn ny cn
phc tp hn nhiu. C hai hng ny u lin h thi vi cc tnh hung v nhng
yu t khc, v vic lm ny mang li nhng d bo hay xu hng ca hnh vi hiu
qu hn nhiu.
Trang 59
Chun mc
ca ch th
Hnh vi
S iu chnh
c nhn ra
Trang 60
Kinh nghim
sng ca nhm
x hi
Cc tm th hin c ca
nhm x hi ( l cc
kt cu tim n, khng
quan st c)
Cc phn ng hnh
vi (quan st c)
Cc tnh hung i
tc (quan st c)
Trang 65
Trang 67
D lun x hi
Tin n
Vn ca tin n c th
l nhng vn ca c
nhn v cng c th l
vn cng cng.
Kh kim chng v vn
tin n cp n
Knh ph bin
Tnh n nh
Trang 69
CHNG 3.
TM L NHM NH
I.Khi nim chung v nhm
Khi xc nh i tng ca Tm l hc x hi l nghin cu cc hin tng tm
l nhm, iu ni ln v tr quan trng ca nhm i vi phn ngnh tm l hc ny.
i vi nhm x hi, nhm nh gi mt v tr quan trng trong qu trnh pht trin x
hi v c nhn. Vi vai tr khng th thiu c nh vy, cho nn nhm nh tr
thnh mt trong nhng vn nghin cu trung tm, thu ht s quan tm ca nhiu
nh khoa hc nhn vn khc nhau, trc ht l cc nh Tm l hc ca cc trng phi
tm l hc.
Khi tm hiu v nhm, cu hi u tin t ra: Nhm l g? Mt vn ht sc
gn gi i vi mi chng ta, song tm mt li gii t gc l lun cho n li
khng phi d dng.
Theo cc nh Tm l hc X vit, nhm l cng ng ngi c phn ra trong
tng th x hi trn c s nhng du hiu nht nh (thuc tnh giai cp, tnh cht ca
hot ng chung, mc ca cc mi quan h gia cc c nhn, cc c im t
chc,.)
Mawvin Shaw nh ngha nhm nh sau: nhm l cng ng c t hai ngi tr
ln, tc ng tng h v nh hng ln nhau, tn ti trong mt thi gian nht nh.
1.nh ngha nhm nh.
Nhm nh trc ht l mt nhm x hi. Nhm nh tn ti v hot ng mt
cch thc t, khch quan trong mi thi i. S xut hin ca nhm nh gn lin vi
cc yu t khch quan do s phn cng lao ng x hi v thc hin hot ng x hi
nht nh. Do , nhm nh c nh ngha nh sau:
Nhm nh l mt tp hp ngi nht nh, c quan h trc tip qua li vi nhau
thng xuyn, lin kt vi nhau trong mt hot ng chung, tn ti trong mt khong
thi gian nht nh.
Trang 70
ngha l ton b tri thc b n chi phi. Nh vy ta thy, khi chng ta thc hin ngh
nghip n nh th cc c im tm l nhn cch cng gn cht vi n.
Hnh vi vai cng ph thuc vo nhng c im gii tnh, nhng khc bit sinh
hc, s quy nh bi vn ho x hi. V d: ngi ph n d vai tr no trong x hi
cng bc l nhng yu t v tnh cm, xc cm. n ng phi mnh m, quyt on, t
ch,..
2.X hi ho c nhn
2.1.Khi nim v x hi ho c nhn
X hi ho l mt qu trnh c th ngi vi t cch l mt c cu sinh hc mang
c trng ngi: hc hi, ho nhp, lnh hi cc chun mc cuc sng tr thnh mt
nhn cch x hi duy nht khng th lp li.
Cc c trng ngi: kh nng nhn thc, t duy c nhn c th tham gia qu
trnh x hi ha.
Theo Durkheim: qu trnh x hi ho c th l mt qu trnh giao lu ngn ng,
giao lu tinh thn lnh hi cc biu tng x hi.
+ X hi l mt nguyn l gii thch c th
+ X hi to ra bn cht ngi
Nh vy, quan im ca ng v x hi ho khng cp n c trng sinh hc
ca c nhn (h thn kinh, gic quan, gen di truyn,..), khng tnh n tnh tch cc ca
c nhn trong cuc sng.
Theo hng Phn tm hc: N l mt qu trnh c nhn t gt b nhng bn nng
t nhin, c nhn t hc cch ch ng nhng bn nng v thc t khun mnh, p
mnh vo cc chun mc m x hi mong i.
Theo nhng nh Tm l hc x hi: xem xt qu trnh x hi ho phng din c
nhn ho nhp cc mi quan h ngi ngi thch nghi vi nhng nhm x hi c th.
Xem xt tm l ca c nhn c hnh thnh, bin i nh th no.
Xem qu trnh x hi ho c nhn l qu trnh hnh thnh cc c trng tm l
ngi ph hp vi cc quy tc chun mc m x hi quy nh.
*Mt s c im ca qu trnh x hi ho
Trang 73
nhn mun m ph thuc vo chun mc nhm, kin ca nhng ngi trong nhm. C
nhn hnh ng v ng x theo nhm . N ph thuc vo mt s c im:
+Vic c nhn tn trng cc chun mc x hi
+Bit v tr ca mnh trong x hi. Mt s c nhn tn trng nhng quy nh ca
nhm, bit cch c x ca mnh nh mt khch th th s gia nhp ca c nhn vo
nhm cng c d dng.
+Nng lc nhp vai gn lin vi thc v ci ti (tu tng a tr, n ph thuc
vo gia nh). trong x hi khc nhau, tu tng vic nh v ci ti to nn cho a
tr nhn nhn mnh cao hay thp.
S nhp vai l kt qu ca hai dng nng lc m a tr thu nhn c t chnh
gia nh mnh.
+Nng lc nhn bit ra i tng giao tip: nng lc hiu c gi tr chun mc
ca nhm m chng ta tn ti. V c nhn, chng ta hiu c i tng, c im tnh
cch tm l nh th no khi chng ta giao tip vi h.
+Nng lc bit c mnh l ai trong nhm i tng giao tip .
+Ngoi ra, n cn ph thuc vo bn thn, la tui, vo tnh hnh kinh t, chnh
tr x hi.
Nhng bin i v tm sinh l nh la tui 12 13 hoc 55 60 hoc khi mt
t nc c nhng thay i v c ch, chnh tr lm cho qu trnh nhp vai ca chng
ta b cn tr. Hnh nh ci ti cng nh tnh cch ca c nhn c nhng thay i theo
bin ng ca x hi (v d: khi c chin tranh, bin ng v kinh t).
Vi nhng thay i v chnh tr x hi n to nn nhng chun mc mi, nhng
chun mc do kinh t, chnh tr lm cho con ngi kh ho nhp trong khi nhng gi
tr mi ang xut hin, cc gi tr c, phng thc chng ta c khng ph hp vi
chun mc mi. Cho nn con ngi tr tr, co vo bo v an ton cho c nhn.
Khi gi tr c mt i, h gi tr mi cha c hnh thnh th i sng tm l ca
c nhn b khng hong, a s ri vo tnh trng hng ht. Cc c nhn hoang mang
nghi ng. Trong giai on ny c nhn c mt s biu hin xu hng sau:
+ Nhiu c nhn ri vo trng thi phc c (c nhn quy v tm ci c, c nhn
ch sng bng qu kh khng chp nhn ci mi).
Trang 79
Trang 81
Vic phn loi c da trn cc tiu ch nht nh. S khc nhau v cc tiu ch
ny dn ti nhng phng php phn loi khc nhau v nhm. Ph bin hn c l
mt s cch phn loi nh sau:
1.Nhm th nht (nhm c s) v nhm th hai (nhm th cp)
Do nh nghin cu M S. Kuli phn thnh:
Loi nhm th nht gm gia nh, bn b, hng xm c im c bn ca
nhm ny l quan h gia cc thnh vin mang tnh trc tip.
Loi th hai gm nhng nhm m mi quan h gia cc thnh vin mang tnh
gin tip nh cc on th, cng ng ngi vi s lng ln. Ti cc nhm loi ny
cc thnh vin giao tip vi nhau qua cc khu trung gian.
Hai nh tm l hc Php A. M. Robert v Ph. Tilman cng phn loi nhm nh
thnh 2 loi nh vy, cc tc gi ny cn nhn mnh thm, nhm c s, kinh nghim
ca con ngi c hnh thnh, cng nh con ngi nhn c nhng kinh nghim t
ngi khc v s dng n. Gia nh l loi nhm c s in hnh ca con ngi. Nhm
c s thng c s lng thnh vin khng ln, n hnh thnh nn nhng chun mc
iu chnh mi quan h v hnh vi ca cc thnh vin. Nhm th cp thng l nhm
ln, cha ng cc nhm c s. V d: Tng cng ty gm nhiu cng ty thnh vin.
2.Nhm chnh thc v nhm khng chnh thc
E.Mayo (ngi M) l ngi u tin a ra cch phn loi ny. Cng vi
Roethlishberger, Mayo tin hnh cc th nghim Hawthorne. Vi cc th nghim ni
ting ny ti cng ty in min Ty, Mayo v ng nghip thy c vai tr ca
cc quan h chnh thc v khng chnh thc, vai tr ca yu t cm xc, tnh cm trong
hot ng ca nhm. c bit ng pht hin ra s nh hng ca nhm khng chnh
thc n tinh thn v nng sut lao ng ca cc thnh vin trong nhm. Theo Mayo,
hai nhm ny c c im nh sau:
Cc nhm chnh thc c t chc k lut cht ch, vai tr, a v ca mi ngi
c quy nh r rng ph thuc vo tnh cht hot ng ca nhm.
Cn cc nhm khng chnh thc c hnh thnh da trn mi quan h thun tu
v kha cnh tnh cm, hnh thnh mt cch t pht trong nhm khng c s phn vai
v r rng.
Trang 82
Cc nhm khng chnh thc thng c hnh thnh t cc nhm chnh thc do
cc mi quan h gia cc thnh vin trong nhm khng c s tin tng ln nhau, do
ngi lnh o chuyn quyn c on. i khi cc nhm khng chnh thc hnh
thnh mt cch ngu nhin, c lp nh nhm cc c nh c trong cng vin, nhm
bn b i du lch
3.Nhm bt buc v nhm t do
Do Robert v Tilman phn loi vi c im:
Cc nhm bt buc l cc nhm m s tham gia ca cc thnh vin khng ph
thuc vo nguyn vng ca h. V d: gia nh, tc ngi.
Nhm t do l nhm m cc thnh vin gia nhp vo theo nguyn vng. V d:
cu lc b th thao, nhm bn b
4.Nhm m v nhm khp kn
Nhm nh m thng c ng c hot ng trong sng, cc thnh vin c
thc gip ln nhau trong cng vic, c quan h mt thit v mt tnh cm. l
nhng ngi a pht minh ci tin cng vic, nhm nhng ngi tham gia cc cu lc
b, nhng ngi hay lm vic thin
Nhm khp kn l nhm tiu cc nu hot ng m m, mang tnh cht ph
phch, gy cn tr hot ng chung ( l cc nhm ti phm, b ng, trm cp, bun
lu). Nhm khp kn c th l nhm tch cc nu mc ch hot ng ca n hng
n s pht trin x hi ca nhn loi (nhm cc nh cch mng, cc t chc v tin b
x hi)
5.Nhm thnh vin v nhm hi vin
c phn ra bi nh nghin cu ngi M G. Haimen vi cc c im:
Nhm thnh vin l nhm m c nhn l thnh vin chnh thc v phi tun th
nhng chun mc, quy ch mt cch bt buc. Thng l cc nhm m c nhn c
bin ch chnh thc, c mi quyn li v trch nhim i vi nhm.
V d: Anh Nguyn vn A l cng dn ca x nghip B. X nghip B ny l nhm
thnh vin ca anh ta.
Nhm hi vin l loi nhm m c nhn khng ng trong nhm (khng l thnh
vin chnh thc ca n), nhng li hng ti n v t nguyn tun th cc yu cu
Trang 83
Trang 84
S tham gia xy dng mc tiu chung s em li hng th cho thnh vin, nhm
trng gii l ngi bit to s hi ho gia cc mc tiu ring v mc ch chung.
1.2.3.H thng cc quy tc
Quy tc l cc lut l hng dn hnh vi m nhm t ra. Nhng quy tc ny c
th c thng bo, xc nh mt cch chnh thc, c khi c nhm vin mc nhin
chp nhn khng cn hnh thc.
Chng c th c p t t bn ngoi nhm (v d k lut ca trng hc) hay
pht trin t ni b nhm (mt kiu tc c bit). Nhm thng c th gy sc p
mnh m trn nhm vin v xc lp cc hnh thc kim sot x hi khin cho nhm
vin phi tun th cc lut l chung.
Phi phn bit gia lut l cng khai v quy tc bt thnh vn, kt qu ca s
tng tc gia nhm vin (v d mng sinh nht cc thnh vin, tun th lut giang h,
qu cp cho cp trn, cao tit kim,). i vi cc quy tc ny th khng th p t
m qua qu trnh gn b vi nhm vin s pht hin v tun th. Cc thnh vin tun
th quy tc nhm cc mc khc nhau.
S tun th quy tc chung s gip nhm hot ng tt
1.2.4.Vai tr
Vai tr l khun mu cc hnh vi quen thuc m c nhn pht trin phc v
nhm.
Cc vai tr ny t t c th thnh np tu c tnh v nhn cch v nhu cu ca
nhm vin v ng thi xut pht t nhu cu. V th vai tr khng lun th tnh m
th ng tu cc tnh hung khc nhau. Mt ngi c th ng nhiu vai tr.
Quan st s pht trin ca nhm ngi ta thy c 3 loi vai tr trong nhm:
Th nht, vai tr lin quan n cng tc phi hon thnh th hin qua cc ng tc:
Khi xng (cng vic)
Lm sng t (mc tiu, kin)
Thi hnh mau l (mt kin, d n ra)
Thng tin cho v nhn kin
ng gp (bng li ni hay hnh ng)
Th hai, vai tr lin quan n s cng c, duy tr nhm th hin qua cc ng tc:
Trang 85
Trang 88
Trang 89
Trang 91
Trang 92
Va chm l hin tng ca i thng, thng xuyn. hin nhin trong cc quan
h (gia nh, lp hc, t i,...). C th ni, u c quan h, t nhiu c s va
chm. Va chm khng phi bao gi cng gn vi ngha tiu cc, b cnh, chia r,..
Ngc li, va chm cn c ngha tch cc gip gii to thn kinh, dn n s hiu
bit thng cm vi nhau, i khi cn gip cho nhm pht trin, lm hon ho hn cc
chun mc, cc quy ch ban hnh.
Xung t nhm l s mu thun, bt ng v cc quan im, nim tin,.. gia cc
thnh vin trong nhm c lin quan n cc vn ca cuc sng x hi hoc ng
chm n quyn li vt cht hay tinh thn ca cc c nhn.
Xung t nhm dn n s ph v th cn bng, gy ri lon v c cu, v t
chc nhm, l nguyn nhn lm thay i nhm.
4.3.Nguyn nhn ca va chm, xung t nhm.
- Khch quan: l nguyn nhn tc ng t bn ngoi, y con ngi vo tnh
hung mu thun phc tp. l nhng nguyn nhn ngoi x hi nh kinh t chnh
tr, tn gio,... dn n cng thng v xung t trong nhm. Hoc nhng nguyn nhn
khch quan do cc quy ch iu lnh ban hnh cha r rng v y lm thit thi
n quyn li ca cc thnh vin. Do va chm, xung t n ra.
- Ch quan: l nguyn nhn nm ngay trong mi c nhn v nhm, nhng
mu thun kiu t n, vn c thng dn n nhng va chm, xung t kh trnh. V
pha lnh o, xung t c th xy ra do thiu hiu bit, thiu kinh nghim, kh nng
iu hnh cng vic chung cn km, phong cch lnh o khng ph hp vi nhm,
hoc cc phm cht c nhn khng ph hp vi cng v lnh o.
V pha cc thnh vin trong nhm cng c nhng nguyn nhn dn n va cham,
xung t nh c tnh ca ngi tha hnh, s li bing, nnh ht t li mt s
ngi. Va chm, xung t nhm c th xut pht t cc c trng nhm nh: c cu t
chc nhm lng lo, cc quy ch chun mc khng r rng, li thi, iu kin hot
ng thiu thn, lng thp v.v...
4.4.S tin trin ca va chm, xung t
Va chm, xung t bt u bng mt s tranh lun phm vi ca vn lm
sng t. Cc thnh vin tranh lun mt cch cng quyt nhng khng ai ng chm
n cc c im c nhn ca ngi tham d.
Trang 93
Khi xem xt khi nim ngi lnh o, cn phn bit vi khi nim th lnh.
Th lnh l ngi ng u mt nhm bt k: c cc thnh vin trong nhm a
chung c ra, ngi c kh nng ng vai tr trung tm trong vic phi hp hot
ng chung v iu ho cc mi quan h trong nhm. Th lnh thng l ngi c uy
tn nht trong nhm. Th lnh c th l ngi lnh o, c th l khng. Nh tm l hc
X vit B. . Pargin ch ra rng: Gia th lnh v lnh o c mt s c im
khc nhau.
+Th lnh l mt hin tng t pht do cc thnh vin trong nhm tn sng,
c. Phm vi hot ng ca th lnh b hn ch trong nhm. Cn lnh o c b
nhim, hay nhm la chn. Hot ng ca lnh o c mc ch, di s kim tra ca
cc nhn t khc nhau ca c cu x hi.
+Th lnh thc hin s iu ho c nhn trong nhm, cn ngi lnh o thc
hin s iu chnh cc quan h chnh thc ca nhm vi t cch l mt t chc x hi
nht nh.
+Hin tng th lnh khng n nh, vic hnh thnh th lnh phn nhiu ph
thuc vo tm trng ca nhm, cn lnh o l hin tng c tnh n nh hn bn
vng hn.
+Lnh o c trong tay cc quy ch, h thng ph chun, khen thng, cn i
vi th lnh th khng c quy ch.
*Phn bit qun l v lnh o
Lnh o l mt chc nng c bn ca qun l. Chc nng ca qun l bao gm
cc khu: d on v lp k hoch, t chc, xc nh bin ch, lnh o v kim tra.
5.2.Cc phm cht c nhn ca ngi lnh o
Trong iu kin pht trin mnh m ca khoa hc v k thut hin nay, v tr lnh
o phi p ng cc yu cu v hc vn chuyn mn v cc k nng, k xo chuyn
mn. Nhng yu cu ny th hin trnh o to ca ngi lnh o. Ngoi nhng
phm cht v kin thc, tr tu v kinh nghim cn i hi ngi lnh o c thi
ham thch i vi cng vic, th hin tm l sn sng lao ng. Nu ai khng c tnh
yu, hng th i vi cng vic th khng nn v tr ny.
Trang 95
theo ring ca mnh ch huy cng vic. l ngi nhn b ngoi thng bn rn,
lo lng, cau c th hin trn nt mt, ni nng cc lc, d gy kh chu cho mi ngi.
c im ni bt ca phong cch lnh o chuyn quyn, c on l coi ch th,
mnh lnh c ngha hng u, l ngi coi trng v say sa vi quyn lc.
Tuy vy, phong cch lnh o chuyn quyn n gin, quyt nh a ra ngn
gn, r rng, p ng c cc cng vic cn gii quyt nhanh. Ngi chuyn quyn
thng l ngi quyt on, tch cc v c trch nhim.
Phong cch lnh o chuyn quyn c th xut pht t s km ci v trnh hc
vn, chuyn mn hoc do ngi lnh o khng c cc phm cht c nhn cn thit,
hoc n gin l h khng c kh nng giao tip vi mi ngi v iu ho cc mi
quan h trong nhm. V vy, ngi gh lnh o h phi dng quyn lc, mnh lnh
iu hnh cng vic.
Mt khc, c th do kh nng lnh hi hiu bit ca cp di cn b hn ch; trnh
chuyn mn, tay ngh km, t chc ca nhm cn ln xn, cc thnh vin cha c
thc t gic v gia h cha c mi quan h hiu bit v tng tr ln nhau trong cng
vic nn ngi lnh o phi chn tc phong c on, mnh lnh iu khin cng
vic ca nhm.
Phong cch lnh o c on hay ngi lnh o chuyn quyn xt v kha cnh
lch s pht trin ca nhm, tp th, x nghip v.vl mt hin tng tn ti khch
quan, l phong cch lnh o cn thit trong giai on pht trin u tin ca cc mi
quan h qua li gia ngi lnh o v ngi b lnh o.
Phong cch dn ch
l kiu lnh o da vo s tham kho kin ca cc thnh vin trong nhm,
c v v khuyn khch mi ngi tham gia gii quyt cc vn ca nhm. l kiu
lnh o m trc khi ra quyt nh u c s bn bc nht tr ca i a s cc thnh
vin trong nhm, quyt nh thng c thng qua cuc hp chung. Khi phn cng
cng vic cho cp di, lnh o c tnh n nng lc, kh nng, kha cnh tm l x
hi v hon cnh thc thi ca tng ngi, tng t. Ngi lnh o dn ch tip thu
kin ph bnh ca mi ngi vi thi thin ch khch quan. Thng to ra bu
khng kh tm l trong nhm thun ho, tin tng ln nhau. Ngi lnh o dn ch
Trang 97
Ngoi cch phn chia ba loi phong cch lnh o mang tnh truyn thng, thun
tu ca K.Lewin, ngy nay c rt nhiu kiu phn loi lnh o khc nhau.
5.4.Uy tn lnh o
5.4.1.Khi nim uy tn
L s tha nhn chung c ngha x hi, l nh hng ca mt c nhn, mt
nhm hoc mt thit ch x hi no trong lnh vc x hi no , l s nh hng,
tha nhn v quyn lc.
Phn bit uy tn v uy quyn
Uy quyn: do tc ng ca quyn lc ca ngi m a v x hi trao cho h.
Uy tn cng l mt quyn lc c tha nhn, c tn nhim do cc phm cht
v nng lc ca ch th thng qua cc hot ng v giao tip gy ln s nh hng
nht nh i vi ngi khc. Cn quyn uy l do nhng u th v chc v em li.
l quyn lc do th ch trao cho thc hin mt trch nhim no .
Ngi c uy quyn cha chc c uy tn. Nhng ngi c uy tn th c uy quyn.
5.4.2.Uy tn lnh o
l mt h thng nhng thuc tnh nhn cch gn b vi nhau, m bo c
c nhng thnh cng trong vic t chc v lnh o cc hot ng ca nhm v
trong cc quan h khc.
Nhng thuc tnh ca nhn cch: Trnh o to ca mt ngi lnh o, nng
lc t chc, cc phm cht o c, c tnh.
Mt h thng nhng thuc tnh nhn cch kt hp vi v tr lnh o to thnh uy
tn lnh o: uy tn c nhn + uy tn v mt quyn lc.
Tuy nhin, quyn lc thc t ca ngi lnh o l do cp di tha nhn. Cc
phong cch lnh o ca ngi lnh o l s kt hp gia chc v v uy tn c nhn.
Mt ngi lnh o c on, chuyn quyn ch yu dng uy tn quyn lc p
t. Ngi lnh o dn ch: ch yu da vo uy tn ca c nhn, nng lc c nhn
tc ng xung di trong khi lnh o c on t dng n.
5.4.3.Nhng biu hin ca nhng ngi lnh o c uy tn tt
+ Quan h vi thng tin qun l (thng tin qun l tt hay xu th ngi phi
nm c)
Trang 99
Trang 100
Trang 101
6.2.4.Giai on ra quyt nh
T nhng quyt nh c cc thnh vin a ra, nhm chn mt hay mt s
quyt nh trong s . Cc quyt nh cui cng ny phi tho mn yu cu ca a s
hay tt c cc thnh vin tham gia hp.
iu quan trng l trong qu trnh ra quyt nh ca nhm, ngi lnh o
ngi iu khin cuc hp phi t chc nh th no cc thnh vin trong nhm
tham gia hon ton mt cch t do, thoi mi.
7.S pht trin ca nhm
Nhm c thnh lp gii quyt mt hay nhiu mc tiu no . Khi mc tiu
hon thnh nhm khng cn l do tn ti. Cc tc gi a ra mt s cng thc d nh
v cc giai on pht trin ca nhm nh sau:
Cch chia nhm thnh 5 giai on (theo Nguyn Th Oanh Tm l truyn thng
v giao tip):
7.1.Giai on hnh thnh: t c mt hay nhiu mc tiu, mt s ngi
lin kt vi nhau. Giai on ny ngi ta bn th tc gia nhp, lm quen (thm d ln
nhau). Mt s kh khn c th xy ra khi quy t qu ng (trn 20 ngi), hay lin kt
nhng thnh phn khc nhau (v trnh , nhu cu, tui tc,)
7.2.Giai on bo tp: Qua giai on l php, lch s khi mi quen nhau,
nhm vin tranh ci v mc tiu. Cc c tnh khc nhau s v chm, cc gi tr o c,
x hi khc nhau lm cho ngi ta kh hiu v chp nhn nhau. C th c ngi b ra
giai on ny.
Thng nht mc tiu chung, h cn phi tranh ci v phng php tin ti mc
tiu. y ng l giai on bo tp m hu ht nhm u tri qua.
7.3.Giai on n nh: Vi s xut hin ca lnh o thc, ngi ta bt u chu
lng nghe v chp nhn ln nhau. Mun nhm vn hnh tt tri chy, ngi ta ra
nhng quy tc chung, phn cng trch nhim: quyn li cc bn, c theo m lm,
nhm vin d dng tin ti mc tiu chung.
7.4.Giai on thao tc: T chc n nh, nhm mi bt u thc hin cng tc
hay chng trnh ra.
Trang 104
Trang 105
tiu x hi, v tinh thn t gic, on kt nht tr trong vic thc hin cc hot ng
chung ca c nhm.
9.1.1.nh ngha:
Tp th l mt tp on ngi lin kt bn vng, c t chc, mc tiu v nhim
v hot ng ph hp vi cc gi tr x hi v li ch x hi, c c quan qun l ring
v l n v c lp v mt php l.
Phn bit tp th v nhm
Tp th: l nhm chnh thc, nhm vo hot ng chung, thc hin mt chun
mc chung, v bo v li ch ca h.
Nhm: Trong cc dng nhm th tp th l mt dng pht trin cao nht.
9.1.2.Nhng iu kin cho mt tp th tn ti
iu kin bn ngoi:
- c php lut cng nhn
- Do nhu cu ca x hi
- C c s vt cht nht nh
- C ngi lnh o
- C cc mi trng xung quanh tp th v cc mi lin h ca n vi cc tp th khc.
Nhng iu kin bn trong
- Nng lc, tnh cch ca cc thnh vin
- L li lm vic ca ngi lnh o
- Cc quan h chnh thc, khng chnh thc.
9.1.3.Nhng du hiu c trng
- L nhm x hi c nh nc cng nhn v mt php l.
- C mc ch hot ng ph hp vi nh hng chung ca x hi, em li li
ch cho x hi v c nhn.
- Cc quan h gia cc thnh vin trong tp th do nhim v, mc ch hot ng
quy nh.
- Cc quan h x hi trong tp th c quy nh bi tnh php l c th ch ho
bng ni quy, quy ch,... tp th tn ti trong mt thi gian v khng gian nht nh.
- Mi hot ng u xut pht t thc t gic cao, t tnh cm tr tu ca mi ngi.
Trang 107
Trang 108
Trang 109
Kt lun
Nhm nh l mt n v nh nht ca c cu x hi. Nhm nh l mi trng
u tin dy con ngi hc bc vo i. Thng qua nhm nh, thng qua t bo ht
nhn ny con ngi hnh thnh nn cc c im x hi (hc ni, hc lm, hc cc
khi nim,.), cc kinh nghim x hi. Nhm nh - l nhm gia nh, nhm tr
chi, nhm bn khng chnh thc, tp th lao ng
Nghin cu nhm nh c ngha quan trng trong vic nng cao nng sut lao
ng, gio dc cc phm cht ca con ngi, cng nh i vi qu trnh t chc x hi
v phn cng lao ng x hi.
Trang 110
Ting Anh
19.Arther S.Rebel and Emily Rebel, (2001), The penguin Dictionary of
Psychology, Publisher of Ires, England
20.Mariane Schneider Corey (2005). Group: Process and Practice. Publisher of
Thomson Brooks
21. David G. Myer (2005). Social Psychology. Publisher of Stephen Rutter.