Professional Documents
Culture Documents
VLDCA2
VLDCA2
===== =====
SCH BI GING
VT L I CNG A2
(Dng cho sinh vin h o to i hc t xa)
Lu hnh ni b
H NI - 2005
BI GING
VT L I CNG A2
Bin son :
TS. V TH THANH H
ThS. HONG TH LAN HNG
Hiu nh:
Li ni u
LI NI U
Tp VT L I CNG (A2) ny l tp hai ca b sch hng dn hc tp mn
Vt l i cng cho sinh vin h o to i hc t xa ca Hc vin Cng ngh Bu chnh
Vin thng, c bin son theo chng trnh ci cch gio dc do B Gio dc v o
to thng qua (1990).
B sch gm hai tp:
Tp I: VT L I CNG (A1) bao gm cc phn C, NHIT, IN, T do
Ts. V Vn Nhn, Ts. V inh Chu v Ks. Bi Xun Hi bin son.
Tp II: VT L I CNG (A2) bao gm cc phn QUANG HC, THUYT
TNG I HP, C HC LNG T V VT L NGUYN T do Ts. V Th
Thanh H v ThS. Hong Th Lan Hng bin son.
Tp sch Vt l i cng A2 gm 8 chng:
- Chng I: Dao ng in t
- Chng II: Giao thoa nh sng
- Chng III: Nhiu x nh sng
- Chng IV: Phn cc nh sng
- Chng V: Thuyt tng i hp
- Chng VI: Quang hc lng t
- Chng VII: C hc lng t
- Chng VIII: Vt l nguyn t.
Trong mi chng u c:
1. Mc ch, yu cu gip sinh vin nm c trng tm ca chng.
2. Tm tt ni dung gip sinh vin nm bt c vn t ra, hng gii quyt v
nhng kt qu chnh cn nm vng.
3. Cu hi l thuyt gip sinh vin t kim tra phn c v hiu ca mnh.
4. Bi tp gip sinh vin t kim tra kh nng vn dng kin thc l thuyt gii
quyt nhng bi ton c th.
Phn cng bin son tp VT L I CNG (A2) nh sau:
V Th Thanh H bin son l thuyt cc chng II, III, IV, V, VI, VII, VIII.
Hong Th Lan Hng bin son l thuyt chng I v bi tp ca tt c cc
chng. 1
Li ni u
Tp VT L I CNG (A2) ny mi in ln u, nn khng trnh khi nhng
thiu st. Chng ti xin chn thnh cm n s ng gp qu bu ca bn c cho quyn
sch ny.
H Ni, ngy 1 thng 11 nm 2005
NHM TC GI
Chng 1: Dao ng in t
CHNG I: DAO NG IN T
Dao ng in t l s bin thin tun hon theo thi gian ca cc i lng in v
t, c th nh in tch q trn cc bn t in, cng dng in i trong mt mch in
xoay chiu, hiu in th gia hai u mt cun dy hay s bin thin tun hon ca in
trng, t trng trong khng gian v.v... Tu theo cu to ca mch in, dao ng in
t trong mch chia ra: dao ng in t iu ho, dao ng in t tt dn v dao ng
in t cng bc.
I. MC CH - YU CU
1. Nm c dao ng in t iu ho, dao dng in t tt dn, dao ng in t
cng bc, hin tng cng hng.
2. Nm c phng php tng hp hai dao ng iu ho cng phng v cng tn s,
hai dao ng iu ho cng tn s v c phng vung gc.
II. NI DUNG:
1. DAO NG IN T IU HO
1. Mch dao ng in t LC
Chng 1: Dao ng in t
Q 02
2C
(1-1)
Chng 1: Dao ng in t
(1-2)
q2
Li 2
v E m =
vo (1-2), ta c:
2C
2
q 2 Li 2
+
= const
2C
2
(1-3)
(1-4)
1
i=0
LC
(1-5)
+ 02 i = 0
(1-6)
1
= 02 , ta c:
LC
d 2i
dt
l phng trnh vi phn cp hai thun nht c h s khng i. Nghim tng qut
ca (1-6) c dng:
i = I 0 cos(0 t + )
(1-7)
1
LC
(1-8)
Chng 1: Dao ng in t
2
= 2 LC
0
(1-9)
2. DAO NG IN T TT DN
1. Mch dao ng in t RLC
dE = Ri 2 dt
(1-10)
q 2 Li 2
+
vo (1-10), ta c:
Thay E =
2C
2
Chng 1: Dao ng in t
q 2 Li 2
= Ri 2 dt
d
+
2C
2
(1-11)
Chia c hai v ca phng trnh (1-11) cho dt, sau ly o hm theo thi gian v
thay dq/dt = i, ta thu c:
q
di
+ L = Ri
C
dt
(1-12)
R di
1
+
i=0
L dt LC
(1-13)
R
1
= 2 ,
= 02 , ta thu c phng trnh:
L
LC
d 2i
+ 2
di
+ 02 i = 0
dt
(1-14)
dt
l phng trnh vi phn cp hai thun nht c h s khng i. Vi iu kin h s
2
1 R
>
LC 2L
(1-14) c dng:
i = I 0 e t cos(t + )
(1-15)
1 R
LC 2L
< 0
(1-16)
2
=
2
1 R
LC 2L
2
02
(1-17)
Chng 1: Dao ng in t
= ln
I 0 e t
I 0 e (t +T )
= T
(1-18)
1
L
R
>
hay R < 2
LC 2L
C
Tr s R 0 = 2
L
c gi l in tr ti
C
3. DAO NG IN T CNG BC
1.Hin tng:
Trong thi gian dt, ngun in cung cp cho mch mt nng lng bng Eidt.
Phn nng lng ny dng b p vo phn nng lng to nhit Joule - Lenx v
10
Chng 1: Dao ng in t
tng nng lng in t trong mch. Theo nh lut bo ton v chuyn ho nng lng,
ta c :
dE + Ri 2dt = Eidt
(1-19)
q 2 Li2
+ Ri 2dt = Eidt
d
+
2C
2
(1-20)
d 2i
dt 2
+R
di i
+ = E0 cos t
dt C
(1-21)
(1-22)
1
R
= 2 ,
= 02 , ta thu c phng trnh:
L
LC
d 2i
dt 2
+ 2
E
di
+ 02 i = 0 cos t
dt
L
(1-23)
(1-24)
I0 =
E0
1
R 2 + L
, cot g =
1
C
L
R
t Z = R 2 + L
v gi l tng tr
C
1
ln
C
lt l cm khng v dung khng ca mch dao
ng.
11
Chng 1: Dao ng in t
3. Hin tng cng hng
1
= 0 hay =
C
(1-25)
LC
ch = 0
(1-26)
(1-27)
x 2 = A 2 cos(0 t + 2 )
(1-28)
12
Chng 1: Dao ng in t
(1-29)
C th tm dng ca x bng phng php cng lng gic. Nhng thun tin, ta dng
phng php gin Fresnel.
r
r
V hai vc t OM1, OM 2 cng t ti im O, c ln bng bin A1, A2 ca
hai dao ng . thi im t = 0, chng hp vi trc Ox cc gc 1 v 2 l pha ban u.
r
r
Khi tng hp ca OM1, OM 2 l mt vc t
r
r
r
OM = OM1 + OM 2
(1-30)
r
vc t OM trng vi ng cho ca hnh bnh hnh OM1MM2, c ln bng A v
hp vi trc Ox mt gc v c xc nh bi h thc:
A = A12 + A 22 + 2A1A 2 cos(2 1 ) , tg =
A1 sin 1 + A 2 sin 2
A1 cos 1 + A 2 cos 2
(1.31)
13
Chng 1: Dao ng in t
r
r
V hai vc t OM1 v OM 2 quay theo chiu dng vi cng vn tc gc 0 , nn hnh
(1-35)
(1-36)
(1-37)
Trong trng hp ny, hai dao ng x1v x2 cng phng ngc chiu v gi l hai dao
ng ngc pha.
2. Tng hp hai dao ng iu ho c phng vung gc v cng tn s gc
x
= cos 0 t cos 1 sin 0 t sin 1
A1
y = A 2 cos(0 t + 2 )
y
= cos 0 t cos 2 sin 0 t sin 2
A2
14
(1.38)
(1-39)
Chng 1: Dao ng in t
Ln lt nhn (1-38) v (1-39) vi cos 2 v cos 1 ,
ri cng v vi v:
y
x
cos 2
cos 1 = sin 0 t sin ( 2 1 )
A1
A2
(1-40)
(1-41)
Hnh 1-10. Hai dao ng iu
ho vung gc
x2
A12
y2
A 22
2 xy
cos( 2 1 ) = sin 2 ( 2 1 )
A1A 2
(1-42)
y2
A 22
y
2xy
x
= 0 hay
=0
A1 A 2
A1 A 2
(1-43)
2A 2 .
y2
A 22
2xy
y
x
= 0 hay
+
=0
A1 A 2
A1 A 2
15
(1-44)
Chng 1: Dao ng in t
y2
A 22
(1-45)
Qu o ca cht im khi
2-1=(2k+1)/2
2-1=(2k+1)/2 v A1=A2
Phng trnh (1-45) chng t cht im dao ng trn mt qu o lip dng chnh tc
c hai bn trc l A1 v A 2 . c bit nu A1 = A 2 = A th (1-45) tr thnh:
x 2 + y2 = A2
(1-46)
16
Chng 1: Dao ng in t
2 1 = 0
/2 < 2 1 <
2 1 = 3/2
0 < 2 - 1 < /2
2 1 =
2 1=/2
< 2 - 1 <3/2
2 1 =2
17
Chng 1: Dao ng in t
A1 sin 1 + A 2 sin 2
A1 cos 1 + A 2 cos 2
- Nu ( 2 1 ) = 2k , vi k = 0, 1, 2, 3,... , th A = A1 + A 2 = A max
- Nu ( 2 1 ) = (2k + 1) , vi k = 0, 1, 2, 3,... , th A = A1 A 2 = A min
5. Tng hp hai dao ng iu ho cng tn s c phng vung gc:
y2
A 22
2 xy
cos( 2 1 ) = sin 2 ( 2 1 )
A1A 2
18
Chng 1: Dao ng in t
x2
A12
y2
A 22
y
2 xy
x
= 0 hay
=0
A1 A 2
A1 A 2
y2
A 22
2 xy
y
x
= 0 hay
+
=0
A1 A 2
A1 A 2
x2
A12
y2
A 22
=1
IV. CU HI L THUYT
1.Thit lp phng trnh dao ng in t iu ho ring khng tt cho dng in:
i = I 0 cos(0 t + ) .
2. Vit biu thc tn s v chu k ca dao ng ring khng tt.
3. M t mch dao ng in t tt dn. Thit lp biu thc ca dng in trong mch
dao ng in t tt dn.
4. Vit biu thc tn s v chu k ca mch dao ng in t tt dn. So snh chu k
dao ng tt dn vi chu k dao ng ring.
5. M t mch dao ng in t cng bc. Thit lp biu thc ca dng in trong
mch dao ng in t cng bc. Nu ngha ca cc i lng c trong biu thc.
6. Hin tng cng hng l g? Khi no xy ra hin tng cng hng?
7. Vit phng trnh dao ng tng hp ca hai dao ng iu ho cng phng, cng
tn s. Khi no th bin dao ng tng hp t gi tr cc i v cc tiu?
8. Vit phng trnh dao ng tng hp ca hai dao ng iu ho cng tn s c
phng vung gc vi nhau. Vi iu kin no th dao ng tng hp c dng ng
thng, elip vung, ng trn?
V. BI TP
Th d 1: Mt mch dao ng in t iu ho gm mt cun dy thun cm c h s
t cm L = 5.10-2H v mt t in c in dung C = 2.10-6F, t c tch in ti hiu
in th cc i U0= 120V. Tnh:
19
Chng 1: Dao ng in t
1. Tn s dao ng ca mch.
2. Nng lng in t ca mch.
3. Dng in cc i trong mch.
Bi gii
1. Tn s dao ng ca mch:
f =
1
1
1
= 500 Hz
=
=
T 2 LC 2.3,14. 5.10 2.2.10 6
1
1
CU 02 = 2.10 6.(120) 2 = 0,014J
2
2
q = Q 0 e t cos(t + )
2
1 R
LC 2L
2.3,14
40
6 2.0,23
0,23.7.10
1
= T =
RT 40.8.10 3
=
= 0,7
2L
2.0,23
20
= 8.10 3 s
Chng 1: Dao ng in t
3.Phng trnh bin thin theo thi gian ca cng dng in v hiu in th gia
2
dq
hai bn t in:
=
= 250 (rad / s ) , i =
= 0,44e 87 t sin 250t (A )
T
dt
u=
q
= 80e 87 t cos 250t
C
(V )
Bi tp t gii
1. Mt mch dao ng in t iu ho gm mt t in c in dung C = 2F v mt
cun dy thun cm c t cm L = 0,5H. T c tch n hiu in th cc i U0=
100V.Tm:
1. E =
1
1
CU 02 = .2.10 6.(100) 2 = 10 2 J
2
2
2. E =
1
1
CU 02 = LI 02 I 0 =
2
2
CU 02
=
L
2.10 6.(100) 2
= 0,2A
0,5
1 Q 02
2. E =
= 12,5.10 6 J ,
2 C
1
= 316 Hz
T
3. I 0 =
Q 02
LC
= 5.103 A
5.10 5
cos 400t (C) .
1. Tm in dung ca t.
2. Tm nng lng in t ca mch.
21
Chng 1: Dao ng in t
3. Vit phng trnh bin thin theo thi gian ca cng dng in trong
mch.
1
p s: 1. 0 =
3. i =
LC
C=
1
02 L
10 6
F,
1,6
2. E =
1 Q 02
= 2.10 4 J
2 C
dq
= 2.10 2 sin 400t (A)
dt
1. T =
2
1
1
= 5.10 3 s , f = = 200Hz ; 2. L =
= 1H
T
0
C02
CU 02
LI 02
4
3. E e(max) =
= 1,97.10 J , E m (max) =
= 1,97.10 4 J
2
2
4. U 0 = 25,2 (V )
5. Mt mch dao ng in t iu ho gm t in c in dung C = 9.10-7F v cun
dy thun cm c h s t cm L. Hiu in th gia hai bn t in bin thin iu ho
1. T =
2
1
1
= 2.10 4 s , f = = 5.10 3 Hz ; 2. L =
= 10 3 H
2
T
0
C 0
3. i = C
CU 02
du
= 0,11.10 2 J
= 1,4 sin 10 4 t (A ) ; 4. E =
2
dt
22
Chng 1: Dao ng in t
p s:
Ut
1
= 1,04
= 2500Hz ; 2.
T
U t +T
t + t l Et + t.
Sau thi gian t nng lng gim 99%, ngha l cn li 1%
Et
(Q 0 e t ) 2
( Q 0 e ( t + t ) ) 2
= 100 , t = 6,8.10 3 s
Et =
, E t + t =
,
E t + t
2C
2C
1. Lng gim lga, bit hiu in th trn hai bn t gim i 3 ln sau 10-3s.
Coi gn ng chu k dao ng ca mch theo cng thc T = 2 LC .
2. in tr R ca mch.
U
T ln 0
4
U1 = 2.10 ln 3 = 0,22
p s: 1. T = 2 LC = 2.10 4 (s) , =
t
10 3
2.
R=
2L
= 11,1
T
2
= 2 LC C =
= 0,52.10 8 F
2
2
c
4 c L
23
II. NI DUNG
1. C S CA QUANG HC SNG
Quang hc sng nghin cu cc hin tng giao thoa, nhiu x, phn cc... da trn
bn cht sng in t ca nh sng. Ngi u tin ra thuyt sng nh sng l nh vt l
ngi H Lan Christian Huygens nm 1687. Theo Huygens, nh sng l sng n hi
truyn trong mt mi trng c bit gi l te v tr lp y khng gian. Thuyt sng
nh sng gii thch c cc hin tng ca quang hnh hc nh phn x, khc x nh
sng. Vo u th k th 19, da vo thuyt sng nh sng Fresnel gii thch cc hin
tng giao thoa, nhiu x nh sng. Nhng khi hin tng phn cc nh sng c pht
hin th quan nim v sng n hi trong te v tr bc l r nhng thiu st. Hin
tng phn cc nh sng chng t sng nh sng l sng ngang v nh chng ta bit,
sng n hi ngang ch c th truyn trong mi trng cht rn. n nm 1865, da vo
nhng nghin cu l thuyt ca mnh v trng in t v sng in t, Maxwell nu ln
thuyt in t v sng nh sng. Trong tit ny chng ta s nghin cu v mt s nhng
khi nim c bn ca sng nh sng v cc nguyn l nh nguyn l chng cht cc sng,
nguyn l Huygens l c s ca quang hc sng.
1. Mt s khi nim c bn v sng
Sng l qu trnh truyn pha ca dao ng. Da vo cch truyn sng, ngi ta chia
sng thnh hai loi: sng ngang v sng dc.
Sng ngang l sng m phng dao ng ca cc phn t vung gc vi phng truyn
sng.
24
25
L = ct =
c
d = nd
v
(2-1)
L = n idi
(2-2a)
L = nds
(2-2b)
4. nh l Malus v quang l
a. Mt trc giao l mt vung gc vi cc tia ca mt chm sng.
x (O) = A cos t
(2-3)
26
L
x ( M ) = A cos ( t ) = A cos ( t )
c
2 L
2L
= A cos( t
) = A cos( t
)
T c
(2-4)
Hnh 2-4
6. Cng sng
Cng sng c trng cho sng ti mi im trong khng gian c sng nh
sng truyn qua.
nh ngha: Cng sng ti mt im l i lng c tr s bng nng lng trung bnh
ca sng nh sng truyn qua mt n v din tch t vung gc vi phng truyn sng
trong mt n v thi gian.
V mt nng lng ca sng in t t l thun vi bnh phng bin ca vct
cng in trng nn cng sng ti mt im t l vi bnh phng bin dao
ng sng ti im :
I = kA2
k: H s t l. Khi nghin cu cc hin tng giao thoa, nhiu x c trng cho tnh cht
sng ca nh sng, ngi ta ch cn so snh cng sng ti cc im khc nhau m
khng cn tnh c th gi tr ca cng sng, do qui c ly k = 1:
I = A2
(2-5)
Hnh 2-5
2. GIAO THOA NH SNG
1. nh ngha:
Hin tng giao thoa nh sng l hin tng gp nhau ca hai hay nhiu sng nh
sng kt hp, kt qu l trong trng giao thoa s xut hin nhng vn sng v nhng vn
ti xen k nhau.
28
x (S1 ) = A1 cos t
x (S2 ) = A 2 cos t
Ti M ta nhn c hai dao ng sng:
x1 = A1 cos( t
2L1
)
x 2 = A 2 cos( t
2L 2
)
2
(L1 L 2 )
Nu hai dao ng cng pha, hiu pha = 2k , th bin dao ng sng tng hp
ti M s c gi tr cc i v cng sng ti im M l cc i. Nh vy iu kin cc
i giao thoa l:
2
(L1 L 2 ) = 2k
L1 L 2 = k
vi
(2-6)
k = 0,1,2...
(2-7)
Nu hai dao ng ngc pha, hiu pha = (2k + 1) , th bin dao ng sng
tng hp ti M s c gi tr cc tiu v do cng sng cc tiu. Nh vy iu kin
cc tiu giao thoa l:
2
(L1 L 2 ) = (2k + 1)
L1 L 2 = (2k + 1)
vi k = 0,1,2...
2
=
(2-8)
(2-9)
b. V tr ca vn giao thoa
H thng khe Young nh hnh v, c
t trong khng kh. Xt im M trn mn E,
im M cch im O mt khong l y. T S2 k
S2H S1M. V S1S2 = l rt nh v khong
cch D t khe n mn E ln nn S1H r1-r2 =
l sin l tg v
r1 r2 =
ly
D
(2-10)
29
r1 r2 =
ys = k
l.y s
= k
D
D
l
vi
k = 0, 1, 2...
(2-11)
k = 0, 1, 2...
(2-12)
r1 r2 =
ly t
= (2k + 1)
D
2
y t = (2k + 1)
D
2l
vi
i = y k +1 y k = ( k + 1)
D
D D
k
=
l
l
l
(2-13)
30
thuyt:
nu
r1 r2 = L1 L 2 = k
th
im
sng,
nu
lng th pha dao ng ca mt trong hai tia phi thay i mt lng . V tia SM truyn
trc tip t ngun n im M, nn ch c tia phn x trn gng mi thay i, c th l
pha dao ng ca n sau khi phn x s thay i mt lng . Tng ng vi vic pha
thay i mt lng l th quang l ca n s thay i mt lng l:
r1 r2 = L1 L 2 = (2k + 1)
1 =
2
L1
L1 = L1 +
'1 =
2
2
L1 + =
L1
(2-14)
Trong 1 v L1 l pha v quang l khi cha tnh n s thay i pha do phn x, cn 1'
v L'1 l pha v quang l ca tia sng khi c tnh n s phn x trn thy tinh l mi
31
x di thm mt on .
2
2. Giao thoa gy bi nm khng kh
Nm khng kh l mt lp khng
kh hnh nm gii hn bi hai bn thu
tinh phng G1, G2 c dy khng ng
k, t nghing vi nhau mt gc nh .
Chiu chm tia sng n sc song song,
vung gc vi mt G2 . Tia sng t ngun
S i vo bn thu tinh G1 ti M chia lm
hai: Mt tia phn x i ra ngoi (tia R1),
mt tia i tip vo nm khng kh, n K
trn G2 v phn x ti ri i ra ngoi
Hnh 2-9. Nm khng kh
(tia R2). Ti M c s gp nhau ca hai tia
phn x ni trn v chng giao thoa vi
nhau. Trn mt G1 ta nhn c vn giao thoa. Tia R2 (l tia phn x trn mt G2) phi i
thm mt on 2d so vi tia R1 (l tia phn x trn mt G1) v v tia R2 phn x trn mt
trn ca G2 (thy tinh) chit quang hn mi trng nh sng n (khng kh) nn quang l
ca tia ny di thm mt on l / 2 . Cn tia R1 phn x trn mt di ca G1 th khng
thay i pha v y l phn x trn mi trng khng kh, km chit quang hn mi trng
nh sng ti (mi trng thy tinh). Hiu quang l ca hai tia l:
L 2 L1 = 2d +
(2-15)
L 2 L1 = 2d +
= (2k + 1)
2
2
Do :
dt = k
vi
k = 0,1,2...
(2-16)
32
L 2 L1 = 2d +
= k
2
Do :
d s = ( 2 k 1)
vi
k =1,2,3...
(2-17)
dt = k
vi k = 0,1,2...
(2-18)
d s = ( 2 k 1)
vi k = 1,2,3...
(2-19)
33
rk2 = R 2 (R d k ) 2
trong R l bn knh cong ca thu knh, dk l b dy ca lp khng kh ti vn th k. V
d k << R do :
rk2 2Rd k
Nu vn th k l vn ti, ta c d t = k
, do :
2
rk = R . k
(2-20)
suy ra:
L = 2nd +
= 2nd = (2k + 1)
2 2
2
d = (2k + 1)
4n
(2-21)
d min =
4n
(2-22)
L = L1 L 2 = (n n o )d
(2-23)
L = (n n o )d = m
(2-24)
n=
m
+ no
d
(2-25)
Ta cng c th o chit sut mt cht kh bng cch s dng giao thoa k Rayleigh,
so snh cht kh vi mt cht kh c chit sut bit trc.
35
l=m
(2-26)
III. TM TT NI DUNG
1. Giao thoa nh sng ca khe Young
* Giao thoa nh sng l hin tng gp nhau ca hai hay nhiu sng nh sng kt
hp. Kt qu l trong trng giao thoa s xut hin nhng vn sng v nhng vn ti xen k
nhau.
* Sng nh sng kt hp l nhng sng c cng phng dao ng v hiu pha khng
thay i theo thi gian.
* iu kin cc i giao thoa l:
L1 L 2 = k,
k = 0,1,2....
L1 L 2 = (2k + 1) ,
2
k = 0,1,2....
36
D
,
l
ys = k
k = 0, 1, 2....
y t = (2k + 1)
D
,
2l
k = 0, 1, 2....
i=
D
l
dt = k
,
2
k =0,1,2...
d s = ( 2 k 1)
k =1,2,3...
dt = k
,
2
k = 0,1,2...
d s = ( 2 k 1)
,
4
k = 1,2,3...
rk = R . k
S giao thoa cho bi cc bn mng c rt nhiu ng dng trong vic kim tra
phng v cong ca cc thu knh. Ngi ta dng giao thoa k Milchelson o di
ca mt vt, php o t chnh xc ti 10-8m.
IV. CU HI L THUYT
1. Nu nh ngha hin tng giao thoa nh sng, iu kin giao thoa nh sng. Th no l
sng nh sng kt hp ?
2. Tm iu kin cc i, cc tiu giao thoa. Xc nh v tr cc vn giao thoa cc i v cc
tiu, b rng ca cc vn giao thoa.
3. M t hin tng giao thoa khi dng nh sng trng.
4. Trnh by hin tng giao thoa gy bi nm khng kh v ng dng.
5. Trnh by hin tng giao thoa cho bi h vn trn Newton v ng dng.
6. M t v nu ng dng ca giao thoa k Rayleigh.
7. M t v nu ng dng ca giao thoa k Milchelson.
V. BI TP
Th d 1: Hai khe Young cch nhau mt khong l = 1mm, c chiu bng nh sng
n sc c bc sng = 0,6m. Mn quan st c t cch mt phng cha hai khe
mt on D=2m.
1.Tm khong vn giao thoa.
2. Xc nh v tr ca ba vn sng u tin ( coi vn sng trung tm l vn sng
bc khng).
3. Xc nh dch ca h vn giao thoa trn mn quan st nu trc mt trong hai
khe t mt bn mng song song, trong sut c b dy e =2m, chit sut n = 1,5.
Bi gii
1. Khong vn giao thoa: i =
D 0,6.10 6.2
=
= 1,2.10 3 m
3
l
10
ys =
kD
, k = 0, 1, 2 , 3...
l
y s1 =
D 0,6.10 6.2
2D
=
= 1,2.10 3 m , y s 2 =
= 2,4.10 3 m
3
l
l
10
ys 3 =
3D
= 3,6.10 3 m
l
38
y l
kD (n 1)eD
L1 L 2 = s + (n 1)e = k y s =
l
l
D
V tr vn ti c xc nh bi iu kin:
y l
D
D (n 1)eD
y t = (2k + 1)
L1 L 2 = t + (n 1)e = (2k + 1)
l
D
2l
2l
Mt khc: y s =
(2k + 1)D
kD
, yt =
l
l
L = 2d +
= (2k + 1)
2
2
dy ca nm khng kh ti v tr vn ti
th k:
dk =
k
, k = 0,1, 2, 3...
2
dy ca nm khng kh ti v tr vn ti th k+10:
39
d k +10 =
(k + 10)
2
d
dk
sin = k +10
=
I1I 2
(k + 10) k
2
b
2 = 5 = 3.10 4 rad
b
rk = kR ,
rk +1 =
(k + 1)R
2
2
(
4,38.10 3 ) (4.10 3 )
=
= 0,497.10 6 m
rk2+1 rk2
R
6,4
S th t ca vn ti th k:
k=
rk2
R
(4.10 3 )2
6,4.0,497.10 6
=5
S th t ca vn ti k tip l 6.
Bi tp t gii
1. Hai khe Young cch nhau mt khong l = 1mm, c chiu bng nh sng n sc, h
vn giao thoa quan st c trn mn c khong vn i = 1,5mm. Khong cch t mn quan
st n mt phng cha hai khe D = 3m. Tm:
1. Bc sng ca nh sng chiu ti.
2. V tr ca vn sng th ba v vn ti th t.
p s
1. i =
D
il
= = 0,5.10 6 m
l
D
2. y s 3 =
3D
= 4,5.10 3 m ,
l
yt4 =
(2k + 1)D
= 5,25.10 3 m
2l
2. Hai khe Young cch nhau mt khong l = 1mm, c chiu bng nh sng n sc
c bc sng cha bit. Mn quan st c t cch mt phng cha hai khe mt on
D = 2m. Khong cch t vn sng th nht n vn sng th by l 7,2mm. Tm:
1. Bc sng ca nh sng chiu ti.
40
D
il
= = 0,6.10 6 m ,
l
D
(2k + 1)D
= 3mm, y s 4 = 4i = 4,8mm
2. y t 3 =
2l
1. i =
3. y =
3. Hai khe Young cch nhau mt khong l = 2mm, c chiu bng nh sng n sc
c bc sng = 0,6m. Mn quan st c t cch mt phng cha hai khe mt on
D = 1m.
1. Tm v tr vn sng th t v vn ti th nm.
2. t trc mt trong hai khe mt bn mng song song, trong sut, chit sut n =
1,5, h vn giao thoa trn mn quan st dch mt khong 2mm. Tm b dy ca bn mng.
p s
1. y s 4 =
4 D
(2k + 1)D
= 1,2.10 3 m , y t 5 =
= 1,35.10 3 m
l
2l
2. y =
y.l
e(n 1).D
e=
= 8.10 6 m
l
(n 1).D
4. Hai khe Young cch nhau mt khong l = 1mm, c chiu bng nh sng n sc
bc sng = 0,5m. Mn quan st c t cch mt phng cha hai khe mt on D
= 2m.
1. Tm khong vn giao thoa.
2. t trc mt trong hai khe mt bn mng song song, trong sut, b dy e = 12m,
h vn giao thoa trn mn quan st dch mt khong 6mm. Tm chit sut ca bn mng.
p s
D 0,5.10 6.2
1. i =
=
= 10 3 m ,
3
l
10
2. y =
y.l + eD
e(n 1).D
n=
= 1,25
l
eD
5. Hai khe Young cch nhau mt khong l = 1mm, c chiu bng nh sng n sc
c bc sng cha bit. Khi h thng t trong khng kh cho khong cch gia hai vn
sng lin tip i = 0,6mm. Mn quan st c t cch mt phng cha hai khe D = 1m.
41
D
il
= = 0,6.10 6 m ,
l
D
2. i =
i 4
i
n= =
i 3
n
k
2
d
dk
k
= ki
2
k 11 k 2 2
5
k 2 = k1
=
6
2
2
k1
12
18
k2
10
15
3,0
6,0
9,0
x1=x2 (mm)
42
L = 2nd
= (2k + 1)
2
2
dk
d
= 2ni = 0,529m
=
i = x k +1 x k = k +1
2n
8. Xt mt h thng cho vn trn Newton. Xc nh b dy ca lp khng kh ta quan
st thy vn sng u tin, bit rng nh sng ti c bc sng = 0,6m.
4
k
= 1,2m
, k = 0,1, 2, ... d t 4 =
2
2
10. Cho mt chm sng n sc song song chiu vung gc vi mt phng ca bn mng
khng kh nm gia bn thu tinh phng t tip xc vi mt cong ca mt thu knh phng
- li. Bn knh mt li thu knh l R = 8,6m. Quan st h vn trn Newton qua chm sng
phn x v o c bn knh vn ti th t l r4 = 4,5mm. Xc nh bc sng ca chm
sng n sc. Coi tm ca h vn trn Newton l vn s 0.
p s:
r2
rk = kR , k = 0,1, 2, 3... r4 = 4R = 4 = 0,589m
4R
11. Cho mt chm sng n sc song song chiu vung gc vi mt phng ca bn mng
khng kh nm gia bn thu tinh phng t tip xc vi mt cong ca mt thu knh phng
- li. Bn knh mt li thu knh l R = 15m. Quan st h vn trn Newton qua chm sng
phn x v o c khong cch gia vn ti th t v vn ti th hai mi lm bng 9mm.
Xc nh bc sng ca chm sng n sc. Coi tm ca h vn trn Newton l vn s 0.
p s
rk = kR r25 r4 = ( 25 4 ) R =
(r25 r4 )2
R
25 4
= 0,6.10 6 m
2.l
= 0,644m
m
44
II. NI DUNG
1. NHIU X NH SNG CA SNG CU
1. Hin tng nhiu x nh sng
nh sng t ngun S truyn qua mt l
trn nh trn mn P. Sau P t mn quan st E,
trn mn E ta nhn c hnh trn sng ng
knh BD ng dng vi l trn BD. Theo nh
lut truyn thng ca nh sng, nu thu nh l
trn P th hnh trn sng trn mn E nh li.
Thc nghim chng t rng khi thu nh l trn
n mt mc no th trn mn E xut hin
nhng vn trn sng ti xen k nhau. Trong vng
Hnh 3-1: Hin tng nhiu x nh sng
ti hnh hc (ngoi BD) ta cng nhn c
vn sng v trong vng sng hnh hc (vng BD) cng c vn ti. Ti C c th nhn c
im ti hay sng ph thuc vo kch thc ca l trn v khong cch t mn E n mn
P. Nh vy nh sng khi i qua l trn b lch khi phng truyn thng.
nh ngha: Hin tng tia sng b lch khi phng truyn thng khi i gn cc chng
ngi vt c kch thc nh c gi l hin tng nhiu x nh sng.
Chng ngi vt c th l mp bin hay vt cn hoc mt l trn c kch thc cng c
bc sng ca nh sng chiu ti.
Hin tng nhiu x nh sng c th gii thch da vo nguyn l Huygens-Fresnel. Nguyn
l c pht biu nh sau.
Nguyn l Huygens - Fresnel
45
Hnh 3-3
46
S =
Rb
R+b
( 3-1)
Bn knh rk ca i cu th k bng:
rk =
Rb
k
R+b
vi
k = 1, 2, 3...
(3-2)
1
a k = (a k 1 + a k +1 )
2
(3-3)
2
2
(L1 L 2 ) = . =
2
(3-4)
(3-5)
47
a = a1 a 2 + a 3 a 4 + ... a n
an
a3 a3
a5
a1 a1
2
+ a2 +
a4 +
a=
+
+ ... +
a n 1
a
2 2
2 2
2
an n
2
2
V cc biu thc trong du ngoc bng khng, nn:
a
a
a= 1 n
2
2
Ly du + nu i n l l v du - nu i n l chn. Ta xt cc trng hp sau:
(3-6)
a2
I0 = a 2 = 1
4
(3-7)
* Nu l cha s l i cu
a a
a= 1+ n
2
2
a
a
I= 1 + n
2
2
(3-8)
a a
a = 1 + 1 = a1
2 2
I = a12 = 4I 0
(3-9)
a a
a= 1 n
2 2
(3-10)
48
a
a
I= 1 n
2
2
(3-11)
a a
a = 1 2 0 , do I = 0, im M ti nht.
2 2
Tm li im M c th sng hn hoc ti hn so vi khi khng c l trn ty theo
kch thc ca l v v tr ca mn quan st.
4. Nhiu x qua mt a trn
Gia ngun sng S v im M c mt a trn
chn sng bn knh ro. Gi s a che khut m i cu
Fresnel u tin. Bin dao ng ti M l:
a = a m +1 a m + 2 + a m + 3 ....
a
a
a
a = m +1 + m +1 a m + 2 + m + 3 + ...
2
2
2
a
a = m+1
2
(3-12)
49
/2, chng s chia mt khe thnh cc di sng nm song song vi b rng ca khe hp. B
rng ca mi di l l =
v s di trn khe s l:
2 sin
N=
b 2b sin
=
l
(3-13)
N=
2b sin
= 2k
hay
sin = k
vi k = 1, 2, 3...
(3-14)
50
N=
2b sin
= 2k + 1
hay
sin = (2k + 1)
2b
vi
k = 1, 2, 3...
(3-15)
sin = 0
- Cc tiu nhiu x :
sin = , 2 , 3 ,...
b
b
b
- Cc i nhiu x :
sin = 3
, 5 , ...
2b
2b
1
d
51
sin = k
vi k = 1,2,3...
(3-16)
sin = m
vi m = 0, 1, 2, 3....
(3-17)
d
nn m < k = 3 , ngha l m = 0, 1, 2. Nh vy gia hai
v d/b = 3 . Do m < k
b
b
d
cc tiu chnh c 5 cc i chnh.
52
sin = (2m + 1)
2d
vi m = 0,1,2...
Rnghen s nhiu x theo nhiu phng, tuy nhin ch theo phng phn x gng
(phng m gc phn x bng gc ti), cng ca tia nhiu x ln ta c th quan
st c nh nhiu x. Nhng tia nhiu x ny s giao thoa vi nhau v cho cc i nhiu
x nu hai tia nhiu x k tip c hiu quang l bng s nguyn ln bc sng
L = 2d sin = k
hay
53
sin = k
2d
(3-18)
d l khong cch gia hai mt phng nguyn t ca vt rn tinh th (chu k mng tinh th).
Cng thc (3-18) gi l cng thc Vulf-Bragg. y l cng thc c bn phn tch cu
trc ca vt rn tinh th bng tia Rnghen. Nu bit bc sng ca tia Rnghen v o gc
ta c th xc nh c chu k d ca mng tinh th.
III. TM TT NI DUNG
1. Hin tng nhiu x nh sng
* nh ngha: Hin tng nhiu x nh sng l hin tng tia sng b lch khi
phng truyn thng khi i qua cc chng ngi vt c kch thc nh nh l trn, khe hp,
a trn...
* Nguyn l Huygens - Fresnel:
- Mi im trong khng gian c sng nh sng t ngun thc gi n u tr
thnh ngun sng th cp pht sng nh sng v pha trc.
- Bin v pha ca ngun th cp l bin v pha do ngun thc gy ra ti v
tr ca ngun th cp.
2. Phng php i cu Fresnel
Din tch cc i cu bng nhau v bng:
S =
Rb
R+b
Bn knh rk ca i cu th k bng:
rk =
Rb
k
R+b
k=1,2,3...
a
a
a= 1 n
2
2
Ly du + nu n l l v du - nu n l chn. Ta xt cc trng hp sau:
* Khi khng c mn chn P hoc l trn rt ln: n , a n 0
sng ti M:
54
nn cng
a2
I0 = a 2 = 1
4
* Nu l cha s l i cu:
a a
a= 1+ n
2
2
a
a
I= 1 + n
2
2
a a
a = 1 + 1 = a1
2 2
I = a12 = 4I 0
a a
a= 1 n
2 2
a
a
I= 1 n
2
2
a a
a = 1 2 0 , do I = 0, im M ti nht.
2 2
Tm li im M c th sng hn hoc ti hn so vi khi khng c l trn tu theo
kch thc ca l v v tr ca mn quan st.
4. Nhiu x ca sng phng qua mt khe hp
p dng phng php i cu Fresnel ta tnh ton c bin dao ng sng tng
hp ti mt im M trn mn quan st. Kt qu ta c cc iu kin cc i, cc tiu nhiu
x qua mt khe hp nh sau:
- Cc i gia (k=0) :
sin = 0
- Cc tiu nhiu x :
sin = , 2 , 3 ,...
b
b
b
- Cc i nhiu x :
sin = 3
, 5 , ...
2b
2b
2d sin = k
d l khong cch gia hai nt mng, gi l hng s mng. y l cng thc Vulf-Bragg,
c dng xc nh cu trc ca vt rn tinh th.
IV. CU HI L THUYT
1. Nu nh ngha hin tng nhiu x nh sng. Dng nguyn l Huygens gii thch nh
tnh hin tng nhiu x.
2. Pht biu nguyn l Huygens-Fresnel.
3. Trnh by phng php i cu Fresnel.
4. Gii thch hin tng nhiu x nh sng qua l trn nh. Xt cc trng hp l trn cha
mt s l i cu, mt s chn i cu, c bit cha mt i cu v hai i cu.
5. M t hin tng nhiu x nh sng qua mt khe hp. Tm iu kin cc i, cc tiu
nhiu x. V nh nhiu x ca sng phng qua mt khe hp.
6. nh ngha cch t phng v nu ng dng ca cch t.
7. Trnh by nhiu x ca tia X trn tinh th. Cng thc Vulf- Bragg. Nu ng dng ca
hin tng nhiu x tia X.
V. BI TP
Th d 1: Mt ngun sng im chiu nh sng n sc bc sng = 0,5m vo mt l
trn c bn knh r = 0,5mm. Khong cch t ngun sng n l trn R = 1m.Tm khong
cch t l trn n mn quan st tm nhiu x l ti nht.
p s: tm ca hnh nhiu x l ti nht th l trn ch cha 2 i cu Fresnel, bn knh
ca l trn bng bn knh ca i cu th 2
Rr22
2Rb
0,25.106
1
r2 =
=rb=
=
= m
2
6
R+b
3
2R r2 2.0,5.10 0,25.10
Th d 2: Mt chm tia sng n sc c bc sng = 0,5m c chiu vung gc vi
mt khe hp ch nht c b rng b = 0,1mm, ngay sau khe hp t mt thu knh hi t.
Tm b rng ca vn cc i gia trn mn quan st t ti mt phng tiu ca thu knh v
cch thu knh D = 1m.
56
l: sin = .
b
T hnh v ta thy
l = 2Dtg 2D sin
l=
2D 2.1.0,5.10 6
=
= 1cm
b
0,1.10 3
Th d 3: Cho mt chm tia sng n sc song song c bc sng = 0,5m, chiu vng
gc vi mt ca mt cch t phng truyn qua. st pha sau ca cch t ngi ta t mt
thu knh hi t c tiu c f = 50cm. Khi trn mn quan st t ti mt phng tiu ca
thu knh, hai vch quang ph bc nht cch nhau mt khong a = 10,1cm. Xc nh:
1. Chu k cch t v s khe trn 1cm chiu di ca cch t.
2. S vch cc i chnh trong quang ph nhiu x.
Bi gii
1.V tr cc cc i chnh trong quang ph
nhiu x xc nh bi cng thc:
sin =
m
, m = 0, 1, 2, 3...
d
bng: sin 1 = , v 1 rt nh nn
d
tg1 sin 1 .
T hnh v, ta c tg1 =
M1F L
=
OF 2f
d=
2f 2.50.10 2.0,5.10 6
=
= 4,95m
L
10,1.10 2
1
= 2020 khe / cm
d
m
d 4,95.10 6
, m sin 1 m =
= 9,9
0,5.10 6
d
57
r=
kRb
=
R+b
2.2.2.0,5.10 6
= 10 3 m
4
r=
r 2 ( R + b)
kRb
=4
k=
Rb
R+b
Rr32
10 6
3Rb
knh ca i cu th ba: r3 =
b=
=
= 2m
R+b
3R r32 3.0,5.10 6 10 6
4. t mt mn quan st cch mt ngun sng im pht ra nh sng n sc bc sng
= 0,6m mt khong x. Chnh gia khong x t mt a trn nh chn sng ng knh
1mm. Hi x bng bao nhiu im M0 trn mn quan st c sng gn ging nh cha
t a trn, bit im M0 v ngun sng u nm trn trc ca a trn.
p s: Mun cng sng ti M0 gn ging nh khi cha c a trn th a trn ch
chn mt i cu Fresnel:
4.(0,5.103 ) 2
2r 2
Rb
= 1,67m
; R = b R =
; x = 2R =
r1 =
R+b
0,6.106
5. Mt chm tia sng n sc song song bc sng = 0,589m chiu thng gc vi mt
khe hp c b rng b = 2m. Hi nhng cc tiu nhiu x c quan st di nhng gc
nhiu x bng bao nhiu? (so vi phng ban u)
p s: p dng cng thc:
58
k
, sin 1 1 = 17 08, 2 = 36 0 5, 3 = 62 0
b
6. Chiu mt chm tia sng n sc song song vung gc vi mt khe hp. Bc sng nh
1
b rng ca khe hp. Hi cc tiu nhiu x th ba c quan st di gc
sng bng
6
lch bng bao nhiu?
p s: = 300
7. Mt chm tia sng c ri vung gc vi mt cch t. Bit rng gc nhiu x i vi
vch quang ph 1 = 0,65m trong quang ph bc hai bng 1 = 450. Xc nh gc nhiu
x ng vi vch quang ph 2 = 0,5m trong quang ph bc ba.
p s:
3 2 sin 1
2 = 54 0 40
2 1
8. Cho mt chm tia sng n sc song song c bc sng = 0,7m chiu vung gc vi
mt ca mt cch t truyn qua. Trn mt phng tiu ca thu knh hi t t st pha sau
sin 1 = m1n1 = 2n1 , sin 2 = m 2 n 2 = 3n 2 sin 2 =
sin =
m
m
d=
= 2,8.10 4 cm
sin
d
1
3571 khe / cm
d
m
= 4 . Vy gia hai cc tiu chnh bc nht c 7 cc i chnh.
d
b
b
9. Cho mt cch t phng c chu k cch t d = 2m. Sau cch t t mt thu knh hi t,
trn mn quan st t ti mt phng tiu ca thu knh ngi ta quan st thy khong cch
gia hai quang ph bc nht ng vi bc sng 1 = 0,4044m v 2 = 0,4047m bng
0,1mm. Xc nh tiu c ca thu knh.
p s:
59
sin =
m
d
V tr cc i ng vi gc nhiu x:
y = MF = f .tg
y 2 y1
, y 2 y1 = 0,1mm,
tg 2 tg1
sin 2 = 2 , sin 1 = 1
d
d
f =
f = 0,65m
10. Mt chm nh sng trng song song chiu vung gc vo mt mt cch t phng. Cho
bit trn mi milimet chiu di ca cch t c n = 50 khe. Pha sau cch t t mt thu
knh hi t. Xc nh hiu s cc gc nhiu x ng vi vch c bc sng 1 = 0,76m
nm cui quang ph bc nht v vch tm c bc sng 2 = 0,4m nm u quang ph
bc hai.
p s: d =
1
= 0,02mm
n
0,76.10 6
sin 1 = 1 =
= 0,038 1 = 2 011
3
d 0,02.10
Gc nhiu x u quang ph bc hai ng vi nh sng tm:
sin 2 =
2 2 2.0,4.10 6
=
= 0,04 2 = 2 018
3
d
0,02.10
Hiu s ca cc gc nhiu x: = 2 1 = 7
11. Cho mt chm tia sng n sc song song chiu vung gc vo mt ca mt cch t
phng c chu k d = 2m. Xc nh bc ln nht ca cc vch cc i trong quang ph
nhiu x cho bi cch t i vi nh sng c bc sng 1 = 0,7m v i vi nh sng
tm c bc sng 2 = 0,42m.
p s: sin = m
d. sin
d
, m sin 1 , nn m
m=
i vi nh sng : m1
i vi nh sng tm: m 2
d
= 2,86 m1(max ) = 2
1
d
= 4,76 m 2(max ) = 4
2
60
I. MC CH - YU CU
1. Nm c s phn cc nh sng th hin nh sng l sng ngang. Phn bit nh sng t
nhin v nh sng phn cc (mt phn, ton phn). Thit lp nh lut Malus.
2. Nm c s phn cc nh sng do phn x, khc x, phn cc do lng chit t nhin.
3. Nm c ng dng ca hin tng quay mt phng phn cc xc nh nng ca
cc cht hot quang trong phn cc k (ng k).
II. NI DUNG
1. NH SNG PHN CC
1. nh sng t nhin v nh sng phn cc
1
(a)
(b)
E1
Tia sng
Tia sng
62
1 . Khi
E 2 = E12x + E12y
(4-1)
E12x = E12y =
1 2
E
2
(4-2)
I1 = E12 = E12y =
1 2 1
E = I0
2
2
(4-3)
1 v 2 . Vect sng E1 sau bn tuamalin T1 s c phn tch thnh hai thnh phn:
,
E 2 = E1 cos
song
song
vi
quang
trc
2 v
,,
Hnh 4-2
63
th I2 s
2
Hnh 4-3
3. S phn cc nh sng do phn x v khc x
Thc nghim chng t rng khi cho mt tia sng t nhin chiu ti mt phn cch
gia hai mi trng di gc ti i 0 th tia phn x v tia khc x u l nh sng phn
cc mt phn. Vect cng in trng ca tia phn x c bin dao ng ln nht
theo phng vung gc vi mt phng ti, cn vect cng in trng ca tia khc x
c bin dao ng ln nht theo phng nm trong mt phng ti (hnh 4-4) . Khi thay
i gc ti i th mc phn cc ca tia phn x v tia khc x cng thay i. Khi gc ti i
tha mn iu kin:
tg iB = n21
(4-5)
n
n 21 = 2 l chit sut t i ca mi
n1
trng hai i vi mi trng mt, iB c
gi l gc ti Brewster hay gc phn cc
ton phn. V d khi phn x t khng kh
trn thy tinh th iB = 57o. Tia khc x khng
bao gi l nh sng phn cc ton phn,
nhng khi i = iB th tia khc x cng b phn
cc mnh nht.
B
v khc x
64
Thc nghim chng t rng mt s tinh th nh bng lan, thch anh... c tnh cht
c bit l nu chiu mt tia sng n tinh th th ni chung ta s c hai tia. Hin
tng ny gi l hin tng lng chit. Nguyn nhn l do tnh bt ng hng ca tinh
th v mt quang hc (tc l tnh cht quang ca tinh th cc hng khc nhau th s
khc nhau). nghin cu hin tng lng chit chng ta xt tinh th bng lan.
Tinh th bng lan l dng kt tinh ca
canxi cacbnat (CaCO3). Mi ht tinh th bng
lan c dng mt khi su mt hnh thoi (hnh
4-5), trong ng thng ni hai nh A v A1
gi l quang trc ca tinh th. Mt tia sng truyn
vo tinh th bng lan theo phng song song vi
quang trc s khng b tch thnh hai tia khc x.
Chiu mt tia sng t nhin vung gc vi mt
ABCD ca tinh th. Thc nghim chng t rng tia ny s b tch thnh hai tia khc x
(hnh 4-6):
- Tia truyn thng khng b lch khi phng truyn gi l tia thng (k hiu l tia
o). Tia ny tun theo nh lut khc x nh sng. Tia thng phn cc ton phn, c vect
sng E vung gc vi mt mt phng c bit gi l mt phng chnh ca tia (mt
phng cha tia thng v quang trc).
- Tia lch khi phng truyn gi l tia bt thng (k hiu l tia e). Tia ny khng
tun theo nh lut khc x nh sng. Tia bt thng phn cc ton phn, c vect sng E
nm trong mt phng chnh ca n (mt phng cha quang trc v tia bt thng).
Khi l ra khi tinh th, hai tia thng v tia bt thng ch khc nhau v phng phn
cc. Chit sut ca tinh th bng lan i vi tia thng lun khng i v bng no=1,659.
Chit sut ne ca tinh th bng lan i vi tia bt thng ph thuc vo phng
truyn ca n trong tinh th v thay i t 1,659 (theo phng quang trc) n 1,486 (theo
phng vung gc vi quang trc). Nh vy i vi tinh th bng lan ta c:
ne no
(4-6)
(4-7)
65
66
67
(4-8)
trong bn tinh th, hai tia ny truyn i vi vn tc khc nhau (do chit sut ca
tinh th i vi hai tia khc nhau, ne no ) v khi l ra khi bn chng li truyn i vi cng
vn tc. Do , hiu quang l ca tia thng v tia bt thng ti mt im M sau bn
bng:
L = L o - L e = (n o - n e )d
(4-9)
2
2
(L o - L e ) =
( n o - n e )d
68
(4-10)
x2
A12
y2
A 22
2 xy
cos = sin 2
A 1A 2
(4-11)
L = (n o - n e )d = (2k + 1)
(4-12)
= (2k + 1)
(4-13)
x2
A12
y2
A 22
=1
(4-14)
dng chnh tc
x 2 + y 2 = A 02
(4-15)
69
L = (n o - n e )d = (2k + 1)
(4-16)
= (2k + 1)
(4-17)
x
y
+
=0
A1 A 2
(4-18)
Hnh 4-11
L = (n o - n e )d = k
(4-19)
= 2k
(4-20)
Hnh 4-12
x
y
=0
A1 A 2
(4-21)
70
(4-22)
vi k l h s t l ph thuc vo bn cht ca cht lng. Hiu pha gia hai dao ng ca tia
thng v tia bt thng sau khi i qua lp cht lng c b dy d s l:
=
2
2 2
( n o n e )d =
kE d = 2BE 2 d
(4-23)
71
= d
(4-24)
= [ ] cd
(4-25)
c=
= 2
[].d [].d
(4-26)
III. TM TT NI DUNG
1. S phn cc nh sng
* nh sng c vect cng in trng dao ng u n theo mi phng
vung gc tia sng c gi l nh sng t nhin.
* nh sng c vect cng in trng ch dao ng theo mt phng xc nh
c gi l nh sng phn cc thng hay nh sng phn cc ton phn.
* nh sng c vect cng in trng dao ng theo tt c cc phng vung
gc vi tia sng nhng c phng dao ng yu, c phng dao ng mnh c gi l nh
sng phn cc mt phn.
* Mt phng cha tia sng v phng dao ng ca E c gi l mt phng dao
ng, cn mt phng cha tia sng v vung gc vi mt phng dao ng gi l mt phng
phn cc.
* Trong bn Tuamalin c mt phng c bit gi l quang trc ca tinh th (k hiu
l ) . Theo phng quang trc, nh sng khng b hp th, m truyn qua hon ton cn
theo phng vung gc vi quang trc, nh sng b hp th hon ton.
* nh lut Malus: Khi cho mt chm tia sng t nhin truyn qua hai bn tuamalin
c quang trc hp vi nhau mt gc th cng sng nhn c t l vi cos2.
73
I 2 = I1 cos 2
2. S phn cc do phn x, khc x:
Thc nghim chng t rng khi cho mt tia sng t nhin chiu ti mt phn cch
gia hai mi trng di gc ti i 0 th tia phn x v tia khc x u l nh sng phn
cc mt phn. Vect cng in trng ca tia phn x c bin dao ng ln nht
theo phng vung gc vi mt phng ti, cn vect cng in trng ca tia khc x
c bin dao ng ln nht theo phng nm trong mt phng ti. Khi thay i gc ti i
th mc phn cc ca tia phn x v tia khc x cng thay i. Khi gc ti i tha mn
iu kin:
tg iB = n21
th tia phn x s phn cc ton phn, n21 l chit sut t i ca mi trng hai i vi mi
trng mt, iB c gi l gc ti Brewster. Tia khc x khng bao gi l nh sng phn
cc ton phn, nhng khi i = iB th tia khc x cng b phn cc mnh nht.
B
74
x2
A12
y2
2 xy
cos = sin 2
2 A A
A2
1 2
-
(1)
2
2
(L o - L e ) =
( n o - n e )d
(2)
* Bn phn t bc sng
Bn phn t bc sng l bn tinh th c dy d sao cho hiu quang l ca tia
thng v tia bt thng truyn qua bn bng mt s l ln ca phn t bc sng:
L = (n o - n e )d = (2k + 1)
(3a)
Thay (3a) vo (2), sau vo (1) ta thu c phng trnh ca ng elip dng chnh tc.
Do sau khi truyn qua bn phn t bc sng, nh sng phn cc thng b bin i
thnh nh sng phn cc elip dng chnh tc hoc phn cc trn.
* Bn na bc sng
Bn na bc sng l bn tinh th c dy d sao cho hiu quang l ca tia thng
v tia bt thng truyn qua bn bng mt s l ln na bc sng:
L = (n o - n e )d = (2k + 1)
(3b)
Thay (3b) vo (2), sau vo (1) ta thu c phng trnh ca ng thng, quay mt gc
2. Do khi truyn qua bn na bc sng nh sng phn cc thng vn l nh sng phn
cc thng, nhng phng dao ng quay i mt gc 2 so vi trc khi i vo bn.
75
L = (n o - n e )d = k
(3c)
Thay (3c) vo (2), sau vo (1) ta thu c phng trnh ca ng thng. Vy sau khi
truyn qua bn mt bc sng nh sng phn cc thng gi nguyn khng i.
5. S quay mt phng phn cc
Mt s tinh th hoc dung dch c tc dng lm quay mt phng phn cc ca chm
nh sng phn cc ton phn truyn qua chng. Hin tng ny gi l s quay mt phng
phn cc. Cc cht lm quay mt phng phn cc ca nh sng phn cc gi l cht hot
quang, th d nh thch anh, dung dch ng...
Thc nghim cho thy gc quay ca mt phng phn cc t l thun vi dy d
ca bn tinh th:
= d
= [ ] cd
trong [] c gi l h s quay ring, n c gi tr ph thuc bn cht v nhit ca
dung dch hot quang, ng thi ph thuc bc sng ca nh sng.
Hin tng quay mt phng phn cc c ng dng trong mt dng c gi l ng
k xc nh nng ng trong dung dch.
IV. CU HI L THUYT
1. Hin tng phn cc chng t bn cht g ca nh sng ? nh sng l sng ngang hay
sng dc ? Gii thch ti sao ?
2. Phn bit nh sng t nhin v nh sng phn cc ton phn, nh sng phn cc mt
phn.
3. Pht biu v vit biu thc ca nh lut Malus.
4. Trnh by s phn cc do phn x, khc x.
5. Trnh by tnh lng chit ca tinh th.
6. Nu s ging nhau v khc nhau ca hai tia thng v bt thng khi i qua tinh th
bng lan.
7. Trnh by hiu ng Kerr.
8. nh ngha nh sng phn cc elip, phn cc trn. Trnh by cch to ra nh sng phn
cc elip. Xt cc trng hp b dy bn mt phn t bc sng, bn na bc sng v bn
mt bc sng.
76
V. BI TP
Th d 1: Hi gc nghing ca mt tri so vi chn tri phi bng bao nhiu nhng tia
sng mt tri phn chiu trn mt h b phn cc ton phn. Bit rng chit sut ca nc
h n = 1,33.
Bi gii:
Theo nh lut Brewster, mun tia
sng phn chiu b phn cc ton phn th
gc ti ca n phi bng gc ti Brewster,
xc nh bi cng thc:
0 0,589
=
= 0,355m
n 0 1,658
0
= 0,396m
ne
Bi tp t gii
1. Cho bit khi nh sng truyn t mt cht c chit sut n ra ngoi khng kh th xy ra
hin tng phn x ton phn ca nh sng ng vi gc gii hn igh = 450. Xc nh gc ti
Brewster ca cht ny, mi trng cha tia ti l khng kh.
p s:
Gc gii hn:
n
1
n = 2 = 1,414
sin i gh = kk =
n
2
tgi B =
n
n kk
= 1,414 i B = 54 0 43
77
tgi = tgi B = n n =
Theo nh lut khc x nh sng:
sin i
= n , m sin i B = sin i = n. sin 330
sin r
n. sin 330
n=
sin i B
sin i B
=
cos i B
1 sin 2 i B
1 n. sin 33
0 2
n 1,56
n1
n2
n
tg = 1 n 2 =
2
2 n2
n1
97 0
tg
2
= 1,33 .
78
4d(n e n o )
9
, m 0,4 0,76, suy
=
2k + 1
2k + 1
ra 5,42 k 10,75, m k nguyn nn k = 6, 7, 8,9, 10.
79
2 = 2 d 2 = 3,4mm
d1 1
80
I. MC CH - YU CU
1. Hiu c ngha ca nguyn l tng i Einstein, nguyn l v tnh bt bin ca vn
tc nh sng.
2. Hiu v vn dng c php bin i Lorentz. Tnh tng i ca khng gian, thi gian.
3. Nm c khi lng, ng lng tng i tnh, h thc Einstein v ng dng.
II. NI DUNG
1. CC TIN EINSTEIN
1. Nguyn l tng i:
Mi nh lut vt l u nh nhau trong cc h qui chiu qun tnh.
Galileo tha nhn rng nhng nh lut ca c hc hon ton ging nhau trong
mi h qui chiu qun tnh. Einstein m rng tng ny cho ton b cc nh lut vt l
trong cc lnh vc in t, quang hc...
2. Nguyn l v s bt bin ca vn tc nh sng:
Vn tc nh sng trong chn khng u bng nhau i vi mi h qun tnh. N c
gi tr bng c = 3.108 m/s v l gi tr vn tc cc i trong t nhin.
81
l = x 2 x1 = l = x 2 x1
trong h K/
trong h K
v = v'+ V
Tt c cc kt qu trn y u ng i vi v << c. Nhng chng mu thun vi l
thuyt tng i ca Einstein. Theo thuyt tng i: thi gian khng c tnh tuyt i,
khong thi gian din bin ca mt qu trnh vt l ph thuc vo cc h qui chiu. c bit
khi nim ng thi ph thuc vo h qui chiu, tc l cc hin tng xy ra ng thi
trong h qui chiu qun tnh ny s khng xy ra ng thi trong h qui chiu qun tnh
khc. minh ha chng ta xt v d sau:
Hai h qui chiu qun tnh K v K vi
cc trc ta x, y, z v x, y, z. H K
chuyn ng thng u vi vn tc V so vi
h K theo phng x. T mt im A bt k,
trn trc x c t mt bng n pht tn hiu
sng theo hai pha ngc nhau ca trc x.
i vi h K bng n l ng yn v n
cng chuyn ng vi h K. Trong h K
cc tn hiu sng s ti cc im B v C
cch u A cng mt lc. Nhng trong h K,
im B chuyn ng n gp tn hiu sng,
cn im C chuyn ng ra xa khi tn hiu
sng, do trong h K tn hiu sng s n
im B sm hn n im C. Nh vy trong
h K, cc tn hiu sng ti im B v im C
khng ng thi.
82
(5-1)
hay
x Vt = 0
(5-2)
x l ta ca gc O trong h K. i vi h K, gc O ng yn, do ta x ca n s l:
x = 0
(5-3)
Phng trnh (5-1) cng phi ng i vi im O, iu c ngha l khi ta thay x = 0 vo phng trnh (5-1) th
phi thu c phng trnh (5-2), mun vy th:
x ' = ( x Vt )
(5-4)
(5-5)
trong l hng s. Theo tin th nht ca Einstein th mi h qui chiu qun tnh u tng ng nhau, ngha
l t (5-4) c th suy ra (5-5) v ngc li bng cch thay V-V, x x, t t. Suy ra: = .
Theo tin hai:
x = ct
t = x/c
x = ct t = x/c
x' = x
,
c
x' V
x = x '+
1
1
V2
c2
Thay vo cc cng thc trn ta nhn c cc cng thc ca php bin i Lorentz.
x' =
x Vt
1
V
c
x=
x '+ Vt '
1
83
c2
(5-6)
t
v
t' =
V
c2
V
c
t '+
x
2
t=
V
c2
x'
(5-7)
c2
t '2 t '1 =
t 2 t1
V
c2
( x 2 x1 )
V
(5-8)
c2
T (5-8) ta suy ra rng nhng bin c xy ra ng thi trong h K (t1 = t2) s khng
ng thi trong h K v t '2 t '1 0 , ch c mt trng hp ngoi l l khi hai bin c xy
ra ng thi ti nhng im c cng gi tr ca x (y c th khc nhau). Nh vy khi nim
ng thi l mt khi nim tng i, hai bin c xy ra ng thi trong mt h qui chiu
qun tnh ny ni chung c th khng ng thi trong mt h qui chiu qun tnh khc.
Nhn vo cng thc (5-8) ta thy gi s trong h K: t2 - t1>0 (tc l bin c A1 xy ra
trc bin c A2), nhng trong h K: t2 - t1 cha chc ln hn 0, n ph thuc vo du
V
v ln ca
( x 2 x1 ) . Nh vy trong h K th t ca cc bin c c th bt k.
c2
Tuy nhin iu ny khng c xt cho cc bin c c quan h nhn qu vi nhau.
Mi quan h nhn qu l mi quan h c nguyn nhn v kt qu. Nguyn nhn bao gi
cng xy ra trc, kt qu xy ra sau. Nh vy: Th t ca cc bin c c quan h nhn
qu bao gi cng c m bo trong mi h qui chiu qun tnh. Th d: vin n c
84
t '2 t '1 =
t 2 t1
V
c
.u ( t 2 t1 )
V
c
V.u
( t 2 t1 ) 1
c2
=
1
(5-9)
c2
x Vt 2
,
x '2 = 2
2
V
1
c2
x Vt1
x '1 = 1
V2
1
c2
x '2 x '1 =
x 2 x1
1
V2
l = lo 1
V2
c2
< lo
(5-10)
c2
V2
85
t1 =
t '1 +
V
c
x '1
t2 =
V2
t = t 2 t1 =
c2
V2
c2
< t
x '2
V2
c2
t '2 t '1
1
t ' = t 1
c2
x '1 = x ' 2
hay
t '2 +
V2
c2
(5-11)
dx ' =
dx Vdt
1
v' x
dt
c2
v V
dx ' dx Vdt
=
= x
V
Vv x
dt '
dt
dx 1
c2
c2
V2
vy 1
V2
dx
V2
c2
(5-12)
V2
c2 =
c2
V
Vv x
dt dx
1
c2
c2
v' y =
c2
dy 1
dy = dy
dt ' =
(5-13)
V2
vz 1
2
c
c2
v' z =
=
(5-14)
dz = dz
V
Vv x
dt dx
1
c2
c2
Cc cng thc trn biu din nh l tng hp vn tc trong thuyt tng i. Nu V/c << 1
th v' x = v x V , v' y = v y , v' z = v z nh c hc c in.
dz 1
Nu v x = c v' x =
cV
=c
Vc
1
c2
m=
mo
1
(5-15)
c2
87
dv
khng th m t
dt
chuyn ng ca cht im vi vn tc ln c. m t chuyn ng cn c phng
trnh khc tng qut hn. Theo thuyt tng i phng trnh c dng:
Nh vy, phng trnh biu din nh lut II Newton F = m
F=
d
( m v)
dt
(5-16)
Khi v << c , m = mo= const, phng trnh (5-16) s tr thnh phng trnh ca nh lut II
Newton.
2. ng lng v nng lng
ng lng ca mt vt bng:
p = mv =
mo
1
(5-17)
c2
dE = dA = Fds
n gin ta gi s ngoi lc F cng phng vi chuyn di ds , khi :
m
v
d
o
ds
dE = Fds =
2
dt
v
1
c2
dE =
m o v dv
2 3 / 2
v
1
c2
Mt khc t (5-15) ta c:
88
(5-18)
dm =
m o v dv
(5-19)
2 3 / 2
c 2 1
c2
dE = c 2 dm
E = mc 2 + C
hay
E = mc 2
(5-20)
E = moc2
Lc chuyn ng vt c thm ng nng E:
mc 2 = m o c 2 + E
1
E = mc 2 m o c 2 = m o c 2
1
v2
1
c2
1
1
v2
= 1
c2
2
v
1 / 2
1+
1 v2
+ ....
2 c2
c2
1
E m o c 1 +
2
mo v2
1 =
2
2
c
v2
(5-21)
E = mc 2 =
mo
1
c2
c2
v 2
c 2
Thay E = mc 2 v p = mv , ta c:
E 2 = m o2 c 4 + p 2 c 2
(5-22)
III. TM TT NI DUNG
C hc Newton ch ng dng cho cc vt th v m chuyn ng vi vn tc rt nh
so vi vn tc nh sng trong chn khng. Cc vt th chuyn ng vi vn tc ln vo c
vn tc nh sng th phi tun theo thuyt tng i hp Einstein.
1. Cc tin ca Einstein
* Nguyn l tng i: Mi nh lut vt l u nh nhau trong cc h qui chiu
qun tnh.
* Nguyn l v s bt bin ca vn tc nh sng: Vn tc nh sng trong chn khng
u bng nhau i vi mi h qun tnh. N c gi tr bng c = 3.108 m/s v l gi tr vn
tc cc i trong t nhin.
2. Php bin i Lorentz
l php bin i gia cc ta khng gian v thi gian trong hai h qui chiu
qun tnh K v K chuyn ng thng u vi nhau vi vn tc V (dc theo trc x):
V
x ' = ( x Vt ); y' = y; z' = z; t ' = t
c2
V
x = ( x '+ Vt ); y = y' ; z = z' ; t = t '+
x
2
c
trong : =
1
1
V2
c2
l = lo 1
V2
c2
< lo
90
t ' = t 1
V2
< t
c2
E = mc2
trong :
m=
mo
1
v2
c2
Eo = moc2
ng nng ca vt:
1
E = E E o = m o c 2
1
2 2
1 v / c
1
v2
E m o c 2 1 +
1 = m o v 2
2c 2
2
IV. CU HI L THUYT
1. Nu gii hn ng dng ca c hc Newton.
2. Pht biu hai tin Einstein.
3. Vit cng thc ca php bin i Lorentz.
4. Gii thch s co ngn ca di v s gin ca thi gian.
5. Phn tch tnh tng i ca s ng thi gia cc bin c khng c quan h nhn qu
vi nhau.
6. Da vo php bin i Lorentz, chng t trt t k tip v thi gian gia cc bin c c
quan h nhn qu vi nhau vn c tn trng.
7. Chng t c hc Newton l trng hp gii hn ca thuyt tng i Einstein khi v << c
hay coi c ln v cng.
91
V. BI TP
Th d 1: Vt chuyn ng phi c vn tc bao nhiu ngi quan st ng h qui
chiu gn vi tri t thy chiu di ca n gim i 25%.
Bi gii: Chiu di ca vt chuyn ng xc nh theo cng thc: l = l 0 1
v2
c2
, theo
u bi:
l0 l
l
= 0,25
= 0,75 1
l0
l0
v2
c2
= 0,75
v
= 1 0,75 2 = 0,6615 v = 198600 (km / s)
c
E=
m0c2
1
v2
c2
E0
1
v2
E
=
E0
c2
1
1
v2
= 10
v
= 0,995
c
c2
v2
l
= 0 v = 2,59.10 8 m / s
2
c2
92
m0
m=
= 2m 0 v = 2,59.10 8 m / s
c2
m0
p s: m =
v2
m
=
m0
c2
1
1
v2
c2
(0,9c) 2
= 2,3 ln
c2
m 0c 2
1
theo u bi
, m
c2
v
= 95% U = 1,1.10 6 V
c
p s: m 0 c + eU =
m 0c 2
1
v2
, l = l0 1
v2
c2
, theo iu kin u bi
c2
l
v2 1
= 1
= U = 9.10 8 V
2
l0
2
c
7. Hi vn tc ca ht phi bng bao nhiu ng nng ca ht bng nng lng ngh.
p s: E + m 0 c 2 =
m 0c 2
1
c2
93
m 0c 2
1
v2
= 2m 0 c 2
v 86,6
=
v = 2,6.108 m / s
c 100
c2
m
= 2 E = 8,2.10-14J
m0
1
v2 2
1
1 = m 0 c 2 1
p s: E = m 0 c 2
= v = 2,22.108 m / s
2
2
3
2
c
v
1 2
10. Khi nng lng ca vt bin thin 4,19J th khi lng ca vt bin thin bao nhiu?
p s: m =
E
c
4,65.10 17 kg
94
I. MC CH - YU CU
1. Nm c hin tng bc x nhit. Cc nh lut pht x ca vt en tuyt i. S b tc
ca quang hc sng c in trong vic gii thch s bc x ca vt en tuyt i.
2. Nm c thuyt lng t ca Planck v thnh cng ca n trong vic gii thch cc nh
lut pht x ca vt en tuyt i.
3. Nm c thuyt phtn ca Einstein v gii thch cc nh lut quang in.
4. Gii thch hiu ng Compton.
II. NI DUNG
1. BC X NHIT
1. Bc x nhit cn bng
Bc x l hin tng cc vt b kch thch pht ra sng in t. C nhiu dng bc
x khc nhau do nhng nguyn nhn khc nhau gy ra: v d do tc dng nhit (ming st
nung , dy tc bng n chy sng), do tc dng ha hc (pht pho chy sng trong
khng kh), do bin i nng lng trong mch dao ng in t... Tuy nhin pht bc x
do tc dng nhit l ph bin nht v c gi l bc x nhit.
nh ngha: Bc x nhit l hin tng sng in t pht ra t nhng vt b kch thch bi
tc dng nhit.
Khi vt pht ra bc x, nng lng ca n gim v nhit ca n cng gim theo.
Ngc li nu vt hp th bc x, nng lng ca n tng v nhit ca n tng. Trong
trng hp nu phn nng lng ca vt b mt i do pht x bng phn nng lng vt thu
95
RT =
d T
dS
(6-1)
Hnh 6-1
r, T =
dR T
d
(6-2)
R T = dR T = r, T d
(6-3)
c. H s hp th n sc
96
a , T =
d ', T
(6-4)
d , T
r, T
a , T
= f , T
(6-5)
97
Hnh 6-3
R T = T 4
(6-6)
max =
b
T
(6-7)
98
f , T =
2 2
kT
c2
(6-8)
R T = f , T d =
0
2kT 2
d =
c2 0
(6-9)
= h =
hc
(6-10)
f , T =
2 2
c
h
e
h / kT
99
(6-11)
2 2
h
. Do cng thc Planck s thnh: f , T =
kT , ta li thu c
1
e
kT
c2
cng thc ca Rayleigh v Jeans.
h / kT
2 2
2
e h / kT 1
0 c
R T = f , T d =
(6-12)
t x = h/kT ta c
RT =
2k 4 T 4 x 3dx
c2h3
0e
2k 4 T 4 4
c 2 h 3 15
100
= h =
hc
(6-13)
= h
(6-14)
m=
Theo thuyt tng i m =
c2
h
c2
mo
1-
v2
h
c
(6-15)
v2
, do m o = m 1 c2
c2
p = mc =
h h
=
c
(6-16)
101
eU c =
1
mv o2 max
2
Uc c gi l hiu in th cn.
2. Cc nh lut quang in v gii thch
T cc kt qu th nghim ngi ta tm ra ba nh lut sau y gi l ba nh lut
quang in. Cc nh lut ny ch c th gii thch c da vo thuyt phtn ca Einstein.
a. Phng trnh Einstein
Khi c mt chm nh sng thch hp ri n catt, cc electrn t do trong kim loi
hp th phtn. Mi electrn hp th mt phtn v s nhn c mt nng lng bng
h . Nng lng ny mt phn chuyn thnh cng thot Ath electrn ra khi kim loi, phn
102
h = A th +
mv o2 max
2
(6-18)
mv o2 max
> 0 v t A th = h o nn
2
h > h o
> o
hc hc
>
o
< o
Ne ~ Iph
Ibh ~ Ne
Ibh ~ Iph
103
1
1
h = A th + mv o2 max = h o + mv o2 max
2
2
1
mv o2 max = h ( - o )
2
eU c = h ( - o )
ng vi bc sng > (Hnh 6-6). Thc nghim chng t rng bc sng khng ph
thuc cu to ca cc cht c tia X ri n m ch ph thuc vo gc tn x . tng
ca bc sng = '- c xc nh bi biu thc:
= 2 c sin 2
(6-19)
104
Hnh 6-8
e- ng yn :
Nng lng : m o c 2
ng lng : 0
Phtn :
Nng lng : E = h
ng lng : p = mc =
Sau va chm:
h h
=
c
105
h h
=
c
Nng lng :
mo
1-
v2
c 2 = mc 2
c2
mo
ng lng : p e =
1-
v2
v = mv
c2
h + m o c 2 = h + mc 2
(6-20)
p = p + p e
(6-21)
Gi l gc gia p v p' (hnh 6-8). Sau khi bin i cc biu thc (6-20) v (6-21) v s
dng cng thc lin h gia nng lng v ng lng trong c hc tng i tnh (5-22),
cui cng ta c:
(6-22)
c
vo biu thc trn ta c:
'- = 2
trong c =
h
sin 2 = 2 c sin 2
moc
2
2
(6-23)
h
= 2,426.10 12 m l hng s chung cho mi cht, gi l bc sng
moc
III. TM TT NI DUNG
1. Hin tng bc x nhit
106
RT =
dT
dS
dR T
d
d ', T
d , T
2 2
c2
kT
107
R T = f , T d =
tuyt i nhit T:
2kT 2
d =
c2 0
f , T =
2 2
2
h
h / kT
c e
1
Cng thc ca Planck khc phc c kh khn vng t ngoi, ng c trng
ph pht x ca vt en tuyt i tnh t cng thc ny ph hp vi kt qu thc nghim
mi vng nhit , mi vng tn s khc nhau. T cng thc Planck ta c th tm li c
cc cng thc Stephan-Boltzmann v cng thc Wien.
2. Hiu ng quang in
l hiu ng bn ra cc electrn t mt tm kim loi khi ri vo tm kim loi
mt bc x in t thch hp.
Ngi ta tm c ba nh lut quang in:
* nh lut v gii hn quang in: Hin tng quang in ch xy ra khi bc sng
ca nh sng ti phi tha mn:
< o hoc > o
o, o ty thuc vo tng kim loi v c gi l gii hn quang in ca kim loi .
* nh lut v dng quang in bo ha: Cng dng quang in bo ha t l vi
cng nh sng chiu ti kim loi.
* nh lut v ng nng ban u cc i: ng nng ban u cc i ca cc quang
electron khng ph thuc vo cng nh sng chiu ti m ch ph thuc bc sng ca
nh sng chiu ti v bn cht kim loi.
gii thch ba nh lut trn, Einstein a ra thuyt phtn. Thuyt ny cho rng
nh sng bao gm nhng ht phtn. Mi phtn mang nng lng = h = hc / , chuyn
ng vi vn tc c=3.108 m/s. Cng ca chm sng t l vi s phtn do ngun sng
pht ra trong mt n v thi gian.
108
= 2 c sin 2
IV. CU HI L THUYT
1. nh ngha bc x nhit cn bng.
2. Vit biu thc v nu ngha ca cc i lng: nng sut pht x ton phn, h s pht
x n sc, h s hp th n sc ca bc x nhit cn bng nhit T.
3. nh ngha vt en tuyt i.
4. Pht biu nh lut Kirchhoff. Nu ngha ca hm ph bin. V th ng c trng
ph pht x ca vt en tuyt i.
5. Pht biu cc nh lut pht x ca vt en tuyt i .
6. Nu quan nim c in v bn cht ca bc x. Vit cng thc ca Rayleigh-Jeans. Nu
nhng kh khn m cng thc gp phi i vi hin tng bc x nhit.
7. Pht biu thuyt lng t ca Planck. Vit cng thc Planck. Nu nhng thnh cng ca
thuyt lng t.
8. nh ngha hin tng quang in. Pht biu ba nh lut quang in.
9. Pht biu thuyt phtn ca Einstein. Vn dng thuyt phtn gii thch ba nh lut
quang in.
10. Trnh by ni dung hiu ng Compton. Trong hiu ng ny, chm tia X tn x ln
electrn t do hay lin kt ?
11. Gii thch hiu ng Compton.
12. Ti sao coi hiu ng Compton l mt bng chng thc nghim xc nhn trn vn tnh
ht ca nh sng.
109
IV. BI TP
Th d 1: Hi nhit ca l nung bng bao nhiu cho bit mi giy l pht ra mt nng
lng bng 8,28 calo qua mt l nh c kch thc bng 6,1cm2. Coi bc x c pht ra t
mt vt en tuyt i.
Bi gii: Nng sut pht x ton phn ca vt en tuyt i: R = T 4 , R l nng sut do
mt n v din tch pht ra trong mt n v thi gian, nn R lin h vi cng sut pht x
l: P = R.S
T=4
P
8,28.4,18
=4
= 1004 (K )
.S
5,67.10 8.6,1.10 4
hc 6,625.10 34.3.108
=
= 2,48.10 7 m
19
A
5.1,6.10
2. Vn tc ban u cc i ca cc electrn:
hc
1
2 hc
= A + m e v 02 max v 0 max =
A
2
me
v 0 max =
6,625.1034.3.108
5.1,6.1019 = 0,65.106 m / s
9,1.1031
0,2.106
3. Hiu in th hm:
1
hc
hc
1 6,625.1034.3.108
= A + eUh U h = ( A) =
5.1,6.1019
= 1,2 V
1,6.1019
e
0,2.106
Th d 3: Phtn mang nng lng 0,15MeV n tn x trn electrn t do. Sau khi tn x
bc sng ca chm phtn tn x tng thm = 0,015A0. Xc nh bc sng ca
phtn v gc tn x ca phtn.
Bi gii: =
hc
hc 6,625.10 34.3.108
=
=
= 8,28.10 12 m
13
0,15.1,6.10
= 2 c sin 2
sin 2 =
= 0,31 sin = 0,556 = 67 0 33
2
2 2 c
2
110
12.10 3.4,18
= 836 ( W ) , T =
60
4
P
d
.4
2
= 828 (K )
Tmax + Tmin
= 2300 K Tmax = 2340 K, Tmin = 2260 K
2
Pmax Tmax
=
Pmin Tmin
= 1,15
T
R
p s: 1. 2 = 2 = 81 ln ,
R 1 T1
T
2. m1 = 2 = 3 ln
m 2 T1
1
bT1
1
b
b
, m2 =
= b
T2 =
= 290 (K )
T1
T2
T1 + b
T2 T1
03 =
hc
hc
= 5,18.10 7 m , 02 =
= 5,4.10 7 m ,
A1
A2
hc
= 6,21.10 7 m
A3
111
hc
hc 6,625.10 34.3.108
A=
=
= 39,75.10 20 J
6
A
0
0,5.10
hc
1
2 hc
6
= A + me v02max v0 max =
A = 0,93.10 m / s
2
me
hc
hc
= A + eU h A =
eU h = 36,32.10 20 J
2.
m e v 02 max
= eU h v 0 max =
2
2eU h
=
me
2.1,6.10 19.0,76
9,1.10
31
= 0,52.10 6 m / s
hc 6,625.10 34.3.108
=
= 0,5.10 6 m
19
A
2,48.1,6.10
2.
hc
1
= A + m e v 02 max v 0 max =
2
3.
hc
= A + eU h U h == 0,97 V
2
me
hc
6
A = 0,584.10 m / s
10. Khi chiu mt chm nh sng c bc sng = 0,234m vo mt kim loi dng lm
catt ca t bo quang in th c hin tng quang in xy ra. Bit tn s gii hn ca
catt 0= 6.1014Hz. Tm:
1. Cng thot ca electrn i vi kim loi .
2. Hiu in th hm khng c mt electrn no n c ant.
112
hc
hc
1
= A + eU h U h = ( A) = 2,83V
3.
1
m e v 02 max = eU h v 0 max =
2
2eU h
= 10 6 m / s
me
11. Khi chiu mt chm nh sng vo mt kim loi dng lm catt ca t bo quang in
th c hin tng quang in xy ra. Nu dng mt hiu in th hm 3V th cc quang
electrn bn ra u b gi li. Bit tn s gii hn ca catt 0= 6.1014Hz. Tm:
1. Cng thot ca electrn i vi tm kim loi .
2. Tn s ca nh sng chiu ti.
3. Vn tc ban u cc i ca cc quang electrn khi bn ra t catt.
p s: 1. A = h0 = 39,75.10-20J,
2. h = A + eU h =
3.
v0max =
A + eU h
= 13,25.1014 z ,
h
2
(h - A) =106 m / s
me
12. Cng thot ca kim loi dng lm catt ca t bo quang in A = 2,15eV. Tm:
1. Gii hn quang in ca tm kim loi .
2. Vn tc ban u cc i ca cc quang electrn khi catt c chiu bng nh
sng n sc bc sng = 0,489m.
3. Hiu in th hm khng c mt electrn no n c ant.
p s: 1. 0 =
2.
3.
hc 6,625.10 34.3.108
=
= 0,578.10 6 m
19
A
2,15.1,6.10
hc
1
= A + m e v 02 max v 0 max =
2 hc
6
A = 0,37.10 m / s
me
hc
hc
1
= A + eU h U h = ( A) = 0,39 V
m=
h h 6,625.10 34.5.1014
=
=
= 1,1.10 27 kg.m/s
8
c
3.10
h
c
6,625.10 34.5.1014
16
9.10
= 3,7.10 36 kg
113
hc 6,625.10 34.3.108
=
=
= 3,3.10 19 J
6
0,6.10
p s:
p=
h 6,625.10 34
=
= 1,1.10 27 kg.m/s
6
0,6.10
hc 6,625.10 34.3.10 8
=
= 19,88.10 14 J
p s: =
12
10
p=
h 6,625.10 34
=
= 6,62.10 22 kg.m/s
12
10
hc
= 5.10 12 m , = 2c sin2 = 8,64.1012 m
hc 6,625.10 34.3.108
=
= 2,3.10 14 J
12
8,64.10
17. Phtn ban u c nng lng 0,8MeV tn x trn mt electrn t do v thnh phtn
ng vi bc x c bc sng bng bc sng Compton. Tnh:
1. Gc tn x.
2. Nng lng ca phtn tn x.
hc
= 0,8.1,6.10 13 = 1,553.10 12 m ,
= 2 c sin 2 = 50 011
2
p s: 1.
2. =
hc
= 8,19.10 14 J = 0,2MeV
18. Tnh nng lng v ng lng ca phtn tn x khi phtn c bc sng ban u
= 0,05.10-10m n va chm vo electrn t do v tn x theo gc 600, 900.
p s: 1.Bc sng ca phtn tn x:
hc 6,625.10 34.3.108
=
= 3,2.10 14 J
12
6,213.10
114
h 6,625.10 34
=
= 10 22 kgm / s
12
6,213.10
2. Bc sng ca phtn tn x:
2
= 2c sin
12
= 5.10
12
2
+ 2.2,426.10 . = 7,426.1012m
2
hc 6,625.10 34.3.108
=
= 2,68.10 14 J
12
7,426.10
ng lng ca phtn tn x: p =
h 6,625.10 34
=
= 0,89.10 22 kgm / s
7,426.10 12
1
1
p s: ng nng ca electrn: E = m e c 2 m 0e c 2 = m 0e c 2
v2
1 2
Theo
nh
= 2 c sin 2
,
2
lut
bo
ng
ton
nng
lng:
cc
nng
hc hc
1
1
= hc
,
+
khi
sin 2 = 1 .
Do
2
E =
2m 0 c 2
=
1+
1 = 0,037 A 0
m 0e c
E
pe2 = p 2 + p 2 p e =
h2
2
h2
1,6.10 22 kg.m / s
115
Chng 7: C hc lng t
I. MC CH - YU CU
1. Nm c gi thuyt de Broglie v lng tnh sng - ht ca vi ht. T i n biu
thc ca hm sng v phng trnh Schrodinger.
2. Hiu v vn dng c h thc bt nh Heisenberg.
3. Hiu v vn dng phng trnh Schrodinger gii mt s bi ton c hc lng t n
gin nh ht trong ging th, hiu ng ng ngm, dao ng t iu ha lng t.
II. NI DUNG
1. LNG TNH SNG HT CA VI HT
1. Lng tnh sng ht ca nh sng
Nh chng trc chng ta thy nh sng va c tnh sng va c tnh ht: hin
tng giao thoa, nhiu x th hin tnh cht sng, cn hiu ng quang in, hiu ng
Compton th hin tnh cht ht ca nh
sng. Lng tnh sng ht ca nh sng
c Einstein nu trong thuyt phtn:
nh sng c cu to bi cc ht
phtn, mi ht mang nng lng
h
E = h v ng lng p = . Ta thy
Chng 7: C hc lng t
x ( t ) = A cos 2 t
(7-1)
th biu thc dao ng sng ti mi im trn mt sng i qua im M cch mt sng i qua
O mt on d l:
d
d
d
x ( t - ) = A cos 2 ( t - ) = A cos 2( t - )
c
c
2 d
= A cos( t )
(7-2)
d = r cos = r.n
(7-3)
d
r.n
x ( t ) = A cos 2 ( t )
c
(7-4)
r.n
= o exp 2 i t
Nu thay =
(7-5)
E
h
h
, p = v h =
vo (7-5) ta c:
h
= o exp Et p r
h
(7-6)
117
2
. Sng
Chng 7: C hc lng t
3. Thc nghim xc nhn tnh cht sng ca cc ht vi m
a. Nhiu x ca electrn qua khe hp:
Cho chm electrn i qua mt khe hp. Trn mn hunh quang ta thu c hnh nh
nhiu x ging nh hin tng nhiu x ca nh sng qua mt khe hp. Nu ta cho tng
electrn ring bit i qua khe trong mt thi gian di s electrn i qua khe ln, ta
vn thu c hnh nh nhiu x trn mn hunh quang. iu ny chng t mi ht electrn
ring l u c tnh cht sng.
h
h
=
p mv
118
Chng 7: C hc lng t
do i vi nhng ht thng thng m khi lng rt ln, thm ch l v cng ln so vi
khi lng ca electrn chng hn th bc sng de Broglie tng ng c gi tr v cng b
v khng cn ngha m t tnh cht sng na. Nh vy, khi nim lng tnh sng ht
thc s ch th hin cc ht vi m m thi v sng de Broglie c bn cht c th lng
t, n khng tng t vi sng thc trong vt l c in nh sng nc hay sng in t...
2. H THC BT NH HEISENBERG
Do c lng tnh sng ht nn qui lut vn ng ca vi ht trong th gii vi m khc
vi qui lut vn ng ca ht trong th gii v m. Mt trong nhng im khc bit l h
thc bt nh Heisenberg. tm h thc chng ta xt hin tng nhiu x ca chm vi
ht qua mt khe hp c b rng b.
Sau khi qua khe ht s b
nhiu x theo nhiu phng khc
nhau, tu theo gc nhiu x , mt
ht nhiu x trn mn s cc i
hoc cc tiu. Xt ta ca ht
theo phng x, nm trong mt
phng khe v song song vi b
rng khe. Ta x ca ht trong
khe s c gi tr trong khong t 0
n b ( 0 x b ). Ni cch khc,
v tr ca ht trong khe c xc
nh vi bt nh x b .
Hnh 7-4
Sau khi ht qua khe, ht b nhiu x, phng ng lng p thay i. Hnh chiu ca
. Do ta c:
b
x.p x b.p sin 1 = p.
h
. Thay vo biu thc trn ta nhn c h thc bt
nh Heisenberg:
x.p x h
L lun tng t:
y.p y h
(7-7)
z.p z h
119
Chng 7: C hc lng t
H thc bt nh Heisenberg l mt trong nhng nh lut c bn ca c hc lng
t. H thc ny chng t v tr v ng lng ca ht khng c xc nh chnh xc mt
cch ng thi. V tr ca ht cng xc nh th ng lng ca ht cng bt nh v ngc
li.
V d: Trong nguyn t e- chuyn ng trong phm vi 10-10 m. Do bt nh v
vn tc l:
v x =
Ta thy
p x
h
6,625.10 34
=
= 7.10 6 m / s
me
m e x 9.10 31.10 10
x = 10 8 m . Do bt nh v vn tc l
v x
h
6,625.10 34
=
= 6,6.10 11 m / s
15
8
m.x 10 .10
Nh vy i vi ht v m x v v x u nh, ngha l v tr v vn tc c th c
xc nh chnh xc ng thi.
Theo c hc c in, nu bit c to v ng lng ca ht thi im ban u
th ta c th xc nh c trng thi ca ht cc thi im sau. Nhng theo c hc lng
t th to v ng lng ca vi ht khng th xc nh c ng thi, do ta ch c
th on nhn kh nng vi ht mt trng thi nht nh. Ni cch khc vi ht ch c th
mt trng thi vi mt xc sut no . Do qui lut vn ng ca vi ht tun theo qui
lut thng k.
Ngoi h thc bt nh v v tr v ng lng, trong c hc lng t ngi ta cn
tm c h thc bt nh gia nng lng v thi gian:
E.t h
(7-8)
Chng 7: C hc lng t
Theo gi thuyt de Broglie chuyn ng ca ht t do (tc l ht khng chu mt tc
dng no ca ngoi lc) c m t bi hm sng tng t nh sng nh sng phng n
sc
[ (
= o exp Et pr = o exp i t k r
h
Trong E = h; p = h k v
)]
(7-9)
o l bin c xc nh bi:
2
o2 = = *
(7-10)
* l lin hp phc ca .
Nu ht vi m chuyn ng trong trng th, th hm sng ca n l mt hm phc
tp ca to r v thi gian t
(r, t ) = (x, y, z, t )
2. ngha thng k ca hm sng
Xt chm ht phtn truyn trong
khng gian. Xung quanh im M ly th
tch V bt k (hnh 7-5)
*Theo quan im sng: Cng
sng ti M t l vi bnh phng bin
dao ng sng ti M: I ~ o2
ti
ht trong ton khng gian, chng ta chc chn tm thy ht. Do xc sut tm ht trong
ton khng gian l 1:
2
(7-11)
dV = 1
121
Chng 7: C hc lng t
-
khng m t mt sng thc trong khng gian. Hm sng mang tnh cht thng
trong
i
(r, t ) = o exp Et pr = (r ) exp Et
h
(7-12)
i
(r ) = o exp p r
h
(7-13)
(r ) = o exp (p x x + p y y + p z z)
h
(7-14)
Ly o hm / x , ta c:
= p x ( r )
x h
Ly o hm bc hai ca theo x:
2
x 2
p2
p 2x (r ) = x (r )
h2
h2
i2
122
(7-15)
Chng 7: C hc lng t
2
2
2
(r ) =
+
+
(r )
x 2 y 2 z 2
(7-16)
ta c:
(r ) =
p 2x + p 2y + p 2z
h2
Gi E l ng nng ca ht, ta vit c:
mv 2 p 2
E =
=
2
2m
(r ) =
hay
p2
h2
(r )
(7-17)
p2 =2mE
(r ) +
2m
E d (r ) = 0
(7-18)
h2
Phng trnh (7-18) c gi l phng trnh Schrodinger cho vi ht chuyn ng t do.
M rng phng trnh cho vi ht khng t do, ngha l vi ht chuyn ng trong mt trng
lc c th nng U khng ph thuc thi gian. Nng lng ca vi ht E = E + U. Thay
E = E - U vo (7-18) ta c:
(r ) +
2m
h2
[E U(r)] (r) = 0
(7-19)
123
Chng 7: C hc lng t
5. NG DNG CA PHNG TRNH SCHRODINGER
1. Ht trong ging th nng
Trong nhng bi ton thc t, ta thng
gp nhng trng hp ht ch chuyn ng
trong mt phm vi gii hn bi mt hng ro
th nng c chiu cao kh ln, v d nh
electrn trong mng tinh th hay nucln trong
ht nhn bn, khi ta ni rng ht trong
ging th nng.
Hnh 7-6. Ging th nng
Ta hy xt trng hp ht nm trong
d 2
dx
t k 2 =
2mE
h2
2mE
h2
=0
(7-20)
, ta c:
d 2
2
+ k 2 = 0
(7-21)
dx
Nghim ca phng trnh (7-21) c dng
( x ) = A sin kx + B cos kx
(7-22)
(0) = A sin(0) + B = 0 B = 0
v
(a ) = A sin(ka ) = 0
sin ka = 0 = sin n
vi n = 1,2,...
T rt ra:
124
Chng 7: C hc lng t
k=
n
a
(7-23)
n ( x ) = A sin
n
x
a
(7-24)
2
( x ) dx = 1
2
2
A sin
n
A2 a
2n
A 2a
xdx =
(
1
cos
x
)
dx
=
=1
a
2 0
a
2
Ta tm c:
A=
2
a
n (x) =
2
n
sin x
a
a
(7-25)
Nng lng ca ht trong ging th cng c tm thy khi ta thay biu thc (7-23) vo
2mE
k2 =
:
h2
En =
2h 2
2ma
n2
(7-26)
2h 2
2ma 2
0 ng vi hm sng
2
sin x , m t trng thi chuyn ng c bn ca ht. Hm sng 1 ( x ) khc
a
a
khng ti mi im trong ging, ch c th bng 0 ti cc v tr bin (Hnh 7-7).
1 =
125
Chng 7: C hc lng t
Khong cch gia hai mc nng lng k tip nhau ng vi cc s nguyn n v n+1
bng:
E n = E n +1 E n =
2h 2
2ma 2
(2n + 1)
(7-27)
n
2 2
n ( x ) = sin 2
x
a
a
ti:
(7-28)
n
Mt xc sut cc i khi: sin
x = 1 . Do xc sut tm thy ht ln nht
a
a
x = (2m + 1)
<a
m = 0,1....
2n
a
l ln nht. Khi n = 2 xc sut
2
a
3a
v x =
l ln nht...
4
4
n
Mt xc sut cc tiu khi: sin
x = 0 . Do xc sut tm thy ht nh nht ti
a
x=
ma
<a
n
126
Chng 7: C hc lng t
Kt qu c biu din trn hnh 7-7.
2. Hiu ng ng ngm
Ta xt ht mang nng lng E, chuyn ng theo phng x t tri sang phi p vo
hng ro th nng nh hnh 7-8. Theo quan im ca c hc c in, nu E < Uo ht khng
th vt qua hng ro. Theo quan im ca c hc lng t ta s thy ht vn c kh nng
xuyn qua hng ro th nng. Hin tng xuyn qua hng ro th nng nh vy c gi l
hiu ng ng ngm.
Chng ta s nghin cu trng hp hng ro th nng dng n gin nh hnh 7-8:
0
U = U o
0
x0
0<x<a
xa
(7-29)
d 2 1
Min II:
Min III:
2mE
+ k12 1= 0 vi k12 =
dx 2
h2
d 2 2
dx
k 22 2 = 0
d 2 3
2
vi k 22 =
2m
h2
( U 0 E)
(7-30)
+ k12 3= 0
dx
Trong min I c c sng ti v sng phn x. Nghim 1 trong min ny c dng:
1 ( x ) = A1e ik1x + B1e ik1x
(7-31)
S hng th nht ca v phi biu din sng ti truyn t tri sang phi. S hng th hai ca
v phi biu din sng phn x trn mt hng ro th nng, truyn ngc tr li t phi
sang tri.
Nghim tng qut trong min II l:
2 (x) = A 2e k 2 x + B2e k 2 x
Nghim tng qut trong min III c dng:
(7-32)
(7-33)
S hng th nht ca phng trnh (7-33) biu din sng xuyn qua hng ro v truyn t
tri sang phi. S hng th hai biu din sng phn x t v cc v, nhng sng ny khng
c, nn ta c th cho B3 = 0.
127
Chng 7: C hc lng t
H s truyn qua hng ro D c nh ngha l t s gia s ht xuyn qua c
hng ro v s ht i ti hng ro. V s ht li t l vi bnh phng ca bin sng.
Bin sng ti hng ro l A1 v bin sng xuyn qua hng ro l A3, do ta c
D=
A3
A1
(7-34)
R=
B1
A1
(7-35)
trong B1 l bin sng phn x trn mt hng ro. Do iu kin bo ton s ht, ta phi
c A 3
+ B1 = A1 , do :
D+R=1
(7-36)
1 (0) = 2 (0)
1 (0) = 2 (0)
(7-37)
2 ( a ) = 3 (a )
2 (a ) = 3 (a )
ta rt ra cc h thc sau
A1 + B1 = A 2 + B 2
(7-38)
ik1 (A1 B1 ) = k 2 (A 2 B 2 )
(7-39)
A 2e k 2 a + B 2 e k 2 a = A 3
(7-40)
k 2 (A 2 e k 2 a B 2 e k 2 a ) = ik1A 3
(7-41)
A2 =
1 in
A 3e k 2 a
2
(7-42)
B2 =
1 + in
A 3e k 2 a
2
(7-43)
Trong :
k
n= 1 =
k2
E
U0 E
128
Chng 7: C hc lng t
V 1 in = 1 + in , nn ta suy ra A 2 >> B 2 . Do , c th t B2=0. T (7-38) v (7-39)
ta rt ra c A1 theo A2, sau s dng (7-42) ta tnh c:
1 in i + n
k a
A1 =
A 3 e 2
2
2
n
(7-44)
D=
Nu
16n 2
(1 + n )
2 2
A3
A1
16n 2
2 2
(1 + n )
e 2k 2 a
(7-45)
D e 2k 2 a
2a
D exp
2m(U 0 E )
h
hay
(7-46)
10-10
1,5.10-10
2.10-10
5.10-10
0,1
0,03
0,008
5.10-7
Chng 7: C hc lng t
gii thch tng t. Ht nhn nguyn t gm c cc ht prtn (p) v ntrn (n). Trong ht
nhn cc ht p v n tng tc vi nhau bng lc ht nhn, cho nn c th xem nh chng
nm trong ging th nng. Ht gm hai ht p v hai ht n, mc d nng lng ca ht
nh hn cao ro th nhng do hiu ng ng ngm, ht p v n ca ht vn c th bay
ra khi ht nhn, hin tng ny gi l hin tng phn r (hnh 7-9).
3. Dao ng t iu ha lng t
Mt vi ht thc hin dao ng nh iu ha xung quanh v tr cn bng l mt v d
v dao ng t iu ha lng t. Dao ng ca nguyn t trong phn t, dao ng ca cc
in xung quanh nt mng tinh th... u l nhng v d v dao ng t iu ha. Dao ng
t iu ha l mt hin tng rt quan trng ca vt l ni chung v c hc lng t ni
ring.
Ta xt vi ht dao ng (mt chiu) trong trng th nng. Trong phn dao ng ta
bit th nng ca dao ng iu ha mt chiu bng:
1
m2 x 2
U = kx 2 =
2
2
(7-47)
d 2
dx 2
2m
m 2 x 2
E
=0
2
h 2
(7-48)
E n = h n +
2
vi n = 0,1,2...
(7-49)
Ta thy nng lng ca dao ng t ch ly nhng gi tr gin on, c ngha rng nng
lng ca dao ng t b lng t ha. Nng lng thp nht ca dao ng t iu ha
ng vi n = 0.
Eo =
h
2
Nng lng ny c gi l nng lng khng. Nng lng khng lin quan n
dao ng khng ca dao ng t, ngha l khi T = 0K, dao ng t vn dao ng. iu
ny c thc nghim xc nhn trong th nghim tn x tia X. Tia X b tn x l do cc
dao ng nguyn t trong mng tinh th gy ra. Theo c hc c in, khi nhit cng
gim, bin dao ng ca cc nguyn t gim n khng, do s tn x ca nh sng
phi bin mt. Nhng thc nghim chng t, khi nhit gim, cng tn x tin ti
mt gi tr gii hn no . iu c ngha rng, ngay c khi T 0, s tn x nh sng
vn xy ra v cc nguyn t trong mng tinh th vn dao ng, tng ng vi mt nng
lng Eo no . Nh vy thc nghim xc nhn s ng n ca c hc lng t.
130
Chng 7: C hc lng t
S tn ti ca nng lng khng cng ph hp vi h thc bt nh Heisenberg.
Thc vy, nu mc nng lng thp nht ca dao ng t bng 0, nh th c ngha l ht
ng yn v vn tc v ta ca vi ht c xc nh ng thi (u bng 0), iu ny
mu thun vi h thc bt nh. S tn ti ca mc nng lng khng ca dao ng t
iu ha l mt trong nhng biu hin c trng nht ca lng tnh sng-ht ca vi ht.
III. TM TT NI DUNG
1. Lng tnh sng ht ca vi ht
Trn c s lng tnh sng ht ca nh sng, de Broglie m rng ra cho cc vi ht.
Theo gi thuyt ny, mi vi ht t do c nng lng xc nh, ng lng xc nh tng
ng vi sng phng n sc. Lng tnh sng ht ca cc vi ht c biu din bng cc
h thc:
E = h v p = mv = h /.
Ngoi ra, theo thuyt tng i Einstein, mi ht vt cht c khi lng m u mang
nng lng bng
E = mc2
m=
trong
mo
1 v2 / c2
[ (
= o exp Et pr = o exp i t k r
h
)]
dV = 1
3. Nguyn l bt nh Heisenberg
Nguyn l ny thu c t lng tnh sng ht ca vi ht, c biu din qua h thc
di y khi xt v tr x v ng lng p ca vi ht
x.p x h
Nu x cng nh (v tr cng xc nh) th px cng ln (ng lng cng bt nh)
v ngc li. Nh vy i vi vi ht, v tr v ng lng khng c xc nh chnh xc
131
Chng 7: C hc lng t
ng thi. Do , trong th gii vi m khi nim qu o khng c ngha. Nu ta bit
c v tr x thi im t, th n thi im t + dt ta ch c th xc nh v tr ht vi mt
xc sut no thi. i vi cc vi ht khi nim qu o c thay th bng khi nim xc
sut tm thy ht ti mt v tr no trng thi lng t ang xt.
Ngoi h thc gia v tr v ng lng, vi ht cn tun theo h thc bt nh cho
nng lng
E.t h
ngha ca h thc bt nh gia nng lng v thi gian: nu nng lng ca h
mt trng thi no cng bt nh th thi gian h tn ti trng thi cng ngn v
ngc li, nu nng lng ca h mt trng thi no cng xc nh th thi gian tn ti
ca h trng thi cng di.
4. Phng trnh Schrodinger v ng dng
T biu thc ca hm sng, Schrodiger a ra phng trnh c bn ca c hc
lng t mang tn ng cho vi ht.
(r ) +
i vi vi ht t do:
(r ) +
2m
h2
2m
E d (r ) = 0
E U(r ) (r ) = 0
h2
Cn ch rng cc phng trnh Schrodinger thu c trn c s ca gi thuyt de
Broglie, thuyt lng t ca Planck v thuyt phtn ca Einstein, do cng c coi l
cc tin .
i vi vi ht trong trng th
En =
2h 2
2ma
n2
n (x) =
2
n
sin
x
a
a
132
Chng 7: C hc lng t
vn c xc sut vt qua c ro th Uo. y l hiu ng thun ty lng t, v trong c
hc c in mt ht c nng lng E < Uo th khng th vt qua c hng ro th nng.
- Mt ng dng na hay gp ca c hc lng t l dao ng t iu ha. l mt
vi ht thc hin cc dao ng nh bc nht quanh v tr cn bng. Chuyn ng nhit ca
mng tinh th cng c biu din di dng tp hp ca cc dao ng t iu ha tuyn
tnh. Thay biu thc th nng U ca dao ng t iu ha vo phng trnh Schrodinger, ta
tm c cc mc nng lng ca dao ng t:
E n = h n +
2
h
. Eo
2
c gi l nng lng khng. Kt qu ny c thc nghim xc nhn. N ni ln
rng cc nguyn t ca mng tinh th khng bao gi ng yn. Suy rng ra, s vn ng
ca vt cht khng bao gi b tiu dit. l c s khoa hc ca trit hc duy vt bin
chng.
Nu n = 0, ta tm c mc nng lng thp nht ca dao ng t
Eo =
IV. CU HI L THUYT
1. Pht biu gi thuyt de Broglie v lng tnh sng ht ca vi ht.
2. Vit biu thc hm sng cho vi ht v nu ngha ca cc i lng c trong biu thc
.
3. Vit phng trnh Schrodinger cho vi ht t do v vi ht chuyn ng trong trng lc
th. Nu ngha cc i lng c trong phng trnh.
4. Hy nu bn cht v ngha thng k ca hm sng. Cc iu kin ca hm sng.
5. Pht biu v nu ngha ca h thc bt nh Heisenberg cho v tr v ng lng.
6. Pht biu v nu ngha ca h thc bt nh cho nng lng.
7. Phn tch ti sao trong c hc lng t khi nim qu o ca vi ht khng cn c
ngha. Khi nim qu o ca vi ht c thay th bng khi nim g ?
8. Hy tm biu thc ca hm sng v nng lng ca vi ht trong ging th nng mt
chiu, c chiu cao v cng.
9. nh ngha dao ng t iu ha lng t. Vit phng trnh Schrodinger v biu thc
nng lng ca dao ng t iu ha. T rt ra biu thc ca nng lng khng, nu
ngha ca biu thc ny.
V. BI TP
Th d 1: Electrn chuyn ng tng i tnh vi vn tc 2.108m/s. Tm:
1. Bc sng de Broglie ca electrn.
2. ng lng ca electrn.
133
Chng 7: C hc lng t
Bi gii
1. p dng c hc tng i tnh:
h
;m =
mv
h 1-
m 0e
1-
v2
v2
c2
= 2,72.10 12 m
m 0e v
c2
2. ng lng ca electrn: p =
h
= 2,44.10 22 kg.m / s
2h
l
p x h l
2
p x
2h
2m e E
= 1,24.10 10 m
Bi tp t gii
1. Electrn phi c vn tc bng bao nhiu ng nng ca n bng nng lng ca
phtn c bc sng = 5200A0.
m e v 2 hc
=
v=
p s:
2
2hc
= 9,2.10 5 m / s
me
h
h
v=
= 1400m / s
.m e
134
Chng 7: C hc lng t
p = mv =
m0v
1
= 3,64.10 22 kg.m / s
c2
m v2
h
6,625.1034
h
1 =
=
= 12,25.1010 m
; eU = e
31
19
2
me v
2me eU1
2.9,1.10 .1,6.10
2 =
2. =
h
2m e eU 2
= 1,225.10 10 m , 3 =
m 0e
h
;m =
=
mv
v2
1c2
h 1-
h
2m e eU 3
= 0,338.10 10 m
v2
c2
= 0,69.10 11 m
m 0e v
1. E = 100eV.
2. E= 3MeV
p s:
1. Nng lng ngh ca electrn E0 = 0,51MeV
Khi E = 100eV nh hn rt nhiu so vi nng lng ngh ca electrn, do p dng c
hc phi tng i tnh:
me v2
=
E =
2
6,625.10 34
2.1,6.10 17.9,1.10 31
= 1,23.10 10 m
p=
m0v
1
v2
c2
, E = m 0 c 2
1
1 2
1 2
m0v
E
h
= = 0,62.10 10 m
p = 2 m 0 E 1 +
2
2m c
p
0
135
Chng 7: C hc lng t
6. Electrn c bc sng de Broglie = 6.10-10m. Tm vn tc chuyn ng ca electrn.
p s: =
h
h
v=
= 0,12.10 7 m / s
mev
me
me v2
h
h2
; eU =
U=
= 150V
p s: =
mev
2
2m e e2
8. Mt ht mang in c gia tc bi hiu in th U = 200V, c bc sng de Broglie
= 0,0202.10-8m v in tch v tr s bng in tch ca electrn. Tm khi lng ca ht
.
mv 2
h2
h
, E =
= eU m =
= 1,67.10 27 kg
2
2
2mE
2eU
p s: =
9. Electrn c ng nng E = 15eV, chuyn ng trong mt git kim loi kch thc
d = 10-6m. Xc nh bt nh v vn tc ca ht .
p s: v =
h
2h
2h
v
=
=
=
m.x m.d
v
m.v.d
2h
2m.d.E
= 0,06%
h 100h
x
p
h
= 100
= 1%, x =
=
, =
p
p
p
p
kx 2
1. Chuyn ng mt chiu trong trng th U =
2
Ze 2
2. Chuyn ng trong trng tnh in Coulomb U =
4 0 r
2m
kx 2
2m
Ze 2
E
E+
p s: 1.
= 0 , 2. +
=0
+
2
4 0 r
dx 2 h 2
h 2
d 2
12. Dng ht c nng lng E xc nh chuyn ng theo phng x t tri sang phi n
gp mt hng ro th nng xc nh bi:
0 khi x 0
U=
U 0 khi x 0, U 0 E
Xc nh h s phn x v h s truyn qua hng ro th i vi electrn .
136
Chng 7: C hc lng t
p s:
Gii phng trnh Schrodinger hai min
I v II. Trong min I hm sng 1 (x ) tho
d 2 1
mn:
t
dx
2m e
2m e
h2
E1 = 0
E = k 2 , nghim ca phng
2m e
(E U 0 ) = k12 ,
d 2 2
dx
2m e
h2
(E U 0 ) 2
=0
k k1
=
H s phn x: R =
2
k + k1
A
B
A+B k
B k k1
=
=
,
A B k1 A k + k1
1 1
k
=
k1
1+
k
2
U
1 1 0
E
=
U
1 + 1 0
k k1
4kk1
=
H s truyn qua: D = 1 R = 1
(k + k1 )2
k + k1
137
Chng 8: Vt l nguyn t
I. MC CH - YU CU
1. Vn dng c hc lng t nghin cu nhng tnh cht ca nguyn t hir v cc
nguyn t kim loi kim. T rt ra nhng kt lun c bn.
2. Gii thch c hiu ng Zeeman.
3. Hiu c khi nim spin ca electrn v vai tr ca n trong vic tch vch quang ph.
4. Gii thch c qui lut phn b cc electrn trong bng tun hon Mendeleev.
138
Chng 8: Vt l nguyn t
II. NI DUNG
1. NGUYN T HIR
1. Chuyn ng ca electrn trong nguyn t hir
Nguyn t Hir gm c ht nhn mang
in tch +e v mt electrn mang in tch -e. Ht
nhn c coi l ng yn, cn electrn quay
xung quanh. Ta ly ht nhn lm gc O ca h to
v r l khong cch t electrn n ht nhn
(hnh 8-1). Tng tc gia ht nhn v electrn l
tng tc Coulomb (Culng). Th nng tng tc
l:
U=
e2
4 o r
Hnh 8-1
2m e
e 2
E+
=0
4 o r
h 2
(8-1)
1
1
1 2
2
+
sin
r
+
r 2 sin 2 2
r 2 r r r 2 sin
(8-2)
E + e
= 0
4 o r
(8-3)
(r, , ) = R (r )Y(, )
trong hm xuyn tm R(r) ch ph thuc ln ca r, cn hm Y(,) ph thuc vo cc
gc ,. Gii phng trnh Schrodinger ngi ta nhn c biu thc ca nng lng v
hm sng.
Biu thc nng lng ca electrn trong nguyn t Hir:
139
Chng 8: Vt l nguyn t
En =
1
2
mee4
2 2
n 2(4 o ) h
Rh
(8-4)
n2
(8-5)
m = 0, 1, 2,..., l .
Y0,0 =
Y1,1 =
1
4
Y1,0 =
3
sin e i
8
R1,0 = 2a 3 / 2 e r / a
trong
a=
4 o h 2
mee
3
cos
4
Y1,1 =
3
sin e i
8
1
r
R 2,0 = a 3 / 2 (2 )e r / 2a ....
8
a
Chng 8: Vt l nguyn t
E = E E1 = 0 ( Rh ) = 13,5eV
Gi tr ny cng ph hp vi thc nghim.
c. Gii thch cu to vch ca quang ph
Hir
Khi khng c kch thch bn ngoi electrn
bao gi cng trng thi c bn (ng vi
mc E1). Di tc dng ca kch thch,
electrn nhn nng lng chuyn ln trng
thi kch thch ng vi mc nng lng En
cao hn. Electrn ch trng thi ny trong
thi gian rt ngn (~10-8s), sau tr v
mc nng lng En thp hn. Trong qu
trnh chuyn mc t En En electrn bc x
nng lng di dng sng in t, ngha l
pht ra phtn nng lng h . Theo nh
lut bo ton nng lng:
hay
Rh Rh
h nn ' = E n E n ' =
+
n 2 n '2
(8-6)
1
1
nn ' = R
n '2 n 2
(8-7)
1
1
n1 = R
2
n2
1
n = 2,3,4...
Cc vch quang ph tun theo cng thc ny hp thnh mt dy c bc sng trong vng
t ngoi, gi l dy Lyman.
Khi n= 2, n = 3,4,5... ta c cc vch nm trong dy Balmer, c bc sng trong vng nhn
thy:
1
1
n 2 = R
2
n2
2
Khi n= 3, n = 4,5,6... ta c cc vch nm trong dy Paschen, c bc sng trong vng hng
ngoi:
1
1
n 3 = R
32 n 2
Tip n l dy Bracket, Pfund trong vng hng ngoi. S cc dy c cho trn
hnh 8-2.
141
Chng 8: Vt l nguyn t
d. Trng thi lng t ca electrn
Trng thi ca electrn c m t bi hm sng:
(8-8)
l : s lng t qu o, l = 0, 1, 2...(n-1).
m: s lng t t, m = 0, 1,2,...,l .
Hm sng ph thuc vo cc s lng t n, l , m. Do , nu t nht mt trong ba ch
s n, l , m khc nhau ta c mt trng thi lng t khc. Ta thy ng vi mi gi tr ca
n, l c n gi tr khc nhau v ng vi mi gi tr ca l ta c 2 l +1 gi tr khc nhau ca m,
do vi mi gi tr ca n ta c s trng thi lng t bng:
n 1
(2l + 1) =
l=0
[1 + (2n 1)] n = n 2
(8-9)
S trng thi
100
200
-1
211
210
211
Nng lng E1 (mc nng lng thp nht) c mt trng thi lng t. Trng thi
lng t mc E1 c gi l trng thi c bn. En c n2 trng thi lng t, ta ni En suy
bin bc n2. Cc trng thi lng t cc mc nng lng ln hn E1 c gi l trng thi
kch thch.
Trng thi lng t c k hiu theo cc s lng t, c th bng nx, n l s lng
t chnh, cn x ty thuc vo s lng t qu o l nh sau:
142
Chng 8: Vt l nguyn t
2
(8-10)
trong phn R n2l r 2 dr ch ph thuc khong cch r, biu din xc sut tm electrn ti
mt im cch ht nhn mt khong r, cn Ylm
w1,0 = R12,0 r 2 = 4a 3e 2r / a r 2
Hnh 8-3 biu din s ph thuc ca w1,0 theo r. tm bn knh r ng vi xc sut
cc i ta ly o hm ca w1,0 theo r, ri cho o hm bng 0. Kt qu ta tm c w1,0 c
cc tr ti r=0 v r = a. Gi tr r = 0 b loi, v ht electrn khng th ri vo ht nhn. Vy
xc sut cc i ng vi bn knh r = a = 0,53.10-10 m. Khong cch ny ng bng bn
knh ca nguyn t hir theo quan nim c in. T kt qu trn ta i n kt lun:
electrn trong nguyn t khng chuyn ng theo mt qu o nht nh m bao quanh ht
nhn nh m my, m my ny dy c nht khong cch ng vi xc sut cc i.
Kt qu ny ph hp vi lng tnh sng ht ca vi ht.
Electrn cng phn b theo gc. trng thi s ( l =0, m = 0) xc sut tm thy
electrn:
w lm = w 00 = Y0,0
1
4
khng ph thuc gc, nh vy phn b c tnh i xng cu. Hnh 8-4 biu din phn b
xc sut ph thuc gc ng vi cc trng thi s, p.
143
Chng 8: Vt l nguyn t
2. NGUYN T KIM LOI KIM
1. Nng lng ca electrn ha tr trong nguyn t kim loi kim
Cc nguyn t kim loi kim (Li, Na, K,...) ha tr mt. Trong mu v nguyn t, lp
ngoi cng ca cc nguyn t ny ch c mt electrn ha tr, lin kt yu vi ht nhn. Nu
kim loi kim c Z electrn th (Z-1) electrn cc lp trong v ht nhn to thnh li
nguyn t c in tch +e, cn electrn ha tr in tch -e chuyn ng trong trng
Coulomb gy bi li nguyn t, ging nh chuyn ng ca electrn trong nguyn t hir.
Do cc tnh cht ha hc ca kim loi kim v c bn ging tnh cht ca nguyn t
hir. Cc nguyn t kim loi kim l nhng nguyn t ng dng hir, tuy nhin khng
ging hon ton. Trong nguyn t kim loi kim, ngoi nng lng tng tc gia ht nhn
v electrn ha tr, cn c nng lng ph gy ra bi tng tc gia electrn ha tr vi cc
electrn khc. Do nng lng ca electrn ha tr trong nguyn t kim loi kim c khc
cht t so vi nng lng ca electrn trong nguyn t hir.
E nl =
mee4
(8-11)
(n + l ) 2 2(4 o ) 2 h 2
Nguyn t
kim loi kim
Li
-0,412
-0,041
-0,002
-0,000
11
Na
-1,373
-0,883
-0.010
-0,001
19
-2,230
-1,776
-0,146
-0,007
37
Rb
-3,195
-2,711
-1,233
-0,012
55
Cs
-4,131
-3,649
-2,448
-0,022
144
Chng 8: Vt l nguyn t
Nh vy, nng lng ca electrn ha tr ca kim loi kim ph thuc vo s lng
t chnh n v s lng t qu o l . S ph thuc ca mc nng lng vo l l s khc
bit gia nguyn t kim loi kim v nguyn t hir. Trong Vt l nguyn t mc nng
lng c k hiu bng nX, n l s lng t chnh, cn X ty thuc vo s lng t l nh
l = 0
sau:
1
2
3
X=
Trng thi
Mc nng lng
Lp
1s
1S
2s
2S
2p
2P
3s
3S
3p
3P
3d
3D
l = 1
(8-12)
V d, nguyn t Li gm 3
electrn: 2 electrn gn ht nhn
chim mc nng lng 1S, cn electrn
ha tr khi cha b kch thch chim
mc nng lng 2S (n = 2, l = 0).
l mc thp nht ca n.
145
a. Dy chnh
b. Dy ph II
c. Dy ph I
d. Dy c bn
Chng 8: Vt l nguyn t
Theo qui tc la chn, electrn ho tr mc cao chuyn v mc:
-
h = 2P nS
cc vch ny to thnh dy ph II
h = 2P nD
cc vch ny to thnh dy ph I
h = 3D nF
cc vch ny to thnh dy c bn
L = l(l + 1) h
(8-13)
r
3 kh nng nh hng ca L
r
5 kh nng nh hng ca L
146
Chng 8: Vt l nguyn t
C hc lng t cn chng minh rng hnh chiu ca mmen ng lng qu o L
ln mt phng z bt k lun c xc nh theo h thc:
L z = mh
(8-14)
Khi l = 2, m = 0, 1, 2 th L =
= iS = efr 2
Hnh 8-8.
Mmen ng lng qu o:
L = mevr = mer2 = me2fr2.
e
L
2m e
(8-15)
Tnh ton theo c hc lng t ta cng nhn c biu thc (8-15). V L khng c
hng xc nh, do cng khng c hng xc nh. Hnh chiu ca mmen t ln
phng z bt k bng:
z =
e
Lz
2m e
(8-16)
z = m
eh
= m B
2m e
147
(8-17)
Chng 8: Vt l nguyn t
vi B =
eh
= 10 23 Am 2 gi l manhtn Bohr.
2m e
m = 0, 1
(8-18)
E = B
(8-19)
E = z B = m B B
Nh vy khi nguyn t hir t trong t trng,
nng lng E ca electrn cn ph thuc vo s lng t
t m:
E ' = E + m B B
(8-20)
trong E l nng lng ca electrn khi nguyn t hir khng t trong t trng. Nu
electrn dch chuyn t trng thi ng vi nng lng E '2 sang trng thi ng vi nng
lng E1' thp hn th n s pht ra bc x in t. Tn s vch quang ph bng:
' =
E '2 E1' E 2 E1 (m 2 m1 ) B B
=
+
h
h
h
148
(8-21)
Chng 8: Vt l nguyn t
E 2 E1
= l tn s ca vch quang ph hir khi nguyn t hir
h
khng t trong t trng, do :
S hng th nht
' = +
(m 2 m1 ) B B
h
(8-22)
' =
BB
+
h
(8-23)
Ngha l mt vch quang ph (khi khng c t trng) c tch thnh ba vch quang ph
(khi c t trng), trong vch gia trng vi vch c.
4. SPIN CA ELECTRN
1. S tn ti spin ca electrn
L thuyt c hc lng t gii quyt kh trn vn bi ton cu trc nguyn t hir
nh trnh by trn. Trng thi lng t ca electrn c m t bi ba s lng t n,
l , m. Tuy nhin c nhiu s kin thc nghim khc chng t vic m t trng thi lng t
nh trn l cha . y chng ta xt hai hin tng: s tch vch quang ph ca kim
loi kim v th nghim Einstein de Haas.
a. S tch vch quang ph kim loi kim:
Nh c nhng my quang ph c nng sut phn gii cao, ngi ta pht hin thy cc
vch quang ph khng phi l vch n m l vch gm rt nhiu vch nh nt hp thnh.
V d vch vng ca nguyn t Na c cu to bi hai vch st nhau c bc sng 5890
v 5896 . Vch nh vy c gi l vch kp i. Theo hiu ng Zeeman, s tch mt
vch thnh ba vch ch xy ra khi c t trng ngoi, cn vch kp i trong quang ph
kim loi kim quan st thy ngay c khi khng c t trng ngoi. S tch vch nh vy
chng t rng mc nng lng ca nguyn t kim loi kim khng ch ph thuc vo hai s
lng t n v l , m cn ph thuc vo mt i lng no na lm thay i cht t
nng lng ca mc. i lng ny c ln rt nh. C th on nhn rng electrn phi
c thm mt bc t do na nh hng n qu trnh bc x. Nu k hiu s lng t tng
ng vi bc t do ny l s, gi l spin, th mc nng lng s phi ph thuc vo ba s
lng t n, l , s.
b. Th nghim Einstein v de Haas
Einstein v de Haas lm th nghim sau. Treo mt thanh st t vo mt si dy
thch anh. Thanh st s c t ha nh dng in chy qua cun dy bao quanh thanh
149
Chng 8: Vt l nguyn t
(hnh 8-10). Khi cha c dng in chy trong cun dy, cc vect mmen t ca cc
nguyn t st t c nh hng mt cch ngu nhin, do tc dng t ca chng b
trit tiu tt c mi im bn ngoi thanh st. Khi c dng in chy qua cun dy, cc
vect mmen t nguyn t s sp xp thng hng theo hng ca t trng ngoi lm cho
cc mmen ng lng nguyn t cng xp thng hng nhng theo hng ngc li. V
thanh st c c lp vi bn ngoi (h kn) nn mmen ng lng c bo ton v c
thanh st phi quay i.
Nu dng in thay i, mmen t cng thay i,
do mmen ng lng L cng thay i. Dy treo s b
xon li. o gc xon ny ta c th xc nh c L v
kim nghim t s / L. i vi electrn t s ny phi m
v in tch ca electrn l e. iu c thc
nghim xc nhn, s t ha ca st t gy bi chuyn
ng ca electrn. Nhng th nghim li cho kt qu ca t
s / L khng bng e/2me nh cng thc (8-15) m bng
e/ me. Nu tha nhn s t ha cht st t khng phi do
chuyn ng qu o ca electrn m do spin electrn th
ngi ta nhn c t s / L phi bng e/me, ph hp
Hnh 8-10
vi kt qu thc nghim.
T cc kt qu thc nghim trn, ngi ta i n kt lun l ngoi chuyn ng quanh
ht nhn, electrn cn tham gia chuyn ng ring lin quan ti s vn ng ni ti ca
electrn, chuyn ng ny c c trng bi mmen c ring, gi l spin, k hiu S . C
hc lng t chng minh rng, tng t nh mmen ng lng qu o L , mmen c
ring S cng ly nhng gi tr gin on:
S = s(s + 1) h
trong s =
(8-24)
1
3
, gi l s lng t spin, do S =
h.
2
2
Sz = m s h =
h
2
(8-25)
150
Chng 8: Vt l nguyn t
trong ms gi l s lng t t ring (hay s lng t hnh chiu spin), n ch c hai gi
tr 1/2. Hnh 8-11 trnh by hai s nh hng ca mmen spin. Ch rng spin l mt
khi nim thun ty lng t, trong trng hp c in n hon ton khng c.
ng vi mmen ng lng qu o L , electrn c mmen t qu o . Tng t,
ng vi mmen c ring spin S , electrn c mmen t ring s . Theo th nghim Einsteinde Haas:
s =
e
S
me
sz =
e
eh
= m B
Sz = m
me
2m e
(8-26)
J = L+S
(8-27)
J=
j( j + 1)h
(8-28)
j= l
1
2
(8-29)
2 (2l + 1) = 2n 2
l=0
(8-30)
S c mt mmen t spin ca electrn cho php gii thch vch kp i trong quang
ph ca kim loi kim. Cc electrn chuyn ng quanh ht nhn to ra mt t trng c
trng bi mmen t qu o ca cc electrn. Mmen t spin ca electrn tng tc vi t
trng , tng tc ny c gi l tng tc spin-qu o. Do tng tc ny, s c mt
nng lng ph b sung vo biu thc nng lng ca electrn. Nng lng ph ny ph
thuc vo s nh hng ca mmen spin v nh vy nng lng cn ph thuc vo s
lng t ton phn j. Ni cch khc, nng lng ton phn ca electrn ph thuc vo ba s
lng t n, l , v j: En l j. T (8-29) ta nhn thy mi mc nng lng xc nh tch thnh
hai mc j = l -1/2 v j = l +1/2, tr mc S, ch c mt mc, v khi l bng 0. Khong
151
Chng 8: Vt l nguyn t
cch gia hai mc nng lng ny rt nh. Cu trc nh vy gi l cu trc t vi ca cc
mc nng lng.
Trong vt l nguyn t, trng thi ca electrn c k hiu bng nxj, mc nng lng
ca electrn k hiu bng n 2 X j , trong n l s lng t chnh, X = S, P, D, F... ty thuc
Mc nng lng
1/2
1s1/2
1 2S1/2
1/2
2s1/2
2 2S1/2
1/2
2p1/2
2 2P1/2
3/2
2p3/2
2 2P3/2
1/2
3s1/2
3 2S1/2
1/2
3p1/2
3 2P1/2
3/2
3p3/2
3 2P3/2
3/2
3d3/2
3 2D3/2
5/2
3d5/2
3 2D5/2
3. Cu to bi ca vch quang ph
Trn c s cu trc t vi ca mc
nng lng ta c th gii thch c cu
to bi ca vch quang ph.
Do nng lng ca electrn trong
nguyn t ph thuc vo ba s lng t
n, l , j, nn khi electrn chuyn t mc
nng lng cao sang mc nng lng
thp hn, ngoi qui tc la chn i vi
l , electrn cn phi tun theo qui tc
la chn i vi j:
Hnh 8-12.
a. Vch quang ph khi cha xt n spin
b. Vch kp khi c xt n spin.
j = 0, 1
(8-31)
C th, ta xt s tch vch ca quang ph kim loi kim. Khi cha xt n spin, vch
n c tn s ng vi chuyn mc:
h = 2S 3P
Khi xt n spin, ta c vch kp:
h1 = 2 2S1/2 3 2P1/2
( l = 1, j = 0)
152
Chng 8: Vt l nguyn t
h2 = 2 2S1/2 3 2P3/2
( l = 1, j = 1)
K hiu lp
S e- ti a
18
32
50
Theo nguyn l cc tiu nng lng, cc electrn bao gi cng c khuynh hng chim
mc nng lng thp nht (n nh nht).
V d: Nguyn t H c 1 electrn lp K
Nguyn t He c 2 electrn lp K ( s electrn)
Nguyn t Li c 2 electrn lp K v 1 electrn lp L,...
Mi lp li chia thnh lp con ng vi cc gi tr khc nhau ca l . Mi lp con c
2(2 l +1) electrn.
V d: Lp L (n = 2) c 2 lp con:
- Lp con S ( l = 0) c ti a 2 (2 l + 1) = 2 electrn,
- Lp con P ( l =1) c ti a 6 electrn.
Lp M (n = 3) c 3 lp con:
153
Chng 8: Vt l nguyn t
- Lp con S c ti a 2 electrn,
- Lp con P c ti a 6 electrn,
- Lp con D c ti a 10 electrn.
Bng 4 l bng phn b electrn i vi mt vi nguyn t.
Bng 4
Lp
Lp con
Nguyn t
H
He
Li
Be
B
C
N
O
F
Ne
Na
Mg
Al
Si
P
S
Cl
Ar
1S
2S
2P
3S
3P
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
1
2
3
4
5
6
6
6
6
6
6
6
6
6
1
2
2
2
2
2
2
2
1
2
3
4
5
6
3D
Da theo bng tun hon Mendeleev, ta vit c cu hnh electrn cho cc nguyn
t. V d:
C : 1s22s22p2
F : 1s22s22p5
N : 1s22s22p3
Ne : 1s22s22p6
O : 1s22s22p4
Al : 1s22s22p63s23p1
V d i vi Neon (Ne) c 2 electrn trng thi 1s, 2 electrn trng thi 2s, 6
electrn trng thi 2p. Nh vy, cc electrn lp y cc lp con. i vi Cacbon (C)
cc electrn cha lp kn ht cc lp con v lp con P c th cha ti a 6 electrn, trong
khi lp con P C mi ch c 2 electrn.
154
Chng 8: Vt l nguyn t
III. TM TT NI DUNG
1. Nguyn t hir
Chng ta nghin cu chuyn ng ca electrn trong nguyn t hir trn c s
phng trnh Schrodinger, phng trnh c bn ca c hc lng t
2m e
( E U ) = 0
h2
trong U l th nng tng tc gia ht nhn v electrn. Bi ton t ra l tm nng
lng ca electrn v hm sng ca n. Gii phng trnh Schrodinger trong h ta cu,
ta thu c mt s kt lun sau:
a. Nng lng ca electrn trong nguyn t hir ph thuc vo s nguyn n, gi l s
Rh
En =
lng t chnh:
n2
trong R l hng s Rydberg. Ta ni rng nng lng b lng t ha.
b. Nng lng ion ha l nng lng cn thit bt electrn ra khi nguyn t
E = E E1 = Rh = 13,5eV
c. Khi khng c kch thch bn ngoi, electrn trng thi nng lng thp nht, gi l
trng thi c bn. l trng thi bn. Khi c kch thch bn ngoi, electrn thu thm nng
lng v nhy ln mc nng lng cao hn gi l mc kch thch. Nhng electrn ch
trng thi ny trong mt thi gian ngn (10-8s), sau tr v trng thi nng lng En thp
hn v pht ra bc x in t mang nng lng h, ngha l pht ra vch quang ph c tn
s :
1
1
nn ' = R
2
n2
n'
Vi n =1, n = 2,3,4... ta c dy Lyman nm trong vng t ngoi.
Vi n =2, n = 3,4...... ta c dy Balmer trong vng nh sng nhn thy.
Vi n = 3, n = 4,5..... ta c dy Paschen nm trong vng hng ngoi....
d. ng vi mt s lng t n, tc l vi mi mc nng lng En, ta c n2 trng thi lng
t khc nhau khi cha xt n spin, ta ni En suy bin bc n2.
e. Hm sng ca electrn trong nguyn t H
n l m(r,,) = Rn l (r)Y l m(,)
trong n l s lng t chnh, l l s lng t qu o v m l s lng t t.
T biu thc ca hm sng ta tm c xc sut tm thy electrn theo khong cch
v theo gc , ng vi cc trng thi lng t khc nhau.
Tnh ton cho thy xc sut tm electrn trong nguyn t H ti khong cch tnh t
tm r = a = 0,53 c gi tr ln nht. Gi tr ny trng vi bn knh c in ca nguyn t
H. T y ngi ta hnh dung electrn chuyn ng quanh ht nhn nguyn t H nh mt
m my. m my ny dy c nht khong cch ng vi xc sut tn ti electrn cc
155
Chng 8: Vt l nguyn t
i. Khi nim qu o c thay th bng khi nim xc sut tm ht. Nguyn nhn l do
lng tnh sng ht ca electrn.
2. Nguyn t kim loi kim
Nguyn t kim loi kim ha tr mt v kh d dng b in ha. Chng c mt
electrn vng ngoi cng, electrn ny chuyn ng trong trng th hiu dng to bi
li nguyn t (gm ht nhn v (Z-1) electrn cc vng trong). Tnh cht ha hc ca kim
loi kim v c bn ging ca nguyn t H, nhng nng lng ca electrn ha tr ph
thuc thm c vo s lng t l :
E nl =
Rh
(n + l ) 2
Trong vt l nguyn t trang thi lng t c k hiu bng nx, cn mc nng lng
l nX, n l s lng t chnh, cn x v X ty thuc s lng t qu o:
0
x=
X=
l=
n = 4,5, 6... v l = 1
h = 3P nS
n = 4,5, 6... v l = -1
e
L
2m e
z =
e
L z = m B
2m e
B = eh / 2m e l manhtn Bohr. Khi electrn chuyn trng thi th m phi tun theo qui
tc la chn: m = 0,1.
156
Chng 8: Vt l nguyn t
4. Hiu ng Zeeman:
Hin tng tch vch quang ph khi nguyn t pht sng t trong t trng c
gi l hin tng Zeeman.
Gii thch: Khi nguyn t H t trong t trng ngoi, electrn c thm nng lng ph
E = z B = m B B
Nng lng E ca electrn lc ny cn ph thuc vo s lng t t m:
E ' = E + m B B
Khi electrn chuyn trng thi, tn s vch quang ph pht ra bng:
' =
E '2 E1' E 2 E1 (m 2 m1 ) B B
+
=
h
h
h
S = s(s + 1) h
Sz = m s h
j( j + 1)h
1
2
2 (2l + 1) = 2n 2
l=0
157
Chng 8: Vt l nguyn t
S c mt mmen t spin ca electrn cho php gii thch vch kp i trong quang
ph ca kim loi kim. Cc electrn chuyn ng quanh ht nhn to ra mt t trng c
trng bi mmen t qu o ca cc electrn. Mmen t spin ca electrn tng tc vi t
trng , tng tc ny c gi l tng tc spin-qu o. Do tng tc ny, s c mt
nng lng ph b sung vo biu thc nng lng ca electrn. Nng lng ph ny ph
thuc vo s nh hng ca mmen spin v nh vy nng lng cn ph thuc vo s
lng t ton phn j. Ni cch khc, nng lng ton phn ca electrn ph thuc vo ba s
lng t n, l v j: En l j. Mi mc nng lng xc nh tch thnh hai mc j = l -1/2 v
j = l +1/2, tr mc S ch c mt mc, v khi l = 0. Khong cch gia hai mc nng
lng ny rt nh. Cu trc nh vy gi l cu trc t vi ca cc mc nng lng.
Khi chuyn t mc nng lng cao sang mc nng lng thp, cc s lng t l , j
phi tun theo qui tc la chn: l = 1 v j = 0, 1
Da vo cc qui tc la chn trn, ta gii thch c cc vch kp i v bi ba khi c
xt n spin.
7. Gii thch bng tun hon Mendeleev
Da trn c s ca c hc lng t, chng ta c th gii thch qui lut phn b cc
electrn trong bng h thng tun hon. S phn b cc electrn trong bng tun hon da
trn hai nguyn l: nguyn l cc tiu nng lng v nguyn l loi tr Pauli. Cu hnh
electrn l s phn b theo cc trng thi vi cc s lng lng t n, l khc nhau.
Tp hp cc electrn c cng s lng t chnh n to thnh lp ca nguyn t. V d :
Lp K ng vi n = 1, lp L ng vi n = 2... S electrn ti a c trong mt lp bng 2n2
(theo nguyn l Pauli). Nng lng lp K nh hn lp L. Cc electrn s lp y lp K
trc ri mi n lp L.
Mi lp li chia nh thnh nhng lp con vi l khc nhau. Tp hp cc electrn c
cng gi tr l to thnh mt lp con. Trong mi lp con c ti a 2(2 l +1) electrn. V d:
Lp con S ( l = 0) c ti a 2(0 + 1) = 2eLp con P ( l = 1) c ti a 2(2 + 1) = 6e-...
Da vo bng Mendeleev, ta vit c cu hnh electrn trong nguyn t. V d cu
hnh electrn ca nguyn t C: 1s22s22p2 (c 2e- lp 1S, 2e- lp 2S v 2e- lp 2P, cc
e- cha xp kn lp con P, v lp con ny c th cha ti a 6e).
IV. CU HI L THUYT
1. Hy nu cc kt lun ca c hc lng t trong vic nghin cu nguyn t Hir v:
a. Nng lng ca electrn trong nguyn t Hir.
b. Cu to vch ca quang ph Hir.
c. suy bin ca mc En.
158
Chng 8: Vt l nguyn t
2. Nu s khc nhau gia nguyn t Hir v nguyn t kim loi kim v mt cu to. Vit
biu thc nng lng ca electrn ha tr trong nguyn t Hir v nguyn t kim loi
kim. Nu s khc nhau gia hai cng thc .
3. Vit qui tc la chn i vi s lng t qu o l . Vn dng qui tc ny vit cc dy
vch chnh v dy vch ph ca nguyn t Li.
4. Vit biu thc mmen ng lng qu o L ca electrn quanh ht nhn v hnh chiu
Lz ca n ln phng z. Nu ngha ca cc i lng trong cc cng thc . Vit qui tc
la chn cho m. Biu din bng s cc i lng L v Lz trong cc trng hp l =1 v
l =2.
5. Vit biu thc mmen t ca electrn quay quanh ht nhn v hnh chiu ca n theo
phng z.
6. Trnh by v gii thch hin tng Zeeman.
7. Trnh by nhng s kin thc nghim ni ln s tn ti ca spin electrn.
8. Vit biu thc xc nh mmen spin electrn v hnh chiu ca n trn phng z. T
da vo th nghim Einstein v de Haas, vit biu thc ca mmen t s v biu din hnh
chiu ca s qua manhtn Bohr.
9. Hy chng t rng, nu xt n spin th ng vi mc nng lng En ca electrn trong
nguyn t H, c th c 2n2 trng thi lng t khc nhau t nht mt trong bn s lng
t n, l , m, sz.
10. nh ngha cu hnh electrn.
11. S phn b cc electrn trong bng tun hon Mendeleev tun theo nhng nguyn l
no?
12. Vit cu hnh electrn cho cc nguyn t O, Al... Gii thch cch vit v nu ngha.
V. BI TP
Th d 1: Xc nh bc sng ca vch quang ph th hai, th ba trong dy Paschen trong
quang ph hir.
Bi gii: Bc sng ca vch th hai trong dy Paschen:
c
=
c
1
1
R
2
52
3
= 1,3.10 6 m
c
=
c
1
1
R
2
62
3
= 1,1.10 6 m
159
Chng 8: Vt l nguyn t
Th d 2: Tm s b chnh Rydberg i vi s hng 3P ca nguyn t Na, bit rng th kch
thch i vi trng thi th nht bng 2,1V v nng lng lin kt ca electrn ho tr
trng thi 3S bng 5,14eV.
Bi gii:
Theo bi:
Rh
= 5,14 eV,
(3 + s )2
Rh
(3 + s )2
Rh
(3 + p )
= 2,1 eV
Rh
(3 + p )2
= 3,04 eV
Thay R v h ta tm c: p = 0,88
Bi tp t gii
1. Xc nh ng nng, th nng v nng lng ca electrn trong nguyn t hir chuyn
ng trn qu o Bohr th nht. Cho bn knh qu o Bohr th nht r1= 0,53.10-10m.
p s:
E=
Rh
n2
3,27.1015.6,625.10 34
= 21,66.10 19 J
1
ke 2
9.10 9 1,6.10 19
Et =
=
r1
0,53.10 10
)2 = 43,47.10 19 J
E = E Et = 21,81 J
2. Xc nh bc sng ln nht v nh nht trong dy Paschen trong quang ph hir.
p s:
c
1
1
R
2
n2
3
max =
= 1,88.10 6 m
1
1
R
2
42
3
c
min =
= 0,83.10 6 m
1
1
32 2
42 =
c
1
1
R
22 42
= 0,49.10 6 m
52 =
c
1
1
R
22 52
= 0,437.10 6 m
160
Chng 8: Vt l nguyn t
4. Xc nh bc sng ca vch quang ph th hai v th ba trong dy Lyman trong quang
ph hir.
p s: Bc sng ca th hai trong dy Lyman:
31 =
c
1
1
R
12 3 2
= 0,103.10 6 m
41 =
c
1
1
R
12 4 2
= 0,98.10 7 m
c
hc
Rh
Rh
; E3 =
; E1 =
=
= 1,03.107 m
2
1
3
R1
9
c
1
1
R
12 n 2
max =
= 1,22.10 7 m
1
1
R
12 2 2
c
min =
= 0,92.10 7 m
1
1
R
2
2
1
12
12 2 2
Rh
, nng
n2
lng kch thch E = 12eV chnh l nng lng m electrn hp th nhy t trng thi c
161
Chng 8: Vt l nguyn t
bn ln trng thi En En E1 = 12eV
: L = 0,
2h ,
Rh
= 12 n = 3. Vy l = 0,1, 2 , do
n2 1
Rh
6h
9. Phtn c nng lng 16,5eV lm bt electrn ra khi nguyn t ang trng thi c
bn. Tnh vn tc ca electrn khi bt ra khi nguyn t.
p s: ng nng ca electrn khi bt ra khi nguyn t:
mev2
= h E1 = 16,5 13,5 = 3 (eV) v = 10 6 m / s
2
10. Nng lng lin kt ca electrn ho tr trong nguyn t Liti trng thi 2s bng
5,59eV, trng thi 2p bng 3,54eV. Tnh cc s b chnh Rydberg i vi cc s hng
quang ph s v p ca liti.
p s:
Rh
(2 + s )
= 5,39 eV,
Rh
(2 + p )2
(4 + s )
(4 + s )
(4 + p )
c
7665.10 10
c
2858.10 10
s = 2,23, p = 1,915
162
Chng 8: Vt l nguyn t
p s: Trng thi f ng vi l = 3 . Cc gi tr ca m = 0, 1, 2, 3. Ga tr hnh chiu
mmen ng lng qu o LZ = 0, h, 2h, 3h . ln mmen ng lng qu o:
L = l(l + 1)h = 2 3h
15. Nguyn t hir trng thi c bn hp th phtn mang nng lng 10,2eV v nhy
ln trng thi kch thch n. Tm bin thin mmen ng lng qu o ca electrn, bit
trng thi kch thch ca electrn trng thi p.
p s: Trng thi c bn s c l = 0 , trng thi kch thch p c l = 1 . T cng thc
L = l(l + 1)h L = 2h
163
Ph lc
PH LC
MT S HNG S VT L C BN
K hiu
Ga tr
3.108m/s
in tch nguyn t
1,6.10-19C
me
9,11.10-31kg = 5,49.10-4u
mp
1,67.10-27kg = 1,0073u
mn
1,68.10-27kg = 1,0087u
Hng s Placnk
6,625.10-34J.s
2,426.10-12m
Hng s Avogadro
NA
6,023.1023mol-1
Hng s Boltzman
1,38.10-23J/K
5,67.10-8 W/m2K4
Hng s Wien
2,868.10-3 m.K
Hng s Rydberg
3,29.1015s-1
Bn knh Bohr
rB
Manhtn Bohr
Hng s
0,529.10-10m
164
9,27.10-24J/T
165
Mc lc
MC LC
LI NI U .......................................................................................................................3
U
II. NI DUNG:...................................................................................................................5
1. DAO NG IN T IU HO.......................................................................5
2. DAO NG IN T TT DN .......................................................................8
3. DAO NG IN T CNG BC ................................................................10
4. S TNG HP DAO NG...............................................................................12
III. TM TT NI DUNG..............................................................................................17
IV. CU HI L THUYT..............................................................................................19
V. BI TP......................................................................................................................19
Chng II: GIAO THOA NH SNG .............................................................................24
I. MC CH - YU CU..............................................................................................24
U
II. NI DUNG..................................................................................................................24
1. C S CA QUANG HC SNG .....................................................................24
2. GIAO THOA NH SNG ...................................................................................28
3. GIAO THOA GY BI BN MNG.................................................................31
4. NG DNG HIN TNG GIAO THOA.........................................................34
III. TM TT NI DUNG..............................................................................................36
IV. CU HI L THUYT..............................................................................................38
V. BI TP......................................................................................................................38
Chng III: NHIU X NH SNG ...............................................................................45
I. MC CH - YU CU..............................................................................................45
U
II. NI DUNG..................................................................................................................45
1. NHIU X NH SNG CA SNG CU........................................................45
U
166
Mc lc
II. NI DUNG................................................................................................................. 61
1. NH SNG PHN CC .................................................................................... 61
2. PHN CC DO LNG CHIT ....................................................................... 65
3. KNH PHN CC............................................................................................... 66
4. NH SNG PHN CC ELIP ........................................................................... 68
5. S QUAY MT PHNG PHN CC .............................................................. 71
III. TM TT NI DUNG............................................................................................. 73
IV. CU HI L THUYT............................................................................................. 76
V. BI TP..................................................................................................................... 77
Chng V: THUYT TNG I HP EINSTEIN ................................................... 81
I. MC CH - YU CU ............................................................................................. 81
U
II. NI DUNG................................................................................................................. 81
1. CC TIN EINSTEIN .................................................................................. 81
2. NG HC TNG I TNH PHP BIN I LORENTZ .................... 82
3. CC H QU CA PHP BIN I LORENTZ ............................................ 84
4. NG LC HC TNG I........................................................................ 87
III. TM TT NI DUNG............................................................................................. 90
IV. CU HI L THUYT............................................................................................. 91
V. BI TP..................................................................................................................... 92
Chng VI: QUANG HC LNG T......................................................................... 95
I. MC CH - YU CU ............................................................................................. 95
U
II. NI DUNG................................................................................................................. 95
1. BC X NHIT .................................................................................................. 95
2. CC NH LUT PHT X CA VT EN TUYT I ........................... 98
3. THUYT LNG T PLANCK V THUYT PHTN EINSTEIN............ 99
4. HIN TNG QUANG IN.......................................................................... 101
5. HIU NG COMPTON .................................................................................... 104
III. TM TT NI DUNG........................................................................................... 106
IV. CU HI L THUYT........................................................................................... 109
IV. BI TP ................................................................................................................. 110
Chng VII: C HC LNG T .............................................................................. 116
I. MC CH - YU CU ........................................................................................... 116
U
Mc lc
4. PHNG TRNH SCHRODINGER..................................................................122
5. NG DNG CA PHNG TRNH SCHRODINGER..................................124
III. TM TT NI DUNG............................................................................................131
IV. CU HI L THUYT............................................................................................133
V. BI TP....................................................................................................................133
Chng VIII: VT L NGUYN T .............................................................................138
I. MC CH - YU CU............................................................................................138
U
II. NI DUNG................................................................................................................139
1. NGUYN T HIR ........................................................................................139
2. NGUYN T KIM LOI KIM .......................................................................144
3. MMEN NG LNG V MMEN T CA ELECTRN .....................146
4. SPIN CA ELECTRN .....................................................................................149
5. BNG H THNG TUN HON MENLEEV ..........................................153
III. TM TT NI DUNG............................................................................................155
IV. CU HI L THUYT............................................................................................158
V. BI TP....................................................................................................................159
PH LC ...........................................................................................................................164
TI LIU THAM KHO ................................................................................................165
MC LC ..........................................................................................................................166
168