Phn I

Cc khi nim v nguyn l c bn

Nhp mn Cng ngh sinh hc 5

Chng 1

M u

I. nh ngha cng ngh sinh hc

1. nh ngha tng qut
C nhiu nh ngha v cch din t khc nhau v cng ngh sinh
hc ty theo tng tc gi, nhng tt c u thng nht v khi nim c bn
sau y:
Cng ngh sinh hc l qu trnh sn xut cc sn phm trn quy m
cng nghip, trong nhn t tham gia trc tip v quyt nh l cc t bo
sng (vi sinh vt, thc vt, ng vt). Mi t bo sng ca c th sinh vt
hot ng trong lnh vc sn xut ny c xem nh mt l phn ng nh.
u nhng nm 1980, bt u hnh thnh cng ngh sinh hc hin
i l lnh vc cng nghip s dng hot ng sinh hc ca cc t bo
c bin i di truyn. Cng ngh sinh hc hin i ra i cng vi s
xut hin k thut gen. C s sinh hc c p dng y bao gm sinh
hc phn t, sinh hc t bo, ha sinh hc, di truyn hc, vi sinh vt hc,
min dch hc, cng cc nguyn l k thut my tnh...
C hai cch nh ngha cng ngh sinh hc mt cch tng qut nht:
- Do UNESCO (1985) nh ngha: Cng ngh sinh hc l cng ngh
s dng mt b phn hay t bo ring r ca c th sinh vt vo vic khai
thc sn phm ca chng.
- Do Trng Lut Stanford (1995) nh ngha: Cng ngh sinh hc l
cng ngh chuyn mt hay nhiu gen vo sinh vt ch nhm mc ch khai
thc sn phm v chc nng ca gen .
S khc bit r rt nht ca hai nh ngha trn thuc v i tng tc
ng ca cng ngh sinh hc: UNESCO xem c quan, b phn, t bo v
chc nng ring r ca sinh vt l i tng, trong khi Trng Lut
Stanford li coi gen l i tng tc ng ca cng ngh.
T cc nh ngha trn, c th phn bit c hai nhm cng ngh
sinh hc l:

Nhp mn Cng ngh sinh hc 6

1.1. Cng ngh sinh hc truyn thng (traditional biotechnology)
Bao gm:
+ Thc phm ln men truyn thng (food of traditional fermentations)
+ Cng ngh ln men vi sinh vt (microbial fermentation technology)
+ Sn xut phn bn v thuc tr su vi sinh vt (production of
microbial fertilizer and pesticide)
+ Sn xut sinh khi giu protein (protein-rich biomass production)
+ Nhn ging v tnh bng nui cy m v t bo thc vt (plant
micropropagation)
+ Th tinh nhn to (in vitro fertilization)

1.2. Cng ngh sinh hc hin i (modern biotechnology)

Bao gm:
+ Nghin cu genome (genomics)
+ Nghin cu proteome (proteomics)
+ Thc vt v ng vt chuyn gen (transgenic animal and plant)
+ ng vt nhn bn (animal cloning)
+ Chip DNA (DNA chip)
+ Liu php t bo v gen (gene and cell therapy)
+ Protein bit dc (therapeutic protein)
+ Tin sinh hc (bioinformatics)
+ Cng ngh sinh hc nano (nanobiotechnology)
+ Hot cht sinh hc (bioactive compounds)

2. Ni dung khoa hc ca cng ngh sinh hc

Cng ngh sinh hc cng c th c phn loi theo cc kiu khc
nhau. Xt v gc cc tc nhn sinh hc tham gia vo qu trnh cng ngh
sinh hc, c th chia thnh cc nhm sau:
- Cng ngh sinh hc thc vt (plant biotechnology)
- Cng ngh sinh hc ng vt (animal biotechnology)
- Cng ngh sinh hc vi sinh vt (microbial biotechnology)

Nhp mn Cng ngh sinh hc 7

 - Cng ngh sinh hc enzyme hay cng ngh enzyme (enzyme
biotechnology)
Gn y, i vi cc nhn t sinh hc di t bo cn hnh thnh khi
nim cng ngh protein (protein engineering) v cng ngh gen (gene
engineering). Cng ngh protein v cng ngh gen xuyn sut v tr thnh
cng ngh cha kha nm trong cng ngh sinh hc thc vt, cng ngh sinh
hc ng vt v cng ngh sinh hc vi sinh vt. Nh k thut c trnh t
gen v k thut DNA ti t hp, cng ngh gen t c nhng thnh tu
ht sc to ln mang tnh quyt nh, m ra nhng giai on pht trin mi.
l nghin cu v ton b genome ca nhiu sinh vt, ng ch l vic
gii m genome ca con ngi v ca cy la. l vic hnh thnh c mt
phng hng nghin cu, ng dng v kinh doanh cc sinh vt bin i
gen (gentically modified organism-GMO) v cc thc phm bin i gen
(gentically modified food-GMF). Cng ngh protein c tim nng ng dng
rt ln trong vic sn xut ra cc protein ti t hp (recombinant protein)
dng lm dc phm iu tr cc bnh him ngho nh interferon,
interleukin, insulin...
Mt khc, ty vo i tng phc v ca cng ngh sinh hc, c th
chia ra cc lnh vc cng ngh sinh hc khc nhau nh:
- Cng ngh sinh hc nng nghip (biotechnology in agriculture)
- Cng ngh sinh hc ch bin thc phm (biotechnology in food
processing)
- Cng ngh sinh hc y dc (biotechnology in medicine-
pharmaceutics)
- Cng ngh sinh hc mi trng (environmental biotechnology)
- Cng ngh sinh hc vt liu (material biotechnology)
- Cng ngh sinh hc ha hc (biotechnology in chemical production)
- Cng ngh sinh hc nng lng (biotechnology in energy
production)...
Mt s tc gi cho rng loi ngi p dng cng ngh sinh hc t
rt lu vo cc hot ng sn xut, v d: cng ngh sn xut ung (ru,
bia...) hoc cng ngh sn xut thc phm (men bnh m, nc mm, tng,
chao...). Do , vic nh ngha v phn loi cng ngh sinh hc trong giai
on pht trin ban u c mt ngha rt quan trng c nhng chnh

Nhp mn Cng ngh sinh hc 8

sch u t hp l v u tin cho cng ngh sinh hc. Di y l cc lnh
vc ng dng cng ngh sinh hc hin nay ang c quan tm hng u.

3. Cc lnh vc ng dng ca cng ngh sinh hc

3.1. Cng ngh sinh hc trong nng nghip
Lnh vc nng nghip tuy khng phi l mc tiu pht trin hng u
ca cng ngh sinh hc nhiu nc cng nghip trn th gii, nhng trn
thc t nhng hot ng nghin cu v pht trin, sn xut v thng mi
ha lnh vc ny cng c nhiu tp on ln quan tm. C th nu ba
lnh vc chnh l:
- Ging cy trng v vt nui nhn v tnh v chuyn gen mang nhng
c im nng-sinh qu gi m cc phng php truyn thng khng to ra
c, ng thi li c bo v thng qua bn quyn tc gi.
- Cc ch phm sinh hc dng trong bo v cy trng vt nui, nh:
vaccine, thuc tr su bnh v phn bn vi sinh.
- Cng ngh bo qun v ch bin nng-hi sn bng cc ch phm vi
sinh v enzyme. Gi tr nng sn c nng ln nhiu ln v quy trnh cng
ngh i km trang thit b l mt dng hng ha trong kinh doanh chuyn
giao cng ngh.
Ngoi ra c th lit k thm mt s lnh vc khc:
- Cng ngh sinh hc ch bin thc phm: Cc enzyme (amylase,
rennin, -galactosidase, invertase, gluco-isomerase, pectinase), cc cht ph
gia thc phm (cc cht to ngt, hng v, to mu, bt n v lm n nh,
cc vitamin, cc amino acid, cc cht chng oxy ha, cc cht bo qun, cc
cht hot ha b mt...).
- Cc loi thc n b sung cho chn nui (khng sinh mi...).
- Cc loi thuc tr su, dit c vi tnh c hiu tng ln (cc sn
phm Bt, cc baculovirus, tuyn trng k sinh...).
- Cc hormone sinh trng thc vt (cc cytokinin...).
- Cc ha cht chn on bnh cho ng-thc vt.

Nhp mn Cng ngh sinh hc 9

3.2. Cng ngh sinh hc trong y dc
C l thnh tu cng ngh sinh hc c th hin r nt nht l lnh
vc y hc. Hin nay, hu ht cc sn phm quan trng sau y u c sn
xut trn c s cng ngh sinh hc, bao gm cc ng dng sau:
- Cc loi khng sinh v cc cht dit khun, cc loi vitamin v cht
b dng, cc loi amino acid v hn hp ca chng trong dch truyn, cc
loi vaccine v cc loi hormone cha bnh.
- Cc b kit chun dng trong chn on bnh v chn on ha sinh
trong y dc.
- Cy trng v vt nui c cy chuyn nhng gen sn sinh ra cc
loi protein tr liu ang l mc tiu u t ca kh nhiu cng ty y dc
hng u trn th gii hin nay.
C th l nghin cu v sn xut cc dc phm, cc khng th n
dng, interferon, cc hormone (hormone sinh trng, insulin, erythropoietin,
thrombopoietin...), cc enzyme (urokinase, heparinase, alcohol
dehydrogenase), cc protein khc (cc khng nguyn c hiu, albumin,
antithrombin, fibronectin...), cc khng sinh, thuc v vitamin mi, cc
dc phm c bn cht protein, cc loi vaccine vim gan B, C, HIV, cm,
st rt, vim no, t v cc tc nhn gy bnh tiu chy, cc kit chn on
nh: chn on s c mt HIV, virus vim gan B v C trong mu, mt s
chn on thai..., liu php gen: iu tr cc gen gy bnh di truyn.
Hin nay, cc cng ty cng ngh sinh hc y dc hng u th gii
ang tp trung vo nghin cu to ra sn phm chng li cc cn bnh
nh HIV/AIDS, cc loi bnh ung th, tiu ng, cc bnh tim mch, cc
bnh truyn nhim...

3.3. Cng ngh sinh hc cng nghip v ch bin thc phm

Cng ngh sinh hc cng nghip bao gm cc lnh vc sn xut cc
loi enzyme nh amylase, cellulase v protease dng trong cng nghip dt,
cng nghip x phng v m phm, cng nghip bnh ko, ru bia v nc
gii kht
Sau y l cc loi sn phm ca cng ngh sinh hc cng nghip:
- Cng nghip ha cht: Cc ha cht thng dng (v d: acrylamide)
u c th sn xut bng cng ngh sinh hc. Cng nghip ha hc s c

Nhp mn Cng ngh sinh hc 10

hiu qu hn nu dng cc cht xc tc sinh hc (enzyme), ti sinh v x l
cc dung mi bng con ng sinh hc.
- Qu trnh ch bin tinh bt: Dng cc enzyme do cng ngh sinh hc
to ra dch ha v ng ha tinh bt thnh glucose v chuyn ha thnh
fructose.
- Cng nghip lm sch: Cc cht git ty hin i uc b sung
protease v cc enzyme khc lm sch cc vt bn protein, tinh bt v cht
bo.
- Cng nghip bt g v giy: Nhu cu ca th trng v bo v mi
trng ngy cng ln i vi giy t cha cc hp cht chlorine gy
nhim. Qu trnh sn xut bt giy hin nay gy nhim rt nng. Cng
ngh sinh hc a ra gii php sinh hc sn xut bt giy khng gy
nhim bng cch s dng cc loi nm phn hy lignin-cellulose to
bt. Cc enzyme cng c dng nng cao cht lng si v cht lng
giy.
- Cng nghip khai khong v pht hin khong sn. C hai cng
ngh: lc sinh hc/oxy ha sinh hc cc kim loi, x l nhim kim loi v
ti sinh. Cng ngh lc kim loi dng cc vi sinh vt c th thu c cc
kim loi qu nh ng, km v cobalt. Cng ngh x l sinh hc nhim c
th p dng i vi cc kim loi nng.

3.4. Cng ngh sinh hc mi trng

Tuy l lnh vc kh mi nhng s pht trin v ng dng ca cng
ngh sinh hc mi trng rt ng k. Mi qu trnh x l cht thi nu
khng khp kn bng x l sinh hc th kh c th thnh cng trn vn.
Cc hot ng chnh ca cng ngh sinh hc mi trng ang c
ch trng l:
- Cng ngh phn hy sinh hc: Dng cc c th sng phn hy cc
cht thi c to nn cc cht khng c nh nc, kh CO2 v cc vt liu
khc. Bao gm, cng ngh kch thch sinh hc: b sung cht dinh dng
kch thch s sinh trng ca cc vi sinh vt phn hy cht thi c sn trong
mi trng, cng ngh b sung vi sinh vt vo mi trng phn hy cht
nhim, cng ngh x l nhim kim loi v cc cht nhim khc bng
thc vt v nm.

Nhp mn Cng ngh sinh hc 11

 - D phng mi trng: Pht trin cc thit b d v theo di nhim
mi trung, c bit trong vic d nc v kh thi cng nghip trc khi
gii phng ra mi trng.

II. S lc lch s hnh thnh cng ngh sinh hc

Cng ngh sinh hc pht trin cho n ngy nay, qua ba giai on
chnh:
- Cng ngh vi sinh.
- Cng ngh t bo (nui cy m v t bo ng-thc vt...).
- Cng ngh sinh hc hin i, tc cng ngh gen.
Cng c tc gi gn qu trnh pht trin nu trn vi ba cuc cch
mng sinh hc.
- Cch mng sinh hc ln th nht (u th k 20): s dng qu trnh
ln men sn xut cc sn phm nh acetone, glycerine, citric acid,
riboflavin...
- Cch mng sinh hc ln th hai (sau th chin th 2): sn xut khng
sinh, cc sn phm ln men cng nghip nh glutamic acid, cc
polysaccharide; trong c cc thnh tu v t bin, to cc chng vi sinh
vt cho nng sut v hiu qu cao, pht trin cc qu trnh ln men lin tc
v pht hin phng php mi v bt ng enzyme s dng nhiu ln...
- Cch mng sinh hc ln th ba (bt u t gia thp nin 1970): vi
cc pht hin quan trng v enzyme ct hn ch, enzyme gn, s dng
plasmid lm vector to dng, t nn mng cho mt nn cng ngh sinh hc
hon ton mi l cng ngh DNA ti t hp.
Hai giai on u, cng ngh vi sinh v cng ngh t bo, s dng
hot ng sinh hc ca cc t bo tch bit, nhng cha bin i c cu
trc di truyn ca chng, nn c xem l hai giai on ca cng ngh sinh
hc truyn thng. Phi n cuc cch mng sinh hc ln th ba nh nu
trn, th mi ra i nn cng ngh sinh hc hin i, giai on pht trin cao
nht ca cng ngh sinh hc, m ra k nguyn mi ca sinh hc.
Cng c th chia lch s hnh thnh v pht trin cng ngh sinh hc
theo cc giai on sau:

Nhp mn Cng ngh sinh hc 12

1. Giai on th nht
hnh thnh t rt lu trong vic s dng cc phng php ln men
vi sinh vt ch bin v bo qun thc phm, v d sn xut pho mt, dm
n, lm bnh m, nc chm, sn xut ru bia Trong , ngh nu bia c
vai tr rt ng k. Ngay t cui th k 19, Pasteur cho thy vi sinh vt
ng vai tr quyt nh trong qu trnh ln men. Kt qu nghin cu ca
Pasteur l c s cho s pht trin ca ngnh cng nghip ln men sn xut
dung mi hu c nh aceton, ethanol, butanol, isopropanol vo cui th
k 19, u th k 20.

2. Giai on th hai
Ni bt nht ca qu trnh pht trin cng ngh sinh hc trong giai
on ny l s hnh thnh nn cng nghip sn xut thuc khng sinh
penicillin, khi u gn lin vi tn tui ca Fleming, Florey v Chain
(1940). Trong thi k ny xut hin mt s ci tin v mt k thut v
thit b ln men v trng cho php tng ng k hiu sut ln men. Cc th
nghim x l cht thi bng bn hot tnh v cng ngh ln men ym kh to
biogas cha ch yu kh methane, CO2 v to ngun phn bn hu c c gi
tr cng c tin hnh v hon thin.

3. Giai on th ba
Bt u t nhng nm 50 ca th k 20, song song vi vic hon thin
cc quy trnh cng ngh sinh hc truyn thng c t trc, mt s hng
nghin cu v pht trin cng ngh sinh hc hnh thnh v pht trin
mnh m nh mt lot nhng pht minh quan trng trong ngnh sinh hc
ni chung v sinh hc phn t ni ring. l vic ln u tin xc nh
c cu trc ca protein (insulin), xy dng m hnh cu trc xon kp ca
phn t DNA (1953). Tip th -

(Bng 1.1).

Nhp mn Cng ngh sinh hc 13

 .

Y t Dng enzyme to cc b cm bin sinh hc trong cc thit

b phn tch y t. S dng t bo vi sinh vt, t bo ng-
thc vt trong sn xut thuc (v d: steroid) v tng hp
cc loi khng sinh mi. S dng enzyme trong cha tr
bnh.

Cng nghip
thc phm
enzyme
.

Gim st mi
trng . cht
cht ).

(citric acid, itaconic acid, acetic

acid...), sn xut .

Nng lng
.

4. Giai on th t
Bt u t nm 1973, khi nhng th nghim khi u dn n s ra
i ca k thut DNA ti t hp c thc hin v s xut hin insulin-sn
phm u tin ca n vo nm 1982, cng vi th nghim chuyn gen vo
cy trng cng thnh cng vo nm ny. n nay, cng ngh sinh hc hin
i c nhng bc tin khng l trong cc lnh vc nng nghip (ci
thin ging cy trng...), y dc (liu php gen, liu php protein, chn on
bnh...), cng nghip thc phm (ci thin cc chng vi sinh vt...)... Nhng
thnh cng ny s c trnh by chi tit hn trong Phn II-Cc ng dng
ca cng ngh sinh hc.

Nhp mn Cng ngh sinh hc 14

III. Mt s kha cnh v khoa hc v kinh t ca cng ngh sinh
hc hin i
Cc phng tin thng tin i chng ng ti khng t cc kin
phn i ng dng mt s thnh tu cng ngh sinh hc trong sn xut,
thm ch i vi nhng thnh tu c gii khoa hc nh gi l sng chi.
Tht vy, cng ngh sinh hc cng nh khoa hc ht nhn, bn cnh cc
ng dng to ln cho li ch v pht trin ca loi ngi, c th cn mang li
nhiu him ha khng th lng trc c hu qu. Gn y, khi cc nh
khoa hc xc nhn k thut nhn bn cu Dolly hon ton c th p dng
cho vic nhn bn con ngi, khp cc nc dy ln mt ln sng phn
i vic nhn bn ngi, c ni cm hon ton hng nghin cu ny. Sau
y chng ta s tm hiu cc him ha tim tng ca cng ngh sinh hc.

1. V khoa hc
S d dt trong s dng cc sn phm chuyn gen lm thc phm cho
ngi v gia sc do nhiu l do khc nhau, nhng tu trung c th chia
thnh hai nhm sau:
- B my di truyn ca sinh vt mang tnh hon thin rt cao v tin
ha qua hng trm triu nm, nhng gen mi c gn thm vo cho cy
trng v vt nui tng nng sut hoc cht lng nng sn, bit u c
th ph v tnh hon thin, tnh cn bng ca s sng cc sinh vt ny. V
v th, con ngi khng th yn tm vi vic hng ngy nut vo c th mt
s lng ln cc sn phm thiu tnh hon thin, cn bng hay ni cch khc
l c th c d tt.
- Cho n nay trong vic to ra cc GMO, cc gen khng khng sinh
nh kanamycin, ampicillin hoc hygromycin thng c s dng km theo
lm gen ch th chn lc. Chng tn ti trong sn phm ca cc GMO v
c th c nh hng trc tip hoc gin tip thng qua dy chuyn thc n
ca sinh quyn n con ngi. Mc d kh nng ny l v cng thp, thm
ch khi mt gen khng sinh c pht tn sang mt sinh vt khc th tc
ng ca vic ny cng khng ng k do cc gen ch th chn lc c s
dng trong sinh vt chuyn gen c ng dng rt hn ch trong th y v y
hc. Tuy nhin, lm du nhng lo lng ca x hi, cc nh nghin cu
c yu cu trnh s dng cc gen khng khng sinh trong sinh vt chuyn
gen. Vic s dng gen ch th thay th khc ang c nh gi v pht

Nhp mn Cng ngh sinh hc 15

trin. Hin nay, ngi ta ang tm cch thay th cc gen ch th chn lc c
bng cc gen c v t hi hn nh gen m ha protein pht hunh quang
mu xanh lc (green fluorescence protein-GFP). Gen GFP c coi l mt
gen ch th tt, v n lm cho cc GMO pht sng xanh rc r khi t di
tia t ngoi. Nhng d sao s nghi ngi vn cn, v gen GFP c ngun gc
t mt loi c Bc Bng Dng, ch khng t mt ng vt c ngun gc
gn vi ngi.

2. V kinh t
2.1. Nhng cng ty a quc gia v cng ngh sinh hc
T chc quc t nng nghip tin b RAFI (Rural Advancement
Foundation International) l mt t chc phi chnh ph Canada hot ng
nhm hn ch nh hng ca cc cng ty a quc gia v ging. Theo RAFI,
cc cng ty a quc gia v cng ngh sinh hc s hot ng rt mnh trong
th k 21, hin nay nhng cng ty ny ang pht trin nhanh chng nh
thu tm cc cng ty nh hn v trc ht nh li nhun khng l thu c
trong c quyn bn cc sn phm GMO.
Chng hn cch y hn 15 nm, cng ty Monsanto ch chuyn v cc
sn phm ha du, thuc tr su v tr c. Tuy nhin, thi gian gn y
Monsanto u t rt ln v trin khai cng ngh gen thc vt to ra
cc ging GMO v ang tr thnh cng ty ging ln nht th gii. RAFI gi
Monsanto l mt Microsoft cng ngh sinh hc v t nm 1996 n nay
Monsanto mua li nhiu cng ty trc y vn l ngi khng l trn th
trng ht ging.

2.2. S l thuc vo cc cng ty a quc gia v cng ngh sinh hc

RAFI tin on ngi nng dn hu ht cc nc trn th gii, k c
cc nc cng nghip pht trin, dn dn s b l thuc vo mt nhm nh
cc cng ty cng ngh sinh hc a quc gia.
Vi quy ch ngt ngho v quyn tc gi IPR (Intellectual Property
Right) hin hnh trong quan h kinh t th gii, ngi nng dn s b tc
b hon ton quyn t do trng cy g trn mnh t ca mnh v bn cho ai
sn phm ca mnh. L do cc cng ty nh Monsanto c c nhiu
quyn hn nh vy chnh l s tin b ca cng ngh sinh hc.

Nhp mn Cng ngh sinh hc 16

 Chng hn, gen terminator c c quan ng k bn quyn ca M
chnh thc cp bng pht minh cho cng ty Delta Pine (3/1998). Khi chuyn
gen vo bt c mt ging cy no, ht bn ra s ch ny mm trong mt th
h duy nht. Nu ngi nng dn ly ht trng v sau, gen ny s to ra
mt hp cht git cht mm, v th ht hon ton khng ny mm c. Vi
gen terminator trong tay, cc cng ty a quc gia s bt nng dn cc nc
hng nm phi mua ht ging ca h.
Mt khc, cc cng ty ging ang thn tnh dn cc cng ty ch bin
lng thc, thc phm l u ra ca nng sn. Va c quyn ht ging
GMO li va nm cc cng ty ch bin nng sn, cc cng ty a quc gia
cng ngh sinh hc s khng cha mt li thot no cho nng dn cc nc
ang pht trin.

IV. Cc vn php l ca cng ngh sinh hc hin i

Cng ngh DNA ti t hp gip cc nh khoa hc thay i c ch
tin ha ca t nhin, sng to ra sn phm ca gen, to ra cc dng sinh vt
mi. Ngy cng c nhiu bng chng hin nhin v li ch ca cng ngh
DNA ti t hp. Tuy nhin, cng phi cn nhc n nhng nguy c tim
tng ca n, v thc t cng ny sinh mt s vn php l quan trng
buc chng ta phi xem xt li mt cch thn trng.
Chng hn, chng ta c th tham kho h thng qun l i vi cc
sn phm cy trng ca cng ngh sinh hc hin i M, ni m lnh vc
cng ngh sinh hc c u t v pht trin tt nht trn th gii.
H thng qun l ca M l mt b phn quan trng nhm m bo an
ton lng thc. Phi hp vi B Nng nghip M (USDA) v Cc Bo v
Mi trng (EPA), Cc qun l Thc phm v Dc phm (FDA) ng vai
tr qun l cc loi lng thc c ngun gc thc vt c to ra nh cng
ngh sinh hc. Theo o lut Lng thc, Dc phm v M phm
(FD&C), FDA c thm quyn bo m an ton ca tt c cc lng thc
trong nc v nhp khu cho ngi v ng vt trn th trng M. Ngoi
tr tht gia sc-gia cm v mt s sn phm trng, nhng hng mc ny
thuc phm vi iu tit ca USDA. Tuy nhin, an ton ca d lng
thuc th y trong tht gia sc, gia cm v thy sn l do FDA qun l. Thuc
tr su li ch yu do EPA iu tit. C quan Kim tra Sc kho Thc vt
v ng vt ca USDA (APHIS) c chc nng gim st an ton nng

Nhp mn Cng ngh sinh hc 17

nghip v an ton mi trng trong trng trt v th nghim ti hin trng
cc ging cy trng c to ra nh cng ngh sinh hc.
Cc loi lng thc v thnh phn lng thc c to ra nh cng
ngh sinh hc phi p ng nhng tiu chun an ton tng t nh cc tiu
chun m o lut FD&C p dng i vi cc cy trng c to ra theo
phng php lai ging thng thng. iu ny c ngha l cc sn phm
cng ngh sinh hc cng phi an ton ging nh cc sn phm truyn thng
trn th trng. FDA c quyn loi tr mt loi lng thc khi th trng
hoc trng pht nhng ngi bun bn loi lng thc nu n gy ra ri
ro i vi sc khe cng ng. Cn lu rng o lut FD&C quy nh
nhng ngi p dng cng ngh sinh hc phi chu trch nhim php l
nhm m bo rng nhng lng thc m h bn cho ngi tiu dng phi
an ton v p ng tt c cc yu cu v php l.

1. An ton sinh hc
1.1. S chuyn gen bng ht phn
Cho ti nay khng c ht phn ca loi cy trng bin i gen no
c hn ch kh nng pht tn. Cc phng thc qun l nh cch ly
khng gian v thi gian c th hn ch s lu chuyn gen (gene flow) gia
cy trng, hn ch ht st li trong t v cy st li sau khi thu hoch. Vic
s dng vng cch ly, ro cn cy trng v cc ro cn thc vt khc gia
ngun to v ni nhn ht phn cng c th gim mc pht tn ht phn.
Thi gian ht phn trong khng kh cng kh di, do c th pht tn
n khong cch kh xa. Tuy nhin, iu kin thi tit v mi trng thay
i c th gy ra s pht tn nhng khong cch xa hn na. Cc bin
php cch ly sinh hc ang c pht trin nhm xc nh liu s sinh sn
cy trng c th kim sot c hay khng trnh s giao lu gen qua ht
hoc ht phn.
c bit cc ging hoc dng c cy bt dc c, s xy ra hin
tng lai xa vi ging bin i gen hu th mt tn s cao hn v khong
cch xa hn so vi ging truyn thng. S tch ly gen (gene stacking)
c quan st cy trng v ngi ta d on l cy trng mang gen a
khng s tr nn ph bin sau khi cy trng chuyn gen c php a vo
th trng, v v vy cy mc hoang bin i gen s phi cn cc bin php
dit c khc.

Nhp mn Cng ngh sinh hc 18

 Cc nghin cu cho thy phn ln s th phn cho xy ra khong
cch ngn v kh nng th phn thnh cng gim theo hm m so vi
khong cch t ngun pht ra ht phn. Nhng trn phm vi nng tri vn
c s lu chuyn gen, mc d mc xy ra rt thp mt khong cch
kh xa, v vy s tch bit hon ton v mt di truyn l rt kh duy tr.
Trong khi ht phn ng vai tr quan trng trong s pht tn theo
khng gian th ht ging ng vai tr quan trng trong s pht tn theo thi
gian. Do , khi cch ly cy trng chuyn gen vi cy trng khng chuyn
gen phi tnh n chuyn trc cy trng chuyn gen c c trng trn
cng mnh t khng v tp qun canh tc c gy ra s di chuyn cc ht
gia cc mnh rung hay khng.
Ngoi ra, s lu chuyn gen gia cy bin i gen v h hng ca n
cn ty thuc vo loi tnh trng gen chuyn quy nh, c im sinh hc
ca cy (th phn cho hoc t th phn) v bi cnh nng nghip (h thng
cy trng, t chc khng gian gia cc tha rung).

1.2. S bn vng ca DNA trong t

DNA ca cy chuyn gen c th c phng thch vo mi trng t
cc nguyn liu thc vt gi hoc mc nt. Vn ny c kho st
mt s cy chuyn gen nh thuc l (aacC1), hoa d yn (NOS-nptII) v
c ci ng (bar/TR1, TR2/nptII, 35S/BNYVV-cp). S bn vng ca cu
trc DNA trong t c pht hin bng cch tch chit DNA trc tip t
t, sau khuch i cu trc ny bng k thut PCR. Chn lc primer
thch hp cho php pht hin r rng cu trc chuyn gen bn cnh cc gen
xut hin t nhin. Vi phng php ny s hin din ca cu trc DNA c
th c pht hin nhng khng c thng tin no v s hin din ca n
trong nguyn liu thc vt mc nt, c th do DNA t do c hp th
vo b mt t. DNA ca cy c ci ng chuyn gen c pht hin trong
mu t v tr khng s dng 6, 12 v 18 thng sau khi cy c ci
ng b cy lp trong t. Ngi ta cng tm thy DNA cy thuc l
chuyn gen trong t sau hn 1 nm thu hoch. Trong khi DNA ca
hoa d yn chuyn gen ch c th pht hin vo thi im 2 thng sau khi
cy c cy lp trong t.

Nhp mn Cng ngh sinh hc 19

 Mc d ch c mt vi kho st v s bn vng ca DNA cy chuyn
gen trong t, nhng s bn vng ca cu trc trong mt thi gian di c
th c chng minh r rng.

1.3. Chuyn gen ngang t thc vt vo vi sinh vt t

Chuyn gen ngang (horizontal gene transfer) l hin tng chuyn cc
gen hoc nguyn liu di truyn trc tip t mt c th ring bit vo mt c
th khc bng cc qu trnh tng t s gy nhim. Phn bit vi mt qu
trnh bnh thng l chuyn gen dc (vertical gene transfer)-t b m vo
con ci-xut hin trong qu trnh sinh sn. Chuyn gen ngang trong phn
ny cp n DNA ngoi lai ca cy chuyn gen hin din trong t, vi
khun pht trin kh nng nhn gen ny v cui cng, cc trnh t ny
c hp nht trong genome ca vi khun.
Nguy c ca cng ngh di truyn l lm tng tim nng ca s
chuyn gen ngang qua cc loi khng h hng. Cc c ch t bo cho php
cc gen ngoi lai xen on vo genome ca mt loi no . Cc gen khng
thuc dit c hoc khng khng sinh ca vi khun thng c s dng nh
l cc ch th chn lc i vi cy chuyn gen. V th, chuyn ngang t thc
vt vo vi sinh vt ca cc gen khng nh th thng c xem nh l mt
hiu ng tim tng khng mong mun gia cy chuyn gen v cc vi sinh
vt t.
Tuy nhin, cho n nay cha c bng chng r rng v vic chuyn
gen t thc vt vo cc vi sinh vt. Hin nay, cc nghin cu an ton sinh
hc (biosafety) v chuyn gen ngang t cy chuyn gen vo vi sinh vt (vi
khun v nm) c hai hng chnh l tm hiu c ch chuyn gen t thc vt
vo vi sinh vt v nh gi cc hu qu sinh thi ca n.
C ch ch yu ca vic chuyn gen t thc vt vo vi sinh vt l qu
trnh bin np t nhin i hi s hp th DNA t do. Vi khun t c th
bin np t nhin v hp nht DNA ngoi lai trong genome ca mnh.
chuyn gen t thc vt vo vi sinh vt iu kin ng rung, khng phi
ch c c ch cho php hp th v sao chp trong mt vt ch mi m s
chn lc vt ch biu hin mt tnh trng mi l quan trng nht. Pht
hin chuyn gen ngang c th thc hin bng cch phn tch vi khun t
sau giai on nui cy u tin.

Nhp mn Cng ngh sinh hc 20

1.4. Chuyn gen t thc vt vo virus
Kt qu u tin v cy chuyn gen biu hin protein v ca virus
khm thuc l (TMV) ngn chn s pht trin ca bnh xut hin trong
nm 1986. Phng thc ny sau c s dng to ra tnh khng
cho cc loi virus khc nhau, tuy nhin cc nh di truyn hc t cu hi
v s an ton ca cy trng chuyn gen ngay t nhng ngy u tin. Nguy
c r rt nht l tim nng to ra cc virus gy nhim mi bng s ti t
hp, v d: gen chuyn ca virus (viral transgene) lin kt hoc trao i cc
phn vi nucleic acid ca cc virus khc. Do v protein khng ngn c
virus xm nhp vo t bo thc vt, gen chuyn (transgene) s c tip xc
vi cc nucleic acid ca nhiu virus c mang ti thc vt bi cc vector
cn trng (insect vector).
Mt s nghin cu chng minh rng cc virus thc vt c th tn
cng mt lot cc gen virus khc nhau t cy chuyn gen. Chng hn:
- Virus gy bnh khm hoi t cy c ba l mu (red clover
necrotic mosaic virus-RCNMV) dng khim khuyt thiu gen cho php
n chuyn t t bo ny n t bo khc (v th khng gy nhim c)
ti t hp vi mt bn sao ca gen trong cy thuc l chuyn gen
Nicotiana benthamiana, v sinh sn cc virus gy nhim.
- Cy ci Brassica napus chuyn gen VI, mt nhn t hot ng dch
m, ca virus khm sp-l (cauliflower mosaic virus-CaMV), ti t hp
vi phn b sung ca virus thiu mt gen , v to ra virus gy nhim
trong 100% cy chuyn gen.
- S ti t hp gia CaMV dng hoang di v dng chuyn gen VI
c chng minh trong N. bigelovii. t nht mt trong s cc virus ti t hp
c c tnh hn dng hoang di.
- Cy N. benthamiana biu hin mt on gen protein v ca virus
CCMV (cowpea chlorotic mottle virus) ti t hp vi virus khim khuyt
thiu gen .
Nhiu kho st cho thy trong cc th nghim c CaMV tn s ti t
hp cao hn nhiu so vi cc virus khc. Trong khi CCMV ti t hp c
phc hi t 3% cy chuyn gen N. benthamiana, th CaMV ti t hp c
phc hi t 36% cy chuyn gen N. bigelovii. Ngi ta nghi ng rng s t
gy DNA si i c th xy ra trong trng hp ti t hp CaMV do thc
t l DNA chuyn gen bao gm c promoter CaMV 35S.

Nhp mn Cng ngh sinh hc 21

2. An ton thc phm
Cc ging cy trng chuyn gen ngy cng c pht trin nh vo
cc cng c ca cng ngh sinh hc hin i. Cng chnh v vy m nhiu
ngi bn khon rng liu cc thc phm ny c an ton bng cc loi thc
phm c c nh s dng cc phng php nng nghip truyn thng hay
khng. Vy s khc bit gia lai ging thng thng v cng ngh sinh hc
thc vt l g. Thc ra c hai u c cng mt mt mc tiu l to ra cc
ging cy trng c cht lng cao vi nhng c tnh c ci thin gip
chng pht trin tt hn v ngon hn. S khc bit l ch mc ch ny
t c bng cch no.
Lai ging truyn thng i hi s trao i hng ngn gen gia hai cy
c c tnh trng mong mun. Trong khi , nh cng ngh sinh hc
hin i, chng ta c th la chn mt c tnh mong mun v chuyn ring
n vo ht ging. S khc bit gia hai k thut ny l rt ln. Phng php
cng ngh sinh hc hp l hn, c hiu qu cao v em li kt qu rt tt.
Cc k thut s dng trong cng ngh sinh hc hin i cung cp cho
nhng nh lai to ging nhng cng c chnh xc cho php h chuyn
nhng c tnh mong mun vo cy trng. Hn th na, h c th lm iu
ny m khng b chuyn thm cc tnh trng khng mong mun vo cy nh
vn thng xy ra, nu s dng lai ging truyn thng.
Thc phm c ngun gc t cy trng chuyn gen phi tri qua nhiu
th nghim hn bt k loi thc phm no trong lch s. Trc khi c
a ra th trng, chng phi c nh gi sao cho ph hp vi cc quy
nh do mt vi t chc khoa hc quc t a ra nh T chc Y t Th gii,
T chc Nng Lng, T chc Hp tc v Pht trin Kinh t Nhng quy
nh ny nh sau:
- Cc sn phm chuyn gen cn c nh gi ging nh cc loi thc
phm khc. Cc nguy c gy ra do thc phm c ngun gc t cng ngh
sinh hc cng c bn cht ging nh cc loi thc phm thng thng.
- Cc sn phm ny s c xem xt da trn an ton, kh nng
gy d ng, c tnh v dinh dng ca chng hn l da vo phng php
v k thut sn xut.
- Bt k mt cht mi no c a thm vo thc phm thng qua
cng ngh sinh hc u phi c cho php trc khi a ra th trng,

Nhp mn Cng ngh sinh hc 22

cng ging vic cc loi cht ph gia mi nh cht bo qun hay mu thc
phm cn phi c cho php trc khi thng mi ha.
Mt s nhn nh trong vn an ton thc phm hin nay nh sau:
- Mc n ton ca thc phm chuyn gen t nht cng tng ng
vi cc thc phm khc bi v qu trnh nh gi an ton i vi thc phm
chuyn gen k lng hn nhiu so vi vic nh gi cc thc phm khc.
Qu trnh nh gi an ton thc phm m bo rng thc phm chuyn gen
mang li tt c cc li ch nh thc phm thng thng v khng c thm
mt tc hi no.
- Cha c bng chng no cho thy thc phm chuyn gen hin ang
c trn th trng gy ra bt c lo ngi no v sc kho con ngi hay c
bt k kha cnh no km an ton hn so vi cy trng to c nh lai
ging truyn thng.
- Mt im c trng ca k thut chuyn gen l n a vo mt hay
nhiu gen c xc nh r. iu ny gip cho vic th nghim c tnh
ca cc cy trng chuyn gen d thc hin hn so vi cc cy trng bnh
thng.

2.1. Cc cht gy d ng
Mt trong nhng mi quan tm ln nht v thc phm chuyn gen l
cht gy d ng (mt protein gy ra d ng) c th c chuyn vo thc
phm. n nay cc nh khoa hc bit rt nhiu v cc thc phm gy ra
d ng tr nh v ngi trng thnh. Khong 90% s d ng thc n l
c lin quan ti tm thc phm v nhm thc phm-ng vt c v (tm,
cua, s, hn), trng, c, sa, lc, u tng, qu hch v la m. Nhng loi
thc phm ny v rt nhiu cht gy d ng khc c xc nh rt r v
do vy kh tin rng chng c th c a vo thc phm chuyn gen.
Tuy vy, vic kim tra tnh d ng vn l mt khu quan trng trong
vic kim tra an ton trc khi mt ging cy trng c a ra lm thc
phm. Hng lot cc th nghim v cu hi phi c xem xt k quyt
nh liu thc phm ny c lm tng s d ng hay khng.
Cc cht gy d ng c nhng c tnh chung nh khng b phn hy
trong qu trnh tiu ha, c xu hng khng b phn hy trong qu trnh ch
bin thc phm, v thng c rt nhiu trong thc phm. Cho n nay,

Nhp mn Cng ngh sinh hc 23

khng c loi protein no c chuyn vo thc phm chuyn gen c
thng mi ha li mang nhng c tnh ni trn. Chng khng c tin s
v kh nng gy d ng hay c tnh, cng khng ging vi cc cht gy d
ng hay cc c t bit v ni chung chc nng ca chng c bit
r. Nhng protein ny c mt hm lng rt thp trong thc phm chuyn
gen, nhng nhanh chng b phn hy trong d dy v c kim tra
an ton trong cc nghin cu v thc phm cho ng vt.
Cc gen m ha thng tin di truyn c mt trong tt c cc loi thc
phm v vic n chng khng gy ra bt k nh hng xu no. Khng c
tc hi di truyn no xy ra khi tiu ha DNA c. Trn thc t, chng ta
lun nhn DNA mi khi n do n c mt tt c thc vt v ng vt.

2.2. nh gi an ton ca cc thc phm

Bt k mt sn phm chuyn gen no trc khi c a ra th trng
phi c th nghim ton din, c cc nh khoa hc v cc gim nh
vin nh gi c lp xem c an ton v dinh dng, c tnh v kh nng
gy d ng hay khng. Cc kha cnh khoa hc thc phm ny da trn
nhng quy nh ca cc t chc c thm quyn ca mi nc, bao gm: mt
hng dn s dng sn phm, thng tin chi tit v mc ch s dng sn
phm, cc thng tin v phn t, ha sinh, c tnh, dinh dng v kh nng
gy d ng. Cc cu hi in hnh c th c t ra l: (1) Cc thc phm
chuyn gen c c to ra t thc phm truyn thng c cng nhn an
ton hay khng. (2) Nng cc c t hay cht gy d ng trong thc
phm c thay i hay khng. (3) Hm lng cc cht dinh dng chnh c
thay i hay khng. (4) Cc cht mi trong thc phm chuyn gen c m
bo tnh an ton hay khng. (5) Kh nng tiu ha thc n c b thay i hay
khng. (6) Cc thc phm c c to ra nh cc quy trnh c chp
nhn hay khng.
Ngay khi cc cu hi ny v cc cu hi khc v thc phm chuyn
gen c tr li, vn cn nhiu vic phi lm trong qu trnh ph chun
trc khi thc phm chuyn gen c thng mi ha. Thc t, thc phm
chuyn gen l loi sn phm c nghin cu nhiu nht trong cc loi
c sn xut.

Nhp mn Cng ngh sinh hc 24

3. o c sinh hc
o c sinh hc (bioethics) l mt phm tr phc tp m cch nhn
nhn ty thuc vo c im dn tc v vn ha khc nhau. Cho nn, nhng
vn c coi l hp vi o c ni ny c th l tri o c ni
khc. Thut ng ny c l bt ngun M vo nhng nm 1970, khi cc k
thut thao tc gen (gene manipulation), cn gi l k thut di truyn hay
cng ngh DNA ti t hp, c p dng.
Phm tr o c sinh hc bao hm cch nh gi li ch v ri ro lin
quan ti s can thip ca con ngi, c bit l cng ngh mi, xem xt lm
cn i s theo ui quyn t do c nhn vi trch nhim php l. o c
sinh hc i hi phi nh gi cng ngh tht k, trong c nh gi nh
hng n x hi v c nhn.
Cng vi thi gian, vn ny ngy cng tr nn su sc. Trc
nhng xo trn do s pht trin ca di truyn hc, ngi ta t hi mnh ang
tin ti loi x hi no v s cn bng mi no trn hnh tinh s c thit
lp.
o c sinh hc khng gii hn suy ngh v mi quan h gia khoa
hc v x hi. N gn lin quan h gia con ngi vi t nhin trong tnh a
dng sinh hc ca n, k c bn cht ca chnh con ngi. Mt khc, o
c sinh hc l mt cch suy ngh v tng lai v gi tr ca chng ta. N
gip cho gii chuyn mn i thoi vi nhng ngi ra quyt nh v ngi
dn, cng quan tm n s tn ti ca x hi loi ngi.
Ngy 25/7/1978, b gi c th tinh trong ng nghim (Louise
Brown) ra i Anh. T n nay, k thut ny to ra khng bit
bao nhiu em b nh vy trn th gii, k c Vit Nam. Mc ch u tin
ca cng vic ny l hon ton lnh mnh. Trong trng hp ca Louise
Brown, ngi m b v sinh do khuyt tt vi trng nn gip b c con,
ngi ta ly t bo trng ca b th tinh trong ng nghim vi chnh tinh
trng ca chng b, ri cy hp t vo ngay t cung ca b. V mt sinh
hc v php l, em b l con ca h v iu ny cng khng t ra vn g
v o c hay vi phm mt iu lut no.
Nhng mt vn t nh v phc tp khc li c t ra nu mt ph
n khng th hoc khng mun mang thai, ngh mt ph n khc nhn
trng c th tinh ca mnh v mang h ci thai , vy a con s l ca
ai. Cho n nay, nhng nc c dch v mang thai h pht sinh nhiu

Nhp mn Cng ngh sinh hc 25

v kin, v ngi c thu nhiu khi ph hp ng, khng mun tr li a
con cho ngi thu na.
Mt biu hin ca ch ngha u sinh di dng mi, l ngi ta hy
vng c c nhng a con thin ti bng cch xin hoc mua tinh trng
ca cc nh bc hc c gii thng Nobel, cho th tinh vi trng ca
nhng ph n tr p v thng minh ri cy phi vo nhng ph n ny.
Nhng cch lm ny khng chc chn tuyt i do quy lut phn ly di
truyn v a con sinh ra vn c th thuc loi tm thng. Sau thnh cng
nhn bn cu Dolly, ngi ta hy vng khc phc c vn trn bng
cch nhn bn cc thin ti nh chnh t bo ca h. Nh ta bit, nhn
bn ngi l mt vn rt kh v hin nay hu nh b cm trn th gii.
V li ng nht di truyn khng c ngha l ng nht bn sc c nhn. Xt
v mt lun l v o c vic lm trn khng th chp nhn c, cn v
mt khoa hc cng kh hin thc: thin ti ch biu hin mt tui no
v nu nh cho ra thin ti theo cch ny cng kh v hnh dng v th
cht ca ngi m khc trc. Li cng kh thc hin nu thng qua mt
ph n xa l khng phi l m mnh, v h gen ca t bo cht trong trng l
cng c nh hng v s khng pht huy c nh ca chnh m mnh.
Hin nay, s pht trin nhanh chng ca cng ngh sinh hc t
cho cc y ban o c v lut php trn th gii nhng vn sau y:
- C nn cho php thay i chng trnh di truyn ca ngi hay
khng; v nu cho php th mc no, cho d vic lm ny c bin
minh l cha cc bnh di truyn.
- C nn chp nhn vic chn on trc khi sinh la chn gii
tnh ca a tr hay khng.
- C nn bt buc thc hin cc chng trnh pht hin di truyn phc
v li ch sc kho ca ngi dn hay mi c nhn nhn xt c hi da
vo cc th nghim m kt qu c th tri ngc, nh hng ti h v ngi
thn ca h (v d vic sinh ra mt a con c th c ri ro khuyt tt hay
khng).
- C nn cm liu php gen (gene therapy) nhm vo cc t bo sinh
dc hay khng. Theo Suleiman, gio s nghin cu cc vn quc t v
gim c ca y ban nghin cu chu u (i hc Princeton, M) th Nh
nc cn xc nh mc can thip vo nghin cu khoa hc qua tranh
lun cng khai nhm hp php ha hnh ng cng nh ngi dn kim

Nhp mn Cng ngh sinh hc 26

sot cc hnh ng ny. Tm li, nh nc cn hp tc vi cng ng khoa
hc m bo t do nghin cu v ng dng hp o c cc kt qu t
.

4. Quyn tc gi v s hu tr tu
4.1. Quyn tc gi
Mc d c rt nhiu cuc tranh lun cc din n quc t v
quyn tc gi ca cc nc c ngun gen qu him c phng Ty s
dng trong cng ngh to ging nhng n nay vn cha em li mt kt
qu tht s no. 169 nc ng k vo cng c Quc t v a dng
sinh hc (Convention on Biological Diversity) v cng c ny c hiu lc
t 12/1993, trong quy nh cng chia s quyn li gia cc nc c
ngun gen vi cc cng ty phng Ty s dng ngun gen . Tuy nhin, t
n nay cc nc c ngun gen qu him vn tip tc b mt dn ti sn
quc gia ca mnh m quyn li c chia s th khng ng k.
Chng hn, nm 1994 hng ArgEvo phn lp c gen PAT
(phosphinothricin acetyltransferase) t dng vi khun Streptomyces
viridochromogens c trong mu t ly t Camerun. Gen PAT cho php to
ra cc ging cy trng khng thuc dit c nhm glufosinate, ng gp quan
trng vo doanh s 2,3 t USD ca AgrEvo nm 1995. Tuy nhin, hng ny
t chi khng tr cho Camerun mt khon tin no v quyn tc gi.
Ngy 16/1/1996, Bn quyn s hu s 5.484.889 ca M c cp
cho Gio s Sylvia Lee-Huang (i hc New York) bo v quyn tc gi
ca ng v mt loi protein chit t mt ging mp ng (Momordica
charantia) c ngun gc t min Nam Trung Quc. Ging mp ng ny
l thnh phn chnh ca mt bi thuc dn gian c truyn ca Trung Quc
chng nhim trng. Lee-Huang cho rng nh cng ngh DNA ti t
hp, t nay ng khng cn phi mua ht mp ng t Trung Quc na, v
cc protein ti t hp sn xut trong phng th nghim ca ng hon ton
ging nh protein chit t qu mp ng trc y.
Cc trng hp trn cho thy cc cng ty ln cc nc pht trin
nh vo tim nng khoa hc v ngun vn di do ca mnh thng
lng v bn quyn tc gi vi t th ca k mnh. S thua thit ca cc
nc yu v cng ngh sinh hc s cn ko di.

Nhp mn Cng ngh sinh hc 27

4.2. S hu tr tu
Mt trong nhng nt c trng ca cng ngh sinh hc hin i l s
gia tng tnh s hu ca n. Hin nay, ngnh cng ngh sinh hc c bo
v bi cc bng sng ch v cc quyn v s hu tr tu (IPR).
Nh chng ta bit, s hu tr tu i din cho cc sn phm ca tr tu.
Chng l cc tng c chuyn thnh dng hu hnh. V d ca s hu
tr tu bao gm: cc sng ch, phn mm my tnh, n phm, bng a ca
nhc, ging cy trng-vt nui... to ra nhng sn phm nh vy thng
i hi mt khong thi gian di v mt ngun vn u t ln. Do vy, cc
nh sng ch thng tm cch thu hi cc ngun u t bng cch s dng
IPR. IPR cho php cc sng ch gii hn quyn s dng s hu tr tu,
khng mt c nhn hoc t chc no c php s dng sn xut, nui
trng, bn hay ngh sng ch m khng c cho php. C mt s
hnh thc bo v cc tc gi bao gm: quyn tc gi, sng ch, b mt
kinh doanh, nhn hiu hng ha, quyn bo h ging cy trng-vt nui...
Cc bng sng ch, quyn bo h ging cy trng-vt nui v cc
nhn hiu hng ha c ban hnh bi chnh ph ca tng quc gia v s
bo h ch c hiu lc trong cc nc m s hu tr tu (IP) c ban hnh.
Do vy, nhn c s bo h nhiu nc, cc quyn ny phi c p
dng v thng qua mi nc. Cn quyn tc gi v b mt kinh doanh
khng c trng theo quc gia. Hin nay, nhiu cng ngh mi nhn c
s dng to ra cc sn phm cng ngh sinh hc nng nghip dng nh
khng c bo h cc nc ang pht trin. Chng hn, cc bng sng
ch i vi promoter CaMV 35S ch c cp v c hiu lc Hoa k v
Chu u (v Nht Bn ch c mt n xin ng k cp bng). Do , hin
nay cha c IP nghim cm cc nc ang pht trin s dng cng c ny
trong nghin cu.
Hn na, cc t chc v c nhn c th s dng cc cng ngh trong
to ging cy trng bao gm trin khai, sn xut v tiu th cc nc m
cng ngh sn xut ny cha c IP bo h. Tuy nhin, cc vn lin quan
n IP s pht sinh cc nc c nhng cng ngh c bo h bi IPR.
Thi gian pht trin sn phm cng cn c cn nhc k lng v cc bng
sng ch c th c cp trong nc cng thi im pht trin sn phm.
Do vy, cc nh khoa hc cc nc ang pht trin cn phi bit v cc
vn lin quan n IP v c phng n gii quyt thch hp.

Nhp mn Cng ngh sinh hc 28

 Cy trng c canh tc s dng bn vng cc nc ang pht
trin v cc cng ngh c p dng to ra cc cy trng ny ang nhn
c rt t s quan tm thng mi ca khu vc kinh t t nhn. Trn thc
t, cc cng ngh ny v ang c chuyn giao nhm tng nng sut
ma v. Tuy nhin, cc nh khoa hc cc nc ang pht trin cn thn
trng v chuyn giao cng ngh lin quan n nhiu vn , khng ch l k
kt cc hp ng chuyn giao nguyn liu v cp giy php s dng cho
mt sn phm. C bn chuyn giao v bn tip nhn cng ngh phi thn
trng vi cc IPR lin quan n cng ngh v iu ny l cn thit cho cc
i tc to s tin tng ln nhau gia cc bn tham gia.
Cc nc ang pht trin lun thiu nng lc v ngun lc qun l IP
tin hnh cc phn tch v nh gi v s cho php s dng cng ngh
nhm pht trin sn phm nhp khu, s dng hoc xut khu sn phm. Do
vy, gip chuyn giao cc cng ngh ng dng trong nng nghip cho
cc nc ang pht trin, vic xy dng kh nng qun l IPR l rt quan
trng cho c bn chuyn giao v bn tip nhn cng ngh. Cy trng c
canh tc s dng bn vng cc nc ang pht trin v cc cng ngh
c ng dng to ra cc cy trng ny r rng nhn c t s quan tm
thng mi ca khu vc kinh t t nhn. Trn thc t cc cng ngh ny
v ang c chuyn giao nhm tng nng sut ma v.
Trong lnh vc cng ngh sinh hc nng nghip, sng ch c th bao
gm: cc phng php chuyn gen thc vt, cc vector, cc gen... Cc
sng ch gi vai tr quyt nh nht trong bo h cng ngh sinh hc nng
nghip v c nh gi l cng c mnh nht trong h thng IP. Cc sng
ch tm thi, thng c bo h trong khong 20 nm v ty thuc vo
mi quc gia.
Ni chung, cc c quan nghin cu khoa hc ca chnh ph cn xy
dng nng lc qun l s hu tr tu m h nhn c hay to ra. Kin thc
v IPR s gip cc nh khoa hc ca cc nc ang pht trin xc nh c
cc thng tin v mt cng ngh nht nh thuc quyn s hu cng cng
v h c quyn s dng. Hn na, IP do cc khu vc kinh t nh nc to ra
c th c xem xt l ti sn c trao i vi cc cng ty t nhn hoc
c s dng lm hng ha trong cc m phn chuyn giao cng ngh. S
hp tc gia cc khu vc kinh t nh nc v t nhn trong pht trin cng

Nhp mn Cng ngh sinh hc 29

ngh nh chia s b quyt sn xut v IP s thc y s chuyn giao cng
ngh cng nh em li li ch cho c hai bn.

Ti liu tham kho/c thm

1. Nguyn Ngc Hi. 2005. Sinh hc mo him. NXB Thanh nin, H Ni.
2. Nguyn Vn Uyn v Nguyn Tin Thng. 1999. Nhng kin thc c
bn v cng ngh sinh hc. NXB Gio dc, H Ni.
3. Bains W. 2003. Biotechnology from A to Z. Oxford University Press Inc.
New York, USA.
4. Borm A, Santos FR and Bowen DE. 2003. Understanding
Biotechnology. Prentice Hall PTR, New Jersey, USA.
5. Ratledge C and Kristiansen B. 2002. Basic Biotechnology. Cambridge
University Press, UK.
6. Shantharam S and Montgomery JF. 1999. Biotechnology, Biosafety,
and Biodiversity: Scientific and Ethical Issues for Sustainable Development.
Science Publisher Inc. USA.

Nhp mn Cng ngh sinh hc 30