‫ضرورت حمایت حقوقی از رقابت در بازار‬

‫) مطالعه تطبیقی در حقوق رقابت ایاالت متحده امریکا با طرح تطبیق آن در افغانستان (‬

‫می توانستم حدس بزنم که قواعد حقوقی برای تنظیم بازار در سیستم حقوقی ایاالت متحده امریک‪++‬ا بای‪++‬د وج‪++‬ود داش‪++‬ته باش‪++‬د ام‪++‬ا اینک‪++‬ه این‬

‫قواعد چگونه و در چه ح ِد است یا اینکه چه مویدات باخود دارد و چگونه تطبیق می شود ‪ ‬را زمانی درک کردم ک‪++‬ه عمال داخ‪++‬ل یکی از‬

‫دانشگاه های حقوقی امریکا شده و با قضایای از این نوع مواجه شدم‪ .‬در این بحث تصمیم دارم که بصورت مختصر بخشی از این رشته‬

‫حقوقی ‪ ‬را که موسوم به حقوق ضد تراست( ‪ )antitrust law‬یا حقوق (حم‪++‬ایت) از رق‪++‬ابت(‪ )competition law‬اس‪++‬ت تش‪++‬ریح کنم‪.‬‬

‫صرفنظر از مباحث خالصا اقتصادی که سیستم اقتصاد ب‪++‬ازار چگون‪+‬ه عم‪+‬ل می کن‪++‬د و هم اینک‪+‬ه آی‪+‬ا این سیس‪+‬تم در کش‪+‬ور م‪+‬ا افغانس‪++‬تان‬

‫سیستم مناسبی است یا نه‪،‬در این نوشتار سعی می گردد که صرفا ازمنظر حقوقی ب‪++‬ه این موض‪++‬وع نگ‪++‬اه ش‪++‬ود و از اختالط این دو بحث‬

‫خودداری گردد ‪ .‬خواننده گرامی برای مطالعه اینکه این سیستم راه حل مشکالت اقتصادی افغانستان خواهد بود یا نه وی‪++‬ا اینک‪++‬ه از لح‪++‬اظ‬

‫نظری شرایط فعلی افغانستان مناسب‪ +‬برای یک چنین سیستمی است یاخیر و سوال های دیگری ازاین قبیل‪ ،‬می توان‪++‬د ب‪++‬ه مق‪++‬االت و آث‪++‬ار‬

‫تحقیقی موجود در زمینه مراجه نمایند‪ .‬در این نوشتار مختصر فشردهء حقوق ضد تراست یا حم‪++‬ایت از رق‪++‬ابت ه‪++‬ای اقتص‪++‬ادی ب‪++‬ه بحث‬

‫گرفته می شود و ضمنا ً به اسناد موجود تقنینی افغانستان در این زمینه اشاره می شود و در یک جم‪++‬ع بن‪++‬دی مختص‪++‬ر پیش‪++‬نهادات را ک‪++‬ه‬

‫ضروری می دانم پیشکش خواهم کرد‪.‬‬

‫قانون اساسی افغانستان در ماده دهم آن در مورد سیستم اقتصادی چ‪++‬نین ص‪++‬راحت دارد‪" :‬دولت‪ ،‬س‪++‬رمایه‌گذاری‌ها و تش‪++‬بثات‬
‫‪1‬‬
‫خصوصی را مبتنی بر نظام اقتصاد بازار‪ ،‬مطابق به احکام قانون‪ ،‬تشویق‪ ،‬حمایت و مصونیت آن‌ه‪+‬ا را تض‪++‬مین می‌نمای‪++‬د‪".‬‬

‫اقتصاد بازار در ساده ترین معنی آن نظام اقتصادی است که در آن قیمت کاال و خدمات به گونه آذاد و بر اساس عرض‪++‬ه‬

‫و تقاضا تعین میشود ‪.2‬این بارز ترین خصوصیت این سیستم محسوب می شود که بر اساس آن از سایر سیستم های اقتص‪++‬ادی‬

‫تفکیک می گردد‪ .‬تصور براین است که بازار بر اساس اصل عرضه و تقاضا بدون مداخله دولت به خوبی عمل می کند‪.‬‬

‫الزمه فعالیت موثر بازار متکی برموجودیت سکتور خصوصی و رقابت میان فعالین ب ازار (عم دتا تولیدکنن دگان ک اال و‬

‫خدمات و هم فروشندگان رده های پائینی) در فضای کامال باز و عاری از هرن وع س اخت و س از ه ای ک ه ممکن ق درت ه ای‬

‫برای اینکه اقتصاد ب‪+‬ازار درس‪+‬ت آنطوریک‪+‬ه نظری‪+‬ه‬

‫بزرگ اقتصادی برای حذف رقیبان خود بدان متوسل می شوند می باشد‪.‬‬

‫پردازان آن بیان داشتند وآنطوریکه انتظار می رود عمل کند‪ ،‬باید در کنار دیگر بایسته ها‪ ،‬رقابت میان بخش های خصوص‪++‬ی‬
‫‪1‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫موجود باشد‪ .‬در میان انتقادات متعدد از این نظام‪ ،‬یکی هم نگرانی از انحصار شرکت ها و قدرت ه‪+‬ای اقتص‪+‬ادی ی‪+‬ا تف‪+‬اهم آنه‪+‬ا‬

‫باهم برای هدایت بازار در جهت منافع شخصی خود آنها است‪ .‬این نگرانی واقعا به جا است و بسیار ممکن اس‪++‬ت ک‪++‬ه ق‪++‬درت‬

‫های اقتصادی با توسل به شیوه ها و ابزار های که ذیال به آنها اشاره می گردد رقابت را از بین ب‪++‬رده و ش‪++‬رایط ن‪++‬امطلوب را‬

‫در بازار به میان بیاورند که در آن قانون عرضه و تقاضا تعیین کننده نه بلکه توافقات و تصامیم این قدرت ه‪++‬ا ح‪++‬رف اول را‬

‫بزند‪ .‬چنین اقداماتی نه تنها خیالی نیست بلک‪++‬ه بس‪++‬یار معم‪++‬ول و عملی هم اس‪++‬ت و این یکی از آس‪++‬یب پ‪++‬ذیری ه‪++‬ای این سیس‪++‬تم‬

‫اقتصادی محسوب می شود‪ .‬برای جلوگیری از چنین اقداماتی که مانع از آن می شود ت‪++‬ا ب‪++‬ازار ب‪++‬ه گون‪++‬ه مطل‪++‬وب عم‪++‬ل کن‪++‬د‪،‬‬

‫موجودیت و تطبیق قوانینی که از رقابت های اقتصادی حمایت کند و با هر نوع تالش و اقدامی که رقابت را از ب‪++‬ازار ح‪++‬ذف‬

‫می کند یا به گونه دیگری زیان را متوجه مصرف کننده‪ +‬گان یا هم سایر شرکت ها می کند ضروری است‪ .‬عالوتا نه‪++‬اد ه‪++‬ای‬

‫باید باالی فعالیت های این قدرت های و شرکت های بازار نظ‪+‬ارت کن‪+‬د ت‪+‬ا م‪+‬انع سوءاس‪+‬تفاده ه‪+‬ای آنه‪+‬ا گ‪+‬ردد‪ .‬تجرب‪+‬ه موف‪+‬ق‬

‫بسیاری از کشور ها مدیون موجودیت چنین قوانین و تطبیق آنها است‪ .‬موجودیت چنین قوانین و مقرارت که ناظر بر فعالیت‬

‫های اقتصادی می باشد در حقیقت این ذهنیت را که اقتصاد بازار آذاد به معنی آذادی لجام گسیخته شرکت ها و بازیگر ه‪++‬ای‬

‫اقتصادی بازار است را نفی می کند‪ .‬بر عکس‪ ،‬همانطوریه تجربه بزرگترین قدرت ه‪++‬ای اقتص‪++‬ادی جه‪++‬ان نش‪++‬ان میده‪++‬د‪ ،‬این‬

‫کشورها مقرارت بسیار جدی برای نظارت بر فعالیت های اقتصادی و حمایت از رقابت میان ش‪+‬رکت ه‪+‬ای اقتص‪+‬ادی دارن‪+‬د‪.‬‬

‫به گونه مثال در ایاالت متحده امریکا موجودیت و اجرای چنین قوانین سابقه بسیار طوالنی دارد و محاکم وسایر ارگان ه‪++‬ای‬

‫مربوطه با جدیت آنرا تطبیق می کنند‪ +.‬در سال ‪ 1890‬اولین قانون ضد انحصار در آمریک‪++‬ا ب‪++‬ا ن‪++‬ام ق‪++‬انون ش‪++‬رمن ب‪++‬ه تص‪++‬ویب ‪ ‬رس‪++‬ید‪.‬‬

‫اهمیت این قانون و قواعد مربوطه در حدی است ک‪++‬ه حق‪++‬وق حم‪++‬ایت از رق‪++‬ابت اقتص‪++‬ادی بص‪++‬ورت ک‪++‬ل و ق‪++‬انون ش‪++‬رمان در‬

‫ایاالت متحده امریکا بصورت خاص به فرمان آذادی یا مگنا کارتای (‪ )Magna Carta‬تشکیالت اقتصادی مشهور گردی‪++‬ده‬

‫اس‪+‬ت‪ 3.‬در افغانس‪+‬تان هم وض‪+‬ع واج‪+‬رای این مق‪+‬رارات حتمی و ح‪+‬ایز اهمیت اساس‪+‬یفق‪+‬دان‬
‫اس‪+‬ت‪.‬‬
‫ق‪+‬وانین م‪+‬دون در این زمین‪+‬ه‪ ،‬ممکن اس‪+‬ت‬

‫فعاالن اقتصادی را وسوسه كند تا برای ‪  ‬تامین اهداف خود از مسیر رقابت سالم خارج شده و حدود اخالق و انصاف را زیر ‪ ‬پانهند‪.‬‬

‫هر چند دالیل مستندی وجود ندارد تا نشان بدهد‪ +‬که در افغانستان شرکت یا شرکت های رقابت اقتصادی را مح‪++‬دود می کنن‪++‬د‬

‫ولی ادعاهای وجود دارد که بعضی شرکتها به گونه ای فعالیت می کنند که باعث حذف یا محدود نمودن رق‪+‬ابت گردی‪+‬ده و در‬

‫نتیجه کاالها یا خدمات خود را به قیمت دلخواه خود به فروش می رسانند‪ .‬مص‪+‬رف کنن‪++‬دگان ب‪++‬ه گون‪++‬ه مث‪+‬ال عرض‪+‬ه کنن‪++‬دگان‬

‫‪3‬‬
‫‪The Goals and Antitrust and Competition Policy, Stephen Martin, Department of economics, Purdue University‬‬

‫‪2‬‬
‫کاالها و خدمات مختلف را در مقاطع مختلف زمانی متهم می کنند‪ +‬که آنها دربلند رفتن قیمت ها دس‪++‬ت داش‪++‬ته ان‪++‬د‪ .‬این ادعاه‪++‬ا‬

‫مشخصا در مورد بعضی شرکت های مخابراتی‪ ،‬شرکت های عرضه کننده گاز و تیل وجود داش‪++‬ته و وج‪++‬ود دارد‪ .‬ص‪++‬رفنظر‬

‫از اینکه این ادعا ها تا چه اندازه حقیقت داشته یا دارد‪ ،‬یک چیز مسلم است و آن اینکه هر شرکت و هر ش‪++‬خص دنب‪++‬ال من‪++‬افع‬

‫اقتصادی هر چه بیشتر خود هستند‪ +‬و در صورتیکه مقراراتی برای تنظیم فعالیت های آنها نباشد و یا این مقررات اجرا نش‪++‬ود‬

‫در اینصورت عده از این شرکت ها و اشخاص به انحصار و اشکال دیگری از فعالیت های ضد رقب‪++‬اتی دس‪++‬ت خواهن‪++‬د زد و‬

‫درنتیجه به قیمت فقر یک عده اکثریت مصرف کننده‪ +،‬یکعده خاص ثروت بی حد و حصر و غیر قانونی را تص‪++‬احب خواهن‪++‬د‬

‫کرد‪ .‬روی همین ضرورت بوده که بسیاری کشورها مقررات و قوانین را برای حم‪++‬ایت از رق‪++‬ابت در ب‪++‬ازار و جلوگ‪++‬یری از‬

‫هرنوع خالف رفتاری های فعالین اقتصادی بازار که منجر به متضرر شدن مصرف کنن‪++‬دگان میگ‪++‬ردد وض‪++‬ع و اج‪++‬را نم‪++‬وده‬

‫است‪.‬‬

‫همانطوریکه گفته آمدیم‪ ،‬رقابت در سیستم اقتصاد بازار جایگاه خاصی دارد‪ .‬از لحاظ نظری‪ ،‬نظریه پردازان اقتصاد بازار هم‪++‬واره ب‪++‬ه‬

‫ضرورت وجود رقابت سالم در بازار تاکید داشته اند‪ .‬تنها در چنین شرایطی است که این مدل اقتصادی خوب عمل خواهد کرد‪ .‬ش‪++‬اید از‬

‫همینرو است که در حقوق ضد تراست ایاالت متحده هدف هم‪++‬واره حف‪++‬اظت از رق‪++‬ابت در ب‪++‬ازار می باش‪++‬د‪ .‬در توض‪++‬یح اینک‪++‬ه ه‪++‬دف این‬

‫رش‪++‬ته حق‪+‬وقی و ق‪++‬وانین مربوط‪++‬ه آن مث‪++‬ل ق‪++‬انون ش‪++‬رمان ‪Sherman act، Clayton Antitrust Act،FTC Act ، Robinson-‬‬

‫‪ Patman Act‬چه چیز می باشد نظریات مختلف مطرح گردیده است از جمله‪:‬‬

‫هدف کاهش قیمت و افزایش کیفیت کاال و تولیدات می باشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫هدف حمایت از تجارت های خورد برای باقی ماندن در بازار و فعالیت (و رقابت با سایر شرکت ها) در یک فضای آذاد می باشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫هدف کارایی (بازدهی) ‪ efficiency‬می باشد زیرا تصور برآنست که در موجودیت رقابت‪ ،‬ب‪+‬ازدهی ش‪+‬رکت ه‪+‬ا و کیفیت ک‪+‬اال ه‪+‬ا‬ ‫‪-‬‬

‫بیشتر خواهد بود‪.‬‬

‫هدف تامین رفاه مصرف کنندگان می باشد زیرا در صورتیکه شرکت ها ب‪++‬دون توافق‪++‬ات پنه‪++‬انی ک‪++‬ه ب‪++‬ه نح‪+‬وی رق‪++‬ابت را از ب‪++‬ازار‬ ‫‪-‬‬

‫حذف خواهد کرد فعالیت نمایند در اینصورت کاال یا خدمات‪ +‬به بهترین قیمت و کیفیت ممکنه عرضه خواهد شد ک‪++‬ه در نه‪++‬ایت رف‪++‬اه‬

‫مصرف کنندگان را در پی خواهد داشت‪.‬‬

‫هدف کنترول و تنظیم نحوه انتقال پول از مصرف کننده گان به تولید کنندگان می باشد به نحوی که جریان انتقال پول از مص‪++‬رف‬ ‫‪-‬‬

‫کنندگان به تولید کنندگان بصورت متوازن صورت بگیرد‪.‬‬

‫‪3‬‬
‫قابل ذکر است که اکثرا اهداف قانون حمایت از رقابت اقتص‪+‬ادی ب‪+‬ه م‪+‬رور زم‪+‬ان دس‪+‬تخوش تغ‪+‬یرات ش‪+‬ده اس‪+‬ت‪ .‬این اه‪+‬داف در ای‪+‬االت‬

‫متحده امریکا به عنوان مثال‪ ،‬مدون و مشخص نیست بلکه بیشتر تفاسیر و برداشت های محاکم‪ ،‬حقوق دان‪++‬ان واقتص‪++‬اد دان‪++‬ان این کش‪++‬ور‬

‫است که نمایانگر اهداف این قانون (حمایت از رقابت) است‪ .‬امروزه مهمترین و اساس‪++‬ی ت‪++‬رین ه‪++‬دفی ک‪++‬ه ب‪++‬رای این رش‪++‬ته حق‪++‬وقی قای‪++‬ل‬

‫هستند‪ ،‬هدف حراست از رقابت در بازار است که سایر اهداف فوق الذکر می تواند نتیجه این یکی تلقی شود‪ .‬تصور ح‪++‬اکم این اس‪++‬ت ک‪++‬ه‬

‫هرگاه فعالیت های اقتصادی طوری تنظیم شود که رقابت از بین نرود‪ ،‬در اینح‪++‬ال م‪++‬انع ب‪++‬رای ورود س‪++‬ایر رق‪++‬ابت کنن‪++‬ده گ‪++‬ان در ب‪++‬ازار‬

‫وجود نخواهد داشت و در نتیجه هیچ نهاد اقتصادی قادر نخواهد بود که بصورت انحصاری در بازار فعالیت کن‪++‬د‪ ،‬ی‪++‬ا اینک‪++‬ه قیمت‪ +‬ه‪++‬ا را‬

‫باال ببرد و یاهم از کیفیت کاال و خدمات‪ +‬بکاهد‪ .‬لذا امروزه در تفاسیر که محاکم ایاالت متحده امریکا از قوانین فوق الذکر ارائه میده‪++‬د و‬

‫هم در تصامیم آنها دیده می شود که محاکم می خواهند به این سوال پاسخ بدهن‪++‬د ک‪++‬ه آی‪++‬ا عم‪++‬ل م‪++‬ورد اته‪++‬ام ب‪++‬اعث از بین رفتن ی‪++‬ا مح‪++‬دود‬

‫کردن رقابت شده است یا خیر؟ ازهمینرو است که محاکم در قضایای متعدد اتهاماتی را که خدشه ای ب‪++‬ر رق‪++‬ابت وارد نس‪++‬اخته ولی ادع‪++‬ا‬

‫شده که عمل مذکور مصالح دیگر اجتماعی را به خطر انداخته را تحت این عنوان طرد کرده است‪ .‬ب‪++‬ه عن‪++‬وان مث‪++‬ال اگ‪++‬ر ادع‪++‬ا ش‪++‬ود ک‪++‬ه‬

‫اقدام یک شرکت ممکن باعث زیان و خسارت باالی سالمت اعضای جامعه‪ +‬می ش‪++‬ود ی‪++‬ا خط‪++‬ری را متوج‪++‬ه محی‪++‬ط زیس‪++‬ت میس‪++‬ازد‪ ،‬این‬

‫ادعا ها به تنهایی تحت این قانون بررسی نمی گردد زیرا قوانین دیگری است که در زمینه مرعی االجرا می باشد‪ .‬همچنین است دفاعی‪++‬ه‬

‫های تشکیالت و سازمان های اقتصادی که ادعا کرده اند که آنها به این دلیل توافق کرده اند تا باهم رقابت نکنند ک‪++‬ه چ‪++‬نین رق‪++‬ابت ب‪++‬اعث‬

‫خواهد شد که بعضی منافع عامه متضرر گردد مثل موافقت داکتران برای توقف رقابت تحت این عنوان که رقابت در این عرصه لزوم‪++‬ا‬

‫باعث کاهش کیفیت مواظبت های صحی و تداوی خواهد گردید و در نتیجه ص‪++‬حت و س‪++‬المتی اف‪++‬راد جامع‪+‬ه‪ +‬ب‪++‬ه خط‪++‬ر خواه‪++‬د افت‪++‬اد‪ .‬این‬

‫استدالل هیچگاه قابل قبول نیست و نمی تواند استثناء برای اصل آذادی رقابت محسوب شود‪ .‬تصامیمی را که دیوان ع‪++‬الی ای‪++‬االت متح‪++‬ده‬

‫در قضایای از این نوع اتخاذ نموده است نشان می دهد که حفظ رقابت یک اصل بسیار مهم و حتمی است‪ .‬در بسیاری قضایا کافی اس‪++‬ت‬

‫تا مدعی صرف ثابت کند که در اثر اقدام مدعی علیه‪ ،‬رقابت به نحوی از انحا از بین رفته یا محدود شده اس‪++‬ت ک‪+‬ه چ‪++‬نین قض‪++‬ایا باال‪+‬ذات‬

‫‪ per se‬علیه رقابت آذاد محسوب می شود‪ .‬اما قضایای دیگری وجود دارد که بالذات ضد رقابتی نیست اما ‪...‬‬

‫بعضی از عمده فعالیت های که در این رشته و قوانین آن تنظیم می گردد و در نتیجه ممنوع شده است عبارت اند از‪:‬‬

‫تعین قمیت ‪:price fixing‬‬ ‫‪.1‬‬

‫این اقدام غیر قانونی به نحوی صورت می گیرد که دو یا زیاده از دو شخص (حقیقی ی‪++‬ا ش‪++‬رکت) ب‪++‬اهم در م‪++‬ورد ی‪++‬ک قیمت معین ب‪+‬رای‬

‫کاال های مورد فروش توافق می کنند‪ .‬این توافق می تواند به شکل افقی باشد‪ ،‬مثال بین دو تولید کننده یک کاال که ه‪++‬ر دو در ی‪++‬ک س‪++‬طح‬

‫ویک جایگاه قرار دارند ویاهم می تواند عمودی باشد مثل توافق میان تولید کننده و عمده فروش ی‪++‬ا هم پرچ‪+‬ون ف‪++‬روش ک‪++‬ه اینه‪++‬ا در ی‪+‬ک‬

‫سویه اقتصادی از نظر توان اقتصادی‪ ،‬فعالیت اقتصادی و ‪...‬نمی باشند‪ .‬ن‪+‬وع اول بیش‪++‬تر در تض‪+‬اد ب‪+‬ا اه‪++‬داف ق‪+‬وانین حم‪+‬ایت‪ +‬از رق‪++‬ابت‬

‫اقتصادی و حقوق ضد تراست است در حالیکه دومی کمتر قابل نگ‪+‬رانی ب‪+‬رای مح‪+‬اکم ب‪+‬وده و در بعض‪+‬ی م‪+‬وارد اق‪+‬دام ق‪+‬انونی محس‪+‬وب‬

‫‪4‬‬
‫میشود زیرا چنین توافقاتی غالبا بین این سلسله ضروری است‪ .‬قوانین رقابت از حمایت اقتصادی بیشتر از این ناحیه به این گونه فع‪++‬الیت‬

‫های توجه دارد که در بازار آذاد باید رقابت تعین کننده قیمت کاالها و خدمات‪ +‬باشد نه توافقات پنهانی بازیگران بازار‪ .‬مح‪++‬اکم در ای‪++‬االت‬

‫متحده امریکا همیشه از این که خود یا نهاد دیگری قیمت کاال را تعین کند خودداری ک‪++‬رده اس‪++‬ت زی‪++‬را از نظ‪++‬ر آنه‪++‬ا بج‪++‬ز ب‪++‬ازار‪ ،‬معی‪++‬ار‬

‫دیگری برای سنجش قیمت واقعی کاال و خدمات وجود ندارد‪ .‬شاید از همینرو است که مح‪+‬اکم ای‪+‬االت متح‪+‬ده امریک‪+‬ا اس‪+‬تدالل کس‪+‬انی را‬

‫مرتکب این عمل شده اند و مدعی بوده اند که قیمت که آنها باالی آن توافق کرده اند بسیار مناسب و عادالنه است را رد ک‪++‬رده اس‪++‬ت‪ .‬در‬

‫پاره موارد محاکم حتی کسانی را که باالی حد اعظمی قیمت کاال یا خدمات‪ +‬را توافق ک‪++‬رده ان‪++‬د محک‪++‬وم ش‪++‬ناخته ب‪++‬ه دلی‪++‬ل اینک‪++‬ه این تعین‬

‫حداعظمی قیمت ولو اگر بسیار پائین و مناسب باشد قابل قبول نیست زیرا فردا ممکن همین بسیار نامناسب و ب‪++‬اال ش‪++‬مرده ش‪++‬ود‪ .‬عالوت ‪+‬ا ً‬

‫زمانیکه عده ای باالی حد اعظمی قیمت توافق کنند‪ ،‬این قیمت به زودی به عنوان قیمت معمول تب‪++‬دیل ش‪++‬ده ک‪++‬ه در نتیج‪++‬ه ب‪++‬اعث اف‪++‬زایش‬

‫قیمت ها می شود‪ .‬این مثال ها به معنی ان است که مح‪++‬اکم امریک‪++‬ا هیچ معی‪++‬اری را بج‪++‬ز رق‪++‬ابت و خ‪++‬ود ب‪++‬ازار در تعین قیمت و تص‪++‬میم‬

‫براینکه آیا یک فعالیت ضد رقابتی است و یا نیست نمی شناسند‪.‬‬

‫ممانعت گروهی (سایر رقبا از انجام فعالیت های اقتصادی) ‪group boycott:‬‬ ‫‪.2‬‬

‫این اقدامات برای وضع محدودیت در رقابت سایر شرکت ها به منظور حذف رقابت یا کاهش آن صورت می گیرد‪ .‬به گونه مثال هرگاه‬

‫دو شرکت باهم به نحوی توافق کنند که با شرکت ثالث داخل معامله نشوند (خری‪++‬د و ف‪++‬روش) چ‪+‬نین اق‪+‬دامی در این طبق‪+‬ه ق‪++‬رار گرفت‪+‬ه و‬

‫غیر قانونی محسوب میشود‪ .‬البته این اقدام مثل سایر موارد دارای استثنائات و جزئیات مخصوص ب‪++‬ه خ‪++‬ود می باش‪++‬د ک‪++‬ه م‪++‬ا از ذک‪++‬ر آن‬

‫خودداری مینماییم ( مثل اینکه آیا یک چنین توافق میان شرکت اصلی و فرعی ممانعت گروهی است یا خیر؟)‪.‬‬

‫انحصار کردن ‪monopolization:‬‬ ‫‪.3‬‬

‫انحصار یکی از اساسی ترین بحث و نگرانی در این رشته حق‪++‬وقی اس‪++‬ت‪ .‬در حقیقت یکی از انگ‪++‬یزه ه‪++‬ای ق‪++‬انون گ‪++‬زاران امریک‪++‬ایی در‬

‫زمینه قوانین حمایت از رقابت‪ antitrust law‬موجودیت شرکت های بسیار بزرگ یا ضد تراست های بوده ک‪++‬ه ب‪++‬ا انحص‪++‬ار در ب‪++‬ازار‬

‫هر اقدامی را که خود ترجیح می دادند پیاده می کردند که طبعا افزایش قیمت و کاهش کیفیت و سایر زیان ها را متوجه مصرف کنندگان‬

‫می ساخت‪ .‬تصور غالب برآن است که هرگاه در بازار رقابت موجود باشد‪ ،‬هیچ شرکتی قادر نخواهد بود ک‪++‬ه قیمت را اف‪++‬زایش بده‪++‬د ی‪++‬ا‬

‫اینکه از کیفیت تولیدات خود بکاهد زیرا در آنصورت مصرف کننده گان به زودی از خرید تولیدات آن شرکت خ‪++‬ودداری خواهن‪++‬د ک‪++‬رد‪.‬‬

‫امروز یک تغیر در شناختن انحصار به عنوان یک اقدام غیر قانونی رخ داده اس‪++‬ت و آن اینک‪++‬ه در تعین ق‪+‬درت انحص‪++‬ار ی‪+‬ک ش‪++‬رکت و‬

‫اعمال این قدرت (برای اخراج سایر شرکت ها از بازار به شیوه های غیر قانونی یا هر اقدام غ‪+‬یر ق‪++‬انونی دیگ‪++‬ر) مالک ه‪++‬ای متع‪++‬دد در‬

‫نظر گرفته میشود‪ .‬در بعضی قضایا‪ ،‬دیوان عالی ای‪+‬االت متح‪++‬ده ش‪+‬یوه ه‪+‬ا و فرم‪++‬ول ه‪+‬ای اقتص‪+‬ادی و نظری‪+‬ات اقتص‪+‬اد دان‪+‬ان را مالک‬

‫تصمیم گیری خود قرار داده است‪ .‬عوامل ذیدخل دیگر مثل انحصار در ن‪+‬وع ک‪++‬اال (ب‪++‬ه گون‪++‬ه ک‪++‬ه مص‪++‬رف کنن‪++‬ده امک‪++‬ان گ‪++‬زینش و ب‪++‬دیل‬

‫دیگری برای آن نداشته باشد) و بازار ( اینکه مصرف کننده گان از نظر فاصله یا هر دلی‪+‬ل دیگ‪++‬ری ب‪++‬ه ب‪++‬ازار دیگ‪++‬ری دسترس‪++‬ی نداش‪++‬ته‬

‫‪5‬‬
‫باشند) هم در نظر گرفته می شود‪ .‬مهمتر از همه‪ ،‬اینکه شرکت های که از توان اقتص‪++‬ادی انحص‪++‬اری برخ‪++‬وردار اس‪++‬ت بای‪++‬د ب‪++‬ه اق‪++‬دامی‬

‫متوسل شود که رقابت را محدود کرده یا آنرا از بین ببرد‪ .‬این بدان معنی است که تنها وجود عناصر فوق الذکر ب‪++‬رای محک‪++‬وم ش‪++‬ناختن‬

‫یک شرکت کافی نیست بلکه بایست شرکت مذکور به عملی متوسل شود که رقابت را حذف یا محدود کن‪++‬د‪ .‬دلی‪++‬ل این عنص‪++‬ر اساس‪++‬ی این‬

‫است که یک قدرت انحصاری در غالب موارد بهتر عمل می تواند مثل اینکه امکان تحقیق و بهب‪++‬ود کیفیت ک‪++‬اال تنه‪++‬ا از عه‪++‬ده این چ‪++‬نین‬

‫شرکت های بزرگ بر می آید‪ .‬به هر ترتیب‪ ،‬هرگاه یک شرکت بزرگ که به نحوی از انحا انحصار داشته باش‪++‬د بص‪++‬ورت ب‪++‬القوه ب‪++‬رای‬

‫رقابت در بازار یک تهدید شمرده می شود و ارگان های قضایی با دقت به این موارد رسیدگی می کند‪.‬‬

‫قیمت تجاوزی ‪:predatory price‬‬ ‫‪.4‬‬

‫این اقدام غیر قانونی به گونه ای است که یک شرکت قیمت‪ +‬کاال را نسبت به شرکت دیگر پائین می آورد و بعد ازینک‪++‬ه ش‪++‬رکت رقیب را‬

‫از میدان خارج ساخت به افزایش مجدد قیمت کاال متوسل میشود‪ .‬برای اثبات این اقدام‪ ،‬مدعی بای‪++‬د دو عنص‪++‬ر را ث‪++‬ابت کن‪++‬د‪ :‬یکی اینک‪++‬ه‬

‫قیمت از حدی که معمول و ممکن است پایین تر است (یعنی این کاهش نه در اثر یک مدیریت خوب تولیدی‪ ،‬ابتکار‪ ،‬یا هر اق‪++‬دام ق‪++‬انونی‬

‫دیگر است بلکه عمدا و خاصتا برای بیرون راندن شرکت رقیب (مدعی) از بازار می باشد) و هم اینکه احتمال بس‪++‬یار ق‪++‬وی وج‪++‬ود دارد‬

‫که شرکت بعدا دوباره قیمت را باال ببرد (‪ .)Recouping‬این اقدام غیر ق‪++‬انونی هم ممکن اس‪++‬ت در ف‪++‬روش ک‪++‬اال از ط‪++‬رف ی‪++‬ک ش‪++‬رکت‬

‫اتخاذ شود و هم در خرید کاال که نوع دومی معوال برای بیرون راندن شرکت حری‪+‬ف از ب‪+‬ازار ص‪+‬ورت می گ‪+‬یرد ت‪+‬ا ب‪+‬ا اف‪+‬زایش م‪+‬وقت‬

‫قیمت خرید وضیعتی را فراهم سازد که در نهایت خود شرکت به عنوان یگانه شرکت در بازار ب‪++‬اقی بمان‪++‬د ‪ Oligopoly‬و ب‪++‬ه اینطری‪++‬ق‬

‫رقیب را از بازار حذف و خود به گونه مطلوب فعالیت کند‪.‬‬

‫نمونه های دیگری هم است که توس‪++‬ط این ق‪++‬وانین ممن‪+‬وع اعالم ش‪+‬ده ک‪++‬ه تفص‪+‬یل ه‪+‬ر ی‪+‬ک از حوص‪+‬له این مقال‪+‬ه خ‪++‬ارج اس‪++‬ت‪ .‬و ام‪+‬ا در‬

‫افغانستان بنا به دالیل مختلف از جمله تغیرات متعددی که در زمینه قانون اساسی رخ داده و در نتیجه نظام ه‪++‬ای اقتص‪++‬ادی و سیاس‪++‬ی هم‬

‫ب‪++‬ه تب‪++‬ع آن تغ‪++‬یر نم‪++‬وده و هم ب‪++‬ه دلی‪++‬ل نداش‪++‬تن تجرب‪++‬ه ط‪++‬والنی در زمین‪++‬ه نظ‪++‬ام اقتص‪++‬اد ب‪++‬ازار‪ ،‬مق‪++‬رارت ک‪++‬افی در زمین‪++‬ه وج‪++‬ود ن‪++‬دارد‪.‬‬

‫همانطوریکه در ابتدا تذکر رفت‪ ،‬قانون اساسی جدید افغانستان نظام اقتصاد بازار را پذیرفته ودولت را ملزم نموده تا " س‪++‬رمایه‌گذاری‌ها‬

‫و تشبثات خصوصی را مبتنی بر نظام اقتصاد بازار‪ ،‬مطابق به احکام قانون‪ ،‬تشویق‪ ،‬حمایت‪ +‬و مصونیت آن‌ها را تضمین" نماید‪ .‬قوانین‬

‫فرعی برای توضیح بیشتر این ماده و تامین "مصؤنیت" تشبثات خصوصی ک‪++‬ه ارتب‪++‬اط ب‪++‬ه مبحث فعلی دارد ت‪++‬ا هن‪++‬وز تص‪++‬ویب نگردی‪++‬ده‬

‫است‪ .‬اخیرا پارلمان افغانستان باالی مسوده قانون حمایت از رقابت اقتصادی کار نموده ولی تا ح‪++‬ال این ق‪++‬انون تص‪++‬ویب نگردی‪++‬ده اس‪++‬ت‪.‬‬

‫در بعضی قوانین دیگر به این مهم اجماال اشاره شده که کافی نمی باشد مثل قوانین ناظر بر سرمایه گذاری خارجی و ق انون مخ ابرات (‬

‫‪ . )telecommunications‬در قانون سرمایه گذاری مقرارت مربوط به سرمایه گذاری (داخلی و خارجی) درج گردیده ام‪++‬ا در ق‪++‬انون‬

‫مخابرات بحثی در مورد رقابت و انحصار گشوده شده است‪ .‬فصل هفتم این ق‪++‬انون ب‪++‬ه بحث رق‪++‬ابت می پ‪++‬ردازد و قواع‪++‬دی را در زمین‪++‬ه‬

‫‪6‬‬
‫های ندادن اجازه فعالیت به شرکت های که از توان اقتصادی قابل مالحظه ای در بازار بر خ‪++‬وردار هس‪++‬تند تحت ش‪++‬رایط معین‪ ،‬تعری‪++‬ف‬

‫توان اقتصادی قابل مالحظه در بازار )‪ ،Significant Market Power (SMP‬تعریف فعالیت های ضد رقابتی و تعین معیار ب‪++‬رای‬

‫این فعالیت ها و غیره مسایل بسیار ضروری بحث می کند‪ .‬به نظر من‪ ،‬وضع مقرارت ناظر بر چنین فعالیت ها و ایجاد نهاد ه‪++‬ای س‪++‬الم‬

‫در پهلوی تقویت محاکم‪ +‬و تقویت حاکمیت‪ +‬قانون در شرایط فعلی افغانستان بسیار ض‪+‬روری اس‪+‬ت‪ .‬در کش‪+‬وریکه مش‪+‬کالت عدی‪+‬ده ای در‬

‫نهاد های دولتی از یکطرف وج‪+‬ود دارد و از ط‪+‬رف دیگ‪+‬ر تالش ب‪+‬رای جلب س‪+‬رمایه گ‪++‬ذاری ه‪++‬ا ص‪+‬ورت می گ‪+‬یرد و هم فع‪+‬الیت ه‪+‬ای‬

‫اقتصادی در حدی آغ‪++‬از گردی‪++‬ده‪ ،‬ب‪++‬دون این مق‪++‬رارت و اج‪++‬رای آنه‪++‬ا نبای‪++‬د انتظ‪++‬ار زی‪++‬ادی از رش‪++‬د مت‪+‬وازن و رف‪++‬اه اقتص‪++‬ادی داش‪++‬ت‪ .‬ب‪++‬ا‬

‫درنظرداشت اهمیت و ضرورت چنین قواع‪+‬د و مق‪+‬رارت‪ ،‬الزم اس‪+‬ت ت‪+‬ا پارلم‪+‬ان افغانس‪+‬تان ق‪+‬وانین م‪+‬وثری را در زمین‪+‬ه تص‪+‬ویب و هم‬

‫ادارات مربوطه ترتیبات الزم را برای نظارت در بازار و حمایت از رقابت های اقتصادی در دست گیرن‪++‬د‪ .‬ب‪++‬دین منظ‪++‬ور الزم اس‪++‬ت ت‪++‬ا‬

‫مطالعات مقایسوی در این زمینه صورت گرفته و از تجارب سایر کشورها در زمینه استفاده گردد‪ .‬در قوانین نافذه ب‪+‬ر چ‪+‬نین فع‪++‬الیت ه‪++‬ا‬

‫حتی المقدور کوشیده شود تا فعالیت های مختلف که ممکن رق‪+‬ابت را خدش‪+‬ه دار س‪+‬اخته ی‪+‬ا م‪+‬وجب زی‪+‬ان مص‪+‬رف کنن‪+‬دگان وی‪+‬اهم س‪+‬ایر‬

‫شرکت ها و اشخاص می گردد تعریف و تنظیم گردد‪ .‬البته قابل ت‪+‬ذکر اس‪+‬ت ک‪+‬ه وض‪+‬یعت فعلی افغانس‪++‬تان ایج‪+‬اب میکن‪++‬د ت‪++‬ا حم‪++‬ایت الزم‬

‫حقوقی از شرکت های داخلی و خارجی صورت گرفته و سرمایه گذاری ها تش‪++‬ویق گ‪++‬ردد‪ .‬یکی از الزم‪++‬ه ه‪++‬ای جلب و تش‪++‬ویق س‪++‬رمایه‬

‫گذاری ها ایجاد تسهیالت برای شرکت های ذیعالقه اس‪+‬ت ولی این تس‪+‬هیالت نبای‪+‬د در ح‪+‬دی باش‪+‬د ک‪+‬ه ش‪+‬رکت ه‪+‬ا و ب‪+‬ازیگران ب‪+‬ازار ب‪+‬ه‬

‫انحصار و یا انواع دیگر فعالیت های ضد رقابتی که قبال ذکر گردی‪++‬د دس‪++‬ت بزنن‪++‬د‪ .‬همچن‪++‬ان ض‪++‬روری اس‪++‬ت ت‪++‬ا ظ‪+‬رفیت الزم در مح‪++‬اکم‪+‬‬

‫افغانستان برای تطبیق این قواعد مهیا گردیده و هم این بحث‪ ،‬که در افغانتسان جدید میباشد‪ ،‬داخل کریکولم درسی دانشکده های مربوط‪++‬ه‬

‫(مشخصا دانشکده حقوق و شرعیات) گردد‪.‬‬

‫‪Rohullah Azizi‬‬

‫‪7‬‬