‫فصل دوم‬

‫اصول و موازین محاسبه‬

‫‪1‬‬
 ‫اهداف آموزشی‬

‫• محصالن پس از ختم موضوعات درسی این فصل قادر‬

‫خواهند بود تا‪:‬‬

‫‪ .1‬اصول و موازین عمومی محاسبه را شناسایی کنند‪.‬‬

‫‪ .2‬اصول و موازین محاسبه دولتی را بدانند‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫مقدمه‬
‫• اصول و موازین محاسبه قوانین و قواعد کلی‬
‫است که مورد قبول گروه بیشتری از اهل فن‬
‫میباشد و عمالً سرمشق و رهنمای آنان قرار‬
‫میگیرد‪ ،‬بدون پیروی از این قواعد عملیات‬
‫محاسبه و نتایج حاصله از آن دارای مفهوم‬
‫مشترک برای عموم مردم نخواهد بود‪.‬‬

‫‪3‬‬
 ‫اصول و موازین عمومی محاسبه‬
‫‪.1‬اصل واقعیت‬
‫‪.2‬اصل ثبات رویه‬
‫‪.3‬اصل افشای حقایق‬
‫‪.4‬اصل وضع عواید یک دوره از مصارف همان دوره‬
‫‪.5‬اصل محاسبه تعهدی‬
‫‪.6‬اصل اصطالحات‬
‫‪4‬‬
‫اصول و موازین عمومی محاسبه‬
‫‪ .7‬اصل طبقهبندی متحدالشکل حسابها‬
‫‪ .8‬اصل احتیاط (محافظه کاری)‬
‫‪ .9‬اصل دفترداری مضاعف یا دو طرفه‬
‫‪ .10‬اصل گزارش نویسی‬
‫‪ .11‬اصل تفتیش‬
‫‪ .12‬اصل سازمان محاسبه‬
‫‪5‬‬
 ‫اصل واقعیت‬

‫‪ o‬اصل کلی این است که قضاوت و عقاید شخصی‪،‬‬

‫تقریب و تخمین باید حتیاالمکان تأثیری بر‬
‫محاسبه و نتایج حاصله از آن نداشته باشد‪.‬‬
‫‪ o‬باید کوشید تا عملیات و صورت حسابها و‬
‫گزارشهای مالی مبتنی بر حقایق و واقعیت باشد‪.‬‬
‫‪6‬‬
 ‫اصل ثبات رویه‬
‫‪ o‬محاسب باید از مهمترین روشهای موجود برای‬
‫انجام محاسبات‪ ،‬ثبت‪ ،‬طبقهبندی‪ ،‬تلخیص و‬
‫نتیجهگیری از ارقام استفاده کند‪.‬‬
‫‪ o‬هنگامی که روش الزم برای هر مرحله از مراحل‬
‫کار او تعیین شد؛ باید کوشش کافی بعمل آورد تا‬
‫از همان رویه در سنوات مالی بعدی نیز پیروی‬
‫کند‪.‬‬
‫‪7‬‬
 ‫اصل افشای حقایق‬
‫‪ o‬در سازمانهای دولتی محاسبین مؤظف اند که‬
‫حقایق را بطور کامل آشکار سازند‪ ،‬در غیر این‬
‫صورت حاصل کار آنها و گزارشهای مالی مفید و‬
‫کافی نخواهد بود‪.‬‬
‫‪ o‬مثالً افشای حقایق مبنی بر حریق و نابودی دارایی‬
‫و صورت حسابها‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫اصل وضع عواید یک دوره از مصارف همان دوره‬

‫‪ o‬در تعیین مفاد یک دوره مالی باید تمام اقالم‬

‫عواید و مصارف همان دوره محاسبه شود‪ .‬در‬
‫مقابل عواید حصول شده یا نشده یک دوره‬
‫باید مصارف کسب عواید را نیز در نظر بگیریم‬
‫تا حسابات همان دوره دقیق بررسی گردد و از‬
‫سیستم محاسبه تعهدی استفاده گردد‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫اصل محاسبه تعهدی‬

‫‪ o‬در محاسبه تعهدی به مجرد اینکه پرداخت مبلغ‬

‫قطعیت مییابد و یا تأثیر عایدی محقق میشود‪،‬‬
‫جریان امر در دفاتر ثبت میشود حتی اگر هنوز‬
‫پول حصول و یا پرداخت نشده باشد‪.‬‬

‫‪10‬‬
 ‫اصل اصطالحات‬
‫‪ o‬اصطالحات محاسبه نباید در هر دوره جدید به‬
‫معنی و مفهوم تازه بکار رود‪ .‬تمام حسابهای که‬
‫در سیستم محاسبه نگهداری میشوند‪ ،‬رابطه‬
‫نزدیک و دایمی با گزارشهای مالی و سند بودجه‬
‫دارد و هر یک از آنها مکمل یکدیگر محسوب‬
‫میشوند‪ .‬بنابراین اصطالحات باید در همه آنها‬
‫همانند و مفهوم مشترک داشته باشد‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫اصل طبقهبندی متحدالشکل حسابها‬

‫‪ o‬طبقهبندی حسابها در دفاتر حساب باید با‬

‫طبقهبندی مذکور صورت حسابها همانند باشد‪.‬‬
‫‪ o‬باید سعی شود که حسابها در همه سازمانهای‬
‫که فعالیتهای مشابه انجام میدهند بطور‬
‫متحدالشکل طبقهبندی شوند‪.‬‬
‫‪12‬‬
 ‫اصل احتیاط (محافظه کاری)‬
‫‪ o‬باید کوشش الزم بعمل آید که درآمد حاصله بیش‬
‫از آنچه واقعیت دارد؛ در حسابها منظور نشود‪.‬‬
‫مراعات این اصل در محاسبه تجارتی حایز اهمیت‬
‫بیشتر است‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫اصل دفترداری مضاعف یا دو طرفه‬
‫‪ o‬با استفاده از روش دفترداری مضاعف میتوان‬
‫توازن حسابها و نظم سیستم ثبت معامالت‬
‫را همواره حفظ کرد‪.‬‬
‫‪ o‬در این روش اثر دو جانبه معامالت بطور واضح‬
‫معلوم میشود و به سهولت میتوان به علل‬
‫افزایش یا کاهش یک حساب پیبرد‪.‬‬
‫‪14‬‬
 ‫اصل گزارش نویسی‬
‫‪ o‬هر سازمان دولتی یا خصوصی باید حداقل یک بار‬
‫در سال ضمن صورت حساب جامع خالصه‬
‫فعالیتهای مالی و وضع موجود خود را گزارش‬
‫دهد‪.‬‬
‫‪ o‬سیستم محاسبه باید طوری مجهز گردد که بتوان‬
‫بهترین کاملترین صورت حسابها و گزارشها را‬
‫تهیه و تنظیم کرد‪.‬‬
‫‪15‬‬
 ‫اصل تفتیش‬
‫‪ o‬عملیات محاسبه و صورت حسابها باید حداقل‬
‫سال یکبار مورد رسیدگی قرار گیرد و این حساب‬
‫رسمی باید توسط یک مقام با صالحیت که عضو‬
‫سازمان مورد رسیدگی نباشد‪ ،‬بعمل آید‪.‬‬
‫‪ o‬معموالً صورت حساب سازمانها توسط مفتشان‬
‫رسمی بررسی میشود‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫اصل سازمان محاسبه‬
‫‪ o‬در هر مؤسسه تمام حسابها باید زیر نظر یک نفر‬
‫اداره شود که وی مسؤل نگهداری این حسابها و‬
‫نظارت در انجام عملیات محاسبوی است‪ ،‬با تمرکز‬
‫امور محاسبه مراحل مختلفه محاسبه به وقت‬
‫بیشتری کنترل میشود‪.‬‬
‫‪17‬‬
 ‫اصول و موازین محاسبه دولتی‬

‫‪ .1‬اصل محاسبه بودجوی‬

‫‪ .2‬اصل تقدم روش محاسبه تعهدی در سطح ارقام‬
‫مصارف‬
‫‪ .3‬اصل تأمین اعتبار و ایجاد تعهد‬
‫‪ .4‬اصل فقدان محاسبه و ضرر‬
‫‪18‬‬
 ‫اصول و موازین محاسبه دولتی‬

‫‪ .5‬اصل فقدان حسابهای سرمایه‬

‫‪ .6‬اصل تقدم قوانین و مقررات‬
‫‪ .7‬اصل تفکیک اقالم ثابت‬
‫‪ .8‬اصل لزوم پیروی از اصول و موازین محاسبه‬
‫تجارتی در سازمانهای که از طریق مؤسسات‬
‫انتفاعی خصوصی اداره میشود‪.‬‬
‫‪19‬‬
 ‫اصل محاسبه بودجوی‬
‫‪ o‬وجود بودجه شرط الزم برای اداره یک سازمان‬
‫دولتی است‪.‬‬
‫‪ o‬منظور اصلی از حسابهای بودجوی ثبت عواید‬
‫پیشبینی شده از منابع مختلف و مصارف مجاز در‬
‫یک دوره مالی میباشد‪ .‬عواید به تدریج حصول‬
‫میشود و مخارج انجام مییابد‪.‬‬

‫‪20‬‬
‫اصل تقدم روش محاسبه تعهدی در سطح ارقام مصارف‬

‫‪ o‬در محاسبه دولتی استفاده از رویه محاسبه تعهدی‬

‫در مورد ثبت ارقام مصارف مهمتر از بکار بردن این‬
‫روش در مورد ثبت عواید است‪.‬‬
‫‪ o‬کنترل مصارف به منظور اینکه مخارج از پیشبینی‬
‫بودجه تجاوز نکند؛ از اساسیترین وظایف اداره‬
‫امور مالی در سازمانهای دولتی است‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫اصل تأمین اعتبار و ایجاد تعهد‬
‫‪ o‬در نتیجه استفاده از سیستم محاسبه موجودی در‬
‫مؤسسات دولتی پرداخت تمام مخارج این مؤسسات‬
‫باید قبالً تعهد شود؛ انجام این تعهد بنام تأمین اعتبار و‬
‫در عرف اداری افغانستان بنام تصدی دارایی یا‬
‫موجودیت تخصیص نامیده میشود‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫اصل فقدان محاسبه و ضرر‬
‫‪ o‬سازمانهای دولتی به منظور کسب مفاد تأسیس‬
‫نشده اند‪ .‬بنابراین محاسبه مفاد و ضرر نیز در این‬
‫قبیل مؤسسات وجود ندارد‪ ،‬مگر در برخی از‬
‫تأسیسات عامالمنفعه از قبیل تأسیسات برق‪ ،‬آب‪،‬‬
‫گاز‪ ،‬مخابرات و غیره مهم میباشد‪.‬‬
‫‪23‬‬
 ‫اصل فقدان حسابهای سرمایه‬
‫‪ o‬در محاسبه دولتی حسابهای که حاکی از عالقه‬
‫مالکیت افراد نسبت به اموال دولتی باشد وجود‬
‫ندارد‪ .‬در این سیستم حسابها مانند حسابهای‬
‫شرکا‪ ،‬اسهام سرمایه‪ ،‬اسهام مجاز‪ ،‬اسهام عادی و‬
‫ممتاز نمیتوان یافت‪.‬‬
‫‪24‬‬
 ‫اصل تقدم قوانین و مقررات‬
‫‪ o‬در تمام مراحل ثبت‪ ،‬طبقهبندی‪ ،‬تلخیص‬
‫حسابها و تفسیر نتایج حاصله تابعیت از اصول و‬
‫موازین فن محاسبه مقررات و قوانین هر دو‬
‫ضروری است و اکثراً قوانین مقررات ترجیح داده‬
‫میشود‪.‬‬
‫‪25‬‬
 ‫اصل تفکیک اقالم ثابت‬
‫‪ o‬در محاسبه دولتی اقالم ثابت مانند دارایی ثابت و‬
‫بدهی طویلالمدت در حسابهای مستقل و متمایز‬
‫اقالم جاری نگهداری شود‪ ،‬علت اساسی این امر این‬
‫است که اقالم دارایی ثابت و قرض طویلالمدت از‬
‫محل عواید جاری پرداخت نمیشود‪.‬‬

‫‪26‬‬
‫اصل لزوم پیروی از اصول و موازین محاسبه تجارتی در سازمانهای‬
‫که از طریق مؤسسات انتفاعی خصوصی اداره میشود‬

‫‪ o‬تعدادی از سازمانهای وابسته به دولت شاروالیها‬

‫به شکل مؤسسات تجارتی اداره میشوند‪ .‬این‬
‫سازمانها شامل تمام محدودیتهای سیاسی و‬
‫کنترل مالی که در ادارات دولتی وجود دارد‪،‬‬
‫نیستند‪.‬‬
‫‪27‬‬
 ‫سواالت آموزشی‬
‫منظور از اصل ثبات رویه چیست؟ با مثال واضح سازید‪.‬‬ ‫‪o‬‬
‫منظور از افشای حقایق در صورتهای مالی چیست؟ با مثال‬ ‫‪o‬‬
‫واضح سازید‪.‬‬
‫منظور از اصل احتیاط چیست؟ با مثال واضح سازید‪.‬‬ ‫‪o‬‬
‫منظور از اصل تقدم رویه محاسبه تعهدی در سطح ارقام‬ ‫‪o‬‬
‫مصارف چیست؟‬
‫منظور از اصل فقدان محاسبه و ضرر چیست؟‬ ‫‪o‬‬
‫منظور از اصل تقدم قوانین و مقررات چیست؟ با مثال واضح‬ ‫‪o‬‬
‫سازید‪.‬‬
‫‪28‬‬