‫ماهنامه علمی اکتشاف و تولید نفت و گاز| شماره ‪170‬‬

‫‌‌‬

‫نحوه مدیریت مالی و حسابداری در قراردادهای عملیاتی مشترک در صنعت نفت و گاز‬

‫محمد توکلی محمدی‪ ،‬استادیار گروه حسابداری و علوم مالی دانشگاه صنعت نفت منصور احمد نژاد‪ ،‬استادیار گروه حقوق نفت وگاز دانشگاه‬
‫صنعت نفت علی اسحق زاده*‪ ،‬کارشناس ارشد مالی دانشگاه صنعت نفت‬

‫اطالعات مقاله‬ ‫چکیده‬

‫تاریخ ارسال نویسند   ه‪98/04/12 :‬‬‫تمرکز س��رمایه‌های هنگفت‪ ،‬ریسک باال در فعالیت‌های اکتش��اف نفت و گاز‪ ،‬استفاده از مزایای نسبی و‬
‫تاریخ ارسال به د   اور‪98/04/23 :‬‬
‫صرفه‌های اقتصادی‪ ،‬برخی الزامات قانونی‪ ،‬لزوم کنترل و نظارت بر عملیات و س��ایر موارد از گذش��ته دور‬
‫تاریخ پذیرش د   اور‪98/05/29 :‬‬
‫منجر به پیچیدگی صنعت نفت و گاز شده و بسیاری از رقبای سرسخت در این صنعت را برآن داشته است‬
‫تا سرمایه و تخصص خود را در قالب قراردادهای مشارکت با یکدیگر ترکیب نمایند‪ .‬اتحاد سرمایه‌ها و منافع‬
‫در قالب قراردادهای مشارکت‪ ،‬مستلزم تبیین روابط عملیاتی‪ ،‬حقوقی و مالی بین شرکاست‪ .‬پژوهش حاضر‬
‫به تبیین نحوه حسابداری رویدادها و مبادالت مالی بین شرکاء در قراردادهای عملیات مشارکت می‌پردازد‬
‫و س��عی دارد ش��کاف موجود در این زمینه را تا حد امکان پوش��ش دهد‪ .‬بدیهی است که پرداختن به نحوه‬
‫حسابداری رویدادهای مالی در عملیات مشترک با توجه به نقش و اهمیت فوق العاده منابع مالی در اجرای‬
‫موث��ر قراردادهای نفت وگاز و نیز با عنایت به جایگاه صنع��ت نفت وگاز در تحقق اقتصاد مقاومتی بیش از‬
‫پیش احس��اس می‌ش��ود؛ از این رو این پژوهش در تالش اس��ت به حل بسیاری از مسائل مالی موجود بین‬
‫ذینفعان عملیات مش��ترک کمک نموده و اجرای قراردادهای عملیات مش��ترک را سرعت بخشد‪ .‬همچنین واژگان کلید ی‪:‬‬
‫عملیات مشترک‪ ،‬مش��ارکت خاص‪ ،‬رویه‬
‫نتایج این پژوهش برای مذاکره‌کنندگان‪ ،‬حسابداران‪ ،‬حسابرسان و تحلیلگران مالی دست اندرکار در صنعت‬
‫حسابداری‪ ،‬حسابرسی‪ ،‬صنعت نفت وگاز‬
‫عظیم نفت وگاز جهت اتخاذ تصمیمات مالی بهینه مثمر ثمر خواهد بود‪.‬‬
‫مقدمه‬
‫از ی��ک مخزن مقرون به صرف��ه نخواهد بود [‪ .]4‬دربرخی م��وارد الزامات‬ ‫از زمانی که "کلنل ادوین دریک " در س��ال ‪ 1859‬میالدی نخس��تین چاه‬
‫قانونی و مق��ررات موجود (برای مثال قانون من��ع حفر چاه‌های متعدد در‬ ‫تج��اری نفت وگاز را در نزدیکی تیتس��ویل در ایالت پنس��یلوانیا حفر کرد‬
‫یک منطقه جغرافیایی) ش��رکت‌های بین‌المللی را مل��زم به انجام عملیات‬ ‫تاکن��ون‪ ،‬صنع��ت تولید نف��ت و گاز در جهان دچار جنجال‌ه��ا‪ ،‬تحرکات‪،‬‬
‫در قالب قرارداد مش��ارکت می‌نماید‪ .‬گاهی نیز مالکان منابع معدنی تمایل‬ ‫توطئه‌ها‪ ،‬خوش‌اقبالی‌های س��ریع و ورشکس��تگی‌های بسیاری شده است‪.‬‬
‫دارند هرگونه عملیات توسعه یا بهره‌برداری از منابع نفت وگاز‪ ،‬با مشارکت‬ ‫تمرکز س��رمایه‌های هنگفت و ریس��ک باال در فعالیت‌های اکتشاف نفت و‬
‫آنها صورت پذیرد‪ .‬رویه‌های مناس��ب برای رفت��ار صیانتی با مخازن نفت و‬ ‫گاز نی��ز در نوع خود منجر به پیچیدگی صنعت نفت و گاز ش��ده اس��ت و‬
‫گاز مس��تلزم اعمال نظارت و کنترل از سوی مالکان منابع نفت و گاز است‬ ‫این صنعت را عمدت ٌاً با این دو ویژگی به همه شناس��انده است [‪ .]5‬در این‬
‫و اغلب باعث س��وق دادن آنها به سوی مشارکت در عملیات با شرکت‌های‬ ‫صنعت‪ ،‬مخارج هنگفتی قبل از اینکه حتی ذخایر نفت وگاز کش��ف ش��ود‬
‫بین‌المللی نفت و گاز می‌ش��ود‪ .‬باعنایت به آنچه گفته شد می‌توان دریافت‬ ‫به وقوع می‌پیوندد‪ .‬از این رو بس��یاری از رقبای سرس��خت در این صنعت‪،‬‬
‫ایج��اد مش��ارکت‌های مختلف در صنعت نفت و گاز موضوعی تازه نیس��ت‪.‬‬ ‫از گذش��ته‌های دور س��رمایه و تخصص خود را در قالب عملیات مشترک با‬
‫فعاالن صنعت نفت و گاز عمدتاً با دو ش��کل عمومی قراردادهای مشارکت‬ ‫یکدیگر ترکیب نموده‌اند‪ .‬تس��هیم مخارج و توزیع ریس��ک از طریق ایجاد‬
‫مواجه‌اند قرارداد مش��ارکت خاص (‪ )JVC‬و موافقت نامه عملیات مشترک‬ ‫مشارکت‌ها‪ ،‬به ش��رکت‌های بین‌المللی نفت وگاز جرات می‌دهد مسئولیت‬
‫(‪ .)JOA‬درصنعت نفت و گاز‪ ،‬مش��ارکت خاص با هدف تحصیل‪ ،‬اکتشاف‪،‬‬ ‫خطیر اکتش��اف‪ ،‬توس��عه و تولید نف��ت و گاز حتی در ش��رایط پرهزینه و‬
‫توس��عه یا بهره‌برداری از ذخایر نفت وگاز ایجاد می‌ش��ود‪ .‬برای نیل به این‬ ‫مخاطره آمیز نظیر فراساحل را تقبل نمایند‪ .‬حتی در حالت کم هزینه و کم‬
‫هدف‪ ،‬در هر مش��ارکت دس��تورالعمل‌ها‪ ،‬مق��ررات و تعاریف خاصی وجود‬ ‫خطر بودن عملیات نیز‪ ،‬ش��رکت‌های بین‌المللی به منظور دستیابی به مزایا‬
‫دارد که محدوده وظایف و اختیارات هر ش��ریک را نشان می‌دهد و تشکیل‬ ‫و صرفه‌های اقتصادی مایل به تش��کیل مش��ارکت خواهند بود‪ .‬در صورتی‬
‫مشارکت معموالً با آوردن سرمایه نقدی یا انتقال دارایی‌های واقعی از سوی‬ ‫که در یک منطقه تحت پوش��ش چندین قرارداد‪ ،‬قرار باشد از تکنیک‌های‬
‫شرکاء ذینفع (سهم الشرکه) همراه است [‪.]3‬‬ ‫ازدیاد برداشت استفاده شود‪ ،‬اجرای این تکنیک برای یک مخزن یا قسمتی‬

‫   هد   ار مکاتبات (‪)ali_eshaghzade@yahoo.com‬‬

‫* نويسند    ‌ه عهد ‌‌‬

‫‪43‬‬

‫‪ -1‬موافقت‌نامه عملیات مشترک وکمیته راهبری عملیات‪ 4‬‬
‫موافقت‌نامه عملیات مشترک‪ ،‬قراردادی است که به موجب آن شرکت‌های‬
‫اکتش��افی‪ -‬تولی��دی دریک منطقه خاص صاحب حق عملیاتی می‌ش��وند‪.‬‬
‫موافق��ت نامه‌های عملیات مش��ترک انواع مختلفی دارن��د اما اصول کلی و‬
‫اه��داف همه آنها مش��ترک اس��ت‪ .‬هدف کل��ی موافقت‌نامه‌ه��ای عملیات‬
‫مش��ترک‪ ،‬تعیی��ن حقوق و مس��ئولیت‌های تمامی ش��رکاء اس��ت‪ .‬ویژگی‬
‫مش��ترک و اولیه در تمام قرارداد‌های عملیات مش��ترک این است که نحوه‬
‫اداره‌ عملیات را مش��خص‌می‌کند [‪ .]1‬در هر قرارداد عملیات مش��ترک به‬
‫وضوح می‌توان مواردی نظیر تعاریف‪ ،‬حقوق‪ ،‬وظایف و مسئولیت هر یک از‬
‫شرکاء‪ ،‬منطقه تحت پوشش عملیات‪ ،‬سهم هر شریک از درآمدها و مخارج‪،‬‬
‫برنام��ه‪ ،‬بودجه‌بندی و زمانبندی اجرای عملیات‪ ،‬راهکارها و تدابیر الزم در‬
‫هنگام اعالم ورشکس��تگی یک ش��ریک و یا ناتوانی یک شریک در پرداخت‬
‫س��هم خود از مخ��ارج‪ ،‬تاریخ تنفیذ و خاتمه عملیات‪ ،‬نحوه تس��هیم نفت‪،‬‬
‫گاز و س��ایر محصوالت تولید شده‪ ،‬نحوه ترک میدان و برچیدن تأسیسات‪،‬‬
‫پرداخت ان��واع مالیات‌ها‪ ،‬تعهدات بیمه‌ای ذینفع��ان‪ ،‬نحوه حل اختالفات‪،‬‬
‫قوه قاهره و غیره را مش��اهده نمود [‪ .]2‬عملیات مش��ترک در یک قرارداد‬
‫مش��ارکت‪ ،‬براس��اس موافقت‌نامه عملیات مش��ترک صورت می‌پذیرد‪ .‬در‬
‫متداولتری��ن نوع موافقت نامه‌های عملیات مش��ترک‪ ،‬حق عملیاتی در یک‬
‫منطقه وس��یع توس��ط دو یا بیش از دو شرکت اکتشافی– تولیدی تحصیل‬
‫می‌ش��ود‪ .‬گاهی نیز یکپارچه‌س��ازی مناطق تحت پوش��ش چندین قرارداد‬
‫صورت گرفته و یک واحد تولیدی یا حفاری مشترک شکل می‌گیرد ‪.]2[ 5‬‬
‫معم��والً بر اس��اس الزام��ات قانونی و دولت��ی‪ ،‬در عملی��ات بین‌المللی که‬
‫براس��اس موافقت‌نامه عملیات مش��ترک صورت می‌گی��رد‪ ،‬کمیته‌ راهبری‬
‫عملیاتی می‌بایس��ت تأس��یس گردد‪ .‬ای��ن کمیته متش��کل از نمایندگان‬
‫دولت‌ه��ا و ش��رکت‌های طرف ق��رارداد بوده و مس��ئول تصمیم‌گیری‌های‬
‫کلی و اساس��ی می‌باشد‪ .‬از جمله مس��ئولیت‌های کمیته عملیاتی می‌توان‬
‫به تصویب برنامه‌ حفاری و بودجه‪ ،‬بررس��ی نتایج اکتش��اف و تصمیم‌گیری‬
‫راجع ب��ه انجام ارزیابی بیش��تر‪ ،‬تصویب عملیات ارزیابی و امکان‌س��نجی‪،‬‬
‫تعیی��ن تجاری بودن یا نبودن ذخایر و تدوین طرح جامع توس��عه‪ ،‬تصویب‬
‫و تدوی��ن برنامه‌ عملیاتی و بودجه آن‪ ،‬تعیین و تصویب مبلغ مخارج انجام‬
‫ش��ده باالتر از س��قف مقرر‪ ،‬انجام اصالحات بودجه‌ای و تنعق��اد قرارداد با‬
‫پیمانکاران خرد اش��اره نمود [‪ .]1‬در هر قرارداد عملیات مش��ترک‪ ،‬یکی از‬
‫شرکاء به عنوان رهبر کنسرسیوم‪( 6‬عامل) انتخاب شده و مدیریت عملیات‬
‫روزان��ه را برعهده می‌گیرد‪ .‬در عملیات داخل ایاالت متحده‪ ،‬ش��خص رهبر‬
‫کنسرس��یوم تصمیم‌گیری راجع به کلیه‌ عملیات روزم��ره را بر عهده دارد‬
‫در حال��ی که در عملیات خارج از ایاالت متحده‪ ،‬رهبر کنسرس��یوم موظف‬
‫است تمام تصمیماتی که توسط کمیته‌ عملیاتی اتخاذ می‌شود را به مرحله‌‬
‫مقاالت کاربرد ی‬
‫عمده تفاوت بین قرارداد مش��ارکت خاص و توافق نامه عملیات مش��ترک‬
‫به جنبه‌های حقوقی آن مربوط می‌ش��ود که خارج از موضوع این پژوهش‬
‫اس��ت؛ در عی��ن حال نحوه حس��ابداری در هرک��دام از این مش��ارکت‌ها‬
‫نیزمتفاوت اس��ت‪ .‬نحوه شناس��ایی‪ ،‬ثبت و گ��زارش رویدادهای مالی بین‬
‫ش��رکاء در قراردادهای مش��ارکت خاص طبق اس��تانداردهای حسابداری‬
‫مشخص شده است‪ .‬اس��تاندارد بین‌المللی حسابداری شماره‌ ‪ 31‬با عنوان‬
‫«گزارشگری مالی در مشارکت خاص»‪ ،‬استاندارد گزارشگری مالی شماره‌‬
‫‪ 9‬با عنوان «مش��ارکت‌های خاص و انجمن‌ها» و نیز استاندارد حسابداری‬
‫ش��ماره ‪ 23‬ایران نحوه حسابداری در قراردادهای مشارکت خاص را نشان‬
‫می‌دهد‪ .‬این اس��تانداردها مش��ارکت خاص را به س��ه نوع عملیات تحت‬
‫کنترل مشترک‪ ،‬دارایی تحت کنترل مشترک و واحد تجاری تحت کنترل‬
‫مش��ترک تقسیم نموده و نحوه حس��ابداری و گزارشگری مالی در هر یک‬
‫را تبیی��ن نموده اند[‪ 13‬و ‪ .]14‬این درحالی‌ اس��ت که برای حس��ابداری‬
‫و گزارش��گری رویداده��ای مالی در ن��وع دوم و متداول‌ت��ر از قراردادهای‬
‫مش��ارکت یعنی قراردادهای عملیات مش��ترک (‪ )JOA‬دس��تورالعمل یا‬
‫اس��تاندارد خاصی وجود ن��دارد‪ .‬در چنین قراردادهای��ی تنها مرجع برای‬
‫تعیی��ن رفتار حس��ابداری صحی��ح در مواجه ب��ا رویداده��ای مالی‪ ،‬رویه‬
‫حس��ابداری پیوس��ت ش��ده به قرارداد عملیات مشترک اس��ت‪ .‬هرچند‬
‫تاحدی توافق بین ش��رکاء تعیین کننده رویه حس��ابداری در قراردادهای‬
‫عملیات مش��ترک خواهد بود؛ اما در برخی کشورهای پیشرفته دنیا نظیر‬
‫ای��االت متحده و کانادا‪ ،‬موسس��اتی وجود دارد که برای استانداردس��ازی‬
‫قالب و چارچوب رویه حس��ابداری در عملیات مش��ترک در س��طح ملی و‬
‫بین‌الملل��ی تالش‌هایی صورت داده‌اند [‪ .]1‬بدیهی اس��ت که پرداختن به‬
‫نحوه حس��ابداری رویدادهای مالی در عملیات مش��ترک با توجه به نقش‬
‫و اهمی��ت فوق الع��اده منابع مالی در اجرای موثر قراردادهای نفت و گاز و‬
‫نی��ز با عنایت به جایگاه صنعت نف��ت و گاز در تحقق اقتصاد مقاومتی در‬
‫کشورمان نیز بیش از پیش احساس می‌شود؛ به‌ویژه اینکه مطالعات صورت‬
‫ال تاکنون پژوهش��ی به تبیین نحوه حس��ابداری‬ ‫گرفته نش��ان می‌دهد عم ً‬
‫رویدادهای مالی بین ذینفعان عملیات مش��ترک نپرداخته و در این زمینه‬
‫شکاف چشمگیری در تحقیقات قبلی مشاهده می‌شود‪ .‬پژوهش حاضر در‬
‫تالش است ضمن پل زدن برشکاف‌های موجود‪ ،‬با تبیین نحوه حسابداری‬
‫مال��ی در قراردادهای عملیات مش��ترک و ارائه مدلی از رویه حس��ابداری‬
‫به حل بس��یاری از مس��ائل مالی موجود بین ذینفعان عملیات مش��ترک‬
‫کم��ک نموده و اجرای قراردادهای عملیات مش��ترک را س��رعت بخش��د‪.‬‬
‫همچنین نتایج این پژوهش برای مذاکره‌کنندگان‪ ،‬حسابداران‪ ،‬حسابرسان‬
‫و تحلیلگران مالی دس��ت‌ اندرکار در صنعت عظیم نفت و گاز جهت اتخاذ‬
‫تصمیمات مالی بهینه مثمر ثمر خواهد بود‪.‬‬
‫‪44‬‬
 ‫ماهنامه علمی اکتشاف و تولید نفت و گاز| شماره ‪170‬‬
‫‌‌‬
‫حس��ابداری تبعیت نمایند‪ .‬استفاده از قالب اس��تاندارد رویه حسابداری‬
‫باعث می‌شود فرآیند مذاکرات به راحتی پیش رفته و هرگونه کج‌ فهمی‬
‫در جریان اداره عملیات کاه��ش یابد‪ .‬هرچند اکثر قراردادهای عملیات‬
‫مش��ترک که در خارج از ایاالت متحده منعقد می‌ش��ود معموالً از نظر‬
‫محتوای رویه حس��ابداری دارای شکل استانداردی نمی‌باشد؛ اما انجمن‬
‫بین‌الملل��ی مذاک��ره کنندگان نف��ت (‪ 10)AIPN‬برای رویه حس��ابداری‬
‫پیوس��ت قرارداده��ای عملیات مش��ترک در س��طح بین‌الملل��ی فرم‌ها‬
‫وچارچوب‌های خاصی را تحت عنوان «رویه‌های بین‌المللی حسابداری»‬
‫ارائ��ه نم��وده اس��ت‪ .‬فرم‌های ارائه ش��ده از س��وی انجم��ن بین‌المللی‬
‫مذاکره کنن��دگان نف��ت‪ ،‬دارای گزینه‌ه��ا و راه��کار جایگزین متعددی‬
‫هستند که به قرارداد مشترک انعطاف می‌دهد‪ .‬این گونه فرم‌ها و قالب‌ها‬
‫می‌توانند در ش��رایط مختلف‪ ،‬باتوجه به اولویت‌های طرفین و ش��رکاء‪،‬‬
‫تغییر یابند [‪.]1‬‬
‫به هر حال باید توجه داش��ت که رویه‌ حس��ابداری پیوس��ت قرارداد‪ ،‬رفتار‬
‫صحی��ح در برخورد با مخ��ارج را از دیدگاه اصول حس��ابداری مالی تعیین‬
‫نمی‌کند؛ بلک��ه فقط به تبیین رفتار صحیح در برخورد با مخارج از دیدگاه‬
‫قرارداد می‌پ��ردازد‪ .‬برای تصمیم‌گی��ری نهایی راجع به نحوه‌ حس��ابداری‬
‫رویداده��ای مالی در قرارداد‌های عملیات مش��ترک‪ ،‬باید ب��ه مفاد قرارداد‬
‫توجه نمود‪ .‬رویه حس��ابداری در قرارداد به س��ایر ش��رکاء این اطمینان را‬
‫می‌دهد که رهبر کنسرس��یوم مطابق با بنده��ای قرارداد فعالیت می‌نماید‪.‬‬
‫عالوه بر این سایر شرکای غیر عامل نیز باید نه تنها برای تعیین سهم خود‬
‫از مخارج و درآمد‌ها بلکه برای نظارت بر مخارج انجام ش��ده از سوی رهبر‬
‫کنسرسیوم و فعالیت‌های مالی او با رویه حسابداری آشنا باشند‪.‬‬
‫رویه حسابداری در موافقت‌نامه عملیات مشترک را می‌توان در در دو بخش‬
‫مورد بررس��ی قرار داد‪ :‬نحوه ارائه بندها و راهنمای تفس��یری هنگام به کار‬
‫بردن بندها نحوه ارائه رویه حس��ابداری ش��امل پنج بخش و به ش��رح زیر‬
‫است [‪:]8‬‬
‫ش��رایط نمی‌توان از یک قالب قراردادی یا رویه حس��ابداری در عملیات‬
‫بخش اول‪ :‬دستورالعمل‌های کلی‬
‫‪ -1‬تعاریف‪ :‬در این قس��مت به تعری��ف اصطالحات به کار رفته در قرارداد‬
‫عملیاتی مش��ترک پرداخت��ه می‌ش��ود‪ .‬مفاهیمی نظیر امالک مش��ترک‪،‬‬
‫حس��اب مشترک‪ ،‬رهبر کنسرسیوم و شرکای غیرعامل‪ ،‬ذینفعان‪ ،‬موادخام‪،‬‬
‫هزینه‌ه��ای ش��خصی و غیره در ای��ن بخش به وضوح تعریف می‌ش��ود‪ .‬در‬
‫تعاریف لغات کلیدی قابل اس��تفاده در عملی��ات‪ ،‬طرفین قرارداد می‌توانند‬
‫یک لغت یا اصطالح را به گونه‌ای دلخواه تعریف کنند که ش��اید با تعاریف‬
‫معمول آن نیز متفاوت باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬ص�ورت وضعیت‌ه�ا و صورتحس�اب‌ها‪ :‬در اکث��ر موافقت‌نامه‌های‬
‫‪45‬‬
‫اجرا درآورد [‪ 2‬و ‪ .]1‬رهبر کنسرس��یوم باید عملیات را به روش��ی پذیرفته‬
‫ش��ده‪ ،‬با صداقت و مش��ابه رویه‌ معمول در نزد س��ایر شرکت‌ها‪ ،‬اداره کند‪.‬‬
‫ش��ریک رهبر کنسرس��یوم این اختیار را دارد که ب��ه نمایندگی از عملیات‬
‫مش��ترک با عرضه‌کنندگان‪ ،‬فروش��ندگان و پیمانکاران خ��رد وارد قرارداد‬
‫ش��ود‪ .‬مسئولیت پرداخت صورتحساب‌های مربوط به خدمات استفاده شده‬
‫در عملیات مش��ترک نیز بر عهده رهبر کنسرس��یوم می‌باشد‪ .‬حسابداران‪،‬‬
‫حسابرسان و تحلیلگران مالی صنعت نفت و گاز باید با این دستورالعمل‌ها و‬
‫دستورالعمل‌های دیگری که ممکن است بعضاً بر پیچیدگی موافقت‌نامه‌های‬
‫عملیات مشترک بیفزاید‪ ،‬آشنایی کامل داشته باشند‪.‬‬
‫‪ -2‬رویه حسابداری در قرارداد عملیات مشترک‬
‫قراردادهای عملیات مش��ترک ش��امل بخش��ی به نام رویه حس��ابداری‬
‫می‌باش��ند‪ .‬ای��ن بخش ج��زء الینفک ق��رارداد بوده و با مس��ائلی نظیر‬
‫نحوه تسهیم مخارج بین ش��رکاء‪ ،‬نحوه تأمین وجوه مورد نیاز عملیات‪،‬‬
‫زمانبندی ونحوه ارائه صورتحس��اب‌ها و صورت وضعیت‌ها‪ ،‬نحوه تسعیر‬
‫ارزها‪ ،‬حسابرس��ی مس��تقل‪ ،‬مدیری��ت مواد‪ ،‬تجهی��زات و موجودی‌ها و‬
‫غیره سروکار دارد‪ .‬رویه حس��ابداری‪ ،‬دربرگیرند ‌ه روش‌های حسابداری‬
‫اس��ت که باید توسط رهبر کنسرس��یوم بکار گرفته شود‪ .‬این رویه‌ها به‬
‫معنی اصول حس��ابداری مالی نمی‌باشد؛ بلکه رویه‌های حسابداری است‬
‫ک��ه رهبر کنسرس��یوم برای اجرای مفاد قرارداد بای��د به کار گیرد [‪.]6‬‬
‫عالوه بر این‪ ،‬در این قس��مت بیان می‌شود که حساب‌ها‪ ،‬ثبت‌ها‪ ،‬دفاتر‪،‬‬
‫گزارشات و صورت‌های مالی در عملیات مشترک‪ ،‬همگی باید بر مبنای‬
‫حس��ابداری تعهدی‪ 7‬نگهداری ش��ود‪ .‬برای تهیه‌ بودجه نقدی‪ 8‬باید از‬
‫مبنای نقدی در حس��ابداری اس��تفاده ش��ود‪ .‬علیرغم تالش فراوان در‬
‫راس��تای استاندارد‌سازی قالب و چارچوب قراردادهای عملیات مشترک‬
‫و رویه حسابداری در سال‌های اخیر‪ ،‬با توجه به تفاوت حقوق و تعهدات‬
‫ق��راردادی از یک موافقت نامه عملیات مش��ترک به دیگ��ری‪ ،‬در تمام‬
‫مش��ترک استفاده نمود و همین موضوع بس��یاری از مشاوران مالیاتی و‬
‫حس��ابداران را با چالش روبرو نموده اس��ت‪ .‬برای سال‌هاست که انجمن‬
‫حس��ابداران نفت و گاز ایاالت متحده آمریکا (‪ 9)COPAS‬به طور جدی‬
‫اقدام ب��ه تهیه قالب‌های اس��تاندارد برای تعیین رویه‌های حس��ابداری‬
‫درموافقت‌نامه عملیات مش��ترک نموده است‪ .‬این نهاد در ایاالت متحده‬
‫نقش مهمی در توس��عه و تدوین رویه حسابداری پیوست قراردادها ایفاء‬
‫می‌کند‪ .‬انجمن حس��ابداران نفت آمریکا دارای اختیار قانونی نمی‌باشد؛‬
‫اما اگر در قراردادی از رویه حس��ابداری صادر ش��ده توسط این انجمن‬
‫اس��تفاده شود‪ ،‬ش��رکت‌های عضو کنسرسیوم ملزم هس��تند از آن رویه‬
 ‫مقاالت کاربرد ی‬

‫‪ -2‬حقوق و دس��تمزد کارکنان رهبر کنسرس��یوم‪ ،‬کارکنان سرچاهی و نیز‬ ‫عملیات مش��ترک‪ ،‬رهبر کنسرس��یوم می‌بایس��ت به طور ماهیانه‪ ،‬صورت‬
‫کارمندان ارائه دهنده خدمات فنی که به طورمس��تقیم در عملیات دخالت‬ ‫حس��اب یا ص��ورت وضعیتی برای ش��رکای غیر عامل ارس��ال کند که در‬
‫دارن��د‪ ،‬هرگونه پرداخ��ت مربوط به کارکنان نظی��ر ازکارافتادگی‪ ،‬بیماری‪،‬‬ ‫آن س��هم ش��رکای غیر عامل از مخارج صورت گرفته تعیین می‌شود‪ .‬این‬
‫تعطیالت و غیره به همراه هزینه‌های تحمیلی از سوی نهادهای دولتی‪.‬‬ ‫صورتحس��اب معموالً در روز آخر هرماه برای شرکاء ارسال شده و اطالعات‬
‫‪ -3‬هرگونه مزایای مربوط به کارمندان تا سقف مشخصی که اغلب بصورت‬ ‫جزئ��ی تری را نیز درباره هر یک از مخارج (س��رمایه‌ای یا هزینه‌ای) در بر‬
‫درصدی از مخارج مستقیم تعیین می‌شود‪.‬‬ ‫می‌گیرد‪.‬‬
‫‪ -4‬مواد اولیه و تجهیزات خریداری یا تهیه ش��ده توس��ط رهبر کنسرسیوم‬ ‫‪ -3‬پی�ش پرداخت‌ها و پرداخت‌های ش�رکای غی�ر عامل‪ :‬دربرخی‬
‫برای استفاده در عملیات مشترک‪.‬‬ ‫موارد رهبر کنسرس��یوم می‌تواند ش��رکای غیر رهبر کنسرس��یوم را ملزم‬
‫‪ -5‬هزین��ه جابجایی نیروی کار‪ ،‬مواد اولیه و تجهیزات در صورتی که برای‬ ‫به پیش پرداخت نماید‪ .‬همچنین هر ش��ریکی موظف اس��ت سهم خود از‬
‫انجام عملیات مشترک الزم باشد‪.‬‬ ‫مخارج صورت گرفته را حداکثر ‪15‬روز پس از دریافت صورتحس��اب رهبر‬
‫‪ -6‬مخارج استفاده از خدمات مربوط به عملیات مشترک تا سقف معین‪.‬‬ ‫کنسرس��یوم‪ ،‬پرداخ��ت نماید‪ .‬هرگونه پرداخت پس از این تاریخ مش��مول‬
‫‪ -7‬صدمات و زیان‌های وارده به امالک مش��ترک به اس��تثنای مواردی که‬ ‫بهره خواهد شد‪.‬‬
‫ناشی از قصور و سهل انگاری رهبر کنسرسیوم باشد‪.‬‬ ‫‪ -4‬تعدیلات‪ :‬هر ش��ریک غی��ر عامل فرصت دارد ظ��رف ‪ 24‬ماه پس از‬
‫‪ -8‬مخارج قانونی و حقوقی مربوط به عملیات مشترک‪.‬‬ ‫خاتمه سال تقویمی که درآن سال صورتحساب مورد نظر را دریافت نموده‬
‫‪ -9‬همه انواع مالیات‌ها‪.‬‬ ‫اس��ت‪ ،‬اعتراض خود را نسبت به مخارج صورت گرفته به سمع و نظر رهبر‬
‫‪ -10‬مخارج مربوط به بیمه تجهیزات‪ ،‬امالک و نیروی کار‪.‬‬ ‫کنسرس��یوم رس��انده و درصورت اثبات ادعا‪ ،‬سهم خود از مخارج را تعدیل‬
‫‪ -11‬سایر مخارج الزم برای انجام عملیات مشترک‪.‬‬ ‫نمای��د‪ .‬بروز اختالف بین رهبر کنسرس��یوم و ش��رکای غیر عامل بر س��ر‬
‫پرداخت مخارج صورت گرفته امری عادی اس��ت و ممکن اس��ت نیاز باشد‬
‫بخش سوم‪ :‬مخارج سربار‬ ‫مخارجی که بر سر آنها اختالف نظر وجود دارد‪ ،‬مورد تعدیل قرار گیرد‪.‬‬
‫مخارج س��ربار‪ ،‬مخارجی هس��تند که آنها را نمی‌توان به طور مس��تقیم به‬ ‫‪ -5‬حسابرسی‪ :‬شرکای غیر عامل این اختیار را دارند تا ثبت‌های صورت‬
‫عملیات مش��ترک مرتبط دانس��ت‪ .‬قرارداد‌های مش��ترک معموالً به رهبر‬ ‫گرفته در حس��اب مشترک توسط رهبر کنسرس��یوم را حسابرسی نمایند‪.‬‬
‫کنسرسیوم اجازه می‌دهند مخارج غیر مستقیم را نیز بازیافت نماید‪ .‬مخارج‬ ‫این حق تا ‪ 24‬ماه پس از خاتمه س��ال مالی برای شرکای غیر عامل وجود‬
‫غیر مستقیم معموالً به‌طور دقیق قابل ردیابی‪ 14‬نبوده و به صورت درصدی‬ ‫خواهد داشت‪.‬‬
‫از مخارج مستقیم برآورد می‌شود‪ .‬در صورتی که مخارج غیر مستقیم واقعی‪،‬‬ ‫‪ -6‬تاییدیه از س�وی ش�رکای غیر عامل‪ :‬رهبر کنسرس��یوم باید در‬
‫از سقف مقرر در قرارداد تجاوز نماید‪ ،‬رهبر کنسرسیوم حق بازیافت آن‌ها را‬ ‫کلیه مواردی که مستلزم اخذ توافق یا تاییدیه شرکاء غیر عامل است‪،‬‬
‫ندارد؛ بنابراین طبقه‌بندی درس��ت مخارج به مستقیم و غیر مستقیم‪ ،‬الزم‬ ‫اقدام به اخذ تاییدیه نماید‪ .‬تاییدیه اکثریت ش��رکاء برای س��ایر شرکا‬
‫وحائز اهمیت اس��ت‪ .‬از آنجا که ممکن است بر سر مستقیم بودن یا نبودن‬ ‫نیز الزام آور است‪.‬‬
‫برخی مخارج در عملیات مشترک بین شرکاء اختالفاتی شکل بگیرد‪ ،‬الزم‬
‫است رویه‌های حسابداری مخارج سربار را تعیین نمایند‪ .‬هزینه‌های اداری‬ ‫بخش دوم‪ :‬مخارج مستقیم‬
‫و عموم��ی‪ ،‬هزینه‌های انبارداری‪ ،‬هزینه‌های نظارتی و غیره را می‌توان جزو‬ ‫یک��ی از مش��خصه‌های اصلی رویه‌های حس��ابداری‪ ،‬نح��وه تعریف مخارج‬
‫مخارج س��ربار به ش��مار آورد‪ .‬مخارج غیر مس��تقیم یا همان مخارج سربار‬ ‫مس��تقیم‪ 11‬و مخارج غیر مس��تقیم می‌باش��د‪ .‬منظور از مخارج مس��تقیم‬
‫نیز از طریق حس��اب مشترک به یک میزان توافقی که اصطالحاً نرخ سربار‬ ‫مخارجی هس��تند که شریک رهبر کنسرس��یوم اجازه می‌دهد مستقیماً به‬
‫نامیده می‌ش��ود‪ ،‬بعضاً و نه تماماً بازیافت می‌شوند‪ .‬در عملیات بین‌المللی‪،‬‬ ‫وس��یله سایر ش��رکای درگیر در عملیات مش��ترک‪ ،‬بازیافت شوند‪ .‬منظور‬
‫مخارج سربار به صورت درصدی از مخارج مستقیم برآورد می‌شود‪.‬‬ ‫از مخارج غیر مس��تقیم‪ 12‬نیز مخارجی هس��ت که آنها را نمی‌توان به طور‬
‫مس��تقیم بازیافت نمود و جزء مخارج س��ربار‪ 13‬به حساب می‌آیند‪ .‬مخارج‬
‫بخش چهارم‪ :‬نحوه قیمت‌گذاری مواد اولیه و تجهیزات انتقالی به عملیات مشترک‬ ‫مستقیم عمدتاً شامل موارد زیر است‪:‬‬
‫در هر عملیات مشترک‪ ،‬رهبر کنسرسیوم مواد اولیه و تجهیزات موجود در‬ ‫‪ -1‬هرگونه هزینه اجاره یا بهره مالکانه پرداختی مربوط به امالک‪.‬‬

‫‪46‬‬
 ‫ماهنامه علمی اکتشاف و تولید نفت و گاز| شماره ‪170‬‬
‫‌‌‬

‫حسابداری ثبت می‌گردد‪ .‬از آنجا که سرفصل‌های ذکرشده برای حساب‌های‬
‫کل در ص��ورت وضعی��ت‪ ،‬لزوم��اً با س��رفصل‌های موجود در دفاتر ش��رکای‬
‫غیرعامل یکسان نمی‌باشد‪ ،‬شرکای غیر عامل می‌توانند هرکدام از سرفصل‌ها‬
‫را تغییر داده و از س��رفصل حساب کل مورد نظر خود استفاده نمایند‪ .‬وجوه‬
‫پرداختی به رهبر کنسرس��یوم به عنوان کاهش در س��رفصل «حس��اب‌های‬
‫پرداختنی به رهبر کنسرس��یوم» ثبت می‌ش��ود‪ .‬طبق اکثر موافقت‌نامه‌های‬
‫عملیات مشترک‪ ،‬رهبر کنسرسیوم ملزم است مخارج و هزینه‌های واقع شده‬
‫در عملیات را به نیابت از شرکاء پرداخت نموده و سهم هر یک از شرکای غیر‬
‫رهبر کنسرسیوم را به صورت ماهانه به اطالع آنها برساند‪ .‬سیستم حسابداری‬
‫رهبر کنسرس��یوم بای��د مخارج صورت گرفته را به ط��ور دقیق ثبت و طبقه‬
‫بندی نموده تا در تهیه صورتحس��اب‌های ماهانه اشتباهی رخ ندهد‪ .‬سیستم‬
‫حس��ابداری رهبر کنسرس��یوم باید از رویه‌های حسابداری عملیات مشترک‬
‫تبعی��ت نماید‪ .‬از آنجا که تهیه صورتحس��اب‌ها در روزه��ای پایانی هر ماه از‬
‫عملی��ات صورت می‌پذیرد‪ ،‬صورت‌های مالی ماهیانه رهبر کنسرس��یوم فقط‬
‫نش��ان دهنده سهم رهبر کنسرس��یوم از مخارج و حساب‌های دریافتنی او از‬
‫س��ایر شرکاء است‪ .‬روش دیگری که برای ثبت رویدادهای مربوط به عملیات‬
‫انبار خود را (که متعلق به خود اوس��ت یا برای عملیات مشترک خریداری‬
‫نموده اس��ت) به عملیات مش��ترک انتقال می‌دهد‪ .‬رهبر کنسرسیوم مواد‬
‫اولیه و تجهیزات الزم برای اداره عملیات را خریداری نموده و پس از خاتمه‬
‫عملیات یا خاتمه استفاده از آنها‪ ،‬به فروش رسانده یا کنار می‌گذارد‪ .‬باتوجه‬
‫به تغییر دائمی قیمت این تجهیزات و نیز تعدد معامالت‪ ،‬مذاکره با شرکاء‬
‫ب��رای قیمت گذاری در هر معامله مقرون به صرف��ه نخواهد بود‪ .‬از این رو‬
‫مکانیزم قیمت‌گذاری این مواد و تجهیزات باید در رویه حسابداری عملیات‬
‫مشترک تعیین شود‪.‬‬
‫بخش پنجم‪ :‬انبارداری‬
‫رویه‌های حس��ابداری‪ ،‬رهبر کنسرسیوم را ملزم می‌کند اطالعات جزئی در‬
‫مورد مواد اولیه و تجهیزات نگه دارد و بصورت ادواری عملیات انبارگردانی‬
‫را اجرا نماید‪.‬‬
‫‪ -3‬نحوه ثبت رویدادهای مالی درعملیات مشترک‬
‫‪ -1-3‬ثبت مخارج در حساب مشترک و نحوه تسعیر ارزها‬

‫مش��ترک از سوی رهبر کنسرسیوم مورد اس��تفاده قرار می‌گیرد‪ ،‬تحلیل هر‬ ‫در عملیات مش��ترک نفت و گاز‪ ،‬هر یک از ش��رکاء مس��ئول پرداخت سهم‬
‫رویداد قبل از ثبت آن اس��ت‪ .‬در این روش‪ ،‬س��هم مخارج مربوط به شرکای‬ ‫خ��ود از مخارج و هزینه‌ها بوده و در مقابل حق دریافت س��همی از تولید به‬
‫غیر عامل بالفاصله به عنوان حس��اب دریافتنی برای رهبر کنسرس��یوم ثبت‬ ‫صورت کاال و یا دریافت وجه نقد حاصل از فروش تولیدات را دارا می‌باش��ند‪.‬‬
‫می‌ش��ود؛ در حالی که سهم رهبر کنسرس��یوم از مخارج در حساب دارایی و‬ ‫مخارج��ی که ش��ریک رهبر کنسرس��یوم ب��رای عملیات مش��ترک متحمل‬
‫بدهی مربوطه صورت می‌پذیرد‪ .‬در قرارداد مشارکت در عملیات‪ ،‬نوع زبان و‬ ‫می‌شود در حساب مش��ترک‪ 15‬ثبت می‌شود‪ .‬حساب مشترک متعلق به یک‬
‫ارزی که حساب مشترک باید برمبنای آن ثبت و نگهداری شود‪ ،‬مشخص می‬ ‫ش��ریک نمی‌باش��د؛ بلکه حسابی اس��ت که تمامی مخارج مرتبط با عملیات‬
‫گردد [‪ .]7‬در عملیات بین‌المللی‪ ،‬حساب مشترک هم به ارز شرکت عامل و‬ ‫که باز پرداخت آن به‌طور مش��ترک بر عهده تمام ش��رکاء می‌باش��د‪ ،‬در آن‬
‫هم به ارز کشور محل اجرای عملیات نگهداری می‌شود‪ .‬از آنجا که وجوه ثبت‬
‫‪16‬‬
‫ثبت می‌گردد‪ .‬برای حس��ابداری در عملیات مشترک از روش تلفیق نسبی‬
‫ش��ده باید به چندین نوع ارز تبدیل ش��وند در این بخش نرخ مورد استفاده‬ ‫اس��تفاده می‌ش��ود [‪ 2‬و ‪ .]1‬مطابق با روش تلفیق نس��بی‪ ،‬هرکدام از شرکاء‬
‫در تس��عیر ارزها نیز مشخص می‌ش��ود و هرگونه سود و زیان ناشی از تسعیر‬ ‫س��هم خود از درآمدها‪ ،‬هزینه‌ها‪ ،‬دارایی‌ها و بدهی‌های را به صورت جداگانه‬
‫ارز باید به بدهکار و یا بس��تانکار حس��اب مش��ترک ثبت گردد‪ .‬عالوه بر این‬‫در دفاتر حسابداری خود ثبت و شناسایی می‌نماید‪ .‬از نقطه نظر حسابداری‪،‬‬
‫رهبر کنسرس��یوم باید میزان ذخایر و تولیدات نفت و گاز را ثبت نماید‪ .‬رویه‬ ‫عملیات مشترک یک شخصیت حسابداری یا واحد گزارشگری تلقی نمی‌شود‬
‫حس��ابداری باید نحوه‌ اندازه‌گیری محصوالت تبدیل شده را نیز به‌طور واضح‬ ‫و به همین دلیل برای عملیات مش��ترک‪ ،‬صورت‌های مالی جداگانه‌ای تهیه‬
‫تعیین کند (برای مثال بش��که‪ ،‬متر مکعب و‪ .)...‬رهبر کنسرسیوم معموالً در‬ ‫نمی‌گردد‪ .‬سهم شرکای غیر عامل از درآمدها‪ ،‬هزینه و مخارج صورت گرفته‬
‫کش��ور میزبان اداره‌ای تأس��یس و راه‌اندازی کند که این اداره مسئول انجام‬‫به صورت ماهیانه در قالب صورتحس��اب ارس��الی ازس��وی رهبر کنسرسیوم‬
‫ثبت‌های حس��ابداری‪ ،‬صدور صورت حساب‌ها‪ ،‬دریافت‌ها‪ ،‬پرداخت‌ها و غیره‬ ‫تعیین می‌شود‪ .‬صورتحساب عملیات مشترک به صورت ماهیانه توسط رهبر‬
‫می‌باشد‪ .‬این ساز و کار باعث می‌شود سایر شرکاء نیز به موقع به اطالعات و‬ ‫کنسرس��یوم تهیه و برای ش��رکای غیر رهبر کنسرسیوم ارسال می‌شود‪ .‬این‬
‫اسناد حسابداری دسترسی پیدا کنند‪.‬‬ ‫صورتحساب نشان دهنده عنوان مخارج‪ ،‬سهم هر شریک از مخارج و جداول‬
‫و توضیحات تکمیلی اس��ت که به ش��ریک غیر عامل امکان بررسی و نظارت‬
‫می‌ده��د‪ .‬صورتحس��اب دریافتی باید به تایید مهندس یا دپارتمان مس��ئول ‪ -2-3‬تأمین وجوه عملیات مشترک و تسویه حساب شرکاء‬
‫نظارت برس��د‪ .‬پس از تایید‪ ،‬صورتحساب دریافتی به بخش عملیات مشترک رهبر کنسرس��یوم باید در هر ماه میزان وج��ه نقد مورد نیاز برای پرداخت‌‬
‫ش��رکت ارسال ش��ده و پس از بررسی و تایید کارشناس مسئول‪ ،‬در سیستم صورت حس��اب‌ها و تعهدات مربوط به ماه آین��ده را برآورد نماید‪ .‬عالوه بر‬

‫‪47‬‬

‫شده باش��د‪ ،‬شریک رهبر کنسرس��یوم در پایان ماه به جای بدهکار کردن‬
‫حس��اب دریافتنی‪ ،‬حس��اب پیش پرداخت از ش��رکاء را که هنگام دریافت‬
‫پیش پرداخت بس��تانکار نموده اس��ت‪ ،‬بدهکار می‌نمای��د‪ .‬روش دیگر برای‬
‫دریافت وجه نقد از ش��رکای غیر رهبر کنسرس��یوم و تزریق آن به عملیات‬
‫اس��تفاده از ارسال صورتحساب می‌باش��د‪ .‬در این روش در پایان هر دوره‪،‬‬
‫صورت حساب‌های مخارج عملیات برای سایر شرکای غیر رهبر کنسرسیوم‬
‫فرستاده می‌شود و آنها موظف هستند در فرصت مقرری (که اغلب ‪ 10‬الی‬
‫‪ 15‬روز پس از ارسال است) سهم خود از مخارج مندرج در صورت حساب‬
‫را به شریک رهبر کنسرسیوم باز پرداخت نمایند [‪ .]2‬صورت حساب تسویه‌‬
‫عملیات مشترک توسط رهبر کنسرسیوم تهیه می‌شود که در آن اطالعات‬
‫الزم و کافی برای بقیه شرکاء گنجانده می‌شود‪ .‬این صورت حساب شرکای‬
‫غیر رهبر کنسرس��یوم را در فهم و دسترس��ی به اطالعات حسابداری یاری‬
‫می‌رس��اند‪ .‬صورت حساب‌های ارس��الی از سوی رهبر کنسرسیوم دارای دو‬
‫بخش هس��تند که بخش اول آن نش��ان دهنده‌ س��رمایه‌گذاری‌ها و بخش‬
‫بعدی آن منعکس کننده هزینه‌ها می‌باشد‪ .‬اطالعات مربوط به هر دوی این‬
‫بخش ها از دفاتر و حس��اب‌های شریک رهبر کنسرسیوم استخراج می‌شود‪.‬‬
‫زمانی که مخارج انجام ش��ده مس��تلزم تاییدیه یا مجوز خاصی می‌باش��د‪،‬‬
‫مخارج مربوط به این مجوز نیز باید در صورت حساب تسویه گنجانده شود‪.‬‬
‫باش��د‪ ،‬شرکای غیر عامل ممکن است توجه بیش‌تری به نحوه‌ مصارف وجه‬
‫‪ -3-4‬بودجه‌بندی و نظارت بر مخارج عملیات مشترک‬
‫در پروژه‌ه��ای نف��ت وگاز‪ ،‬فعالیت‌های حفاری و توس��عه بس��یار پر هزینه‬
‫هس��تند؛ بنابراین الزم اس��ت برای مخارج آتی برنامه‌ریزی‪ ،‬بودجه‌بندی و‬
‫نظارت صورت گیرد‪ .‬هرگاه حفر یک چاه برنامه‌ریزی ش��ود یا مخارج اولیه‬
‫آن برآورد گردد‪ ،‬همه مالکان و ذینفعان فرصت دارند پروژه و مخارج مرتبط‬
‫با آن را مورد ارزیابی قرار دهند‪ .‬در شرایطی که یک شرکت از میان چندین‬
‫ذینفع‪ ،‬به تنهایی عملیات را اداره کند‪ ،‬نظارت بر مخارج بخش قابل توجهی‬
‫از فرآیند حس��ابداری را تش��کیل می‌دهد‪ .‬فرآیند ارزیاب��ی‪ ،‬بودجه‌بندی و‬
‫نظ��ارت بر مخارج‪ ،‬اخذ مجوز برای ص��رف مخارج یا به اختصار ‪ 17AFE‬نیز‬
‫نامیده می‌ش��ود‪ .‬واژه ‪ AFE‬یا اخذ مجوز برای صرف مخارج ممکن است به‬
‫مس��تنداتی که به طور انفرادی یا در فرآیند عملیات مشترک برای ارزیابی‬
‫مخارج اولیه مورد اس��تفاده قرار می‌گیرد‪ ،‬اطالق شود‪ .‬در عملیات مشترک‬
‫معموالً دس��تورالعمل خاصی در ق��رارداد در نظر گرفته می‌ش��ود که باید‬
‫هری��ک از ذینفعان برای اطمینان یافتن از ارزیابی درس��ت مخارج اولیه از‬
‫این دس��تورالعمل تبعیت نمایند‪ .‬وقتی در یک عملیات مشترک از مکانیزم‬
‫اخذ مجور مصرف منابع اس��تفاده ش��ود‪ ،‬رهبر کنسرس��یوم‪ ،‬باید اطمینان‬
‫یاب��د که تمامی ذینفعان‪ ،‬پ��روژه و مخارج برآوردی اولی��ه را مورد ارزیابی‬
‫قرار داده‌اند‪ .‬در صورتی که رهبر کنسرس��یوم موفق به انجام این امر نشود‬
‫مقاالت کاربرد ی‬
‫این باید وجه نقد مورد نیاز برای دو یا سه ماهه آتی نیز به گونه‌ای مناسب‬
‫بودجه‌بندی و برآورد ش��ود و در اختیار س��ایر ش��رکاء قرار گیرد تا بتوانند‬
‫مدیریت مناس��بی برای وجه نقد در دسترس داش��ته باشند‪ .‬شریک رهبر‬
‫کنسرس��یوم برای جمع‌آوری و پرداخت وجه مورد نیاز جهت اداره‌ عملیات‬
‫دو راهکار پیش رو دارد‪ :‬نخس��ت اینکه می‌تواند به صورت پیش دریافت از‬
‫س��ایر ش��رکاء وجه مورد نیاز برای اداره‌ عملیات را جمع‌آوری نماید و دوم‬
‫اینکه می‌تواند پس از تحمل مخارج از طریق ارسال صورتحساب برای سایر‬
‫شرکاء وجوه الزم را برای اداره‌ عملیات جمع‌آوری نماید [‪ .]1‬در روش اول‪،‬‬
‫ش��رکای غیر رهبر کنسرس��یوم یک ماه قبل از انجام هرگونه عملیاتی که‬
‫نیازمند مصرف وجه نقد اس��ت‪ ،‬وجه مورد نیاز را به صورت پیش پرداخت‬
‫در اختیار رهبر کنسرس��یوم قرار می‌دهند‪ .‬امروزه این روش در قراردادهای‬
‫مشترک بس��یار عادی و پیش‌پا افتاده می‌باشد‪ .‬از آنجا که مبالغ این پیش‬
‫پرداخت‌ها بر مبنای برآوردهای رهبر کنسرس��یوم تعیین ش��ده‌اند لزوماً با‬
‫می��زان مخارج واقع��ی برابر نخواهند بود‪ .‬در صورتی ک��ه پیش پرداخت‌ها‬
‫از مقدار وجه نقد مصرف ش��ده‌ واقعی تجاوز کند س��هم هر شریک از پیش‬
‫پرداخ��ت ماه بعد کاه��ش می‌یابد و در ماه بعدی پی��ش پرداخت کمتری‬
‫صورت می‌گیرد تا زمانی که این مازاد پرداختی جبران شود‪ .‬در صورتی که‬
‫می��زان پیش پرداخت‌ها دائماً از میزان مخارج واقعی صورت گرفته بیش‌تر‬
‫نقد مبذول دارند از این رو در بسیاری از قرارداد‌های عملیات مشترک برای‬
‫جلوگیری از این حالت‪ ،‬رهبر کنسرس��یوم موظف اس��ت صورت حساب‌ها‬
‫و فاکتورهای پرداختی را به‌طور مداوم در اختیار س��ایر ش��رکای غیر رهبر‬
‫کنسرس��یوم قرار دهد و در مقابل هرگونه پرداخت مازاد بر س��قف مقرر‪ ،‬به‬
‫تنهایی مسئول خواهد بود‪ .‬اغلب هنگام انجام فعالیت های حفاری و توسعه‪،‬‬
‫برآورد وجه نقد مورد نیاز برای اداره عملیات دش��وار است‪ .‬در صورت عدم‬
‫کفایت پیش پرداخت‌ها‪ ،‬رهبر کنسرس��یوم می‌تواند از س��ایر شرکای غیر‬
‫عام��ل‪ ،‬وجه نقد اضاف��ی نیز مطالبه نماید [‪ .]1‬این دس��تورالعمل به رهبر‬
‫کنسرس��یوم اطمینان می‌دهد که وجه نقد مورد نیاز برای انجام عملیات را‬
‫در اختیار داشته و از وقوع کمبود وجه نقد جلوگیری‌می‌کند‪ .‬برای تعیین‬
‫رفتار حس��ابداری با مخارجی که توسط رهبر کنسرسیوم تحمل می‌شوند‪،‬‬
‫رویکرد متداول این اس��ت که رهبر کنسرسیوم معامالت خود با پیمانکاران‬
‫خ��رد‪ ،‬فروش��ندگان و عرض��ه کنندگان م��واد‪ ،‬تجهیزات و خدم��ات را در‬
‫حساب‌های خود ثبت نماید‪ .‬سپس در انتهای ماه و در هنگام بستن دفاتر‪،‬‬
‫س��هم ش��رکای غیر عامل از مخارج صورت گرفته توسط رهبر کنسرسیوم‪،‬‬
‫از حس��اب‌های رهبر کنسرس��یوم خارج ش��ود و به جای آن‌ها یک حساب‬
‫دریافتنی از ش��رکای غیر عامل شناس��ایی ش��ود‪ .‬در صورتی که وجه نقد‬
‫م��ورد نیاز عملیات به صورت پیش پرداخت به رهبر کنسرس��یوم پرداخت‬
‫‪48‬‬
 ‫ماهنامه علمی اکتشاف و تولید نفت و گاز| شماره ‪170‬‬
‫‌‌‬

‫عملیاتی آنها نمی‌ش��ود؛ بلکه در صورت کشف ذخایر تجاری و بهره‌برداری‪،‬‬ ‫ممکن اس��ت در مراحل اجرای پروژه متحمل مخارج اضافی گردد‪ .‬فرآیند‬
‫شرکایی که مخارج عملیات حفاری را متحمل شده‌اند‪ ،‬ابتدا از محل عواید‬ ‫آماده سازی‪ ،‬اجرا و نظارت بر مخارج از یک شرکت به شرکت دیگر متفاوت‬
‫حاص��ل از تولی��دات ذخایر‪ ،‬مخارج حفاری را بازیاف��ت می‌نمایند و پس از‬ ‫اس��ت‪ .‬بسیاری از شرکت‌ها دارای فرآیند جامعی هستند که مخارج روزمره‬
‫آن میزان تولیدات بر اس��اس توافق بین آن‌ها تقس��یم خواهد شد‪ .‬عالوه بر‬ ‫را پیگی��ری می‌کنند‪ .‬در ای��ن حالت احتمال تجاوز مخارج از س��قف مقرر‬
‫این ش��رکای انجام دهنده عملیات حف��اری مقادیری بابت جریمه نیز برای‬ ‫کاهش می‌یابد‪ .‬این فرآیندها به منظور کنترل مخارج و مس��ئولیت پاس��خ‬
‫پوشش ریسک ناشی از حفاری‪ ،‬از محل تولیدات ذخایر برداشت می‌نمایند‬ ‫گویی تدوین و اجرا می‌ش��وند‪ .‬در برخی دیگر از شرکت‌ها بر مخارج انجام‬
‫(عالوه بر سهم خود از ذخایر) [‪.]1‬‬ ‫ش��ده نظارت می‌ش��ود؛ اما این نظارت با پاسخ‌گویی همراه نیست‪ .‬بسیاری‬
‫از طرح‌های ارزیابی و بودجه‌بندی دارای جزئیات زیادی می‌باش��د در حالی‬
‫‪ -4-3‬نحوه حسابداری مواد و تجهیزات‬ ‫ک��ه برخی دیگر فقط دارای اطالعات کلی هس��تند‪ .‬ب��ه هر حال یک طرح‬
‫تحت روش تلفیق نس��بی‪ ،‬هریک از دارندگان حق عملیاتی باید سهم خود‬ ‫ارزیاب��ی و بودجه‌بن��دی باید حداق��ل اطالعات الزم را در برگیرد تا س��ایر‬
‫از تجهی��زات و دارایی‌ه��ای عملیات مش��ترک را شناس��ایی و ثبت نماید‪.‬‬ ‫ذینفعان بتوانند بر اس��اس آن اطالعات‪ ،‬منطقی بودن مخارج برآوردش��ده‬
‫هرگونه جابجایی تجهیزات و مواد اولیه بین عملیات مش��ترک و انبار رهبر‬ ‫را مورد ارزیابی قرار دهن��د‪ .‬فرآیند ارزیابی و بودجه‌بندی باید مخارج الزم‬
‫کنسرسیوم باید به درستی ثبت گردد‪ .‬زمانی که رهبر کنسرسیوم‪ ،‬تجهیزات‬ ‫ب��رای انجام حفاری چاه‌ها‪ ،‬مخارج تکمیل عملیات (درصورت موفقیت آمیز‬
‫یا مواد اولیه را به عملیات مشترک انتقال دهد‪ ،‬قیمت انتقالی باید منعکس‬ ‫ب��ودن) و مخارج ترک میدان و بازس��ازی (درصورت ناموفق بودن) را در بر‬
‫گیرد‪ .‬پس از آغاز حفاری تمامی شرکاء باید بر مخارج واقعی نظارت داشته‬
‫‪ 1‬نمونه فرم کامل شده مجوز صرف مخارج (‪ )AFE‬پس از خاتمه اکتشاف‬
‫باش��ند‪ .‬در بس��یاری از قراردادهای نفتی رهبر کنسرسیوم وظیفه دارد در‬
‫مجوز برای مخارج ‪ -‬اکتشاف‬ ‫صورت تجاوز مخارج واقعی از س��طح بر آورد ش��ده‪ ،‬تایید س��ایر شرکاء و‬
‫شماره درخواست‪81012 :‬‬ ‫درخواست تاییدیه مجوز توسط‪:‬‬ ‫ذینفع��ان را جلب نماید‪ .‬در صورت عدم تایید آنها‪ ،‬ممکن اس��ت بین رهبر‬
‫تاریخ‪2013/10/12 :‬‬ ‫هنری‪ .‬اتریج – واحد اکتشاف‬ ‫کنسرس��یوم و ذینفعان اختالفاتی به وجود آید و احتماالً رهبر کنسرسیوم‬
‫منطقه‪TTN, R21E :‬‬
‫متحمل جریمه‌های نقدی خواهد ش��د‪ .‬عالوه ب��ر حفاری چاه‌ها‪ ،‬از فرآیند‬
‫هدف‪ :‬انجام فعالیت‌های اکتشافی در منطقه‬
‫ارزیاب��ی‪ ،‬بودج��ه بندی و نظارت بر مخارج به منظور اخذ تاییدیه از س��ایر‬
‫مخارج واقعی میزان انحراف‬ ‫مخارج برآوردی‬ ‫نوع مخارج‬ ‫ذینفعان در امر س��اختن امکانات‪ ،‬تجهیزات‪ ،‬تأسیسات و تعمیرات اساسی‬
‫‪2000‬‬ ‫‪38.000‬‬ ‫‪40.000‬‬ ‫قرارداد ژئوفیزیکی و زمین شناسی‬
‫نیز استفاده می‌شود [‪ 2‬و ‪.]1‬‬
‫سایر خدمات ژئوفیزیکی و‬
‫از دیگ��ر م��واردی که در یک قرارداد عملیات مش��ترک بای��د مد نظر قرار‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫زمین‌شناسی‬ ‫داد این اس��ت که ممکن است همه‌ ش��رکای صاحب حق عملیاتی‪ ،‬در یک‬
‫(‪)400‬‬ ‫‪7400‬‬ ‫‪7000‬‬ ‫حقوق مشارکت کنندگان در میدان‬
‫عملیات مش��ترک‪ ،‬مشارکت نداشته باش��ند‪ .‬یکی از رایج‌ترین مواردی که‬
‫تامین کنندگان مشارکت کننده در‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫میدان‬
‫مس��تلزم عملیات جداگانه و مس��تقل از هم می‌باش��د‪ ،‬تصمیم‌گیری راجع‬
‫(‪)200‬‬ ‫‪1200‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫سایر مشارکت کنندگان‬
‫به حفاری چاه می‌باش��د‪ .‬در این حالت ممکن است چندین شریک معتقد‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫پشتیبانی تأسیسات‬
‫به حفاری چاه‌ها باش��ند در حالی که برخی از ش��رکاء ب��ا این کار مخالف‬
‫(‪)300‬‬ ‫‪2300‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫مخارج تجهیزات انفجاری‬
‫باش��ند‪ .‬در این شرایط اگر کمیته‌ راهبری عملیات نتواند بین شرکاء اجماع‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫مخارج نقشه کشی‬
‫برقرار کند‪ ،‬ممکن است چندین شریک بدون مشارکت شرکای مخالف‪ ،‬به‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫اجاره تجهیزات‬
‫حفاری بپردازند‪ .‬در این حالت ش��رکای موافق با حفاری باید عالوه بر سهم‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫سایر مخارج ژئوفیزیکی و‬ ‫خود از مخارج حفاری‪ ،‬س��هم سایر شرکاء که در عملیات حفاری مشارکت‬
‫زمین‌شناسی‬
‫نداش��ته‌اند را نیز تحمل کنن��د‪ .‬بنابراین تمامی ریس��ک‌ها و مخارج انجام‬
‫‪1100‬‬ ‫‪48.900‬‬ ‫‪50.000‬‬ ‫کل مخارج مستقیم‬
‫حفاری متوجه ش��رکای قائل ب��ه حفاری خواهد ب��ود و در صورت ناموفق‬
‫‪220‬‬ ‫‪9.780‬‬ ‫‪10.000‬‬ ‫مازاد مخارج‬
‫بودن حفاری‪ ،‬مخارج صورت گرفته به آن‌ها باز پرداخت نخواهد ش��د‪ .‬عدم‬
‫‪1320‬‬ ‫‪58.680‬‬ ‫‪60.000‬‬ ‫کل مخارج‬
‫مش��ارکت ش��رکاء در عملیات حفاری باعث از بین رفتن یا واگذاری حقوق‬
‫امضاء ‪:‬‬ ‫تاریخ ‪2013/10/20 :‬ا‬ ‫تایید کننده ‪ :‬گری اسچوارج‬

‫‪49‬‬

‫بین مبالغ ثبت ش��ده در دفاتر و موجودی انبار‪ ،‬اقدامات الزم به عمل آید‪.‬‬
‫هرچند این دس��تورالعمل به نظر واضح می‌آید اما اختالفات زیادی بر س��ر‬
‫موضوع زمان معقول برای ش��مارش موج��ودی کاال وجود دارد‪ .‬بخش ذیل‬
‫ان��واع اصلی موجودی کاال به همراه فاصله زمانی برای ش��مارش آن‌ها را تا‬
‫حدودی نشان می‌دهد [‪.]1‬‬
‫چاه‌ه�ا و متعلق�ات آن‪ 90 :‬روز پس از تاریخ تکمی��ل حفاری و یا تاریخ‬
‫تکمیل فعالیت‌های ساخت و ساز‪.‬‬
‫امالک تحصیل شده‪ :‬در زمان تحصیل یا یکپارچه سازی امالک‪.‬‬
‫کاالی موجود در انبار‪ :‬هر ‪ 2‬سال‪.‬‬
‫چاه‌ها و تجهیزات استیجاری‪ :‬هر ‪ 2‬سال‪.‬‬
‫دارایی‌ها و تجهیزات تحصیل شده‪ :‬هر ‪ 10‬سال‪.‬‬
‫لیس��ت کاملی از کمبود و ی��ا مازاد موجودی باید در م��دت زمان معقولی‬
‫(‪ 6‬ماه پس از خرید موجودی کاال) تهیه شده و در اختیار تمامی شرکاء قرار‬
‫گیرد‪ .‬هرگونه تعدیل بابت کمبود یا مازاد موجودی کاال در حساب مشترک‬
‫ثبت می‌ش��ود‪ .‬رهبر کنسرس��یوم‪ ،‬تنها در صورت عدم رعایت مراقبت‌های‬
‫الزم‪ ،‬پاس��خ‌گوی کمبودها خواهد بود‪ .‬مخارج ادواری تحمل ش��ده توسط‬
‫رهبر کنسرس��یوم در ارتباط با موجودی کاال باید در حساب مشترک ثبت‬
‫ش��ود‪ .‬هنگام انجام ش��مارش فیزیکی موجودی کاال‪ ،‬هر ش��ریک می‌تواند‬
‫جهت نظارت بر ش��مارش نماینده‌ای انتخاب نماید‪ .‬در صورتی که شریکی‬
‫از فرستادن نماینده‌ خود سر باز زند‪ ،‬باید به نتایج حاصل از شمارش رهبر‬
‫کنسرسیوم اتکا نماید [‪.]12‬‬
‫تجهیزات مس��تقیماً به عنوان جزئی از بهای تمام شده تجهیزات به حساب‬
‫‪ -4‬حسابرسی در عملیات مشترک‬
‫پس از دریافت‪ ،‬تایید‪ ،‬پردازش و ثبت صورتحس��اب‌ها‪ ،‬ش��رکای غیر رهبر‬
‫کنسرس��یوم می‌توانند جهت حصول اطمینان از صحت محاس��بات صورت‬
‫گرفته توس��ط رهبر کنسرس��یوم در تعیین نوع مخارج و س��هم هرکدام از‬
‫ش��رکای غیر رهبر کنسرس��یوم از آنها‪ ،‬ثبت‌های داخلی رهبر کنسرسیوم‬
‫را مورد وارس��ی قرار دهند‪ .‬در این موارد ممکن اس��ت ش��رکای غیر عامل‬
‫با توضیحات کافی توجیه ش��وند و به درس��ت ب��ودن محل مصرف مخارج‬
‫صح��ه بگذارند‪ .‬همچنین این امکان وجود دارد که رهبر کنسرس��یوم برای‬
‫تعدیل هزینه‌ها و مخارج توجیه گردد‪ .‬درصورتی که توافقی صورت نپذیرد‪،‬‬
‫فرآیند بررسی همچنان ادامه پیدا خواهد کرد‪ .‬این بررسی را «حسابرسی»‬
‫می‌نامند که نحوه و شرایط انجام آن درموافقت‌نامه عملیات مشترک تصریح‬
‫می‌ش��ود‪ .‬طبق موافقت نامه‌های عملیات مشترک‪ ،‬دوره حسابرسی محدود‬
‫به س��ال جاری و ‪ 24‬ماه پس از خاتمه آن اس��ت‪ .‬معموالً شرکای غیرعامل‬
‫ک��ه اکثریت حق عملیاتی را در اختیار دارند حسابرس��ی را آغاز می‌نمایند‪.‬‬
‫بدین صورت که ابتدا رهبر کنسرس��یوم را ظرف مدت حداکثر ‪ 60‬روز قبل‬
‫مقاالت کاربرد ی‬
‫کننده ارزش منصفانه بازاری تجهیزات باشد‪ .‬برای این قیمت‌گذاری انتقالی‬
‫روش‌ه��ای متعددی وجود دارد‪ .‬انتق��ال تجهیزاتی که مالکیت آن تماماً در‬
‫اختیار رهبر کنسرسیوم است از انبار رهبر کنسرسیوم به عملیات مشترک‪،‬‬
‫به مثابه یک رویداد فروش درنظرگرفته می‌ش��ود‪ .‬قیمت انتقالی این مواد و‬
‫تجهیزات به شرح زیر است [‪ 10‬و ‪.]9‬‬
‫تجهیزات و مواد جدید‪ :‬تجهیزات جدید باید به قیمت جاری پس از کسر‬
‫تخفیفات تعلق گرفته قیمت‌گذاری شود‪.‬‬
‫تجهی�زات مس�تعمل (نوع اول)‪ :‬ای��ن تجهیزات بدون نی��از به تعمیر یا‬
‫تحمل مخارج اضافی قابل استفاده‌اند و باید به ‪ 75‬درصد قیمت جاری بازار‬
‫قیمت‌گذاری شود‪.‬‬
‫تجهیزات مس�تعمل (نوع دوم)‪ :‬این تجهیزات برای استفاده در عملیات‬
‫بای��د تعمیر گردد یا اس��تفاده از آن‌ها بدون تحمل مخ��ارج اضافی ممکن‬
‫نیست و به ارزش ‪ %50‬قیمت جاری بازار‪ ،‬قیمت‌گذاری می‌شود‪.‬‬
‫س�ایر‪ :‬این تجهیزات برای اس��تفاد ‌ه مورد نظر که به منظور آن خریداری‬
‫شده‌اند کاربردی ندارد و در محلی دیگر به مصرف می‌رسد‪ .‬اینگونه مواد بر‬
‫اساس نوع استفاده‌ای که از آنها می‌شود قیمت‌گذاری می‌شود‪.‬‬
‫م�واد نامرغوب(بنج�ل)‪ :‬این‌گون��ه مواد هیچگونه کارب��ردی در عملیات‬
‫ندارند و به ارزش اسقاط (ارزش بازیافتنی) قیمت‌گذاری می‌شوند‪.‬‬
‫بدیهی اس��ت که هرگونه مابه التفاوت بین سهم سایر شرکاء از بهای تمام‬
‫ش��ده خرید و قیمت انتقالی دارایی‪ ،‬به عنوان س��ود یا زیان در دفاتر رهبر‬
‫کنسرسیوم شناسایی خواهد شد‪ .‬همچنین مخارج حمل‪ ،‬نصب و راه‌اندازی‬
‫مش��ترک منظور می‌ش��ود‪ .‬رهبر کنسرس��یوم هیچگونه تعهد و مسئولیتی‬
‫در قب��ال معیوب ب��ودن تجهیزات بر عهده ن��دارد‪ .‬در صورتی که مواد و یا‬
‫تجهیزات مازادی وجود داش��ته باش��ند‪ ،‬رهبر کنسرسیوم تعهدی به خرید‬
‫س��هم ش��رکای غیر رهبر کنسرس��یوم از این مواد و تجهیزات ندارد‪ .‬بلکه‬
‫رهبر کنسرس��یوم باید با رضایت تمامی شرکای عملیاتی یا با مجوز کمیته‬
‫راهبری عملیات اینگونه مواد و تجهیزات را در شرایطی که گران‌تر هستند‬
‫به فروش برساند‪ .‬بسته به توافق شرکاء‪ ،‬آن‌ها ممکن است مواد و تجهیزات‬
‫مازاد را در بین خود تقسیم کنند و یا ممکن است به فروش رسانند و وجه‬
‫نقد حاصل را بین یکدیگر تقسیم نمایند [‪.]9‬‬
‫‪ -5-3‬نحوه انبارداری و مدیریت موجودی‌ها در عملیات مشترک‬
‫رهبر کنسرس��یوم موظف اس��ت ثبت دقیقی از موجودی مواد و تجهیزات‬
‫به همراه ش��مارش فیزیکی ادواری موجودی کاال نگهداری نماید‪ .‬شمارش‬
‫فیزیک��ی موجودی کاال و یا مواد جدید باید در فاصله‌ معقولی از زمان ثبت‬
‫این دارایی‌ها انجام شود و در صورت وجود هرگونه ناهماهنگی و عدم توازن‬
‫‪50‬‬
 ‫ماهنامه علمی اکتشاف و تولید نفت و گاز| شماره ‪170‬‬
‫‌‌‬

‫این اطالعات با اس��تفاده از روش‌های س��نتی و دستی تهیه‪ ،‬طبقه بندی و‬ ‫از انجام حسابرس��ی از انجام حسابرسی و زمانبندی اجرای آن مطلع نموده‬
‫منتشر می‌شدند؛ اما بعدها تکنولوژی کامپیوتر برای شرکت‌ها امکان توسعه‬ ‫و س��پس ش��خص خبره‌ای در داخل یا خارج از شرکت به عنوان سرپرست‬
‫برنامه‌های نرم افزاری جهت ذخیره‌س��ازی داده‌ها و تهیه گزارشات مالی را‬ ‫ش خود را‬ ‫حسابرسی انتخاب می‌شود [‪ .]11‬رهبر کنسرسیوم باید همه‌ تال ‌‬
‫فراهم نمود‪ .‬ش��رکت‌های دریافت کننده اطالعات مالی و حس��ابداری‪ ،‬باید‬ ‫برای تس��هیل عملیات حسابرسی انجام دهد و هر اطالعاتی مورد نیاز باشد‬
‫اطالعات دریافتی را در سیس��تم‌های حس��ابداری خود ثب و ضبط نمایند‪.‬‬ ‫در دس��ترس حسابرس��ان قرار دهد‪ .‬سرپرست حسابرس��ی اسناد و مدارک‬
‫در س��ال‌های اخیر‪ ،‬مبادل��ه الکترونیکی اطالع��ات (‪ 19)EDI‬معضل مبادله‬ ‫الزم جهت سندرس��ی را از رهبر کنسرس��یوم درخواست نموده و براساس‬
‫اطالعات مربوط به رویدادهای حسابداری در بین ذینفعان عملیات مشترک‬ ‫آن درمورد زمانبندی انجام حسابرس��ی تصمیم‌گیری می‌کند‪ .‬او همچنین‬
‫را حل نموده اس��ت‪ .‬از آنجا که در عملیات مشترک‪ ،‬هر شرکت نفت و گاز‬ ‫تاییدی��ه‌ای از رهبر کنسرس��یوم دریافت می‌نماید ک��ه درآن نام و آدرس‬
‫از سیس��تم اطالعاتی وکدگذاری خاص خود اس��تفاده می‌کند‪ ،‬برنامه‌های‬ ‫ش��رکای ذینفع‪ ،‬عملیات تحت پوشش خدمات حسابرسی‪ ،‬دوره زمانی که‬
‫کامپیوتری‪ ،‬اطالعات را ازسیس��تم اطالعات حس��ابداری رهبر کنسرسیوم‬ ‫حسابرس��ی برای آن انجام می‌شود‪ ،‬فراهم نمودن زمینه دسترسی به اسناد‬
‫دریاف��ت نموده و به اطالعاتی مطابق با کدگذاری مورد نظر س��ایر ش��رکاء‬ ‫و مدارک و غیره همگی مشخص شده‌اند‪ .‬از جمله اسناد و مدارک مورد نیاز‬
‫تبدی��ل می‌نماید‪ .‬ب��ه عبارتی دیگر این برنامه‌ها قال��ب و کدینگ اطالعات‬‫حسابرس می‌توان به حساب‌های کل رهبر کنسرسیوم‪ ،‬چارت سازمانی رهبر‬
‫حسابداری و مالی دریافتی از سیستم اطالعات حسابداری رهبر کنسرسیوم‬ ‫کنسرس��یوم‪ ،‬نقش��ه میدان‪ ،‬قراردادها و مجوزهای حفاری‪ ،‬حفاری روزانه‪،‬‬
‫را به طبع دلخواه شرکای غیر عامل تبدیل می‌کند‪ .‬از جمله مهمترین این‬ ‫ماموریت‌ها‪ ،‬ثبت‌های روزنامه‪ ،‬انتقال تجهیزات و غیره اش��اره نمود‪ .‬پس از‬
‫برنامه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود [‪:]2‬‬
‫این‪ ،‬حس��ابرس نامه‌ای به ش��رکای غیر رهبر کنسرسیوم فرستاده و آنها را‬
‫‪ :20CODE‬اطالع��ات مربوط به دریافت و تحویل نفت‌خام از طریق خطوط‬ ‫از موافقت رهبر کنسرس��یوم به انجام حسابرس��ی‪ ،‬زمان انجام حسابرسی‪،‬‬
‫لوله توسط هر یک از شرکاء را ثبت و ضبط می‌نماید‪.‬‬ ‫مخارج انجام حسابرس��ی و زمان تقریبی تکمیل حسابرسی آگاه می‌نماید‪.‬‬
‫‪ :21CDEX‬ب��ه طور اتوماتیک‪ ،‬دریاف��ت و تبادل اطالعات مربوط به امالک‬ ‫شرکای غیر رهبر کنسرسیوم ممکن است سهم خود از مخارج حسابرسی را‬
‫تحت مالکیت مشترک را بررسی می‌کند‪.‬‬ ‫تقبل نمایند یا اینکه از حسابرس مورد نظر خود استفاده نمایند‪ .‬حسابرس‪،‬‬
‫‪ :22GRADE‬اطالعات��ی درم��ورد حجم گاز طبیعی ی��ا ان جی ال و نحوه‬ ‫فعالیت حسابرسی را از طریق ارزیابی ریسک انجام می‌دهد و مواردی مانند‬
‫تسهیم آن فراهم می‌کند‪.‬‬ ‫ارتباط و وابس��تگی بین رهبر کنسرسیوم و ش��رکای غیررهبر کنسرسیوم‪،‬‬
‫‪ :23JADE‬اطالعات مورد نیاز برای بررسی و تایید اسناد و مدارک مربوط به‬ ‫نتایج حسابرس��ی‌های قبلی‪ ،‬ماهیت و مبالغ مخارج صورت گرفته و غیره را‬
‫عملیات مشترک را فراهم نموده و در کارایی و اثر بخشی انجام حسابرسی‬ ‫مدنظر قرار می‌دهد‪ .‬پس از تکمیل پروژه حسابرسی‪ ،‬سرپرست یا حسابرس‬
‫بسیار موثر است‪.‬‬‫ارشد نتایج به دست آمده را برای پیمانکار عرضه نموده و گزارش حسابرسی‬
‫‪ :24GIBE‬تبادل و تایید صورتحس��اب‌ها و صورت وضعیت‌های ماهیانه بین‬ ‫را تنظیم می‌نماید‪ .‬در مرحله بعد گزارش تهیه شده برای ذینفعان و اعضای‬
‫رهبر کنسرسیوم و سایر شرکاء را به صورت الکترونیکی انجام می‌دهد‪.‬‬ ‫تیم حسابرس��ی ارس��ال می‌گردد‪ .‬گزارش حسابرس به حل و فصل هرگونه‬
‫اختالف پیش آمده کمک خواهد نمود‪ .‬رهبر کنسرس��یوم اختیار تغییر و یا‬
‫اصالح صورت حس��اب برای انجام تعدیالت را دارا می‌باشد‪ .‬هرگونه اصالح نتیجه‌گیری‬
‫یا تعدیل در صورتحس��اب‌ها و صورت وضعیت‌ه��ا باید ظرف مدت ‪ 24‬ماه صنعت نفت و گاز با دو ویژگی منحصر به فرد یعنی ریس��ک‌ها و مخاطرات‬
‫پس از وق��وع مخارج و هزینه‌ها انجام گیرد‪ .‬تعدی�لات و اصالحاتی که در متنوع و نیاز به س��رمایه‌گذاری‌های هنگفت به دنیا معرفی ش��ده اس��ت‪ .‬با‬
‫نتیجه‌ ادعاهای حسابرس‪ ،‬ادعاهای اشخاص ثالث یا الزامات قانونی و دولتی درنظ��ر گرفتن این دو موضوع به ویژه در مرحله انجام عملیات اکتش��اف و‬
‫ضرورت می‌یابد‪ ،‬مش��مول محدودیت ‪ 24‬م��اه نبوده و باید بالفاصله اعمال ارزیابی‪ ،‬س��رمایه‌گذاری و تامین منابع مالی مورد نیاز برای اکتشاف ذخایر‬
‫نفت وگاز به یک مقوله پیچیده و حساس تبدیل می‌شود که این حساسیت‬ ‫گردد [‪ 11‬و ‪.]1‬‬
‫و پیچیدگ��ی در صنع��ت نفت وگاز در قالب تدوی��ن و انعقاد نوع خاصی از‬
‫قراردادهای بین‌المللی نمود یافته اس��ت‪ .‬تسهیم مخارج و توزیع ریسک از‬ ‫‪ -5‬استفاده از سیستم‌های اطالعات حسابداری در عملیات مشترک‬
‫اداره موفقیت آمیز یک عملیات مش��ترک مس��تلزم مبادله حجم انبوهی از طریق ایجاد مشارکت‌ها‪ ،‬به شرکت‌های بین‌المللی نفت وگاز جرات می‌دهد‬
‫اطالع��ات عملیاتی و مالی در بین ش��رکت‌های نفت و گاز اس��ت‪ .‬دراوایل‪ ،‬مس��ئولیت خطیر اکتش��اف‪ ،‬توس��عه و تولید نفت و گاز حتی در ش��رایط‬

‫‪51‬‬

‫مالی عملیات مش��ترک را تشکیل می‌دهند‪ .‬البته شایان ذکر است که پس‬
‫از دریاف��ت‪ ،‬تایی��د‪ ،‬پ��ردازش و ثبت صورتحس��اب‌ها‪ ،‬ش��رکای غیر رهبر‬
‫کنسرس��یوم می‌توانند جهت حصول اطمینان از صحت محاس��بات صورت‬
‫گرفته توس��ط رهبر کنسرس��یوم در تعیین نوع مخارج و سهم هر کدام از‬
‫ش��رکای غیر رهبر کنسرسیوم از آنها‪ ،‬ثبت‌های داخلی رهبر کنسرسیوم را‬
‫مورد وارس��ی و حسابرس��ی ق��رار دهند‪ .‬ام��روزه نیز با گس��ترش کاربرد‬
‫سیستم‌های اطالعاتی حسابداری و گزارشگری‪ ،‬مبادله الکترونیکی اطالعات‬
‫(‪ )EDI‬معض��ل مبادل��ه اطالعات مرب��وط به رویدادهای حس��ابداری بین‬
‫ذینفعان عملیات مشترک را مرتفع نموده است‪ .‬باتوجه به اهمیت تبیین و‬
‫مستندسازی روابط مالی بین شرکاء در قراردادهای عملیات مشترک و نیز‬
‫خ�لاء موجود در این زمینه‪ ،‬نتایج حاصل از پژوه��ش به مذاکره‌کنندگان‪،‬‬
‫مدیران مالی‪ ،‬حسابداران‪ ،‬حسابرسان و تحلیلگران مالی شرکت‌های درگیر‬
‫در عملی��ات مش��ترک ام��کان خواه��د داد ضم��ن آش��نایی ب��ا وظایف و‬
‫مس��ئولیت‌های خود‪ ،‬انجام عملیات مش��ترک را تس��ریع نم��وده و از بروز‬
‫اختالفات بالقوه جلوگیری خواهد نمود‪ .‬تعیین نحوه حس��ابداری‪ ،‬مدیریت‬
‫مالی و اس��تفاده از سیس��تم‌های اطالعاتی حس��ابداری و مالی در عملیات‬
‫مشترک‪ ،‬دس��ت اندرکاران صنعت نفت وگاز را در تصمیم‌گیری‌های بهینه‬
‫مالی و مدیریت اثر بخش منابع و مصارف یاری خواهد نمود‪.‬‬
‫‪1. Joint Venture Contracts.‬‬
‫‪2. Joint Operating Agreement.‬‬
‫‪3. Accounting procedure.‬‬
‫‪4. Operating committee.‬‬
‫‪5. Unitization.‬‬
‫‪6. Operator.‬‬
‫‪7. Accrual basis.‬‬
‫‪8. Cash basis.‬‬
‫‪9. Council of Petroleum Accountants Societies.‬‬
‫‪10. Association of international petroleum negotiators.‬‬
‫‪11. Direct cost.‬‬
‫‪12. Indirect cost.‬‬
‫‪[1]. Wright, C. J., & Gallun, R. A. (2005). International petroleum‬‬
‫‪accounting. PennWell Books.‬‬
‫‪[2]. Gary .Schugart, (2007). work book on oil and gas accounting,‬‬
‫‪university of Houston.‬‬
‫‪[3]. Simkins, Betty and Simkins, Russel (2013), Energy finance and‬‬
‫‪economics analyze and evaluation of risk management, John Wiley‬‬
‫‪& Sons.‬‬
‫‪[4]. Conaway, C. F. (1999). The petroleum industry: a nontechnical‬‬
‫‪guide. Pennwell Books.‬‬
‫‪[5]. deutsche-bank, oil-and-gas-for-beginners, a guide to oil and gas‬‬
‫‪industry, June 2015 and January 2013,‬‬
‫‪[6]. Coe, T. L., Jennings, D. R., & Styles, A. K. (2001).‬‬
‫‪PricewaterhouseCoopers Survey of US Petroleum Accounting‬‬
‫مقاالت کاربرد ی‬
‫پرهزینه و مخاطره آمیز نظیر فراساحل را تقبل نمایند‪ .‬حتی در حالت کم‬
‫هزین��ه و ک��م خطر بودن عملیات نی��ز‪ ،‬ش��رکت‌های بین‌المللی به منظور‬
‫دس��تیابی به مزایا و صرفه‌های اقتصادی مایل به تشکیل مشارکت خواهند‬
‫بود‪ .‬با توجه به اینکه انعقاد قراردادهای عملیاتی مشترک در صنعت نفت و‬
‫گاز به موضوعی متداول تبدیل ش��ده است‪ ،‬در این پژوهش بر آن شدیم تا‬
‫به تبیین نحوه حس��ابداری عملیات مش��ترک در این قراردادها در صنعت‬
‫نف��ت وگاز بپردازیم‪ .‬برای حس��ابداری و گزارش��گری رویدادهای مالی در‬
‫موافقت‌نام��ه عملی��ات مش��ترک بر خ�لاف قراردادهای مش��ارکت خاص‬
‫دستورالعمل یا استاندارد خاصی وجود ندارد‪ .‬حسابداری و مدیریت مالی در‬
‫این قراردادها بر اساس مفاد قرارداد عملیات مشترک و رویه‌های حسابداری‬
‫منظم صورت می‌گیرد‪ .‬همانطور که گفته ش��د رویه حس��ابداری با مسائلی‬
‫نظیر نحوه تسهیم مخارج بین شرکاء‪ ،‬نحوه تأمین وجوه مورد نیاز عملیات‪،‬‬
‫زمان بندی و نحوه ارائه صورتحس��اب‌ها و صورت وضعیت‌ها‪ ،‬نحوه تس��عیر‬
‫ارزها‪ ،‬حسابرس��ی مس��تقل‪ ،‬مدیریت مواد‪ ،‬تجهیزات و موجودی‌ها و غیره‬
‫س��روکار دارد که به همراه ثبت مخارج در حس��اب مشترک و نحوه تسعیر‬
‫ارزها‪ ،‬تأمین وجوه عملیات مش��ترک و تسویه حساب شرکا‪ ،‬بودجه‌بندی و‬
‫نظارت بر مخارج عملیات مشترک و نحوه انبارداری و مدیریت موجودی‌ها‬
‫بر اساس قرارداد عملیات مشترک ابزارهای الزم برای گزارشگری و مدیریت‬
‫پانویس ها‬
‫‪13. Overhead cost.‬‬
‫‪14. Trace.‬‬
‫‪15. Joint account.‬‬
‫‪16. Proportionate Consolidation.‬‬
‫‪17. Authorization for Expenditure.‬‬
‫‪18. Junk materials.‬‬
‫‪19. Electronic data interchange.‬‬
‫‪20. Crude oil data exchange.‬‬
‫‪21. Check stub data exchange.‬‬
‫‪22. Gas revenue accounting data exchange.‬‬
‫‪23. Joint audit data exchange.‬‬
‫‪24. Joint interest billing exchange.‬‬
‫منابعها‬
‫پانویس‬
‫‪Practices. Denton, TX: Institute of Petroleum Accounting, University‬‬
‫‪of North Texas.‬‬
‫‪[7]. Brady, J., Chang, C., Jennings, D. R., & Shappard, R. (2011).‬‬
‫‪Petroleum Accounting: Principles, Procedures, & Issues. Professional‬‬
‫‪Development Institute.‬‬
‫‪[8]. COPAS MFI-26, Classifications for Use in Summary Form Billing‬‬
‫‪(revised October 1994).‬‬
‫‪[9]. 1995 COPAS Accounting Procedure MFI-30.‬‬
‫‪[10]. Reg. S-X Rule 410- and Oi5.reprinted at may.2007.‬‬
‫‪[11]. COPAS Accounting Guideline No. 19 (AG 19).‬‬
‫‪[12]. COPAS MFI-28.‬‬
‫‪[13]. IAS 31, financial reporting of interests in joint ventures.‬‬
‫‪[14]. FRS 9, associates and joint ventures.‬‬
‫‪52‬‬