‫مشارکت سکتور عامه – خصوصی چیست و افغانستان چرا به آن نیاز دارد؟‬

‫‪ 8 ‬صبح‪ ۲‬سرطان ‪۱۳۹۵‬‬

‫مقدمه‬
‫زیربناها در رشد اقتصاد‪ ،‬ایجاد مولدیت‪ ،‬موثریت و رقابت سالم‪ ،‬جلب سرمایه‌گذاری‪ ،‬ایجاد شغل و در‬
‫انکشاف نوآوری‪ ،‬کمک می‌کنند‪.‬‬
‫اما سوال این‌جا است که این زیربنا‌ها چگونه باید تمویل شوند؟‬
 ‫دولت‌ها عموما زیربناهای عامه را اعمار و سپس از آن‌ها حفظ و مراقبت می‌کنند‪ .‬اکثرا این پروژه‌های‬
‫زیربنایی از طریق مالیه عامه‪ ،‬تمویل می‌شوند‪ .‬اما طی ‪ ۲۵‬سال اخیر اکثر کشورهای پیشرفته و‬
‫کشورهای در حال توسعه‪ ،‬مشارکت سکتور عامه‪ -‬خصوصی را در تدارک خدمات زیربنایی معرفی‬
‫کرده‌اند‪ ،‬که تمویل‪ ،‬اعمار و بهره‌برداری پروژه‌ها را در قالب یک قرارداد دراز مدت که معموال به ‪۲۰‬‬
‫سال یا بیشتر می‌رسد‪ ،‬تنظیم کرده‌اند‪ .‬عوایدی که از پروژه‌های زیربنایی به‌دست می‌آید‪ ،‬بین دولت و‬
‫سکتور خصوصی تقسیم می‌شود‪ .‬سکتور عامه خصوصی‪ ،‬عالقمندی‌های خاص خویش را دارند تا با‬
‫یک‌دیگر مشترکا کار کنند‪ .‬چون برای خدمات زیربنایی به‌گونه مثال سرک‪ ،‬پل و بند‌های برق تقاضای‬
‫استفاده وجود دارد و این تقاضا می‌تواند عواید خوب را به بار آورد‪ ،‬پس به همین دلیل سکتور خصوصی‪،‬‬
‫می‌خواهد تا با دولت مشترکا کار کند و جانب دولت عالقمند است تا خطراتی را که در پروژه‬

‫می‌آید‪ ،‬با استفاده از تجارب و تکنالوژی سکتور‬ ‫به‌وجود‪ ‬‬

‫خصوصی کاهش دهد‪.‬‬
‫یکی از وظایف عمده دولت‌ها ارایه خدمات زیربنایی به قیمت‌های نازل یا مناسب می‌باشد‪ .‬پروژه‌های‬
‫زیربنایی از قبیل سرک‌ها‪ ،‬شهرها‪ ،‬پل‌ها‪ ،‬تونل‌ها‪ ،‬بند‌های برق و سایر زیربناها ایجاب سرمایه‌گذاری‌های‬
‫بزرگ را می‌کند که نیاز به حفظ‪ ،‬مراقبت و بهره‌برداری دارد‪ .‬بنا پروسه‌ای که از طریق آن پروژه‬
‫انتخاب‪ ،‬طرح‪ ،‬بهره‌برداری و حفظ و مراقبت می‌شود‪ ،‬حایز اهمیت می‌باشد‪.‬‬
‫در جریان دهه ‪ ۱۹۷۰‬و ‪ ۱۹۸۰‬کشور‌هایی مانند بریتانیا و چیلی‪ ،‬اکثر تصدی‌های دولتی را خصوصی‬
‫ساختند‪ ،‬که علت عمده آن موثریت سکتور خصوصی تلقی می‌شد‪ .‬خدمات دولتی از قبیل مخابرات‪ ،‬برق و‬
‫تنظیف شهری‪ ،‬در قدم اول به سوی خصوصی‌سازی سوق شدند‪ .‬بعدا حکومت‌ها خدمات سکتور‬
‫خصوصی را در عرصه سکتور‌های چون ترانسپورت‪ ،‬مکاتب و شفاخانه‌ها که مدیریت و پیشبرد آن‌ها‬
‫برای دولت بسیار دشوار بود به سکتور خصوصی واگذار کردند‪ .‬این کار باعث ایجاد مشارکت عامه –‬
‫خصوصی (‪ )Public-private Partnership‬شد‪.‬‬
‫مشارکت عامه‪-‬خصوصی‪ ،‬عبارت از قرارداد طویل‌المدت میان دولت و نهاد خصوصی به منظور‬
‫فراهم‌سازی زیربناها و یا خدمات عامه می‌باشد که بر اساس آن منفعت‌ها و خطرات بین اداره و نهاد‬
‫خصوصی به‌صورت عادالنه تقسیم می‌شود‪ .‬در این نوع قراردادها یک شرکت می‌تواند پروژه‌های دولتی‬
‫را تمویل‪ ،‬اعمار‪ ،‬بهره‌برداری و حفظ و مراقبت کند‪.‬‬
‫ویژگی مشارکت عامه – خصوصی‬
‫دولت‌ها در اکثر کشور‌های رو‌به‌انکشاف به شمول افغانستان‪ ،‬به چالش برآورده‌ساختن تقاضای بلند خدمات‬
‫زیربنایی بهتر و جدید دچار هستند‪ .‬از آن‌جایی که تمویل از منابع سنتی و ظرفیت در سکتور دولتی‌ای که‬
‫بتواند چندین پروژه را در عین وقت تطبیق کند محدود می‌باشد‪ ،‬دولت‌ها دریافتند که مشارکت با سکتور‬
‫خصوصی یک بدیل کامیاب بوده که می‌توان از طریق آن عرضه خدمات زیربنایی را افزایش داده و بهبود‬
‫بخشید‪ .‬از ویژگی‌های عمده مشارکت عامه‪-‬خصوصی‪ ،‬این است که در سکتور‌های مختلف به کار می‌رود‬
‫و معموال یک قرار‌داد دراز‌مدت می‌باشد‪.‬‬

‫تجارب مشارکت عامه – خصوصی در سایر کشور‌ها‬

‫وکشور‌های اروپایی در مشارکت عامه – خصوصی‪ ،‬پیش‌تاز‌اند‪ .‬در بین سال‌های دهه ‪ ۱۹۹۰‬و سال‌های‬
‫‪ ۲۰۰۵‬الی ‪ ۲۰۰۷‬تعداد مشارکت‌های عامه – خصوصی در هر سال پنج برابر افزایش یافته است‪.‬‬
‫جدول ذیل معلومات مشرح را در مورد ‪ ۱۰‬کشور رو‌به انکشاف نشان می‌دهد که سکتور‌هایی چون‬
‫انرژی‪ ،‬مخابرات‪ ،‬ترانسپورت و آب‪ ،‬به شکل مشارکت عامه – خصوصی صورت گرفته است‪ .‬هرچند‬
‫ایاالت متحده امریکا نسبت به اروپا در راستای مشارکت عامه – خصوصی عقب مانده است‪ ،‬ولی در‬
‫سال‌های اخیر میزان رشد آن چشم‌گیر بوده‪.‬‬
‫شواهدی که ارایه شد بیان‌گر آن است که مشارکت عامه خصوصی‪ ،‬یک میکانیزم مهم برای اعمار‬
‫زیربناها در اروپا‪ ،‬امریکا و سایر کشوری‌های رو‌به‌انکشاف تلقی می‌شود‪.‬‬
‫چرا افغانستان به مشارکت عامه‪-‬خصوصی نیاز دارد؟‬
‫بعد از ‪ ۱۴‬سال کمک‌های بین‌المللی و روی کار آمدن حکومت وحدت ملی‪ ،‬از یک طرف کاهش در‬
‫کمک‌های تمویل‌کنند‌گان به مالحظه می‌رسد و از جانب دیگر تعداد زیادی از پروژه‌های زیربنایی و‬
‫خدمات عامه نیاز به سرمایه‌گذاری و تطبیق دارند‪ .‬حکومت وحدت ملی برای ایجاد یک سیستم موثر‬
‫مشارکت عامه‪ -‬خصوصی‪ ،‬فرصت دارد تا پروژه‌های متوقف‌شده را آغاز و گزینه‌های توسعه و انکشاف‬
‫ملی را ترویج کند‪ .‬رونق مشارکت عامه‪-‬خصوصی‪ ،‬مستلزم محیط مناسب ثبات سیاسی و اقتصادی‬
‫می‌باشد‪ .‬نهادهای تمویل‌کننده که پیشنهادهای مشارکت عامه‪ -‬خصوصی را ارزیابی می‌کنند‪ ،‬بیشتر روی‬
‫امنیت و ثبات سیاسی تاکید دارند‪ .‬بررسی سطحی وضعیت کنونی اقتصادی و سیاسی افغانستان‪ ،‬مبین آن‬
‫است که راه‌اندازی مشارکت عامه – خصوصی در این کشور چالش‌زا خواهد بود‪ ،‬اما تطبیق آن با وصف‬
‫چالش‌ها یک امر ضروی بوده که می‌تواند چشمه‌های جدید عایداتی را به‌روی دولت باز کند و از طرف‬
‫دیگر خدمات عامه بهتر شود‪.‬‬
‫نظر به‌دالیل ذیل دولت افغانستان بایست مشارکت عامه‪ -‬خصوصی را جدی بگیرد‪ .‬در قدم اول‪ ،‬کمک‌های‬
‫بالعوض در حال کاهش است و نیاز مبرم به مشارکت با سکتور خصوصی دیده می‌شود‪ .‬دوم‪ ،‬تراکم و‬
‫تاخیر در اجرای پروژه‌های انکشافی و خدمات دولتی نیازمند مدیریت عصری می‌باشد‪ .‬سوم‪ ،‬عالقمندی‬
‫سکتور خصوصی جهت مشارکت با نهادهای دولتی و موجودیت قابل لمس سرمایه در این سکتور‬
‫می‌باشد‪ .‬و چهارم‪ ،‬ظرفیت پایین نهادهای دولتی در مقایسه با سکتور خصوصی در ساحات استراتژی‪،‬‬
‫شیوه‌های تطبیق پروژه‌ها‪ ،‬تحلیل مالی و مدیریتی‪.‬‬
‫پروژه‌های زیربنایی که می‌تواند میکانیزم مشارکت عامه‪ -‬خصوصی را در آن به کار برد عبارت‌اند از‌‪( :‬‬
‫‪ )۱‬تولید‪ ،‬انتقال و توزیع انرژی برق (‪ )۲‬اعمار بندها و کانال‌ها (‪ )۳‬سکتور ترانسپورت‪ )۴( ،‬احداث‬
‫سرک‌ها و خطوط آهن‪ ،‬پل‌ها‪ ،‬تونل‌ها و میدان‌های هوایی‪ )۵( ،‬سکتور زراعت (‪ )۶‬سکتور صحت (‪)۷‬‬
‫سکتور معارف و تحصیالت عالی‪ )۸( ،‬سکتور مخابرات و تکنالوژی معلوماتی (‪ )۹‬مدیریت مواد فاضله‬
‫جامد و فاضالب (‪ )۱۰‬سکتور ساختمانی و خانه‌سازی و غیره‪.‬‬
‫هرچند دولت وحدت ملی برای ایجاد محیط مناسب مشارکت عامه – خصوصی قدم‌های ابتدایی را برداشته‬
‫است اما جهت تطبیق پروژه‌های زیربنایی باید بستر‌سازی الزم که در زیر شرح داده شده‪ ،‬نیز ایجاد شود‪.‬‬
‫‪ ۱٫‬چارچوب مقرراتی‪ /‬پالیسی‬
‫• تعهد سیاسی‬
 ‫• قانون‪ /‬پالیسی مشارکت عامه‪ -‬خصوصی‬
‫• برنامه‌های سرمایه‌گذاری‬
‫‪ ۲٫‬چارچوب نهاد‌ها‬
‫• ایجاد واحد باصالحیت مشارکت عامه –خصوصی‬
‫• ایجاد واحد‌های کوچک مشارکت عامه‪-‬خصوصی در وزارت‌ها‬
‫• ایجاد ظرفیت الزم برای تطبیق پروژه‌ها در دولت و سکتور خصوصی‬
‫• ایجاد زمینه‌های تمویل پروژه‬
‫‪ ۳٫‬چارچوب صنعتی و مالی‬
‫• ایجاد زمینه برای قراردادی‌ها یا تطبیق‌کنند‌گان پروژه‬
‫• داشتن مشاوران حقوقی‪ ،‬تخنیکی و مالی‬
‫• داشتن نهاد‌های قرضه‌دهنده یا سهم‌داران‬
‫‪ ۴٫‬چارچوب عملیاتی‬
‫• داشتن پروسه‌های واضح تطبیق برای پروژه‌ها‬
‫• داشتن پالن‌های دراز مدت برای زیربناها‬
‫• داشتن رهنمود‌های عملی‬
‫• داشتن قرارداد‌های معیاری و استندرد‬
‫پس نتیجه می‌گیریم که زیربنا‌ها در رشد اقتصاد و جذب سرمایه‌گذاری کمک می‌کند که ما می‌توانیم از این‬
‫طریق منحیث یک کشور روبه انکشاف نیازمندی‌های کشور خویش را از طریق تطبیق میکانیزم مشارکت‬
‫سکتور عامه‪ -‬خصوصی مرفوع ساخته و یک زندگی آرام و آسوده را برای مردم خویش فراهم کنیم‪.‬‬