ATILGAN DAVRANI

Hemirelikte
HEDEFLER
Bu niteyi altktan sonra;
Kiiler Aras
Atlgan davran tanmlayabilme

Atlgan davran gsteren kiinin zelliklerini

likiler
bilme

Atlgan davran tarz elerini sralayabilme Ve

Atlgan davran biimlerini kavrama

Atlgan davran etkileyen faktrleri bilme

letiim
Atlgan davran gelitirebilme

NDEKLER

Giri

Atlganlk Nedir?

Atlgan Davran Gsteren Kiinin zellikleri

Atlgan Davran Tarznn eleri

Atlgan Davran Biimleri

Atlgan Davran Etkileyen Faktrler

Atlgan Davran Gelitirme

Hemirelik ve Atlganlk

zet

Deerlendirme

Kaynaklar HAFTA
Yararlanabilecek Kaynaklar

27
ATILGAN DAVRANI

GR
Sosyal geliimin temelini oluturan ve en nemli davran ekillerinden birisi
olarak kabul edilebilecek atlganlk, insan ilikilerinde temel bir davransal zelliktir
(Ormancolu 1995; Kaplanolu 2006).
Kk yalardan itibaren alnan eitim boyunca sayg gstermenin nemli olduu
vurgulanmtr. ocukluk ve genlik dnemi, bu konuda olduka fazla uyarnn alnd
bir dnemdir. Gerek aile iinde gerek okulda ocua ve gence bakalarnn karsnda
nasl davranmas gerektii dl ya da ceza yoluyla retilir. Bu eitim sresince, bireye
kendi haklarnn olduu, kendini sevmesi ve sayg gstermesi gerektiine ilikin mesaj
ok az gelir. Bu durumda birey ya isteklerini ifade edemeyen ya da isteklerini saldrganca
dile getiren biri haline gelebilir. (Poussard 2002; Kaplanolu 2006).
ATILGANLIK NEDR?
Atlgan davran pasif, saldrgan ve maniplatif davrann alternatifi olarak
deerlendirilmektedir (zda 1999; Bal 2003; Yldz 2006). ngilizce assertiveness
kavramnn karl olarak kullanlan atlganlk, dilimize atlganlk, kararllk,
girikenlik, gvenli davran terimleriyle evrilmi olup literatrde, kiiler aras
ilikilerin ve etkileimin salkl olabilmesine olanak tanyan, bakalarnn haklarna
saygl olmay ve bireyin duygu, inan ve dncelerini dorudan, itenlikle ve aka
anlatmn ieren bir davran biimi olarak tanmlanmaktadr (Kaplanolu 2006; Tan
2006).
Atlganlk szcnn birok arm olabilir. Ancak atlganln bilimsel
dilde anlam ksaca kendini ifade edebilmek olarak tanmlanmtr (Ksa 1999).
Atlganlk, her kiinin bir baka kiinin haklarn inemeksizin gereksinimlerini
karlamaya hakknn olduunu bildirmektedir. Atlgan olma kendini aka ve sakince
ifade edebilme ve ayn zamanda duyulma demektir. Ksaca, birisinin ykn
omuzlarnda hissettiinde ve bu ykn altnda duygularn ezildiinde, ac duymaya ve
giriimde bulunmaya hakk olduunu dnmektir. Atlganlkta ilke, hem kiinin kendi
btnln hem de dier kiinin btnlnn srdrlmesidir.
Atlganlk evrensel bir zellik olmayp, kiiye ve duruma gre deimektedir.
Bireysel farkllklar ve kltrel zellikler nemli rol oynamaktadr.

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

Litaratrde, Lazarus atlganl, birbirini tamamlayan drt zelliin oluturduu

bir davran biimi olarak tanmlad; bu zellikleri yle sralad bilinmektedir;
(Saruhan 1996; Tan 2006).
1. Hayr diyebilme zellii,
2. steyebilme, ricada bulunabilme yetenei,
3. Olumlu ve olumsuz duygular ifade edebilme yetenei,
4. Bir davran balatabilme, srdrebilme ve sona erdirebilme yetenei.

ATILGAN DAVRANI GSTEREN KNN ZELLKLER

Atlganlk temelde duygu ve dncelerinizi ihtiyalarnz dorultusunda net bir
ekilde aklayabilmenize ve dierleriyle iletiim kurma yollarn korumanza yardmc
olur. Atlgan davran gsteren kiinin zellikleri aadaki gibi sralanabilir (Ayaz 2002;
Alberti 2002; Bal 2003;Kaplanolu 2006);
Bakalarnn haklarna sayg gstermektir.
Drstlktr.
Bir ilikide, ilgili her iki tarafn eitliine ve yararna yneliktir.
Duygularn, haklarn, gereklerin, grlerin, ricalarn ve snrlarn sze dklmesidir.
Atlgan davran bireye deil, soruna ynelik olduu iin birinin dierine stnl ile
sonulanmaz.
Atlganlk, bireyin benliini, onurunu ve haklarn korumasdr.
Atlganlkta ilke hem kiinin kendi btnlnn, hem de dier kiinin btnlnn
srdrlmesidir.
Atlgan bireylerin zgvenleri vardr. Seimlerini yaparken uygun bir ekilde evet ya
da hayr demesini bilirler. nandklar eyin doruluunu savunurlar.
yi bir dinleyicidir.
Sorumluluk alr.
Hisleri, fikirleri, ihtiyalar hakknda drsttr, ben dilini kullanr.
Karlarndaki kiilerin tepkisinin, grnmnn ve davranlarnn farkndadrlar.
Bakalarn kmsemezler, etkisi altna almaya almazlar ve tehdit etmezler.
Olumlu ve olumsuz duygularn drst ve uygun ekilde ifade ederler.

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

Kedi yaam kararlarn verirler, seimlerini yaparlar, hedeflerini gerekletirirler ve

bunlarn sorumluluunu alrlar.
letilmek istenen mesaj iin gz temas, ses, vcut hareketleri, mesafe, zamanlama,
akclk ve dinleme gibi dil d elerden yararlanmaktr.
nsann doasnda yoktur, renilir.

ATILGAN DAVRANI TARZININ ELER

Atlgan davran tarzn sistemli bir ekilde inceleyen davran bilimciler, atlgan
bir eyleme katkda bulunan birka nemli e olduu sonucuna varmlardr (Kaplanolu
2006; Tan 2006). Atlgan davran tarznn elerini, szl ve szsz iletiim eleri
bal altnda toplayabiliriz ve bu eler birbirini tamamlar (Bal 2003).
Szsz letiim eleri
Gz Temas: Mesajn tad niyet ou kez baklarla yanstlr. Baklar
karmak pasif, gzlerini dinleyene dikip uzun uzun bakmak da saldrgan bir anlam tar
(zcan 1996).
Bir baka insanla konuurken nereye baktnz ok nemlidir. Genelde, konuulan kiiye
bakmak sizin iten olduunuz anlamna gelir ve sylediinizi eyin daha etkili olmasn
salar. Kii srekli baka tarafa bakar ya da gzlerinizi karrsanz karnzdaki kii sizin
kendinize gvenmediinizi veya onu ciddiye almadnz dnr. te yandan, ok
srarla bakarsanz, konutuunuz kiiye rahatszlk verirsiniz (Balta 1992; Bal 2003;
Kaplanolu 2006; Tan 2006).
Vcut Duruu: Konuma esnasnda tm bedenimizle karmzdakine dnerek onu
dinlemeyi ierir. Bylece konuma daha zel ve scak olacaktr. Ancak kollarn
gsnde kavuturan kiinin, savunmaya getii veya gvensiz olduu dnlebilir.
Elini beline dayamak, kavgaya hazr ve karsndakine stnlk taslama olarak
deerlendirilebilir. Hareketsiz, donmu kalm bir kii, korkmu biri olarak
deerlendirilebilir (Bal 2003; Kaplanolu 2006).
Hakkna sahip kan kiinin duruu gevektir ama kendisini salm deildir, diktir ama
gergin deildir, konuurken el kol hareketleri abartl deildir (zcan 1996).
Bir konumada, oturmak ya da ayakta durmak g gsterisi olabilir. Kendi haklarnz
savunmanz gereken bir durumla karlatnzda, sadece ayaa kalkmak bile etkili

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

olabilir. evik ve dik bir durula, karnzdaki insana dorudan bakarsanz,

syleyeceiniz eyler daha etkili olacaktr. Ezik bzk ve edilgen bir grnm,
karnzdakilere her an vazgeip, geri ekilebileceiniz mesajn verirsiniz (Alberti 2002).
Mesafe/ Fiziksel Temas: Bir insanla aranzda koruduunuz mesafe byk lde
iletiimi etkiler. Bir insana ok yakn oturmak, durmak veya dokunmak, elini omzuna,
srtna koymak, koluna, eline demek iki kii arasndaki ilikiye belirli bir zellik,
yaknlk ve scaklk katar. Birisine ok yaklamakla, kiiyi kzdrabilir,
saldrganlamasna neden olabilir veya aranzdaki ilikiye mahrem bir anlam
katabilirsiniz (Balta 1997; Kaplanolu 2006).
Kltrel ve sosyal anlamda her toplumda, yaknlk ve temasa farkl anlamlar yklendii
gzlenmektedir. Kimi toplumlarda el akas, beden temas yadrganmaz, kimilerindeyse
olduka snrldr. Atlgan birey bakalarn rahatsz etmeyecek mesafeden konuur
(zcan 1996).
Yz fadesi: Mesajnzn etkili olabilmesi iin, yznzdeki ifadenin de ona
uygun olmas gerekir. Kii fkesini dile getirmeye alyorsa, yznde glmseyen bir
ifade olmamas, mesajn daha iyi anlalmasn salar (Bal 2003; Kaplanolu 2006).
Brakn yznz ve kelimelerinin ayn eyi sylesin (Alberti 2002).
Ses Tonu: Hakknda en kolay ve net bir ekilde bilgi edinebileceimiz davran
elerinden biri de ses tondur. Sesimizi kullan tarzmz insanlarla iletiimimizin nemli
bir parasdr. Ayn kelimeleri fke ile sktmz dilerimizin arasndan veya neeyle
veya korkudan fsldayarak sylediimizde farkl mesajlar iletiriz (Alberti 2002:
Kaplanolu 2006).
yi ayarlanm bir ses tonu ikna edicidir, rktclkten uzaktr. nisiz ksz ya da
fslt ile konutuunuzda ciddiye alnmayabilirsiniz. Bardnz zaman ise karnzdaki
kii savunmaya geer ve iletiim sekteye urar(Kaplanolu 2006).
Szlerle Hayr, sana kzgn deilim diye kiinin ses tonu fkeli veya kzgn
olmamaldr. Dinleyen kii, kullanlan szcklerden ok sesin tonuna duyarldr. Szlerle
ses tonu birbirine uymuyorsa bu, dinleyende kayg ve huzursuzluk yaratr (zcan 1996).
Akclk: Her trl iletiimde, sylemek istediiniz eyin karnzdaki kii
tarafndan anlalmas iin akc bir konuma yapmak ok etkilidir. Ak ve telasz bir

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

ekilde sylenen eyler hem daha kolay anlalr, hem de daha etkili olur (Alberti 2002;
Kalpanolu 2006). Konumadaki akclk mesajn ieriine bal deildir (zcan 1996).
Zamanlama: Kiiler kendilerini spontan olarak ifade edebilmeyi ama olarak
benimsemektedirler. Duraksamalar atlgan davranlarnzn etkinliini azaltsa da, atlgan
olmak iin hibir zaman ge deildir. Gerektii zaman atlgan davranmay baaramam
olsak bile, ilgili kiiye deha sonra tekrar gidip, duygularnz ifade edebilirsiniz. Baz
zamanlar, kuvvetli bir duyguyu tartmak iin zellikle frsat yaratmak gerekebilir. Bunu
yaparken, rahatsz edilmeyeceiniz bir yer ve zaman dilimi semeye dikkat edin. Baka
insanlarn yannda bir tartmaya girmek baka sorunlar yaratabilir (Alberti 2002).
Dinleme: Atlgan dinleme; baka meguliyetleri bir yana brakarak, enerjiyi
konuan kii zerinde younlatrmak, kendini ona ayarlamak, gz temas kurmak,
iittiini gstermek iin ban sallamak, konuan kiiye dokunarak ilgiyi belirtmek,
sylenen eylerin ardna gizli olan mesaj ve duygular yorumlamadan veya hemen cevap
vermeden, anlamaya almaktr. Atlganlk, baka insanlarn haklarna ve duygularna
saygl olmay da ierir. Bu, hem bakalar kendini ifade ederken hem de kii kendini
ifade ederken, bakalarn gzetmesi anlamna gelir (Alberti 2002; Kaplanolu 2006).
Atlganlk, baka insanlarn haklarna ve duygularna saygl olmay da ierir. Bu, hem
bakalar kendilerini ifade ederken, hem de siz kendinizi ifade ederken, bakalarn
gzetmeniz anlamna gelir. Dinleyerek, dier insanlara saygnz belli edersiniz. Bunun
iin bir sre kendinizi ifade etmekten kanmal, hatta belki de ihtiyalarnz askya
almalsnz (Alberti 2002).
Dnceler: Atlganln dorudan gzlenmesi mmkn olmayan bir esi de
dnme srecidir. Atlganlkla ilgili doru dnceler gelitirmek nemlidir.
Dnceler, inanlar, yaklamlar ve duygular davranlarn art yapsn oluturur Atlgan
eylem gerektiren her yeni duruma tepki verebilmek iin aklnzn zgrce alabilmesi
gerekir. Yanl yaklamlar, inanlar ve dnceler elinizi, kolunuzu balar ve sizi doal
hareket etmekten alkoyar. nsan, dnd kadar var olur. Kendinizi retken olmanz
engelleyen dnme tarzndan kurtarabilirseniz, atlganlnz gelitirmek iin
dncelerinizden yararlanabilirsiniz (Alberti 2002).
erik: Atlgan olabilmek iin kendinizi mutlaka doru ve iyi seilmi szcklerle
ifade etmeniz gerekmez. Bir ey sylerken onu kime sylediinizi de gz nnde

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

bulundurmanz nemli. Ancak, baz insanlar da gerekten doru szckleri bulmakta

glk ekerler. nemli olan sizin kendi dilinizi kullanmanz ve neyi sylediinizden ok
neyi nasl sylediiniz nemlidir (Alberti 2002; Kaplanolu 2006).
Szl letiim eleri
Hayr Demek: Birok kii kendisinden bir ey istendiinde yapmak
istemiyorsa hayr demekte zorlanr. Kii bakasnn fkeleneceinden veya kendisini
onaylamayacandan korkabilir, bakasnn duygularn inciteceini dnebilir,
reddedilmekten korkabilir, iyi diye bilinen benlik kavramnn deimesinden korkabilir.
Atlgan kii, bakasnn istekte bulunma hakkn tanrken, kendisinin de hayr deme
hakk olduunu kabul eder. stenen eyi reddeder ve ardndan ksaca nedenini belirtir
(zcan 1996; Bal 2003).
Gr Belirtmek: Atlgan kii kendi durumunu aklar, dier kiinin durumunu da
anlamaya alr ve gr belirtir (zcan 1996; Bal 2003).
stekte Bulunmak: Kimileri iin bakasndan bir ey istemek gtr; kii buna
hakk olmadn dnr. Oysa kiilerin herhangi bir eyi istemeye hakk vardr, ancak
isteklerinin mutlaka olmasn beklemeleri ve olmad takdirde bunu stlerine alnmalar
yanltr. Bir ey istemekte zorluk ekenler reddedilmekten korkarlar. Eer bana hayr
derse beni sevmiyor demektir veya eer bu isteimi yaparsa ben de o ne zaman bir ey
isterse yapmak zorunda kalrm diye dnr. Buradaki mantk yanl kiinin herhangi
bir isteini bakalarnn kabul etmeme hakkn tanmay ve istei yapldnda da
kendini bir trl denmeyen bir bor altnda hissetmesidir.
Atlgan kii, bakasndan bir ey isterken nce sorunu ortaya koyar ve ardndan isteinin
ne olduunu belirtir. stenen ey, yaplabilir veya yaplamaz bir istek olabilir.
Yaplmayaca ak olana dek istekte srar edebilir (zcan 1996).
Haklarn Korumak: ki kii arasndaki fark ne olursa olsun kimsenin kimseyi
kullanmaya hakk yoktur. Konumundan dolay gl olan kii bazen durumunu
anmsatmaya kalksa da bu temel hak deimez. Bir kiinin pozisyonu ne olursa olsun, en
st dzey bir ynetici de olsa, bu durum ona astlarnn haklarn grmezden gelme veya
diledii gibi davranma hakkn vermez (zcan 1996).
Duygular Belirtmek: Kiiler, baka birinin duygusunu o aklamadka
bilemeyebilirler. Ancak tahmin edebilirler. Tahminler de doru veya yanl olabilir.

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

Atlgan kii karsndaki bireye duygularn ifade edebilme becerisine sahiptir (zcan
1996; Bal 2003)

ATILGAN DAVRANI BMLER

1. Temel Atlganlk: Atlganln bu biimi inanlarn, ihtiyalarn, isteklerin,
dncelerin ve duygularn farkna varp basit, ak ve net bir biimde dile getirilmesidir
(Ruganc 2001; Ayaz 2002; Bal 2003; Yldz 2006).
2. Empatik Gvenli Atlganlk: Kendini kar tarafn yerine koyarak, onun ihtiya, istek
fikir ve duygularnn farkna varp dile getirmesini ierir (Poussard 2002). Atlganln bu
biimi etkileimde bulunulan kiiye kar duyarl olmaktr. Genellikle iki aamas vardr.
Birincisi, kardakinin iinde bulunduu durumu ve duygular anlamak; ikincisi ise;
kiinin kendi hakkn da kollayan bir biimde, bu anlay dile getirmesidir. Ses tonu, gz
temas, mimik ve jestler gvenli davrann kant ve destekleyicisi olacaktr (Ruganc
2001; Ayaz 2002; Bal 2003; Yldz 2006)
3. Uzlama Atlgan Davran: Anlamazlk durumlarnda hangi noktalarda uzlamaya
vardn, kar tarafn ne istediini ve bireyin kendi isteklerini ayrmlatrp dile
getirmesini ierir (Poussard 2002; Kaplanolu 2006).
4. Olumsuz Duygularla Baa kmada Atlgan Davran: Kar tarafn herhangi bir
davran dolaysyla hissedilen rahatszlk duygusunun kar taraf sulamadan dile
getirilmesidir. Burada, kendi snrlarn korumak, dierinin de nceliklerini anlamaya
almak ve uzlama salayacak tavr gstermek sz konusudur (Poussard 2002;
Kaplanolu 2006).
5. Sonu Bildiren Atlgan Davran: Kar tarafn problem yaratan davranna ilikin
yaanabilecek sonular dile getirmeyi ierir. rnein, Bu durum bir kere daha tekrar
ederse, resmi ilemlere bavurmak zorunda kalacam, bunu yapmay istemiyorum. Bu,
ilk bakta saldrgan davran gibi alglanr, sonucu bildiren kiinin sahip olduu haklar,
bu haklar genelde nasl kulland ve bunu ortamda nasl karland nemlidir
(Poussard 2002; Kaplanolu 2006).
6. Soru Yoluyla Atlgan Davran: Kar tarafn ihtiya, istek ve duygular ak
olmadnda soru sorulmasna veya talepte bulunmaya dayanr. rnein, Bu neden sizin

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

iin sorun oluturuyor?, O halde sizin tercihiniz nedir?. Burada saldrganlk ve atlgan
davran arasndaki snra dikkat etmek gereklidir (Poussard 2002; Kaplanolu 2006).
7. Daha nceki Atlgan Davranlar Basamak Olarak Kullanma: Kardaki kii
tarafndan temel atlganlk davranna tepki verilmedii, kiinin haklarn inemeye
devam ettii zaman uygulanr. Atlgan davrann dozu arttrlr ve hatta biraz resmiyet
oluturulur. Duygular ve istekler birka kez basit ve net bir biimde dile getirildikten
sonra son sz sylenebilir (Ruganc 2001; Ayaz 2002; Bal 2003; Yldz 2006)
8. Ben-dilini Kullanarak Atlgan Davranma: Sze ben diye balayarak duygularn,
dncelerin ve isteklerin kiinin kendisine ait olduu vurgulanr.
Kurulan cmleler genellikle drt blmden oluur;
Karnzdaki kiinin belli bir davranna iaret etmeniz
O davrann karnzdaki kii zerinde yaratt etkiyi ve neler hissettirdiini
belirtmeniz,
O davran nasl yorumladnz sylemeniz,
Nasl bir davran tercih ettiinizi sylemeniz (Ruganc 2001; Ayaz 2002; Bal 2003;
Yldz 2006).

ATILGAN DAVRANII ETKLEYEN FAKTRLER

Atlgan davranma ya da davranamamann nedenleri aratrldnda deiik
grlerin olduu grlmektedir. Atlgan davranmay etkileyen faktrler yle
sralanabilir(stn 1995; Bal 2003; Timuin 2005);
1.ocukluktan itibaren bireyin kendisine ynelik ald olumlu ve olumsuz mesajlar onun
davrann etkilemektedir. Olumlu fiziksel yaants az olan ve olumsuz mesaj alan
ocuk kendisine ve bakalarna gven duymamay renir.
2. ocuun daha sonraki okul yaantlar da kendini alglamasn etkilemekte, bireyin
soru sormas, aratrmas, deiik yaantlar ve kendini ifade etme abas
engellenmektedir.
3. Anksiyete ile ba edememe atlganl engellemektedir.
4. Atlganlk iin gerekli olan becerilerden yoksun olmann atlgan davranmay
engelledii belirtilmektedir.

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

5. Atlgan davrann genel bir zellii, her durumda bireyin bekledii sonulara gre
deitii grlmektedir. Eer birey bir dizi durumu olumsuz ve deimez olarak
deerlendirirse, onun bu gibi durumlarda atlgan davranmayaca beklenmektedir.

ocukluk Dneminden Bugne Kadar retilmi Olan ve Bireyleri Gvenli ve

Atlgan Olmaktan Alkoyan Baz Yanl Geleneksel Varsaymlar (stn 1995; Bal
2003; Yldz 2006);
1. htiyalarnz bakalarnn ihtiyalarnn nne koymak bencilliktir.
2. Hata yapma utan verici bir eydir. Her durum iin uygun bir cevabnz olmaldr.
3. Eer dncelerinizi bakalarna kabul ettirmekte glk ekiyorsanz o zaman ya
onlar yanlyorlar veya siz delirmeye balyorsunuz.
4. Bakalarnn grlerine sayg gstermek zorundasnz, zellikle onlar
otoriteyi temsil eden bir noktadaysalar. Gr farkllnz saklayn, dinleyin ve renin.
5. Tutarl olabilmek iin fikrinizi hi deitirmemek gerekir.
6. Alak gnll, mtevaz olmalyz. Asla dier kiilerden daha iyi olduumuzu
dnerek hareket etmemeliyiz.
7. Her zaman balayc, anlayl olmalyz. fke bir gszlk ifadesidir ve hibir
zaman ifade edilmemelidir.
8. Daima fedakrlk yapmaya ve dier kiilere yardm etmeye hazr olmalyz.
Bunu dier insanlardan beklemek ise yanltr.
9. Esnek ve uyumlu olmak zorundasnz. Baka insanlarn, davranlar iin makul ve
geerli sebepleri vardr.
Trk toplumunda da bu deerler daha ok desteklenmekte ve pasif davranlar
deer grmektedir. Ancak deimeye balayan dnya deerleri, pasif tutumlarn yerini
atlgan tutumlarn almasn gerekli hale getirmektedir (zda 1999; Bal 2003).
Temel insan haklar; cinsiyet, ya, etnik kken, toplumsal konum ve unvan
gzetmeksizin her birey iin geerlidir. Bakalarnn haklarn inemeden birey kendi
hakkn kullanmaldr. Atlgan davran insan haklarn temel alr ve insanlarn baz
meru haklar vardr. Bunlar (Terakiye 1995; Ayaz 2002; Bal 2003)
1. Hata yapmaya hakknz vardr.
2. Bazen kendinizi bakalarnn nne koyma hakknz vardr.

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

3. Duygularnzla ilgili en son karar vermek ve bunun doruluunu kabul etmek sizin
hakknzdr.
4. Kendi gr ve inanlarna sahip olmaya hakknz vardr.
5. Deien artlar erevesinde fikrinizi deitirmek ve farkl davranmak hakkna
sahipsiniz.
6. Kendinize ynelik uygun olmayan ve hak etmediinize inandnz davran ve
eletirilerin sebebini sormaya hakknz vardr.
7. Sululuk ve znt duymadan dncelerini deitirme.
8. Bilmediini ifade.
9. steklerini syleyebilme.
10. Dinlenilme ve nemsenme.
11. Bamsz olma.
12. Baarl olma.
13. Hayr deme.
14. Sayg grme ve bakalarna sayg duyma.
15. Atlgan davranmay istememe haklar vardr.

ATILGAN DAVRANI ( ASSERTVTE, GVENL DAVRANI) GELTRME

Atlganlk eitimleri, saldrgan, ekingen ve atlgan davran ayrmada, bireyin
kendi haklar olduu kadar dierlerinin de haklarn gzetmesinde, endie dzeyini
azaltmada, yakn ve anlaml ilikiler kurmada, szsz iletiim becerilerinin
gelitirilmesinde, dnce ve duygular etkin bicimde ifade etmede yararl olabilecek
tekniklerin renilmesine dayanr (Poussard 2002; Kaplanolu 2006).
Atlganlk eitiminin balamasnda ve bu davrann kazanlmasnda on
koullarndan biri; kiini bunun gerekliliini kabul etmesi, bakalar istedii iin deil,
kendi istedii iin bu eitimi almak istemesi ve buna ihtiyac olduunu kabul etmesidir
(Kaplanolu 2006). Atlgan davran gelitirmenin hareket noktas risk alma kavramna
dayanr. Bir takm riskler stlenerek atlgan davran gelitirilmeye balanr. Atlgan
davran ncelikle dncede balar. Bireyin fikirleri ve inanlar deitike davranlar
da deiecektir ve atlgan davran gstermek daha kolaylaacaktr.

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

Atlgan davran gelitirmek iin gelitirilmesi gereken zelikler u ekilde

sralanabilir (Poussard 2002);

Haklarna Sahip kmak

Atlganlk eitimlerinde dnce dzeyinde deiim yaratmak iin ncelikle bireylerin
sahip olduu haklardan sz edilir. Bu haklar aadaki baslklarla zetlenmitir (Poussard
2002).
Kendi istek, duygu ve dncelerini ifade etme hakk
Dierlerini istek, dnce ve duygularn sorma hakk:
Zayflk ve snrlarn ifade etme hakk
renme ve kendini gelitirme hakk
Dierlerinin snrlarn amamak kouluyla daha mutlu ve huzurlu olmaya almak
Duygularmz Yasamak
Drt temel duygu vardr ve bu duygularn gstergeleri ile bu duygular harekete geiren
uyaranlar evreseldir. Bu duygular, fke, sevin, korku ve zntdr. Duygular ele
alndnda, olumlu ve olumsuz yorumlamas yaplmamaldr. Olumsuzluk, sadece
duygularn ortaya konma tarznda olabilir. Bu da duygularn farkna varlp
varlmamasna veya duygularn yaanmasna izin verilip verilmeyiine baldr (Poussard
2002).
Ama Belirlemek
Atlganlk da ama belirlemek bireyin kendi kendisi ile bir anlama yapmasdr.
Psikolojik kontrat, ad verilen bu anlamann belirli artlar vardr(Poussard 2002;
Kaplanolu 2006).
Ama gerekletirilebilir olmaldr,
Ama somut olmaldr,
Ama olumlu bir ekilde ifade edilmelidir,
Amacn gerekletirilmesi bireyin kendisine bal olmaldr,
Ama, birey iin anlam tamaldr,
Ama, birey ve evresi iin olumsuzluklar getirmemelidir,
Amaca ularken denmesi gereken bedel kabul edilmelidir.

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

letiim: stekte Bulunmak ve Dinlemek

Etkin iletiimde alcnn rol iyi bir dinlemeye baldr. Dinlemek, her eyden nce
susmak ve pasif kalabilmektir. Fakat bazen kar tarafn mesajn anlamak iin pasif
kalmak yetersizdir. Aktif dinleme, hemen sonu karp iletiimi kesmemeyi amalar,
burada alc olan kiinin sorular sorarak hem kar taraf anlamaya almas hem de kar
tarafn kendini ifade etmesini kolaylatrmas sz konusudur. Bunun iin duymaya,
kefetmeye ak olmak ve nyargsz dinlemek gerekir (Poussard 2002).
Kar kmak
Aka ve kibarca "hayr" demeye almak bazen yaammz zorlatrr. Oysa herkesin
zamannn kstl olmasna, nceliklerinin bulunmasna ve bir eyi istememeye hakk
vardr.
Eletiriler Karssnda Atlgan Davran Gstermek
Eletiriler karssnda atlgan davran gstermek ncelikle gelen eletirinin
deerlendirilmesine baldr. Bu adan dinlemek byk nem tar, kars taraf sesiz
kalp dikkatle ve gz temasn koruyarak dinlemek ilk admdr. kinci olarak, aktif
dinleme metodunu kullanarak eletirinin anlalp anlalmad test edilebilir. Bunu
yaparken, eletiri karsnda ntr kalabilmek nemlidir; eletiri kmsenmemeli,
abartlmamal veya alaya alnmamaldr. Eletiri, hakl ve tarz doru ise, savunmaya
girmeden sakinlikle karlayp kabul etmek gerekir. Eer eletiri hakl fakat tarz yanl
ise eletiriyi kabul edip, tarz reddetmek gerekir. Eer eletiri hakl bir eletiri deilse
somut aklamalar isteyip genellemeleri reddetmek, eletirinin kabul edilmediini veya
ksmen kabul edilebilir olduunu kars tarafa bildirmek en iyi yoldur (Poussard 2002;
Kaplanolu 2006).
Saldrganlkla Ba Etmek
Haksz ve tarz yerinde olmayan eletiri somutlatrlarak ntralize edilemiyorsa,
saldrganlk halini almaya balam demektir. Atlganlk da saldrlarla ba etmenin ilk
yolu kars saldrdan kanmaktr. Saldran taraf bertaraf etmek iin atlgan davran
eitimlerinde nerilen teknikler vardr: Bozuk plak, ku ty yastk gibi. Bozuk plak, ilk
verilen cevabn benzer ekillerde tekrarlanmasna dayanr. Bu sayede kar taraf
saldrdan uzaklar. Kuty yastk, saldran kiinin fikrinin deitirilmeyeceine

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

inanldnda olabilir, doru, fikir verdiiniz iin teekkr ederim gibi ifadeler
saldrganl aaya ekip saldrgan uzaklatrmaya dayanr.
ltifat Etme ve ltifatlar Kabul Etme
ltifatlar gerek duyulardan kaynan alyorsa olumlu bir bildirim olarak kar tarafn
benlik deerinde nemli bir etkiye sahiptir. Birey kendini tandka, kendi niteliklerinin
ve beenilerinin farkna vardka daha yerinde ve iten iltifat eder hale gelir ve kendisine
yneltilen doru ve iten iltifatlar kabul edebilir. ltifat alrken veya birine iltifat da
bulunurken drst olun. Biri size iltifat ederken asla onu susturmayn ve bu sizin geri
adm atmanza neden olmasn. Eer 43 iltifatlarn doruluuna inanlmyorsa reddetmek
atlgan davran gsterir. Ancak biri iltifat etmeyi itenlikle arzu ediyorsa, onun bunu
ifade etmesine izin verilmelidir. Reddedilmemelidir. Bunu kabul etmek ok zor, ama
yine de teekkr ederim veya bunu duymak gzel gibi bir yant verilebilir (Alberti
2002; Kaplanolu 2006).
atmalar zmlemek ve Uzlama Salamak
atma ynteminde zm iin nerilen eitli aamalardan sz edilir. Bunlar;
atmann varln kabul etmek, atmann olutuu durumu incelemek, atma
durumunu somut bir ekilde belirlemek, olas zmler aramak ve anlamaya varmak
eklinde sralanabilir (Poussard 2002; Kaplanolu 2006).

HEMRELK VE ATILGANLIK
Kiiler aras iletiimin youn olduu hastane ortamnn, karmak rgtsel yaps, hizmet
veren bireylerin eitlilii ve zellikleri, ekip almasnn gereklilii dnlrse
hemirelerin atlgan davran biimine sahip olmalar ncelikle nem kazanmaktadr (Bal
2003).

Atlganlk hemireler iin sahip olunmas gereken temel bir beceri olarak
dnlmektedir. Hemirelerin atlganlk becerisine sahip olmas, sosyal yaamlarnda
olduu kadar profesyonel yaamlarnda da sknt yaamakszn davranmalarna ve stresli
durumlara direnebilmelerine izin verir. Doyumlu kiileraras ilikiler kurulmasna,
bylece bireysel geliimin yannda mesleki geliimlerine de yardmc olur. Atlgan
davranabilme becerisine sahip hemireler, profesyonel yaamlarnda daha fazla g elde

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

edebilecekler, i yerlerindeki zor koullara direnebileceklerdir. Atlgan davran,

hemirelerin dier ekip yeleri ile ibirliini ve balln arttracak, hasta bakm
kalitesinin de gelimesine yol aacaktr. Bylece, hemirelerin youn ve stresli i
yaamlar nedeniyle ortaya kabilen i memnuniyetsizlikleri ve tkenmilikleri de
azalabilecek ve daha olumlu bir i ortam yaratabilecektir (zda 1999).

ZET

Atlganlk davran bakalarnn haklarna saygl olmay ve bireyin duygu, inan ve

dncelerini dorudan, itenlikle ve aka anlatmn ieren bir davran biimi olarak
tanmlanmaktadr. nsann doasnda yoktur, sonradan renilebilir.

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

DEERLENDRME

1. Aadakilerden hangisi atlgan davran gsteren kiinin zelliklerinden deildir?

a) Bakalarnn haklarna sayg gsterir

b) zgvenleri yksektir

c) yi bir dinleyicidir.

d) Sorumluluk alr.

e) nsann doasnda vardr.

2. Aadakilerden hangisi szsz iletiim elerinden deildir?

a) Gz temas

b) Vcut duruu

c) Gr belirtmek

d) Ses tonu

e) Yz ifadesi

3. Aadakilerden hangisi atlgan davran biimlerindendir?

a) Temel atlganlk

b) Soru yoluyla atlganlk

c) Ben-dilini kullanarak atlgan davranma

d) Daha nceki atlgan davranlar basamak olarak kullanma

e) Hepsi

4. Aadakilerden hangisi bireyleri atlgan olmaktan alkoyan baz yanl geleneksel

varsaymlardan deildir?
a) htiyalarnz bakalarnn ihtiyalarnn nne koymak bencilliktir

b) Hata yapma utan verici bir eydir

c) Gr farkllnz saklamayn.

d) Alak gnll, mtevaz olmalyz

e) Esnek ve uyumlu olmak zorundasnz

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

5. Aadakilerden hangisi Atlgan davran gelitirmek iin gelitirilmesi gereken

zeliklerden deildir?
a) Haklarna sahip kmak

b) Duygularmz yaamak

c) Ama belirlemek

d) Kar kmak

e) Saldrgan olmak

CEVAPLAR

1. E

2. C

3. E

4. C

5. D

Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi

ATILGAN DAVRANI

KAYNAKLAR

1. Ormancolu P. (1995). ten Ayrlma Dncesinin Kiilik zellikleri ve

Tatmini Asndan ncelenmesine Ynelik Basn Sektrnde Bir Uygulama...
Sosyal Bilimler Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, (Danman: Prof.Dr.
Durak Ataay).

2. Kaplanolu AE. (2006). Ynetici Hemirelerin Atlganlk Dzeyleri ile

Doyumlar Arasndaki liki. M.. Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans
Tezi, stanbul, (Danman: Yrd.Do.Dr. Y Akbal Ergn).

3. Poussard JM. (2002). Gvenli Davran. inde: rgtte Kiisel Geliim. Ed:
Aslan A,Nobel Yayn Datm,

4. zda . (1999). Psikodrama Gruplarnn Hemirelik Yksek Okulu

rencilerinin Benlik Saygs, Atlgan Davran, Empatik Eilim ve Empatik
Beceri Dzeylerine Etkisi.H.. Salk Bilimleri Enstits, Doktora Tezi, Ankara,
(Danman: Prof.Dr.G Terakye)

5. Tan S. (2006), Ergenlerde Stresle Baa kma Tarznn Atlganlk Dzeyi ve Baz
Deikenler Asndan ncelenmesi. Gazi niversitesi Eitim Bilimleri Enstits,
Yksek Lisans Tezi, Ankara, (Danman: Yrd.Do.L Ercan).

6. Yldz M.(2004) pek bceklerinde kendindi gerekletirme kavramna ilikin baz

ipular. Dokuz Eyll niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi

7. Bal . (2003). Hastanede alan Hemire ve Dier Bayan Salk Personelinin

Benlik Sayglar ve Atlganlk Dzeylerinin ncelenmesi.M.. Salk Bilimleri
Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul, (Danman: Yrd.Do.Dr.A Din Sever).

8. Ayaz . (2002). Hemirelerin Benlik Saygs ve Atlganlk Dzeylerinin

Belirlenmesi.M..Salk Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, stanbul,
(Danman: Yrd.Do.Dr. A Din Sever).

9. Alberti R, Emmons M. (2002).Your Perfect Right, A Guide To Assertive

Living.Kendinize Yatrm Yapn! Atlganlk. eviren: Katlan S, HYB Yaynclk,
Ankara, 2002.

10. Ksa , Yeilyeprak B. (1999). retmen adaylaran uygulanan atlganlk eitimi

ve sonular.Gazi niversitesi Mesleki Eitim Dergisi,

11. zcan A. (1996). Hemire-Hasta ilikisinde letiim. 1. bask, Saray Medikel

Yaynclk, zmir.

12. Terakye G. (1995). Hasta Hemire likileri. 4.bask, Aydodu Ofset, Ankara,
Atatrk niversitesi Uzaktan Eitim Uygulama ve Aratrma Merkezi