KİŞİLİK ve BENLİK

KİŞİLİK NEDİR?

KİŞİLİK: PERSONALITY

Latince’de tiyatro oyuncularının yüzlerine

taktıkları maske anlamına gelen “persona”
kökünden gelmektedir.
TANIMI

Kişilik, insanın, konuşma, düşünme, hissetme, olaylara ve

insanlara bakış şekilleriyle doğuştan getirdiği ve sonradan
kazandığı, onu diğer insanlardan ayıran özelliklerin
tümüdür.
Kişilik
 Kişinin toplumda oynadığı roldür.
 Bireysel farklılıkları vurgulamak için kullanılır.
 Geçmişin, mevcut zamanın ve geleceğin
oluşturduğu bir bütündür.
 Yaşam tarzıdır.
 İnsanın ilgi alanlarını, tutumlarını,
yeteneklerini, konuşma tarzını, dış görünüşünü,
çevreyle uyum biçimini kapsayan bir
kavramdır.
ÖZELLİKLERİ
 Doğuştan + sonradan kazanılır.
 Sosyal ortam içinde sergilenen davranışların toplamıdır.
 Bedensel + zihinseldir
 Davranışların toplamından oluşur
 Davranışlara yön verir.
 Her kişilikte doğuştan getirilen bir mizaç vardır ve bu mizaç kişiliğin vazgeçilmez
bir özelliğini oluşturur.
 Tutarlı ve süreklidir.
 KİŞİLİĞİN TEMEL ÖZELLİKLERİ
Niçin bazı insanları daha çok ve daha kolay severiz???
N.Anderson’ın 1960 yılında yaptığı araştırmaya göre; üniversite
öğrencilerinin en çok ve en az değer verdikleri özellikler şunlardır:
•Samimiyet
•Dürüstlük
•Anlayışlı
•Sadakat
•Gerçekçilik
•Güvenilirlik
•Zeki

•Bağlanılabilirlik
•Yalancılık
•Sahtekarlık
•Dürüst olmama
KİŞİLİĞİ OLUŞTURAN ÖGELER
 Kalıtımsal yapı faktörleri
 Kültürel faktörler
 Aile faktörü
 Sosyal yapı ve sosyal sınıf faktörü
 Çevre ve arkadaş faktörü
 Kitle iletişim araçları
1. Kalıtımsal Yapı Faktörleri:
İnsanlar kişisel özelliklerinin bir bölümü doğuştan gelir.
2. Kültürel Faktörler:
Kalıtımsal olarak sahip olunan özelliklerin toplumun şekil
vermesiyle insanların kişilik yapıları oluşur. İnsanlar içinde
doğup büyüdükleri toplumun kültürlerinden çok etkilenirler ve
bu etkileme neticesinde standart davranışlara sahip olurlar.
3. Aile Faktörü:
Kişilik oluşumunda en önemli ve etkili faktör ailedir. Aile içi
karşılıklı ilişki biçimi de kişiliğin oluşmasında önemlidir. Anne
ve baba ilişkilerinde karşılıklı saygı ve sevgi ön planda ise,
çocuklar da saygı ve sevgiyle hareket eder. Anne ve babası
otoriter davranan çocukların insan ilişkilerinde sert davrandıkları
yapılan araştırmalarla doğrulanmıştır.
4. Sosyal Yapı ve Sosyal Sınıf Faktörleri: Kişilerin gelişmesinde
kişilerin ait oldukları sosyal sınıflar ve içinde bulundukları alt
kültürler de etkili olmaktadır. Bu farklı alt kültürler değişik
grupların ve buna bağlı olarak farklı kişilik tiplerinin oluşmasına
neden olur.

5. Diğer Faktörler:
Kitle İletişim Araçları
Yetişkinler Grubu
Doğum Sırası
 Kişilikle İlgili Kavramlar
 Karakter: İnsanın içinde yaşadığı çevrede geçerli olan değer
yargılarını ve ahlak kurallarını kullanış biçimidir. Bireye ait
davranışların tümüdür ve bireyin etkinliğine çevrenin verdiği
değerdir.
Ör: İkiyüzlü, dürüst, nankör, bencil…vb.
Karakterin gelişimi:
1. Ceza ve ödüllendirme yöntemi
2. Mantıklı düşünme yöntemi
3. Duygusal benimsemeler ve örnek alma yöntemi
 Karakter Basamakları:
 Beğenilme, Taktir ve Ödüllendirilme basamağı
 Gerçek İdealler Basamağı
 Karakter Bozuklukları
 Psikopatlar, heyecan uyumsuzluğu ve çocuksu
davranışlarla beraber, yargılamalarında toplumsal
kurallardan farklı durumlar gösteren ve
yaşanılanlardan ders almayan insanlardır. Zekaları
normal hatta üstün olabilir. Kendi doğruları vardır.
 Mizaç (Huy): Bireyin duygusal denge durumunu ifade eden özelliklerin tümüdür.
Ör: neşeli mizaç, soğukkanlı mizaç, kızgın mizaç, melankolik mizaç…vb.

 Yetenek: Bireylerin davranışlarını düzenlemede yararlandıkları zihinsel ve

bedensel kapasiteleridir.
 KİŞİLİK KURAMLARI

 FREUDIAN TEORİ (PSİKOANALİTİK

KURAM)

 ALFRED ADLER’İN KİŞİLİK KURAMI

 TREYT (ÖZELLİK) KURAMI

 KAREN HORNEY KİŞİLİK TEORİSİ

 FREUDIAN TEORİ (PSİKOANALİTİK
KURAM)

Bu kurama göre kişilerin bilinçli olarak fark edemedikleri bir takım bilinç altı etkiler
vardır.

Kişiliğin üç temel birimi bulunmaktadır:

 İD
 SUPEREGO
 EGO
 İD

 İçgüdüsel olarak ortaya çıkan bilinçsiz

davranışların kaynağıdır.
 Kişiliğin doğuştan gelen yönüdür ve bitmez
tükenmez istekleri vardır.
 İd ilkel dürtülerin (cinsellik ve saldırganlık
dürtülerinin) kaynağıdır ve davranışı büyük
ölçüde etkilemektedir.
 Mantıksızdır. Sonuçları düşünmeden hareket eder.
 SUPEREGO

 İd’in karşıtıdır. Toplumsal ve kültürel etkilerin içinde

kişinin ne yapması gerektiğini belirler, sansür koyar.
Zaman içerisinde kazanılan değer yargılarının
benimsenmesidir.
 Superego kişinin vicdan yönüdür ve kişiyi ayıp,
günah gibi yasaklarla sürekli engellemeye çalışır.
 Superego ile id devamlı bir çekişme içerisindedir.
 EGO

 İd’in koruyucusu, yöneticisi durumunda

olan superego ile id arasında denge
kurulmasına yardım eder.

 Ego’nun başarısız olduğu durumlarda

davranış bozukluğu ortaya çıkar. İd’in sonsuz
istekleriyle superegonun baskıları arasında denge
kurmaya çalışılır.
 ALFRED ADLER

 İnsanın temel dürtüsünün üstünlük elde etmek olduğuna

inanır.
 Yaşamın temel amacının kişinin benliğini en mükemmel
duruma getirmek ve çocukluğunda elde ettiği aşağılık
duygusundan kurtarmak olduğunu söyler.
 Satın alınan evler, arabalar benliği mükemmel kılmaya
ve başkalarına göre daha az aşağılık duymaya yöneliktir.
 TREYT (ÖZELLİK) KURAMI

 Kişilik, kişinin sahip olduğu özelliklerin belirlediği bir

yapıdadır.

 Kişinin temel özellikleri bilinirse, kişiliği de öğrenebilir.

Bu özelliklere sevimlilik, dürüstlük, çekingenlik örnek
olarak verilebilir

 Kişiliğin belli psikolojik özelliklere göre ölçülmesine

önem verir.
 KAREN HORNEY
KİŞİLİK TİPLERİ

Kişilikte sosyal ilişkilerin önemi üzerinde durmuştur.

 Sempatik-Dışa Dönük olma davranışı

 Antipatik- İçe dönük olma davranışı
 Saldırgan ve öfkeli olma davranışı
 Kişiliğin Ölçülmesi

 Görüşme
 Derecelendirme
 Anamnez
 İlgi Testleri
 Projektif testler (Rorschach, Tematik algı testi)
 Minnesota çok yönlü kişilik envanteri;
 Hipokondri: Kendi sağlığına aşırı düşkünlük ve olayları abartma
 Depresyon: Kötümserlik, değersizlik ve umutsuzluk duygusu
 Histeri: Fizyolojik kökeni bulunmayan baş ağrıları veya felçler
 Psikopatik sapma: Ahlak dışı davranışlar
 Erkeklik-Dişilik: ilgilerin ölçümü
 Paranoya: aşırı şüphecilik
 Psikasteni: mantık dışı düşünceler ve davranışları tekrarlayarak
yapma isteği
 Şizofreni:Varsanıların ve anormal davranışların eşliğinde bireyin
kendi dünyasına çekilme durumu
 Hipomani: nedensiz taşkınlık ve heyecanlılık hali
 Sosyal içe dönüklük: İnsanlardan kaçınma
 BENLİK

•İnsanın kendi kişiliğine ilişkin kanılarının bütünü, insanın

kendisini tanıma ve değerlendirme şeklidir.

•Benlik kişiliğin öznel yanıdır.

Benlik kavramını daha iyi anlamak için, insanın kendisine sorduğu

sorulara yine kendisinin içtenlikle cevap vermesi gerekir.

Bu sorulardan bazılarını şöyle sıralayabiliriz:

• Ben neyim?

•Amaç ve Hedefim Nedir?

•Ne yapabilirim?

•Doğru ve Yanlış Olanlar Nelerdir? Değer Yargılarım Nedir? İnançlarım

Nelerdir?
Benlik içimizde bizi denetleyen, gözetleyen, yargılayan,
değerlendiren ve bunların sonucunda nasıl davranmamız
gerektiğini belirleyen içsel bir güçtür.

İnsanın ruh sağlığı için, benlik tasarımı (ideal benlik) ile gerçek
yaşantılar arasında bir dengenin sağlanması gerekir.

İnsan ideal benliğe ne kadar uygun hareket ederse, o derece

sosyal yaşamında huzurlu olacaktır.
BENLİK

Algılanan benlik,

İdeal benlik,

Özdeğer,

Sosyal kimlikler.
Algılanan Benlik
1. Algılanan Benlik: Bireyin kendisini nasıl gördüğü, onun
benlik kavramının çok önemli bir boyutunu oluşturur.
Algılanan benliğin de üç bileşeni vardır:

a) Kişilik özellikleri: Birey benzer durumlarda benzer şekilde

davrandığı zaman, hem dışardan bakanlar, hem de kişinin
kendisi o davranışla kişilik özellikleri arasında bağ kurar:
“Çabuk kızan biriyim; böyle durumlara gelemem.”
b) Yetkinlikler: Herkes sahip olduğu yetenek, beceri, yeti ve
bilgi düzeyi hakkında bir algıya sahiptir: “Kriz durumlarında
çözüm üretmekte başarılıyımdır.”
c) Değerler: Birey kararlarını ve eylemlerini değerlerinin
yönlendirdiğine inanır ve kendisini bu çerçevede algılar:
“Haksızlığa tahammül edemem.”
 İdeal Benlik

2. İdeal Benlik: Her bireyin sahip olmak istediği özellikler, yetkinlikler ve değerler
vardır. Kişi bu özelliklere gerçekten sahip olduğuna inanmak ve başkalarını da
inandırmak ister.
 Sosyal Kimlikler

3. Sosyal Kimlikler: İnsanlar ait oldukları ve değer verdikleri gruplar içinde

kurdukları sosyal etkileşimler sonucunda sosyal kimlikler geliştirirler. Kişi, arkadaş
grubunda başka, spor yaptığı klüpte farklı, çalıştığı dernekte farklı, iş yerinde farklı
roller üstlenir; farklı rollerin gerektirdiği sosyal kimliğe uygun davranışları sergiler.
 Özdeğer

4. Özdeğer: Özdeğer, ideal benlikle algılanan benlik

arasındaki farktır. Algılanan benlik ideal benlikle
eşleştiği zaman, özdeğer oldukça yüksektir. Ancak
ideal benlikle algılanan benlik arasındaki fark,
yapılan işe ve elde edilen sosyal geribildirime bağlı
olarak sürekli değişir. Bu nedenle özdeğer, benlik
kavramının dinamik bir bileşenidir ve sürekli değişim
ve gelişim içindedir.
 Benlik algısı

Benlik algısı bireyin çevresiyle etkileşimi sonucunda oluşur. Çevreden alınan

tepkiler açık seçik ve tutarlı olduğu zaman güçlü bir benlik algısı oluşur. Bulanık,
eksik ve tutarsız tepkiler ise zayıf benlik algısına neden olur.
 BENLİĞİN GELİŞMESİ

•Benlik toplumsal yaşantı sonucunda kazanılan bir oluşumdur. Çünkü

çocuklar kendi varlıklarının tam olarak farkında değildirler. Ancak
sosyalleşme süreci sonucunda kendilerini tanımaya başlarlar.
Çocukluk döneminde önemli olan bedensel ihtiyaçlardır.

•Çocukluktan itibaren insanın yaşadığı sayısız olaylarla beraber benlik

de oluşmaya başlar. Çocuk öncelikle çevresindekileri ayırt etmeye
başlar, zamanla akranları ve onların dünyalarını keşfeder, daha sonra
mahallesini, okulunu ve diğer çevresini tanır ve ona göre davranışlar
sergiler.

•İnsanın benliği aşağıdaki yollarla gelişim kaydeder:

1.Başkalarının Bizi Değerlendirmesi (Ayna Benlik):

Kişinin, başkalarının kendisine karşı dışa vurulmuş tutumlarına

dayalı olarak oluşturduğu, kendi kendisine ilişkin yargılarının toplamıdır.

2. Çeşitli Sosyal Roller Üstlenme:

Sosyal hayatta insanların birden fazla statüsü vardır. Ör: evde
anne-baba-çocuk, iş ortamında işveren-işçi, okulda öğrenci vb. Bu
statülerin gereği olan davranışları sergilediğimizde de rollerimizi
gerçekleştirmiş oluruz. Bu rollerimizi yerine getirirken birçok insanla
sosyal ilişki içinde oluruz ve burada en iyi özelliklerimizi göstermeye
çalışırız. Bu şekilde hareket ederken bile gerçek benliğimize ters
davranmış olmayız. Çünkü iyi yönlerimizi gösterirken zamanla bunlar
benliğimizin bir parçası olur.
3. Diğer İnsanlarla Kıyaslama Yapma:

Benliğimizin oluşmasında ve gelişmesinde, kendimizi başka

insanlarla kıyaslamanın da rolü vardır. Bu karşılaştırmayı genellikle
kendimize denk olarak gördüğümüz kişilerle yaparız. Kıyaslama
kendimizi değerlendirmede bize önemli kolaylıklar sağlar.
Kıyaslamaya göre belirlediğimiz amaç ve hedeflerimizi
değiştirebiliriz.