Dr med.spec.

Slavica Mari radiolog-radioterapeut, Centar za radioterapiju Banja Luka

Uloga radioterapije u tretmanu onkolokih pacijenata

Uz hirurgiju i hemioterapiju, radioterapija ve dugi niz godina zauzima vanu ulogu u lijeenju
malignih oboljenja. Prije mnogo godina otkriveno je kako se moe koristiti radioaktivno
zraenje u dijagnostici bolesti (Rntgenovo otkrie X zraenja 1895 god). Vec godinu dana
kasnije, od 1896 god, zapoinje istraivanje primjene rendgenskog zraenja u lijeenju
prvenstveno malignih tumora ali i nekih drugih bolesti.

Uprkos tome postoji mnogo predrasuda vezanih za pojam radioaktivnosti i njene terapijske
primjene, najee iz nepoznavanja samog postupka i prirode takvog lijeenja. Radioterapija ili
radijaciona onkologija je grana medicine koja koristi jonizujue zraenje visokih energija, radi
lijeenja pacijenata, te potpune lokalne kontrole bolesti. Radioterapija je veoma vaan nehirurki
modalitet u tretmanu malignih tumora.

Prema podacima ASTRO/American society radiation oncologists/ od 1,4 miliona godinje

oboljelih pacijenata od karcinoma, 1 milion pacijenata e biti tretiran radioterapijom. Od toga
60% je sa kurativnom namjerom/ cilj je izlijeenje pacijenta/. Prema ovim parametrima, gotovo
da nema onkolokog bolesnika, koji bar jednom za vrijeme trajanja bolesti nee biti podvrgnut
RT tretmanu.

Osnovna podjela radioterapije je na teleradioterapiju i brahiterapiju.

Teleradioterapija je oblik radioterapije kod koje se izvor zraenja nalazi izvan tijela na
udaljenosti do 100cm. Teleradioterapija se jo naziva i spoljanje ili transkutano
zraenje. Prema energiji jonizujueg zraenja dijeli se na ortovoltanu i supervoltanu
radioterapiju. Ortovoltana RT koristi energije zraenja jaine 50-300 kv. Primjena
napona veeg od 400 kV odgovara supervoltanoj radioterapiji, dok megavoltana
radioterapija oznaava teleradioterapiju kod koje se koriste energije vece od 1MeV.

Aparat za teleradioterapiju- Linearni akcelerator

1
 Brahiterapija je vrsta radioterapije kod koje se radioaktivni materijal aplicira direktno u
tumor. Time se omoguuje ozraivanje tumora visokim dozama zraenja, uz minimalno
ozraivanje okolnog zdravog tkiva.

Soba za brahiterapijske aplikacije

U odnosu na oekivani efekat radioterapija moze biti kurativna/ oekujemo izlijeenje, te

palijativna/ poboljanje ivotnog komfora, smanjenje bola, smanjenje tegoba uzrokovanim
promjenama unutar bronha/. Shodno tome prilagoavamo dozu, koja moe biti radikalna ili
palijativna.

U tretmanu karcinoma plua moe biti indikovana transkutana radioterapija i brahiterapija.

esto se kombinuju obe vrste zranog tretmana.

Preporuke za tretman se donose nakon prezentacije pacijenta multidisciplinarnom timu

koji ine hirurg, pulmolog onkolog, radioterapeut, patolog.

Transkutana radioterapija u tretmanu karcinoma plua moe biti indikovana kao

PREOPERATIVNA- u smislu redukcije tumorskog volumena te pripreme za operativni zahvat,
POSTOPERATIVNA nakon operativnog zahvata uvidom u postoperativni patohistoloki nalaz
te odredjene prognostike parametre. Moe biti indikovana kao PRIMARNI LOKALNI
TRETMAN za pacijente se inoperabilnom i neresektabilnom boleu, te kao PALIJATIVNI
TRETMAN koji ima za cilj dezopstrukciju, smanjenje tu volumena.

Konformalna radioterapija kombinovana sa hemioterapijom je esta indikacija za pacijente I,

II,III klinikog stadijuma bolesti koji su inoperabilni, dobrog opteg statusa, te dueg
oekivanog preivljavanja.

2
Endobronhialna brahiterapija neophodna je u sledeim situacijama:

Kao PRIMARNI TRETMAN kod pacijenata sa ranim stadijumom bolesti koji nisu kandidati za
hirurku resekciju ili transkutanu radioterapiju zbog komorbiditeta ili lokalizacije tumora.

Kao PALIJATIVNI TRETMAN kod opstrukcije vazdunih puteva, ponavljajuih hemoptizija

kod pacijenata sa primarnim, metastatskim ili rekurentnim endobronhijalnim tumorom.

Moe biti indikovana kao RADIJACIONI BOOST/ dodatna doza na tumorski volumen/- nakon
kurativne transkutane radioterapije.

Moe se indikovati kod asimptomatske rekurentne bolesti kod NSCLC.

Jedna od indikacija brahiterapije je u tretmanu hiperplastinog granulacionog tkiva (nije maligno

oboljenje) koje izaziva stenozu vazdunih puteva komplikujui transplataciju plua ili
postavljanje stenta.

Planiranje radioterapije

Duina tretmana i nain provoenja se individualno odreuju za svakog pacijenta. Planiranje

tretmana zapoinje sa simulacijom odnosno CT snimanjem pri kojem se na koi pacijenta oznae
referentne take u koordinatnom sistemu. Na CT snimku ljekar oznaava regiju koja ce biti
zraena kao i okolne organe rizika koji se ne smiju zraiti. Potom, medicinski fiziari pripremaju
individualni plan zraenja za svakog pacijenta. Cilj radioterapijskog tretmana je da se
maksimalno ozrai tumor, a istovremeno potede okolne zdrave organe. Proces planiranja je
sloen i traje 5-7 dana. Trajanje jedne frakcije radioterapijskog tretmana je veoma kratko, svega
nekoliko minuta. Sprovodi se u periodu od jednog dana do nekoliko nedelja, s tim da je obavezna
pauza od zraenja tokom vikenda. Vrijeme trajanja tretmana odreuje ljekar za svakog pacijenta
pojedinano. Prije poetka zranog tretmana, radioloki tehniari pozicioniraju pacijenta na
leaju aparata. Za vrijeme tretmana pacijent ostaje sam u prostoriji, ali se stalno prati sistemom
kamera i moe komunicirati sa medicinskim osobljem preko interfona.

Tretman je u potpunosti bezbolan, jonizujue zraenje je nevidljivo i neujno. Poslije

zraenja tijelo pacijenta nije radioaktivno i pacijent ne predstavlja nikakvu opasnost za
svoje okruenje.

3
Neeljeni efekti lijeenja tumora plua zraenjem

Mogu biti;

Rani efekti - obino nastaju tokom 2-3 nedjelje radikalnog RT tretmana

Nespecifini gubitak energije,depresija,anksioznost

Specifini - povezani su sa regijom koju tretiramo i reverzibilni su.

Kasni efekti - vrlo su ozbiljni i obino ireverzibilni. Nastaju zbog gubitka sposobnosti
oporavka matinih elija kotane sri i oteenja sitnih krvnih sudova.

Tokom planiranja radioterapijskog tretmana u lijeenju karcinoma plua vodi se rauna o

dozama koje toleriu kritine okolne zdrave strukture. S obzirom na to, akutne komplikacije
tokom RT tretmana su rijetke.

Najee komplikacije su;

Kone reakcije - eritem, hiperpigmentacija ,suva i vlana deskvamacija Izuzetno je vana

pravilna toaleta. Koa mora biti ista i suva prije i u toku RT tretmana. Nakon RT tretmana
intenzivna njega (Panthenol ung npr). Koa moze biti crvenija ili tamnija u tretiranoj zoni.
Promjene se povlae 1-2 mjeseca nakon RT. Kasne posledice su atrofija, fibroza, nekroza,
teleangiektazije.

Komplikacije u pluima - veoma rijetko nastaje postiradijacioni pneumonitis subakutna upalna

reakcija, 1-3 mjeseca nakon zraenja. Lijei se suportivnom terapijom, antibioticima. Kasna
komplikacija ovih promjena je definitivna fibroza plua.

Prilikom palijativne zrane terapije endokranijuma, ordinirajui ljekar zavisno od

simptomatologije kod pacijenta indikuje antiedematoznu terapiju.

Ako tjelesna temperstura kod pacijenta prelazi 38stepeni, taj dan se pacijent ne smije uputiti na
zrani tretman.

Ako se pacijent ali na oteano gutanje vrste hrane, razvio se akutni ezofagitis koji je prolazan.
Adekvatnom suportivnom terapijom tokom tretmana ovaj problem se moe korigovati.

4
Opti savjeti za pacijente tokom i poslije radioterapije

Voditi rauna o ozraenoj oblasti koe prije tretmana nije dozvoljeno mazati ozraenu
regiju masnim kremama i losionima. Ako je ljekar propisao neki tip kreme ili masti, mora
dati detaljna uputstva o njenom koritenju.
Ne trljati ili iritirati zraenu regiju.
Nositi iroku i komotnu odjeu od prirodnih materijala, izbjegavati noenje tijesnih
odjevnih predmeta preko zraene regije.
Zraenu regiju ne treba izlagati suncu za vrijeme i poslije lijeenja.
U koliko za vrijeme terapije primjetite bilo kakve promjene ili osjetite neuobiajene
simptome, obovjestiti medicinsko osoblje Centra za radioterapiju i ordinirajueg ljekara.

Vise informacija o radioterapiji kao i odgovore na pitanja vezana za RT tretman moete dobiti na

www.euromedic.ba