ELEKTRK TESSLERNDE KORUMA

1.) GR (Gvenlik ve Koruma Kavramlar Korumadan Beklenen zellikler)

2.) ELEKTRK ENERJ SSTEMLER- RETM-LETM-DAITIM-YK DZGELER
3.) DAITIM EBEKELER (TT, TN, IT)
4.) TANIMLAR (AG, ...GVDE,....UN, IN,...)
5.) HATA AKIMI DEVRES (HATA AKIMI, HATA GERLM, ...)
6.) HATA AKIMININ ETKLER
7.) KORUMA YNTEMLER
DREKT TEMASA KARI
ENDREKT TEMASA KARI
TEHLKEL DURUM NLENR
8.) KORUMA KK GERLM KULLANMAK (SELV, PELV, FELV)
9.) KORUMA YALITIMI (ZALASYONU)
TEHLKEL DURUM AZALTILIR,
10.) KORUMA AYIRMASI
11.) IT EBEKE KULLANMAK (Potansiyel dengelenmesi ve yaltm kontrollu)
HATALI KISIM DEVREDEN IKARTILIR
12.) HATA AKIMI ARTTIRILARAK
TOPRAKLAMA
KORUMA LETKEN
13.) HATA AKIMI LE KORUMAK
14.) HATA GERLM LE KORUMAK
15.) AIRI AKIM / KISA DEVRELERE KARI KORUMA
16.) SGORTALAR
ERYEN TELL (BUONLU BIAKLI)
TERMK AICI / RLE
MANYETK AICI / RLE
KONTAKTR
OTOMATK SGORTA (G ANAHTARI)
17.) SEKONDER KORUMA
18.) RLELER
19.) AIRI AKIM RLES
20.) DFERANSYEL RLE
21.) MESAFE RLES
22.) SCADA
23.) FREKANS RLES
24.) AIRI GERLME KARI KORUMA
25.) PARAFUDURLAR
26.) AIRI GERLM RLELER

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

1. GR (Gvenlik Koruma)

Gvenlik (Safety); Koruma (Protection)

Gvenlik; Dolayl-Dolaysz nsan Hayat koruma, Yangna Kar Koruma, Cihaz koruma esaslarn
bir hata devresi sistematii iinde inceler, nlemlerini syler.

Koruma; daha ok elektrik cihazlarnn (generatr, trafo, iletim hatt, eitli ykler vb.) zellikle
ar akm ve ar gerilimlerden korunmasn inceler ve koruma cihazlarn tantr.

Korumadan Beklenen zellikler

a.) Gvenilirlik (reliability) : Btn arza trlerinde koulsuz alma salanmaldr.

b.) Seicilik (selectivity)
c.) Hz
d.) Basitlik ve sadelik
e.) Ekonomi
: Arzann bykl ve yerine gre, sistemin tm deil yalnzca
arzal ksm devre d kalmaldr.
: Koruma cihaz/sistemi yeterince hzl olmaldr
: Bu cihazlar, kullanm yerlerine gre ilgili/yetkililerin anlayabilecei
basitlikte olmaldr.
: Cihaz/sistem amaca uygun ekonomiklikte olmaldr.

2. ELEKTRK ENERJ SSTEM DZGELER (EBEKELER)

Klasik anlamda elektrik enerjisi iletim sistemini, retim-letim-Datm diye nitelemek ok sk

karlalan bir snflamadr.

RETM LETM DAITIM

Elektrik Enerji Sistem Bileenleri

TKETM
(YKLER)

Tipik Tek Hat emas

3~

Gen. Bara1 Trf1 Bara2 Hat Bara3 Trf2 Bara4 Yk

retim letim Datm Yk

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

 380 / 35 kV OG Datm I

3~
YG letim OG Datm II
retim 30 / 380 kV 380 kV
30 kV

AG Datm
35 / 0,4 kV

Dier taraftan incelenen durum veya blgeye gre sistemi daha ayrntl snflamak da mmkndr.
Datmm peinden yklerin gelmesi tabiidir. br taraftan eer sadece retimle ilgilenilir ise,
iletim ve datm sistemleri bile yk olarak gz nne alnabilirler.

Gerilim Seviyeleri :

Alak Gerilim Orta Gerilim Yksek Gerilim ok YG ok ok YG

(Low Voltage) (Medium Voltage) (High Voltage) (Extra HV) (Ultra HV)
Un<1 kV 1- 100 kV 100-220 kV 220-800 kV 800 kV < Un
190 / 110 V 6 36 kV 66 kV 345 kV 1000 kV
380 / 220 V 138 kV 400 kV 1500 kV
440 V 154 kV 500 kV
660 V 220 kV 765 kV

Dal ebeke (Tek tarafl besleme)

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

Halka ebeke (ift tarafl besleme)

A (Gzl) ebeke

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

 Datm Trafolar, Model

B
A

RST RST N
36 / 0,4 kV

Tek Fazl Fazl GENEL YK

Yk Yk ( Faz+Ntr)

36 kV 400/230 V

R R
S S
T T
N

+ XR
ER R
+ XS URS UTR
ES S
+ XT UST
ET T
UR US UT
N

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

 R
URS UTR
S
UST
T
UR US UT
N

36 kV 400/230 V

R R
S S
T T
N

Transformatr Parafudr

letme Topraklamas Koruma Topraklamas Fonksiyon Topraklamas

Trafo Yldz Noktas dorudan topraklanabilir, empedans zerinden topraklanabilir veya topraktan
izole edilebilir

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

3. DAITIM EBEKELER (TT, TN, IT)

ebeke Sistemleri aadaki ksaltmalarla karakterize edilmektedir:

1.Harf : Kaynan Topraklama zelliklerini gstermektedir,

T : Bir noktann direk olarak topraklanmasn

I : Tm aktif ksmlarn Topraktan yaltlmasn veya bir noktann empedans zerinden
topraklanmasn sembolize etmektedir.

2.Harf : Elektrik Cihaznn Gvdesinin Topraklama koullarn gstermektedir,

T : Gvdenin, kaynaa ait topraklamadan bamsz bir ekilde, direk olarak

topraklanmasn
N : Gvdenin, direk olarak iletmeye ait topraklama hattna balanmasn sembolize
etmektedir.
Ayrca TN ebekede :

S : Ntr (N) ve Koruma (PE) hatlar ayrdr

C : Ntr (N) ve Koruma (PE) hatlar ortaktr (PEN)

S (seperate :ayr), C (common:ortak), PE (protection earth: koruma iletkeni) N (ntr)

ifade etmektedir.

TT Sistemi
Sistem ntr ve cihazlar ayr ayr topraklanm

400/230 V
R
S
T
N

Kaynak Toprakl Ykler Toprakl

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

 TN-S Sistemi
Koruma ve ntr fonksiyonlar ayr iletkenlerle

400/230 V
R
S
T
N
PE

letken kesitleri 10 mm2 ye eit veya kk olan ebekelerde TN-S sistem kullanmak
zorunludur.

TN-C-S Sistemi
Koruma ve ntr fonksiyonlar ebekenin bir blmnde birletirilmi

400/230 V
R
S
T
N
PE
PE

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

 TN-C Sistemi
Koruma ve ntr fonksiyonlar birletirilmi

400/230 V
R
S
T
PEN

IT Sistemi
Sistem ntr yaltlm ve cihazlar topraklanm

R
S
T

Rle

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

4. TANIMLAR

Alak Gerilim : Etkin deeri 1kV un altnda olan gerilimlerdir

Tketici Tesisi : Tketicileri beslemek iin yaplan elektrik tesisleridir

Tketici : Elektrik enerjisini elektriksel olamayan dier enerji trlerine

eviren cihazlardr.

letme arac : Elektrik enerjisinden yararlanmak zere kullanlan cihazlardr.

Aktif Ksm : letme asndan gerilim altnda bulunan ve iletme akm

devresine ait sarg, diren vb. iletken ksmlardr. Pasif
ksmlara kar "iletme izolasyonu" ile yaltlmlardr.

Gvde (Pasif Ksm) : letme aracnn her an temas edilebilecek olan, aktif
ksmlarndan iletme izolasyonu ile ayrlan fakat bir izolasyon
hatas sonucu gerilim altnda kalabilen madeni ve iletken
ksmlardr.

Yldz Noktas : Herhangi bir iletme elemannn yldz bal sarglarnn ortak
dm noktasdr.
Faz letkeni : Kaynakla tketicileri balayan iletkenlerdir, (R S T) veya (L1
L2 L3) olarak gsterilirler.

Ntr letkeni : fazl sistemlerde yldz nktadndan kan iletkendir (N)

veya (O) harfi ile gsterilir.

Koruma letkeni : Cihazlar temas gerilimine kar korumak iin, cihaz

gvdelerini iletme topraklamasna balayan iletkendir. (PEN)
ile gsterilir.

R
S
T
N

UT UH

RT
Ro E
Referans Toprak

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

 US UE

Referans Topra
E
20 metre

Anma Gerilimi (UN) : ebekenin adlandrld gerilim olup faz aras deerdedir.

letme Gerilimi (U) : Bir tesis blmnde veya bir iletme aracnda faz iletkenleri
arasndaki yerel gerilimdir. (U<=UN veya U>UN olabilir)

Hata Gerilimi (UH) : Bir gvde kaa (yaltm hatas) olmas durumunda, gvde ile
referans topra arasnda oluan gerilimdir

Topraklayc Gerilimi (UE) : Bir gvde kaa (yaltm hatas) sonucu topraklaycdan bir
hata akm akmas durumunda, topraklayc ile referans topra
arasnda oluan gerilimdir

Temas Gerilimi (UT) : Hata Geriliminin insan vcudu tarafndan kprlenen ksmdr

Yeryz Potansiyeli () : Topraklayc ile referans topra arasndaki gerilim dalmdr

Adm Gerilimi (US) : Bir kaak olmas durumunda, yeryz potansiyelinin insan
(veya canl) ayaklar arasnda kprlenen ksmdr

Hata Akm (IH) : Bir yaltm hatas sonucunda, gvde, toprak veya koruma
iletkeninden geen akmdr

Kaak Akm : Cihazlarn aktif ksmlarndan, iletme izolasyonu zerinden

gvdelerine geen akmdr.

Topraklayc (Elektrod; E) : Toprakla iletken bir balant kurmak amacyla, topraa

gmlen iletken malzemelerdir.
Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi
Topraklama : Cihazlarn topraklanacak olan ksmlarnn (rnein,
gvdelerinin) topraklama tesisi zerinden, toprak ve iletken
balantsnn yaplmasdr.

Topraklama Tesisi : Birbirleriyle iletken olarak balanm olan, topraklama hatt,

varsa topraklama baras ve topraklayclarn tamamdr.

Topraklama Hatt : Tesisin veya iletme aralarnn veya cihazlarn tpraklanacak

olan blmlerini, topraklayc ile balayan iletkendir.

Referans Topra : Bir topraklaycdan yeteri kadar uzaklkta bulunan (yaklak 20

m) ve yeryz potansiyelinin yeterince kk olduu toprak

Zemin : letme aralarnn yerletirildii ve insanlarn ayak bastklar

yerdir. Zeminle toprak arasnda bir gei direnci sz konusu
olup bu diren eitli faktrlere baldr.

Yaylma (Gei) Direnci : Bir topraklayc ile referans topra arasndaki gei direncidir.

letme Topraklamas : letme aralarnn aktif ksmlarnn ve ntr hattnn

topraklanmasdr

Koruma Topraklamas : Bir yaltm hatas durumunda, insanlar yksek temas

gerilimlerine kar korumak iin iletme aralarnn
gvdelerinin topraklanmasdr

5. HATA AKIMI DEVRES

RTRF RHAT
R
S
T
N

RG2
R

RG1 RG3
Zemin
Ro

RG4
Toprak RE

ekil 5.1. Hata Oluumu Gvde Kaa

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

RTRF : Trafo Faz Sargsnn Direnci

RHAT : letim Hatt Direnci

RG1 : Yaltm hatasnn olutuu yerdeki gei direnci

RG2 : Arzal iletme arac gvdesi ile insan eli gei direnci

R : nsan vcudu direnci

RG3 : nsan ayann bast yerdeki ayak ile zemin arasndaki gei
direnci

RG4 : Zemin ile gerek toprak arasndaki gei direnci

RE : Topran direnci

RA : Arzal iletme aracnn zerinde durduu altlk direnci

RG5 : Altlk ile gerek toprak arasndaki gei direnci

RT : Koruma Topraklamas direnci

RO : letme Topraklamas direnci

UH RTRF RHAT

RG1

RG2

RG3

Ro
RG4
RE

ekil 5.1. Hata Akm Edeer Devresi (topraklama yok, motorun altl zeminden yaltlm)

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

 UH
RTRF RHAT

RG1

RG2

RT R

RG3

Ro
RG4
RE

ekil 5.2. Hata Akm Edeer Devresi (topraklama var RT )

UH RTRF RHAT

RG1
RPEN

RG2

RG3

Ro
RG4
RE

ekil 5.3. Hata Akm Edeer Devresi (koruma iletkeni var RPEN)

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

rnek Problem 4.1.)

Aada ekli verilen TT ebekeye bal cihazda bir gvde kaa olmas durumunda;
a) Cihaz topraklanmam durumda iken, RH=1 ohm, R=2000 ohm, RG4= 198, Ro=1 ohm (dier tm
direnler ihmal) deerleri ile akacak Hata akmn, Hata Gerilimini ve Temas Gerilimini
hesaplaynz
b) Topraklama yaplmas durumunda, topraklama direncini RT=0,2 ohm kabul ederek; Hata
akmn, Hata Gerilimini ve Temas Gerilimini hesaplaynz.
(NOT : UH =220 V)

RTRF RH
R
S
T
N

RG2
R

RG1 RG3
Zemin
Ro
Topraklama
letkeni RG4
RT
Toprak RE

zm 4.1.

a.) Hata akm devresindeki direnlerin toplam;

RTOPLAM = RH + R + RG4 + Ro
RTOPLAM = 1 +2000 + 198 +1 = 2200 Ohm

Hata akm;
UR 220
IH 0,1A
R TOPLAM 2200

Hata Gerilimi :

UH = ( R + RG4 ) x IH = 2198 x 0,1 = 219,8 V

Temas Gerilimi :

UT = R x IH = 2000 x 0,1 = 200 V

b.) Yeni durumda hata akm devresindeki direnlerin toplam;

RTOPLAM = RH + (R + RG4 )// RT + Ro

RTOPLAM = 1 +(2000 + 198)//0.2 +1 = 1 + 0.2 + 1 = 2.2 Ohm

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

Hata akm;
UR 220
IH 100 A
R TOPLAM 2.2

Hata Gerilimi :

UH = ( R + RG4 )x)// RT x IH = 0.2x 100 = 20 V

Temas Gerilimi :

R 2000
UT UH 20 18,2 V
R R G4 2198

rnek Problem 4.2.)

Aada ekli verilen TN-C ebekeye bal cihazda bir gvde kaa olmas durumunda;
a-) Hata akmn, Hata Gerilimini ve Temas Gerilimini Hesaplaynz
b-) Gvdeyi koruma iletkenine balayan telin kopmas durumunda; Hata akmn, Hata
Gerilimini ve Temas Gerilimini Hesaplaynz

RTRF
RH R
S UY : 220 V
T
PEN
RTRF+HAT : 0,4
RPEN RG1 : 0,2
Koruma
letkeni Ri : 2000
Ri RG4 : 198
Ro : 1,4
Zemin
RG1 RPEN : 0,4
Ro
Not : verilmeyen direnler ihmal
RG4 edilecektir !
Toprak RE Zemin ile cihaz gvdesi aras
altlk tam yaltkandr !

zm 4.2.

Hata akm devresindeki edeer diren;

R TOPLAM R TRFHAT R G1 R PEN //( R R G 4 R O )

(R PEN ) x (R R G 4 R O )
R TOPLAM R TRF HAT R G1
(R PEN R R G 4 R O )

(0,4) x (2000 198 1,4) 0,4x 2199,4

R TOPLAM 0,4 0,2 0,6 0,6 0,4 1
(0,4 2000 198 1,4) 2199,8

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

Hata akm;
UR 220
IH 220 A
R TOPLAM 1

Hata Gerilimi :

UPEN = RPEN x IH = 0,4 x 220 = 88 V

UPEN=UH+URO

R R G4 2198
UH xU PEN x88 88 V
R R G4 R O 2199,4

Temas Gerilimi :

R 2000
UT xU H x88 80 V
R R G4 2198

Tablo 5.1. Sigortalarn 5s ve 0,4 s lik ama srelerine karlk gelen ama akmlar

Alak Gerilim gL, gG, gM sigortalar

In In In
(A) (A) (A)
5s 0,4 s
2 9,5 17
4 19 32
6 28 50
10 48 80
16 70 120
20 86 150
25 115 210
32 150 250
35 173 267
40 200 300
50 250 460
63 330 610
80 430 800
100 580 1050
125 715 1300
160 950 1800

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

rnek Problem 4.3.) Motorun altlnn direncinin gz nne alnmas

UH
RTRF RHAT

RG1

RG2

RA R

RG3

Ro
RG4
RE

ekil 5.4. Hata Akm Edeer Devresi (topraklama yok, motorun altl belirli bir RA dirence
sahip)
UH
RTRF RHAT

RG1

RG2

RT RA R

RG3

Ro
RG4
RE

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi

ekil 5.5. Hata Akm Edeer Devresi (topraklama var RT : Topraklama Direnci, motorun altl
belirli bir RA dirence sahip)

UH
RTRF RHAT

RG1

RG2

RT RA R

RG3

Ro
RG5 RG4
RE

ekil 5.6. Hata Akm Edeer Devresi (topraklama var RT : Topraklama Direnci, motorun altl
ile insann zerinde durduu zeminler farkl RG5: Motor altlnn durduu zemin ile referans
toprak aras gei direnci)

rnek Problem 4.3.) ekil 5.4 5.5 5.6.da Topraklama yerine Koruma letkeni kullanlmas
durumlar iin hata akm devreleri ayrca irdelenmelidir.

Prof.Dr.Mehmet Ali YALIN / Sakarya niversitesi