Vnthuquan.

net, 2011
N
Li gii thiu

u khng k nhng cun tiu thuyt u tay nh

Buye Jacgan (1819), Han i-xlng (1823)... th Thng Ci l
b tiu thuyt ln th t ca Victo Huyg (1802-1885), nh th,
nh vn, nh son kch ln ca Php thuc trng phi lng mn.
Trc Thng Ci, Huyg, nh tiu thuyt lng danh vi cc
b Nh th c b Paris (1831), Nhng ngi khn kh(1862),
Lao ng ngoi bin c (1866). ng s cn cho ra mt b tiu
thuyt ln th nm na l Chn mi ba (1874).
Victo Huy-go vit xong Thng Ci nm 1868 di thi
Naplng III, khi nh vn ng sng lu y ti hn o
Ghecnxy thuc lnh th Anh trn bin Mngs. ng s ri hn
o tr v t quc thn yu hai nm sau , khi nn ch ca
Naplng sp .
B tiu thuyt chia thnh ba phn, gm 101 chng, khng k hai
chng m u a chng ta n vi nc Anh cui th k XVII
u th k XVIII, ch yu di cc triu i ca dng h Xtiua:
Gic II (1685 - 1688) v Ann Xtiua, ln ngi t 1701. Mt vi s
kin c t vo bi cnh nc Anh di triu vua Ghim III

2
thuc dng h Nax c xu hng tin b hn xen gia hai triu i
kia. Tri ra trc mt chng ta khi l bi bin Porlan hoang vng
vo mt m ng gi lnh, khi l vng ngoi Lun n nga
xe, hng qun dp du, c lc tc gi a ta vo chn cung in
nguy nga, ni c n hong Ann, c n cng tc Gizian, em ca
n hong, c hi ng nguyn lo, c tn Backin-phr qu qui;
lc khc tc gi li a ta n vi gnh ht rong ca "trit gia"
Uyc-xuyt c con si m, c gi m a v "Thng Ci" mt
mi mo m Guynpln.
Guynpln tn tht l Fecmn vn l con ca hun tc Linx
Clngsacli, mt ngi c t tng cng ha, cm ght nn qun
ch nn cam chu kip sng lu y bn Thy S sau khi vng
triu Xtiua c phc hi. m mu lm cho dng h Clngsacti
phi tuyt dit tr "mm lon" v sau,vua Gic II sau tay
chn bt a con trai ca hun tc khi em mi hai tui v b mt
em bn cho bn bun ngi Comprasicx, chng dng phu
thut c bit lm y hnh i dng b mt vn xinh p ca em,
khin cho b mt tr thnh xu x lc no trng cng nh ng
nhn nh ci, ngay c lc khng ci ngay c nhng lc mun
khc, dng cho nhng gnh xic.
Sau khi triu vua Gic II b lt , c lnh truy n v nghim tr
bn comprasicx. Vo mt m ging bo nm 1690, chng lin
tm ng vt bin chy trn, b li Guynpln tr tri trn b,
lc mi mi tui. Ch lang thang sut m, gp bao cnh hi

3
hng, li nht c mt em b gi m sp b cht vi trong tuyt,
trn b ngc gy gi xng ca ngi m lnh cng.
Guynpln ci o ca mnh ra cho em ri b em i, i mi, i mi
trc s gh lnh ca mi nh, cui cng may mn gp ci lu-xe
cua ng gi phc hu Uycxuyt, c ng cu mang ri t chc
thnh gnh ht rong.
Mi lm, mi su nm sau, trong triu nh xy ra bao chuyn
kn ca v m mu en ti: n hong Ann chng a g Gizian.
c em con ngoi tnh ca c vua cha, va tr va p hn mnh
li c tha hng bao nhiu ti sn ca hun tc Clngsacli;
Backinphr li tm ra tung tch ca Guynpln. Th l n hong
quyt nh phc hi tc v cho Guynpln v buc c em xinh p
phi ly lm chng ngi n ng xu nht trn gian y.
Guytlpln b cnh st n bt, a vo triu, cn gnh ht ca
Uycxuyt b trc xut khi nc Anh. Guynpln ln c ra khi
triu nh nhng bun b, chn chng, nh t t v ngi yu
ca anh l a v b nui l Uycxuyt khng cn y na. May
con si m tm c anh, dn anh xung chic tu kp lc tu
va ri bn. Qu xc ng trc s xut hin bt ng ca
Guynpln, c gi m cht trn tay anh; cn Guynpln cng nhy
xung sng cht theo, li trn i ng gi Uycxuyt v con si
m au kh.
Victo Huyg a vo tiu thuyt Thng Ci khng bit bao
nhiu chi tit lch s c tht ca nc Anh thi by gi vi tn tui
cc ng vua, cc n hong, n cng tc, cc v nguyn lo, vi

4
vic miu t t m chn cung in, cc nghi thc triu nh, vi c
ngy thng "chnh xc", a im "chnh xc" ca cc s vic xy
ra, nhng y li khng phi l mt b tiu thuyt lch s m hon
ton do tr tng tng bay bng lng mn ca ng h cu nn.
Nhng chi tit xem chng chnh xc ch nhm mc ch lm cho
cu cho cu chuyn c v nh tht. V vy nhiu khi nhng chi tit
y khng nht thit hon ton chnh xc.
Thng Ci cng nh cc tiu thuyt khc ca Victo Huyg l th
gii ring ca ng do ng sng to, vi h thng nhn vt c
xy dng theo kiu ring ca ng, v vi mt bt php c o.
Trong lnh vc vn hc ngh thut, cc vn ngh s chn chnh u
c nim kht khao chy bng mun th hin chn thc cuc sng,
nhng khng ai mun bin tc phm ca mnh thnh mt bn sao
chp cuc sng.
Dng nh gia tc phm v i tng miu t cn phi c mt
"khong cch" no y, mt " trch", mt s "bin dng" no
y, nhng khong cch, trch hay s bin dng li phi c
tc dng tr li th hin cuc sng sinh ng hn, y hn, su
sc hn. Gi tr thm m ca tc phm l ch y v cng t
xut hin nhng phong cch v trng phi khc nhau. C nh
vn mun cc nhn vt thn thnh ni ln x hi loi ngi, c
tc phm, thn thnh li c thay th bng th gii ng vt, ch
ngha hin thc gii quyt vn y bng phng php xy dng
in hnh; ir phn bit ci tht trong t nhin v ci tht
chn kch trng; nhiu ngi phn bit "ci tht" trong cuc i

5
vi "ci ging nh tht" trong tc phm... Victo Huyg i theo
hng xy dng ci phi thng.
Trc ht l kiu nhn vt phi thng. Di ngi bt ca Huyg,
hu nh cc nhn vt chnh u l nhng mu ngi c mt khng
hai. Nh vn dng th php cng iu y mt vi kha cnh
no y ca nhn vt ti st ranh gii ca ci cc oan. Ta th
ngm chn dung nhn vt chnh Guynpln: mm b rch rng hoc
n tn mang tai, mi phanh ra, ph no rng. no li, mi b ct
xo hu nh khng cn, hai tai cng bnh, g m rm li, lng
my nhn nheo; tht l ma ch qu hn. th li thm ci... ci
khng phi lm cho b mt bt gh rn i m tri li cng kinh
khng hn. C l ta ch c th bt gp c nhng b mt xu x
snh ngang c vi Guynpln trong th gii nhn vt ca chnh
Huyg m thi. Quadim ca tiu thuyt Nh th c B Pari,
Tribul ca v kch Nh vua vui chi.
i su vo ci lng con ngi, ni n tm hn en ti th ai c
c vi Bckinphr? Hn tm mi cch tr th n cng tc
Gizian khng h x t vi hn. Gizian gip cho hn tha mn
yu cu c b nhim vo chc "m nt chai cc i dng m
c ng u y l gip cho hn lm hi mnh nhiu nm v sau.
Bckinphr p ci tm a tr th nm ny qua thng khc,
hn b tr nhng mu k ngot ngoo, hn mai phc lu i, hn
o hm ngang ngch dc ngm di chn Gizian, cui cng bao
nhiu tai ho li trt c ln u Guynpln v nhng ngi thn
yu ca anh!

6
Victo Huygo thng khc ha nhng ci xu xa n kch cm
hnh dng bn ngoi hay trong th gii ni tm ca nhn vt,
nhng bn ci xu cn c c ci tt v cc tt di ngi bt ca
ng cng thng c y ln ti mc trc vit. C th ni
Uycxuyt l mt tm lng vng. Ai l ngi khng cm ng trc
thi n cn, chm cht ca ng gi ngho kh y i vi
Guynpln v a? C lc ng cu knh, nhiu khi ng n ni cc
cn, nhng bn trong lng ngc ca ng l tri tim trn ngp yu
thng ca mt ngi cha, mt ngi m v c khi cn hn th
na. ng l ho thn ca nhn vt Jng Vnjng trong tiu thuyt
ny. Tn ng l tn mt con vt (con gu), nhng ng tht s l
mt v thnh!
n con si m, ta cng c th gi n l mt nhn vt ch nh?
N khng phi ch l mt con si khn m c tri tim ngi hn
hoi. Uycxuyt r rng hiu c iu y nn mi t tn cho n l
m(m c ngha l ngi). Ai c th qun c hnh nh n
cui tc phm, ng cnh mp thuyn, sa trong bng ti mt nhn
ra bin khi? Tnh cht phi thng ca cc nhn vt cn c
khc ha bng ngh thut tng phn. Tng phn ngay trong mt
nhn vt hay tng phn gia nhn vt ny vi nhn vt khc.
Ngi ta thng ni "trng mt m bt hnh dong", ngi ngm
lm sao, rut gan lm vy. mt s nhn vt Victo Huygo r rng
c cch nhn ngh thut mi m. Ging nh Quadim trong Nh
th c B Pari, mt mi Guynpln khng khip bao nhiu th tm
hn anh trong sng by nhiu. Nhng din mo anh cng gh rn

7
cng lm ni bt tm hn cao p phi thng v ngc li b mt
anh xu x ri ta cng thy n xu x hn n mc phi l khi ta
bit anh l ngi th no. N cng tc Gizian c nh vn ban
cho mt nhan sc m hn chnh l t cho m thm, en thm
rut gan ca mt con yu tinh.
Cng tng t nh vy ci "mt n" Guynpln c sp xp bn
cnh nhan sc Gizlan, "thng h" gnh ht rong bn cnh v n
cng tc, ngho hn cc bn cnh giu sang tt nh. Tnh
cht cc oan v tng phn ca cc mt va i lp va h tr
cho nhau th hin c trong vn phong ca nh vn v c mt
hu nh tng trang. Ch cn lt qua tiu ca chng: "Cm
ght cng mnh lit nh yu qu", "Mu xanh trong mu en".
"Trong th ght, i lp li ho ng tm". "Tng nh ho ra
qun ". "M lo dy b sng sut"... V y l i mt m ca
a: "i mt... i vi c th tt nhng i vi ngi khc th li
long lanh " C ban pht nh sng m bn thn li khng c nh
sng. i mt bin mt y lun lun chi ngi. C b t nhn
ca bng ti kia lm bng sng ci ni tm ti c sng. T tn
cng ci u minh nan tr ca c. T sau bc tng en gi l m
lo.
C pht to ra mt th ho quang. C khng trng thy mt tri
bn ngoi. nhng mi ngi li nhn thy trong c c mt tm hn.
Nhng nhn vt phi thng c Victo Huyg t vo trong
nhng hon cnh phi thng khng km, hu nh khng th xy ra
trong cuc i thc. Ta li bt gp y mt "khong cch", mt

8
" trch"; cng c th ni nh vn ch tm lm "bin dng"
hon cnh i trong phng php th hin ca ng. Bckinpher
ch l mt vin chc qun m li c th do ra vo cung in ca n
hong Ann v dinh c ca n cng tc Gizian!
"Thng Ci" mt mi nom gm khip m li c Gizian p
nh tin say m "Anh xu kinh khng, ti p tuyt trn. Anh
phng ht rong. Ti n cng tc.
Ti cao sang nht, anh hn h tt cng. Ti ng anh.
Ti yu anh. Anh n nh!" No c khc g anh chng y t Ruy
Blax yu... hong hu Ty Ban Nha trong kch ca ng!
Cng trn c s y, trong Thng Ci, nh vn lun to ra nhng
tnh hung t bin, ht sc bt ng, trong giy pht y nhn vt
t thi cc ny sang thi cc khc, lm o ln c s phn.
Guynpln ng b i cht trong hm ti, t thn phn k b
bt bng tr thnh ngi c trng vng khin anh chong vng
ngt i. Khi tnh dy, thy mnh trong lu i nguy nga, ng
hoang mang khng bit cm by no y th c ngi tha bm:
"y l t dinh ca ngi". Uycxuyt na m lo lng n hm
giam tm Guynpln va ng lc ngi ta a quan ti em i
chn, nn cn phi nghi ng g na. Guynpln sp lao mnh t trn
cu thang xung sng th con si m u n kp thi lim vo
tay anh! V bao trm tn tt c l s t bin, o ln tnh th ln
nht: anh h Guynpln t y x hi bng pht chc tr thnh
hun tc, nguyn lo ngh vin nc Anh, giu sang tt tnh v
l... chng ca n cng tc Gizianm nhan sc tuyt trn!...

9
Trong lnh vc sng tc vn hc, trc Victo Hugo, mi nh vn
c cch ring trong th php ngh thut "bin dng to ra
"khong cch to ra " trch gii quyt mi quan h mang
tnh thm m gia "ci tht" v "ci ging nh tht". Hme vi
cc nhn vt thn thnh trong cc bn anh hng ca Iliat v Oix,
Rable phng i kch thc cc nhn vt Gcgngtuya v
Pngtagruyen ca ng ln gh gm... Victo Huyg khng "bin
dng" theo hng y, ng khng mun nhn vt ca ng l nhng
bc siu nhn hay nhng ng khng l. ng mun h l nhng
"con ngi", con ngi trn tc, con ngi vi kch thc bnh
thng ca n, nh cc nhn vt ca Scxpia, nh son kch Anh
thi i Phc hng m ng ngng m. Tht ra, c th ni nhn
vt ca Scxpia cng l nhng con ngi "khng l" khng phi
kch thc thn th m tnh cch ca chng. Tr tu ai snh bng
Hmlet, dng tng no b kp tel, cn tn Iag th thuc vo c
qu s... Scxpia tm ra cch ring ca ng trong vic sng to
"ging nh tht" trong tc phm ca mnh. Victo Huyg cn i xa
hn Scxpia trn hng . ng y tt c n mc tuyt i, ci
xu, ci p v hnh thc v trong ni tm. Cc nhn vt ca ng
khng phi l nhng mu ngi phc tp, a dng. Tri li,
xu th xu kinh khng, tt th tt tuyt vi.
Trong Thng Ci, rt him khi nh vn miu t tm l ging x
nh trng hp Uycxuyt yu thng Guynpln v a rt mc
nhng c lc li biu l thi ght b n tn nhn nh trong
chng Nhng b mt khc nhau ca Uycxuyt.

10
Do , cc nhn vt trong tiu thuyt tr thnh nhng biu tng
ng nh ngh thut ca tc gi mc du ng dng cng lm
cho cu chuyn c v nh tht bng cch t n vo khung cnh
khng gian v thi gian chnh xc. Nh vn mun phi by ra
trc mt chng ta mt x hi di th lm cnh khn cng m
bn trn th xa hoa, bo tn v nhiu m mu en ti. Chnh
Guynpln trong phin hp ca hi ng nguyn lo t nhn
mnh l mt biu tng, biu tng ca nhn dn. Anh thng
ngi ln, dng cm vch trn b mt tn nhn v tr thnh nhn
vt "ni lon".
"H! Cc ngi bo ti l mt bit l! Ti l mt biu tng. Hi
nhng k ngu ngc quyn uy rt mc l cc ngi, hy m to mt
ra. Ti l hin thn ca tt c. Ti tng trng cho nhn loi...
Cc ngi bo ti l con qui vt ? Khng, ti l qun chng nhn
dn... Ti l "Con Ngi" . Victo Huyg mn nc Anh ni
nc Php, t quc thn yu m ng buc phi xa la. Gia c
gi Php ca ng v cu chuyn k c mt khong cch v khng
gian. ng mn thi i cui th k XVII, u th k XVIII ni
v th k XIX ca ng ng sng.
Bn khong cch khng gian c khong cch thi gian.
Nhng ng khng mun c gi mi mit vo cu chuyn xa m
qun mt ngha thi s. V vy ng c thc ko c gi v vi
hin ti bng cch thnh thong cho xen vo cu chuyn c mt s
s vic va xy ra vo thi gian ng ng vit tc phm ny vi
y cc nin i c th. Do trong tc phm nh c hai bnh

11
din thi gian r rt: thi gian cu chuyn xy ra v thi gian cu
chuyn c k li. V mt phng din no y c th ni l nh
vn s dng th php "gin cch" khng cho c gi b m
hoc bi cu chuyn c m tri li tnh to quan st c iu
kin hiu n su sc hn.
Hiu qu "gin cch" cng th hin r hn ngh thut xy dng
ci tng phn, c bit l ci tng phn gia ngoi hnh v ni
tm nhn vt, mt nt c o ca Victo Hllyg. Rable xy dng
cc nhn vt khng l, nhng mi chi tit ca nhn vt u c
phng i vi mt t l tng ng, hn na gia tnh cch v din
mo vn c mi quan h theo li thng tnh, nn vn li cho
chng ta n tng t nhin, hp l. Cc nhn vt thn thnh trong
vn hc c i cng vy. Nhng chng ta khng khi cm thy c
ci g k qui kh hiu s tng phn gia hai mt ca mt
Guynpln hay mt Giozian. V chnh iu bt chng ta phi
suy ngh tm ra ngha su xa.
l nhng ci hay, ci p ca tiu thuyt Thng Ci tuy rng
trong tc phm c nhiu trang rm r khng cn thit nh khi
nh vn k v cc th tc bt b ca cnh st nc ny nc
khc, v lai lch nguyn lo ngh vin Anh, v ngm, bo tuyt
trn bin. v. v
PHNG VN TU
10 - 4 1985
nc Anh, mi th u phi thng k c ci khng tt, k c ch
i tc. Giai cp qu tc[1] ca Anh mi tht s l giai cp qu

12
tc, trong ngha tuyt i ca t ng . Khng c ch phong
kin no ni ting hn, khng khip hn v tn ti dai dng hn.
Ch phong kin y c tc dng thi im ca n, chng ta
phi cng nhn iu . Hin tng y, hin tng Lnh quyn,
cn c nghin cu ngay trn t Anh, cng nh hin tng
Vng quyn phi c nghin cu ngay trn nc Php.
L ra nhan tht s ca cun sch ny l Chnh th qu tc[2].
Mt cun khc tip theo c th ly nhan l Chnh th qun ch.
C hai cun , nu tc gi hon thnh c, s ra trc v s dn
theo mt cun khc nhan : Chn mi ba.
Htvin-Haoz, thng t 1869
V.H

[1]
Nguyn vn Patriciat : danh t ny dng ch giai cpvqu tc
thi C La-m.
[2]
Nguyn vn Aristocratie: danh t ny dng chvchnh quyn
qu tc ni chung.

File d liu .pdf: anh vvn

Nhn dng qua Vndocr: ngocthilenguyen, vaporous, Nghiarex,
MeHanAn
Kim tra chnh t: Vicky Tng, ansuri, ducdung005235, becon53
To ebook: becon53
Ngy hon thnh: Thng 3/2009 (www:thuvienebook.com)

13
 THNG CI

Phn th nht : BIN C V TRI M

HAI CHNG M U

1.UYCXUYT

I. Uycxuyt v m gn b vi nhau bi mt tnh bn thm thit.

Uycxuyt l mt con ngi, m l mt con si. i bn rt tm
u hp. Chnh con ngi t tn cho con si. Cng c th
chnh ng ta t chn ly tn; thy Uycxuyt hp vi mnh, nn
ng thy m rt hp vi con vt[3]. Vic kt bn gia ngi ny
v si n rt c li, cc phin ch, cc hi h ca gio khu,
cc gc ng c nhiu ngi qua li t tp, v nhu cu ca dn
chng ng u cng mun nghe nhng chuyn lng nhng, ngi
u cng mun mua nhng thuc nhm nh. Qun chng rt thch
con si ngoan ngon v bit phc tng mt cch rt d thng.
Cn g th v bng c xem nhng tr luyn th. Tho mn nht
l khi chng ta c nhn tt c cc kiu thun ha sc vt din ra
trc mt. Chnh v vy m trn ng i qua ca nhng on ty
tng nh vua, c nhiu ngi nh th.

14
Uycxuyt v m i ht ng t ny n ng t khc, ht cc qung
trng Aberixuyt n cc qung trng Yetbua, ht x ny qua x
n. Ht lnh a n sang lnh a kia, ht ph phng li n th
trn. Ch ny vn, thy tr sang ch khc. Uycxuyt trong mt
ci chi lu ng, c m, kh vn minh, ko lch xch ban
ngy v ban m th canh gc h. nhng on ng kh i, gp
nhng on dc, khi c nhiu vt xe qu v c nhiu bn qu,
ngi li ng ai ln c v thn mt st cnh cng si ko xe. C
nh th c hai cng gi i. Thy tr gp u cm lu , trn mt
bi hoang, ven mt trng trng, gia giao im ca ng s,
cng vo thn xm, ngay cc ca , trong nhng nh ch, gia
ng do mt, ra cc cng vin, trn sn nh th. Khi cc xe
dng bnh mt bi ch phin no , khi cc m h mm x
n, khi nhng k t m xm en xm , Uycxuyt li ct ting
ba hoa, m li tn thnh. Mm ngm mt ci bt g, m l
php i xin tin khn gi. Thy tr c th kim sng qua ngy. Si
bit ch, m ngi cng bit ch. Si c ngi hun luyn, hoc
t luyn ly mt mnh, lm c nhiu tr si rt d thng, gp
thm phn thu nhp - Ct nht ch mnh ng c thoi ha thnh
ngi y - ng bn ni vi n nh th.
Si khng bao gi cn, nhng ngi th cng thnh thong. t ra,
cn l c vng ca Uycxuyt. ng vn l mt ngi ym th, v
t r tnh ym th ca mnh, ng chn ly ci ngh ma ri.
Cng ct l kim sng v d dy hay p t iu kin ca n.
Hn na ng gi ym th ma ri ny, hoc cho mnh thm kh

15
hiu, hoc cho mnh c tht hon chnh. Cn lm thm ngh
thy thuc. Bo l thy thuc cng cha ht u. Uycxuyt cn ni
c ging bng. Ngi ta thy ng ni ra nhng mm th li
khng mp my. ng bt chc c ging ni v cch pht m
ca bt c ai, ngi nghe rt d lm; ng gi ging m c tng
nh c ngi ni tht. Mt mnh ng c th lm c ting r
rm ca c mt m ng, v vy ng c tn l thy ni bng
bng. ng nhn lun danh hiu .
ng c th bt chc mi ting chim, ha mi, cun ct, sn ca
m ngi ta cn gi l bghinet, so ym trng, tt c cc loi hay
i lang bt nh ng; thnh th, chc chc ty ng, ng li cho ta
nghe mt qung trng y ting ngi xn xao, hoc mt cnh
ng n o ting sc vt; lc th no nhit nh mt m ng, lc
th nh nhng, yn tnh nh giy pht bnh minh.
V li, nhng ngn ti ngh , tuy him, xa nay cng vn c.
Th k trc, c mt ngi tn l Tuzen, bt chc c nhng
m ng hn n c ngi v sc vt, nhi c tt c nhng
ting th, gip vic cho chnh Buyphng[4], vi danh ngha l vn
th.
Uycxuyt l con ngi thm trm, kh hiu, v k quc, a nhng
ni gii thch c bit, m chng ta thng gi l ng ngn. ng
c v nh tin vo im . Ci tnh tr tro y vn l nt ranh
mnh ca ng. Gp ai ng cng nhn vo bn tay ca h, nhm mt
m sch ra v kt lun, tin s mnh, dy cho bit nu gp nga
ci l iu rt nguy him v nguy him hn na l nu lc sp

16
ln ng c ngi khng bit mnh i u m li gi mnh; v
ng t xng l "dn bun thn bn thnh". ng bo: "Gia tng
gim mc Cantobti vi ti, c mt im khc bit, l ti, ti dm
th nhn".
n ni ngi tng gim mc phn n cng chnh ng thi, mt
hm cho gi ng n; nhng Uycxuyt khn ngoan, tc ngay v
kh ca ngi bng cch c lun mt bi thuyt php ca
Uycxuyt, ngha l ca chnh mnh, v ngy l Ging sinh; ngi
tng gim mc, thch qu, vi hc thuc lng lun, ri ln ging
n thao thao tun ra, v cho pht hnh nh ca chnh mnh, ca
ngi tng gim mc. Nh vy ngi mi x ti Uycxuyt thy
thuc, cng cha c bnh, bi l v mc du ng l thy thuc.
ng pha ch cc th hng liu. ng tinh thng v dc tho. ng
li dng hiu lc tim tng trong v vn nhng cy c b khinh
thng, nh trn nho, xoan trng, nh hac, mngxin,
bucghpin, hoa kim ngn, hc mai. ng cha lao phi bng hoa
hng dng, ng bit lc no th dng l i kch; loi l ny vt
t di ln l mt th thuc ty, v vt t trn xung li l cht
gy nn; ng cha vim hng bng mm cy gi l tai do-thi; ng
bit th ci no cha bnh cho b, th bc h no cha bnh cho
nga; ng am hiu ci p ci hay ca c sm tho, th cy m
chng ai cn l g, va l n ng va l n b. ng c nhiu
phng thuc b truyn. ng cha bng bng lng rn mi; theo
li Plin th Nrng[5] c mt chic khn lng rn mi. Uycxuyt c
mt ci bu cong v mt ci bnh pha-l di pha ch, ng bn

17
thuc vn ng. Ngi ta k trc y c thi gian ng b giam
Bet-lam; ng c vinh d c lit vo hng mt tr, nhng ri
ngi ta li th ng ra khi thy ng ch l mt nh th. Cu chuyn
chc hn khng ng s tht, tt c chng ta u bit c nhng
chuyn hoang ng nh th m phi chu.
S tht Uycxuyt l mt bc hc gi, mt ngi snh si, v mt
nh th la-tinh gi. ng uyn bc v hai phng din; ng hc tp
Ipcrat v say m Panha[6]. ng c th thi ti v loi vn cu k
kh hiu vi Rapin v Via.
ng c th sng tc nhng v kch gia-t khng km phn thnh
cng hn Cha Bonua. Nh quen vi nhng vn iu ng knh ca
cc bc tin bi ng tm nhng hnh tng ring bit ca ng, v
c mt loi n d c tnh c in. ng gi mt ngi m i sau hai
c con gi l cy thng ba l, mt ngi b i trc cc cu con
trai l anapext, v mt em b i gia ng b l mt c u.
By nhiu kin thc uyn thm ch c th dn n ch i ngho
khn kh. Trng phi Xa-lec dy ngi ta "n t v n lun"
Uycxuyt va n t li va t n, ng va tun theo v ny ca cu
chm ngn va bc b v n, nhng l li ca cng chng, h
khng chu ko n lun lun v khng chu hi mua u u.
Uycxuyt ni: "Bn n khi khc ra c lm cho con ngi ta
nh nhm. Con si c khuy kho l nh ting rng, con cu
nh lp lng, rng ni nh con chim bng lau, n b nh c tnh
yu, v nh trit hc nh li cm thn kt lun". Lc no cn,

18
Uycxuyt trng ra nhng v hi kch v din tm; nh vy m
bn c thuc.
Bn cnh cc tc phm khc, ng sng tc c mt bn mc vnh
anh hng, tng hip s Hiug Minntn; nm 1608, ng ny
a li cho Lun-n mt con sng. Con sng thanh bnh ny ang
nm trn lnh a Hacfo, cch Lun-n su mi dm, bng dng
hip s Minntn n v n rc n; ng dn n mt l on
su trm ngi vi y cuc xng, v bt tay vo cuc xi, o
ch ny, p ch kia, c lc hai chc b cao, c lc ba chc b su
lm cu g treo, v ri rc tm trm cu bng , bng gch, bng
g phin, v mt bui sng n, con sng bng tin vo Lun-n
ang thiu nc. Uycxuyt chuyn tt c nhng chi tit tm
thng y thnh mt bn mc vnh tuyt diu gia sng Tanh v
lch Xecpngtin. Sng mi lch n nh, nhng ging[7] cho
lch v ni vi lch: "Ti nay qu gi nua, khng th lm p
lng ch em na, nhng ti c tin bc tip i ch em". Mt
cch ti tnh v thanh nh ni rng ngi Hiug Minntn b
tin ring ra cho tt c mi khon cng trnh. Uycxuyt rt gii v
khoa c thoi. Bn cht ght i v hay ni, ch thch ng mt
mnh, nhng li cn ni vi mt ngi no , ng t gii quyt
kh khn y bng cch ni mt mnh. Ai tng sng c c u
bit c thoi l hin tng t nhin nh th no. Li ni cha
c pht biu lm ta nga ngy. Ni ln gia khng trung l mt
kiu chm cu. Ni to, ni mt mnh, c tc dng nh i thoi
vi v thn ng tr trong ngi. l thi quen ca Xcrat[8], iu

19
y khng ai bit. ng li nhi cho bn thn mnh nghe. Lute[9]
cng vy. Uycxuyt ging hai bc v nhn . ng c ci ti hai
mt lm thnh gi ca chnh mnh. ng t hi ri li tr li; ng t
cao xong ri li t s v. ng ngoi ng ngi ta thng
nghe ng ni mt mnh trong chi. Khch qua ng, vn c li
nh gi ring v nhng ngi khn ngoan th bo l mt thng
ngc.
Nh ta va ni i khi ng t mng nhic mnh nhng cng c
nhng gi pht ng t ra cng minh vi bn thn. Mt hm nhn
mt cuc i thoi, ngi ta nghe ng ni to: Ti nghin cu tt
c cc mt b mt ca thc vt, trong thn cy, trong mm non,
trong i hoa, trong trng hoa, trong nh hoa, trong tm b, trong
bu hoa, trong xc bao, trong bo t nang v trong t nang kh.
Ti i su vo khoa sc t, khoa thm thu v khoa nh trp,
ngha l vo cu to ca mu sc v mi v. Chc chn, trong giy
chng nhn m Uycxuyt cp cho Uycxuyt , c i cht hunh
hoang, nhng nhng ai cha h nghin cu su vn sc t, thm
thu v nh trp, th xin c tha h cng kch ng.
C iu may mn l Uycxuyt chng bao gi i sang t nc H-
lan. Nu khng, chc chn ngi ta bt ng ln cn xem ng
c thuc loi trng lng bnh thng hay khng v nng hn hay
nh hn trng lng th ng l ph thu. H-lan trng lng
ny c lut php n nh mt cch khn ngoan. Tht chng
c g gin d v ti tnh hn. l mt li kim tra. Ngi ta t
anh ln mt a cn, nu anh lm mt thng bng th tht r rng;

20
nng qu, anh b treo c; nh qu, anh b thiu sng. Ngy nay
ngi ta cn c th thy, Aoioat, ci cn cn ph thu,
nhng by gi li dng cn ph-mt, v tn gio bin cht
qu lm ri! Uycxuyt chc chn phi c chuyn li thi vi ci
cn . Trn ng ngao du ng trnh xa nc H-lan vy l phi.
V li, chng ti tin rng ng khng h ra khi nc Anh. D th
no i na, vn rt ngho v rt si ni nhit tnh v khi lm quen
c vi m trong mt cnh rng, mu giang h cng ni ln
trong ngi ng.
ng cho con si chung vn vi mnh, m khng phi chu trch
nhim, v cng vi si i khp cc no ng, sng i may ri
gia tri t bao la. ng rt kho lo li c nhiu ring v i ti
v mi mt cha, m, cu ngi m, v lm nhng vic
c bit khin ai cng phi ngc nhin; ng c cng nhn nh
tay h hay l thy thuc gii; ng cng c xem, iu d hiu,
l nh o thut, phn no thi, khng cao siu lm; v thi by gi
mang ting bn vi qu s l iu khng lnh mnh. Tht tnh m
ni, Uycxuyt, v say m khoa dc v yu mn c cy, thng
mo him, v ng hay i hi l trong cc bi rm, ni c nhiu rau
dip ca Ma-vng, ni c th gp, nh vin c vn ca
Lngcr nhn thy, vo lc chng vng, mt ngi t di t
nh ln, "cht mt phi, khng mc o khoc, kim eo bn hng,
i chn t". V li, Uycxuyt tuy iu b, tnh tnh c k quc, li
l ngi lch s c tha, khng i no li gi ui ma , li
triu qu h ma, li git ngi v h nhy ma nhiu qu, li gy

21
ln nhng gic chim bao hi hng hoc bun thm, v li lm n
ra nhng con g bn cnh; ng khng c nhng thi c c y.
ng khng th c mt s hnh vi b i, chng hn nh ni ting
c, ting Do- thi hay ting Hy-lp khi cha hc nhng ting y,
l biu hin ca mt tnh cht n mt ng ph nh.
Hay l mt th bnh t nhin do mu trm ut gy nn, Uycxuyt
ni ting La-tinh, tc l ng bit ting La- tinh. ng khng cho
php mnh ni ting C Xy-ri v ng khng bit ting C Xy-ri.
Hn na ng bit ch xc ting C Xy-ri l th ngn ng dng
trong nhng m hi ph thu. V y hc ng thch Galing hn
Cacng cng ng, v Cacng, tuy l nh thng thi, ch nh
mt con giun, ni v php Galing.
Tm li, Uycxuyt khng phi l nhn vt b cnh st quy ry.
Chi ca ng kh di, kh rng, ng c th nm trn mt ci hm
ng o qun chng ly g lm sang trng. ng l ch nhn ca
mt chic n knh, ca nhiu b tc gi, v mt t dng mc
inh, trong s c my cy n. Ngoi ra ng cn mt tm da
gp khoc nhng hm trnh din quan trng; ng gi nh th l
n mc l phc. ng thng ni: Ti c hai b da, y mi l b
tht. V ri ng cha tm da gu ra. Ci chi c bnh xe l ca
ring ng v con si.
Ngoi ci chi, ci bnh cong v con si ra. ng cn mt cy so
v mt cy n tht huyn, ng chi rt hay.
ng t tay ngm ch ru thuc. i khi ng cng tr ti xoay ly
ba n. Trn chi c mt l thng. Lm ch thot khi cho ci l

22
gang t st chic hm g ca ng, kh gn nn lm xm en c
g. L c hai ngn; Uycxuyt luyn n mt ngn, cn ngn kia
hm khoai. Ban m con si ng di chi, b xch mt cch thn
i. m c b lng en, Uycxuyt c b lng xm; Uycxuyt nm
mi tui, nu khng phi su mi.
ng cam nhn s phn con ngi n mc - nh ta va thy - n
ton khoai, mt th lng thc b i, thi y dng nui ln v
t kh sai. ng n ci mn y mt cch hn hc v nhn nhc.
ng khng cao to, ng di lnh khnh. Dng ngi khm khm
su mun. T th gy gp ca ngi gi vn l hnh nh chng
cht ca cuc i. Thin nhin sinh ra ng ru r. i vi ng
tht kh n n ci v sut i khng lm sao khc ni.
ng thiu hn th an i, l nc mt, v khon n tm thi, l
nim vui. Ngi gi nh mt m iu tn bit suy ngh. Uycxuyt
chnh l m iu tn . Mt ci mm lin thong ca k bn
thuc rong, mt ci xc ve ca nh tin tri, mt b mt cu gt
nng nh ch, l Uycxuyt. Thi trai tr, ng tng l trit gia
ti nh mt hun tc.
S vic ny xy ra cch y mt trm tm mi nm vo ci thi
con ngi c lang si hn ngy nay mt t.
Khng hiu nhiu lm u
II. m khng phi loi si thng thng. Nhn n n sn tra v
to ngon lnh, ngi ta bo n l si ng; nhn b lng mu xm
ca n, ngi ta bo n l ging si lang; v qua ting rng c
gim du thnh ting sa ca n ngi ta bo n l si Nam M;

23
nhng ngi ta cha c quan st nhiu v con ngi ca si
Nam M khng nh n khng phi l co, v m l si chnh
cng. Mnh n di n nm b[10], mt chiu di p ca si, ngay
c Lituyani. N rt kho; mt nhn nghing nghing, nhng
khng phi li ca n; li n u ym v i khi li lim
Uycxuyt; n c mt vt lng nh, ngn nh bn chi, trn sng
lng v ci dng thon thon ca rng r. Trc khi lm bn vi
Uycxuyt v c mt ci xe ko, n chy mt m bn mi
dm nh khng. Gp n trong mt bi rm, cnh mt dng sui
trong. Uycxuyt c cm tnh vi n ngay khi thy n bt tm
mt cch khn khoan d dt, v mng n n nh n mt con
si Cupara hin lnh, chnh cng, gi l loi ch n cua.
Uycxuyt thch m hn mt con la v phng tin vt ko xe.
Bt mt con la ko lu ca mnh l iu ng rt gh tm; lm nh
th l qu cao ging la. Ngoi ra, ng li nhn thy la, mt
ging m mng vn v bn chn t c con ngi hiu, i lc
cng bit vnh tai lo lng khi cc trit gia ni iu ngu di. Trong
i sng, gia chng ta v t tng ca ta, con la l ngi th ba;
k th cng kh chu.
V phng din bn b, Uycxuyt thch m hn mt con ch, v
ng cho rng si n vi tnh bn t ch xa hn. Bi th, c c
m l Uycxuyt thy y lm ri. Uycxuyt xem m cn
hn mt ngi bn ng na, n l vt tng ng. Ging ht
ng. Uycxuyt va v v vo ci hng lp kp ca n va bo:
Mnh tm ra tp hai ca mnh y ri. ng cn ni: Bao gi

24
mnh cht, ai mun tm hiu v mnh, th ch cn nghin cu m.
Mnh n li, sau khi cht, nh mt t sao y bn chnh.
Lut php nc Anh, vn t mm mng i vi th rng, c th
kim chuyn vi con si ny v a n ra to v tnh ngang nhin
quen i li trong thnh ph.
Nhng m li dng mt iu lut min t gia sc ca ua T
ban hnh: Mi gia sc i theo ch u c th t do i li. Ngoi ra,
c i cht lng lo i vi si l nh ci mt ca my phu nhn
trong triu: di thi cc vua Xtiua cui cng. Thay cho ch, cc
b c nhng con si-chn nho nh, gi l aiv: ch to bng con
mo, a t chu sang, tn km rt nhiu.
Uycxuyt truyn cho m mt phn ti nng ca ng, nh ng
hai chn: nh ha tan cn gin thnh thi bc tc, ng l sa
rng ln th ch gm g, vn vn; v pha mnh, si dy cho
ngi nhng g m n bit, nh khng cn mi nh, khng cn bn
n, khng cn phi la, th nhn i trong rng cn hn lm n l
gia chn triu ca.
Ci chi, mt th xe-lu l trnh phc tp no cng theo c. Tuy
vy khng ra khi nc Anh v x Ecx; c bn bnh, thm hai
ci cng cho si, v mt thanh ngang cho ngi. Thanh ngang ny
phng lc ng xu. Chi chc chn, mc d ch lm bng vn
nh nh chung b cu. Pha trc, c mt ca knh vi cht ban
cng nh din thuyt, mt th bc thu hp ca ging n, v
pha sau, mt ci ca vn lin c c thng mt l thng gi.
Ch ln xung c ba bc, xoay bng bn l, v nm sau ci ca c

25
l thng gi, dng bc vo lu. Ban m, lu c kha cht
cn thn. Bit bao ma tuyt xung mi lu. Trc kia n
cng tng c bit mi sn, nhng nay khng cn r ra mu g
na, v s thay ma i tit i vi xe c cng nh nhng i thay
triu i i vi qun thn. Pha trc, bn ngoi, trn ci gi l
mt tin bng vn mng, trc y ngi ta cn c c dng ghi
tch, ch en trn nn trng, dn dn nha ln: "Chia khi lng
vng ra mt nghn bn trm phn, th hng nm, do bo mn, n
mt t mt phn; ch y gi l lng tiu hao; do , trn mi
bn triu ng tin vng lu hnh trn ton qu t, nm no cng
mt i mt triu. Triu ng tin vng ny bin thnh ct bi, bay
i, l lng l nguyn t, tr nn ht th c, chng cht cho y,
iu hp cho ng, dn thm cho nng, lm cho lng tm nng
tru, v kt quyn vi linh hn k giu, lm cho k giu thnh ngo
mn, kt quyn vi linh hn dn ngho, bin h thnh tn bo".
Ghi tch ny, b ma gi v t tm ca thng gch xa may
sao li khng c ra, v rt c th l, va b him va trong sng,
ci trit l vng b ht th ny khng hp vi khu v cc ngi qun
trng, th trng, tnh trng, v cc ngi i tc gi ca lut
php. Php ch nc Anh thi by gi khng a a bn. Ngi ta
d dng phn bi lm. Cc php quan t ra hung d v tryn thng,
v tn bo li l thi quen. Lp quan to ca php nh tn gio
y dy. Jepfr[11] sinh con ci.

26
III. Trong chi cn hai ghi tch khc. Pha trn ci hm g, trn
mt vn qut vi, ngi ta c c nhng dng di y, vit tay
v bng mc:
Nhng iu duy nht cn bit "Nam tc nguyn lo Anh quc i
m xon"[12] c su vin ngc .
"T tc tr ln mi c i min.
"Min ca t tc, s ngc khng hn ch, min ca b tc, ngc
nm trn nhng u trm xen ln vi l du thp hn; min ca
hu tc, ngc v l cao bng nhau; min ca cng tc ton hoa
khng ngc; vng cng tc i mt vnh thnh gi v hoa hu;
min hong t x Gal ging min nh vua, nhng khng khp
kn.
"Cng tc l ti thng v ti quyn uy hong thn; hu tc v
b tc l ti cao qu v quyn uy lnh cha; t tc th cao qu v
quyn uy lnh cha; cn nam tc th chn chnh lnh cha.
"Cng tc l c; cc v nguyn lo khc l ngi.
"Cc hun tc u bt kh xm phm.
"Cc nguyn lo va l ngh vin va l php vin, con ciliumet
curia, c quan lp php v to n.
"Ti tn knh" hn hn "rt tn knh".
"Cc hun tc nguyn lo c gi l "hun tc ng nhin";
cc hun tc khng phi nguyn lo l "hun tc x giao"; ch
nhng nguyn lo mi l hun tc.

27
"Hun tc khng bao gi tuyn th, c trc mt vua, c trc
cng l, li ni ca hun tc l . Hun tc ni: trn danh d
ca ta.
"Cc cng x, l nhn dn, khi b i ra to n hun tc, phi
khm nm trnh din, u trn, trc mt cc v nguyn lo vn
i m min.
"Cc cng x trnh d n ln cc hun tc do hn mi u
vin tin dng, sau khi ci cho st t ba ln.
"Cc hun tc gi d n n cc cng x qua mt vin th k
bnh thng.
"Trng hp tranh chp, hai vin m lun trong phng tranh, cc
nguyn lo u ngi, u i m min, cc cng x phi ng u
trn.
"Theo mt o lut ca ua th su, cc hun tc c c quyn
st nhn gin n. Mt hun tc git ngi gin n khng b
truy t.
"Nam tc ngang hng vi gim mc.
" c lm nam tc nguyn lo, phi c nh vua ban per
baroniam integram, nam tc lnh a ton b. Ton b lnh a
nam tc gm c mi ba thi p qu tc v mt phn t, mi thi
p qu tc l hai mi liv xteclinh, tng cng ln n bn trm
mc.
"ng u lnh a nam tc, caput baronioe, l mt to lu i do
cha truyn con ni qun l, nh chnh nc Anh; ngha l ch di
chuyn i cho con gi khi no khng c con trai, v trong trng

28
hp th dnh cho ngi con gi u lng, coeterisfiliabus ali-
unde satisfactis[13].
"Cc nam tc c t cch l lord (nam tc), do ting xcx
laford, do ting La-tinh thi hng thnh dominus, v do ting La-
tinh thi suy tn lordus.
"Cc con trai u v con trai th ca t tc v nam tc l nhng
dng s tu tng nht ca vng quc.
"Cc con trai u ca cc nguyn lo c i trc cc hip s
ging Giarchie[14]. Cc con trai th khng c.
Con trai u ca mt t tc i sau tt c nam tc v i trc tt
c cc tng nam tc.
"Con gi ca hun tc l lady. Cc tng lp con gi khc ca
nc Anh l miss. "Tt c cc quan to u thp km hn nguyn
lo.
"u li i m b i bng da cu; quan to i m b di bng
da cc loi th nh, de minuto vario, lng trng, tr chn trng.
Chn trng dnh ring cho cc nguyn lo v nh vua.
"Khng th n nh supplicavit i vi mt hun tc. Mt hun
tc khng th b cu giam. Tr trng hp Thp Lun n[15].
"Mt hun tc c nh vua vi vo cung c quyn bn cht mt
hoc hai con hong trong vn ng uyn.
"Hun tc c triu nh ring trong lu i ca mnh.
"Hun tc ra ng v mc o chong, vi hai k hu theo sau l
khng ng t cch. Hun tc ch c th xut hin vi mt on
gia nhn qu tc long trng.

29
"Cc nguyn lo n ngh vin bng xe song m chy hng dc,
cc cng x, nht thit khng. Mt s nguyn lo n in
Oetminxt bng kiu nm c bn cnh. Hnh dng loi kiu v xe
song m c huy hiu v hnh min ny ch dnh cho cc hun tc
v i i vi tc v ca h.
"Ch hun tc mi c quyn pht tin mt hun tc, v khng
bao gi pht qu nm senlinh, tr cng tc c th b pht n
mi.
"Mt hun tc c php c trong nh su ngi l mt. Mi
ngi Anh khc ch c bn.
"Mt hun tc c th c tm thng t-n ru vang khng phi
thu.
"Ch c hun tc mi c min trnh din trc qun trng.
"Hun tc khng th b dn qun bt thu.
"Khi no thch, mt hun tc tuyn bt mt trung on v np
cho nh vua; c qun cng Atn, c qun cng Hamintn v
c qun cng Northmbln u lm nh th.
"Hun tc ch tu thuc cc hun tc.
"Trong cc cuc t tng dn s, hun tc c th ngh hon v
n ca mnh, nu trong s thm phn khng c t nht mt hip s.
"Hun tc c ly mc s ca mnh. Nam tc c ba mc s; t
tc, bn; b tc v hu tc, nm; cng tc, su
"Hun tc khng th b tra tn, d c phm ti i nghch.
"Hun tc khng th b in du st bng tay.

30
"Hun tc, d khng bit ch, cng l ngi thng thi. Hun
tc u ng nhin bit ch.
Ch no khng c nh vua, th mi cng tc u c mt kiu h
tng; mi t tc c mt kiu trong dinh mnh; mi nam tc c
mt ci np v bt ngi hu phi cm n hng di cc lc mnh
ung; mi nam tc phu nhn c quyn bt mt ngi n ng
nng ui o cho mnh trc mt mt t tc phu nhn.
"Tm mi su hun tc, hoc trng nam ca hun tc, iu
khin tm mi su bn n, mi bn nm trm sut n, vua ng
hng ngy trong cung, ph tn do x s ti c cung nh vua i th.
"Dn thng no nh mt hun tc th b cht nm tay.
"Hun tc gn nh vua.
"Vua gn nh Cha.
"Qu t l mt thi p.
"Ngi Anh gi Cha l mylord (lnh cha ca ti).
Bn cnh ghi tch ny, ngi ta li c c mt ghi tch th hai
di y, cng vit theo li y:
Nhng iu tho mn nhng ngi tay khng.
"Hngri veckec, b tc Grantam, trong ngh vin nguyn lo
ngi gia b tc Jecxy v b tc Grinuys, c mi vn livr
xtecling nin kim. Ngi l ch nhn to lu i Grantam-Terax,
lm ton bng hoa cng, ni ting v ci gi l m-hn-lang.
Mt k quan trong c hnh-lang hng bng hoa cng
Xrngclin, c hnh lang nu bng cm thch Axtracan, c
hnh-lang trng bng hoa cng Lani, c hnh-lang en bng hoa

31
cng Xtarema: c hnh-lang xm bng hoa cng Xtarema, c
hnh-lang vng bng hoa cng x Hex, c hnh-lang xanh lc
bng ngc thch Tiron, c hnh-lang va bng vn thch
Bhm va bng cm thch Coru, c hnh-lang thin thanh bng
lam thch x Gin, c hnh-lang tm bng grant Cataln, c
hnh-lang tc, vn en trng, bng Sixt Muyavir, c hnh-
lang hoa hng bng hng thch ni Anp, c hnh-lang ngc bng
cm thch Nonet, v hnh-lang ng sc l hnh lang triu- thn
bng dm ng sc.
"Raisa Loth, t tc Loongn, c to lu i Loth ti
Oexmorlen, vi cng trnh ph cn lng ly, v ci tam cp lc
no cng nh mi cho cc bc vng gi qu b vo chi.
"Raisa, b tc Xcaborop, t tc v nam tc Lmli, t tc
Oatfo x lclng, lnh cha-trung u v ph thu s c lnh
a Northmboclan v uycham, va l thnh ph va l lnh
a, c ta cung in i Xtantet, bao gm mt ta c xa v mt
ta hin i, ni m mi ngi u phi trm tr ca ngi dy ro
bn nguyt bao quanh mt ci b cn vi vi phun nc c mt
khng hai. Ngoi ra, ngi cn c thm to lu di Lmli.
"Rbc acxi, b tc Honnex c c ngi Hondnex vi cc
vng lu nam tc v nhng khu vn v tn kiu Php, trong
ngi thng do chi bng xe lc m vi hai k m dn u, ng
nh nghi thc mt nguyn lo Anh quc.

32
"Saclx Bclec, cng tc Sn-anban, b tc Bcfo, nam tc
Hetintn, quan ng ty[16] Anh quc, c mt to nh Uynxo, rt
nguy nga, bn cnh cung vua.
"Sacl Btvin, hun tc Rbac, nam tc Trur, t tc
Btmin, c dinh c Uympn ti Kembrit, gm ba to lu di vi ba
mi nh, mt ci hnh cung, hai ci hnh tam gic. Li vo c bn
hng cy to.
"Ngi ti cao qu v quyn uy hun tc Philip Eche, t tc
Caeceip, hu tc Mngmeri, hu tc Pembrc, lnh cha
nguyn lo v c p Cana, Macmion, Xen Quentin, v Sclan,
gim th trong cc lnh a Cornuay v ivon, thanh tra th tp
trng trung hc Gi-xu, c ngi vn Uyntn k diu trong c
hai b cn vi vi phun nc p hn c cung din Vecxai ca c
vua nc Php Luy th mi bn.
"Saclx Ximua, cng tc Xmxet, c gia trang Xmxet trn
sng Tami, c th snh ngang vi bit th Pngphli La-m.
Ngi ta nhn thy trn l si to c hai ci l s Giang Ty tr gi
na triu frng.
"Ti Yoocsai, Act, hun tc Ingram, t tc Icvin, c ngi
n Niusam, mun vo y phi i qua mt khi hon mn c
nhng mi bng ging nh nhng sn thng bn Moritani.
"Rbc, hun tc Phet Sacli, Bucsi v Lven, c ti
Lixextsai dinh c Xtaotn - Haron m khu vn nhn t trn
xung ging nh hnh mt ngi n c mi; pha trc h nc,
ngi nh th c ci thp chung vung cng l ca ngi.

33
"Trong lnh a Hortamtn, Saclx Xpenx, b tc Xnlan y
vin hi ng c mt ca nh vua, c dinh c Antrp; mun vo
phi qua mt hng ro bn tr c nhng tng i bng hoa
cng.
"Ti Xri, Laorenx Hai, b tc Rsext, c khu vn Niu Pac,
cc k m l nh cc nh nc chm tr, nh bi c trn c cy to
bao bc, v nh nhng khu rng chy di n mt dy ni nh,
trn, rt p, trn chm c mt cy si to t xa trng thy.
"Philip Xtanhop, b tc Sextphin, c dinh c Bretbi cbisai
vi mt thp ng h tuyt p, vi nhng tay nui chim ng, vi
nhng bi nui th v nhng h nc rt p, hnh di, hnh
vung, hnh bu dc, trong s c mt ci hnh gng soi, vi
hai vi nc phun rt cao.
"Hun tc Corvalit, nam tc Ai, c dinh c Brm- Hn, mt lu
i ca th k mi bn.
"Ngi ti cao qu Onginon Capn, t tc Manen, b tc
Etxet, c dinh c Casbiuri Hecfosai, mt lu i hnh ch H hoa,
trong c nhng khu sn bn rt nhiu th rng.
"Saclx, hun tc Otxunxton, c dinh c oly Mitdnxc
mun i ti phi qua nhng khu vn kiu .
"Gim Xxin, b tc Xalixbiuri, cch Lun n by dm, c dinh
c Hacphin - Haoz, vi bn mi nh lnh cha, lu chung
gia ci sn chnh, lt gch men trng en nh sn XanhGiecmanh.
Cung in ny, mt tin di hai trm by mi hai b, do ngi tng
qun l ngn kh nc Anh, vn l tng t ca b tc ng v,

34
xy dng di thi Gic Nht. Ti y ngi ta thy c ci
ging ca mt n b tc Xalixbiuri, v gi, ng ton bng g
Braxin, th g vn dng lm thuc vn nng cha rn cn, v c
gi l milombr, ngha l nghn ngi. Trn chic ging c
dng ch bng vng: Honni soit qui mal y pense[17].
"Eetua Rits, b tc Varuyc v H-lan, c lu i Varuye Catxn,
y ngi ta t si c cy trong l si
"Trong gio phn Xevn-k, Saclx-Xcxin, nam tc
Bckhc, t tc Cranphin, nam tc orxet v Mitnxc, c
dinh c Knaol, rng ln nh mt thnh ph, gm ba cung in
ng song song ci trc ci sau nh nhng hng ng pho binh,
vi mi u tr cu thang tin din chnh, v mt ci ca di
vng lu bn thp canh.
"Tmax Tin, t tc Umao, nam tc Vaminxt, c dinh c
Loong Lit m s lng l si, n lng, nh t, lu canh, thp
gc, gn bng lu i Smbo nc Php ca nh vua.
"Cch Lunn mi hai dm, Henri Haova, b tc Xphon, c
cung in Odlin Mitdnxc, v quy m v v nguy nga trng l
ch hn km cung in Exquyrian ca vua Ty Ban Nha.
"Ti Betfosai, bit th v trang vin Vrext, y nh mt t nc bao
quanh bng ho su v tng thnh, vi rng cy, sng, ngi, i
ni thuc v Hngri, hu tc Kent.
"Hamtn-Cort, Hirfo, vi ci vng lu v i c l chu mai, v
khu vn c h nc chn ngang, ngn cch n vi rng cy,
thuc v Tmax, hun tc Coninhbai.

35
"Lu i Grimtorp, Linconsai, vi mt tin di dng dc l nh
nhng thp canh cao, c vn hoa, m nc, chung chim tr, c
khu nui cu, bi c xanh, c cy cnh trng theo hnh ng im,
c ng do mt, c rng cy to, c nhng lung hoa nh thu
nh v, trng thnh hnh vung, qu trm, ging nh nhng tm
thm to, li c c nhng ng c ua nga, v ng vng tn
nghim cho xe song m chy quanh, trc khi tin vo lu i; tt
c nhng th u thuc v Rbc, b tc Linx, hun tc th tp
ca cnh rng Vanham.
"p Ph, ti Xtxc, to lu i vung vi cnh nh i xng c
lu chung hai bn sn chnh, thuc v ngi Fo rt v vang, hun
tc Gry, t tc Glenn v b tc Tngcacvin.
"Niunham Pa, Vacvicsai, c hai h c vung, v mt hi nh
bn mt lng knh, thuc v b tc enbai, tc b tc Ren
fenn bn c.
"V thm, trong lnh ca Beck, vi khu vn kiu Php c bn
vm cy ct ta, v ci thp to c l chu mai lin vi hai chic tu
chin cao, thuc v lnh cha Mntg, b tc Abin. L nam
tc Rict, ngi c thm dinh c Rict, m trn cng chnh ngi
ta thy c cu chm ngn: Virtus ariete fortior"[18].
"Uyliam Cavenis. cng tc ivonsai, c su to lu di, trong
to Satxuc hai tng kiu Hy-lp l p nht, ngoi ra cn c
chiu i qun Lunn vi con s t quay lng li hong cung.
"T tc Kinonmiki, b tc Cooc Lclng, c dinh c
Bclintn-Haoz Picili, vi cc vn cy rng mnh mng n

36
tn nhng cnh ng ngoi thnh Lundn; ngi cn c Sixuyc vi
chn khu nh lng ly, ngi cn c Lndexbc, mt dinh th mi
bn cnh mt cung in c.
"Cng tc Bfo c dinh c Senxi, trong c hai lu i xy theo
kiu gtic v mt lu i theo kiu Florngx; ngi c c
Batmintn Glxetxt, mt dinh th t to ra nhiu i l
nh mt ngi sao. Hong thn ti cao qu v quyn uy Hngri,
cng tc Bfo, ng thi l hu tc v b tc Vorxext, nam
tc Raglng, nam tc Pao, v nam tc Ecbe Sepxt.
"Gion Honlx, cng tc Niucaxn v hu tc Clr, c dinh c
Bonsv vi ci vng lu vung uy nghim, cng thm dinh c
Hopton Notinhgam, vi ci b cn gia c mt kim t thp trn
bt chc thp Baben.
"Ti Vacvicsai: Uylia, hun tc Craven, nam tc Craven
Hamxtit, c mt dinh th l Cm-Apb vi vi phun nc p
nht nc Anh; ti Becsai, ngi cn c hai lnh a nam tc l
Hamxtit-Macsan mt tin khoe nm ngn n lng kiu Gtic bt
cho, v Axao- Pac, mt lu i ng im gia ca my con
ng gp nhau trong mt khu rng.
"Hun tc Linx Clngsacli, nam tc Clngsacli v Hncvin,
kim hu tc Corlon ca Xixin, c lu i Clngsacli do ua
Lo-vng xy dng nm 914 chng qun an-mch, thm
cung in Hncvin- Haoz Lundn, thm Uynxo, Corlon-
Lotgi cng l mt cung in, v tm lnh a thnh ch, mt ci
Bruxton, trn Trngt, vi quyn s hu v cc m bch ngc,

37
ri Gmret, Hmbn, Monricam, Trngvart, Hen-Kect, ni
c mt ci ging tuyt diu, Pinlinmo vi cc m than bn ca n,
Ricunv gn thnh ph Vaniax c, Vaincaoton trn ni Moi-
Enli, cng thm mi chn th trn v lng x cng vi cc php
quan, v tt c x Pennet-Sz, nh vy l ton b thu v cho ngi
bn vn livr xtecling li tc.
"Mt trm by mi hai v nguyn lo di triu Gic Nh mi
nm np li c mt khon li tc l mt triu hai trm by mi
hai nghn livr xtecling, bng mt phn mi mt thu nhp ca
nc Anh".
Bn l tn ngi cui cng, hun tc Linx Clngsacli, thy c
cy ch thch sau y t tay Uycxuyt vit:
Phn nghch, b y, ti sn lu i, t ai b tch thu. ng i.
VI. Uycxuyt lc no cng ca tng m. Con ht m khen hay.
l qui lut.
Tm trng Uycxuyt bao gi cng ngm ngm tc bc, v thi
bn ngoi ca ng th gt gng.
Uycxuyt l con ngi bt bnh ca to ho. Trong thin nhin ng
l ngi chng i. ng bt mn vi v tr. Ai ng cng khng
va lng, ci g ng cng khng ng . Vic con ong lm nn mt
ngt khng x c cho n ci ti chch t con ngi; mt bng
hng tung n khng th x ti cho mt tri em li bnh st rt
vng da v bnh vomito negro. Chc hn trong thm tm Uycxuyt
cng nhiu ln ph bnh cha. ng thng ni: - Tt nhin, qu
th phi c l-xo, nhng sai tri ca Cha l bm nt bt. ng ch

38
tn thnh lp vng hu, nhng ng c cch hoan nghnh ring
ca ng. Mt hm Gic Nh cng cho c B ng-trinh mt
nh nguyn Thin Cha Gio Lclng mt ci n bng vng khi.
Nhn i qua y cng vi m, th hn, Uycxuyt c xut xoa
thn phc trc ton th nhn dn v ni to: - Chc chn c B
ng-trinh cn mt ci n vng hn l tr chn t cn giy dp.
Chc chn, nhng bng chng nh th, v tnh "thng thn" v
lng knh trng hin nhin ca ng i vi nhng bc quyn th
c xc nh, cng gp phn khng nh vo vic cc php quan
tha th cho li sng lang thang ca ng v s kt giao khng cn
xng ca ng vi mt con si. N nang v tnh bn, i lc bui ti
ng cho m dui chn dui cng mt t v t do tha thn
quanh lu; con si khng bao gi lm dng lng tin, v x s "rt
lch s", ngha l gia ch ng ngi, n thn trng nh mt con
ch x; tuy nhin, nu gp phi nhng quan to kh tnh, vic
cng c th gy nhiu phin h; v vy Uycxuyt phi xch con si
hin lnh li cng nhiu cng tt. V phng din chnh t, ci
bng vit v vng, khng ai c c na, v li cng hi kh
hiu, ch l mt m ch nguch ngoc mt ngoi, khng th t co
c ng. Ngay c sau thi Gic Nh v di triu i "tn
knh" ca Ghi-m v Mari, nhng thnh ph nh ca cc lnh a
nc Anh vn thy chic xe ca ng lang thang thanh thn, ng
chu du khp nc Anh, bn cc th ba yu thuc l, cng vi con
si lm nhng tr gi di bun ci ca thy thuc rong, v d
dng lt khi li cnh st thi by gi chng khp nc Anh

39
thanh trng nhng bn ngi du c, c bit bt bn
"Comprasicx" lc chng i qua.
Nh vy cng ng thi. Uycxuyt khng thuc bn no c.
Uycxuyt sng vi Uycxuyt; thui thi mnh tm s vi mnh,
thm mt con si thnh thong th mm vo mt cch d thng.
c vng ca Uycxuyt l c lm ngi dn Carib; khng
c nh nguyn ng thnh ngi c c. Ngi c c l mt k
man di thu nh, c vn minh chp nhn. Con ngi cng lang
thang cng c c. Do m ng phi x dch thng xuyn. i
vi ng dng nh mi ln dng chn mt ni no l mt ln tp
cho mnh thun tnh. ng dng nm thng i ng i cho ht
qung ng ca ng. Nhn thy thnh ph ng cng thm a thch
cc lm cy, cc bi rm gai gc v hang l trong ni. Nh ring
ca ng l rng r. ng khng cm thy qu lc lng gia ting n
o ca nhng ni cng cng, v n gn ging ting xo xc ca c
cy. Trong chng mc no , qun chng lm cho lng ham thch
cnh sa mc ca ngi ta c tho mn. Trong chic lu ny, iu
lm ng kh chu l ci ca to v my ci ca s, v n ging mt
ngi nh. Gi c th t dc mt hang ln bn bnh xe v i
chu du trong mt ci ng, th ng mi t c l tng ca ng.
ng khng mm ci, im chng ti ni ri, nhng ng li
ci; thnh thong, i khi ci lun na, mt ting ci chua
cht. Trong ci n, c ng bng lng, cn ci to thng l mt
s phn khng.
Vn quan trng ca ng l cm hn loi ngi.

40
Trong mi cm hn ny ng khng bao gi khoan nhng. Sau khi
rt ra kt lun i ngi l mt iu xu xa gh tm, sau khi xt
thy cc thin tai lun lun chng cht ln nhau, vua cha ln
nhn dn, chin tranh ln vua cha, dch bnh ln chin
tranh, nn i ln dch bnh, ngu mui ln tt c, sau khi
nhn thy ch ring vic tn ti cng lm mt phn no ca
trng pht, sau khi cng nhn cht l mt s gii thot, bao gi
ngi ta a n cho ng mt con bnh l ng lo cha chy cho
ngay. ng c nhng th ru b v thuc ung ko di tui th
cho cc c gi. ng cha h nhng ngi qu l ng thng li v
bp vo mt h cu ni chua cht ny: - Th l cu ng c ri
nh. Mong cho cu c th bc mt trong ci b kh!
Thy mt ngi ngho sp cht i, ng va cho y tt c s tin
trong ti va lu bu: khn kip, c m sng! C m n! C m
ko tht lu cuc sng! Khng phi tao rt ngn kip t y ca
my u nh!
Ni xong, ng xoa tay v ni: - Mnh em li cho ngi i tt c
tai ha m mnh c th em li.
Khch qua ng c th, qua ci l ca p mi pha sau, c c
trn trn lu ci bng hiu di y, vit pha trong, nhng ng
ngoi c th nhn thy bng than v ch to: UYCXUYT TRIT
GIA.

2. BN COMPRASICX

41
I. Gi ny c ai bit n t ng comprasicx, v c ai bit c
ngha ca t ng ?
Bn Comprasicx hay Comprapcnx, l mt th hi kn, nay
y mai , gh tm v l lng, ni ting th k mi by, b
qun lng th k mi tm, v ngy nay khng c ai bit n.
Bn Comprasicx, cng nh "thuc c", l mt chi tit c xa
c bit ca x hi. Chng gp phn lm nn mt xu xa ngy xa
ca con ngi. Trc con mt v i ca lch s, quen nhn khi
qut, bn Comprasicx lin quan n s kin to ln l ch n
l. Gidep b anh em bn l mt chng trong cu chuyn truyn
tng v chng. Bn Comprasicx cn li du vt trong nhng
php ch hnh s ca nc Anh v nc Ty Ban Nha. y ,
trong ci ng lut php ti tm ri m ca nc Anh, cn thy
c p lc ca s kin qui g ny, nh khi ngi ta tm thy du
chn mt con ngi man r trong mt khu rng.
Comprasicx, cng nh Comprapcnx, l mt t kp ca Ty
Ban Nha, c ngha l "bn mua tr con".
Bn Comprasicx lm ngh bun tr con.
Chng mua tr con v bn tr con.
Chng khng bao gi bt cc tr con c, n trm tr con thuc mt
ngh khc.
V vi l tr con , chng lm g?
Lm thnh qui vt.
Ti sao li lm thnh qui vt?

42
 ci. Dn chng cn phi ci; vua cha cng cn c ci.
u ng x ch cn c ngi lm tr; cung in Luvr[19] cn
c thng h. Thng th tn l Tuycluy- panh, thng th tn l
Tribul.
Nhng c gng ca con ngi to ra nim vui i khi ng
cho trit gia lu .
Trong my trang m u ny, chng ti phc ho g y? Mt
chng ca cun sch hi hng nht, cun sch m ngi ta c th
t l: S bc lt nhng ngi bt hnh bi bn sung sng.
II. T xa, bin tr con thnh mt th chi ca ngi ln
tng c (v iu ngy nay cng vn cn). Vo nhng thi k
th ngy v c c, iu lm ny sinh ra mt ngh c bit. Th
k mi by, th k v i l mt trong nhng thi k y. Mt th
k rt ging thi k Byznggr xa xa; va th ngy i bi va
c c tinh vi, mt di sn k l ca vn minh. Mt con h lm b
kh tnh. B Xvinh[20] ng o trc dn thiu v xa hnh[21].
Th k ny bc lt tr con rt thm t; cc nh vit s, nnh thn
ca th k , che du vt thng, nhng h cho thy
phng thuc, Vanhxng Pn[22].
Mun cho th ngi--chi t hiu qu, phi nm c con
ngi tht sm. Thng ln phi bt u t khi cn b. Ngi ta ly
tui th ra lm tr chi. Nhng mt a tr thng thm th khng
th lm. Mt thng g, nhn hn.
T ny sinh ra mt ngh thut. Sn c nhng tay chn nui.
Ngi ta bt mt con ngi, lm thnh mt ci mm. Ngi ta p

43
s pht trin; ngi ta nho nn din mo. Phng php sn xut
nhn to lm ra nhng kiu bin thi ny c quy tc ca n. y l
c mt khoa hc. Th tng tng mt khoa chnh hnh ngc
hng m xem. Ni m Cha cho nhn thng, ngh thut lm
thnh lc mt. Ni c Cha sp xp hi ha, ngi ta li cho d
dng. Ni Cha hon thin, ngi ta li khng khi phc phc
tho. V trc con mt nhng k snh si, chnh phc tho mi
tht hon ho. i vi sc vt cng c nhng chuyn b khuyt;
ngi ta sng to ra nhng con nga lang; Tuyren tng ci
mt con nga lang. Ngy nay ngi ta chng sn lam sn lc
nhng con ch sao? Thin nhin l bn phc ho ca chng ta.
Con ngi lun lun thch thm mt cht g vo Cha. Con
ngi thng sa sang li cng trnh to ha, i khi c tt hn,
i khi li xu di. Thng h trong triu nh chng phi g khc l
mt tr th ko con ngi tr li con kh.
Tn b ng sau. Kit tc git li. ng thi ngi ta c bin kh
thnh ngi. Bacb, n cng tc Clvlan v n b tc
Xaohamtn, c mt tn th ng l mt con kh con Nam M. Ti
t tht Frngxoa Xutn n nam tc uly, n nguyn lo th
tm trn hng gh nam tc, tn bng tr mi khch l mt ging
vn Phi Chu mc o gm thu kim tuyn m uly phu nhn gi
l "tn mi en ca ti". Catrin Xitli, n b tc orsext, i hp
ngh vin trong mt chic xe song m c chm gia huy, sau xe c
ba con kh Phi Chu mc i ch phc ng nghch mm ln tri.
Mt n cng tc Mina-Xli, m hng y gio ch Pluyx c

44
trng thy khi ng dy, sai mt con i i lng bt tt vo chn
cho mnh. Nhng ch kh c phong cp y dng lm i trng
vi nhng con ngi b ngc i v b bin thnh sc vt. Ci tr
o ln gia ngi v vt ny do cc ng to b ln mun, rt r nt
thng ln v con ch. Thng ln khng bao gi ri con ch, con
ch lun lun ln hn hn ta. Con ch cng thuc mt b vi
thng ln. C nh hai ci c d lin nhau. S chng t ny ta
thng thy trong rt nhiu vt k nim gia nh, nht l bc chn
dung Jetr Htxn, thng ln ca Hngriet nc Php, con gi
Hngri T, v ca Sacl Nht.
T ch h thp con ngi dn n ch lm bin dng con ngi.
Ngi ta b sung vic ct b hnh thi bng cch thay i b mt.
Mt s nh gii phu sng thi y t dc kt qu m mn
trong vic xo b hnh tng Cha trn mt con ngi. Bc s
Conquext, thnh vin ca on th Amen-Xtrit, v thanh tra tuyn
th cc ca hng ho cht Lunn, c vit mt cun sch bng
ting La-tinh v khoa gii phu tri ngc ny, v ng cn hng
dn c phng php na.
Theo li Juytuyt Caric Fecgux, ngi pht minh ra khoa phu
thut ny l mt tu s tn l Evnmo, t ng x Ic-lng c ngha
l Sng Ln.
Thng ln ca tuyn hu, Peck, ngi c con bp b hay con
ma-t mt ci hp git mnh[23] trong hm ru Haienbec nh ra,
l mt kiu mu c sc ca khoa hc , vn rt a dng trong
cc hnh thc p dng.

45
Vic ny to thnh nhng con ngi m quy lut tn ti gin n
mt cch qui g: c php sng au kh, c lnh lm tr gii
tr.
III. Vic ch to ra nhng qui vt ny c thc hnh trn mt
qui m rng ln v chia ra nhiu loi khc nhau.
C th qui vt cn cho quc vng; c th qui vt cn cho gio
hong. Bn ny canh gc v, bn kia cu nguyn Cha. y
l mt loi ring bit khng th truyn ging c. Nhng k gn
nh ngi ny c vic cho khoi lc v cho tn gio. Hu cung
cng nh nh nguyn Xicxtin[24] u tiu th cng mt ging qui
vt y d tn, kia du dng.
Thi y ngi ta bit sn xut ra nhng th m ngy nay khng
sn xut na, h c nhng ti nng m ta thiu hn, v khng phi
khng c l khi nhng bc hin minh ku go v s suy i. Ngy
nay ngi ta khng bit tc thng vo da tht con ngi; nguyn do
v ngh thut cc hnh khng cn; v khoa ny xa kia con ngi
vn l bc k ti, ngy nay khng c th na. Ngi ta n
gin ho ngh thut ny n mc sp ti y c l n s mt hn.
Khi ct tay chn ca ngi sng, khi m bng h, khi moi rut ra,
ngi ta trc tip nm c hin tng, v c nhng pht hin; v
phi t b nhng vic nn chng ta mt ht nhng bc tin m
ao ph gip cho khoa gii phu.
Khoa gii phu sinh th ny ca ngi xa khng t hn ch trong
vic hin cho qung trng nhng mu ngi him c, cho cung
nh nhng thng h, vn l nhng th ph gia ca bn nnh thn,

46
cho cc quc vng v cc gio hong nhng tn quan hon. N
c rt nhiu bin th. Mt trong nhng k tch ny l lm c mt
con g trng cho vua nc Anh.
Ngy xa, trong cung vua nc Anh theo tc l phi c mt th
ngi-m, gy ht nh g. Anh tun canh ny, ng khi mi
ngi ng, c phi l d trong cung in, v tng gi tng gi li
ct ting gy nh g, cn bao nhiu ln th gy i gy li by nhiu
lt, thay cho chung. Con ngi ny, c phong chc g trng,
nh thu nh qua mt ca m hng, nm trong ngh thut c
bc s Conquex miu t. Di triu Sacl Nh, v hu qu m
hng lun lun sinh ra di dt khin cho n cng tc Porxmt
gh tm, ngi ta vn bo tn chc trch khi lm gim st uy -
quang ca m min, nhng ngi ta bt mt ngi khng b ct
m gy thay cho g. Thng thng ngi ta chn mt cu s quan
gi ci chc v danh gi ny. Di triu vua Gic Nh, vin
cng chc ny tn l Uynliam Xanh xn G-trng, v hng nm
vi ting gy ca mnh, y nhn c chn livr hai si linh su
xu[25].
Hi k ca Catrin Nh k li, cch y gn mt trm nm,
Ptecxbua[26], khi sa hong hoc sa hu khng va mt vng
hu Nga no, lin bt v vng hu ngi xm trong i tin
snh ca cung in, v c ngi t th mt s ngy nht nh,
theo lnh phi meo meo nh mo, hoc tc tc nh g mi v m
thc n di t.

47
Nhng kiu cch qua ri; tuy nhin vn t hn ngi ta
tng. Ngy nay bn nnh thn vn tc tc lm p lng b
trn, c thay m i ging i cht. Khng t k nht nhng th
mnh n t, chng ti khng ni trong bn.
Rt may mn l vua cha khng th nhm ln. Nh vy nhng
mu thun ca cc ngi khng bao gi khin phi bi ri. C tn
thnh mi, ngi ta yn tr l lc no mnh cng ng c, iu
d chu tht. Luy XIV khng th no a mt vng hu lm g ty.
Hnh nh Luy i thy vic tn cao phm gi nh vua v
hong hu nc Anh v nc Nga khng hp vi vng vng
min ca Thnh Luy[27]. Ngi ta c bit nh vua rt bt bnh
khi Lnh b Hngriet mt m n, qun mt t th ca mnh, n
ni nm m thy mt con g mi, qu tht l mt chuyn khng
hp vi t cch mt con ngi trong lu son gc ta. l cnh
vng l ngc th khng c nm m thy iu thp hn ch.
Btxuy[28], ngi ta cn nh, cng chia s s phn n ca Luy
XIV.
IV. Nh vy l vic bun bn tr con th k th mi by c
b sung bng mt ngh na, chng ti va gii thch xong. Bn
comprasicx mua bn th hng v thc hnh ci ngh ny.
Chng mua tr con, gia cng mt t vo th nguyn vt liu v
sau em bn li.
Ngi bn thuc mi tng lp, t ng b ngho i mun trt
b gia nh mnh, cho n tn ch li dng chung nga ngi n
l ca hn. Bn ngi l mt chuyn n gin. Ngy nay ngi ta

48
cn nh nhau duy tr ci quyn . Ta cn nh, cch y non
mt th k, c tri Hetx bn gia nhn ca y cho vua nc Anh,
lc y nh vua ang cn ngi i bn git bn M.
Ngi ta n nh c tri Hetx nh n ca hng mua tht. C
tri Hetx c tht np i bc. Tay hong thn ny treo gia
nhn trong ca hiu ca y. Xin c mc c, hng by bn y. Di
thi Jfr, sau cu chuyn bi t Monmaoth c rt nhiu lnh
cha v nh quyn qu b mt u v phanh thy; nhng k b cc
hnh ny li v v con gi, ga ba, ci ct, lp ny c Gic
Nh em cho hong hu v ca nh vua. Hong hu bn cc phu
nhn ny cho Ghim Pen. Hn l nh vua c mn hoa hng v
bao nhiu phn trm y. iu dng ngc nhin l khng phi Gic
Nh bn nhng ph n u, m ti Ghim Pen mua h.
Vic mua bn ca Pen c th tha th, hoc gii thch c v Pen
c mt bi sa mc phi gieo ging ngi nn cn c n b. n
b ch l cng c ca hn.
Cc phu nhn ny thnh mn hng bo b ca lnh b Hong hu.
Ai tr p bn c gi cao. Ngi ta kh chu nh b mt cm
gic nhc nh phc tp, khi ngh rng Pen hn v c mt s n
cng tc gi vi gi rt r.
Bn Comprasicox cng c gi l bn Sylax, t ng n- c
ngha l k lng tm tr con.
Trong thi gian rt lu, bn Comprasicx ch trn trnh ly l.
Trong trt t x hi i khi c mt ch tranh ti tranh sng dung
tng cho nhng ngnh ngh n mt, nh th m chng vn cn

49
tn ti. Ta thy ngy nay Ty Ban Nha c mt hi kn kiu
, do tay bun x-g Ramng Xenles iu khin, sng dai dng t
nm 1834 n nm 1806, v sut ba mi nm km kp ba tnh
Vlng, Alicng v Muycxi trong tnh trng kinh hong.
Di triu i cc vua Xtiua, bn Comprasicx khng h b tht
sng. Lc cn, li ch quc gia vn s dng bn tay chng. i vi
Gic Nh, chng hu nh l mt instrumentum regni[29]. y l
thi k ngi ta dit bt nhng gia nh phc tp v chng i, ct
t nhng quan h cha con, gt b t ngt nhng ngi tha t.
i khi ngi ta tc ot chi h ny lm li cho ci h khc.
Bn comprasicx c mt ci ti lm thay i din mo; ti ny tin
dn chng vi gii chnh tr. Thay i din mo hay hn l git
cht. Tt nhin c th mt n st, nhng phng php y th b
qu. Khng th cho chu u c nhng b mt st, trong khi bn
ma ri d dng i y ng ph, chng c v g l v l c; vi
li mt mt n st cn c th git b c, ch b mt tht th
khng. Mi mi t che mt bng chnh b mt ca anh, cn g ti
tnh hn. Bn comprasicx nho nn con ngi nh ngi Trung
Quc un ta cy cnh. Chng c b truyn ca chng, iu
chng ti ni ri. Chng c nhiu th thut. Mt th ngh thut
mai mt. T bn tay chng thot ra mt vt ci cc k qui.
Tht bun ci v su sc. Chng bin i mt em b, ti tnh n
ni b cng khng nhn ra c con. V c g nh la c c
mt ngi b, nh Raxin[30] ni vi mt li ting Php. i khi

50
chng vn thng nguyn ct sng, nhng chng lm li b mt.
Chng nh du mt em b nh ta nh du mt chic khn tay.
Nhng sn phm dnh cho bn ma ri c nhng khp xng qut
quo rt thn tnh. C tng nh chng b rt mt xng. Thnh
nhng ti t un do.
Khng nhng bn comprasicx ly mt b mt a tr, m cn ly
c tr nh ca n. t ra chng ly mt ci chng c th ly c.
a b khng h thc c vic ct xo n chu ng. Tr
gii phu rng rn in du vt trn mt, khng in du trong tm
tr. Gii lm, n ch c th nh l mt hm n b ngi ta tm
c ri ng thip i, sau cha c khi. Cha khi ci g?
N u c r. Nhng chuyn nung t bng dim sinh, ct x bng
dao ko, n chng nh g ht. Bn compra- sicx, trong thi gian
m, lm cho em b b m x ng thip i bng mt th bt gy m
c ting l bt thn lm mt au n. Th bt Trung Quc
thi no cng c v n nay vn cn c dng. Trc chng ta,
ngnh in, khoa phng pho, ngnh ch to kh cu, thuc m. C
iu, sng kin Chu u lp tc c sc sng, sc pht trin, v
tr thnh phi thng k diu, th Trung Quc vn l bo thai, vn
cn tn ti trong trng thi cht.
Trung Quc l mt ci bnh ngm phi nhi.
Nhn ni v Trung Quc, chng ta hy nn li y mt lc na
v mt chi tit. Trung Quc, thi no ngi ta cng nghin cu
v ngh thut v ngnh ngh sau y:

51
 l ngh nho nn ngi sng. Ngi ta bt mt em b hai ba
tui, b em vo mt ci l s t nhiu k quc, khng np, khng
y, cho u v chn c ch th ra.
Ban ngy ngi ta l ng, ban m ngi ta l nm cho em
b c ng. C nh th em b to dn m khng ln, dng khi
tht b dn p v m xng qut quo ca mnh lp y nhng ch
li lm ca ci l. S pht trin trong chai ny ko di nhiu nm.
n mt lc no y, khng sao cu vn ni. Khi xt thy n
khun v qui vt thnh hnh, ngi ta p v ci l, em b
thot ra, th l c c mt con ngi hnh mt ci h.
Tht tin li; ngi ta c th t mua thng ln ca mnh vi hnh
dng mnh mun.
V. Vua Gic Nh dung tng bn comprasicx. V mt l chnh
ng, l ng ta s dng chng. iu t ra xy n vi ng ta
nhiu ln. Khng phi lc no ngi ta cng ch ci m ngi ta
ght b. Ci ngh h tng ny, i khi li l phng tin tuyt diu
cho ci ngh thng ng m ngi ta gi l chnh tr, b c tnh
km hm trong tnh trng khn kh, nhng khng b truy n.
Khng c mt s gim st no c, nhng phn no c . Nh
vy c th hu ch. Php lut nhm con mt ny, nh vua m con
mt kia.
i khi nh vua cn dm th nhn s ng lo ca mnh na.
l nhng chuyn to gan ca ch khng b qun ch. K b bin
din cn b ng du n hoa hu[31] ngi ta ct b du n ca
Cha, v ng du n nh vua vo. Trong nh Giacp Axly, hip

52
s v tng nam tc, lnh cha Mentn, cnh st trng lnh a
Norfon, c mt a b, trn trn n ngi bn dng st in
mt du ho hu. Trong mt s trng hp, v nhng l do ny n,
nu mun chng minh ngun gc khng chi ci c v hon
cnh mi ca mt a b, ngi ta thng dng phng php .
Nc Anh lun lun dnh cho ta ci hn hnh s dng hoa hu
trong nhng vic ring.
Bn comprasicx, vi nt khc bit phn chia mt ngh sinh nhai
vi mt cung tn, tng t nh nhng bn bp c ngi n ;
chng sng vi nhau thnh on, hi ging bn h, nh ch cho
c c. Vic i li ca chng nh c d ng hn. Chng cm
lu ch ny ch n, nhng trm ngm m o, khng ging cc
dn du c khc v mt im no c, v khng bao gi n trm.
Mt thi gian rt lu, nhn dn vn lm ln chng vi ngi Mor
Ty Ban Nha v ngi Mor Trung Quc. Ngi Mor Ty Ban
Nha l bn lm bc gi, ngi Mor Trung Quc l bn n cp.
Cnh bom- prasicx khng bao gi nh vy. Chng l nhng con
ngi lng thin. Ai mun ngh sao tu , i khi chng chu o
mt cch rt thnh tht. Chng y ca, bc vo, mc c mua mt
em b, ri tr tin v b em b i. Chuyn tin hnh rt ng
n.
Chng thuc mi nc. Di ci tn Comprasicx , ngi
Anh, ngi Php, ngi Caxti[32], ngi c, ngi , song thn
thin bn nhau. Cng mt t tng, cng mt m tn, cng khai
thc chung mt ngh, l nguyn do ca nhng s hp nht .

53
Trong mi tnh huynh cn , bn lvng i din cho
phng ng, bn pnngte[33] i din cho phng Ty. V khi
ngi Baxc v ngi Iclng hiu nhau, h ni bng th ting
lng c xa ca ngi Cactagi[34]; thm vo nhng quan h
mt thit gia x Iclng chnh thng vi x Ty Ban Nha chnh
thng. Quan h th no m cui cng hai x cho treo c ti
Lunn mt ng gn nh l vua Iclng, hun tc brang
ngi x Gal, nh m c lnh a Ltrim.
Bn comprasicx l mt th phng hi ch khng phi mt b
lc, nh mt th cn b hn mt phng hi. y l ton b tng
lp i rch ca trn gian ly ti c lm ngh sinh sng. y l dn
tc aclcanh[35] gm tt c cc th o manh qun v. Nhn mt con
ngi vo hi tc l v thm mt mnh vn.
Lang thang l quy lut tn ti ca bn comprasicx.
Xut hin ri bin mt . Ci g ch c tha th th khng bao
gi bm r. Ngay c trong nhng vng quc xem chng l k
cung cp hng cho triu nh, v khi cn l tr th ca vng
quyn, i lc chng cng thnh lnh b ngc di. Vua cha s
dng ngh thut nhng y o ngh nhn. Nhng chuyn phi l
sn c trong tnh kh bt thng ca nh vua. V l thch
ca chng ta.
Hn hay ln v ngh nghip ln lt khng bao gi c ru bm.
Bn comprasicx u ngho kh. L ra chng c th ni nh m
ph thu gy g rch ri nhn thy dn thiu bc la; - Li bt
cp hi! - C l, chc hn na l khc, nhng th lnh ca chng,

54
vn khng c ai bit n, nhng bn ch thu c b trong ngh
bun tr con, cng giu c. im ny, sau hai th k, cng kh lm
sng t lm.
Nh chng ti ni, y l mt th hi kn. N c lut l, li th,
th thc ca n. Hu nh n c c yu thut. Ngy nay ai mun
bit nhiu chuyn ca bn Comprasicx, xin mi sang Bixcay
v Galix. V c rt nhiu ngi Baxc trong s, nn truyn thuyt
ca chng xut x t nhng rng ni . Hin nay ngi vn bo
l c bn comprasicx Oiaczun, Uycbitond, Lz,
Axtigara. nc , Aguarate, nino, que voy a llamaz al
comprachicos[36] l cu cc b m thng do con ci.
Bn comprasicx, cng nh bn x-gan v bn gipxi, hn nhau
ch t tp. Thnh thong bn th lnh trao i hi m. Vo th k
mi by chng c bn ni chnh gp nhau. Mt Ty Ban
Nha, o Pancorbe; mt c, khu rng tha c tn gi l Ngi-
n-b-bt-chnh, gn ikic, ni c hai bc tng ni b him
tng trng mt ph n ch c u v mt ngi n ng khng
u; mt Php, ngi m c c bc tng khng l Ci Chu-Ha
hn, trong khu rng thing Borv Tmna, cnh Bucbon-l-Banh;
mt Anh, sau bc tng vn ca Uyliam Salen, dng s tu
tng ca Gixbrao Clevlan Yooc, gia hai thp vung v ci u
hi ln c mt ca hnh cung nhn.
VI. Anh nhng lut l chng bn du ng bao gi cng rt khc
nghit. Trong php ch g-tch ca mnh, nc Anh dng nh
da theo nguyn tc: Homo errans fera errante peer[37]. Mt trong

55
nhng lut l c bit ca nc Anh xem ngi v gia c "nguy
him hn rng, rn c, mo rng v rn ma" (atrocior aspide,
dracone, lynce et basilico). Nc Anh t lu lo ngi v bn jixpi
m h mun gi sch, cng nh lo ngi v ch si m h qut
ht.
V im ny, ngi Anh khc ngi Iclng ch bit cu thnh ban
sc kho cho si v gi si l "k u".
Tuy vy php lut nc Anh, nh ta va thy, tha cho loi si
c thun dng nui trong nh v tr thnh ch nh: cng
dung th cho k du ng thc th tr thnh cng dn. Ngi ta
khng quy ry anh h xic, anh ct tc rong, nh vt l, ngi phu
khun, nh bc hc ngoi tri, bi v h c mt ngh sinh sng.
Ngoi im ra, v ch tr nhng bit l thi, tnh cht t do
trong con ngi lang thang vn khin cho lut php phi lo s. Mt
k qua ng c th l mt k th. Ngy xa, ci vic hin i, gi
l i nhn nh, cha c ai bit; ngi ta ch bit c ci vic c
xa l rnh m. "B mt kh nghi" th m mi ngi u hiu v
khng ai c th nh ngha, cho x hi tm c mt con
ngi. My u? My lm g? V nu hn khng tr li c, th
c nhiu hnh pht nng n ch i hn. St v la u c ghi
trong php lut.
Lut php thc hnh vic t chy da tht ca k lang thang.
D , trn ton b t nc Anh, c mt "o lut tnh nghi" thc
s, p dng cho bn lang thang lc no cng c th tr thnh k
bt lng, c ni thng l th, v c bit p dng cho bn Jipxi

56
m vic trc xut c so snh sai vi vic trc xut ngi Do
thi, ngi Mor Ty Ban Nha v ngi theo o ci lng
Php. Cn chng ti, chng ti khng bao gi lm ln mt vic sn
lng vi mt vic khng b.
Cn nhn mnh, bn comprasicx khng c g ging bn Jipxi c.
Bn Jipxi l mt nc, bn comprasicx l mt hp th ca tt c
cc nc; mt cn b, nh chng ti ni; ci chu gh tm cha
ng mi th nc bn.
Bn comprasicx khng c mt th ng ring nh bn Jipxi; ting
lng ca chng l mt th th ng hn tp; tt c mi th ngn
ng trn ln thnh ngn ng ca chng; chng dng mt th ting
h ln. Cng nh bn Jipxi, cui dng chng thnh mt dn tc
len li gia cc dn tc, nhng mi lin h chung ca chng l hi
kn ch khng phi chng tc.
Qua tt c cc thi k lch s, ngi ta c th nhn thy trong ci
bin c gi l nhn loi ny c nhng ging sui ngi c hi
chy ring r nh th, phn no gy nhim xung quanh chng.
Bn Jipxi l mt gia nh, bn comprasicx l mt th hi tam
im, tam im[38] m khng c mt mc ch cao c, tam im
m li c mt ngh sng gh tm. im khc cui cng l tn
gio. Bn Jipxi vn v o, bn comprasicx l tn c c gio;
v cn ngoan o na; xng ng vi mt hi kn, mc du pha tp
bng mi dn tc, ny sinh Ty Ban Nha, ni rt sng o.
Bn chng khng ch ngoan o; chng cn theo phi chnh thng;
v hn c chnh thng, chng phc tng gio hi La-m; a nghi

57
trong tn ngng v thun tu n mc, t chi khng kt bn vi
m du c Hungari khu Pext[39] di quyn ch huy v lnh dt ca
mt c gi cm quyn trng nm bc trn c con i bng hai u
ca nc o. ng, m dn Hung ny l bn ly gio n mc t
chc l c B ln tri vo ngy 27 thng tm[40], tht l ti t.
nc Anh, ging h Xtiua cn tr v ngy no th hi kn
comprasicx cn gn nh c che ch, chng ti ni s qua l
do. Gic Nh, mt ngi m o, thng khng b dn Do thi
v tm n bn Jipxi, li l mt v hin vng i vi bn
comprasicx. Ta thy v sao ri. Chnh comprasicx mua ci
khon nhn liu m nh vua li l ngi bun. Chng c bit ti
trong vic th tiu. Li ch nh nc thnh thong li mun c
nhng vic th tiu. Mt ngi tha k ny tr ngi, tui cn th
m c chng m n nho nn tt mt hn hnh dng.
Nh th nhng vic tch thu c d dng. Vic thuyn chuyn
lnh a cho nhng ngi c sng i do tr thnh n gin.
Bn comprasicx li rt kn o v rt t ni, chng giao c im
lng v bit gi li ha, iu rt cn thit i vi nhng chuyn
quc gia. Hu nh khng c trng hp no m chng phn bi
nhng iu b mt ca vua. l quyn li ca chng, ng th.
V nu vua mt lng tin th chng gp i ha ngay. V vy v
phng din chnh tr, chng l mt phng tin. Ngoi ra, bn
ngh s ny cn cung cp ca s cho gio hong. Bn comprasicx
c vic khi cn ht bi thnh thi Algri. Chng c bit trung
thnh vi Mari.

58
Tt c nhng vic thch hp vi khuynh hng phc tng gio
hi La-m ca triu i Xtiua. Vua Gic Nh khng th th
nghch vi nhng con ngi m o, sng bi c B ng trinh
n mc sng to ra nhng hon quan. Nm 1688 nc Anh c
s thay i triu i. Dng h Orengi thay th ging h Xtiua.
Ghim Tam thay th Gic Nh.
Gic Nh cht ch i y, ti y ng ta lm php mu trn
m mnh, v thnh tch ca ng cha cho gim mc tun khi
bnh tr, phn thng xng ng vi c tin ca v vua ny.
Ghim khng c nhng ngh v vic lm nh Gic nn t ra
nghim khc vi bn comprasicx. ng rt cng quyt trong vic
tiu dit l su b kia.
Mt php lnh thi k u ca Ghim v Mari nh rt mnh vo
hi kn ca bn mua tr con. Qu l mt chu ging vo u bn
comprasicx, t b nghin nt. Theo cc iu khon ca php
lnh trn, nhng k thuc hi kn , mt khi b bt v xc nhn,
phi chu hnh pht ng du st trn vai c ch R, tc thief
ngha l n trm v trn bn tay phi mt ch M, tc manslay
ngha l git ngi. Bn th lnh "c gi l giu c, mc du b
ngoi l n my" s b hnh pht collistrigium tc i bu ti nhn,
trn b ng mt ch P[41], thm ti sn b tch thu v cy ci trong
rng b o trc ht. K no khng chu t gic bn comprasicx
s b "pht tch thu v t chung thn" nh i vi ti mis-
prision[42]. Cn ph n bt c trong bn ny phi chu hnh

59
pht cucking stool[43] mt loi gh bp bnh m tn gi, gm t
ng Php coquine[44] v t ng c stuhl, c ngha l "ngh ".
Lut php nc Anh vn sng dai mt cch k quc, nn hnh pht
ny vn tn ti trong php ch nc Anh i vi my "b hay nh
nhau". Ngi ta treo loi gh "cucking stool" ny trn mt ging
sng hay mt ci m, cho ngi ph n ngi ln, on th ci gh
tm xung nc, ri li ko ci gh ln, v c din i din li ba
ln ci tr b nho y lm "mt tnh" b kia, nh li nh bnh
lun Sembcln.

--------------
[3]
Uycxuyt: gu; m: ngi.
[4]
Buffon: nh ng vt hc ni ting ca nc Php, thvk
XVIII.
[5]
Nron: sinh nm 37, lm hong La-m t nm 55 n nm
68, ni ting v c c, tn nhn, in r.
[6]
Hippocrate: thy thuc ni ting nh Hoa-; Pindare, thi s tr
tnh, c hai ng u ca C hy-lp.
[7]
Nguyn vn l lt: t ny va c ngha l lng sng, va c
ngha l ging ng
[8]
Xcrt (Socrate): nh i hin trit Hy-lp sng vo th k th
nht trc Thin cha ging sinh, ch ly li ni dy mn .
[9]
Lu te (Luther) 1483-1546; trit gia v gio s ngi c
xng vic ci cch C c gio v lp ra Tn gio tc o tin
lnh.

60
[10]
B: n v o chiu di, bng 0,324m
[11]
Jeffreys: t tng Anh, ni ting tn bo v cc bn n ca y.
[12]
Nguyn vn tortil: loi m c nhng chi tit ng xo.

[13]
Ngha l: ngi ta ch cp cho cc con gi khc tu theo kh
nng (ch thch ca Uycxuyt bn t tng) Victo Huy g.
[14]
Ging hip s gm c hai mi lm ngi, thnh lp nm 1348.
Nhn s kin sau: n b tc Xalibiury ri mt chic nt tt
(ting Php l giartie-Jarrelire) do m c tn ca dng hip
s ny, Vua ua III nht tr li v ni: Honni soit qui mal y pense
(Nhc thay k c t nim). Cu ni ny tr thnh chm ngn ca
ging Giarchie.
[15]
Nh t quc gia ca nc Anh.
[16]
Quan gim st cc s nui chim sn ca vua cha ngy xa

[17]
Nhc thay k c t nim. Chm ngn ca ging hip s
Giarchie..
[18]
Ting La tinh: Lng can m cng rn hn u cu (my ph
thnh hnh u cu).
[19]
Luvr (Lovvres) cung in ca vua Php Paro, xy dng t
th k XII, nhiu ln b ph, c lm thm v sa sang qua
cc triu i cho n th k XIX.
[20]
B Xvinh (De Svign) : n vn s Php, th k XVII ni
ting v ti vit th.

61
[21]
Hnh pht ngy xa buc ti nhn vo bnh xe ri nh cho
gy chn.
[22]
Vanhxng n Pn (Saint Vin cent de Paul 1576-1660) : gio
s danh ting Php, ngi thnh lp nhiu hi t thin nh
ging n tu s thng Vanhxng Pn, ging cha thnh Loza.
[23]
Th chi c l xo lm ngi xem git mnh.
[24]
Tiu gio ng ca To thnh Vaticng, xy dng theo lnh
ca Xiext IV, c nhng bc ho ni ring ca Mikel-ngi
[25]
Xem bc s Sembcln. Tnh trng hin nay ca nc Anh 1688
phn mt, chng XIII, trang 179 (V.Hug).
[26]
Tn c ca Lningrt.
[27]
Luy i tc Luy XIV. Thnh Luy (Saint Louis 1215-1270)
tc vua Luy XI danh ting v hin c ca nc Php.
[28]
Btxuy (Bossuet 1627-1704); gio s v nh hng bin ca
nc Php, ni ting v cc bi thuyt gio v iu vn
[29]
Mt phng tin cai tr
[30]
Raxill(Racine 1639 - 1699): thi ho ni ting ca nc Php
chuyn vit bi kch.
[31]
Mt hnh pht thi xa. Tt phm b ng du st nung hnh
hoa hu vo b vai hoc trn trn.
[32]
Ngi Ty Ban nha.
[33]
Ngy xa ngi vng a Trung Hi gi dn phng ng l
Lvngtanh, v dn min i Ty Dng l Pnangte

62
[34]
Caclagi (Carthage): thnh ph Phi chu do ngi Phnixi
lp ra t nm 814 trc Thin cha ging sinh trnmt bn o
gn thnh ph Tuynix (Tuynidi) by gi.
[35]
Aclcanh: loi h chuyn mc kiu qun o may chp loang l.
[36]
Coi chng tao i gi comprasicx.
[37]
Con ngi lang thang ng s hn d th lang thang.
[38]
(Hi tam im (Frane maconnerie): Mt hi kn lan rng
nhiu nc. Hnh nh gc ca n l mt hi tng t ca th n
(macon: th n) t th k VII, dn dn n mang tnh cht chnh tr,
ch trng hi cn phi coi nhau nh anh em, khng phn bit
dn tc, tng lp x hi. Vo hi phi tuyn th khng tit l b
mt ca hi
[39]
Ngy xa, th nc Hungari c hai khu vc l Bua v Pext
nay hn nhi thnh Buapext.
[40]
L c B ln tri l ra phi l ngy 15 thng tm.
[41]
P: ch u ca t pilori ngha l i bu nhng ngi phm
ti nng trc cng chng.
[42]
Ting Anh: ti khng chu pht gic, khng lm trn nhim v.
[43]
Ting Anh.
[44]
Con m du cn, u gi.

63
 THNG CI

Phn th nht : BIN C V TRI M

I. TRI M KHNG EN TI BNG LNG

NGI

1. MI NAM PORLAN

Sut thng chp nm 1689 v sut thng ging nm 1690, mt

ngn gi bc dai dng ca phng bc thi mi khng ngng trn
lc a chu u, v khi ln n t Anh li cn gay gt hn na.
V vy m c v rt khng khip lm ny ra cu nhn xt, l
ma ng "ng ghi nh cho dn ngho" bn l cun kinh thnh c
ti nh nguyn phi trng lo ca nhm Non Jurors[45] Lun-n.
Nh tnh cht bn b ch li ca loi giy da cu c xa trong triu
nh, dng ng cc loi s quan trng, nhiu bn danh sch di
ghi tn nhng ngi bn cng cht i v trn trung ngy nay cn
c c trong cc mc ti sn gio ng Con liber- ty Court
ca th trn Xaothuac, Pie powder Court, ngha l To n nhn
dn chn t, v White Chapel Court do vin php quan ca lnh
cha m ti hng Xtapny. Hin tng sng Tami ng bng ch
xy ra mi th k mt ln, v y bng rt kh ng do bin ng
mnh. Xe c chy nhanh trn mt sng ng bng; trn sng Tami

64
c ch phin hp lu, c chi gu, c u b; ngi ta quay
nguyn c con b mng trn mt sng ng bng. Lp bng dy
ny ko di sut hn hai thng. Ci nm gian kh 1690 cn khc
nghit hn c nhng ma ng ni ting u th k mi by, m
bc s Gidng ln quan st t m; ng c thnh ph Lun
n tng nh bng mt pho tng bn thn c b, xem nh l nh
bo ch ca vua Gic Nht.
Mt bui chiu, vo lc xm ti mt ngy rt but ca thng ging
nm 1690. Ti mt trong s rt nhiu tiu loan khng mn khch
trn vnh Porlan, c ci g bt thng, khin hi u v su bin
khng dm v t, c ku vang tri v bay ln mi ca vng.
Trong tiu loan ny, nguy him nht trong tt c cc vng nh
trong vnh mi khi c nhng ngn gi no y honh hnh, v do
li l tiu loan ho lnh nht, tin li nht, v chnh tnh cht
nguy him ca n, cho nhng tu b mun trn trnh, mt chic
thuyn con, hu nh cp st vo vch bin nh nc su, buc
neo vo mt mi . Ngi ta thng bo m xung, nh th l
sai; l ra phi ni m ln, v bng ti t lng t ko n.
Pha di vch bin l m ti, m trn cao vn cn sng r.
Gi c ai n gn chic thuyn buc neo , hn nhn ra l
mt chic thuyn chin Bixcay.
Mt tri, sut ngy b sng m che ph, va mi ln khut.
Ngi ta bt u cm thy ci mi lo s thm kn u ut c th gi
l nim u t khi vng bng vng dng.

65
Gi bin khng thi nn nc trong tiu loan phng lng nh t.
y l mt dp may him c, nht l v ma ng. Cc tiu loan
Porlan hu nh lun lun l nhng bn cng c sng ln. Nhng
lc c bo, bin y ng rt d, phi kho lo v quen lm mi
qua c y an ton. Cc bn nh y, c ci v ngoi hi l thc
s, n tip khng ly g lm nim n. Vo tht d s m ra cng
tht hi hng. Chiu hm y, trng hp khc thng, li khng
nguy him cht no.
Thuyn Bixcay l mt loi thuyn mu c xa khng thch dng
na. Loi thuyn ny, trc kia tng c vic cho c hi qun,
l mt th v tu kin c nh nh thuyn, chc nh chin hm.
Trong hi qun c k n n; th thuyn chin ng l c lc trng
ti rt ln; nh chin hm trng Grand Griffon, do Lp
Mina ch huy, trng ti su trm nm mi tn v c bn chc
khu i bc; nhng loi thuyn hng v thuyn bun lu li rt
nh. Dn min bin nh gi v cho rng loi thuyn mu ny qu
mng manh. Dy lo ca n ton bng gai bn, c th li li bng
dy thp, nh vy hn l c dng , mc du khng khoa hc lm,
thu nhp tn hiu trong nhng trng hp c t lc; tnh cht nh
nhn ca thuyn c vn khng loi tr nhng loi dy cp to, loi
dy cabria ca thuyn chin Ty Ban Nha, v loi dy cameli ca
thuyn chin La-m c ba tng cho. Cn li rt di, li v tay n
to, nhng bt tin v cung hot ng nh; hai vnh quay trong hai
l ct u cn li b khuyt cho im bt li v b li s mt
mt v lc. La-bn c gn cn thn trong mt ci hp vung v

66
u a rt nhy nh hai khung bng ng t nm ngang, ci n
trong ci kia, trn nhng inh c nh nh cc n Cacng. Vic
ch to loi chin thuyn ny c tnh cht va khoa hc va tinh
vi, nhng l th khoa hc dt nt v th tinh vi th s. Loi chin
thuyn ny c s nh loi pho thuyn y bng b mt vng
vng, v ging thuyn c mc v tc ; cng nh mi th tu b
ny sinh t bn nng hi tc v ng ng, n c nhng u im i
bin ng ch . N thch hp c trong h kn ln ngoi bin khi.
H thng bum ca n phc tp v c tr chng v rt c bit,
gip cho n i c t mt trong nhng vnh kn Axtuyri gn ging
nhng vng tu u nh Patxagi chng hn, v tha h ra khi. N
c th vng quanh mt ci h v i khp c th gii, ng l loi
thuyn c c bit lng dng, i trong h ao cng tt m ng
u vi bo tp cng tuyt. Loi chin thuyn ny trong hng tu
b cng nh con cha vi trong loi chim, va nh nht va xng
xo nht; chim cha vi khi u ch hi lm tru mt cnh sy, m
khi ct cnh li dm vt c trng dng.
Nhng chin thuyn Bixcay, d ngho nn nht, cng c m
vng v sn v. Nhng dn tc ng yu hi man r mt t vn c
ti xm v mnh my, hnh nh sc s v i ca ni non qu
hng h, c bng tuyt v ng c k , gi cho h thy c
sc mnh quyn r ca vic trang tr. H ngho i nhng li xa
hoa; h gn c gia huy vo lu ln ca h; h c nhng con la to
m h cho eo nhc ng y c, v nhng con b bo c h
i lng chim ln u; xe c ca h, i xa hai dm nghe ting

67
bnh ln, u c t v, chm tr v nh gii kt tua. Mt anh
khu giy c mt bc ph iu ca ra vo, l thnh Grpanh
v mt chic giy rch, nhng bng . H gn vo o nhng di
da; qun o rch h khng v m li thu. Tht l vui ti su sc
v tuyt vi. Cng nh ngi Hy-lp, ngi Baxc l con ca mt
tri. Trong khi ngi Valng ci trn v bun b qung chn len
nu khot l chui u qua, th ngi Ganxi v Bixcay hn h
vi nhng chic o lt p bng vi chui sng trng mut. Trn
thm v ca s ca h y nhng b mt nc da nu, ti mt,
ci vui di nhng gii hoa ng.
Mt v trong sng ti vui, kiu hnh l r trong ngh thut hn
nhin, trong ngh nghip, trong tp qun, trong trang phc ca cc
c gi, trong cc ging ht li ca. Ni non, mi lu khng l ,
Bixcay lun lun rc r; nh sng xuyn vo v thot ra qua tt c
cc khe k. Ngn Giayviken hoang vu vang rn nhng iu ht
hu tnh. Bixcay l v p ca rng Pyrn cng nh min Xavoa
l v p ca ni rng Anp. Nhng vnh ng s gn Xanh-
Xbaxching, Lz v Fngtaralli, a nhng c li tc qun
hoa hng tr trn vo my tri, ging bo, vo bt nc qua cc
mi t, vo sng gi in cung, vo cnh m vang khng khip.
Ai qua vng t Baxc u m c c ngy tr li. l mnh
t c Cha tri u i. Mt nm hai v thu hoch, nhng
xm lng ti vui, vang rn, mt cnh ngho cao qu, sut ngy
cha nht l ting ghi-ta, ting sanh, ting phch, l nhy ma yu

68
ng, nhng ngi nh phong quang, sch s, nhng bng c trn
nh thp chung.
Chng ta hy quay li vi Porlan, ngn ni cheo leo ca bin c.
Bn o Porlan, nhn t trn xung, ging hnh mt ci u chim;
m hng ra di dng v gy quay v Umt, eo t l ci c.
Porlan, ngy nay tn ti v cng nghip, mt ht v hoang s
ca n. B bin Porlan c nhng ngi th v th thch cao
pht hin vo qung gia th k mi tm. T thi k , vi
Porlan, ngi ta lm ra loi xi mng La-m, mt ngnh khai thc
c li lm giu cho t nc v lm bin dng ci vnh. Cch y
hai trm nm, nhng b bin ny nt nh mt b bin vch
ng, ngy nay chng iu tn nh mt cng trng ; chong
cuc cn t mt v sng bin ngom tng ming to; do m gim
mt v p. Tip theo sc ph phch hng v ca i dng l s
ct xn quy c ca con ngi. Vic ct xen quy c ny lm mt
hn ci tiu loan, ni buc neo chic thuyn chin Bixcay.
Mun tm thy li mt i di tch ca ci bn nh b ph hu ,
phi tm b pha ng bn o, v pha mi nhn, qu Foli Pia,
v qu iadn Pia, qu c Ucham, gia a im gi l Scs-
hop v a im gi l Xaothoen.
Ci tiu loan, t pha bao bc bi nhng dc ng him tr, cao
hn l rng, ang b bng ti ln dn tng pht mt; sng m m
c, c im ca hong hn, mi lc mt dy y nh mt cn l
bng ti di lng ging su. ng t tiu loan ra bin l mt th

69
hnh lang hp, in bng ci ni tht ti gn nh m ny, y ln
nc kh rung rung mt k nt m m trng.
Phi ng tht gn mi nhn thy chic thuyn neo vo ni , v
nh c giu kn trong tm o chong to ca bng ti. Mt tm
vn vt vo b, ghch ln mt ch nh thp v bng vch ni,
im c nht c th t chn cho chin thuyn lin lc vi t
lin. Dm bng en bc ln, trnh nhau trn chic cu chng
chnh , v trong bng ti dy c li c ngi bc xung
thuyn.
Trong tiu loan khng rt bng ngoi bin: nh dy ni chn sng
sng pha bc ci vng; rt tuy c nhng nhng con ngi kia
vn run cm cp. H ang hi h gic nhau.
nh hong hn lm cho cc ng nt ni bt ln nh ct. Trn
qun o ca h thy r c nhng ch t ti, t r h thuc tng lp
Anh gi l the ragged, ngha l bn rch ri.
Trn vch ni li lm, m m n hin mt con ng mn quanh
co. Mt c gi, lng thng v ko l gii o ca mnh trn lng
gh s khng ng mnh v c gn ht nhng con ng mn
trn ni v ca vch bin. Con ng mn trn tiu loan ny, c
nhiu on ngon nghoo, gp khc, gn nh dng ng, dnh cho
d leo hn l cho ngi tro, dn n ng ch t bng t tm
vn. ng mn trn vch bin thng thng c mt dc
khng ly g lm hp dn lm; chng xung ch khng gi l i
xung. Con ng ni y, hn l nhnh nh ca mt con ng
no trong ng bng, nhn tht d s v n dc ng qu. T

70
di trng ln n vng vo ch chi n tn nh vch, lun lch
qua cc khe su n tn ci cao nguyn bn trn nh mt ch
pht vo vch nt. Nhng ngi khch m chic thuyn ch n
trong tiu loan ny n bng mt con ng mn .
Xung quanh ci cnh nhn nho xung thuyn trong tiu loan,
cnh r rng l hong ht s hi v lo lng, mi vt u vng v
hiu qunh. Khng mt bc chn, khng mt ting ng, khng
mt hi th. Thp thong bn kia lch, ch thy ca vnh Rinhxtit
lo to my chic tu nh c mp, tt nhin l lc ng.
Nhng chic tu phng bc b nhng chuyn k quc ca bin
c xua ui t hi phn an Mch sang hi phn nc Anh. Gi
bc thng chi khm vi dn nh c nhng v nh vy. H n
tr bn Porlan, l du hiu tri xu v c nguy him ngoi
khi. H ang tm cch th neo. Chic thuyn ch huy, u ring l
theo tc l cc hm i nh Na-uy, in en ton b thuyn c ln
nn bin trng c. Pha trc l ci inh ba nh c vi cc
loi mc v lao mu dng khi gp c gio, c nhm, c mp, v
tm li nh bt c ui to. Ngoi my chic thuyn , tt c
u dt vo cng mt x, tnh khng thy mt th g sng ng
trn chn tri bao la ny ca Porlan c. Khng mt mi tranh,
khng mt bng thuyn. B bin thi y khng c ngi , v ci
lnh ma ny li khng c.
Bt chp im tri, nhng con ngi sp c chic thuyn
Bixcay n i kia, vn hi h. Trn b bin h hp thnh mt
nhm ngi bn rn, nhn nho, thon thot i li. Rt kh phn

71
bit c tng ngi. Khng th bit c h gi hay tr. Bng
chiu m o xo nho v lm cho h ln vo nhau. Bng ti, nh
mt chic mt n, eo trn mt h. y l nhng hnh bng trong
m ti.
Tt c bn c tm ngi, trong s hn phi c mt hoc hai ph
n, rt kh nhn ra qua m xng o rch mp m c bn u
mc, nhng ca nh nhng khng ra o n ng, khng ra vy n
b. Gi rch th lm g c c c ci.
Mt bng en nh nht, i i li li gia nhng bng to, cho bit
c mt thng ln hay mt a b.
y l mt em b.

2. C LP

Quan st gn, sau y l nhng g c th ghi li.

Tt c u mc o chong di, thng l, v p li lt d, v lc
cn, che kn n tn mt, rt tt chng gi bc v con mt t
m. Trong lp o chong , h c ng rt nhanh nhn. a s
u i mt chic khn qun quanh u, mt kiu khn th s, tin
thn ca khn qun Ty Ban Nha. Th khn i ny chng c g xa
l trn t Anh. Thi y phng Bc thch n mc theo kiu
phng Nam. C l v phng Bc nh phng Nam. N chin
thng, v hm m phng Nam.
Sau chin bi ca hi qun Ty Ban Nha, ti t nc ca lizabet,
ting caxti[46] l mt th ngn ng thanh lch ca triu nh. Ni
ting Anh trong cung hong hu nc Anh l gn nh

72
"shocking[47]. Bt chc phn no phong tc ca nhng k m
ngi ta bt phi quy phc, l thi quen ca ngi chin thng
qu kch i vi k chin bi ho hoa; anh Hung-n thn phc v
bt chc anh Tu. V th m nhng cch n mc kiu caxti i su
vo nc Anh len dn sang Ty Ban Nha.
Mt trong nhng ngi n ng ca nhm xung thuyn c v l
th lnh. Y mang giy vi, mc qun o rch t c nh tua ren kim
tuyn, v mt chic gi-l nh nhng mng ng, lp lnh bn
trong tm o chong nh mt ci bng c. Mt ngi khc i sm
sp mt chic m d rng vnh. Chic m ny khng c l dt
tu thuc, chng t l mt tay c hc.
Thng b, ngoi lp o rch cn mc thm, theo nguyn tc o
ngn ngi ln l o khoc tr con, mt chic o vi to ca dn coi
bum, di n tn gi. Tm vc n gip ta on c mt thng b
t mi n mi hai tui. N i chn khng. Ton b thu th
trn thuyn gm mt ngi ch v hai trai bn.
Chic thuyn c v nh t Ty Ban Nha ti v li tr v . Khng
nghi ng g na, n chuyn ln lt i li t b bin ny sang b
bin khc.
Nhng ngi n ang n ch th thm vi nhau.
Cu chuyn h r rm trao i rt hn tp. Lc th mt ting caxti
lc th mt ting c, lc li mt ting Php, i khi ting Gal[48],
i khi ting Baxc[49]. y l mt th th ng nu khng phi l
loi ting lng.
H c v ngi t ching v cng mt bn.

73
Em b c b m b con g trong nhm ngi kia khng, iu
ng ng lm. Chng ai ra mt du hiu g vi n c. H bt n
lm, khng c g khc. N c v nh mt tn n l trong b tc,
ch khng phi l a con trong gia nh. N hu h tt c mi
ngi, nhng chng ai ni vi n na li.
V li n cng phi hi h, v nh tt c tp ngi kh hiu m n
l thnh vin, hnh nh n ch c mt ngh l lm sao ln c
thuyn i tht nhanh. N c bit ti sao khng? Hn l khng. N
vi vng nh mt ci my. V n thy mi ngi vi v.
Chic thuyn c sn. Vic bc xp hng vo khoang hon thnh rt
nhanh, gi pht ra khi n. Chic hm cui cng vc qua
cu, ch cn ch ngi ln.
Hai ngi trong nhm dng nh l n b trn thuyn, su
ngi k c em b vn ng trn ch t bng ca vch ni. Trn
thuyn rc rch khi hnh, ngi ch nm ly cn li, mt trai bn
cm sn mt ci ru cht dy neo. Cht l du hiu vi v; khi
no c th gi ngi ta tho ci dy; Anamx![50] mt trong s
su ngi, c v l th lnh, ni kh. Trn b qun o rch ca y
lp lnh nhng mnh kim kh. Em b vi lao ti bn tm vn nh
xung trc. N va t chn ln th hai ngi n ng lao ti,
xut ht n xung nc, bc ln trc, mt ngi th ba a
khuu tay gt n ra v i qua, ngi th t tng cho n mt qu,
bc theo ngi th ba, ngi th nm, th lnh, nhy xung
thuyn hn l bc xung. Y va nhy xung va a gt y tm

74
vn ri xung bin, mt nht ru cht t dy neo, cn li xoay,
chic thuyn ri khi bn, v em b li trn t lin.

3. C N

Em b ng im trn mm , mt nhn m m.
N khng gi. N khng ku van. S vic tht bt ng; n khng
ni mt li. Trn thuyn cng cm lng nh th. Khng mt ting
ku t em b n nhng con ngi kia, khng mt li t bit t
nhng con ngi kia n em b. C i bn u cm lng chp
nhn ci qung cch c ln dn. Y ht mt cnh chia ly ca nhng
vong hn bn bn Hong tuyn. Em b, nh b chn chn trn
mm m triu dng ang bt u lim ti, c nhn chic thuyn
xa dn. Tng chng nh n hiu.
Sao? N hiu g? Bng ti.
Mt lc sau, chic thuyn va n ch eo bin, ca ra ca tiu
loan, v tin vo . Ngi ta trng thy r ci nh ct bum trn
nn tri sng, pha trn nhng khi x i cho eo bin b
ngon ngo gia nh lch qua hai bc thnh cao. Mi bum c
vn v trn chp ni v dng nh cm cht vo . Ri khng
nhn thy g na. Th l ht. Chic thuyn ra trn bin rng.
Em b lng nhn cnh tan bin .
N ngc nhin, nhng thn th m mng.
S kinh ngc ca n c phn phc tp thm bi mt nhn xt en
ti v cuc sng, hnh nh trong con ngi mi bc chn vo i
kia cht ny ra kinh nghim. C l n xt x. Cuc th thch

75
n qu sm, i khi to ra trong c suy ngh tm ti ca cc
em b mt th cn ng s cc linh hn b bng ng thng
kia cn th. T cm thy mnh v ti, n ang cn rng chu ng.
Khng mt ting than van. Ngi ton thin khng bit on trch.
Trc vic b ri m ngi ta va mi i x vi n, n khng c
mt c ch no ht. Lng n nh tht li, trc s bo ngc t
ngt ca s phn c v mun kt liu cuc tn ti ca n gn nh
trc c lc bt u, n khng cht nao nng. N ng thng, n
nhn n sm st.
Nhn n ngc nhin m khng cht bun kh, ta thy r l trong
m ngi b ri n chng c ai yu mn n, v n cng chng
qu bu g ai.
Trm ngm, n qun c rt. Thnh lnh nc lm t chn n.
Thu triu ang ln, mt ln gi nh vn mi tc, tri ni gi bc.
N rng mnh.
N a mt nhn quanh.
C mi mt mnh n.
Cho n hm nay, trn tri t, n ch bit c nhng ngi hin lc
ny cng trn thuyn. Nhng ngi va mi ln trn.
Cn thm, mt iu k l phi ni n, l nhng ngi kia, nhng
con ngi duy nht n bit, cng u xa l i vi n.
C l n cng khng th ni r nhng ngi l ai.
Sut thi th u n sng vi h m khng c c ci nhn thc
rng mnh l thn thch ca h. N c t bn cnh h,
khng c g hn.

76
Chnh h va b ri n.
Trong lng khng tin, di chn khng giy dp, gn nh c
mt manh o trn ngi, n khng c c mt mu bnh m trong
ti.
Tri ang tit ng. Lc y chiu ti. Phi i bao nhiu dm
ng mi gp c mt nh dn.
N khng r n ang u.
N khng bit g ht, ngoi vic nhng k cng n b bin ny
vi n ra i m khng c n.
N t cm thy b gt ra ngoi cuc sng.
N cm thy di n khng c con ngi.
N mi mi tui u. Em b ang ng mt ni hoang vng,
gia nhng vc su m bng ti ang dng ln, v nhng vc su
m bng nc ang gm ro.
N dui hai cnh tay khng khiu v kh ngp di.
Ri t ngt, nh ngi c quyt, hng ln, tnh hn, nhanh nh
sc, c l nh h, n ngonh lng li tiu loan v bt u ln ln
vch ni. N men theo li mn, ri b con ng, ri li tr li,
thon thot v liu lnh. Lc ny n ang vi v hng v pha t
bng.
Tng chng nh n c sn mt l trnh. Vy m tht ra n
chng i v u c.
N vi v khng mc ch, nh kiu ngi chy trn s mnh.
Con ngi quen tro, th vt quen leo; n va leo li va tro.
Vch ni cheo leo ca Porlan nhn v hng nam, nn con ng

77
hu nh khng c tuyt. Nhng ci rt khng khip chuyn
tuyt thnh mt th bi kh rt bc mnh cho ngi i. Em b c
sc xoay x. Chic o ngi ln, rng qu, ho ra phin phc v
vng vu i vi n. Chc chc nhng ch nh hay ch dc n
li gp phi mt t bng lm n trt ng. N phi bu vo mt
cnh kh hoc mt mm , sau khi u a ngi mt lc trn
vc. C ln n gp phi mt va st l thnh lnh di chn ko
theo c n lun. Nhng tng kiu rt nguy him. Trong my
giy em b nh trt chn trn mi ngi, ln lng lc n tn cng;
mt tm c chp c ng lc cu n. Trc con ngi n
khng than van, trc vc thm n cng chng thm rn r g hn.
N vng tm v lng lng tro tip.
Ni cheo leo cao ngt. V vy n cng gp phi vi ba bin c
thnh lnh. Bng ti cng lm cho khe su thm rng rn. Ngn ni
dng ng ny khng c ch tn cng.
Trc mt em b, ngn ni c li mi vo ch thm thm cht vt.
Em b leo th hnh nh nh ni cng leo. Va tro n va ngm
nhn ci u nt en ngm, y ht mt bc chn t gia n vi tri
cao. Cui cng n ln n ni. N lin nhy ln mt cao nguyn.
Hu nh c th ni l n bm c t lin v n va thot khi
vc.
Va ra khi ch cheo leo, n bng run cm cp. N cm thy gi
bc qut vo mt, l kiu cn x ca m ti. Ngn gi ty bc
cay nghit ang thi. N vi m cht vo ngc mnh o thu th.

78
y l mt loi o tt. Theo ngn ng thu th, l mt th
suroit[51], v loi o ngoi chng c ma ty nam.
Ln n cao nguyn, em b dng li, mnh dn t i chn ln
mt t bng gi v nhn quanh.
Sau lng n l bin, trc mt n l t, trn u n l tri.
Nhng mt khong tri khng trng sao. Mt lp sng m dy
c che kn nh tri.
Ln n trn cng bc tng ni l cnh t bng, n lin a mt
quan st. Trc mt n t bng tt tp, bng phng, gi but, y
tuyt ph. Dm by bi cy run ry. Khng thy ng s. Chng
c g c. n mt ci chi chn cu cng khng. Thnh thong,
nhng m xoy trn c xanh nht, l nhng lc tuyt nh b
gi bc khi mt t v ang bay i. Mt loi g ng nhp nh,
thong ci b sng m che ph, gn ln pha chn tri. Nhng
cnh ng ln bun t bin mt di ln sng trng. Vng lng
hon ton lan rng nh v bin v im lm nh m a.
Em b ngonh li nhn v pha bin c.
Cng nh t lin, bin c trng xo mt mu, bn ny trng tuyt,
bn kia trng bt. Khng g o no nh ci nh sng do hai sc
trng kia cng to nn. nh sng ca tri m i khi cho thy
nhng nt cng ci rt r rng; bin c l st thp, vch ni l g
mun. T im cao em b ang ng, vnh Porlan hin ln gn nh
trn bn , trng nht trong vnh i bn nguyt ca n; cnh tri
m ny c ci g nh mt cnh m; mt khi trn nht nht lng
trong mt li lim ti mt. Mt trng i khi cng ging nh th.

79
T mi ny sang mi kia, trn ton b b bin ny, khng thy lp
mt im lp lnh no nh du mt bp la ang chy, mt ca
s c chiu sng, mt ngi nh c ngi. Di t cng nh
trn tri, vng hn nh sng, di thp khng mt ngn n, trn
cao khng mt v sao. y , trong vnh, mt nc phng lng c
nhng ch nh ln t ngt. Gi tri xao ng v lm nhn nhm
tm khn ph . Xa xa, trong vnh, vn thp thong chic thuyn
con ang chy trn.
y l mt hnh tam gic en lt trn ci khi nht nht .
Xa xa, khng r lm, nhng mnh nc xao ng trong cnh th
lng m o ca tri bin mnh mng.
Chic Matutina lao vun vt. N nh dn tng pht tng pht.
Khng g nhanh bng mt chic thuyn con tan chy trong cnh xa
xm ca bin c.
Vo mt lc no , n thp ngn n hiu ng mi ln; chc hn
tm ti xung quanh thuyn cng ng lo ngi, v ngi li thuyn
thy cn phi soi ri sng nc. Chm sng , mt im lp lnh
thy r t xa, gn lin mt cch m m vo ci hnh dng en,
cao v di ca n. Nom nh mt tm vi lim ging ng ang i
gia bin khi, di n mt ngi ang rnh m tay cm mt ngi
sao sng.
Trong khng trung r rng l bo sp n ni. iu em b
khng hay bit, nhng mt thy th th run s. y l giy pht
u tin m hnh nh vn vt sp tr thnh ngi, m ta sp c

80
chng kin s thay i hnh dng b mt ca gi lnh ra ngn bc
phong.
Bin c sp ho i dng, sc mnh sp thnh ch, ci tng l
v tri li c linh hn. Sp thy n ni. V vy m hi hng. Tm
hn con ngi e d s st s chm trn vi tm hn ca thin
nhin.
N quay mi v hng nam. N ra khi vnh v ang ng
gia bin khi. Thnh lnh gi bc o o thi ti; thuyn Matutina,
m ta cn nhn th rt r, ging ht bum ln nh quyt tm li
dng cn gi d.
l ngn noroit, m trc kia ngi ta gi l gi ty- bc, mt
loi gi lnh him c v lun lun ni gin.
Ngn noroit bt u xon cht ly chic thuyn con. B qut ngang
mn, thuyn nghing i, nhng khng do d, vn tip tc lao thng
ra khi. Chng t y l mt cuc chy trn, ch khng phi l
mt chuyn du ngon, s t lin nhiu hn s bin c, lo ngi
theo hn lo gi ui.
Chic thuyn c nh dn, nh dn ri chm su vo chn tri; ngi
sao nh n ko l trong bng ti m nht dn; chic thuyn, mi
lc mt ho ln vi m en, bin mt.
Ln ny bin mt mi mi.
iu , t ra em b c v nh hiu c. N thi khng nhn bin
khi na. i mt n quay v pha cc cnh ng, cc bi hoang,
cc g ng, hng ti nhng khong khng, ni c l th no

81
cng gp c mt ngi no . N ct bc i trong cnh v
nh .

4. NHNG CU HI

Bn ngi chy trn b li em b kia thuc vo loi no?

Bn chy trn c phi l bn comprasicx khng?
Trn y ta thy nhng bin php x l ca Ghim Tam, v
c ngh vin biu quyt, chng bn bt lng va n ng v
n b gi l comprasicx, hay l comprapcnx, hay l sylax.
C nhng nn php ch lm cho tan tc. o lut nh vo bn
comprasicx gy ln mt cuc tu thot rng khp khng nhng
ca bn comprasicx, m ca tt c cc loi du th du thc. Thi
th mnh ai ny trn, ai ny ln thuyn. Phn ng bn
comprasicx chy sang Ty Ban Nha. Nhiu a nh chng ti
ni, l ngi Baxc.
o lut bo v tr con ny c mt kt qu k quc u tin; mt
lot tr con bng dng b rung b.
o lut ny lp tc dn n mt t tr em bt c, ngha l b
b ri. Chng c g d hiu hn. Bt c bn du c no c tr con
cng u b tnh nghi, ring vic c mt ca a b t co
chng. - Chc y l bn comprasicx - l ngha u tin ca
qun trng, ca tnh trng, ca cnh st. V vy m c nhng v
bt b v truy lng. Nhng k ch n thun l ngi cng kh
buc phi lang thang n xin, cng hong s b lit vo hng
comprasicx, d khng phi th; ngi yu hn khng my khi

82
yn tm v nhng trng hp c th lm ln ca php lut. V li
nhng gia nh lang thang thng nm np hong s. iu ngi
ta on ght bn comprasicx l vic bc lt con ci ngi khc.
Nhng au kh v bn cng vn hay ln ln, n ni i khi mt
ng b, mt b m cng kh chng minh c con h ng l con
h. Anh ly u ra a b ny? Lm sao chng thc c l nh
n Cha m c n? a tr tr thnh mt mi nguy; nh phi trt
b n thi. Trn trnh mt mnh d hn. ng b v b m quyt
nh b ri con, c lc trong mt khu rng, c lc trn mt bi
bin. C lc trong mt ging khi.
Ngi ta tm thy c tr con cht ui trong nhng thng ng
nc ma.
Cn ni thm l bn comprasicx t b lng bt trn khp chu
u, theo gng nc Anh. Lnh truy n c ban b. Khng c g
tai hi bng mt ci nhc ng eo c. T nay cnh st khp ni
thi ua bt chng.
V cnh binh cng tm rnh m khng km g ng chnh cm.
Cch y hai mi ba nm, ngi ta cn c c trn mt phin
ca tr, mt bn ghi k khng th dch c - v mt ch
ngha, lut php khng cn nh nhn - trong vn ghi r c s
khc bit ln v mt hnh php gia bn bun tr con v bn n
trm tr con. y l bn ghi k bng ting Caxti hi man di mt
t: Aqui quedan las orejas de los com- prachicos, y las bolsas de
los rabonikos, mientras que se van ellos al trabaijos de mar. Ngi
ta thy y, tai, vn vn... b tch thu vn khng thot khi ti to

83
dch[52]. Do m bn du ng mnh a no a y trn. Chng
ra i ht hong, chng run ry n ni. Trn khp min duyn hi
chu u, ngi ta kim sot cc v cp bn ln lt. i vi mt
bn bt lng, khng th no xung thuyn vi mt em b, v ln
bn vi mt em b rt nguy him.
B ri a b l nhanh hn c.
Em b ta va thong thy trong cnh chng vng ca vng hoang
vng Porlan b nhng k no ht hi th?
Xt theo b ngoi, l bn comprasicx.

5. CI CY DO CON NGI SNG TO

D vo qung by gi ti. Gi lc ny c gim, nhng l du

hiu gi li sp ni to hn. Em b ang ng trn cao nguyn cui
cng pha nam mi Porlan.
Porlan l mt bn o. Nhng em b c hiu bn o l g v cng
chng bit n ci t Porlan na. N ch bit mi mt iu, l c
th bc ti khi no ng gc.
Khi nim l k dn ng; n chng c khi nim.
Ngi ta a n n y v n li y. Ngi ta v y; hai
iu b n c tng trng cho tt c vn mnh ca n; ngi ta l
nhn loi, y l v tr. Di ci trn ny, n tuyt i khng c
im ta no khc hn cht t m n ang t gt ln, cht t
va cng va lnh i vi i bn chn trn tri ca n. Trong ci
trn rng ln ny, vo gi pht hong hn, t b lng gi, c g
cho em b? Chng c g c.

84
N ang bc n ci ch Chng-c-g .
Cnh h hng mnh mng ca con ngi ang bao quanh n.
N bng qua cao nguyn th nht, qua ci th hai, ri n ci th
ba. Cui mi cao nguyn, em b thy mt qung t n, mt dc
i khi rt ng, nhng bao gi cng ngn. Nhng cnh ng cao
tr tri ca mi Porlan ging ht nhng phin ghch ln nhau;
u pha nam dng nh chi xung cnh ng trc v u pha
bc gc ln cnh ng tip theo. Hin tng to thnh nhng
mi ua m em b thon thot nhy qua.
Thnh thong n li dng chn v nh tho lun mt mnh. Tri
m ti lm ri, tm nhn thu ngn li, n ch trng thy cch
vi bc.
Thnh lnh n ng li, nghe ngng mt lc, s gt u ra tho
mn, quay pht ngi li, ri hng v pha mt m t khng cao
lm m n trng thy m m bn phi ch gn vch ni nht.
Trn m t c mt hnh bng trong sng m ging nh mt ci
cy.
Em b va nghe pha bn c ting ng, khng phi l ting sc
vt. N ngh chc y c mt ngi no .
Nhy my bc n chn g.
Qu l c mt ngi tht.
Ci nh m t ban ny cn khng trng r th lc ny nhn
thy c.
l mt ci g ging nh mt cnh tay to t lng t vn thng
ln. Ch cui pha trn cnh tay mt ngn tay tr, c ngn ci

85
 di, cha ngang ra. Cnh tay, ngn ci v ngn tr v ln nn
tri mt hnh thc th. Giao im ca ci gi l ngn tr v ngn
ci c mt si dy treo lng lng mt vt en en v d dng.
Si dy b gi u a pht ra mt ting xch st.
l ci ting m em b nghe c.
Si dy nhn gn, ng nh ting n pht ra, l mt on xch st.
Loi xch min bin vi nhng khoanh st kn mt na.
Do quy lut kt hp b mt trong ton b thin nhin thng chng
cht nhng ci bn ngoi ln thc t, a im, gi khc, sng
m, bin c rng rn, nhng mnh xao ng xa xm m o ca
chn tri, thm vo ci hnh dng kia, lm cho n thnh ra rt to.
Ci khi buc vo si xch ging nh mt lp v bc ngoi. N
c qun gi nh mt a tr v di nh ngi ln. Pha trn c
mt khi trn trn u xch qun quanh. lp v bc rch pha
di. Qua l thng c nhng ch gy guc th ra ngoi.
Mt ngn gi nh u a si xch, vt treo u xch kh lc l.
Ci khi th ng tun theo nhng chuyn ng phn tn trong
khng gian; n c v hong ht; s hi hng khin mi vt u mt
cn i hu nh ly mt kch tc ca n v li cho n hnh dng
xung quanh. y l mt khi en ng kt c dng dp; bn trn
en, bn trong cng en; n sp chng phnh nh kiu xc cht.
Nhng lc chiu t, nhng pht trng ln, nhng gi sao ln sau
vch bin, nhng g bnh bng ca khng trung, my gi bn
phng, rt cuc hp sc to thnh ci h - khng m ta nhn
thy c ; ci khi khng tn u a trong gi gp phn v

86
ci v-ng tn mn xa xa trn tri v trn bin, v u minh ang
hon chnh ci vt trc kia l con ngi.
l ci hin khng tn ti na.
L mt d vt, iu ny vt ra ngoi ngn ng con ngi. Thi
khng tn ti na m vn cn mi, nm trong vc m li ngoi,
ti hin sau khi cht, nh vt khng th dm c, c cht v l ln
trong nhng thc t nh vy. V th m rt kh t. Con ngi kia -
c phi l ngi khng? - ci tang chc en ngm kia, l mt d
vt, mt d vt khng khip. Di vt ca ci g? Trc tin ca thin
nhin, sau ca x hi. S khng v tng s.
Tn nhn tuyt i mc sc hnh h n. Nhng qun lng su sc
ca hoang vng bao vy n. N sng trong cnh thng trm ca k
khng ai bit n. N chng c ai bo v chng li u minh, u
minh mun lm g n th lm. Mi mi n l k b hnh hnh. Ch
bit chu ng. Bao nhiu bo tp ln u n. Chc nng bi t
ca gi tri.
Ci bng ma ng mc cho hu hoi. N chu dng hnh ng
bo ngc rng rn , s thi ra gia ma gi bn phng. N
ngoi o lut quan ti. N b hu dit m khng c hng s
yn ngh. Ma h n ri thnh ct bi, ma ng n tr thnh bn
nho.
Thn cht phi c khn che, m a phi bit thn thng. y
chng thn thng, cng chng c khn che.
S thi la dng tro v ang th nhn. Thn cht v lim s dm
ph trng cng trnh ca mnh. N lm nhc tt c nhng g trong

87
sch ca bng ti khi n lm vic ngoi phng th nghim ca n
ngha l bn ngoi m m.
Con ngi tt th kia b lt sch. Lt sch mt xc cht l mt
vic hon thin ht sc tn nhn. Ct tu khng cn trong xng,
rut gan khng trn trong bng, li ni khng cn trong c. Thi hi
l mt ci ti m thn cht ln tri ra v ly sch. Nu thi hi c
mt ci ti, th ci ti u? C l cn , nhng ngm ngh
m au lng. Mt ci g lng vng xung quanh mt ci g b xing
xch. C th no hnh dung ni trong bng ti mt nt no thm
khc hn khng?
Di trn ny c nhng thc t ging nh nhng li thot vo ci
mng lung v nh, qua t tng dng nh c th thot ra
gi thuyt nhy vo. Buc lng phi phng on. Nu ngi ta i
qua mt ni no v ng trc mt vt no , ngi ta khng
th no lm khc hn l ng li, trm ngm suy ngh, v mc cho
tr c tin su vo . Trong ch khng nhn thy c nhng cnh
ca ti m h m. Khng ai c th gp con ngi qu c y m
khng trm t suy ngh.
S phn tn mnh mng tiu hao n mt cch lng l. Trc kia n
c mu huyt ngi ta ung ht, c da, ngi ta n ht, c
tht ngi ta trm ht.
Khng mt ci g i qua m khng ly mt ca n mt cht g .
Thng chp mn ca n hi lnh, m khuya mn hi hng,
st thp mn cht d, dch bnh mn u kh, bng hoa mn hi
hm. S tan r ca n l mt khon thu. Thu ca xc ma np cho

88
gi, cho ma, cho sng, cho cc loi b st, cho mi ging chim
mung. Tt c nhng bn tay en ti ca m trng u lc sot
ngi cht .
y l loi c dn ht sc k l. C dn ca m trng. N ng
gia mt cnh ng v trn mt ngn i m li khng ra . N
c th s nm c m li tiu tan. N l bng en b sung cho
tm ti sau lc nh ngy bin mt, trong ngy u minh lng l, n
ng tnh mt cch bun thm vi tt c. Ring vi s c mt ca
n , n tng thm phn tang tc cho bo tp, v phn yn
tnh cho mun sao. Ci khn t, sn c trong cnh c liu hoang
vng, c ng li trong mnh n. L mnh ru tri git ca mt s
kip xa l, n t thm vo tt c nhng g rng rn khng ni ht
ca m trng.
Trong ci b mt ca n c mt phn quang m h ca tt c mi
iu b him.
Xung quanh n ngi ta cm thy cuc sng nh thu nh li n
tn nhng ni su thm cng cc. Trong nhng khong rng bao
quanh, c mt s gim st lng tin v tnh xc thc. Bi b, c cy
xao ng, mi ni u bun o no, mt nim lo lng dng nh c
thc, khin cho ton b phong cnh thch hp mt cch bi t.
Vi b mt en lng lng u si xch. S c mt ca mt bng
ma trong chn tri cng tng thm phn hoang vng.
N l ma qui. Mang trn mnh nhng ngn gi khng bao gi
lng, n l k khng chu ng yn. S run ry bt tn khin n
thnh khng khip. Trong khng trung, dng nh n l mt trung

89
tm, iu ni ra tht hi hng, v c mt ci g mng mnh da
vo n. Bit u y? C l l chnh ngha cm on c v b
khinh mit ngoi nn cng l ca chng ta.
Trong thi gian n ngoi m, c s tr th ca con ngi v s
tr th ca chnh n. Trong cnh chiu t v trong chn hoang a
ny, n nh mt bn chng th. N l bng c ca th vt cht
ng lo ngi, v th vt cht m khi ng trc n ta phi run s l
s suy sp ca linh hn. Mun cho vt cht ri cn lm ta bi ri,
phi c linh hn sng trong . N t gic php lut trn gian vi
php lut trn tri. B con ngi t ti , n i ch Thng .
Cng vi tt c nhng g qun qui khng nhn thy ca my tri
v sng nc, trn n bng bnh nhng s m mng to ln ca
bng ti.
ng sau cnh tng , khng bit c mt b tc g tht th thm.
V bin, chng b g gii hn c, mt ci cy cng khng, mt
khch qua ng cng khng, bao vy ngi cht kia. Khi m ci
ni ti l lng trn u chng ta, tri, vc, cuc sng, m m, vnh
cu hin ra hin nhin; lc y chng ta cm thy tt c u khng
vi ti, tt c u b cm on, tt c u b bng bt.
Khi v bin m ra, th khng c mt th kho no gh gm hn.

6. GIAO CHIN GIA THN CHT V TRI M

Em b ng trc vt , cm lng, ngc nhin, mt nhn chng

chc.

90
i vi mt ngi ln, c th y l mt ci gi treo c, cn i
vi em b, y l qu hin hnh.
Ci m ngi ln c th xem l xc cht th em b cho l bng ma.
V n chng hiu g ht.
Vc thm c nhiu cch li cun; trn i kia l mt cch. Em b
tin ti mt bc, ri hai bc. N tro ln, ng thi li mun i
xung, n n gn nhng li mun li xa.
N i n gn bn, qu quyt, run ry, tm hiu bng ma. n chn
gi treo c n ngng u ln quan st. Xc ma c qut nha
ng. Tng ch tng ch lp la lp lnh. Em b nhn ra ci mt.
N c qut hc n, ci mt n c v nhn nhn, dinh dnh y,
dn st di nh m. Em b thy ci mm l mt hc su, ci mi
v hai mt cng l nhng hc su. Ton thn b qun bc v nh
buc k trong mt th vi th tm du. Lp vi mc meo v
bc nt.
Mt u gi th ra ngoi. Mt ch toc l c xng sn. C
ni l xc cht, c ni l b xng- Mt mu t; dm ba con sn
l d trn, li nhng gii bc l m. Tm vi dn st vo
xng, li li lm lm, nh mt tm o trn pho tng. Ci s, nt
v, nom ging nh mt qu thi. B rng vn l b rng ngi,
vn gi c v ci. Mt cht g cn li ca ting ku nh ang
lo tho trong ci mm h hc. Vi ba si ru la tha trn m. Ci
u ngoo xung ra v chm ch.

91
Mi y ngi ta c sa sang li. B mt mi c qut nha
ng, cng nh ci u gi th ra ngoi vi, v ch xng sn.
di hai chn li ra.
Ngay pha di, trn c, c hai chic giy, bin dng trong tuyt
v di ma. My chic giy t ngi cht kia ri xung.
Em b, chn khng, lng lng nhn nhng chic giy . Gi mi
lc mt ng lo ngi hn, c nhng lc gin on chun b cho
mt trn bo; n hon ton lng c mt lc lu. Xc cht
khng ng y na. Si xch ng im nh mt si dy di.
Nh tt c nhng k mi vo i, v quan tm n sc p c bit
ca s mnh, em b chc hn ang thy bng dy trong ngi
nhng ngh c hu ca tui tr, c m u c, v ging nh con
chim non trong trng ang m v lp v; nhng tt c nhng g
trong lng tm nh b ca n lc ny u chuyn thnh sng s
kinh ngc. Qu nhiu cm gic cng nh qu nhiu du, dn n
s tc nght ca t duy. Mt ngi ln hn t nhiu cu hi,
em b khng t; n ch nhn.
Nha ng lm cho khun mt kia c v n t.
Nhng git hc n trong nhng ch trc y l mt ging nh
nhng git l. V li nh th hc n , s hu hoi ca thn cht
r rng c chm li, nu khng c loi tr hn, v t ra cng hn
ch kh nng h nt. Ci m em thy trc mt l mt vt m
ngi ta ang cn. Con ngi kia chc chn l mt vt qu. Ngi
ta khng c gi n sng, m c bo tn n trong trng thi
cht.

92
Ci gi treo c c k, ru phong, mc du cn chc v dng
t nhiu nm.
nc Anh, t rt lu i c tc l pht nha ng ln bn
bun lu. Ngi ta treo c chng ln b bin, dng hc n qut
kn, v mc cho chng l lng nh th. Gng mu mun c
cnh tri ng, v nhng gng qut nha ng thng c bo
tn tt hn c.
Lp nha ng kia chnh l lng nhn o. Bng cch t phi
thay i k cht treo hn. Ngi ta trng cc ct treo c cch
qung, trn b bin, nh ngy nay ta trng n ng. K cht treo
thay th n lng. Bng li ring ca n, n soi sng cho bn b
bun lu ca n.
Dn bun lu, t xa, ngoi bin, nhn thy nhng gi treo c. Kia
mt ct, cnh co ln th nht; ri mt ct khc, cnh co ln th
hai. iu cng chng ngn cn c vic bun lu; nhng trt
t vn bao gm nhng vic nh vy. ng li nc Anh
ko di n tn u th k ny. Nm 1822, ngi ta cn trng thy
trc lu i uvr ba ngi treo c c qut du bng. V li
bin php bo qun khng phi ch dnh ring cho bn bun lu.
Nc Anh cn p dng c cho bn trm cp, t nh v git ngi.
Gion Pent, tn t kho hng hi Porxmt, b treo c v qut nha
ng nm 1776.
Tu vin trng Coi, gi l Ging Ho s[53] nm 1777 vn cn
nhn thy n. Gion Pent b treo v xch ngay trn cnh iu tn do
n gy nn, v thnh thong li c sn qut mi. Xc cht ny

93
ko di, hu nh c th ni l sng, gn mi bn nm. Nm 1788
n vn cn tt. Tuy vy nm 1790 ngi ta nh phi thay n.
Ngi Ai Cp quan tm n xc p ca vua cha. Xc p ca
nhn dn, xem ra cng c vic.
Gi thng hay thi trn i, bc ht tuyt trn . C mc li,
vi y dm by bi gai. Ngn i c ph bng lp c bin
rm v ngn, khin mt trn vch ni ging nh mt lp thm
xanh. Di ct gio, ngay ch m bn trn du a hai cng chn
ca k b t hnh, c mt khm c cao v dy, k l, trn mnh t
kh cn ny. Nhng xc cht vn nt y t bao th k gii thch
s ti tt ca khm c kia. t sng nh vo con ngi.
Mt sc m hoc rng rn gi cht ly em b. N ng y: mm
h hc. Ch c mi mt ln n ci u xung khi b gai chm vo
chn. Lm n tng c con g cn. Ri n li ngng ln, nhn b
mt bn trn ang nhn n. Khng c mt, b mt li cng hau hu
nhn n. l mt v nhn mng lung, mt kiu m m kh t,
va c nh sng va l u minh, dy c, v thot ra t chic s, t
hm rng cng nh t nhng vng cung mi mt rng huch. Ton
b ci u ngi cht nhn, tht khng khip. N khng c con
ngi, nhng ngi ta vn cm thy b nhn. Cm gic rng rn
trc loi su b.
Dn dn chnh em b cng tr thnh ng s. N khng nhc
nhch na. N ang m mm c ngi. N khng nhn thy n
ang mt ht thc. Ngi n t di v cng . Tri ng lng l
np n cho m trng; trong tri ng c s phn bi. Em b

94
gn nh mt pho tng. Kh lnh nh ngm vo xng tu n;
bng ti, ci ging b st y, trn lch vo ngi n. Trng thi
t di t tuyt thot ra lan dn vo ngi nh mt lp triu ti tm;
ton thn em b dn dn cng nh mt xc cht. N sp thip
i.
Trong bn tay gic ng c ngn tay ca thn cht.
Em b cm thy ang b bn tay y tm cht. N sp ng xung
chn gi treo c. N khng bit c phi mnh ang ng hay khng
na.
Gi pht tn s lun lun trc mt, khng c s ni tip no gia
tn ti v khng tn ti c, li tr vo l luyn, giy pht no cng
c th trt ng, chnh vc su l tr to ha.
Ch mt lc na em b v ngi cht, cuc sng mi phc ho v
cuc sng iu tn, s ha ln vo nhau, cng b xa nha.
Xc ma c v nh hiu th v khng mun th. t nhin n bt
du ca quy. Dng nh n nh cnh co em b. l gi tri
ang li ni ln.
Khng c g qui g bng cnh ngi cht kia c ng.
Xc cht u si xch b ngn gi v hnh x y, chuyn th
ng nghing nghing, nh ln bn tri, ri ri xung, li nh ln
bn phi, li ri xung ri li ngoi ln vi nhp chnh xc thong
th, thm m ca mt qu lc. Mt kiu ung a tai qui. Tung
nh trc mt, trong cnh tm ti, y l qu lc ca chic ng h
vnh cu.

95
Cnh tng c ko di mt hi lu nh th. Trc s chuyn ng
ca ngi cht, em b bng tnh v qua cm gic rt run, n thy
kh r l n s. Mi ln giao ng, si xch li rt ln u u nghe
r khip. N c v nh ly hi ri li tip tc. Ting rt bt
chc ting ve ku.
Mt trn cung phong sp n gn khin nhiu lc gi mnh t
ngt. Thnh lnh gi hiu hiu chuyn thnh gi bc. Giao ng ca
xc cht mnh ln mt cch bi thm. Khng phi u a na m
lay git. Si xch t ny ch ct kt, lc ny ang rt ln.
Hnh nh ting rt ny c nghe thy. Nu l ting gi th
n c p li.
T chn tri thm thm, mt ting ng ln o o ti.
l mt ting p cnh.
Mt s kin ang xy ra, s kin no ng bi tha ma v hoang
a, mt by qu bay ti.
Nhiu im en chp chi lm chm tri my, chc thng sng
m, to dn, n gn, kt hp vi nhau, dy c thm, hi h lao v
pha ngn i, ht ln nhng ting ku. Y nh mt binh on ang
p ti. m su b c cnh ca u minh s ngay ln trn gi treo
c.
Em b ht hong li li.
Nhng ging sng thnh by lun lun tun theo mnh lnh. L
qu tp hp trn gii di. Khng mt con no u ln xc cht.
Chng ang trao i vi nhau.

96
Ting quang quc nghe tht rng rn. Rng, hut, gm l du hiu
ca s sng; ting quang quc biu th s thch th tha nhn mt
vt thi rung. Tng nh y l ting tan v ca lng l tha ma.
Ting quang quc l mt ting trong c nim ti tm. Em b
lnh tot c ngi.
V kinh hong hn v lnh.
By qu bng im bt. Mt con nhy ln b xng.
l mt th hiu lnh. Tt c lin s xung, mt m my ton
cnh, ri bao nhiu lng v cp li, th l k b treo c bin mt
di nhng khi en trn, lc nhc, c ng trong bng ti. Lc
ny ngi cht cht rng mnh.
C ng n khng? Hay l gi? N git bn ln mt cch khng
khip. Cn phong ba, ang ni ln, n tr lc vi n. Bng ma
qun qui. l cn gi to, o o thi mnh ang tm ly n v
git lc lon x. N tr ln khng khip. N bt u giy gia. Mt
con ri qui g m dy iu khin l si xch trn gi treo c.
Mt ngi lm tr bng tng no cm dy v git git ci
xc p kia. Xc p quay quay, nhy nhy nh sp v tung. By
chim hong s vt bay ln. Tt c by th gh tm kia nh tung
to ra. Ri chng li quay v. Th l m u mt cuc vt ln.
Ngi cht dng nh sng dy mt cch qui g.
Gi tng cn nhc bng n ln nh sp mang n i; tng chng
n vng vy v c sc trn; chic gng gi n li. By chim
ph ho theo tt c mi ng tc ca n, li ra, ri s vo, hung d
v quyt lit. Mt bn, c gng k quc trn chy, mt bn,

97
ui bt mt k b xch. Ngi cht b tt c nhng t gi bc x
y, vng vy, co git, ni gin, i i, li li, vn ln ri xung,
xua ui n qu tan tc Ngi cht l chu n qu l bi. By
chim d tn ngoan c xng vo khng chu b cuc. Ngi cht
nh in di trc by m kia, cng nh m kho vo khong
khng mt cch m qung, y ht mt hn buc vo ci my bn
. C nhng lc bao nhiu mng vut, bao nhiu cnh u chu
li trn ngi n, ri ht khng cn g ht; y l nhng lc by r
tan tc bay i, ri lp tc gin d quay li. Cc hnh rng rn ni
tip cuc sng. By chim nh in cung. Hn l ca hm ca a
ngc cng thot ra nhng by chim tng t. Thi th co x,
m rt, quang quc, ging git nhng mnh khng cn l tht sng
na, ri ting gio i rng rc, ting b xng st sot, ting st
thp long xong, ting gi rt , ting nhn nho, tht khng cn
cuc vt ln no gh rn hn. Mt vong hn chng chi vi qu
d. Mt cuc chin u ma.
i khi ln gi mnh ln, ngi cht treo xoay mnh, nhn thng
vo tt c by chim t bn pha n nh mun ui theo chng v
tng chng nh rng n c tm cch ngom. N c gi tip tay,
nhng b si xch chng li, dng nh hung thn cng tham d
vo y. Phong ba cng c mt trong trn nh. Ngi cht qun
qui, by chim qun quanh n theo hnh xon c.
y l mt m xoy gia mt cn gi lc.
Di xa c ting gm mnh mng v tn, l bin c.

98
Em b ang trong gic m . t nhin em run ry c t chi, n
lnh sut ton thn, em lo o, rng mnh sut ng, ngonh li, n
hai tay vo trn, lm nh trn l mt im ta; v hung hn, tc ri
bi trc gi, bc nhng bc di xung i, hai mt nhm
nghin, chnh bn thn em cng gn nh ma qu, em cm u chy
trn, li sau lng ci hnh nh au kh ng gia tri m.

7. MI BC PORLAN

N chy mi cho n lc th khng ra hi, chng cn bit v u,

cung cung, trn tuyt, gia ng, trong khng gian. Nh chy
nh th m ngi n nng ln. N ang cn c nng. Khng
chy nh th, v khng s hi nh th n cht ri.
n lc khng th c na n mi dng chn. Nhng n khng
dm nhn li sau. N cm thy hnh nh by chim phi ui theo
n, ngi cht phi ci xch v chc hn ang i cng hng vi
n, v khng nghi ng g na, bn thn ci ct treo c cng ang
xung i chy theo sau ngi cht. N s nhn thy nhng th ,
nu n ngonh li.
Lc hi th gn hi, n li chy trn na. Tr con khng phi
tui tm hiu s vic. N th nhn mi cm gic qua s phng i
ca hi hng, nhng khng ni lin chng li trong tr c v khng
kt lun. N c i khng cn bit n u v nh th no; n c
chy vi mi lo v ni nhc nhn ca gic mng. N b b ri
gn ba ting ng h. Bc ng i ti mng lung ca n thay
i mc ch; ban ny n cn tm kin, gi y n ang trn chy.

99
N khng cn thy i, cng khng cn thy rt na; n s. Bn
nng ny thay th bn nng kia. Tt c ngh ca n lc ny l
phi thot khi. Thot khi ci g? Khi tt c. Bn pha xung
quanh, cuc sng i vi n nh mt bc tng thnh khung
khip. Gi c th trn thot ht mi chuyn, n lm ri.
Nhng tr con u c bit ci tr ph ngc m ngi ta gi l t t.
N c chy.
N chy nh th khng bit bao nhiu lu. Nhng hi th cn dn,
s hi cng cn dn.
Thnh lnh, ngh lc v tr tu nh t nhin bng dy, n lin
dng li, tng chng thy chy trn l xu h; n ln gn, dm
chn, qu quyt ngng u ln v ngoi li.
Khng cn i, khng cn gi treo c, khng cn by qu na.
Sng m li chim lnh chn tri.
Em b tip tc i.
Lc ny n khng chy na, n i. C ai ngh cuc gp g vi
ngi cht kia bin n thnh ngi ln, l hn ch cm gic
phc tp v hn n trong u c n.
Trong cm gic c nhiu mt hn, v nhiu mt km th. Ci
ct treo c, ht sc m h trong hiu bit th thin gi l t tng
ca n i vi n vn l mt th ma qu hin hnh. C iu, ni
kinh hong c ch ng l mt s vng tm, n cm thy mnh
mnh hn. Gi n vo ci tui t bit d xt, n thy m u
trong n hng nghn chuyn ng suy ngm, nhng suy ngh tr
con cha thnh hnh, v cng lm chng ch cm thy v chua

100
cht ca iu i vi chng rt kh hiu m sau ny ln ln chng
gi l lng cm phn.
Cn ni thm rng tr con c ti chp nhn rt nhanh s kt thc
ca mt cm gic. N khng nm c nhng ng vin xa thm
v thong qua, to nn chiu su rng ca mi au kh. Tr con b
sc yu hn ch nn khng c c nhng cm xc qu phc tp.
N nhn thy s vic, v nhn thy rt t bn cnh. Tr con khng
bit bt mn vi nhng ngh b phn. Bn n cuc i mi sau
ny mi c bit, lc kinh nghim n vi h s ca n. Lc y
mi c dp i chiu vi cc s vic gp c, tr tu c hng
dn v ln mnh mi so snh, cc k nim tui tr hin tr li
qua cc say m nh nguyn co trn t giy da [54] qua nhng nt
gch xa; s k nim , l nhng im ta cho suy lun v nhng
g trc kia l hnh nh trong u c tr con th nay tr thnh tam -
on - lun trong u c ngi ln. V li kinh nghim c nhiu
mt, hay d tu theo bn cht. Ngi tt th chn chn khn ngoan,
k xu th h hng thi nt.
Em b d chy c mt phn t dm, v i thm mt phn
t dm na. Thnh lnh n cm thy trong bng cn co. Mt
ngh lp tc t mt hnh bng gh tm ca ngn i, cht n t
ngt vi n: n. Cng may, trong con ngi li c con vt; con vt
dn con ngi v vi thc t.
Nhng n g? n u? V lm th no m n?
N s nn ti o. Mt cch my mc, v n tha bit l ti rng.

101
on n hi h bc. Khng bit v u, n c bc vi n ch
m may ra n gp c.
Lng tin vo qun tr bt ngun t Thng vn sn c trong
con ngi.
Tin vo mt ch tr, tc l tin vo Cha.
V li, trn cnh ng tuyt ny, chng c ci g ging mt mi
nh c.
Em b c bc, ng hoang li tip tc, trn tri tt tp.
Trn cao nguyn ny, cha bao gi c nh ca ngi . Ch di
chn vch ni, trong cc hc ni v thiu g lm chi, ngy xa c
nhng c dn c s tr ng; v kh ca h l ci n bng , ci
un l phn b kh, tn gio l thn tng Heil ng ti mt khu
rng tha orsext, v ngh gi l plin v ngi Hy lp gi l
isidis plocamos.
Em b c ht sc hng theo kh nng ca n.
Ton b vn mnh l mt ng t, vic la chn phng hng
tht ng s, con ngi nh b sm phi la chn gia
nhng may ri en ti. Tuy vy n vn bc i; nhng mc d bp
chn n tng chng nh bng thp, n bt u thm mt. Trn
cnh ng ny khng c ng mn; nu c th tuyt cng xo
sch. Theo bn nng, n tip tc i v hng ng. Nhng hn
sc cnh lm hai gt chn n xy xc. Gi tri sng th c th
thy, trong cc du chn n li trn tuyt, nhng vt mu hng
hng ca n.

102
N chng nhn ra g ht. N ang i xuyn qua cao nguyn Porlan
t nam ln bc, v rt c th ci bn cng n n y, khng
mun cho ai gp, i xuyn cao nguyn t ty sang ng.
Chc hn chng i trn mt chic thuyn nh c hoc bun
lu, t mt im no y trn b bin Uggescombe, nh Sainte
Catherine Chap hay Swancry n Porlan gp chic thuyn con
ch h, v chc chng phi ri thuyn ti mt trong nhng tiu
oan[55] Weston, li sang thuyn khc ti mt trong nhng vng
eston. Hng ct ngang hng i hin gi ca em b. V vy n
khng th no nhn ra ng i.
y cao nguyn Porlan c nhng ch nh cao t ngt b b
bin tn ph v ct thng ng trn bin. Em b lang thang i n
mt trong nhng im cao ny, v dng li, tm cch nhn ng, hy
vng gp c nhiu du vt hn nh c nhiu khng gian hn.
Trc mt, chn tri ch l mt khong m c nht nht bao la.
N quan st tht k v qua i mt hau hu khong m cng c
km phn m mt. Cui mt vt t mp m xa xa, v pha ng,
di ci khi m nht nht , mt loi ni him tr di ng v
xanh nht nh mt vch ni ca m trng, c nhng mng rch
m h mu en ang b trn, tri git, nhng u tng, nham
nh khng r.
Khi c m m l sng m, nhng mng rch mu en l
khi. u c khi, c ngi. Em b hng ngay v pha y.
Cch khng xa, n thy l m mt li xung, v chn li
xung, gia nhng ng quanh co nhng nht ca ni b sng

103
m xa nho, c hnh dng mt gii ct hay mt doi t, chc hn
ni lin cao nguyn va i vi nhng cnh ng chn tri. Tt
nhin phi qua y.
ng l em b n eo t Porlan, gii t bi t thi hng thy
c ngi ta gi l Sex Hil.
N ln sang pha sn ca cao nguyn.
Dc ni gp gnh, kh i. Tuy c km cheo leo, y l cnh tri
ngc ca lc i ln thot ra khi tiu loan. Mi bn i ln u
c n b bng mt ln i xung. Tro chn, by gi n ang tt
xung.
N nhy t mm ni ny sang mm ni khc, liu cho tro chn
hoc ln c xung vc thm. bu vu nhng lc gp hoc
bng trt, n phi tm cht ly nhng dy di v nhng cy kim
tc hoa y gai, mc cho nhng u nhn m vo ngn tay.
Thnh thong gp c qung dc thoai thoi, n va i xung va
ly li hi th, ri li n on him tr, mi bc li phi p dng
mt phng sch khc. Nhng lc ln xung vc, mi ng tc l
cch gii ca mt bi ton. Phi kho lo lm khng th cht.
Nhng bi ton , em b gii bng mt bn nng m kh vn
phi ghi nh, v bng mt khoa hc m ngi leo dy phi khen
ngi. ng xung va dc ng va di. Tuy vy n cng i ht
c.
Dn dn sp n giy pht c t chn ln eo t, thp
thong xa xa.

104
Tng lc tng lc, va nhy ln hoc nhy xung t m ny
sang m khc, n va dng tai nh mt con hong chm ch.
N lng nghe xa xa, bn ti tri mt ting ng mnh mng v nh
nhng, ging nh ting kn ng vng vng. Trong khng kh qu
ang c mt s xo ng, i trc ngn gi hi hng ca phng
bc t a cc o o n nh mt i kn sp ti. ng thi em b
chc chc li cm thy trn trn, trn mt, trn m, mt ci g nh
nhng lng bn tay lnh p ln mt.
y l nhng bng tuyt to lnh but, thot u c gieo rc nh
nh trong khng trung, ri xoay tt, v bo trc cn bo tuyt. Em
b b bng tuyt ph y ngi.
Cn bo t hn mt gi honh hnh trn bin c, bt u i vo
t lin, t t xm nhp cc cnh ng, chnh chch theo hng
ty bc vo cao nguyn Porlan.

------------------
[45]
Khng tuyn th.
[46]
Castille l vng trung nguyn bn o Ty Ban Nha. Ting
caxti tc l ting Ty Ban Nha.
[47]
Ting Anh chng tai.
[48]
Galles (Ting Anh l Wales): mt min pha Ty nc Anh.
Nhng min gn hai bn sn pha ty dy ni
[49]
Pyrn, gia Php v Ty Ban Nha.
[50]
Nguyn vn: Andamos (ting Ty Ban Nha) c ngha l Ta i
thi.

105
[51]
Loi o dng khi c gi ty nam, gi suroit.
[52]
Mt hnh thc ngy xa pht ti nhn phi cho thuyn
chin.
[53]
Gion Pent (John Painter) dch ra ting Php l Jean le
Peintre: Ging Ho s.
[54]
Ngy xa ngi ta vit trn da. dng c nhiu
ln, phi xa ch c i ri vit ch mi ln
[55]
Ghi ch ca vaparous (thuvien-ebook.com) : theo sch l
loan , nhng c l dng oan mi ng. oan: (khu ng)
Ngnh hi quan ca chnh quyn thc dn Php trc CMT8
(trch T in Ting Vit Vin ngn ng hc Nh XB Nng
THNG CI

Phn th nht : BIN C V TRI M

IIA. THUYN CON TRN BIN C.

1. NHNG QUY LUT NGOI CON NGI.

Bo tuyt l mt trong nhng chuyn cn mi l trn bin. l

kh tng m mt nht; m mt trong mi ngh ca t ng. l
mt hn hp ca sng m v bo, v n nay con ngi vn cha
hiu r hin tng ny lm. V vy m cn nhiu tai ha.

106
Ngi ta mun gii thch tt c bng gi v nc.
Nhng trong khng kh c mt sc mnh khng phi l nc, v
trong nc c mt sc mnh khng phi l sng. Sc mnh ny,
trong khng kh cng nh trong nc vn l mt, l ci kh m
dng trong tri t.
Khng kh v nc l hai khi lng, gn ng nht, ho ln vo
nhau do s ngng t v s gin n, y ht th l ung; kh m
dng ring l thuc v th lng. Gi v sng ch y tng lc,
tng t, cn kh m dng l mt dng chy lin tc. Nh my
tri ta thy c gi, nh bt nc ta thy c sng, nhng kh
m dng th khng th th c.
Tuy nhin thnh thong n cng ln ting; ta y. Ci Ta y l
mt ting st.
Bo tuyt t ra mt vn tng t nh sng m kh. Nu c
th gii thch c hin tng Calina[56] ca ngi Ty Ban Nha
v hin tng quobar ca ngi tipia th chc chn vic gii
thch y phi da vo s quan st chm ch t kh.
Khng kh m dng, mt s ln hin tng vn cn b him. Ni
cho cng, chnh nhng thay i vn tc ca gi, trong bo tp
chuyn t ba b mt giy thnh hai trm hai mi b, l nguyn
nhn nhng bin th ca sng i t ba tc lc bin lng, n ba
mi su b lc bin ni gin; ni cho cng, ci th thi ngang ca
gi, d ang lc ging bo, gip ta hiu ti sao mt ngn sng cao
ba mi b li c th di ti mt nghn nm trm b; nhng ti sao
sng Thi Bnh Dng gn Chu M li bn ln cao hn sng

107
gn Chu , ngha l pha ty cao hn pha ng; ti sao trn
i Ty Dng li ngc li; ti sao vng xch o, gia bin li
cao hn ht; do u m c s di chuyn ci bu ca i dng?
Ch c t lc, kt hp vi s chuyn ng ca qu t v sc ht
ca tinh t mi gii thch c.
Ta chng phi vin n hin tng phc tp b mt y gii
thch mt dao ng ca gi xut pht t pha ty i, chng hn t
ng nam ln ng bc, ri t ngt tr v cung theo vng trn to
, t ng bc xung ng nam, lm mt vng trn k diu nm
trm su mi trong ba mi su gi ng h l g? l hin
tng m u ca trn bo tuyt ngy 17 thng ba nm 1867.
Nhng sng bo ca Chu c cao n tm mi b; l v gn
a cc. Bo nhng v tuyn y do gi qun th t m do hin
tng phng in lin tc ngm di bin nhiu hn; nm 1866
hot ng ca ng dy cp xuyn i Ty Dng thng xuyn
b ri lon mi ngy hai ting, t gia tra n hai gi, bi mt th
st cch qung. T mt s hp lc v mt s phn lc ny sinh ra
nhng hin tng, buc ngi i bin phi tnh ton nu khng th
b m ngay. Ngy m ngnh hng hi vn da vo thi quen, tr
thnh mt mn ton hc ngy m ngi ta tm hiu chng hn v
sao ti nhng vng chng ta , i khi gi nng li t phng bc
thi ti v gi lnh li t phng nam thi ln, ngy m ngi ta
hiu rng nhit tt theo t l thun vi chiu su i dng,
ngy m ngi ta lun lun thc rng qu t l mt khi nam
chm to c phn cc trong v tr bao la, c hai trc, mt trc

108
quay v mt trc ca kh m dng, ct nhau trung tm qu t,
rng cc t cc xoay quanh cc a cc, bao gi nhng ngi liu
b cuc sng s liu mt cch khoa hc, bao gi ngi ta vt
bin trn s bt n nh c nghin cu k, bao gi thuyn
trng l mt nh kh tng hc, bao gi hoa tiu l mt nh ha
hc, lc y bit bao tai ho s c trnh khi. Bin c mang nng
tnh cht nc bao nhiu th cng mang y t tnh by nhiu,
mt i dng ca nhiu lc tri ni xa l, trong i dng ca
sng c; c th ni l theo dng nc cun. Ch nhn thy trong
bin c mt khi nc, m khng thy bin c; bin c va l mt
s i li ca cht lng va l s ln xung ca cht nc; nhng
lc ht lm cho n phc tp c l hn c nhng trn cung phong;
lc dnh phn t th hin, cng vi cc hin tng khc bi lc
mao dn, rt nh i vi chng ta tham d trong i dng vo ci
v i ca nhng khong mnh mng; v sng lc lc th gip ta,
lc th cn tr sng khng kh v sng lut v thy lc hc; v ci
n lng vo ci kia. Khng c ngnh hc no kh hn, qu tht
th, v m mt hn; n gn vi kinh nghim lun cng nh khoa
thin vn gn vi khoa chim tinh. Tuy nhin khng c ngnh hc
th khng c ngnh hng hi.
By gi, ta qua im khc.
Mt trong nhng hp cht ng s nht ca bin c l bo tuyt.
Bo tuyt, ch yu mang tnh cht t lc. a cc to ra n nh
to ra bnh minh bc cc; a cc nm trong lp sng m y cng

109
nh nm trong mn nh sng kia; v trong bng tuyt cng nh
trong vn la c th trng thy c kh m dng.
Bo tuyt l nhng cn co git v m sng ca bin c. C nhng
lc bin c nhc u s mi. C th xem bo tp nh nhng th
bnh. C th cht ng c th khng; ngi ta qua khi bnh ny,
khng qua khi bnh kia. Bo tuyt thng thng c xem nh
cht ngi. Jarabila, mt trong s hoa tiu ca Magienlng[57], gi
n l mt m my thot t kha cnh xu ca qu s[58].
Xuyckuph ni: Loi bo y khng khip lm.
Nhng nh hng hi Ty Ban Nha ngy xa gi loi bo tuyt ny
l lanevada khi cn l bng tuyt, v l lahelada khi thnh ma .
Theo h ni th trn tri c c gii ri xung cng vi tuyt. Bo
tuyt l c im ca nhng v tuyn gn i cc Tuy nhin i
khi chng cng trn b, hu nh c th ni l chng xung
n tn nhng vng kh hu ca ta, tn ph vn hay xen ln vi
nhng tnh c ca khng kh.
Nh ta thy, con thuyn Matutina lc ri Porlan quyt tm
lao vo ch may ri nht ca m trng m mt cn bo gn
ang tng thm phn nguy him. N lao vo chn him ngho
vi mt kh th liu lnh bi t. Tuy nhin ta cn nhn mnh s
cnh co khng nhm sai n.

2 NHNG HNH BNG BUI U C XC NH

Chic thuyn cn trong vnh Porlan th bin cn t ng; sng

hu nh lng. Mc d i dng c ng sang mu nu, tri vn

110
sng. Gi ch thi nh vo thuyn. Chic thuyn c men theo vch
bin, l tm binh phong tt ca n.
C tt c mi ngi trn chic xung Bixcay, ba thu th v by
hnh khch, trong hai ph n. Nh nh sng ca bin c, v vo
lc hong hn ngoi khi bao gi cng bng sng, lc ny c th
trng thy r nt tt c mi gng mt. V li khng phi trn
trnh na, khng ngi ngng na, ai cng c t do i li, ci
ni, ph mt, v ra i l gii thot.
Ni bt nht l tnh cht hp ca nhm ngi. Cnh ph n th
kh on c tui; cuc sng lang thang thng lm cho con
ngi ta chng gi v i rch l nt nhn trn mt. Mt m thuc
dn Baxc min Nam nc Php; m kia, m eo trng ht to, l
dn Iclng. H c v mt dng dng ca nhng ngi cng kh.
Lc xung thuyn h ngi cnh nhau trn my ci hm chn ct
bum. Lc ny h ang gu chuyn; nh chng ti ni, ting
Iclng v ting Baxc l hai ngn ng cng gc. Tc m ngi
Baxc xc nc hnh v hoc hng. Ch thuyn ngi Baxc
ghipuqung; mt thu th ngi Baxc trin bc Pirn[59] tn
ngi Baxc trin nam, ngha l cng x, mc d tn th nht l
ngi Php, tn th nh l ngi Ty Ban Nha. Ngi Baxc
khng bao gi cng nhn c T quc chnh thc. Mimadre se
llama montanna, m ti tn l ni, Zalarx ni. Trong nm tn
n ng i theo hai m kia, mt tn ngi Php min Lngc,
mt tn ngi Php min Prvng, mt tn gc thnh ph Gin;
mt lo gi, ngi i m d khng c l dt tu, hnh nh l dn

111
c; tn th nm, th lnh, ngi Baxc min Bixcarx. Chnh tn
ny, lc em b sp nhy xung thuyn, dng gt ht tm vn
cu xung bin. Hn lc lng, nhanh nh ct, ta cn nh, y ren,
rua v nhng mnh trang kim khin b cch rch ri ho ra rc
r, khng th ng yn ch, lc ci xung, lc ngng ln, i i li
li t u ny thuyn n u kia, nh lo lng gia vic hn va
lm v iu sp xy ra.
Tn th lnh ny, cng vin ch thuyn v hai tay thu th, c bn
u ngi Baxc, lc ni ting Baxc, lc ni ting Ty Ban Nha,
lc ni ting Php, v ba ngn ng ny u ph bin trn hai trin
ni Pirn.
V li, tr hai m kia, tt c u ni l l ting Php, vn l ting
gc lng ca bn ngi ny. T thi y ting Php bt u c
cc dn tc chn lm trung gian gia min bc qu nhiu ph m
v min nam qu nhiu nguyn m. Chu u thng mi dng
ting Php; trm cp cng th. Ngi ta cn nh Gibby, tn trm
ca Lun n, hiu c Cactut.
Chic thuyn, thuc loi thuyn bum nh, i rt nhanh; tuy nhin,
mi ngi, thm hnh trang, vn qu nng i vi chic xung
mu yu t nh th.
Vic chic thuyn ny cu vt bn ngi kia khng i hi nht
thit cnh th th phi cng hi vi bn kia. Ch cn ch thuyn l
mt vascongado[60], v tn u ng cng l mt k nh th.
Tng tr trong ging ngi ny l mt bn phn, khng chp
nhn bit l.

112
Ngi Baxc, chng ti va ni, khng phi l dn Ty Ban Nha,
cng khng phi l dn Php, hn l ngi Baxc, lun lun v
tt c mi ni hn phi cu gip dn Baxc. Tnh huynh Pirn
vn nh vy.
Sut thi gian chic thuyn cn trong vnh, bu tri tuy c m u
vn khng xu lm, khin bn o tu phi lo ngi. R nhau i
trn, gi y thot c, thi th mc sc vui nhn. a ny ci,
a kia ht. Ting ci kh khan nhng t do; ging ht khe kh
nhng v t l.
Tn ngi Lnggc lun lun go to; caougaguo! Ci tin ! l
tt cng ca s thch th kiu nacbone. Hn l mt tay thy th
na vi, mt th dn lng vn chi Gruytxng trn trin nam Clp,
tho i sng hn i bin, nhng quen cho p-rt-xoa trn h
Bagi, v quen ko thuyn c trn ct mn Xanht Luyxi. Hn
thuc lp ngi i m khng vnh[61], lm du thnh gi lng
nhng kiu Ty Ban Nha, ung ru da d, tu nc ti da, co dm
bng, qi gi b bng Cha v va khn kha thnh bo tr v
hm do; i thnh hy ban cho ti nhng g ti cu xin, nu
khng, ti s nm vo u Thnh, Ou t fg un pic.
Hn c th, khi cn, tip sc c lc vi ton th thu th. Tn
Prvng, ng trong khoang lng thc, ang nhm ngn la than
bn di ci ni st v ang nu mn xp.
Mn xp ny l mt mn hm trong c thay cho tht, li c
tn Prvng cho thm trng, m thi qun c, v t qu t ,
l nhng khong ngi n tp-p-l nhng b ngi n mn

113
olla podrida[62]. Mt bao thc phm, m tung, bn cnh. Hn
thp ngay trn u, mt ngn n knh, lc la lc lc ci mc trn
trn kho lng thc. Bn cnh, mt ci mc khc, con chim bi
c ch hng gi, ang ung a. Hi y dn chng m tn cho
rng chim bi c cht, treo m, bao gi cng xoay ngc v pha
gi.
Va nu mn xp tn Prvng thnh thong li a bu ru
ln mm tu mt hi. y l loi bu c bao my, to, bp, c quai,
ngi ta thng eo bng dy bn cnh v gi l bu hng. Gia
mi ngm hn li nhm nhng mt on ca mt bi ht nng thn
m ch chng c g ht; mt con ng trng, mt b ro; trn
cnh ng, qua mt l hng trong bi cy ngi ta thy ci bng
ng di ca mt chic xe v mt con nga lc chiu t, v thnh
thong trn b ro n hin mt ci u inh ba xc y rm r.
Chng cn g hn i vi mt bi ht.
Mi ln ra i, ty iu vng vn trong tm trng hay trong u
c, l mt ln thanh thn hay phin mun. Tt c mi ngi u c
v nh trt c gnh nng, tr mt nhn vt, y l lo gi trong
nhm, ngi i m khng c tu thuc.
Lo gi ny, c v l ngi c hn c, mc d lo c mt b mt
khng r thuc nc no, hi u, v hi n mc tng nh nhn
thn. Mi ln i ngang trc tng c B ng Trinh mi
thuyn, lo li b ci m d ra, v ngi ta thy c nhng mch
mu cng phng, lo suy, trn s. Lo qun mt loi o chng
sn v rch thng, bng vi cho nu orsext, ch che giu c

114
phn no ci o nt va b va cht, v c khuy mc kn n tn c
nh o thy tu. Hai bn tay th ra ngoi t o v chp li mt cch
t nhin do thi quen cu nguyn. C th ni lo ta c v mt ti
nht; v din mo ch yu l mt th phn quang, v cho rng
ngh khng c mu sc l sai. V mt ny tt nhin l b ngoi ca
mt tm trng l lng l hp thnh ca nhiu mu thun, mt s
mang sc thin, mt s ln mu c, v i vi nh quan st l biu
hin mt ci g gn nh nhn hu c th ri xung di chn h
hoc vt ln trn con ngi. Tm hn vn c nhng hnh thi
hp nh th. Trn khun mt ny c ci g rt kh phn tch. B
mt y t n ch tru tng. Ngi ta hiu con ngi ny
tng bit tin v ca ci c l s tnh ton, v d v l s khng.
Trong nt thn nhin ca lo c l ch b ngoi thi, c in du vt
ca hai v st , v st ca con tim, c im ca tn ao ph,
v v st ca u c, c im ca vin quan li. C th khng
nh, v ci qui n cng c kiu hon chnh ca n, rng i vi
lo mi vic u c kh nng, k c xc ng. Nh bc hc no
cng c phn ging xc cht; con ngi ny l mt nh bc hc.
Ch nhn thy lo ngi ta on ngay ra ci khoa hc in du trn
c ch v trong nhng np o ca lo. l mt b mt ho thch
m v nghim trang li tri ngc vi v linh hot y np nhn
ca con ngi thng tho nhiu th ting n ni ho ra nhn nh.
Tuy vy vn nghim ngh, chng c g gi di nhng chng c g
l v lim s.

115
Mt con ngi m mng bi t. y l con ngi m ti c bt
phi trm t. Lo c cp lng my ca mt tay bun x g bin
i v v nhn ca mt v tng gim mc. Mi tc tha tht hoa
rm ca lo bc trng hai bn thi dng. Ngi ta cm thy
lo con ngi theo o Thin cha b cc thuyt nh mnh Th
Nh K bin thnh phc tp. Bnh thng phong ni cc lm bin
dng nhng ngn tay gy guc; vc ngi cao nhng ca lo nom
rt bun ci; lo c bn chn thu th. Lo bc thong th trn
boong, khng nhn mt ai v t tin v nham him.
Hai con ngi lo m h y ci nh m chiu ca mt tm hn
chm ch nhn bng ti, v ph thuc vo nhng lc lng tm
tri dy. Chc chc tn u ng, hp tp, nhanh nhn, i theo
nhng hnh ch chi gp trn thuyn, li n ni vo tai lo. Lo gi
ch gt hay lc u tr li. C th ni y l tia chp hi kin
tri m.

3. NHNG CON NGI BN CHN TRN MT BIN

NG

Trn thuyn c hai ngi m chiu lo gi v vin ch thuyn

m ta khng nn ln ln vi tn u ng; vin ch thuyn m
chiu v bin c, lo gi m chiu v im tri. Mt bn khng ri
mt khi sng nc, mt bn dn mt gim st tri my. Lung
nc l mi lo u ca vin ch thuyn, lo gi dng nh ng vc
thin nh. Lo rnh n tinh t qua tt c cc khong tri my.

116
Giy pht ny tri vn sng, mt s sao bt u lm tm le li trn
mn tri trong.
Chn tri tht khc thng. Sng m y lun lun bin i.
Trn mt t c nhiu sng hn v trn bin c nhiu my hn.
Ngay trc lc ra khi vnh Porlan vin ch thuyn lun lun lo
ngi v sng nc lp tc lu tm t m n mi cng vic. Y
trng ch ra khi mi vnh. Y kim tra li dy lo, dy chng, dy
trc xem c tt khng, l nhng cng vic phng xa ca mt
ngi ang nh lm nhng chuyn liu lnh v tc .
Thuyn hi chi mi, hn ng li n gn nm mi phn, y l
nhc im ca n.
Vin ch thuyn lun lun ht xem la bn li cm com pa, v
ngm qua ng knh cc vt trn b xc nh chiu gi. Thot
tin l mt th gi hiu hiu thi ngang; y khng c v g kh chu
v ngn gi ny mc d c chch hng i mt nm su vch.
Y tranh th ch thn nm ly cn li, c v nh ch tin mnh
khi ph hoi sc lc, hiu qu ca bnh li c duy tr nh kho
r nc nhanh.
Thuyn i cng nhanh khc bit gia lch tht s v lch
theo mt thy cng ln, chic thuyn hnh nh hng nhiu v gc
gi hn trn thc t. Thuyn khng gp gi xin v i khng tht
ng hng, nhng ngi ta ch bit c lch tht s khi gp
gi pha sau. Nu thy trn my c nhng vt di chu u vo
mt im chn tri im l gc gi; nhng chiu hm y c

117
nhiu gi qu, v chiu gi tht m h; v vy tay ch thuyn
khng tin vo nhng o gic ca chic thuyn.
Y va rt r va to bo trong tay li, y la theo chiu gi, ch
nhng lc c thay i t ngt, thn trng khi chch hng, khng
cho thuyn lao nhanh, quan st khi thuyn tri, ghi nhn nhng
lc tay li kh git, mt n mi trng hp chuyn ng, n
nhng lc tc r nc khng u, n nhng cy g tri git,
lun lun gi cch b bin ang men theo mt phn t gc gi
v s xy ra s bin, v nht l gi cho gc gia chong chng
ch gi v sng thuyn c to hn gc ca bum, v gc ch
trn la bn lun lun ng ng, do la bn b qu. Mt y lun lun
ci gm, quan st tt c mi hnh dng ca mt nc.
Tuy vy cng c ln y ngc mt nhn khong khng v c nhn
ra ba ngi sao trong chm Thn Nng; my ngi sao c gi
l ba v o s, v nhng hoa tiu Ty Ban Nha ngy xa c mt
tc ng c: Ai trng thy ba v o s th khng xa Cha lm.
ng lc vin ch thuyn nhn tri th u thuyn ng kia lo
gi cng lu bu mt mnh.
- n ging ng V binh, v c sao Tm cng chng thy u,
mc du n nh th. Khng nhn r mt ngi no ht.
Nhng tn chy trn khc chng c v g lo lng c.
Tuy nhin khi giy pht vui nhn u tin ca cuc o tu qua,
cng phi nhn thy l mnh ang trn bin vo tit thng ging
v gi bc lnh but.

118
Khng th no ngi trong cabin, qu cht li ngn ngang hnh l
v bao b. Hnh l ca hnh khch, v bao b ca thu th, v u
phi thuyn i chi m l thuyn bun lu. Hnh khch nh phi
ngi trn boong; iu nhn nhc cng d i vi cnh du c ny.
Nhng thi quen sng ngoi tri khin bn lang thang cng d thu
xp; ban m, trng sao l bn bu ca h; v ci rt gip cho h
d ng v i khi d cht na.
V li m hm y, nh ta va thy vng bng trng sao.
Tn Lnggdc v tn gc thnh ph Gin, va ch ba n ti va
ngi thu lu bn cnh my m chn ct bum, di my tm vi
che hng m cnh thu th vt cho h.
Lo gi hi ng pha trc tr tr nh tng g v nh khng
bit rt l g.
Vin ch thuyn, t ch cn li y ang ng, ct ting gi khn
khn gn ging ting ht ca th chim bn M gi l Con Ku
than; nghe ting ht tn u ng vi n gn v vin ch
thuyn bo thng hn: Etcheco jaina! Hai ting Baxc ny c
ngha l anh nng dn min ni, i vi cnh Pirn thi xa y,
l mt li m u long trng v ra lnh ch .
Ri vin ch thuyn a ngn tay ch lo gi cho hn, v cu
chuyn gia hai ngi tip tc bng ting Ty Ban Nha hi sai vn
phm v l ting Ty Ban Nha min ni. Sau y l nhng cu hi
v cu tr li:
- Etcheco jaiina, que es este hombre?
- Un hombre.

119
- Que lenguas habla?
- Todas.
- Que cosas sabe?
- Todas.
- Qual pais?
- Ningun, y todos.
Qual Dios?
- Dios.
- Como le llamas?
- El Tonto.
- Como dices que le llamas?
- El Sabio.
- En vuestre tropa, que esta?
- Esta lo que esta.
- El gefe?
- No.
- Pues, que esta?
- La alma[63]
Tn u ng v vin ch thuyn bung nhau, mi ngi tr v
vi t tng ca mnh, v ch lt sau con thuyn Matutina ra khi
vnh.
Bin khi bt u dao ng mnh.
Gia nhng qung cch ca bt sng, bin c c ci v ngoi nhn
nhn; sng nc, nhn nghing nghing tt tp, trong nh chiu
hm, ging nh nhng vng mt ng. y mt ngn sng,

120
bnh bng st mt nc, ph ra nhng vt rn v nhng ngi sao
nh mt tm knh b nm . Gia nhng ngi sao y, trong mt l
xoy, lung linh mt im ln tinh, gn ging tia phn quang nham
him ca nh sng va bin mt trong con ngi nhng con c
mo.
Thuyn Matutina, hin ngang v nh mt nh bi li dng cm,
vt qua qung ln tn d s ca bi Smbua. Bi Smbua, mt
chng ngi vt ngm ca vnh Prolan, khng phi l mt ci
p, m l mt h trng. Mt rp xic bng ct di nc, nhng
bc gh do nhng vng sng tc o nn, mt u trng trn, i
xng, cao nh mt Yungfrau nhng chm di nc, mt
Cliz[64] ca i dng m ngi th ln thong nhn thy qua lp
nc lung linh ca vc xoy trong l bi Smbua. Ging giao
long thng nh nhau y, l qui vt ly y lm ch gp
nhau, theo truyn thuyt, y ci phu khng l, c nhng xc
tu b con nhn kch x Krakeh, cn gi l con c-ni, bt v nhn
chm. Bng en khng khip ca bin c l nh vy.
Nhng hin thc ma qui y, m con ngi khng hay bit n,
biu hin ln mt nc nh mt cht sng ln tn.
Hi th k mi chn, bi Lmbua b hu hoi. Ci p chn sng
mi xy dng ph v ct khc cng trnh kin trc ngm v
i ny v sng hi d qu, cng nh ci p bo h xy dng
Croazi nm 1760 lm thay i gi thu triu n mi lm
pht. Vy m thu triu vn vnh cu; nhng vnh cu li tun
theo con ngi nhiu hn ta tng.

121
4. MT M MY KHC BC VO SN KHU.

Lo gi m tn u ng trc gi l Thng in, sau gi l Nh

Hin Trit, khng ri khi mi thuyn na. T lc qua khi bi
Smbua, lo chm ch ht nhn tri li nhn i dng. Lo nhn
xung chn li nhn ln; lo quan st k nht hng ng bc.
Vin ch thuyn giao cn li cho mt thu th, ri bc qua ng
dy cp, i xuyn t li n mi, v ti bn con ngi ng mi
thuyn.
Y n cnh lo gi nhng khng n thng trc mt. Y hi ng
cch ng sau, khuu tay p st sn, hai bn tay cch nhau, u
ci ci trn vai, mt m to, lng my dn cao, nhch mp mm
ci, y l c ch t m lng l gia chm bim v knh trng.
Lo gi, hoc do i khi quen ni mt mnh hoc do cm thy c
ngi sau lng thc lo phi ni, lin bt u va c thoi, va
ngm nhn tri bin.
- Kinh tuyn m ta nh ngc thng ln, trong th k ny c
nh du bng bn ngi sao, Bc u, gh Thin hu, u Tin n,
v sao Anginip, trong chm Phi M. Nhng chng thy sao no
c.
Nhng li c t ng ni tip nhau; dn dp, gn nh tro ra
ch khng phi do lo ni ln. Chng tri ra khi mm lo v tan
bin mt. c thoi l khi cua nhng ngn la bn trong tr tu.
Vin ch thuyn ct ngang :
- Tha ngi.

122
Lo gi, c l hi nng tai ng thi ang mi trm t, vn tip
tc:
- Chng c my sao, li qu nhiu gi. Gi lun lun ri khi
hng i qut vo b. N qut thng vo b.
V t lin nng hn bin c. Khng kh trong b nh Hn. Gi
lnh v nng ca bin c x vo t lin thay th n. Bi vy
trong khong tri rng gi thi vo t lin t khp mi pha. Vy
cn phi ivt tht di gia v tuyn ng chng v v tuyn trn bn
. Khi v tuyn quan st khng khc v tuyn bn qu ba phn
gic trn mi dm, v qu bn phn gic trn mi dm, th ang
i ng ng.
Vin ch thuyn ci cho, nhng lo gi vn khng trng thy y.
Con ngi y, hu nh khoc o trng i hc cxfc hay
Gtinh, vn khng thay i th ngi kiu ngo ngang ngnh ca
mnh. Lo quan st bin c theo kiu ngi tng tri sng nc v
con ngi. Lo nghin cu sng, nhng gn nh lo xin n lt
mnh c ni trong ting m m ca sng, v dy cho sng mt
iu g . Trong lo va c ng gn va c ng thy on
mng. Lo c ci v ca nh thng thi dm v y bin.
Lo tip tc bn c thoi, c l lm ra cng ni cho ngi khc
nghe.
- Cng c th chng c, nu c mt bnh xe ch khng phi
mt ci cn g. Vi tc bn dm mt gi, mt sc mnh ba
mi livr[65] ln bnh xe c th to nn ba mi vn livr kt

123
qu vo hng i. V hn th na v c nhng trng hp ngi ta
quay lun thm hai vng.
Vin ch thuyn ci cho ln th hai v ni:
- Tha ngi
Mt lo gi nhn chng chc vo y. Ci u quay m ngi khng
nhc nhch.
- Gi ti l tin s.
- Tha ngi tin s, ti l ch thuyn.
- c - lo tin s p.
Lo tin s, t y ta gi lo nh th, dng nh ng i thoi:
- ng ch, ng c ke Anh 45 khng?
- Khng.
- Khng c ke Anh, ng khng th tin v pha trc, cng khng
th tin v pha sau.
- Ngi Baxc - vin ch thuyn p li - tng tin trc khi c
ngi Anh.
- Phi coi chng gi y.
- Ti gim dn tc khi cn.
ng o vn tc thuyn ri ch?
- Vng.
- Lc no?
- Ban ny.
- Bng cch no?
- Bng my ls[66]
- ng c ch n mt g my ls y ch?

124
- Vng.
- ng h ct vn ng ba mi giy?
- Vng.
- ng c chc ct khng lm mn ci l gia hai ng khng?
- Chc.
- ng th li ng h ct bng chuyn ng ca mt hn n
sng ho mai treo.
- u mt si dy bp, bc v gai ngm k ch g? Khng c
g phi nghi ng c.
- ng c vut sp vo si dy, phng n di ra khng?
- C.
- ng c th li my ls khng?
- Ti th li ng h ct bng vin n sng ha mai v th li
my ls bng vin n i bc.
- Vin n i bc ca ng ng knh bao nhiu?
- Mt pi[67].
- Nng y.
- y l mt vin n c ca chin thuyn c, chic la Casse de
Pargrand.
- Ca Hi qun Ty Ban Nha?
- Vng.
- V n ch c su trm lnh, nm mi by thu th v hai
mi i bc?
- iu y th v m thuyn bit.
- ng lm th no o sc nc p vo vin n i bc?

125
- Bng mt lc k c.
- ng c xt n mc nc y vo si dy treo vin n y ch?
- Vng.
- Kt qu ra sao?
- Sc nc p l mt trm by mi livr.
- Ngha l thuyn mi gi i c bn dm Php?
- V ba dm H Lan.
- Nhng ch l thng d ca mt vn tc r nc trn vn tc
bin.
- Hn ri.
- ng i v u?
- n mt ci tiu loan m ti bit, nm gia Lyla v Xanh
Xbaxching.
- t gp vo v tuyn ca ni n.
- Vng. C chch ht sc t.
- Coi chng gi v ngun nc. Ci trc kch thch ci sau y.
- Trai dores[68].
- Khng c chi by. Bin c hiu y. Khng c chi g ht.
C bit quan st thi.
- Ti quan st v ang quan st. Thu triu lc ny ang chng
li gi; nhng chc na, lc n chy cng vi gi th chng ta s
nguy to.
- ng c bn khng?
- Khng. Bin ny th khng c.
- Th ng i m?

126
- u. Ti c la bn.
- La bn l mt mt. Bn l mt na.
- Anh cht vn nhn thy.
- ng lm th no o gc ca hng thuyn v sng thuyn.
- Ti c compa thin sai, v ti li on thm.
- on l tt; bit th tt hn.
- Crixtp[69] cng on.
- Lc c sng m v khi hoa gi quay lung tung th khng cn
bit da vo u m nh hng gi, th l cui cng chng c
im c chng m cng chng c im sa i. Mt con la c
bn vn hn mt lo thy bi vi sm ng ca lo.
- Cha c sng m trong gi bc, v ti khng thy c l do g
phi bo ng.
- Thuyn b l nhng con rui trn tm mng nhn ca bin c.
- Hin gi tt c trong gi v sng u kh tt.
- Nhng chm en lung linh trn sng, l nhng con ngi trn
i dng.
- Ti chng thy c iu g xu trong m nay c.
- C th xy n mt iu b n m ng kh thot c.
- n gi pht ny mi vic u tt.
Mt lo tin s nhn chm chm vo hng ng bc.
Vin ch thuyn tip tc:
- C n vnh Gaxcn l ti bo lnh ht. A! Cn g na, y l
nh ti. Ci vnh Gaxcn ca ti, ti nm chc n m. N l mt
ci chu thng hay ni gin, nhng y ti bit r tt c nhng

127
mc nc cao v tt c nhng u im ca y; bn trc Xan
Xiprian, v s trc Xizac, ct mi Pna, cui Buc
Mimizng, 133 v ti bit mu sc ca tt c mi th cui.
Vin ch thuyn ngng ni; lo tin s khng thm nghe y na.
Lo nhn ngm pha ng bc. Trn b mt gi lnh c mt ci
g k l.
Tt c hi hng c th c c trn mt ci mt n bng u
biu hin trn . Ming lo thot ra hai ting:
- Tt lm.
Con ngi ca lo bng hon ton tr thnh nh con ngi c v,
trn xoe, n to ra v kinh ngc khi quan st mt im nh trong
khng trung.
Lo ni thm.
- ng th. Cn ti, ti ng .
Vin ch thuyn nhn lo.
Lo tin s li ni tip, vi bn thn hay vi mt con ngi no
trong vc thm.
Ti ni phi. Lo nn lng, mt mi lc mt m to thm nhn
tht chm ch vo im lo trng thy, v ni tip:
- N t xa n, nhng n bit vic n phi lm.
Khong tri m mt v tr c lo tin s tp trung Vo, i din vi
pha mt tri ln, c soi sng bi nh chiu t bao la nn cng
gn nh bi nh ngy. Khong tri rt nh hp v xung quanh
c nhng mnh hi nc xam xm ton mu xanh l, nhng mt
th xanh l gn sc ch hn sc thin thanh.

128
Lo tin s ngonh hn v pha bin c v t lc ny khng nhn
vin ch thuyn na, a ngn tr ch vo khong tri v ni:
- ng ch, ng thy khng?
- G c?
- Ci kia.
- Kia ka. Mt cht xanh l. Vng.
- G th?
- Mt khong tri.
i vi nhng ai ln tri - lo tin s ni. Cn i vi ai khng ln
li l vic khc.
V lo nhn mnh nhng li b him trn y bng mt v nhn
chm m vo bng ti.
Im lng mt lc.
Vin ch thuyn, ngh n hai ci tn m tay th lnh gn cho con
ngi kia, lin t t cu hi: Mt thng in? Hay mt nh hin
trit???Ngn tay tr xng xng v cng ca lo tin s vn
nh dng li ch v ci gc xanh l ng c ca chn tri.
Vin ch thuyn nhn k khong tri xanh .
- ng - y lu bu - khng phi tri xanh, m l my.
- My xanh nguy hi hn my en - lo tin s ni. V lo tip
thm:
- l my tuyt.
- La nube de la niene - vin ch thuyn ni, nh tm hiu r hn
bng cch t dch li cu ni trn.
- ng c bit th no l my tuyt khng? - lo tin s hi.

129
- Khng.
- Chc na ng s bit.
Vin ch thuyn li nhn k chn tri.
Va quan st vng my, vin ch thuyn va ni kh:
- Mt thng gi to, mt thng ma rn, ging kho, hai khc, tt c
m ng ca ngi Axtuyri chng ta l th. Ma ca chng ta
nng. Chng ta ch c my trn ni. Coi chng tuyt l? Tuyt l
th tuyt c cn bit g u; tuyt l l con th d.
- V cy nc l con qui vt - lo tin s ni.
Ngh mt lc, lo tip thm:
- Kia n n kia ri.
Lo li ni:
- Nhiu gi cng honh hnh mt lc. Mt ngn gi to t hng
ty, v mt ngn gi rt chm t hng ng.
- Ngn gi kia l tn gi di - vin ch thuyn ni.
m my xanh ln dn.
- Nu tuyt - lo tin s tip - ng s khi n t trn ni lao xung
th th ngh xem n th no khi n t i cc v Mt lo m
c. m my ng nh to dn trn mt lo cng nh ang to
dn chn tri. Lo li ni tip vi mt m sc m mng:
- Mi giy mi pht u gp phn lm nn mt gi, tri ang
h m.
Vin ch thuyn li thm t cho mnh cu hi:
- Mt thng in chng?

130
- ng ch - lo tin s ln ting, con ngi lun lun xoy cht vo
m my - ng c i nhiu trn bin Mngs[70] khng?
Vin ch thuyn p:
- Hm nay l ln u tin.
Lo tin s b m my xanh thu ht v, nh ming bt bin ch ht
nc c chng, lo cng ch lo u c hn, nghe cu tr li ca vin
ch thuyn, t ra thng hi nhng khng qu mt ci nhn vai
kh:
- Sao th?
- Bm ngi tin s ti ch quen i Iclng thi. Ti thng i t
Phngtarabi n Blek-Hacbua hoc Akin, l hai hn o. i
khi ti cng c n Brasipun, mt hi gic ca x Gal. Nhng
bao gi ti cng li qua cc o Xinli. Ti khng bit bin ny.
- Nghim trng y. Tai ho cho k no ch mi bit bp b i
dng. Bin Mngs l mt bin cn phi c thng thuc k. N
l mt con nhn s[71]. Phi coi chng y bin.
- Chng ta ang trong vng hai mi lm si nc.
- Phi n cho c ch nm mi lm si, nm pha mt tri
ln, v phi trnh ch hai mi si pha mt tri mc.
- Dc ng chng ti s o mc nc.
- Bin Mngs khng ging nh bin khc. Thu triu dng cao
n nm mi b u thng, cui thng v ch hai mi b ch
nc ng. y, nc rt khng phi l triu xung v triu
xung khng c ngha l triu lui. H! Ti thy ng c v hoang
mang tht ri.

131
- m nay chng ta s o.
- Mun o phi ng li m ng li khng th ng li.
- Ti sao?
- Ti gi.
- Chng ti s c.
- Gi to l mt li gm nhn thc vo cnh sn.
- Chng ti s o, tha ngi tin s.
- ng khng th ch gi sn ra mt cch khinh sut.
- Tin tng vo Cha.
- Hy d dt trong li ni. Ch c nh d ni n ci tn d ni
gin.
- Ti s o, ti bo vi ngi th.
- Nn khim tn. Lt na ng s b gi tt vo mt cho xem.
- Ti mun ni l ti s c gng o nc.
- Sc nc khng cho hn ch chm xung v dy s t. H ! ng
mi n vng ny ln u tin m?
- Ln u tin.
- Vy th, trng hp ny, ng ch, ng hy lng nghe.
Ging ni ca hai t lng nghe oai nghim n ni vin ch thuyn
phi ci cho.
- Tha ngi tin s, ti xin lng nghe.
- Ko bum mn tri ln v i st vo b mn phi.
- Ngi mun ni sao?
- Dng mi theo hng ty.
- Caramba!

132
- Dng mi theo hng ty.
- Khng th c.
- Ty ng. iu ti bo vi ng, l v nhng ngi khc. Cn ti,
ti chp nhn.
- Nhng tha ngi tin s dng mi theo hng Ty.
- Vng, tha ng ch.
- Gi ngc m!
- Vng, tha ng ch.
- Thuyn chm nh qu s!
- La li khc. Vng. tha ng ch.
- Thuyn ang ci lng nga.
- Vng, tha ng ch.
- E ct bum gy mt!
- C l.
- Ngi mun ti li v pha ty!
- Phi.
- Ti chu thi.
- Th th ng c vt ln vi bin c nh ng mun.
- Phi ch cho gi tr .
- Gi s khng tr sut m nay.
- Ti sao?
- y l mt qut gi di mt nghn hai trm dm.
- i ngc con gi ! Khng th c.
- Dng mi theo hng ty, ti bo ng!
- Ti xin c gng. Nhng d sao chng ta cng s chch hng.

133
- Nguy him y.
- Gi bc ui ta sang ng.
- Ch i sang ng.
- Ti sao?
- ng ch, ng c bit hm nay ci cht ca chng ta tn l g
khng?
- Khng.
- Ci cht tn l pha ng.
- Ti s li sang pha ty.
Ln ny lo tin s nhn vin ch thuyn, v nhn bng cp mt
xoy mnh nh cm mt t tng vo c. Lo quay hn ngi v
pha vin ch thuyn v thong th, tng ting, tng ting mt, ni
ln nhng li sau y:
- Nu m nay ng gia bin khi m chng ta nghe c ting
chung th thuyn i t.
Vin ch thuyn kinh ngc, nhn chm chm lo gi.
- Ngi nh ni sao?
Lo tin s khng p. V nhn ca lo t ny gi th l, lc ny
tht li. Mt lo nhn vo trong. Hnh nh lo khng nhn thy cu
hi ngc nhin ca vin ch thuyn. Lo ch chm ch vo nhng
g lo ang lng nghe bn trong. Mi lo bt gic tht ln my li
sau y, nh nh nh mt ting th thm:
- n lc cho nhng linh hn en ti c ra sch.
Vin ch thuyn bu mi rt ngha khin ci mi ci st xung
vi c pha di mt.

134
- Thng in hn l nh hin trit - hn lu bu.
Ri hn lng xa.
Tuy vy hn vn hng mi thuyn v pha ty.
Nhng sng gi c ln dn.

5. ACQUANON.

mi kiu cng phng lm bin dng lp sng M, ng thi

lm gin n tt c cc im chn tri, y nh c nhng ci mm
v hnh thi cng nhng ti da ca bo tp. Hnh dng my tr nn
ng lo ngi.
m my xanh chim lnh ton b nn tri. By gi, pha ty
cng nh pha ng, u thy c my xanh.
N tin ngc chiu gi bc. Gi tri vn hay c nhng mu thun
nh vy.
Bin c va lc ny c vy bay gi li c da. Con rng y vn nh
th. Khng phi c su na, m l trn. Lp da mu ch bn thu,
c v dy dn, nhn nhm, nng n. Trn mt, sng bin si tm
tng m tng m nh nhng th ung nht trn trn ri bc v.
Bt nc y ht mt loi phong hi.
Chnh vo lc y chic thuyn, m t xa em b b b ri cn nhn
thy thp ngn n hiu ca n ln.
Mi lm pht tri qua.
Vin ch thuyn a mt nhn lo tin s. Lo khng ngi trn
boong na.

135
Ngay lc vin ch thuyn va b i, lo tin s ci gp ci thn
hnh hom hem ca lo di tm o khoc mc trong nh v bc
vo cabin. Ti y, lo ngi cnh bp l, trn mt thanh g; lo rt
ti ra mt l mc bng da v mt ci v bng da d, lo mc v
ra mt t giy gp t c k, vy bn, vng; lo m t giy ra, ly
mt cy bt trong ti l mc, tri v ln u gi, tri t giy ln v,
v di nh n soi sng tn u bp, lo bt u vit trn mt sau
t giy. Sng bin lc d qu lm tr ngi. Lo tin s vit rt lu.
Va vit, lo va nhn ci bu ru m anh chng Prvng
mi ln thm t vo mn xp li tu, nh hi kin v vic cho
thm gia v.
Lo tin s n ci bu khng phi v n ng ru m v mt
ci tn an trn nn v my, bng ci lun gia my trng.
Trong bung kh sng nn c th c c ci tn .
Lo tin s, dng tay, nh vn khe kh:
- Acquanon.
Ri lo ni vi tn u bp :
- Ti cha n ci bu ny. C phi trc n ca Acquanon
khng?
- Acquanon, thng bn ng thng ca chng ti y ? - tn u
bp hi - ng y.
Lo tin s ni tip:
- Acquanon, ngi Flamng x Flngr phi khng?
- Phi.
- Hin ang b t ch g?

136
- Phi.
- Trong vng lu Satam?
- Bu ru ca n y - tn u bp tr li - n l bn thn ca ti.
Ti ct gi ci bu tng nh ti n. i, bao gi th chng ti
mi li gp n? Phi, ci bu hng ca n y.
Lo tin s li cm bt v li cht vt vit nhng dng ch hi
ngng ngoo trn mnh giy. Chc hn lo cng c mun vit
cho tht r rng d c. Mc du thuyn chng chnh v tui tc
lm run tay, lo cng hon thnh c iu lo mun vit.
Va kp thi, v thnh lnh bin nh mt ci rt mnh. Mt t
sng d chp ln chic thuyn v ngi ta cm thy sp m u
lp v khc hi hng ca thuyn b n tip phong ba.
Lo tin s ng dy, n cnh bp l, mi ln sng git lo li
khuu gi mt cch thng minh, c h vo ngn la cnh ni
nhng dng ch va vit xong, gp t giy b vo v, ri b v v
l mc vo ti.
Bp khng phi l phng ti nht trong cch sp xp ni tht ti
tnh ca chic thuyn, n rt ring bit. Tuy nhin ci ni vn ung
a. Tn Prvng ng trng chng.
- Xp c y - hn ni.
- cho c n n - lo tin s p.
Ni xong lo quay ln boong.

6. H TNG C GIP

137
Sut thi gian mi lc mt thm bn tm ; lo tin s im qua
ton b tnh th, gi c ngi no gn lo th c nghe
nhng li sau y thot ra t mi lo :
- Lc dc nhiu qu, m lc ngang li khng c my.
B ci cng vic en ti ca tr c thc tnh, lo tin s ngi sot li
t tng nh mt ngi th m ln xung ging su.
Tuy trm t nhng lo khng pht no sao nhng vic quan st
bin c. Quan st bin c l giy pht m mng.
Cc hnh ti tm ca sng nc lc no cng qun qui, sp bt
u. Mt ting than th thot ra t khp mt bin. Nhng vic
chun b bun thm m h, ang c tin hnh trong cnh tri
nc mng mnh. Lo tin s quan st nhng ci trc mt v
khng st mt chi tit no c. V li trong v nhn ca lo chng
c mt t g gi l thng ngon. Khng ai thng ngon a ngc.
Mt cuc chn ng rng khp hy cn ngm ngm, nhng r
nt trong xo ng ca tri my sng nc, lm r thm v ngy
cng lm mnh thm sc gi, hi nc v sng bin. Khng g
ng nhin v phi l nh i dng. Tnh cht phn tn lun lun
gn lin vi uy lc ca n, v l mt trong nhng yu t ca s
rng ln . Lc no sng nc cng ng h v chng li. N ch
t tht ri t ci. Pha ny sng tn cng, pha kia sng gii
thot. Khng c o nh no nh sng nc.
Lm sao v ni nhng ch nhp nh lin tip tht tht h h,
nhng thung lng, nhng vng nm, nhng lng ngc v, nhng
hnh phc tho y? Lm sao din t c nhng ch bt nc dn

138
dp, ln ln c ni non v mng nh. Ci khng t ni ngay ,
khp mi ni, trong ch rch, trong ch nhn, trong lo u, trong
mu thun, trong nh sng chp chn, trong nhng gii my bung
thng, trong nhng mi vm lun lun sp , trong tan r hon
ton v trong v thm th ca ton b cnh thc lon ny.
Gi bc va chuyn sang chnh bc. Trong th hung hng n rt
thun v rt cn cho vic ri khi t Anh, n ni vin ch thuyn
Matutina quyt nh ging ht bum ln. Chic thuyn ln trn
vo bt sng, nh phi nc i dong ht bum, gi ng sau chm
t ngn sng ny sang ngn sng khc, in lon v vui v.
Bn tu thot, hn h, ci ha h. Chng v tay hoan nghnh
sng, nc, gi tri, bum li, tc , cuc trn chy, tng lai
cn cha r. Lo tin s dng nh khng nhn thy h, vn trm
ngm suy ngh.
Bao nh ngy cn li b che khut ht.
Pht giy l pht giy m em b chm ch ng trn vch bin
xa l mt ht chic thuyn. Cho n lc y, mt n vn chm
chm v nh dn vo chic thuyn. Ci nhn y c tham d g vo
s mnh khng? Khi qung cch xa nha chic thuyn v khi
khng nhn thy g na, em b lin xm xm i v pha bc, trong
lc chic thuyn i v pha nam.
Tt c chm su vo m ti.

7. NI HI HNG THING LING

139
V pha h, nhng ngi trn thuyn, hn hoan v hn nhn mnh
t th ch li xa sau lng v b dn mi. Vng cung ti en ca
i dng c t t cong ln, lm mng dn trong nh hong hn
Porlan, Puycbc, Tinsan, Kimorit hai Matorave, nhng di vch
ni m trong sng v b bin lm m hi ng.
Nc Anh mt hn. Xung quanh bn ngi o tu ch cn li bin
c.
Thnh lnh tri m bng ti khng khp.
Khng cn cnh bt ngt na, cng khng cn khong khng na;
bu tri l mt khi en ngm khp kn trn chic thuyn con.
Tuyt bt u sa chm chm.
Mt t bng tuyt xut hin. Tng nh y l nhng hn ma.
Khng cn thy t g trong trng ua ca gi lng na. Ngi ta
t cm thy b b mc. Tt c nhng g c th c c u ,
u l cm by.
ch chng ta, hin tng a cc rng ly nc thng m u
bng cnh ti sm nh vy ca hang ng.
Mt m my rt to, m c, tng t pha di mt con giao
long, nng ln bin c, v c nhng ch ci bng tm bm li
dn cht vi sng nc. Mt vi ch dn cht ging ht nhng
ci ti thng, bm phng bin ln, x hi ra ri li ht y nc
vo. Nhng im ht nh vy lm dng ln y trn mt sng
nhng ct bt hnh chp nn.

140
Cn bo phng bc p ln chic thuyn con, chic thuyn con
xng vo gi bo. Gi v thuyn lao b vo nhau nh lng m
nhau.
Trong cuc chm trn m u in lon ny, khng mt l bum
i no cun li, khng mt l bum tam gic no h xung, khng
mt mp bum no b gp, cuc o tu l mt cn m sng khng
khip. Ct bum ku rng rc, on ra pha sau nh s hi.
bc cu chng ta, gi cun thng xoay t tri sang phi, cng
chiu vi kim ng h, di chuyn i khi mi gi n su mi hi
l. Mc du nm trung tm lc y xoay trn mnh m , chic
thuyn con x s nh ng gia vng bn nguyt thun gi, khng
lo g khc ngoi vic ng vng trc sng v hng mi vo
ngn gi trc mt, ng thi n ngn gi lc y bn mn phi
trnh nhng ngn gi sau lng v thi xin. S khn ngoan na
chng chng ch g nu gp phi gi tr lin tc. Trong vng
khng th ti c, gi thi o o rt mnh.
Khng g c th so snh vi ting gm r ca vc Su. l m
thanh d th v bin ca tri t. Ci m chng ta gi l vt cht,
ci c th khng thm d c, ci hp cht ca nhng nng lng
khng o ni, trong i khi ngi ta nhn ra mt cht rt
nh khng th thy khin phi rng mnh, ci v tr m qung ti
tm y, v Thn V tr khng hiu ni y, c mt ting ku, mt
ting ku k l, ko di, dai dng, lin tc, khng bng ting ni
nhng l hn ting st. Ting ht l cung phong. Cc m thanh
khc nh cu ht, li ru, ting ku, ging ni, thng thot ra t t

141
chim, t trng, t nhng cuc giao hp, t nhng bui tn hn,
t nhng cn nh m, cn m thanh ny l cy nc, thot ra t ci
Khng nhng li l Tt c. Nhng ting khc tiu biu cho linh
hn v tr; ting ny tiu biu cho qui vt. l ging d hnh
ang go rng. l ci khng r, c ci mp m ni h. Tht
l bi t v khng khip. Nhng ting m m i p nhau ngay
trn u v bn ngoi con ngi. Chng dng cao h thp nhp
nh, to nn nhng t sng ting ng, lm tt c mi s bt ng
hung d i vi tr c, c lc n ngay bn tai ta nh ting kn ng
nhc c, c lc khn c xa xm; ting n o chong ngp
ging nh mt ngn ng, m qu tht l mt th ngn ng, l
c gng ca tri t ni ln, l ting bp b ca diu huyn.
Trong ting oa oa biu l m h tt c nhng g m cnh hi
hp rng ln ti tm phi hng nhn, chu ng, au kh, chp
nhn v vt b. Thng khi n mt tr, n nh mt cn au c
tnh, th m ch l cn ng kinh thng thng ch khng phi
chuyn s dng sc mnh; ngi ta tng c xem mt cnh
nho ca i c vo chn v bin. C lc thong thy s i quyn
uy ca vt cht, khng bit manh tm no mun i li cnh
hn mang vi to ho. C lc li l ting than van, khng trung rn
r v t minh oan, mt ci g nh trn gian c bin h; ngi ta
tng v tr l mt v kin co; ngi ta nghe ngi ta c nm
c l l, cn nhc ci phi ci tri ng s; ting rn sit ca
bng ti dai dng nh php tam on-lun. T duy hoang mang
cc , l do tn ti ca nhng chuyn thn thoi v c cc thuyt

142
a thn l . Thm vo ni hi hng ca nhng ting th thm v
i y, l nhng hnh dng phi phm m h, l nhng khe vc lng
ln trn my, l nhng qui vt ca Dim vng hu nh c xc
nhn. Khng mt khng khip no snh kp nhng ting thn thc
, nhng ting ci nhng ting v m du , nhng cu
hi v tr li ri rm , nhng ting gi th h khng quen bit
.
Con ngi khng bit s ra sao trc cu thn ch rng rn . N
ci gp trc s b him ca nhng m iu khc nghit . C
iu g n ? Chng ngha l g? Chng e do ai? Chng van xin
ai? Dng nh y l mt cnh t xch x lng. L ting go tht
ca khe su gi vc thm, ca khng kh gi nc ngun, ca gi
tri gi sng bin, ca ma ngn gi cho rng ni, ca nh tri
gi cho lng t, ca ngn sao gi cho bt sng, l r mm t
tung ca vc thm, tt c cnh no ng y b mi bt ho b mt
no vi nhng lng tm c c lm cho thm phc tp.
Cnh n o ca m ti cng khng km phn su thm hn cnh
im lng ca n. Ngi ta cm thy trong y c s phn n ca v
nh.
m ti l mt s c mt. C mt ca ai? V li gia m trng
v tm ti phi phn bit.
Trong m trng c ci tuyt i; trong tm ti c ci phc tp.
Ng php, kiu lun l y, khng chp nhn s t cho tm ti. m
trng ch c mt, tm ti th nhiu.

143
Lp sng m y ca b mt m trng l cnh phn tn, cnh
nht thi, cnh sp , cnh bi thm.
Ngi ta khng nhn thy y na, ngi ta cm thy ci thc t
kia.
Trong bng ti v bin v v nh, c mt ci g hay mt ngi
no , sng ng; nhng ci sng ng li nm trong ci cht
ca chng ta. Sau bc ng trn gian ca ta, khi bng ti i
vi chng ta tr thnh nh sng, cuc sng bn kia cuc sng ca
chng ta s tm cht chng ta. Trong khi ch i, hnh nh n
ang s nm chng ta. Tm ti l mt p lc. m trng l mt
th xm chim linh hn chng ta. C nhng gi pht gh tm v
trng i m chng ta cm thy ci pha sau bc tng phn m
ln t chng ta.
Khng bao gi v nh li hin nhin nh trong bo bin. Hi hng
lc y li c thm cht k quc. K chn ng hnh ng con
ngi, v thn H phong Hon v thi xa, nm trong tay, nho
nn s kin theo ring, ci nguyn t khng vng chc, ci ri
rc v cng, ci sc mnh tn mn khng thnh kin. B mt ,
tc l bo tp, lun lun tip nhn v thi hnh khng bit nhng
thay i no ca ch, b ngoi hay thc t.
Cc nh th ca mi thi i gi l giy pht bt thng ca
sng nc.
Nhng lm g c giy pht bt thng.

144
Nhng iu kinh ngc m chng ta thng t tn trong thin
nhin l chuyn bt thng, v trong vn mnh l ngu nhin, iu
l nhng mu nh lut cm on c.

8. NIX ET NOX[72].

c im ca bo tuyt l m ti. V ngoi thng thng ca

thin nhin trong ging bo l t lin hoc bin c ti m, bu tri
xm xt, nay b o ln; bu tri cht ti en, i dng bng trng
xo. Bn di, bt nc, bn trn u minh. Mt chn tri khi ba,
mt thin nh ph tang. Bo tp ging nh pha trong mt to nh
th ln cng vi. Nhng khng c n uc trong to nh th ln
. Khng c n Xanh-Elm vi nhng u sng, khng c tn
la, khng c ln tinh, ch c bng ti mnh mng. Cung phong
a cc khc cung phong nhit i ch mt bn thp chy tt c
mi ngun sng, cn mt bn dp tt ht thy. Trn gian t nhin
tr thnh mt ci vm hm ngm. T ch ti en mt th bi
ct lm tm nht nht ri xung l lng gia bu tri v bin c.
Nhng chm l nhng bng tuyt, tri trt, lang thang, bnh
bng.
Mt th g nh nc mt ca mt tm khn lim sp sng dy v
c ng. Thm vo cnh gieo rc l mt ngn gi bc in
cung. Mt khi en ngm nt tan thnh bi trng, tn hung d
ng trong bng ti, tt c n o m m a c th c c, mt
cn phong ba di mt ci nh tng, bo tuyt l nh vy y.

145
Bn di, i ng rung chuyn, ph ln nhng vc su khng
khip khng lng.
Trong gi a cc, vn c in, bng tuyt lp tc tr thnh nhng
ht ma v khng kh bng trn ngp nhng vin n t u
bn ti. Nc n lch tch nh b lin thanh qut.
Khng c ting st. Trong cn bo bc cc chp cng im lng. i
khi ngi ta bo mo go th vi loi chp cng c th ni
nh vy. N l mt kiu nhe rng da nt nghit ng l lng Bo
tuyt l th bo m v cm.
Khi n i qua, thng thng thuyn b cng m v thu th
cng cm. Ra khi mt vc su nh th l iu rt kh. Tuy nhin
ngi ta s nhm nu cho rng chuyn m tu tuyt i khng th
trnh c. Nhng ng dn an Mch icx v Balzin, nhng
ngi nh c voi en. Hicn i n eo bin Berinh tm hiu ca
Sng m ng, Huytxn, Mckenzi. Vngcuv, Rx, uymng
uycvin, gp ngay ti a cc nhng trn bo tuyt khc lit
nht v thot khi.
Chic thuyn con gp phi loi bo nh th v ging ht
bum, c ch xng thng. in cung chng vi cung in. Lc
Mngmeri thot khi Rung, lao chic thuyn ca ng nh bay
vo dy ni chn ngang sng Xen Bui, ng ta cng liu lnh ng
th.
Thuyn Matutina bng bng lao ti. Lc cng bum, c lc so vi
mt nc thuyn nghing n mi lm , mt gc ng s,
nhng ci sng b b ca n rt tt, dn cht xung nc nh nha

146
ng. Sng thuyn chng chu vi bo git. Chic n lng vn
soi sng pha trc. My y gi, ko l c khi u trn i dng,
co hp v gm dn bin c xung quanh chic thuyn. Khng mt
bng hi u. Khng mt cnh n bin. Ch c tuyt v tuyt. Hin
trng ca sng rt hp v ng s. Ch thy ba hay bn ngn
sng, di v tn.
Chc chc mt tia chp di mu ng lo hin sau nhng tng
lp ti om ca chn tri v thin nh.
Vt di ti cho thy cnh hi hng ca tri my.
Vc su thnh lnh rc, trn thong ni ln nhng tin cnh
ca my v nhng hnh nh tri nc o ln mt ht vo chn xa
xm, gip ta thy c i dng trn ton cnh. Trn ci nn la
, bng tuyt tr thnh mu en, tng nh l nhng cnh
bm en trong mt l la rc. Ri tt c li tt ngm.
Ting n u tin va dt, ngn cung phong, vn ui theo chic
thuyn con, lin ct ging trm u rng ln. y l t gm ng
s khi m vang lng bt.
Khng c g ng ngi bng cuc c thoi ca bo tp.
Ting r rm bun thm ging ht giy pht tm ngng ca
nhng lc lng chin u b mt, v bo hiu mt t rnh i
trong v nh.
Chic thuyn con vn in cung lao ti. Nht l hai l bum i
phi lm mt nhim v khng khip. Tri bin u en nh mc,
vi nhng tia bt bn cao hn ct bum. Chc chc nhng tng
nc li lao qua boong tu nh mt trn hng thu, v mi ln

147
thuyn chng chnh, bao nhiu l th neo, lc ca mn phi lc
ca mn tri, tr thnh by nhiu ci mm h hc, li ma bt
sng tr v cho bin c. n b vo np trong cabin, nhng n
ng li ht trn boong. Tuyt vn cun xoy bng ly mt. Sng
nc li khc nh thm vo.
Tt c u lng ln in cung.
ng lc y tn u ng ng pha sau trn khoang li, mt tay
bm vo dy chng, mt tay git chic khn qun u ra vy trong
nh n lng, kiu cng tho mn, nt mt t c, tc tai r khip,
say sa v tt c ci bng en kia, ht to:
- Chng ta t do ri!
- T do! T do! T do! tp ngi o tu cng nhc li.
Tt c bn, tay nm cht nhng dng c trn thuyn, u ng
thng dy trn boong.
- Hura[73] - tn u ng ht to.
V c bn cng ht vang trong bo tp:
- Hura!
Ting h reo va tt trong sng gi o o th mt ging ni oai
nghim vang ng ni ln u thuyn ng kia.
- Im lng!
Tt c my ci u u quay li.
H va nhn ra ging ni ca lo tin s. Bng ti dy c lo tin
s ta lng vo ct bum, n ln vi dng vc gy guc ca lo
nn ngi ta khng nhn thy lo.
Ging ni li ct ln.

148
- Hy lng tai m nghe!
Tt c mi ngi u im lng.
Lc y, trong tm ti, r rng c ting chung thnh tht ting mt.

9. PH MC BIN D

Vin ch thuyn vn cm cn li, ci ph ln.

- C ting chung? Hay lm! Chng ta ang r neo bn tri. Ting
chung chng minh ci g? Rng t lin bn phi chng ta.
Ging ni rn ri thong th ca lo tin s p li:
- t lin khng bn phi cc ngi u.
- C! vin ch thuyn qut ln.
- Khng.
- Nhng ting chung t t lin n.
- Ting chung y - lo tin s ni - t bin c li.
Nhng con ngi liu lnh kia rn c tc gy. B mt hung d ca
hai m n b hin ra trong ci vung np cabin, nh hai con
qu hin hn. Lo tin s bc ti mt bc, bng dng lnh khnh
ca lo tch khi ct bum. Ting chung li thnh tht trong m
ti.
Lo tin s ni tip:
- Gia bin khi, na ng gia Porlan v qun o Mngs c
mt ci phao hiu, neo bng xch st vo y bin v ni l l trn
mt nc. Trn phao c gn mt gi st, ging ngang gi st c

149
treo mt ci chung. Lc no gi to, sng bin u a ci phao, th
l chung rung. Chnh cc ngi ang nghe ting chung .
Lo tin s cho mt t gi bc i qua, ch cho ting chung ni
ln li, ri ni tip:
- Trong cn bo, lc gi ty bc thi, m nghe ting chung tc l
thi ri. V sao? V nu cc ngi nghe c ting chung tc l
nh c gi a n n. Th m gi th t pha ty n v bi ngm
rinhi li pha ng. Cc ngi ch nghe c ting chung khi
ng gia phao v bi ngm. Gi ang y cc ngi vo ng bi
ngm . Cc ngi ang pha bt li ca phao. Nu .pha
thun th cc ngi ng gia bin khi, nc c, trn ng an
ton, v khng c nghe ting chung. Gi khng mang
ting chung n cho cc ngi. Cc ngi i cnh phao m
khng bit c gi y. Chng ta i chch hng ri. Ting
chung chnh l ting cp bo tu thuyn sp m. By gi cc
ngi hy suy tnh i?
Trong lc lo tin s ni, th gp lc gi bc hi du, chung lng
xung, g rt thong th, tng ting, tng ting mt, v ting thnh
tht cch qung dng nh xc nhn li ni ca lo gi. Vng
vng nh ting chung cu nguyn ca vc su.
Tt c mi ngi u lng nghe, hi hp, lc ging ni ny, lc
ting chung kia.

----------------

150
[56]
Ghi ch ca vaporuos (thuvien-ebook.com) : Hin tng
Calina l hin tng khng kh b bi ph m trong sut ma h
TBN do bi b nhng cn gi mnh thi cun ln t nn t kh
[57]
Magienlng (Magellan hoc Magalhaens): nh hng hi B
o Nha tm ra ng bin i quanh di Nam M v tm ra
eo bin Magienlng (Dtroit de Magellan).
[58]
Una nube salida del malo del diabolo (V.H).
[59]
Pirn (Pyprnes); dy ni ngn cch nc Php v nc Ty
Ban Nha.
[60]
Ngi Baxc (Vng ty bc Ty Ban Nha)
[61]
M cua phi qu khch trong th cch mang Php.
[62]
Mn x lch du gim nng - mn n Tay Ban Nha c tht, rau
v gia v.
[63]
- Anh nng dn min ni, lo ka l ai th?
- Mt con ngi.
- Lo ni ting g?
- Tt c
- Lo bit nhng g?
- Tt c.
- Lo ngi nc no?
- Tt c cc nc v chng nc no c.
- Lo th g?
- Cha.
- Anh gi lo l g?
- Thng in.

151
- Anh bo anh gi lo l g?
- Nh hin trit.
- Trong bn ca anh, lo l g
- Lo l lo.
- Th lnh ?
- Khng
- Th l g?
- Linh hn.

[64]
Cliz (Colise): u trng La-m, ni cc tn Gia t
thng b vt cho th d x xc
[65]
Livr (livre) qung 500gv
[66]
Ls (lch: dng c o tc thuyn gm mt tm vn th
xung nc v mt si dy treo.
[67]
Qung 32 phn
[68]
Qun phn bi.
[69]
Tc Crixtop Clng (Christophe Colomb, 1451-1506) nh
thm him ngi tm ra Chu M u tin ngy 3-8-1492.
[70]
Bin Mngs (Manche) ngn cch nc Anh v nc Php
[71]
Tng trng cho im lng mang nhiu b him. Theo thn thoi
Hy Lp, con nhn s (u n b mnh s t) nm gia ng
v t nhng cu hi b him cho k qua ng. Ai p c th i
tip, ai khng p c th b n tht.
[72]
Ting la tinh : Tuyt v m.
[73]
Hura: hoan h.

152
 THNG CI

Phn th nht : BIN C V TRI M

IIB. THUYN CON TRN BIN C.

10. D MAN NHT L BO TP.

Trong khi y vin ch thuyn cm ly ci loa.

- Cargate todo, hombrres[74]. Ni nt lo ra, ko trc bum xung,
h tt c trn bum thp xung! Nm chc, hng ty! Li ra khi
thi! Hng thng vo phao! Hng ng ting chung! y c
bin khi. Cha phi hon ton tht vng u.
- Th xem - lo tin s ni.
Nhn y chng ti cn ni l ci phao chung y, mt th thp
chung ngoi bin, b b i nm 1802. Nhng nh hng hi gi
cn nh c ln nghe c ting chung y. N bo trc,
nhng hi mun.
Lnh ca vin ch thuyn c thi hnh lp tc. Tn Lngoc l
mt thy th th ba. Tt c u bt tay vo. Khng phi ch h
bum, ngi ta cun lun bum vo ct; sit cht tt c dy trn
thuyn li, tht nt lo mi, lo y v lo gia; ngoc dy bum
ph vo dy quai cho v nh th n c th dng lm thng chng

153
bum ngang; p thm ct bum, ng thm l chn vo ca
thuyn, l mt li bt kn thuyn b.
Thao tc tuy thc hin c hn n nhng khng phi v th m
chuch choc. Chic thuyn con li bt nguy ngp. Nhng thuyn
cun ht mi th, cng nh li bao nhiu th khng kh v nc
cng lng ln d di by nhiu. Sng t gn n chiu cao a
cc.
Cung phong nh mt tn ao ph vi v, bt u phanh xc chic
thuyn. Trong chp mt din ra mt cuc ging x khng khip,
bum t ht dy mp, cp thuyn b ph bng, g b bt tung, dy
chng b git t, ct bum gy gp, tt c nhng th g gy nt
u bay tung t. Cc dy cp to t ht, mc du mi buc di n
bn si. Sc cng ca t trng, c im ca bo tuyt, khin
cho thng cho cng d t. Chng t v gi bao nhiu, th cng
t v kh m dng by nhiu. Nhiu si xch nhy ra khi rng
rng khng hot ng c na. Pha trc m thuyn, pha sau,
hng thuyn, u on xung trc nhng p lc qu mnh. Mt
ngn sng bc mt la bn, mang theo c hp.
Mt ngn sng khc cun bng chic can treo ct bum ci,
theo phong tc k l ca ngi axtuyri. Mt ngn sng khc cun
phng c b mi thuyn v chic n lng.
Ch cn mi cn li.
Ngi ta vi thay th chic n hiu bng mt ci v lu n to
nht y bi nhi v nha ng t sng treo khoang mi.

154
Ct bum gy i, tua ta nhng mu gi rch bay phn pht,
nhng dy nh, rng rng v trc bum, lm cho sn thuyn ngn
ngang. Lc , n lm gy i mt mng mn thuyn bn phi.
Vin ch thuyn vn lun lun ng cn li, ht to:
- Chng no cn li c l vn cha tuyt vng. Phn thuyn
ngp nc vn tt nguyn. Ru! Ru! Ht ct bum xung bin?
Gii to mt boong.
Thy th cng nh hnh khch u say sa chin u quyt lit.
Ch cn my nht ru. Ngi ta ht ct bum qua mn thuyn. Sn
tu quang hn.
- By gi - vin ch thuyn ni tip - ly dy bum buc ti vo
cn li.
Ngi ta tri ngay y vo cng.
Trong lc c qun cht, y ci ha h, v ht vang vi bin c.
- Rng ln, m gi kia! Rng to ln! Tao tng gp nhiu trng
hp t hi hn th ny mi Masisac.
V khi b tri g, hn lin tm cht ci cng trong tay vi nim
vui k d do him ngho truyn tip.
- Mi vic u tt p, cc bn ! Hoan h c b Bugl! Li
sang pha ty !
Mt ngn sng ngang, rt to, ko n m m xung pha sau.
Trong bo tp lun lun c loi sng cp, th sng hung d v
quyt nh: N n ng lc, b b hi lu nh dn st bng trn
bin, ri chm dy, rng to, rt ln p xung chic thuyn lm nguy
v x tan n ra tng mnh. Bt sng nh nut chng, ph kn c

155
ui thuyn Matutina; trong cuc hn chin gia sng nc v
m trng nghe r c ting tan v rng rc. Lc sng nc tiu
tan, lc ui thuyn li xut hin, th khng cn ch thuyn, khng
cn cn li na.
Tt c b git phng.
Cn li v con ngi va c tri cht vo y i theo sng
bin trong ci m hn n gm h ca bo tp.
Tn u ng nhn trng trng vo bng ti v ht to:
- Te burlas de nosotros?[75] p li ting phn khng , mt ting
khc tip lun:
- Vt neo xung! Cu ly ng ch.
Ngi ta chy n bn trc ti. Ngi ta th neo xung. Thuyn
Bixcay ch c mt neo. Lm nh th ch mt toi neo. y bin ton
, m sng nc li in cung. Dy cp t phng nh si tc.
Neo mc kt di y bin.
C mi thuyn ch cn li c v thin thn nhn qua ng knh.
T lc , chic thuyn con ch l mt mnh lu tri dt. Thuyn
Matutina ht phng cu vn. Chic thuyn va mi y nh
c chp cnh v gn nh khng khip trong cuc chy ua, lc
ny hon ton t lit. Tt c mi th u t gy, sai lch. N
ngoan ngon vng li, cng v th ng, tun theo nhng s
in cung k quc ca sng nc. Trong c vi pht, mt ngi
ct c tay chn thay th mt con i bng, iu y ch thy bin
c. Ting th rc ca khng gian mi lc mt thm qui n. Bo
tp l mt lng phi ng s. N khng ngng tng thm phn th

156
thm cho ci khng sc thi, cho mu en. Ci chung gia bin
vn rn vang mt cch tuyt vng nh mt bn tay hung thn rung
lc.
Thuyn Matutina mc cho sng nc cun tri; mc ci nt chai
cng rp rnh nh th; n khng lt bng cho li na; n bng
bnh tng chng lc no cng sn sng nga bng nh mt con
c cht. Thot c khi nguy c , chnh l nh ci v thuyn
cn tt, hon ton khng ngm nc. Khng mt tm vn lt no
di ngn nc bc ra c. Khng c khe h, khng c l thng, v
khng mt git nc no lt vo hm thuyn. l iu ht sc
may mn v bm hng, khng dng c na. Chic thuyn con
ma nhy nom tht duyn dng trong cn lo s sng nc. Boong
thuyn qun qui nh ngi mun ma. Tng chng nh n ang
c sc ht tung my ngi b m ra ngoi. H n bm cht
vo thng cho, v cp thuyn, v x ngang, v cc u nt, roi
thng, vo nhng ch v gia mp thuyn m cc u inh co nt
c bn tay, vo vn lt lng thuyn b un cong, vo tt c nhng
ch li lm h nt thm hi. Thnh thong h li lng tai. Ting
chung mi lc mt nh dn. Hnh nh n cng hp hi. Ting
thnh tht ca n ch cn l mt ting rn r cch qung. Ri ting
rn tt hn. H ang u? H ang cch ci phao bao xa?
Chung rung lm h s hi, chung lng li lm cho h hi
hng. Gi ty bc khin h phi i theo mt con ng c l
khng th cu thot. H cm thy b li cun bi mt hi th
cung lon. Tm mng tri dt chy vun vt trong m en. Mt

157
tc m qung, khng cn g d s hn. H cm thy vc su
ngay trc mt, ngay di chn, ngay trn u. Khng phi chy
na m l ri.
Thnh lnh trong ting n o v i ca tuyt m, mt im xut
hin.
- Hi ng! - nhng ngi m thuyn cng reo ln.

11. CAXK

ng, ng l ngn hi ng Caxk.

th k mi chn, hi ng l mt hnh tr, chp xy bng gch,
trn c my chiu sng, hon ton khoa hc. c bit ngn hi
ng Caxk ngy nay gm ba ngn thp mu trng, ba ci lu
thp sng. Ba nh la y xoay chuyn trn mt h thng bnh xe
ng h chnh xc n mc ngi gc, quan st hi ng t ngoi
khi, bao gi cng i ng mi bc trn boong tu lc n sng
v hai mi lm bc lc n b che khut. Mt phng giao tiu v
vng xoay ca ci trng bt gic gm tm thu knh n rng
nhiu ngn v trn di li c hai lot vng chit quang c tnh
ton k; h thng rng bo m chng c gi bin bng nhng
lp knh dy mt ly, tuy vy c lc vn b v v chim ng bin lao
vo, l ging bm to ca nhng ngn n khng l kia. Ngi
nh cha ng, chng v lp gn b my kia cng c tnh
ton rt k. Mi th y u n gin, n khp, trn tri, chnh
xc, u vo y. Mt ngn hi ng l mt con s. th k mi
by, hi ng nh mt chm lng cm trn t lin bn b bin.

158
Kin trc ca mt thp hi ng tht cu k trng l. Ch no cng
ban cng, bao ln, thp nh, hc con, chung chim, hoa gi. Ton
l mt qu, tng ngi, hoa l, trn c, chm ni, tng to, tng
nh, v n khc ch. Pax in belle[76] ngn hi ng Eixton ghi
th. Nhn th chng ta cn nhn xt, li tuyn b ha bnh ny
khng phi lc no cng tc c v kh ca bin c. Uyxtanl
cng nhc li li y trn ngn hi ng do ng b tin ra xy mt
ni rt him ngho, trc Playmt. Thp hi ng lm xong ng
ng vo trong, cho bo tp th nghim. Bo n v cun mt
ngn hi ng Uyxtanl. V li nhng cng trnh xy dng qu
ng y l mc tiu cho cung phong t bn pha ging nh nhng
tng lnh lp lnh huy chng trn tin thu ht tn n vo
thn. Ngoi nhng tr cu k v gch, li cn nhng kiu cch
bng st, bng ng, bng g; cc kha u chm tr, ko, x
u ni bt. Khp ni, mt bn ca ngn hi ng, nh ra, gn
vo tng xen ln vi nhng hnh chm tr kiu rp, loi my
mc, c ch v b i nh ti, pa lng, rng rc, i trng, thang,
cn cu, phao cu. Trn nh, xung quanh ngn la, c nhng
kha rt tinh vi nhng chn nn bng st, trn cm nhng
khc cp dm nha thng, y l nhng ci bc chy dai dng
khng mt ngn gi no thi tt c.
V t trn xung di thp cn c thm c bin, c hiu, c lnh,
c nh, c to, c ui nheo, leo dn tng cn c, tng tng mt,
kt hp tt c cc du hiu, tt c cc kiu ngang tng nghch
ngm, ln n tn ci lng nh sng ca ngn hi ng v trong

159
bo tp to thnh mt cuc ni lon ca gi rch xung quanh
quang cnh rc chy kia. S trng tro y ca nh sng bn b vc
thm, ging nh mt thch thc, thc gic nhng ngi m
thuyn phi hng hi liu lnh.
Nhng ngn hi ng Caxk hon ton khng thuc loi .
Thi k y n ch l mt ngn hi ng gi nua, man r, ng nh
vua Hngri Nht cho xy sau khi mt chic Blngs Nep[77],
mt th dn la chy trong li st trn mt hn ni, mt ng la
hng sau mt ro st v mt mi tc la trong gi lng.
T th k mi hai, vic b khuyt duy nht cho ngn hi ng
l mt ci b l rn vn hnh bng mt th dy mc st c t bng
, lp thm vo ci lng la nm 1610.
i vi nhng loi hi ng c xa y, tr phiu lu ca chim bin
bi t hn i vi nhng hi ng hin nay. Chim chc x ti, v
nh sng thu ht, lao vo v ri xung ng la hng, ngi ta
thy chng nhy nht qua nhng linh hn en ti dy cht trong
ci a ngc ; v i lc chng li ri ra ngoi ci lng , rt
xung ni , bc khi, khp khing, m la, nh nhng con rui
chy d bn ngoi mt ngn n.
i vi mt chic tu ang lc din tp, c y thit b, v li
d vn dng cho hoa tiu th hi ng Caxk khng c tc dng; n
qut to; coi chng! N bo hiu c ngm. i vi mt chic tu
lm nn, n ch gy khng khip. V tu, b t lit v bt ng,
khng c sc chng vi sng nc lng ln in cung, khng
c ti t v chng p lc ca gi, nh c khng vy, nh chim

160
khng cnh, ch cn bit lao n ni no gi bo y ti ngn hi
ng ch cho n thy chn tn cng, bo hiu cho n ni mt tch,
soi sng cho n ch chn vi. N l ngn nn trn phn m.
Soi sng cnh ca tn khc, bo trc iu khng trnh khi, cn
nc chm bim no bi dt hn.

12. VT LN VI NGM.

S nho bng b mt y, thm vo cnh m thuyn nhng con

ngi khn kh trn thuyn Matutina hiu ngay tc khc. Ngn hi
ng xut hin thot tin khin phn khi, sau li lm cho h bun
ru. Khng lm cch no c, khng liu cch no c. Nhng
iu ni v vua cha u c th p dng cho sng nc.
Con ngi l thn dn ca vua cha, con ngi l mi vua cha
xu x. Tt c nhng g vua cha m sng, ngi ta u phi chu
ng. Ngn gi ty bc thi bt chic thuyn con vo bi Caxk.
H nh phi n .
Khng c cch no khc. H tri git rt nhanh vo bi ngm. H
cm thy y bin nh tri ln; gi th c mt ci my o cho t
t th n ch khng qu ba bn si nc. on ngi b m
lng nghe ting sng ht m m vo nhng ch nc ngm gp cc
mm ni di su. H nhn thy di ngn hi ng, gia hai
phin hoa cng sc cnh nh mt nht chm ti en, c ci eo
bin ca ci cng nh man r c l cha y xng ngi v xc
tu. l mt ming hang hn mt li vo cng. H nghe ting n
lch tch ca gin la cao trong lng st, mt sc hung tn soi

161
sng phong ba, la hng gp ma lm ri lon lp sng m,
my en giao chin vi khi , rn chng c vi rn, than hng
tung bay trong gi lng, bng tuyt nh trn chy trc sc tn
cng ca tn la tung to. Nhng mm ngm lc u cn l m
gi y hin ln r nt trc mt ngn ngang ni vi nhng
nh nhn, nhng chm st v sng ni. Cc gc cnh hn ln vi
nhng ng nt rc, cn cc mt nghing th vi nhng cu
trt long mu. H cng ti gn, khu vc ngm cng ni ln r
rt, v cao dn, gh rn.
Mt m, ci m ngi Ichlng, ht hong ln trng ht.
Thiu tn ch thuyn hoa tiu, cn tn u ng vn l thuyn
trng. Dn Baxc ai cng bit leo ni v i bin. H rt dng cm
trc tai bin, v rt tho vt trong thm ha.
n ni ri, sp ng vo ri. Thnh lnh h ti st ngn ni to
pha bc Caxk n ni n che khut c ngn hi ng. H ch cn
nhn thy ni v nh sng pha sau na thi. Ngn ni sng sng
trong sng m ging ht mt ngi n b to cao, mc en,
u i m la.
Ngn ni t ngi ti lui ny tn l Bible. N chng vo pha bc
bi ngm, cn mt nh khc, ngn tc Ghim, chng vo pha
nam.
Tn u ng nhn ngn Bible v ht to :
- Cn mt ngi tnh nguyn buc mt si cp nh vo
ngm! y c ai bit bi khng?

162
Khng ai tr li. Trn thuyn chng c ai bit bi k c thy th;
im thiu st ny th m li rt ph bin ca dn min bin.
Mt thanh g p gn ri khi mn, u a cp thuyn. Tn u
ng vi nm cht ly n bng c hai tay v ni:
- Gip ti no.
Ngi ta tho thanh g p ra. Th l c th s dng n theo
mun. T mt vt t v n tr thnh mt vt tn cng. l
mt ci s di, ton bng g si li, tt v chc, c th dng lm
dng c tn cng v im ta; gp vt nng n l n by, gp
thnh tr n l phi th[78].
- Chun b! - Tn u ng h to.
H ng hng su, g ngi bn ci ct bum gy, tay m thanh
g cha ra ngoi cp thuyn v lm lm nh mt ngn mc trc
sn tng ngm.
Thao tc tht nguy him. Thc vo ni, mt vic lm ht sc to
bo. Su con ngi c th b ht tung xung nc v sc git.
l nhng hnh thi khc nhau trong cuc chin u vi bo tp.
Sau cung phong l ngm; sau gi bo l hoa cng. Ht i
mt vi ci khng sao tm bt c, li vp phi ci khng g lay
chuyn ni.
C nhng pht giy tc ngi bc trng.
ngm v thuyn sp xp li gn nhau.
Mt mm ni l mt ti nhn sp b hnh hnh. ngm vn ch
i.

163
Mt ngn sng o o x n. N chm dt giy pht i ch. N
bc phng chic thuyn t di, nng bng ln, ung a mt lc
nh ci my phng ung a hn n.
- Chc vo - Tn u ng ht - N ch l hn ni chng ta l con
ngi.
Thanh g ng im. Su con ngi vi thanh g ch l mt. Nhng
con x trn thanh g cy vo nch, nhng h khng cm thy au.
Con sng nm chic thuyn vo ngn ni.
Cuc ng din ra.
N din ra di mt m bt nc, khng c hnh dng, che lp
ht mi din bin.
Khi m my xung bin, khi sng nc li ri xa vch ni, su
ngi ln lng lc trn sn thuyn; nhng thuyn Matutina th vun
vt chy trn dc theo ngn ngm. Thanh s ng vng v
to ra mt chuyn hng. Trong my giy ng h, ngn sng
c bung lng c th lt i, Caxk nm li pha sau chic
thuyn con. Thuyn Matutina lc ny thot khi tai nn trc
mt.
S vic nh th thng xy ra lun. Chnh mt c thc, thng bng
ct bum vo vch bin cu Vut Lacg ca sng T.
Trong vng bin him tr quanh mi Uynttn, v di s ch huy
ca thuyn trng Hamitn, chnh nh mt c n by tng t
vo ngn ni Branou - Um rng rn m tu Royan - Mari thot
khi m, mc du n ch l mt chin hm hng nh kiu cx.
Sng bin l mt sc mnh b phn gii t ngt n ni nhng

164
cch trnh n li d dng, t ra th cng c th thc hin c, ngay
c trong nhng trng hp ng d di nht. Trong bo tp c
ci mt hung th ; phong ba l con b mng, v ngi ta c th la
phnh n.
C chuyn t ng ct tuyn sang ng tip tuyn, ton b b
quyt trnh m l .
Thanh g p gip con thuyn trong vic y. N lm nhim
v ca mi cho: n thay th tay li.
Nhng mt khi th on gii thot thc hin xong, ngi ta khng
th din li. Thanh s ri xung bin. Thi gian ng lm n
bung ra khi tay my ngi n ng, vng qua mn thuyn, v mt
tm trong sng nc. Tho g mt thanh s khc tc l ph toang
c sn tu.
Phong ba li cun chic Matutina i. Tc th bi Caxk ging nh
mt vt tr ngi v ch chn tri.
Khng g c v ng ngng lng tng nh mt tng ngm
trng hp nh th. Trong thin nhin, trong v nh, ni ci hu
hnh b ci v hnh lm cho thm phc tp, c nhng hnh dng cau
c bt ng dng nh tc gin v mt ming mi phi nh.
Bi Caxk trong lc thuyn Matutina trn chy l nh vy.
Ngn hi ng li dn, ti mt xanh nht, ri bin mt.
Cnh tt ngm tht bun thm. Nhng lp sng m chng cht
ln mu la rc tr thnh khuch tn. Sc pht quang long ra
trong bao la m t. Ngn la bnh bng, chng c, chi xung,
mt hn hnh dng. Tng chng nh b cht ui. Dn la, tr

165
thnh hoa n, lc ny ch cn l mt nh la bp bng, le li, m
h . Xung quanh mt vng nh sng tan chy rng dn. Tng nh
nh sng b bp trn nn tri m.
Ting chung, ban ny l mt mi e da lng; ngn hi ng,
ban ny l mt mi e da tiu tan .Th m khi hai mi e do
y bin mt, li cng khng khip hn. Mt bn l ting ni,
mt bn l b uc. Chng c mt ci g ca con ngi. Mt
chng ri, ch cn vc thm.

13. MT I MT VI M TI.

Chic thuyn con li chm ngp trong bng ti m mt v bin.

Thot khi bi Caxk, thuyn Matutina li ci ht ngn sng ny
n ngn sng khc. Ngh ngi y, nhng trong tnh trng hn
mang. B gi x qua y li, b sng ging git li ko, bc ln
xung kiu, n tun theo tt c nhng dn dp in cung ca
ngn nc. N khng rnh rp theo chiu dc na, l du hiu
ng lo ngi ca mt chic thuyn trong gi pht hp hi. Nhng
vt tri git ch chng chnh theo chiu ngang. Rp rnh chiu dc
l cnh qun qui trong chin u. Ch tay li mi c th chu c
gi ngc.
Trong bo tp v nht l trong hin tng tuyt sa, bin c v m
ti cui cng ho ln vo nhau, kt quyn lm mt v ch thnh
mt th khi. Sng m, lc xoy, gi thi. tri theo mi hng,
khng mt im ta, khng ni cn c, khng pht ngh ngi, lun
lun bt u tr li, ht l hng ny n l hng khc, chng thy

166
chn tri u c, mt kiu git li thm thm, chic thuyn con
bng bnh trong .
Thot khi bi Caxk, trnh c bi ngm, i vi l ngi b
m l mt chin thng ri. Nhng l mt s kinh hong. H
khng dm reo h; bin khi khng ai phm nhng di dt nh
th hai ln. Khiu khch ci khn d l iu nghim trng.
y li c ngm l hon thnh c vic phi thng. H
ng ngc. Tuy vy, dn dn h cng tr li hy vng. Nhng o nh
khng chm khng m c ca tm hn u nh vy. Khng c
nguy khn no, ngay trong giy pht him ngho nht, trong chn
tn cng ca n, li khng nhn thy sng ln nim hy vng kh t.
Nhng con ngi bt hnh kia khng i hi g hn l t nhn
rng mnh c cu thot. Trong thm tm h ang lp bp
iu .
Nhng thnh lnh trong m ti bng l l mt vt to ln khng
khip. Bn mn tri ni ln, r mn mt trn nn sng m, mt
khi m c cao ngt, sng sng, vung gc, mt ngn thp vung
ca vc thm.
H h hc mm ra nhn.

Gi ang o o y h ti . H khng bit y l g. Chnh l

hn Ortas.

14. ORTAS

167
Li ngm. Sau Caxk n Ortas. Bo tp u phi l ngh s,
n vn tn bo, quyn lc v cng, v khng thay i th on.
Tm ti khng bit kit qu. N khng bao gi ht cm by v
phn trc. Con ngi chng ht phng tin. Con ngi t tiu
hoa, ch vc thm th khng.
L ngi m thuyn ngonh nhn tn u ng, nim hy vng ca
h. Hn ch c th nhn vai, mt thi khinh b bun ru ca bt
lc.
Ortas l mt phin lt nm gia i dng.
Tng ngm Ortas, nguyn mt khi, dy dn vi bn b sng
nc, nh thng ln tm mi b cao. Sng to v tu thuyn gp
n u tan v. L mt khi lp phng bt di bt dch, n cn ng
nhng cnh thng ca n vo nhng ng cong ln ngon
ngoo v tn ca bin c.
Ban m n sng sng nh mt ci tht khng l t trn nhng
np nhn ca mt tm thm en to. Trong bo tp n ch i nht
ru l sm st.
Nhng trong bo tuyt li khng bao gi c st. ng, chic
thuyn c vi bt mt; bao nhiu tm ti u bng ly mt n.
N sn sng nh mt ti nhn n chu cc hnh. Cn st, mt ci
cht nhanh chng, th ng hng hy vng n iu .
Matutina ch l mt chic thuyn mc cn, bng bnh, lc ny
ang hng ti tng nh ban ny n i, ti tng kia.
Nhng con ngi bt hnh, mt lc tng c cu thot gi
y li hi hp lo lng. Cnh m thuyn m h b li pha sau,

168
gi y li hin ra trc mt. ngm li t y bin nh ln.
Chng c g xong, chng c g ht.
Caxk nh mt ci khun bnh nghn . Ortas nh mt bc thnh
cao ngt. m Caxk th b rch t ti, m Ortas th b
nghin nt vn.
Tuy vy vn cn mt im may mn.
Trn nhng mt phng, m Ortas l mt, sng khng hn g n
ci n khng ny thia lia. N thu hp vo th gin n. Sng x
vo ri sng li rt ra! Sng n th mnh sng hi th m.
Trong nhng trng hp nh vy, vn sng cht c t ra
nh sau: nu sng n dn thuyn ti st nt, n s qut thuyn
vo ni v tan v thuyn s khng cn na; nu sng m tr v
trc khi thuyn chm ni, n s ko thuyn ra, vy l thuyn thot
nn.
Ni lo s tht thng tm. L ngi lm nn nhn thy trong bng
ti chp chn ngn sng to quyt nh ang tin n trc mt. N
sp ko h i u? Nu sng qut vo thuyn, h s b cun ln
vo ni v tan xng. Nu sng lun xung y thuyn.
Ngn sng ln qua y thuyn.
H th pho nh nhm.
Nhng h s gp ci g tr li y ? Ngn sng nho s lm g h
y.
Ngn sng nho cun h ra.
My pht sau thuyn Matutina ngoi tm nc ca bi ngm.
Ortas cng khut dn nh Caxk m khut.

169
 l chin thng th hai. Ln th hai chic thuyn con sp m
n ni v li li ng lc.

15. PORTENTOSUM MARE[79]

Trong khi y mt t m dy c p xung nhng con ngi

bt hnh ang tri dt. H khng bit h ang u. H ch nhn
thy l m vi tm[80] quanh thuyn. Mc du ma o o buc
tt c h phi ci u, my m cng nht nh khng chu xung
cabin.
Khng mt k tht vng no li khng mun cht m gia tri.
H gn ci cht n ni thy c trn trn u l thy m u cho
c o quan.
Sng, mi lc mt cng phng, ngn hn li. Sng l du hiu
ca tc nghn; trong sng m, c nhng qung nc bo hiu c
mt eo bin. ng th, h khng bit y thi, h ang men theo
rinhi. Gia Caxk vi Ortas pha ty, vi rinhi pha ng,
u b tht li, b ngn chn, v ch no bin kh chu th ch
gy nn bo tp. Bin cng au n nh mi th khc; ch no
bin au th bin ni gin. Eo bin y rt d s.
Thuyn Matutina ang nm trong eo bin .
Ta hy tng tng di mt ci mu ra to nh Hai Pae[81]
hay Sng-lid[82], m mi rnh l mt hng su v mi ch bu
l mt chm ni. Hng tip cn mt ty rinhi nh th y. Bin
c trm ln v che kn ci by m tu . Trn ci mu ton

170
ngm , sng b x nh, nhy nht v si bt. Khi yn tnh l
ting rc rch; trong ging t l cnh hn mang.
Hin tng phc tp mi ny, nhng ngi m thuyn nhn thy
m khng t gii thch ni. Ri t nhin h hiu ra. Mt khong
tri nht nht xut hin trn thin nh, mt cht m xanh tn mn
trn bin c, ci mu xanh nht l ra mn bn tri mt ci
p chn ngang pha ng, v gi ui thuyn i ang o o thi
vo . Ci p y l rinhi.
L g? H run bn bt.
H cn run hn na nu c ting tr li h : rinhi.
Khng mt hn o no c bo v chng con ngi thm
nhp nh rinhi. Di nc v trn mt nc, n c mt i bo
v hung d, m Ortas chnh l tn lnh gc. Pha Ty, Buyru,
Xtri, Anfrc, Niangl, Enguy Crc, LJuymenm, La
Grx, La Clngk, Lzkilng, L Vrc, La Fx Malie; pha
ng Xk, mmm, Flr, La Brinobote, La Kexlanh, Crklihu,
La Fucs, Lx, Noa Puy, Cupi, Crbuy[83]. Tt c l qui vt y l
g? Nhng con giao long, phi khng? Phi, thuc loi ngm.
Mt trong nhng hn tn l Buyt, nh ch r l mi cuc
hnh trnh u kt thc ti y[84].
Loi ngm nm ngn ngang nh c nc v m ti ho ra
n gin, hin ra trc mt m ngi lm nn di hnh thc mt
gii di ti om n gin, mt th vch en chn tri.
Chm m l ch tn cng ca bt lc. Gn t lin m khng n
c t lin, ni lnh bnh m li khng cho khng li c, t

171
chn ln mt vt c v chc chn m li mong manh, cng mt lc
trn y sc sng v cht chc, l t nhn gia tri bin bao la, b
bao vy gia tri my v bin c, mang trn ngi c ci v cng
nh mt hm ti, quanh mnh l gi lng v sng nc mng mnh
v b tm cht, tri g, lit v, ci cnh hnh h khin phi sng
s v phn n. Tng nh thp thong c n ci ch nho
ca ngi chin s khng ai ti gn c. Ci giam gi anh chnh
li l ci tho b cho chim c c t do bay li. Ci hnh nh
chng l g ht m li l tt c, phi ph thuc vo lp khng kh
m ngi ta lm vn c bng mm, phi ph thuc vo ln nc
m ngi ta c th vc trong lng bn tay. Hy mc y cc th
bo tp , n ch l mt m ng cay. Ngm nc, l s gh
tm; sng bin, l s tuyt dit. Ht ct trong sa mc, cht bt
sng ca i dng l nhng hnh nh chong ngp; ton nng
khng cn che giu ht nguyn t ca mnh, n ly ci yu lm sc
mnh, n lp y h khng bng ci ton th ca n, v ci lp v
bin nghin nt anh bng chnh ci nh v cng. Chnh bng
nhng git nc m i dng bp nt anh.
Con ngi t cm thy mnh l mt th chi.
chi, i t ng sao m khng khip!
Thuyn Matutina pha trn rinhi mt t, l im thun li;
nhng tri git n mi bc th rt nguy hi. Ngn gi bc ty bc,
nh mt cnh cung cng thng bung mt mi tn, bn chic
thuyn vo mi bc. ch ci mi y, bn ny cng Corbl
mt t, c ci m thu th qun o Normngi gi l Con kh.

172
Con kh - swinge - l mt dng nc thuc loi hung d. Mt trng
phu y bin to thnh mt chui xoy trong sng nc. Ci
ny bung ra, ci kia tm li. Mt con thuyn, b kh tm, c th
ln t xoy c ny sang xoy c khc cho n khi mt mm ni
nhn ph toang v thuyn. Lc y chic thuyn v dng li, pha
sau nh ln khi sng, pha trc chi xung, vc thm kt thc
vng quay, pha sau chm nghm v tt c khp li.
Mt m bt sng loang rng v tri lnh bnh, trn mt sng ch
cn thy y my ci bong bng, t nhng hi th tc nghn
di nc ni ln.
Trong ton b bin Mngs, ba con kh nguy him nht l con kh
gn bi ct ni ting Gcl Xen, con kh Giocxy gia
Pinhon v mi Noamng, v con kh rinhi.
Mt hoa tiu a phng, gi c mt trn thuyn Matutina, bo
hiu cho nhng ngi b m v nguy c mi ny. Thiu hoa tiu,
h c bn nng; trong nhng hon cnh cui cng, vn c nhn
quan th hai. Bt nc qun qui bn ln rt cao, bay dc theo b,
trong cnh ph phch in cung ca gi. l nhng th con kh
khc nh ra. Bit bao thuyn b mt tch trong ci phc kch
ny. Khng bit c g, h c hi hng tin li gn.
Lm th no vt qua mi ny? Khng c cch no c.
Cng nh ban ny h thy xut hin Caxk, ri xut hin
Ortas, gi y h li thy nh ln ci nh rinhi, ton ni
cao.

173
Ging ht nhng tn khng l, ht tn n n tn kia. Mt lot trn
quyt chin rng rn.
Sarip v Xinla[85] ch mi hai; Caxk, Ortas v rinhi nhng ba.
Li vn hin tng ngm y dy chn tri vi v n iu v
i ca vc thm. Nhng trn chin ngoi i dng bao gi cng
lp i lp li mt cch oai hng nh nhng trn chin ca
Hme[86].
H cng n gn th mi t sng li tng thm hai mi khuu[87]
vo ci mi c khuch i khng khip trong sng m. Vic
gim dn qung cch dng nh khng th no trnh khi. H
ang men n gn con kh. Ngn sng u tin tm c h s
cun bng h i. Mt con sng na l ht c.
Thnh lnh chic thuyn con b ht li ra sau nh b mt qu m
ca khng l. Ngn sng hi lng ln di lng thuyn lt nho
n, vt tr vt tri git vo ci bm bt nc. Nh sc y ,
thuyn Matutina ri khi vnh rinhi. Th chi tr con ca
thn cht li ra khi.
Nh u c s cu thot .
Nh gi.
Lung gi ca phong ba va chuyn hng.
Sng nc a gin vi h, by gi n lt gi. H t g ra
khi Caxk; nhng trc Ortas sng hi dt dn kch bin;
trc rinhi l gi bc. Gi t ngt tr t hng bc xung
hng nam.
Gi ty nam tip theo sau gi ty bc.

174
Triu lu l gi qun trong nc; gi l triu lu qun trong khng
kh; hai sc mnh va mi i chi nhau, v gi gi chng
cp mt mi ca triu lu.
Nhng hnh vi th bo ca i dng vn ti tm. C l chng vn
thng xuyn nh th. nm trong tay chng th khng th hy
vng, m cng khng th tht vng. Chng tht ri chng li m.
i dng a bn. Tt c mi cung bc ca tn bo d th u c
trong bin c nham him m Jng Bar gi l tn n n. l
ci co cu c tnh, cch qung bng nhng ci tt kh. i khi
bo tp ch nh m qua loa, i khi n li lm rt chu o; hu
nh c th ni l n vut ve mn trn ci tr nh m. Bin c c
tha thi gian. Nhng k ang hp hi nhn r iu y.
Phi ni rng i khi nhng vic tr hon cc hnh li bo hiu
s gii thot. Nhng trng hp nh th him thi. D sao k hp
hi cng vn d tin vo s thot nn, bo tp ch hi bt e do l
, h t khng nh thot khi nguy c, sau khi tng b chn
vi h li tin chc vo vic hi sinh, h cung cung n nhn ci
cha nm trong tay, tt c nhng g vn ri cha ng tiu tan
ht, hin nhin l th, h t nhn l tho mn, l thot nn, h
xem nh sch n vi Cha. Ch c vi trao giy bin nhn cho
ng V danh.
Gi ty nam bt u bng mt cn lc xoy. Ngi b m bao gi
cng ch c nhng k cu vt cu knh. Thuyn Matutina b cun
ra khi mt cch th bo nh nhng th cn li trn thuyn, y nh
mt ngi cht b tm tc li i. Ging nh vic phng thch m

175
Tibe ban cho, sau khi hm hip. Gi li i x tn bo vi nhng
k c n cu thot. N lm n mt cch gin d. l s cu
vt khng c lng thng xt.
Mnh ru, trong s ngc i mang tnh gii thot ny, tan r hon
ton.
Nhng ht ma , to v cng n mc c th nhi vo sng thn
cng c, ri m m ln thuyn.
Mi ln sng git, nhng ht ma li ln trn mt boong nh
nhng hn bi.
Chic thuyn con, hu nh ng gia, mt ht hnh dng di
nhng lp sng nho v nhng lp bt tan.
Trn thuyn ngi no cng ch ngh n bn thn. Mnh ai bm
c vo u th bm. Sau mi ln sng bin tro ln thuyn, h
li ngc nhin thy vn cn y . Nhiu ngi toc c mt v b
dm g qut.
Cng may tht vng c nhng nm tay vng chc.
Trong hi hng bn tay con tr thng bu cht nh tay khng l.
Lo lng thng bin ngn tay ph n thnh gng km chc. Mt
thiu n s hi c l vi nhng mng tay hng c th cu thng
c c st. H bu vo nhau, tm ly nhau, gi cht ly nhau.
Nhng tt c cc ngn sng u lm cho h kinh hong, s b qut
bng.
Thnh lnh h thy nh hn ngi.

16.TNH CHT HIN LNH T NGT CA B N

176
Phong ba va dng hn.
Trong khng kh khng cn gi ty nam, cng chng cn gi ty
bc. Ting kn ca khng trung lng. Cy nc t trn tri nh
ra khng thu nh trc, khng chuyn dn, c nh chui tut xung
vc thm. Khng bit n u na. Bng tuyt bng thay th ma
. Tuyt li bt u ri thong th.
Khng cn sng cun. Mt bin phng l.
Nhng t ngng tt t ngt y l c im ca bo tuyt. Lung
in ht, tt c u lng xung. K c sng nc vn hay xo
ng kh lu trong nhng trn bo bnh thng. y hon ton
khng th. Khng c pht phn n no ko di trong nc. Nh
mt ngi lao ng sau mt lc mt nhc, sng lng ngay tc
khc, iu hu nh mu thun vi nhng nh lut ca tnh lc
hc, nhng khng lm cho cc hoa tiu lo luyn ngc nhin, v h
bit c nhng g bt ng u c trong bin c.
Hin tng ny cng xy ra, nhng rt him, c trong nhng trn
bo tp thng thng. Cho nn ngy nay, trong trn phong ba ng
ghi nh hm 27 thng 7 nm 1867, Giecx, sau mi bn ting
ng h lng ln, gi bng lng hn.
Sau my pht, xung quanh chic thuyn con ch c mt nc lng
l.
ng thi, v giai on cui thng ging giai on u, ngi ta
khng nhn thy g na. Tt c nhng ci c th nhn thy trong
cn qun qui ca my kh tng u tr li m mt, nhng bng
dng xanh nht u tan ra, long ra tn mn, v ci mu ti sm

177
ca bao la t bn pha c tin gn n con thuyn. Bc tng m
, s bao quanh , ci bn trong hnh ng m ng knh c
tng pht tng pht thu hp dn, bao bc ly thuyn Matutina, v
t t, c him nh mt ni bng khp li, c nh dn mt cch
khng khip. Trn thin nh chng c g ht, mt ci vung sng
m, mt bc ro. Chic thuyn con nh nm trong y ging ca
vc thm.
Trong ci ging y, mt vng ch nc l bin c. Nc khng
xao xuyn na. Mt trng thi bt ng thm m. i dng c
bao gi hung c hn h ao.
Tt c u tnh mch, lng ng, m qung.
S im lng ca vn vt c l l tnh lm l.
Nhng ting rc rch cui cng trn theo cp thuyn. Mt boong
nm ngang vi nghing khng ng k. Mt i ch nt v kh
rung rung. Ci v lu n, dng lm kn hiu, trong bi nhi
chy ln vi nha ng, khng ung a ct bum ci na; v
cng khng bn nhng git la xung bin na. Nhng g cn li
ca hi th trong my tri khng pht ra ting ng na. Tuyt ri
mau, mm mi, hi chnh chch. Khng cn nghe ting bt nc
ca mt mm ngm no c. Cnh thanh bnh ca tm ti.
Giy pht ngh ngi ny, sau nhng cn phn n v cao im va
qua, i vi nhng k khn kh b dn dp qu nhiu, l mt
hnh phc kh t. H thy hnh nh h khng cn b hnh h na.
H thong thy xung quanh v trn u h c mt s ng tnh
cu thot h. H li tin tng. Tt c nhng g ban ny lng ln

178
in cung th by gi yn tnh. H thy nh l mt hip c
ha bnh c k kt. Nhng lng ngc khn kh ca h cng
phng ln. H c th bung mu dy hay mnh vn ang cm
trong tay ra, nhm dy, vn mnh, ng thng i li c ng. H
cm thy yn tm mt cch kh ni. Trong chn su kn ti tm, c
nhng hiu qu thin ng nh vy, chun b cho mt ci g
khc. R rng l h dt khot thot khi cung phong, thot
khi bt sng, thot khi gi dp, thot khi nhng s in khng,
h c gii thot.
T lc ny h c mi may mn cho bn thn. Trong ba bn
ting ng h na, mt tri s mc, mt chic thuyn no i
qua s trng thy v th l h s c cu vt. Pht gay go nht
qua. H ang tr li vi cuc i. iu quan trng l ng vng
c trn mt nc cho n lc ht bo.
H t nh: ln ny th l ht.
Thnh lnh h nhn thy qu l ht tht.
Mt trong s thu th, tay ngi Baxc min bc, tn l Galizum,
i xung khoang tm dy cp, tr ln ni:
Khoang y p.
y g? Tn u ng hi.
- Nc - ngi thu th p Tn u ng ht to:
- Th ngha l th no?
- Th ngha l - Galizum ni tip - trong na gi na, chng ta s
chm nghm.

179
17. PHNG SCH CUI CNG.

sng thuyn c mt k nt. Nc c theo r Vo. T lc

no? iu khng ai c th ni c. C phi lc n gn hn
Caxk khng? C phi lc ng trc Ortaso khng? C phi lc
nc rc rch bi ngm pha ty rinhi khng? C l ng nht
v h chm vo Con kh. H nhn mt c thc ngm ca ln
li. Gia cn cung phong lng ln qung qut, h khng nhn
thy c hc. Trong cn si un vn con ngi khng cm thy mi
tim.
Tay thu th kia, anh chng ngi Baxc min nam tn l Av
Maria, cng ln xung khoang, tr ln v ni:
Nc trong khoang cao n hai varo.
Qung su pi[88]
- ng.
- Phi mt ngi a chng ti vo - tn u ng li ni.
- Chng ti khng c hoa tiu - Galizun ni.
- My cm ly cn li i.
- Lm g cn cn li.
- Ta lm tm mt ci vi thanh x no vy. Ly inh. Ly ba.
Ly dng c ra y mau!
- Thng th mc ri xung nc ri. Khng cn dng c na.
- D sao th cng phi cho li ch, i bt c u!
- Chng ti khng cn tay li na.
- Can u? Ta c nhy xung can. Ta cho!

180
- Chng ti khng cn can na.
- Ta cho mng vy.
- Chng ti khng cn bi cho.
- Th th dng bum.
- Chng ti khng cn bum, khng cn ct bum.
- Ta ly thanh g p lm ct bum, ly bt che hng lm bum.
Phi thot khi y ch! C ph mc cho gi!
- Lm g cn gi.
Qu tht gi ri b h. Bo tp i r, v vic ra i y, h
nhng tng cu thot h, li dn h vo ch cht. Ngn gi ty
nam, gi cn s in cung y h ti mt bn b no , s thng
l r v tc , c l s a h n mt bi ct no thun tin, v
git h ln b trc khi h b chm nghm. Bo cun nhanh c th
a h t chn ln t lin. Khng c gi, khng cn mt hy vng
no na. H s cht v thiu phong ba.
Hon cnh ti hu hin ra.
Gi, ma , cung phong, cun lc, l nhng u th v trt t
m ngi ta c th chin thng c.
Khng c v kh vn c th thng c bo tp. Ngi ta c nhiu
li nh tr k hng h lc no cng s h, vn ng nhm,
thng nh ht. Nhng chng li k bnh tnh th chu. Khng c
ch mu no c th tm c.
Gi l mt kiu tn cng ca ngi Czc; c gi cho vng, t n
khc phn tn. Bnh tnh l gng km ca ao ph.

181
Nc khng vi v, nhng khng lc no ngng, li nng v
khng ngn gi c, c dng ln trong khoang, m nc cng ln
th thuyn cng xung. S vic tin rt chm.
Nhng con ngi b m thuyn Matutina cm thy di chn c
h m dn dn ci tai bin v vng nht, ci tai bin n n v
tnh. Tnh thc t lng l v thm m ca s vic v thc
nm chc ly h.
Khng kh khng dao ng, bin c khng xao xuyn.
Bt ng l ci khng th van ni. Vic nut chng lng lng lm
h tiu tan dn dn. Qua lp nc dy; cm lng, khng gin d,
khng say m, khng mun th, khng bit th, khng c li g
trong , ci trung tm c nghit ca qu t c cun ht h. Hi
hng, c thnh thi, qun ln vi h. y khng cn l ci mm
toang hoc ca ngn nc, l ci hm i ca gi tri v sng bin
e do mt cch hung d, l ci nhch ming ca con rng ly
nc, l con sng i n ang si bt mp; di nhng con ngi
khn kh kia, y l ci ming ngp en ngm no khng bit
ca v bin. H t cm thy ang bc vo mt ni su thm
thanh bnh l ci cht. Phn mp thuyn con nh ln trn mt nc
c mng dn, c th thi. C th tnh c n pht no th n s
bin mt. iu ny tri ngc hn vi li nhn chm ca thu triu.
Nc khng dng ln pha h, m h li i dn xung nc. Vic
o m ca h do h tin hnh. Trng lng ca h l ngi o
huyt.

182
H b hnh quyt khng phi bi lut php ca con ngi, m v
qui lut ca vn vt.
Tuyt c ri, v do mng thuyn khng chng chnh na, nn th
x trng xo hnh thnh mt lp khn tri trn sn tu v ph
kn thuyn nh mt tm vi lim.
Khoang thuyn ngy cng nng. Khng c cch no khc phc l
r. H khng c c xng mc, v li nu c cng tm b v khng
s dng c v thuyn c boong. Phi tm cch soi sng; h thp
ba bn ngn uc, cm ba vo nhng l thng, Galizun mang
n my ci x c bng da; h nh mc cn khoang thuyn v lm
theo li dy chuyn; nhng x khng dng c na, da chic ny
bc ch, y chic kia thng l, nn dc ng nc chy ht. Th
chnh lch tht l hi hc, gia phn nhn v ch tr, mt tn
nc tun vo mt cc nc mc ra. Khng c cch no khc c
hiu qu. Mt kiu chi tiu ca anh chng keo kit nh mt xu, xu
mt, tiu xi cho ht mt triu.
Tn u ng ni:
- Ta lm cho nh bt mng i.
Trong cn bo h c buc my ci thng trn boong. Chng vn b
ct cht vo chn ct bum. H vi tho b dy v ln s thng
xung nc qua mt ch v ca cp thuyn. Trong s c mt
thng ca m ngi Baxc, m ta khng nn c ting th di;
- i! ci o chong mi, lt gm ca ti! i! my i bt tt
ng-ten bng v phong ca ti! i! i hoa tai bng bc ti i
l thnh c B!

183
Sn thuyn dn sch, cn ci bung con. y rt ngn ngang.
Ta cn nh, n cha cc th hnh l ca hnh khch v nhng
bal ca cnh thu th.
H li hnh l ra v vt ht cc ca qua ch mp thuyn v.
H ko bal ln v y tt xung i dng.
Vic dn quang ci bung con th l xong. n, s g, thng g,
bao b, thng chu ng nc ngt, ci ni y xp, tt c u tung
h xung nc ht. H vn nhng ai c ca ci l st tt ngm t
lu, h tho l ra, ln n trn mt sn, ko n n tn ch mp v,
vt n ra khi thuyn.
H qung xung nc tt c nhng g c th ginh git ra c ca
lp vn lt, vn cp, ca dy chng v ca cc th thuyn c b
gip v.
Chc chc tn u ng li cm mt ngn uc a qua a li
trn nhng con s ch mc nc, sn mi thuyn, xem tai ho
ti u ri.

18. PHNG K TI HU

Tm mng, sau khi c gim nh, chm c hi chm hn nhng

vn c chm.
Hon cnh tuyt vng khng cn phng k g na, cng khng c
cch tr hon na. H dng n sch cui cng ri.
- Cn g vt c xung bin na khng? - tn u ng ht to.
Lo tin s, khng c ai ngh n na, t mt gc nc cabin
bc ra v ni:

184
- C.
- Ci g - tn u ng hi.
Lo tin s p:
- Ti c ca chng ta.
Mi ngi u rng mnh v tt c u rng ln.
- Amen.
Lo tin s, ng yn, mt ti nht, ch mt ngn tay ln tri v
ni:
- Qu xung.
Tt c lo o, chun b qu gi.
Lo tin s ni tip:
- Hy vt b ti c ca chng ta xung bin. Chng nng tru trn
ngi chng ta. Chnh v vy m thuyn chm. Chng ta ng nn
ngh n chuyn thot khi y na, m hy ngh n vic cu ri
linh hn. Nht l ci ti c cui cng ca chng ta, ci ti c m
chng ta va gy nn, hay ni cho ng hn, thm vo ban ny,
hi nhng con ngi khn kh ang lng nghe ta ni, n o y
chng ta. nh thch thc vc thm khi dng tm li sau
lng mt ti c, l mt hnh vi v o lo xc. Chng li mt tr
th tc l chng li Cha. Ta bit l buc phi ra i, nhng vic
dn n cnh trm lun khng th trnh khi. Bo tp n v n
c bng ti bo cho bit hnh vi ca chng ta. Tt thi. Tuy
nhin, cc ngi ng luyn tic g ht. y kia khng xa lm,
trong cnh ti tm ny, chng ta c nhng bi ct Vovin v mi
Hug. l nc Php. Ch c mt ch n nu c, nc Ty

185
Ban Nha. i vi chng ta nc Php cng khng km nguy him
hn nc Anh. Chng ta c thot khi bin khi th cng ch
kt thc trn gi treo c. Hoc cht treo, hoc cht chm, chng ta
khng c cch la chn no khc. Cha chn gim chng ta.
Chng ta hy bit n Cha. Ngi ban cho chng ta nm m
ra sch. Hi cc ngi anh em, iu khng th trnh khi kia
ri. Cc ngi hy ngh rng chnh chng ta ban ny lm ht
sc mnh gi ln tri cao mt k l a b ; v chnh lc ny,
lc ta ang ni y, c l trn u chng ta c mt linh hn ang t
co chng ta trc mt v quan ta nhn thng chng ta. Chng ta
hy li dng ci n treo cui cng. Nu cn c th, chng ta hy c
gng n b ti li ca chng ta, trong chng mc ty thuc chng
ta. Nu a b sng st, chng ta hy cu gip n. Nu n cht,
chng ta hy c lm cho n tha th chng ta. Chng ta hy ct b
ci ti i c trn u. Chng ta hy trt b ci gnh nng y khi
lng tm. Chng ta hy c sao cho linh hn chng ta khi b chm
ngp trc Cha Tri, v mi l nn m khng khip. Th xc
dnh cho c, linh hn dnh cho ma qu. Cc ngi hay thng ly
cc ngi. Qu xung, ta bo vi cc ngi nh vy. Lng hi hn
l con thuyn khng chm m. Cc ngi khng cn la bn na
sao? Sai lm. Cc ngi c kinh cu nguyn.
Nhng con si d kia bng tr thnh cu non. Nhng thay i
hin r trong lo s. C trng hp h bo lim thnh gi. Khi cnh
ca en ngm h m, tin cng kh, m khng tin cng khng
c. Nhng hnh thc khc nhau v tn gio m con ngi th

186
phc ho, d khng hon chnh n my, ngay c khi tn ngng
khng thnh hnh, ngay c khi ng vin ngoi ca gio iu
khng khp t no vi nhng nt c bit ca vnh cu cm on,
th vo giy pht lm chung vn c mt cht rung ng ca linh
hn. Sau cuc sng c mt ci g bt u, p lc ln gi
pht lm chung.
Hp hi l mt k hn. Vo giy pht cui cng ny, ngi ta cm
thy trch nhim m h ln ngi. Vic qua lm phc tp
thm iu s ti. Qu kh quay tr li v i su vo tng lai.
Chn tng cng nh ch cha bit tr thnh vc thm, v hai
vc su y, mt ni ngi ta phm ti li, mt ni ngi ta c
ch i, ha ln nh phn quang vi nhau. Chnh s kt quyn
ca hai vc thm khin cho k hp hi phi hi hng.
H tiu ph ln cui cng nim hy vng trong cuc sng. V vy
m h quay li pha kia. H ch cn tm may ri trong bng ti
thi. H hiu nh vy. l mt le sng m m, tip ngay bng
mt ni hi hng mi. iu cht hiu trong pht giy hp hi
ging ci thy c trong tia chp. Tt c, ri thng c g ht.
Ngi ta thy ri ngi ta khng thy na. Sau khi cht, mt li
m ra, v ci trc y l tia chp s tr thnh mt tri.
H go to vi lo tin s:
- Ngi! Ngi! Ch cn c ngi. Chng ti xin nghe theo ngi. Phi
lm g y? Ngi ni i!
Lo tin s p:

187
- Vn l phi i qua ci vc thm v nh v ti cho c b
bn kia cuc sng, n pha bn kia nm m. L ngi bit nhiu
nht nn ti nng ti nht. Cc ngi nn nhng boong thuyn
cho k mang nng nht.
Lo ni thm:
- Hiu bit nng lng tm.
Ri lo li ni:
- Chng ta cn bao nhiu thi gian na?
Galizun nhn vo vch o mc nc v p:
Hn mi lm pht mt t.
- Tt - lo tin s ni.
Ci mi thp l t ca np cabin, ch lo ang chng khuu tay
lm thnh mt th bn. Lo tin s moi ti l mc, ci bt v ci
v ri rt ra mt t giy da, vn t giy lo vit mt tri, my
gi trc, hai mi dng ngon ngoo chi cht.
- Cho nh sng y - lo ni.
Tuyt ri nh bt thc, ln lt lm tt ht cc b uc. Ch cn
c mt b. Av Maria rt n ln cm cht trong tay v n ng
bn cnh lo tin s.
Lo tin s li b v vo ti, t ln np cabin ci bt v l mc,
gi t giy da ra v ni:
- Cc ngi nghe y.
Th l, gia bin c, trn ci cu ni thu hp , mt th sn rung
rinh ca m a, bt u ging c trang nghim ca lo tin s
c ton b bng ti dng nh lng nghe. Tt c nhng con

188
ngi b kt n kia ci u xung quanh lo, nh sng rc ca
ngn uc cng tng v ti mt ca h. Nhng iu lo tin s c,
vit bng ting Anh. Tng lc, khi mt trong nhng con mt thm
hi kia c v nh yu cu mt iu gii thch, lo tin s li dng
v nhc li, hoc bng ting Php, hoc bng ting Ty Ban Nha,
hoc bng ting Baxc, hoc bng ting , on vn lo va c
xong. C ting nc n nghn ngo v ting m ngc thnh thch.
Tm mng tip tc chm dn.
c xong, lo tin s t t giy ln nc cabin, cm ly bt v trn
l trng cha di ch vit, lo k:
TIN S GIECNAU GIEXTMUN.
Ri ngonh li pha my ngi kia, lo ni:
- n y, ri k vo.
M ngi Baxc n gn, cm bt v k Axunxi ng.
M chuyn bt cho m ngi Iclng. M ny khng bit vit, lm
mt du ch thp.
Lo tin s, vit vo cnh du ch thp:
BACBARA FECMOA, o Tirip, trong Ebuy.
Ri lo cha bt cho vin u ng.
Tn th lnh k GAIORA, Captan[89].
Tn ngi Gin, di tn th lnh, k Gingirat.
Tn Lngc k GING CATUCZ, tc Nacbone.
Tn Prvng k LUYC PIE CAPGARUP, nh t Mahng.
Di nhng ch k , lo tin s ch thch thm:

189
- Trong ba thy th, ngi ch thuyn b sng ht xung bin,
ch cn hai, v k.
Hai thy th ghi tn di cu ch thch ; tay Baxc min Bc k
GALIZUN. Tay Baxc min nam k AVE MARIA, n trm.
on lo tin s ni:
- Capgarup.
- C - tn Provng ni.
- Anh c ci bu ru ca Acquanen phi khng?
- Vng. a n cho ti.
Capgarup ung nt ngm ru cui cng v a ci bu cho lo
tin s.
Nc trn vo khoang cng mnh. Tm mng cng ln su xung
bin c. Cc mp boong chnh chch b ph mt lp sng mng,
c ln dn, c ln dn.
Tt c u tp hp trn phn thuyn vnh cong.
Lo tin s h kh mc ch k trc ngn la uc, gp t giy li
cho nh hn ng knh c bu, v nht n vo trong bu ru.
Lo qut:
- Nt.
- Ti khng bit n u ri - Gapgarup ni.
- C mu thng y - Gic Catuz ni.
Lo tin s nt bu ru vi mu thng v ni:
- Ly t nha ng.
Galizun i ti pha trc, n mt nm bi nhi vo ci v lu
n, lm n tt ngm; hn tho khi khoang mi v a n cho

190
lo tin s ci v lu n vn y n mt na nha ng nng
si.
Lo tin s nhng c bu vo nha ng ri rt ra.
Bu ru, ng t giy da c ch k ca tt c mi ngi, nh vy
l c nt k v gn nha ng.
- Xong - lo tin s ni.
T tt c my ci ming kia thot ra, p ng m h, bng mt th
ngn ng, ting lao xao m m ca hm m.
Xin c nh nguyn:
- Mea Culpa![90] - Asi Sea![91].
- Aro rai[92].
- A men!
Ngi ta c cm gic nh, trc s t chi hi hng ca thng
khng mun nghe, y l nhng ging ni bun b ca Baben[93]
ang tung tn vo tm ti.
Lo tin s ngonh lng li cc bn ng phm ti c v ng cnh
hon nn, bc my bc v pha mn thuyn. n mp mng lo
nhn vo ci v bin v ni bng mt ging m thm su sc:
- Bis du bei mir[94].
Chc hn lo ni vi bng ma no .
Tm mng vn chm dn.
Sau lng lo tin s, tt c mi ngi u trm ngm. Cu nguyn
l vic bt c d. H khng ci u, h gp c ngi li. Trong n
nn hi li ca h c ci g min cng. H khut phc nh mt
mnh bum thiu gi r xung, v l ngi d tn kia, dn dn,

191
chp tay v p trn, t thi khc nhau, nhng au kh ch,
ph mc cho Cha mt cch tuyt vng. Khng r mt nh sng
ng tn knh no , t vc thm n, ang rng dn trn nhng
b mt gian c kia.
Lo tin s tr li vi h. Mc d qu kh ca lo th no i na,
trc lc kt thc lo gi ny cng v i. Cnh im lng bao la
khng ni ht xung quanh lm lo bn tm, nhng khng lm lo
bi ri. l con ngi khng b bt ng.
Trong lo c s hi hng bnh tnh. Trn gng mt lo l v uy
nghim ca Cha Tri c thu hiu.
Tn cp gi v trm t ny c ci t th ca mt v gio hong
m khng bit.
Lo ni:
- Ch .
Lo quan st tri bin hi lu ri ni thm:
- By gi chng ta s cht.
Ri lo cm ly b uc t tay Av Maria, lc lc.
Mt ngn la bn ra, bay vo m ti.
Lo tin s qung b uc xung bin.
B uc tt ngm. Mi ngun sng u tan bin. Ch cn bng ti
mng mnh v nh. Mt ci g nh nm m khp kn.
Trong cnh m mt vang ln ting lo tin s:
- Chng ta hy cu nguyn i.
Tt c mi ngi u qu xung. H qu gi khng phi trn tuyt
na, m trong nc.

192
H ch cn c my pht.
Ch mt mnh lo tin s vn ng.
Nhng bng tuyt dng li trn ngi lo, lm m nh nhng v
sao, nh nhng git l trng, khin lo hin r trn nn tri m.
Tng nh l pho tng bit ni ca u minh.
Lo tin s lm du thnh gi, v ct ting, trong khi di chn lo
ang bt u ci dao ng, gn nh khng nhn thy, bo hiu
giy pht mt mnh ru sp chm nghm.
Lo ni:
- Pater noster qui es in Coelis.
Tn Prvng nhc li bng ting Php :
- Ly Cha chng con trn tri.
M Iclng ly li bng ting x Gal, c m ngi Baxc hiu.
- Ar nathair ata neamh.
Lo tin s tip:
- Sancti ficetur nemen tuum.
Chng con nguyn danh Cha c sng - tn Prvng ni.
- Naomhthar hainm - m Iclng ni.
- Adveniat regnum tuum - lo tin s tip.
- Nc Cha tr n - tn Provng ni.
- Tigeadh de rioghachd - m Iclng ni.
Nc ln n vai ngi qu gi ri Lo tin s li c:
- Fiat voluntas tua.
- Vng cha - tn Prvng p ng.
M Iclng v m ngi Baxc rng ln

193
- Beuntar do thoil ar an Hhalmb!
- Sicut in coclo, et in terra - lo tin s ni.
Khng ging ni no p li lo.
Lo nhm mt. Tt c mi ci u di nc.
Khng mt ai ng dy. H cam chu cht m trong t th qu
gi.
Lo tin s a tay phi ra cm ly ci bu ru m lo t trn
mui, v gi ln trn u.
Tm mng chm hn.
Va chm xung, lo tin s va lm rm nt on cui bi kinh.
Na ngi trn ca lo cn ngoi nc mt lc, ri u lo, ri
ch cn cnh tay cm ci bu nh a cho ci v bin nhn.
Cnh tay bin mt. Bin su khng gn tm hn mt thng du.
Tuyt vn tip tc ri.
Mt vt g ni lnh bnh v theo sng nc i vo bng ti.
l ci bu ru c nha ng nh c lp v my nng ln.

----------------
[74]
Ting Ty Ban Nha: anh em xung ht
[75]
Ting Ty Ban Nha: My ch giu chng ta ch?
[76]
Ha bnh trong chin tranh.
[77]
Tn mt chic tu
[78]
Dng c ph thnh, u chm tr ging hnh u cu.
[79]
Ting La tinh: Bin c khng khip.
[80]
Mt phn mi hi l

194
[81]
Hai -pac (Hydep-ark): cng vin ln pha Ty Lun n.
[82]
Sng-lid ( Champs Elyskes): mt lu i c ca nc Php,
nay dng lm dinh tng thng.
[83]
Trn y l tn cc hn o nh, cc tng ngm.
[84]
Buyt ( But, ting Php) c ngha l: ch.
[85]
Sarip v Xinla (Charybde et. Scylla) tn ngn gi lc v hn
ngm nguy him eo bin Messine m cc thu th ngy xa rt
s. ni: trnh c tai ho ny l gp tai ho khc ln hn.
[86]
Hme (Homre): i thi ho c Hy lp, tc gi cc thin anh
hng ca Iliat, yx.
[87]
Khuu (code): n v chiu di ngy xa bng qung 50 cm.
[88]
Pi- (pied): n v chiu di ngy xa, l n v foot ca Php,
bng 0,32484m. Bn Anh 1 foot = 0,3048m
[89]
Th lnh.
[90]
Ting Ty Ban Nha
[91]
Ting Baxc.
[92]
Ting La tinh.
[93]
Baben: theo Thnh Kinh l ci thp do con N nh xy cao
thu tri trnh nn hng thu, nhng cha khin cho nhng
ngi lm ni khc ting nhau, khng hiu nhau, nn vic xy thp
khng thnh.
[94]
Ting c: Ngi c bn con khng?

195
 THNG CI

Phn th nht : BIN C V TRI M

IIIA. EM B TRONG BNG TI

1. SEX HIL.

Bo tp trn t lin cng khng km phn mnh lit hn ngoi

bin c.
Xung quanh em b b b ri cng ci cnh lng ln d tn nh th.
Khi m nhng sc mnh m qung phng ph cn gin v thc
th k yu hn v k v ti nh ph mc cho may ri; bng ti u
bit phn bit; v s vt lm g c nhng chuyn nhn t nh
ngi ta vn gn cho chng.
Trn t lin rt t gi; rt c mt ci g bt ng. Khng mt
ht ma . Tuyt ri dy kinh khng.
Ma nh qut, ti bi, lm thm tm mt my, lm tai, p
o, nhng bng tuyt cn t hn th. Bng tuyt nghit ng m
hin lnh, lng lng hot ng. Chm vo n, n tan ra nc. N
trong sch nh thng gi di ngy th. Chnh bng nhng lp trong
trng thong th chng cht ln nhau m bng tuyt tr thnh bng
, v tn gio quyt i n ti c.

196
Em b vn tip tc bc trong sng m. Sng m l mt
chng ngi vt mm, do m nguy him; n chu thua nhng
vn dai dng; sng m cng nh tuyt cha y phn trc. Em
b, nh mt u s k d gia tt c nhng cnh nguy him y,
ln c xung ch cui dc v lt vo Sex-hil. N ng trn mt
eo t m khng ng, hai bn u l i dng, v khng th no
lc ng gia mn sng , di lp tuyt ri v cnh m
ti , m li khng ln xung nc su ca vnh su bn phi hay
lm mi cho sng d ca trin ln bn tri. N c ln bc gia
hai vc thm, khng hay bit cht g.
Eo t Porlan tha y ht sc gp ghnh kh i. Ngy nay n
khng cn cht g ca ci hnh th ngy y na. T ngy ngi ta
ny ra kin khai thc Porlan lm xi mng, ton b ngn ni
u b c o, mt hn ci dng v xa kia. y ngy nay vn
tm c vi thi k Jura, Sixt, v lc thch t nhng va
kt nham m ra nh rng li x; nhng cuc xng pht t v
san bng tt c nhng chp ni lm chm g gh , ni m diu
hu hay n u nom rt gh tm. Cn u nhng nh nhn
cho bin v hi tc[95] c th l ni gp g t tp; cng nh
nhng k k, chng a lm u cc nh cao. C tm cng
chng thy ngn ni bia Gmphanh, mt t ng c xa ca x
Gal, c ngha l chim ng trng. Ma h, trong nhng vng t b
khoan v o thng nh bt bin y cn hi c m it, bc h,
bo hng tho di, tiu hi hng bin, c th pha ung nh mt
th thuc b qu, v th thuc l c nhiu mu mc ct dng

197
dt chiu; nhng chng bao gi cn nht c h phch xm,
hay thic en, hay ci th ba lp, mu xanh lc, mu xanh lam,
mu l an sm. H ly, ri c, chn trng, chn nu, i ht;
nhng vng him tr ny ca Porlan, cng nh mi Cornuay,
trc kia c hu, nay khng cn na. Trong mt vi ch trng
vn nh c thn bn, v c pinsa, nhng c hi s hi khng
ngc sng U, gia Xanh-Misen v Noen trng na. Ngi
ta khng cn thy nh thi Elizabeth cc loi chim l ngy xa, to
nh diu hu, m v i mt qu to ra v ch n ht. y khng
gp ging qu m vng na, gi theo ting Anh l Cornish chough,
gi theo ting la tinh l pyrrocorax; chng tinh nghch vt ln mi
tranh nhng cnh nho chy. Cng khng cn thy loi chim ph
thy, t qun o cx di c ti, v vung m ra mt th du m
dn o thng dng thp n.
Chiu chiu cng khng cn gp trong ting triu rc rch, con
neitse hoang ng ngy xa, chn nh chn ln m li ku ting
nh ting b. Thy triu cng khng cn tp ln ct, ging hi tht
c ria, tai cun, rng hm nhn, b lt bng nhng bn chn khng
mng. Trong vng Porlan ngy nay khng cn nhn ra c ny,
trc kia chng bao gi c ha mi v khng c rng, nhng chim
ng, thin nga, v ngng bin th bay i ht. Cu Porlan ngy
nay tht bo lng mn; nhng cch y hai th k ging cu ci
gm th c mn ng li nh b, tht dai, lng th, xng vi nhng
by cu Xent chn dt bi nhng mc ng n ti, sng n mt
trm tui v ng xa na dm vn c th bn thng o gip bng

198
mi tn di hn thc. t cn cho len cng. Sex-Hil ngy xa, v
n b ph hoi qu nhiu bi con ngi v bi nhng ngn gi d
Xerlanh gm mn c . Ngy nay do t ny c mt con ng
st chy n mt khu bn c p ton nh mi, l Sexinhtn, v
c ga Porlan. Cc toa tu ln bnh ni m ngy xa nhng con
hi bo quen b lt.
Eo t Porlan cch y hai trm nm l mt ci lng la bng ct
vi mt ct sng bng ni .
Him ho i vi em b bng thay i hnh thi. Lc i xung, em
s ln xung chn ni cheo leo, trn eo t, em li s tht ng vo
cc h su. Sau khi gp vc thm, em li ng phi vng ly. b
bin mi th u l cm by. Ni th trn, bi ct th st. Cc
im ta u l ch mai phc. C nh ngi t chn ln knh. Ci
g cng c th thnh lnh rn nt di chn. Ch rn v l ni b
mt ht. i dng c nhng ch ngi hng ba tng di, y ht
mt nh ht ln kho xy dng.
Nhng sng ni hoa cng di lm ch ta cho hai trin eo t rt
kh leo tro. Tht kh tm ra ci m trong ngh o din sn khu
ngi ta gi l ch t chn. Con ngi khng trng mong g c
i dng n tip, ni cng chng hn g sng nc; ch c
chim v c mi c bin c d kin trc. c bit cc eo t
u tr tri v lm chm. Sng nc mi mn v c rung t hai
pha, thu nh chng li theo dng gin n nht. Khp ni u l
gc sc, nh cao, ca nhn, u l nhng mnh ni rch x d s,
nhng l hoc y rng nh hm c mp lm chm, u l ru

199
phong m t d ng, l ln cui tun tut xung bt sng.
Ai c nh tro qua mt eo t th mi bc li gp nhng tng
d hnh to nh nhng to nh. ging xng ng chn, xng b
vai, xng i, mt kiu m x gh rn v nhng tng ni b lt
ht da. Khng phi ngu nhin m nhng ng nt b bin y li
c gi l Ct-t[96]. Khch b hnh ty kh nng ca mnh m
thot khi chn ngn ngang nt . Ln bc qua b xng ca
mt ci xc khng l, vic kh nhc cng na n nh th.
- Bn c t mt a b vo ci cng vic kh khn ca
Ecquyn[97].
Gi gia ban ngy th tt, nhng lc y li l m khuya, l ra cn
c ngi dn ng th n ch tr tri mt thn. Tt c sc mnh
ca mt ngi ln cng khng tha, th m n ch c cht sc tn
ca mt a b. Thiu ngi dn ng, mt li mn cng c th
gip ch cho n. Vy m chng c li mn no c.
Theo bn nng, n trnh dy ni nh nhn hoc v c c sc ln
dc theo bi. y n gp phi cc bi ly.
Nhng bi ly trc mt n chi cht ba dng, st nc, st nc,
st ct. l nn sa ly.
Bit c ci phi ng u th hoang mang lo s, nhng khng
bit mi tht khng khip. a b chin u vi mi nguy c xa
l. N d dm tng bc trn ci c l l m chn n.
Khng cht do d, n i vng cc ngn ni. N trnh cc h su,
on m nhng cm by, c ln theo nhng ch ngon ngoo ca

200
chng ngi vt nhng vn tin ti. Khng i c thng lng, n
bc tht thn trng.
Khi cn, n kin quyt quay lui. N kp thi bit rt chn ra khi
ct cht dnh gh tm ca ct ly. N r tuyt bm trn ngi. My
ln n b st nc n u gi. Ra khi nc, manh o t ti t
sng ca n li lp tc ng bng v ci lnh gh ngi ca m
ti. N bc nhanh trong b qun o cng. Tuy vy n cng
kho gi c kh v m trn ngc chic o khoc thu th.
N vn i cn co.
Nhng chuyn bt ng ca vc thm khng bao gi c gii hn,
mi kh nng u c th xy ra, k c s cu thot. Li ra tuy
khng nhn thy nhng c th tm c. Mnh qun mt lp tuyt
ngt ngt, lc ng trn mt t nh hp gia hai mm ca vc
su, chng nhn thy g di y liu a b c vt qua c eo
t khng, l iu chnh bn thn n c l cng khng th ni ra
dc: N trt, leo, ln, tm, bc, kin tr, c
th thi. l b quyt ca tt c mi chin thng. Sau qung
khng y mt ting ng h, n cm thy mt t c cao dn, n
ang n b bn kia, ang ra khi Sex-Hil, ang ng trn t
cng.
Ci cu hin nay ni lin Xenfor-cas vi Xmonmaoxen hi y
khng c. Chn hn trong lc d dm khn ngoan, a b ln
n tn Oaik-rgt, lc y c mt ci doi ct, y nh mt mt
ng t nhin tht s, chy sut Ixt-Flt. N thot khi eo t,

201
nhng mt ln na li phi i din vi bo tp, vi tri ng, vi
m ti.
Trc mt n li tri ra tt tp nhng cnh ng m mt. N nhn
xung t, c tm ly mt li mn.
Thnh lnh n ci xung.
N va nhn thy trn tuyt mt ci g nh mt du vt.
y l mt du vt, l nt hn ca mt bn chn: Mu tuyt trng
lm ni bt n tch nn nhn rt r. N ngm k. y l mt bn
chn i t nh hn chn n ng, to hn chn con tr. Hn l chn
mt ngi n b.
Qu du , c mt du khc, ri li mt du khc, cc n tch c
ni tip cch nhau mt bc, v i su vo cnh ng, pha tay
phi. Chng hy cn mi v c mt t tuyt ph ln trn.
Mt ngi n b mi i qua y. Ngi n b ny bc v
cng i v hng m a b nhn thy c khi. a b, mt nhn
xoy cht vo du vt, c ln theo bc chn.

2. HU QU CA TUYT.

N ln m hi lu theo du chn . Khng may, du vt mi lc

mt m. Tuyt ri dy c v d s. y l lc chic thuyn con
hp hi, cng di lp tuyt ngoi bin khi.
a b, cng lm nguy nh chic thuyn, nhng c khc l trong
cnh ti tm chng cht khng g ni ang sng sng trc mt,
n ch c mi bn chn in du trn tuyt kia, c bm vo du chn
nh u mi m cung.

202
t nhin, hoc do tuyt san bng hoc do mt l do no khc, mi
du vt u b xo sch. Tt c li bng phng, nhn nhi st t,
khng cn ch nho, khng mt chi tit. Ch cn mt tm khn
trng tri trn mt t v mt tm khn en chng kn bu tri.
C nh th ngi n b qua ng bay hng.
a b cng ng ci xung, c tm kim.
Hoi cng.
ng lc va ngng ln, em bng c cm gic nh nghe c mt
ting g khng r, nhng cha chc c nghe. N ging ting
ngi, ging hi th, ging bng en. N mang tnh cht ngi
hn th vt v ma qui hn sng ng. l ting ng, nhng li
l chim bao.
a b nhn nhng chng thy g ht.
Trc mt em, hoang vu bt ngt, trn tri, ti nht.
Em lng nghe. iu m ban ny em tng nh nghe c tan
bin mt ri. C l em khng h nghe thy g c. Em li dng tai.
Tt c vn im lm.
Trong ton b cnh sng m y c ci phn o mng. Em li ct
bc i na.
Ct bc h ho thi, v t y khng cn du chn kia na dn
dt. a b va i c my bc, bng ting ng li bt u.
Ln ny em khng th no nghi ng. l ting rn r, gn nh
mt ting nc n.
Em ngonh li. Em a mt nhn khp khng gian ca m ti. Em
chng thy g ht.

203
Ting ng li ni ln
Nu u linh c th ku go c, t n phi ku go nh th.
Khng g thng tm, no lng v yu t nh ci ting ging y.
V l mt ging ngi. T mt linh hn vng n. Trong ging
than van y c ring php phng. Tuy nhin n c v hu nh v
tm. N tng t nh mt nim au kh ang ku gi, nhng
khng bit chnh mnh l au kh v mnh ang ku gi. Ting
ku, c l l hi th u tin, c l l hi th cui cng, l lng
gia ting kh kh kt thc cuc i v ting oa oa m u cuc
sng. N th, n nghn ngo, n nc n. Ting ku van thm thit
trong chn v hnh.
a b tp trung ch nhn khp chn pha xa, gn, y vc trn
cao, di thp. Chng c ai c. Chng c g c.
Em dng tai. Ging vn vng vng. R mn mt. Gn ging
ting cu non.
Em bng s qu v ngh ngay n chuyn chy trn.
Ting rn r li ni ln. y l ln th t. Nghe khn kh v ai on
mt cch k d. Ngi ta cm thy sau c gng cng cc , v
thc hn l dng tm, ting ku c l sp tt. y l mt li i
hi sp t h theo bn nng gi ti v vn th lc cn tr l lng
trong khng trung, l mt li p ng trong gi pht lm chung
dng ln thng c th c c. a b vi v tin v pha c
ting vng.
Vn chng nhn thy g.
Em li va tin va nghe ngng.

204
Ting than li tip tc. T ch m h, khng r, n tr thnh r
rng v hu nh rung rung. a b n st gn. Nhng u.
Em ang ng bn mt ting ku than, m vang run ry ca mt
ting than trong khng trung ang lt qua bn cnh. Em va bt
gp mt ting rn r ca con ngi l lng trong chn v tnh. t ra
l cm gic ca em. cng m mt hu lp sng m su thm
trong em ang chn ngp.
ang lc do d gia mt bn nng thc y nn chy trn v mt
bn nng bo nn ng li, em bng nhn thy trn tuyt, chn
n, cch vi bc pha trc mt m sng di bng thn ngi.
mt g nh thm thp, di hp, ging nh ch hm ca mt ci h,
ht mt nm m trong ngha a trng xo.
ng thi ci ging li vang ln.
Chnh di thot ra ging ngi.
a b vi vng ci xung, ngi xm trn m sng tuyt v o
bi bng c hai bn tay.
Em thy hn ln, di lp tuyt gt ra, mt hnh dng, v thnh
lnh, di hai bn tay ca em, trong ci h ang o, hin ln mt
khun mt ti mt.
Khng phi khun mt pht ra ting ku. Trn mt, hai mt
nhm nghin, ci mm h m, nhng y tuyt.
B mt cng , khng nhc nhch di bn tay a b. V my
u ngn tay but cng, nn lc s vo b mt lnh, em be rung c
mnh. l u ca mt ph n. Tc tai ln ln vi tuyt. Ngi
n b cht ri.

205
a b c cng gt tuyt. C ngi cht li ra, ri phn trn ngc
l c da tht di lp o rch.
Thnh lnh di bn tay d dm ca mnh a b cm thy c mt
c ng rt kh. Mt ci g nh b b vi lp v ang nhc nhch.
Em li hi h bi tip v pht hin ra thn hnh khn kh ca mt
hnh hi m yu v ti ngt v rt, nhng vn cn sng, trn tri
trn lng ngc ca ngi n b cht.
l mt b gi.
N cng c qun lt, nhng bng mt m gi qu t i, v trong
khi giy gia, n tut ra khi m t rch. Tay chn gy guc,
hi th ca n hi th ca n lm tan mt t tuyt bn di v ph
trn.
Mt ngi bo mu t phi on l chu mi nm su thng,
nhng c l chu y tui, v trong i kh, s pht trin b thu
rt mt cch thng tm, i khi dn n s ci cc. Khi l c
mt ra kh tri, chu khc r ln v tip tc ting thn thc au
kh. Ngi m m khng nghe thy c ting thn thc hn
cht t lu.
Thng nh m em b vo lng.
Ngi m cng nom tht th thm. Mt ci g c v ma qui to
ra t khun mt kia. Ci mm h hc khng hi th dng nh bt
u tr li cu hi t ra cho nhng ngi cht trong chn v hnh
bng th ngn ng khng r rng ca bng ti. Trn khun mt kia
l phn quang nht nht ca nhng cnh ng gi but. Ngi ta
thy r vng trn cn tr, di mi tc nu, di lng my hu nh

206
cau c, phn n, cnh mi co dm, m mt nhm nghin. Lng mi
dn cht v sng bng, v t kho mt n kho mi, np nhn
hn su v khc lc. Tuyt chiu sang ngi cht. Tri ng v m
a khng lm hi nhau. Xc cht l cc bng hnh ngi. Hnh
nh i v trn tht au lng. Chng tng c ch cho i,
chng mang du vt ho hon cao c ca cuc sng c chnh
con ngi thiu cuc sng cng hin, v chng v uy nghim
thay th cho s trong trng trinh bch. u v c mt ht ngc
trng ngn. chnh l git sa ng bng.
Xin ni ngay, cch y my ting, chnh tren cnh ng ny, ni
n lt a b lc ng i qua, mt ch n my va cho con b
va tm ch tr, b lc. V cng rt ch ng xung di bo
tp v khng ng dy ni. Bng tuyt ph kn ngi ch. Ch c
sc m cht a con vo lng v trt hi th cui cng.
Chu gi b pho tng .
Lng tin tng thm thng do thin nhin sp t, v hnh nh
ngi m vn c th cho con b ngay c sau khi th hi cui cng.
Nhng ming chu b khng tm c v, ni y git sa b thn
cht ly i ng bng v chu b, vn quen ni m hn m a,
ku khc di lp tuyt dy.
Thng nh b b ri nghe thy ting chu b hp hi.
N o c chu b ln.
N m chu b vo lng.

207
Cm thy c nm trong vng tay, chu b thi khc. Hai khun
mt tr th p st vo nhau v i mi tm ngt ca chu b dn
cht vo m thng nh nh vao v m.
Chu gi hu nh sp n lc m mu ng cng sp chn ng
tri tim. B m li cho con mt cht g trong ci cht ca
mnh, t thi vn hay ly, l ci lnh d nhim. Bn chn, bn
tay, cnh tay, u gi chu b nh b lit v bng . Thng nh
cm thy lnh khng khip.
Trn ngi n c chic o khoc kh v m. N t vi chu b
ln ngc ngi cht, ci o khoc ca mnh ra, qun cho chu ti
li m chu ln. By gi gn nh trn tri di nhng t tuyt do
gi bc thi ti, m chu b trong lng, n li ct bc i na.
Chu b v c m thng nh, lin p mm vo v c m hn
ln, ng thip lun.
l ci hn u tin ca hai linh hn ny trong tm ti. Ngi
m vn nm t, lng dn xung tuyt, mt nga ln tri m.
Nhng lc thng nh ci o qun cho chu b, c l t chn su
thm v bin ca mnh, ngi m cng nhn thy n.

3. NG AU KH NO CNG C THM GNH

NNG.

hn bn gi ng h mt t, k t lc chic thuyn con ri khi

vng Prolan, b thng h li trn b. T nhng gi pht ng ng
b b ri , v c i ti mt, n ch mi gp, trong ci x hi con
ngi m c l n sp bc vo, c ba ngi, mt nam, mi n, v

208
mt a b. Mt nam, ngi n ng trn i, mt n, ngi n
b trong tuyt, mt a b, chu gi n ang m trn tay.
N kit qu v mt, v i.
N bc qu quyt hn lc no ht, bt mt mt phn sc kho v
thm ln mt gnh nng.
Lc ny n gn nh khng c qun o. Cht t rch cn li trn
ngi, v sng bng ng cng, sc nh knh v lm xy xc c
da tht. Mi pht n mt lnh thm nhng chu h kia li mi giy
mt thm m p. Ci n mt i khng mt hn, chu b li thu
v. N nhn thy hi nng i vi chu b ng thng l mt
s hi sinh.
N tip tc bc ti. Thnh thong va m cht chu b, n vua
ci xung v, bng mt tay, bc tuyt xt mnh vo hai chn chu
b chng khi b t cng.
C lc, hng rt bng bng nh chy, n li b vo mm mt t
tuyt, mt mt, nh th m nh la c ci kht mt pht,
nhng li i kht thnh st. Gim bt ho ra nng thm.
Cn bo tuyt lng ln in cung mt ht c hnh dng, c th
c nhng trn i hng thu ca tuyt m y l mt. C th
o ln khu duyn hi ng thi xo ng i dng. Hn y l
lc chic thuyn con lung cung ang tan r trong cuc chin u
chng ngm.
Di lung gi bc , vt qua ng tuyt bao la, a b c
hng ng i ti mi. N khng bit my gi ri. T lu n
khng nhn thy khi na. Nhng du hiu trong m ti

209
thng chng b xo nho, v li cng qu gi tt la, cui cng
c l n nhm v c th khng lm g c thnh ph lng mc
pha n ang hng ti.
Trong ng vc, n vn kin tr.
Hai ba ln chu b khc tht ln.
N trn va bc va u a khe kh, chu b li du i v nn
tht. Cui cng chu ng tay mt cch ngon lnh. N va run va
cm thy chu b c m.
N lun tay khp cht nhng np o khoc quanh.
Khng c ting ngi no ct ln, khng c bc chn no khua
ng. khng ngn n no thp sng.
N ngh bng, y ngi ta cng chng bun dy. Trong to nh
v trong tp lu tranh cng vn mt kiu cm ic trc nhng
ngi khn kh.
a b quyt nh i xa hn v bc su vo ci hm ko di
trc mt, ti om n mc tng nh y l qung cch gia hai
vch bin ch khng phi li vo mt thnh ph.

4. DNG KHC CA HOANG VU.

N ang i vo Umt.
Umt ngy y khng ging Umt vinh d v lng ly ngy nay.
Umt c khng c, nh Umt hin nay, mt bn tu thng tp
tuyt p vi mt bc tng v mt l qun tng nht Giorgi
Tam. L do l v lt y Giorgi Tam cha ra i. Cng v l
do , sn ngn i xanh pha ng, ngi ta cha v trn mt

210
t, bng nhng mnh c trng v phn, con nga trng di mt
ac-png, con "Bch m", mt v vua trn lng, v chng ui v
pha thnh ph, cng vn biu dng Giorgi Tam. V li
nhng vinh d trn cng xng ng thi, Giorgl Tam, lc v
gi mt ht ci ti t m thi trai tr ng khng bao gi c, hon
ton khng chu trch nhim v nhng tai ho di triu i mnh
ng l mt ngi v ti. Ti sao li khng dng tng.
Cch y mt, trm tm mi nm, Umt gn i xng nh mt
bn c ln xn. Anh chng Axtart trong chuyn thn thoi i khi
do chi trn mt t, lng eo mt ci b hai ti trong c mi
th, k c cc b hin lnh ngi trong nh. Mt l lu ln hn n
t ci b ma ra cho ta nim v Umt khng lch s ngy
xa. V trong cc lu ln, c thm c cc b hin lnh na. Kiu
nh nh th, hin nay cn ci hi qun ca cc Nhc s. Mt lot
nhng cn nh ti tm tp nham bng g chm v ru phong, y
cng l mt kiu tr chm khc, nhng ngi nh gch d hnh xiu
vo, mt s c ct ngi n da vo ngi kia, khi b gi bin
vn v cha ra nhng qung cch hp hnh thnh mt h thng
ng s ngon ngoo vng v, gm nhng ng hm, v ng t
thng thng ngp nc triu vo tit cn phn, mt m bt nho
nhng ngi nh c k quy qun xung quanh mt to nh th c t
thi c k, y l Umt. Umt ging mt kiu lng Noc-mng
ngy xa tri git sang b bin nc Anh.
Du khch, gi c bc vo ci l qun ngy nay c thay th
bng khch sn, ng l chi tin mt cch vng c c

211
mt con thn bn rn v mt chai vang hai mi nhm phrng,
phi nhc nh xi hai xu cho c, tuy th cng rt ngon lnh. Tht
l thm hi.
Thng nh lc ng b con b bt c i vo ph u tin, sang
ph th hai, ri sang ph th ba. N ngc mt nhn ln cc tng
gc v cc mi nh tm mt knh sng, nhng tt c u ng
kn v tt ngm. Chc chc n li g vo ca. Chng ngi no ln
ting c. C tri tim no st bng khi nm m m trn chn
di m. Ting ng v nhng rung chuyn y cui cng lm
con b tnh dy. Thng nh nhn thy th v n cm thy bun
bun m. Con b tng l m nn khng khc.
N nh liu i r v ln m c l kh lu trong nhng ng hm
ngang dc ca Xkrembrt, hi y y cy trng nhiu hn nh
ca, v hng ro gai nhiu hn ch , nhng n may mn i vo
mt hnh lang hin nay vn cn cnh Trimiti- Xcun. Hnh lang
ny dn n ti mt bi bin vn l mt bn cng th s c bao ln,
v bn tay phi n nhn thy mt ci cu.
Cu ny l cu sng U ni lin Umt vi Mencm Rgix, v qua
cc vm cu Hachua n thng vi Bek Uot.
Umt thn lc y l ngoi ca Mencm Rgix ph v cng,
ngy nay Mencm Rgix l mt gio khu ca Umt. Lng xm,
thu ht mt thnh ph. Qu trnh din bin nh ci cu kia.
Cu l loi my ht c bit, ht dn s v i khi lm cho mt
khu bn bi to ln nhng li gy thit hi cho mt khu i din.

212
Thng b i n bn chic cu : thi y n ch l mt chic cu
g nh c mi. N i qua chic cu nh .
Nh mi cu, trn sn khng c tuyt: i bn chn trn ca n
c mt lc d chu khi bc ln nhng tm vn kh .
Qua khi cu n ng gia Mencm Rgix.
y nh g t hn nh . y khng phi th trn na m l
thnh ph. Ci cu dn n mt ph kh p, ph Xanh Tma. N
i thng vo. ng ph c nhng hi nh cao chm tr, v y
nhng ca hng. N bn g vo cc ca. N chng cn my hi
sc na gi v go.
Mencm Rgix cng nh Umt chng ai nhc nhch c. Nh
no cng ca ng then ci. Ca s no cng c vn ngoi y nh
mt thm m. phng rt chu o khi b thc gic, git mnh
kh chu.
Thng b lang thang chu ci p lc kh nh ngha ca thnh ph
ng. Nhng cnh im lm kiu t kin b t lit tot ln mt cm
gic chng mt. Tt c nhng trng thi m man ho ln c
mng ca chng, loi gic ng nh vy nhiu lm v t nhng
thn hnh khng ca quy thot ra nhng mng m ho huyn.
Gic ng c nhng s tng t en ti khng c trong cuc sng,
t tng b phn tch ca nhng ngi ng chn vn bay ln ngi
h nh mt th hi nc va sinh ng va ng im, v kt hp
vi ci c th chc hn ci ny cng ang suy ngh trong khng
gian. V vy m ny sinh nhng s ri rm. Chim bao nh mt
m my chng cht nhng lp dy c v nhng lp trong sut

213
ca n ln ci ngi sao tinh thn m. Bn trn nhng mi mt khp
kn m o gic thay th th gic, nhng ci h v nhng ci thc
tan rung c gin n trong chn khng th no nm bt c.
Nhng cnh sinh hot b mt tn mn kt hp vi cuc sng chung
ta bn b ci cht vn dc gi l gic ng. Su b v linh hn
qun qut vi nhau trong khng kh. Ngay n con ngi khng
ng cng cm thy tru nng trn mnh ci khng kh trn y ca
mt cuc sng bi t. Ci o tng xung quanh, ci thc t on
c, lm h kh chu. Con ngi tnh to khi bc gia nhng
hn ma trong gic ng ca k khc thng dn y ba bi nhng
hnh bng i qua, h c, hay tng nh c, ci cm gic gh rn
m h khi phi hn hc ng chm vi ci v hnh, v lc no h
cng cm thy sc dy ti tm ca mt cuc gp g kh t ang
tan bin. Bc i gia cnh tn mn ban m ca mng m ,
ngi ta c nhng cm xc ca rng su.
l ci ngi ta gi l s m khng hiu v u.
iu mt ngi ln cm thy, mt a b cn cm thy nhiu hn.
Cm gic kh chu ca tm trng hi hng gia m khuya, b
nhng ngi nh ma qui kia khuch i, dn thm vo tt c ci
su thm chung m n ang phi chng kia.
N i vo Conica Ln, v gp ngay u ng ny Bas Uot m n
c tng l i dng, n khng bit bin pha no na, n quay
li, r sang tri theo ph Main, v li n tn ph Xanh Anban.
y, da vo may ri v khng cn la chn, gp nh no n
cng g tht mnh. V n dn ht cht sc tn cn li, nn nhng

214
ting p ca lc ny nghe lon x v ngt qung, vi tng hi
tng chp gn nh gin d. l ting cn run st ca n p vo
ca.
Cht c ting p li.
l ting thi gian.
Ba gi sng thong th vang ln sau lng n trn ci gc chung
Xanh Nicla gi lo.
Ri mi vt li chm su vo tnh mch.
n mt ca mi cng khng h m, iu c th xem nh k
d. Tuy nhin trong mt chng mc no, s im ting cng c
th gii thch c. Phi ni rng thng ging nm 1690, Lun n
va tri qua mt nn ch ln, v ni lo s phi n tip nhng
ngi m lang thang khin cho khp ni lng hiu khch u c
phn gim st. Ngi ta khng c h ca s v s ht th phi u
kh.
Thng h cm thy s lnh lng ca con ngi cn khng khip
hn ci lnh ca m ti. y l mt ci lnh c tnh. Em cm thy
mt ni xt xa tht vng m em khng c trong nhng gi pht
c n va ri. Lc ny em tr v vi cuc sng ca mt ngi,
vy th em vn c n. Tht qu i cay ng. Hoang vu tn nhn
n hiu, nhng thnh ph khc nghit th qu lm.
Thi gian m n va m tng ting li gp thm mt ni tht
vng. C nhng trng hp khng g gi but nh ting chung
thi gian. l mt li tuyn b v thi th . l ting ni
ca vnh cu: vic g n ta!

215
N ng li. V chc g trong giy pht ai on , n li khng t
hi, c nm ra y m cht c gin n hn khng.
Trong khi y con b ng u v vai n v li ng na. S tin cy
kh hiu li thc gic n i tip.
T lu, ch gp xung quanh ton chuyn sp , lc ny n bng
cm thy mnh l mt im ta. Thi thc su sc ca nhim v.
Nhng ngh , cng nh hon cnh u khng hp vi tui
n. C th l n khng hiu ni nhng th : N ch hnh ng
theo bn nng. N ch bit lm.
N bc theo hng ph Gionxton.
Nhng lc ny n khng bc na, m n lt.
N b ph Xanh Mri trn tri, ln m trong cc ng hm ch chi
v khi ra khi mt ng ng ngon ngoo gia hai tp lu nt, n
li ng gia mt khong trng kh rng. l mt mnh t
hoang khng c nh ca, chc l a im ca qung trng
Sextfin ngy nay. Nh ca n y th ht. Bn phi n thy c
bin, v bn tri chng cn g l thnh ph na.
Ri ra sao y? Cnh ng li bt u. Pha ng, nhng mi tuyt
ln nghing nghing nh du nhng trin ni Radipon. C nn
tip tc cuc hnh trnh ny na khng? C nn i ti v tr li vi
nhng cnh c liu na khng? hay l li bc v tr v vi cc
ng ph. Lm g gia hai cnh im lng ny, gia cnh ng cm
v thnh ph ic? Trong hai thi rung ry ny chn ci no
C ci neo t bi th cng c ci nhn bc i. Chnh a b tht vng
ang a ci nhn ra khp bn xung quanh.

216
Thnh lnh em nghe c ting do nt.

---------------
[95]
Mt loi hi u ui nh cc loi chim bin khc, bt phi
nh c ngm trong m ra cho chng n.
[96]
Ting Php. c hai ngha l xng sn v b bin.
[97]
Ecquyn (Hercule). V thn tr danh trong thn thoi Hy Lp l
biu tng ca sc kho phi thng tng lp mi hai k
cng kh khn v nguy him.
[98]
Nguyn vn bng ting Anh: Kiss me quick.
[99]
igien (Diogne. 413 - 323 trc cng nguyn): trit gia
danh ting ca Hy Lp, thuc phi khuyn nho. Tc truyn ng hay
cm n i gia ban ngy. Ai hi ng tm g ng tr li: ti tm
mt con ngi.
[100]
V vn ct mi.
[101]
Ting La tinh: mm rch n tn mang tai, li nhe ra ngoi,
mi b ct xo. my s l mt ci mt n, v my s ci mi mi.
THNG CI

Phn th nht : BIN C V TRI M

IIIB. EM B TRONG BNG TI

217
5. YM TH GIU CT

Khng bit ting rt l lng v khn cp no trong bng ti n

tn tai n. C l do git li. N c bc ti.
i vi nhng ngi tht m v vng lng th mt ting gm rng
li d chu.
Ci ting ma mai hung d kia bng khin n yn lng Ting do
dm kia lm mt li ha hn. y c mt sinh linh ang thc, d
l mt d th. N tin bc v pha c ting rt vng ti.
N ngot theo mt gc ng, ng sau, di phn quang ca
tuyt v bin, mt th ngun sng mnh mng ma qui, n thy
mt vt g l l nh c che y. l mt chic xe, nu khng
phi mt tp lu. C bnh, th l mt chic xe, li c mi, vy l
mt ch . T mi nh ra mt ci ng, v t ci ng, mt ln khi.
Ln khi , nh chng t c la hng m p bn trong. Pha sau
my bn l li ra cho bit c ca ra vo, v gia ca mt l vung
cho thay nh sng trong lu.
N tin ti gn.
Ting rt ban ny cm thy n ang n. Lc n va ti st lu
ting e do y tr nn gin d. N ang ng trc, khng phi
mt ting gm na, m l mt ting sa. N nghe c ting ng
anh gn nh ting xch ging mnh ri t nhin di ci ca,
gia qung cch hai bnh xe pha sau, hai ng rng nhn, trng
nhn hin ra.

218
Cng lc vi ci mm gia hai bnh xe, mt ci u th qua ca
mi.
- Yn no!
Ci u ni.
Ci mm im.
Ci u tip.
- C ai y ?
a b p.
- Vng .
- Ai?
- Chu.
- Chu? L ai? u ti?
- Chu mt lm. - a b ni.
- My gi ri?
- Chu rt lm.
- My lm g y.
- Chu i lm.
Ci u p li:
- Khng phi ai cng sung sng nh mt nh qu tc u. Ct!
Ci u tht vo, cnh ca gi p xung. Thng nh gc u
xung, li m cht con b ng say vo lng v tp trung sc li
i na. N bc my bc v bt u ri xa ni .
Trong khi y, ng thi vi ca mi sp li th cnh ca m ra.
Bc xe h xung. Ging ngi ban ny va ni vi thng b t
trong lu ht ln gin d:

219
- hay, sao my khng vo?
Thng b vi ngonh li.
- Vo i! - ging ni tip tc. - Khng bit ai dn n cho ta mt
ca n th ny, i rt li khng thm vo!
Thng b, va b xua ui va b ko li, vn ng im khng nhc
nhch. Ging ni li tip:
- Tao bo my vo, ca n?
Thng b quyt nh, t mt chn ln bc thang th nht.
Nhng ting gm g di xe li ct ln.
N vi git li. Ci mm h hoc li xut hin
- Yn no! - ging ngi qut.
Ci mm tht ngay vo. Ting gm g thi hn.
- Ln i ngi kia tip. Thng b tro mt cch vt v ln ba ci
bc. N lng tng v con b cng qu, buc k v qun cht trong
tm o n ni khng nhn thy g c, ch thy mt m d hnh b
to.
N bc ht ba bc v, n ngch ca, dng li. Khng mt cy
nn no chy trong lu, hn l do tnh tit kim ca cnh ngho.
Lu ch c chiu sng nh nh hng t mt ca l gang trong
lch tch ngn la than bn. Trn mt l, mt ci bt v mt ci h
ang bc hi nom c v ng thc n. C mi thm. c trong
nh gm mt thng g, mt gh u, mt n knh, khng thp,
treo trn. Thm vo vch ba tm vn c tay chng, V mt ch
mc o, lng lng nhng th linh tinh. Trn my tm vn v my
ci inh, lng cng cc tch, ng, mt ni ct, mt ci chu

220
ging nhng vi nghin sp thnh bt gi l chu xt v mt l
nhng vt k d m thng b chng hiu t g, chnh l b
bp ca nh ho hc. Lu hnh ch nht, ci l nm pha trc.
Khng phi l mt phng con, n ch hn ci hp to mt t. Bn
ngoi nh tuyt chiu cn sng hn bn trong c l soi ri. Tt
c trong lu u t m khng r. Tuy nhin nh c nh la ht ln
trn, ta c c my ch vit hoa sau y: UYC XUYT TRIT
GIA
Thng b ng l vo nh ca m v Uycxuyt.
Ta va c nghe bn ny ni, bn kia g.
n ngng ca, em trng thy mt ngi ng cnh bp l, cao
lnh khnh, khng ru, va gy va gi, qun o mu xm, ci trn
hi chm n mi, ng ta khng th nhn chn. Lu ch va kht.
- Vo i! - ngi l Uycxuyt, ni.
Thng b bc vo.
- t ci bc ca my xung kia.
Thng b t ln mt hm ci gnh nng, rt thn trng v s lm
n git mnh tnh dy.
Ngi kia li ni.
- Sao my t nh nhng th. Gi l hp thnh tch c l may cng
khng nng niu hn th u My s lm bc m gi rch ca my
sao. H bo c ng ght cha! Gi ny m cn lang thang
ngoi ng ph. My con ci nh ai? Tr li i ch. Nhng
khng, tao cm my tr li. Cn i vo vn cp bch hn, my
ang rt, si i .

221
Ni xong ng nm hai vai y thng b n trc bp l.
- t nh chut! Lnh nh ma! Th ny m nh vo nh ngi ta
y! No. lt tut nhng ca thi tha ny ra, bt lng!
Ri bng mt bn tay run run ph phng, ng git toang nhng
manh o ca thng b ra, cn bn tay kia ng g nh xung mt
chic smi n ng v mt ci o chun b st m ngy nay ngi
ta cn gi l o "hn em nhanh ln" [98]
- y b cnh ca my. - ng chn trong ng mt ming vi len
ri dng n xoa xt trc l la hai cnh tay ca thng b ang hoa
mt, r ri, v trong giy pht trn trung m p ny ang tng
nh c nhn thy v s phi tri xanh. Xt cnh tay xong, ng
lau n chn.
- , ra ci xc ma ca my chng b cng ch no c. Tao cng
kh ngc nghch, c tng my th no cng cng chn sau
hoc chn trc g ! Ln ny khng qu l u. Mc o vo.
Thng b mc smi v ng gi lng ra ngoi cho n chic o chun.
- By gi - ng ly chn y ci gh u ti trc, ri vn y vo
vai, bt thng b ngi xung v ch vo ci bt ang bc hi trn
bp l. Ci m thng b thong nhn thy trong bt li cng vn l
tri xanh, ngha l mt c khoai mt t m.
- My ang i, n i.
- ng ly trn tm vn mt ming ci bnh cng v mt ci a st,
a cho thng b:
Thng b do d.
- Liu tao c phi by bn khng y? - ng ni.

222
Ri ng t ci bt ln u gi thng b.
- Nh ht i.
Ci i thng ci s. Thng b cm u n. Thng b thm hi
ngn ngu hn l n. Ting bnh nhai rau ru vang vui khp lu.
ng gi cu ru
- ng nut vi th, phm n kinh khng! Ci thng v li ny
tham n qu th! Nom ci qun ch cht i kht ny n m bc
mnh qu. C nhn mt nh qu tc n mi bit. i ta, ta tng
thy cnh cng tc ngi n. H c n u, th mi l cao qu ch.
Li cn lc h ung na. No, ln li con, tng cho y vo!
Bng i lm g c tai, c im ny khin thng b chng may
may xc ng trc l tnh t kia, cc cn nhng li c xoa du
bi nhng c ch t thin, nghch ngha c li cho n. Lc ny, n
ang tp trung vo hai im cp bch v hai im say sa, l n no
v si m.
Uycxuyt li tip tc lm bm bi thuyt gio:
- Ta c thy ch vua Gic n Benktinh Hanz, lc y
ngi ta ang ngm tranh ca nh danh ho Ruybenx ti y,
hong thng c ng vo g u. Ci thng kh rch ny p
khip qu! p, t ng ny gc t sc vt m. Sao ta li ny ra
ci n Umt th ny, n ci ni ch dnh cho ma vng qu
s. T sng ta chng bn c t g, ta ni vi tuyt, ta thi
so cho bn nghe, m chng b ti c ly mt xu, by gi m
ti li em kh rch ti cho ta. Ci t g m gm ghic! nh
nhau, vt ln, thi ua gia ta v l qua ng ngu ngc. H tm

223
cch n cho ta ton tin l, cn ta li c a cho h ton cao an
hon tn. Th l hm nay chng c t g! Khng mt thng ngc
no ng t, chng c xu no trong kt. n i, qu s! b ra v
nh kho vo! Chng ta ang sng trong mt thi i chng c g
b kp s trng tro ca bn n chc. n cho bo vo cho tao cht
n bm. Ci thng ny n cn hn c i, n in. C phi thm
kht u, y l d man. N b suy nhc do vi trng ch di.
Khng chng n b dch hch cng nn. My c mc dch khng
th, k cp? N m ly cho m th cht! Khng, my cht
bn tin, ch ta khng mun con si ca ta cht. Ch, ta cng
ang i y. Ta tuyn b y l mt s kin kh chu. Hm nay ta
lm vic rt khuya. Trong i c nhng lc ngi ta phi vi
v. Ti nay ta nng n. Ta c mi mt mnh. Ta ni la, ta ch c
mt c khoai, mt mu bnh, mt ming m v mt t sa, ta cho
ln un, ta ngh bng, tt, ta s n cho no n. ng vo lc y.
Xong! Con thn trng ny ri xung u ta. N chm ch ngi
gia ta v mm thc n ca ta. Vy l sch nhn phng n ca ta.
Tng i. c mng, nht i, c mp, my c my hm rng
trong ci my nhai ca thy th? p i, si con. Khng, ta rt
lui t ng ny v tn trng ging si. Nut ht n ca ta i,
thung lung! Hm nay ta lm vic rt khuya, d dy th rng, c
hng th khn, l lch th au, rut gan ri bi, phn thng ca ta
l c nhn ngi khc n. Khng sao, chia i. N n bnh, n
khoai, n m, cn ta c sa.
ng lc mt ting ku, thm thit v ko di, ni ln trong lu.

224
ng gi dng tai.
- By gi my li cn ku, mt thm! Sao my ku?
Thng b ngonh li. R rng n khng ku. N ang y mt
mm.
Ting ku vn khng dt.
ng gi vi n bn ci thng g!
- Ra ci bc ny go! Tri t qu thn i! By gi li n ci bc
lm om sm! Ci bc ca my, sao n li quang quc nh vy?
ng hn ci b tm o thu th. Mt ci u tr em nh ra, mm
h tng v ku bai bi.
- Th no, ci g th ny? - ng hi - Th l th no? Li thm a
na. Cha ht sao? C ai y! Cu ti vi! Phi cn thn! Tai v
th hai! My a n cho tao ci g th ny thng k cp? My
cng bit l n kht ch? No, phi cho n ung. c- By gi
n sa ta cng khng c na.
ng va lc trong ng tp nham trn tm vn mt cun bng, mt
ming vi v mt ci l con, va run ry lm bm:
- t nc cht tt!
Ri ng ngm ngha con b.
- Con gi.
Nghe ting khc l bit ngay. N cng t m.
Cng nh ban ny i vi thng nh, ng git ht ch gi rch
buc cht vo ngi con b hn l mc. ri ng qun cho n bng
mt mnh vi th nhng sch v kh. Vic gi ghm rt nhanh v
th bo lm cho con b hn gt.

225
- N meo meo khip cha - ng ni.
on ng ly rng rt mt mnh khn bng, x cun bng mt
ming vung vung, rt ra mt si ch, ly ci bnh sa trn l
xung, ch sa vo ci l con, nht mnh khn bng vo lng
chng c l, ph vung vi con ln mnh khn, buc ci nt bng
si ch, p ci l vo m xem n nng qu khng v bng tay tri
m con b vn cung qut khc sa s.
- No? Mi c xi ti cho! Ngm ly u v i.
V ng n vo mm chu b ci ming c l. Con b mt ly mt
. ng va ci l nghing nghing ng tm va lm bm:
- Qun n mt, cng mt duc c. Va l im thin tht.
Con b b mnh v tm cht ci u v do ng thng cu gt
kia trao cho, n ni sc ho mt mt lc.
- My n cht nghn mt thi - Uycxuyt mng. Con ranh ny
cng hu n o !
ng rt vi mu khn bng con b ang mt cho dt cn ho, ri
li va n ci l vo mm n, va ni.
- B i, con .
Trong lc y, thng nh t na xung. Nhn chu b b n qun
c n. Ban ny lc n n, trong mt n l s tho mn, gi y l
lng bit n. N nhn chu b sng li. Vic hon thnh cuc hi
sinh do n m u lm cho mt n long lanh mt th phn quang
rt kh t Uycxuyt vn tip tc nhm nhng nhng li phn n.

226
Thng nh chc chc li ngc nhn Uycxuyt bng i mt rm
rm nim xc ng kh nh ngha m con ngi ng thng b
ht hi v cm kch cm thy, nhng khng sao pht biu ni.
Uycxuyt gin d mng n:
- Ka, n i cho
- Th cn bc? -
Thng nh va ni va run run, mt long lanh mt git l.
- Bc khng n g c sao?
- My c n ht i khng, ranh con! khng cho tao th cng
chng nhiu nhn g lm i vi my.
Thng b li cm na ln, nhng khng chu n.
- n i - Uycxuyt qut. - C phi vn tao u. Ai bo my lo
cho tao? My l thng nhi ranh chn t, l sinh tn ca gio khu
Khng xu, tao bo my phi n cho ht. My n y n, ung,
ng, n ngay, khng tao lng ra ca, c my c con b tr tro ca
my?
Trc li e do, thng nh li ch u n. N cng chng c g
phi vt v nhiu thanh ton cho cn li trong bt.
Uycxuyt lm nhm:
- Nh khng c kn lm, lnh vn lt qua khe knh.
ng th, mt knh pha trc b v, do xe xc hay, do tr con
nm , Uycxuyt c dn vo ch thng mt ngi sao giy nhng
n bong mt. Gi bc la vo y.

227
ng ngi mm trn ci thng g. Chu b, nm na trn tay na
trn u gi, say sa mt mt ci chai, mt lim dim nim hnh
phc ca nhng hi ng trc mt Cha v ca tr th bn v m.
- N no ri - Uycxuyt ni.
V li tip:
- By gi th chng my thuyt gio v c tnh iu i! Mnh
giy dn knh b gi thi tung, bay l lng trong lu, nhng
vic cng khng lm cho hai a b mi ngh n vic sng li
phi bn tm lo lng.
Trong lc con b b v thng nh n, Uycxuyt vn nguyn ra.
- Thi nghin ru bt u t thu s sinh. Cc ngi hy chu kh
lm gim mc Titxng ri h ht chng ung ru qu . Ngn
gi la ng ght tht. Li thm ci bp l gi nua ca mnh na.
N ph ph khi um, n thnh lng qum mt thi. kh s v
rt li bc mnh v khi. Nhn khng r g na. Ci thng ny n
ang li dng lng hiu khch ca ta. Th m ta vn cha nhn r
c ci mm ca n. Tin nghi y cn thiu nhiu. Ni c
Thng , ta rt thch nhng yn tic y cao lng m v trong
nhng cn phng kn o. Ta li mt thin hng ca mnh, ta
sinh ra lm ngi say m khoi lc. Nh hin trit ln nht l
Philxnex ch c an c c ci c hc hng th di lu hn
na nhng lc th c bn. Hm nay chng thu c ly mt xu!
Sut ngy chng bn c g c. Tai hi tht. Tha nhn dn, tha
cc ch lnh hu, tha cc ngi t sn, xin gii thiu y l thy
thuc, y l y hc. Mt cng toi, anh bn i. Cun xp ci hiu

228
bo ch ca anh li thi. y ai cng u kho mnh. y l mt
thnh ph ng nguyn ra chng c ly mt ngi bnh! Ch mi
ng tri b tho tng. Tuyt g m l lng! Anazagorax dy rng
tuyt mu en, ng ta ni c l, lnh lng l en ti. Bng l
m ti. Gi bc g m l! Ta tng tng v tun th ca nhng
ngi i bin. Phong ba l lc qu xatng i qua, l mo th rng
la ch sn chy tht nhanh ri quay pht li, trn u chng ta.
Trn my, ci ny c ui, ci kia c sng, ci ny l la ngn, ci
kia c vut cnh, ci th bng ph nh t tng i thn, ci th
u to nh hn lm vin s, trong mi ting ng, ngi ta li nhn
ra mt hnh dng: Tn phong, tn qu, tai lng nghe, mt nhn thy,
mi ting rn vang l mt din mo. Ly Cha, c ngi ngoi
bin, iu th hin nhin. Cc bn i, hy liu m thot khi bo
tp, cn ti. ti c thot c cuc i cng l qu lm ri.
m ta c m qun tr u? Th ti sao li c khch ti nh. Thng
kh ca ton dn bn vo tn cnh ngho ca ta. ng bn to ca
nhn loi bn vo lu ta nhng git tht gm guc. Ta b ph mc
cho tnh phm n ca khch qua ng. Ta l mt ci mi. Mi
ca nhng k cht i. Tri ng, m khuya, mt ci lu giy,
mt ngi bn tri k di chn v ng ngoi tri, bo tp, mt
c khoai, bp la to bng nm tay, my a n bo c, gi la qua
mi khe h, khng c ly mt xu, v nhng ci bc bit sa! M
ra, trong l kh rch. Th m cng gi l s phn. Ta phi ni
thm l lut php b vi phm: H! Thng du th vi con du thc
ca my, qun mc ti ranh ma, qui thai c c, qu gi tt

229
la m my cn ln ngoi ph! Nu nh vua phc hu ca chng
ta m bit chuyn ny, th chnh Ngi s tng c my xung hm
su cho my m mt! Ra cng t i do chi m vi tiu th!
Tri rt mi lm m m u trn chn t! My cng phi bit
l cm ch. C qui nh v ch d c y, phn lon! Du ng
th b trng pht, ngi lng thin c nh ring th c bo v
trng nom, vua cha l thn dn chi ph mu. Cn ta, ta c ch c
tr! L ra my b qut roi gia ni cng cng, nu ngi ta bt
gp my, v nh th cng ng i. Trong mt quc gia thun
phong m tc cn phi c trt t. Ta c li. Khng t gic my
vi cnh st Nhng bn cht ca ta vn nh vy, ta hiu iu thin,
nhng ta lm iu c. H! ma c! Tnh trng th m dm m
n vi ta! Ta khng n tuyt trn ngi lc chng bc
vo. Tuyt tan. Th l c nh ta t sng. trong nh m b lt.
Ri li phi t than khng chy lm kh ci h ny. Than th
mi hai ng mt yn! Lm th no nm ba ngi trong ci
ln ny y? By gi vy l ht, ta ang m nh tr y, ta sp c
trong nh tng lai i rch ca Anh quc ang cai sa. Cng
vic, nhim v v chc trch ca ta l thu nh ci bo thai kh
ca con m i Ngho, l ci thin v xu trn con mi t tui ca
gi treo c, v ban cho bn n cp ranh con nhng hnh dng trit
gia! Li gu l ci dao tc tng ca Cha. Phi ni l nu ba
mi nm nay ta khng b nhng k n nh th ny n tn ph hi
th ta giu ri m bo v ta c mt phng y hc y ca
l, y nhng dng c m x ngang vi bc s Linacr, nh phu

230
thut ca vua Hngri VIII, y cc loi th vt, nhng xc p
Ai Cp, v nhng th khc tng t th! Ta c chn trong Hi
Bc s, v ta c quyn s dung ci th vin xy dng t nm
1652 bi ngi Harv danh ting, v n lm vic trong phng
knh ca to nh mi trn, t trn nhn thy c ton cnh
thnh ph Lun n! Ta c th tip tc cng trnh tnh ton ca
ta v hin tng mt tri b m en, v chng minh rng mt lp
hi c tnh cht sng m ang t thin th thot ra. l kin
ca Ging Kple, sinh trc ngy Xanh Bactlmi mt nm, v l
nh ton hc ca hong . Mt tri l mt ci l si i khi cng
nh khi. Bp l ca ta cng vy. Bp l ca ta cng chng hn g
mt tri. Phi, l ra th ta giu c thn phn ta khc, ta
cng th b, ta khng lm gim gi tr khoa hc cc u
ng x cho. V qun chng khng xng ng vi hc thuyt,
qun chng ch l mt m ng ngu mui, ch l mt tp th nho
nho loi v tui, v gii, v tnh kh, v hon cnh, m cc nh
hin trit ca mi thi i khng do d trong vic khinh b, v
nhng nh n o nht ng thi, cng khng a ci tnh qu khch
v hung bo ca n. Ai ta chn ngy ci ang tn ti. kt
thc, con ngi sng c bao lm. Chng thi, i ngi, khng,
di ch. Tng lc mt, chng ta khi tuyt vng, chng ta
ngoan ngon chu ng v chng ta khng li dng nhng c
hi tuyt vi t treo c khi c dy v inh, thin nhin
cng ra v chm nom sn sc i t n con ngi. Tuy vy m
nay th khng. Thin nhin nham him lm cho la mc, lm cho

231
nho chn, lm cho ho mi lu lo. Thnh thong mt tia sng bnh
minh, hay mt cc ru vang nng, l ci ngi ta vn gi l
hnh phc. Mt ng vin hnh phc tha tht xung quanh tm
khn lim au kh mnh mng. Chng ta c mt vn mnh, m vi
th do qu s dt, cn ng vin li do Cha m nhn. Trong khi
ch i, my n ht ba ti ca tao ri, k cp!
Trong lc y th con b, m ng vn va m trn tay rt nh nhng
va ni li nhi, lim dim i mt, du hiu hon ton tho mn.
Uycxuyt nhn k ci l v lu bu:
- Nc ht nhn ri, con .
ng ng ln, tay tri chu b, tay phi m np thng g v
ko trong ra mt tm da gu, m ta cn nh ng vn gi l tm
da tht ca ng.
Va lm ng va nghe thng nh n v lic mt nhn n.
- T nay m phi nui cho ci thng hu n kia ln th vt v lm
y! ng l mt con sn s mt nm trong bng cng cuc lm n
ca ta.
Vn bng mt tay ng c tri tht kho tm da gu ln mt hm,
ng dng khu tay v gng nh khi ph gic ng mi thiu
thiu ca con b. on ng t chu ln tm da th, pha gn la
nht.
Xong vic, ng ci l khng kn bp d v ni to:
- Ta mi tht l ngi ang kht!
ng nhn vo h:

232
- Cn c my ngm sa kha kh, ng a h ln gn mi. Va
nh ung th mt ng cht nhn vo con b, ng vi t h ln bp
l, cm ly ci l, m nt ra, dc nt ch sa cn tha vo va
y l nht mnh khn bng v li buc ming vo ln trn mnh
khn c l.
- D sao ta cng va i va kht - ng ni v tip thm: - Thi,
khng c n bnh th ta ung nc l vy.
Pha sau bp l c mt ci v m.
ng b ci v ln, a cho thng h:
- My c mun ung khng"
Thng b ung xong li li hi n.
Uycxuyt li bng ly v a ln ming. Nhit nc bn trong
thay i khng u do gn bp l. ng ung ng c vi ngm
v nhn nh.
- Nc tng l tinh khit, my y ht l bn b gi di. Trn th m
di th lnh.
Trong khi y thng b n xong. Ci bt khng ch ht nhn m
phi ni l sch bong. Thng b nht b mm, t l, t vn bnh
vng vi trn nhng np nhn ca chic o chun v trn u gi.
Uycxuyt quay li pha thng b.
- Cha xong u. By gi, n tao vi my. Mm u phi ch
n, cn ni na ch. By gi m p ri, nht no ri, sc sinh,
liu hn, my phi tr li nhng cu tao hi. My u n?
Thng b p:
- Chu khng bit.

233
- Sao, my khng bit? Ti nay chu b b ri trn b bin.
- ! Thng b g! My tn g? H n n mc b m b ri.
- D chu khng c b m.
- My cn hiu tnh tao mt t, v ch rng tao khng a nghe
ngi ta ht nhng bi gi l chuyn c tch u nh. My c b
m, v my c con em kia.
- D n khng phi em chu.
- N khng phi em my?
- D khng.
- Th th l g?
- Mt con b chu bt c.
- Bt c!
- Vng.
- Th no? My nht c ?
- Vng.
- u? My m ni di, tao git cht.
- D trn mt ngi n b cht trong tuyt.
- Lc no
- D cch y mt gi.
- u
- D cch y mt dm.
Nhng vng cung trn trn Uycxuyt nhn li v gy gc, biu th
cm xc ca lng my mt trit gia.
- Cht! Th l mt ngi n b hnh phc! Phi ch ta y,
trong ng tuyt ca ch ta. Vy l tt. pha no?

234
- D pha bin.
- My c i qua cu khng?
- D c.
Uycxuyt lin m ci ca mi pha sau v quan st bn ngoi. Thi
tit vn khng kh hn. Tuyt vn ri dy c, tiu iu.
ng ng ca thng gi li.
ng i n ch knh v, bt ci l bng mt ming gi b thm
than vo bp l, tri tht rng tm da gu ra trn mt thng g, cm
mt quyn sch to trong gc, t xung u ging lm gi, v
t ln ci gi di u chu b ng say.
ng ngonh li pha thng nh.
- My nm xung kia.
Thng nh vng li, nm thng xung bn cnh con b.
Uycxuyt qun tm da gu quanh hai a nh v dt k di chn
chng. ng vi tay ly trn mt tm vn v tht vo quanh mnh
mt ci tht lng vi c ti to, chc hn trong c l m x v
t l ru thuc.
on ng nhc ci n knh trn xung, thp ln. N l th n
l.
n sng, nhng l tr vn khut trong bng ti.
Uycxuyt h ca v ni:
- Tao ra ngoi y. ng c s. Tao s quay v ngay. C ng i.
V h ci bc xe xung, ng gi
- m?
Mt ting thn i p li.

235
Uycxuyt cm n bc xung, bc xe li rt ln ca li ng vo.
L tr nm mt mnh.
T ngoi tht ging ni, ging ca Uycxuyt, hi vo:
- Thng b va n mt phn tao, my cha ng y ch?
- D cha.
- Th th nu n rng, my cho n nt ch sa.
C ting m xch long xong, v ting chn ngi thm c ting
chn sc vt i xa dn.
Mt lc sau, hai a tr ng say.
Mt cnh ho giao nhp th rt kh t, hn c trong trng, y l
cnh th ngy, mt m tn hn trc ch phn bit trai gi. Thng
nh, v con b, trn trung, nm cnh nhau, nhng gi pht yn
tnh ny, ang trong trng thi gn gi cao thng ca bng ti,
bao nhiu gic m c th c tui ny ang phng pht t a ny
sang a kia, di nhng m mt nhm nghin ca chng chc hn
c nh sng ca tinh cu, nu t ng hn nhn khng thch hp
y, th chng ang l i v chng theo kiu thin thn. Nhng
hnh nh ngy th nh th trong bng ti nh th, mt gng trong
trng nh vy trong cnh m p nh vy, nhng chuyn ln quyn
tri t ch c th c tui th m thi, v khng mt mnh
mng no so snh ni vi nt v i ny ca tr nh. Trong mi
vc thm y l vc su nht.
Ci n vnh vin khng khip ca mt ngi cht ri m vn b
xing xch, cnh i dng mng mnh bm cht mt chic thuyn
m, cnh tuyt trng bao la ph kn nhng hnh hi b chn vi,

236
cng khng xc ng bng hai ming con tr chm vo nhau mt
cch ht sc thn tin trong gic ng v s gp g cng khng phi
l mt ci hn na. C th l nh hn, cng c th l thm ho,
K nhau m vn canh cnh bn lng iu cha hay bit. p
y, nhng bit u li chng hi hung. Ngi ta cm thy lng
tht li: Cht th ngy cn cao qu hn c c hnh. Cht th ngy
do bng ti thing ling to thnh. Chng ang ng. Yn tnh: m
p. S trn trung ca thn th qun qut nhau hn hp vi s
trong trng ca tm hn. Chng nm nh nm gia vc su.

6. THC DY.

Ngy bt u ht sc th lng. Mt nh sng nh nh bun b

xuyn vo cn lu. Mt cnh bnh minh gi but. Ci mu nht
nht , phc ho thnh hin thc bi thm nhng ng nt trn
cc vt b m ti khoc cho mt v ngoi ma qui, khng thc
tnh hai a b ang m nhau ng. Trong lu m p. Hai hi th
ho vo nhau nghe nh hai ln sng yn lng. Ngoi tri khng
cn bo t na, nh sng hong hn t t ln chim chn tri. Cc
chm sao tt dn nh nhng cy nn b thi tt ngn trc ngn
sau. Ch cn dm ba ngi sao to c chng li. Ting ht vng vng
ca v bin ang dng ln t bin c.
Bp l cha tt hn, nh sng m m dn dn sng r. Thng nh
ng t hn con b. Trong n c c ngi thc ln ngi canh. Khi
mt tia sng chi chang hn c xuyn qua knh, n cht m mt
ra, gic ng con tr chm dt thnh qun lng, n nm m m

237
mng mng, khng bit mnh ang u, cng khng bit c ci g
bn cnh, chng bun c gng nh li, c nhn mi ln trn, v
phn vn v vn trc dng ch Uycxuyt - Trit Gia m n chm
ch quan st nhng khng c ni v n khng bit c.
C ting cha kho khua trong khin n phi ngc u ln.
Cnh ca xoay, bc xe h xung. Uycxuyt v, ng bc ba bc.
Ci n tt cm tay.
ng thi c ting bn chn th nhanh nhn leo ln bc ln xung.
l m, i theo Uycxuyt, n cng v nh ca n.
Thng b tnh hn, c hi git mnh mt t.
Con si, chc hn thm n, ngoc mm theo thng l bui sng,
nhe tt c rng ra trng nhn.
Ln c na chng n dng li, t hai chn trc vo trong lu
hai khuu chng trn ngng ca, nh mt nh thuyt gio bn
mp to ging. T xa n ht ht nh hi ci hm g m n khng
quen nhn thy c ngi nh vy. Na mnh si ca n, ng
khung trong ci ca, ni ln en xm trn nn sng ban mai n
quyt nh, v bc vo.
Thng b va trng thy con si trong lu, vi nhm khi tm da
gu, ngi dy v ng chn trc con b vn ng say hn bao gi
ht.
Uycxuyt va mc xong n vo ci inh trn, ng lng lng,
thong th v tm ci b chic tht lng c ti ngh ra v li t
ln tm vn, ng khng nhn v dng nh khng trng thy g c.

238
Mt ng nho c. Mt ci g su lng ang rung ng trong tr c
ng.
T tng ng cui cng xut hin, nh thng l, bt ra mt trng
ting ni. ng ni to:
- Nht nh l hnh phc! Cht, cht tht s.
ng ngi xm xung, ht mt xng x vo l v va co than va
lm bm.
- Vt v lm mi tm c ch ta. Ma qu xa l vi ch ta xung,
di hn nm mi phn tuyt. Khng c m, bng ci mi nhn
ti nh Crixtp C lng nhn bng u c, th ta cn l b hp trong
bng tuyt v chi tim vi thn cht. igien[99] trc kia cm
n i tm mt ngi n ng, nay cm n i tm mt ngi n
b, ng ta gp phi li chm chc, ta tm thy tang tc. Sao
m ch ta lnh th! Chm vo tay, c nh mt hn . Mt ch ta
im lng cch g! Ti sao li c th ngu ngc n mc cht m cn
li trn trn mt a con. By gi ba ngi m trong ci hp
ny th qu chng tin t no! Tht tai bay v gi. Th l by gi ta
c gia nh! Con trai, con gai c.
Trong lc Uycxuyt ni, m ln n cnh bp l. Bn tay con b
nm ng thng xung gia bp l v ci hm g. Con si th li
lim lim bn tay.
N lim nh nhng n ni con b vn ng khng tnh gic.
Uycxuyt quay li.
- Tt lm, m. Ta s l b, my s l ch.

239
Ri ng li tip tc cng vic ca v trit gia, gn la, vn khng
b d bn c thoi.
- Nhn lm con nui. Xem nh xong. V li m cng rt mun
th. ng ngng ln.
- Ta mun bit k no chu trch l v ci cht ny? C phi l con
ngi khng? Hay l - Mt ng nhn ln khng trung. nh nhn
sut qu trn nh v mm ng th thm.
- C phi chng khng?
Ri trn ng gc xung nh qu nng v ng ni tip:
- m ti chu kh git cht ngi n b ny.
Cp mt ng va ngng ln th gp ngay b mt thng h tnh
ang lng nghe ng ni Uycxuyt t ngt hi n:
- Sao my li ci?
Thng b p:
- Chu c ci u.
Uycxuyt bng nh run c ngi, ng quan st thng b tht chm
ch v im lng mt lclu ri ni.
- Th th my khng khip tht.
Ban m trong lu khng tht sng lm nn Uycxuyt g c
thy mt thng b u. Gi y ban ngy ng mi nm r.
ng t lng bn tay ln vai thng b, ngm ngha b mt n mt
ln na vi mt thi quan tm mi lc mt thm xt xa, v qut
to:
- ng c ci na!
- Da chu c ci u - thng b ni

240
Uycxuyt bn rn t u n chn:
- My ci tao bit.
Ri tm cht thng b, lay ly lay - biu hin ca gin gi nu
khng phi ca yu thng.
ng qut hi n mt cch th bo:
- Ai lm my th ny?
Thng b p:
- Chu khng hiu ng mun ni g.
Uycxuyt hi tip:
- My c ci ci ny t bao gi?
- Chu vn th ny - Thng b ni.
Uycxuyt va quay v pha ci thng g va ni kh:
- Ta c tng vic ny khng cn na.
Ni xong ng rt u ging, rt kh khi thc tnh n, quyn
sch ng dng lm gi di u con b.
- No ta th xem Conquext - ng ni kh.
y l mt m giy kh rng, ng da mm, ng dng ngn tay
ci gi tng t, dng li mt trang, m quyn sch ra tht to trn
bp l v c:
- De Denasatis[100] - y ri.
ng c tip:
- Bucca fissa usque ad aures, genzivis denudates, naseque
murdridato masca eris, et ridebis simper[101].
- ng ri.
on ng li gc quyn sch ln mt tm vn, mm lm bm.

241
- Mt chuyn tnh c m i su vo s chng hay ho g. Ta dng li
trn mt thi - No, ci i con!
Con b tnh dy. N cho mi ngi bng mt ting khc tht
- No, bo mu, cho b i - Uycxuyt ni
Con b ngi dy.
Uycxuyt vi ly trn bp l ci l v a cho n mt.
Lc ny, mt tri ang ln, mp m chn tri. Tia xuyn qua
knh v chiu thng vo mt con b ang ngonh v pha ng. Mt
con b nh hai mng gng hng ng vo mt tri, phn chiu
li ci vng trn rc. i con ngi ng im m mt cng vy.
- Ka - Uycxuyt ni - ra n m!
---------------
[95]
Mt loi hi u ui nh cc loi chim bin khc, bt phi
nh c ngm trong m ra cho chng n.
[96]
Ting Php. c hai ngha l xng sn v b bin.
[97]
Ecquyn (Hercule). V thn tr danh trong thn thoi Hy Lp l
biu tng ca sc kho phi thng tng lp mi hai k
cng kh khn v nguy him.
[98]
Nguyn vn bng ting Anh: Kiss me quick.
[99]
igien (Diogne. 413 - 323 trc cng nguyn): trit gia
danh ting ca Hy Lp, thuc phi khuyn nho. Tc truyn ng hay
cm n i gia ban ngy. Ai hi ng tm g ng tr li: ti tm
mt con ngi.
[100]
V vn ct mi.

242
[101]
Ting La tinh: mm rch n tn mang tai, li nhe ra ngoi,
mi b ct xo. my s l mt ci mt n, v my s ci mi mi.
THNG CI

Phn th nh : THEO LNH NH VUA

P2.IA. QU KH LUN LUN C MT, CON

NGI PHN NH CON NGI.

1. HUN TC CLNGSACLI

I. Thi y c mt s tch c.
S tch v hun tng Linx Clngsali.
Hu tc Linx Clngsali, ngi ng thi vi Cromoen[102], l
mt trong s nhng nguyn lo Anh quc khng ly g lm ng,
phi ni ngay nh vy, chp thun nn dn ch. Vic chp
thun ny c th c l do tn ti ca n, v cng lm t gii thch
c, v nn dn ch tm thi chin thng. Hun tc Clngsali
theo phi dn ch khi nn dn ch thng th l vic ht sc n
gin. Nhng sau khi cch mng chm dt, v chnh th i ngh
sp , hun tc Clngsali vn gi vng lp trng. Nh qu tc
tr v vi thng ngh vin c khi phc th d thi, v ci thi
trng hng lun lun vui v n nhn nhng con ngi hi ci,
nhng hun tut. khng theo thi th. Trong lc nc nh lit

243
nhit cho mng nh vua tr li nm quyn b nc Anh, trong lc
ton th tuyn b bn co trng, trong lc nhn dn cho n nn
qun ch, trong lc vng triu tri dy gia mt khc phn ca
chin thng v huy hong, gia gi pht qu kh tr thnh tng
li v tng li tr thnh qu kh, v hun tc y vn ngoan c.
ng da ngonh mt lm ng trc mi cnh hoan h, ng t nguyn
sng cuc sng l vong, trong lc c th lm nguyn lo, ng li
thch lm k b trc xut, v nm thng c th tri qua, tui gi
n, m ng vn mt d thu chung vi nn dn ch tr tn.
Cho nn mi ngi u nh gi ng l l bch, mt chuyn t
nhin gn lin vi tr tr con y.
ng lui v n dt ti Thu S, trong mt tp lu cao ro, bn b h
Ginev, ng t chn cho mnh ch , ti gc h khc nghit
nht, gia Sivng c ngc ti ca Bniva v Vvy c ngi m
Lulv. Dy ni An p nghim ngh, bn ma chm ngp trong
cnh hong hn, my tri v gi lng bao bc ly ng, v ng sng
trm ngm trong nhng bng ti mt m t ni cao xung.
Khch qua ng t khi gp ng. Con ngi y sng ngoi t
nc ca mnh, hu nh ngoi th k ca mnh. Do y, i vi
nhng ai theo di v hiu bit thi cuc khng mt s chng i
vi thi c no c th bin bch c. Nc Anh hnh phc, trng
hng l cnh v chng ho hp, hong t v quc gia thi nm
ring, cn g p v vui ti hn, Anh quc rng r, c c
mt nh vua l qu ri, hn na li c mt nh vua duyn
dng, Scl Nh d mn, va l ngi thch vui chi va l

244
ngi c ti cai tr v li v i theo gng Luy XIV,[103] va ho
hoa phong nh va qu tc thng lu. Scl Nh c ton th
thn dn ca ngi, ng tham gia cuc chin tranh Hanvr, chc
chn ng bit r v sao, nhng ch bit mt mnh, ng bn
oongkec cho nc Php, mt mu toan chnh tr cao, nhng v
nguyn lo dn ch, m Sembcln nh gi: "Nn cng ho
ng nguyn ra, vi hi th thi hoc ca n, lm u nhiu
ngi trong gii qu tc", thc thi theo xu th tt yu, i vi
thi i, v tr v ch ngi ca h trong thng ngh vin,
mun th h ch cn tuyn th trung thnh vi nh vua. Ngh n
tt c nhng thc t y, n triu i p y, n nh vua tuyt
vi y, n cc hong thn cao c y, c lng bc i ca Cha
tr v vi tnh thng yu ca cc dn tc, khi t nh rng nhng
nhn vt v i, nh Monk v sau nh Jepfr, theo v vi
ngai vng, rng h c xng ng n thng v lng ngay
thng v tn tm ca h bng nhng trng trch v vang nht v
nhng chc v c li nht, rng hun tc Clngsali khng th
khng bit iu , rng ch tu thuc ng nu mun vinh quang
ngi cnh h vi mi quyn cao chc trng, rng nc Anh nh
nh vua li c nng ln nh cao ca phn thnh, rng Lun n
sng gia hi h v trng ua nga, rng mi ngi u giu
sang phn khi. rng triu nh lch s, vui v, nguy nga, nu ngu
nhin, xa cch nhng cnh lng ly y trong giy pht hong hn
m m no , nh lc chiu t, ngi ta gp ng gi kia n vn
theo kiu thng dn, xanh xao, nghnh ngng, lng cng, chc

245
hn gn k ming l, ng bn b h, ch hi n bo tp v
tri ng, chn bc nh d dm, mt m m, trong bng ti,
mi tc bc vt v trc gi, thm lng, c n t l, th kh khi
mm ci.
Mt th bng dng ca ngi in.
Ngh ti hun tc Clngsali, ti a v l ra phi c v a v thc
t ca ng, mm ci l thi khoan dung. Mt s ngi ci to.
Mt s khc bt bnh.
Vic nhng ngi ng n kh chu v li sng bit lp ngo
mn y, cng d hiu thi.
Hon cnh gim khinh, hun tc Clngsali chng bao gi c ti
tr. Tt c mi ngi u tn thnh kin y.
II Tht l kh chu khi thy c nhng ngi ch trng ngoan c.
Ngi ta khng a nhng thi ca Rguyluyx, v v th m
trong d lun qun chng i khi ny sinh ra thi ma mai.
Thi c chp y ging nh nhng li ch trch, v ci n l
phi thi. V li ni cho cng, nhng kiu ng bng gai ngnh
, c phi l o c cao qu khng? Trong nhng li qung co
qu ng v lng qun mnh v danh d, liu c qu nhiu khoe
khoang khng? l kiu ph trng ch khng phi g khc. Ti
sao li sng c lp, li thch lu y qu ng nh vy? Khng bao
gi thi qu, y l chm ngn ca bc hin nhn qun t. Chng
i, c, ch bai, nu cn, nhng phi ng t cch, n vn h
vang, hong mun nm! o c thc s l phi bit iu. Ci
g , ci g ng vng ng vng. Thng ca l ca

246
Thng , ci g xng ng th Ngi ban thng. Anh li c
tham vng mun bit n ngi sao Khi hon cnh ln ting, khi
mt ch ny thay th mt ch khc, khi din ra s b tr
ci tht ci gi bng thng li, y thm ho kia thnh cng, th
khng th cn nghi hoc g na, con ngi lng thin lin minh
vi ci thng th, v mc d c li cho ti sn, cho gia nh mnh,
vn khng b nh hng bi l do , v ch ngh n s nghip
chung, anh ta ng h k chin thng.
Nh nc s ra sao nu khng c ai chu phc vui. Mi vic s
dng li sao? Ngi cng dn tt gi vng a v mnh l phi.
Hy hy sinh nhng a thch thm kn ca anh. Chc v cn c
ngi m ng. Phi c ngi tn tu. Trung kin vi cng v
l mt s trung thnh. Cng chc b vic, nh nc s t ht. Anh
t khai tr, tht ng thng. C phi l tm gng tt khng. T
kiu qu! C phi l li thch thc khng. To bo tht! Anh
tng anh l nhn vt g? Nn hiu rng chng ti khng thua km
anh. Chng ti, chng ti khng o ng. C chng ti na, nu
mun, chng ti cng bt tr, bt khut, v chng ti cn lm
nhng vic ti t hn anh. Nhng chng ti mun l nhng con
ngi thng minh. V tt l Trimanxing, nn anh tng ti khng
th l Catng[104]. Xin anh!
III Cha bao gi hon cnh li r rng v quyt lit nh nm 1660.
Cha bao gi thi li c vch r hn cho mt. u c khn
ngoan.

247
Nc Anh thot khi tay Cromoen. Di ch cng ha nhiu
s kin khng bnh thng xy ra. Ngi ta to nn u th
ca nc Anh, nh cuc chin tranh Ba mi nm[105] ngi ta
h nc c, nh s gip sc ca La Frng[106] lm nhc
nc Php, vi s gip ca cng tc- Bragngx lm suy
yu Ty Ban Nha. Cromoen lm cho Mazaranh phi phc tng,
trong cc hip c, quan bo h Anh quc k tn trn vua nc
Php, ngi ta pht cc tnh Lin hip[107] tm triu, c hip
An gi v Tuymx, chinh phc Giamaic, lm nhc Lixbon,
kch ng s tranh chp vi nc Php ti Bacxlon. v vi
Mazaniel ti Napl, ngi ta ct cht B o Nha vo nc
Anh, ngi ta qut sch dn Bachari t Gibranta n Cngi,
ngi ta t nn mng cho s thng tr trn bin di hai hnh
thc, chin tranh v thng mi, ngy mng 10 thng 8 nm 1653,
con ngi ba mi ba ln chin thng, v thu s c gi, t
nhn l Thnh t thu th, v Mactin Hape Tromp tng nh bi
hm w (i Ty Ban Nha y, b hm i Anh git cht, nbl
ta thu hi i Ty Dng ca hi qun Ty Ban Nha, Thi Bnh
Dng ca hi qun H Lan, a Trung Hi ca hi qun Vm, v
bng hot ng hng hi chim ton b duyn hi trn th gii,
bng i dng ngi ta nm gia ton cu, trn bin c, c H
Lan phi knh cn cho c Anh quc, nc Php, qua c nhn i
s Mngxin, gp gi trc livi Cromoen, Cromoen tung ht
Cale v oongkec[108] nh hai qu cu lng trn mt cy vt,
ngi ta khin cho lc a phi run s, quyt nh ho bnh,

248
 tuyn b chin tranh, cm ngn c Anh quc trn tt c cc
nh cao, ring trung on b bin st ca quan ho h nng
Chu u trong khng khip ngang vi mt o qun, Cromoen
thng ni: ta mun ngi ta phi knh trng cng ho Anh quc
nh ngi ta tng knh trng cng ho La M. Cn g thing
ling hn, ngn lun t do, bn ch t do, gia ng tu mun
ni g th ni, mun in g th in khng b kim sot, kim duyt, th
thng bng ca cc ngai vng b xo b, ton b trt t qun ch
Chu u m cc vua Xtiua cng tham gia b o ln. Cui cng
ngi ta thot khi ci chnh th kh , v nc Anh c
tha th.
Scl Nh khoan dung, ban b bn Tuyn ngn Bra[109],
ng h d qun cho nc Anh thi k m con trai ca mt anh
lm ru bia Huntinon t chn ln u Luy XIV. Nc Anh
nhn ti, hi hn v th ra. S ci m ca mi tri tim - chng ti
va ni xong - tht hon ton, gi treo c nhng k git vua thm
vo nim vui ca ton dn. Trng hng l mt n ci, nhng mt
t gi treo c li khng thch hp, v phi tho mn lng tm cng
chng. T tng v k lut tiu tan, lng trung thnh c khi
phc. T nay tham vng duy nht l c lm ngi dn lnh.
Ngi ta ht nhng cn in r chnh tr, ngu ta nho bng nn
cng ho, ngi ta ch giu nn cng ho vi nhng thi k c
bit m lc no ca ming cng c nhng t rt ku. Lut php,
T do, Tin b, ngi ta ci nhng ging iu khoa trng .
Vic quay v vi lng tri tht ng khen ngi, nc Anh m

249
mng. Cn g hnh phc bng thot khi nhng lm lc y, Cn g
v thc hn? Ngi ta s i n u nu ai ai cng c quyn? C
th no hnh dung c vic ton dn thng tr? C th no tng
tng ni vic t nc do ton th cng dn dn dt? Cng dn l
c nga ng vo xe v c nga u phi l anh x ch. Biu quyt
tc l em tung tn.[110] Anh c mun nh nc l lng nh
my tri khng? hn lon th khng th xy dng c trt t.
Nu hn mang l kin trc s, cng trnh s l thp Baben. Cn g
tn bo hn ci c gi l t do . Ti, ti ch mun vui a ch
khng mun cai tr. Bu vi bn lm ti chn ngy, ti ch thch
ma nhy thi. Cn g qu hoa hn c mt nh vua m ng
ht mi vic, ng vua y qu l ngi ho hip nn mi chu vt v
thay cho chng ta! Hn na, ng ta c nui dng lm ci
cng vic y, ng ta bit n l ci g l vic ca ng ta. Ho
bnh, chin tranh, php ch, ti chnh, nhng vic y c quan h g
n cc dn tc? Tt nhin, nhn dn phi b tin ra, tt nhin nhn
dn phi phc v, nhng nh vy l ri. Mt phn dnh cho
nhn dn trong chnh tr! Chnh nh nhn dn m c hai sc mnh
ca Nh nc, l qun i v ngn sch. Lm ngi anh v ngi
ng thu, th khng hay sao? Cn cn g na? Nhn dn l
cnh tay qun s, l cnh tay ti chnh. Nhim v tuyt vi Ngi
ta tr v thay cho nhn dn. Vy nhn dn phi tr cng cho cng
vic . Thu m v thu ph hong gia l nhng khon tin lng
do nhn dn tr cho vua cha hng. Nhn dn ng gp xng
mu v tin bc, ly ci ngi ta dn dt nhn dn. Mun t dt

250
mnh ? ngha g m k quc! Nht thit phi c ngi dn dt
ch. V ngu mui ln nhn dn l k m. Ngi m chng c ch
l g? C iu, i vi nhn dn, y l mt con s t, l nh vua,
vui lng lm con ch. Phc c bit chng no! Nhng ti sao
nhn dn li ngu mui? V buc n phi th. Ngu mui l ngi
lnh canh ca c hnh. Ch no khng c vin cnh, ch
khng c tham vng, k ngu mui ng trong mt cnh tm ti b
ch, n khng cho nhn v gt lun c thm kht. Nh vy m v
ti. K no c, k suy ngh, k no suy ngh, k phn tch.
Khng phn tch, l bn phn, cng l hnh phc. Nhng
chn l y khng th bn ci. X hi ngi ln trn chn l.
Nhng l thuyt x hi trong sch bn nc Anh c ti lp nh
vy y. Quc gia c hi phc nh vy y ng thi ngi ta
quay v vi vn chng m l Ngi ta khinh mit Scxpia, v
khm phc rain. Drain l nh th v i nht ca nc Anh
v ca th k. Ant-biuri, ngi dch cun Acsitophen, ni th.
Chnh l thi m ng Huy, gim mc Avrng, vit cho Xmed,
ngi cho tc gi cun Thin ng b mt hn hnh c bc
b ng v nhc m ng: - Sao ng li c th bn tm v mt ca
nh mn nh ci ng Mintn th? Tt c u sng li, tt c li tr
v v tr c rain trn, Scxpia di, Scl Nh trn ngai,
Cromoen trn gi treo c. Nc Anh tri dy t nhng nhc nh v
cung vng ca qu kh. Tht l hnh phc ln cho nhng quc
gia c ch qun ch ko v vi trt t trong nc v vi thm
m vn chng.

251
Nhng li ch nh vy m khng nhn ra th tht l kh tin.
Ngonh lng li Scl Nh, ly v n thng cho lng cao
thng ca ng ta lc bc ln ngi, chng phi l kh hay sao?
Hun tc Linx Clngsacli gy cho nhng ngi ng n
mi bun phin . Hn di vi hnh phc ca T quc, cn c sai
lm no hn na!
Ngi ta c bit rng nm 1650 ngh vin c ban b mt vn
bn: - Ti ha trung thnh vi nn cng ho, khng vua, khng
cha, khng qu tc. Ly l do mnh tuyn th qui g nh vy,
hun tc Clngsacli c sng ngoi t nm nh vua, v trc s
hn hoan chung ca ton dn, tng mnh c quyn bun b. ng
gi mt lng qu mn m thm i vi ci khng cn na, mt s
quyn luyn k quc i vi nhng g tn t. Tha th cho ng l
vic khng th c, nhng ngi c thin ch nht xa lnh ng.
Bn b ng mt thi gian lu dnh cho ng ci vinh d l tng
ng gia nhp hng ng cng ho ch nhn c gn hn nhng
ch s h ca b o gip cng ho, v nh n chc n hn khi
thi c n, lm li cho s nghip thing ling ca nh vua. Nhng
ch i gi pht thch ng git k th t sau lng thuc lng
trung thc. Ngi ta hy vng nh th hun tc Clngsacli,
trong chng mc ngi ta cn c khuynh hng mun nhn xt
ng mt cch tt p. Nhng trc thi l lng khng khng vi
nn cng ho ca ng, nh phi t b thin kin thi. Tt
nhin hun tc Clngsacli tin tng mt cch vng chc, ngha l
mt cch ngu ngc.

252
Nhng k khoan dung do d khng bit nn gii thch l do tnh
cht ng ngnh tr con hay do tnh ngoan c ca ngi gi.
Nhng ngi nghim khc, nhng k chnh trc i xa hn. H lm
nhc con ngi ti phm kia. Vn c quyn ngu di, nhng phi
bit gii hn. Ngi ta c th l mt ngi cc sc nhng khng
c lm mt tn phn nghch. Vi li suy cho cng, Clngsacli l
ng g kia ch. Mt k ly khai. ng t b hng ng ca ng, t
b giai cp qu tc, sang hng ng ch, hng ng dn chng.
Con ngi trung thnh y l mt tn phn bi. ng, ng "phn
bi" k mnh v trung thnh vi k yu, ng, phe ng bi xch l
phe thng, cn phe ng theo l phe bi, vi s "phn bi ny, ng,
ng mt ht. c c quyn chnh tr, c gia nh v con, c tc v
nguyn lo v t quc, ng ch c hai ch l bch, ng ch li c
cnh lu y. Nhng nh th chng t ci g? Rng ng l mt tn
ng ngn. ng thi.
Va phn bi va b la, r rng nh th.
Mun ng ngn bao nhiu, tu , nhng ng nu gng xu.
Ngi ta ch i hi k ng ngn phi lng thin, nh vy chng
c th t xem l nn mng ca cc nn qun ch. u c ca ng
Clngsacli ny khng th tng tng ni. ng vn m qung
trong o nh cng ho. ng nn cng ho li cun vo v gt
ng ra, ng lm nhc x s ca ng. Thi ng hon ton phn
nghch. Vng mt tc l lng m. Hnh nh ng xa lnh hnh phc
ca mi ngi nh xa lnh mt th bnh dch. Trong chuyn lu
y t nguyn ca ng, c mt iu g nh mun trn trnh cnh

253
mn nguyn ca quc dn. ng xem vng quyn nh mt th
bnh truyn nhim. Trn nim hoan h qun ch rng khp, b ng
xem nh mt tri hi, ng l l c en. Sao! Trn trt t c lp
li, trn t nc c chn hng, trn tn gio c khi phc,
m mang b mt ru r nh vy ! Trn ci nn trong sng y m
li ph bng ti nh vy sao! Bt mn v t nc Anh vui sng.
Lm ci chm en trn nn tri xanh rng! Ging nh mt s e
ot Phn i mun ca t nc! T chi s ng tnh ca
mnh trc s tn thnh ca ton th! Tht l kh nu khng phi
l khi hi, ng Clngsacli khng nhn thy l mnh c th i lm
ng vi Cromoen, nhng phi quay li vi Monk ch. Ta th
xem Monk, ng ny ang ch huy qun i cng ho, Scl
Nh lu vong, bit ng ngay thng, vit th cho ng, kt hp
c vi nhng hnh vi khn ngoan, thot tin Monk cn gi
kn, ri thnh tnh cm u qun lnh lt ngh vin phn lon, v
suy tn nh vua, th l Monk c phong cng tc Alomacl c
vinh d cu thot x hi, tr nn giu c, lm rng r mi thi i
mnh, v c phong hip s dng Giarchie vi trin vng c
mai tng ti in Oetminxt. y l vinh quang ca mt ngi
Anh trung thnh. Hun tc Clngsacli khng tr tu hiu
ni c li thi hnh nhim v nh vy. ng say m v khng
chuyn bin vi cnh ln y, ng t tho mn vi nhng cu rng
tuch. Con ngi b t lit v lng kiu ngo. Nhng t ng
lng tm, phm cch, vn vn, ni cho cng ch l nhng t ng.
Cn phi thy cc li.

254
Ci li y Clngsacli khng thy. y l mt lng tm cn th,
trc khi lm mt vic g c mun nhn thy tht gn ngi c
mi. V vy m c nhng chuyn gh tm rt v l. Khng th lm
thnh khch vi nhng tr thanh lch kiu y. Nhiu lng tm qu
ho ra tn tt. Ngn ngi l anh ct tay trc thanh vng trng
phi nm ly, v anh quan th trc s ti sn phi ci v. Nn
cnh gic vi nhng chuyn ngn ngi. Chng dn i xa y. trong
trung thnh v l dn ta i xung su nh mt chic thang ca hm
ngm. Mt bc, mt bc, ri mt bc na, th l ta ng trong
bng ti. Ngi khn ngoan quay ln, k di dt ng li. Khng
nn nh d lng tm i vo ch ght i. Tng nc, tng nc,
ngi ta i n nhng sc en thm ca tit thnh chnh tr. Th
l hng. Cu chuyn ly k ca hun tc Clngsacli nh vy y.
Cc nguyn tc cui cng tr thnh vc su.
ng ta thng do chi tay chp sau lng, dc b h Ginev,
bc tin hay tht!
Lun n i khi ngi ta cng nhc n con ngi vng mt
y. Trc d lun cng chng, ng hu nh l mt k b kt ti. Ti
ta cn nhc phi tri. Nghe xong cu chuyn ngi ta dnh cho ng
ci ting ngu ngc.
Nhiu ngi, trc y tch cc vi nn cng ho qu c quy
thun ging h Xtiua. l iu phi khen h. Tt nhin h cng
ni xu nn cng ho i t. Nhng ngi ng ngnh thng
quy ry k d tnh. Nhng k ti tr, c v n v trng i
triu nh, bc mnh v thi kh chu ca ng, ni mt cch

255
khng ngi ngng: - S d ng ta khng tn thnh l v cha c
tr cao gi thi... vn vn. ng ta mun ci cng v t tng m
nh vua ban cho hun tc Hai kia, vn vn. Mt trong
nhng "bn c ca ng cn i n ch r tai: chnh ng ta ni th
vi ti. i khi, mc du c c, qua cc ngi b trc xut m
ng gp, qua nhng ngi git vua trc nh Andriu Broton, ti
Lzan, Linx Clngsacli cng c nghe phong phanh v nhng
chuyn y, Clngsacli ch kh nhn vai, du hiu n n nng.
C ln ng thm vo ci nhn vai y my ting sau y ni rt kh:
Ta thng hi cho nhng k no tin vo iu
IV Scl Nh, con ngi hin lnh, khinh mit ng ta. Hnh
phc ca nc Anh di thi Scl Nh cn hn c hnh phc,
l cnh sung sng tuyt vi. Trng hng l mt bc tranh en
sm c quang du li, ton b qu kh u hin tr v. Nhng
thun phong m tc ngn xa li tr v, cc phu nhn xinh p
ng tr v cm quyn. Evlin u c ghi li c, trong nht k ca
ng ta vit: "Dm dt, phm thnh, khinh thng Cha. Mt chiu
cha nht n ti thy nh vua cng m im, Pormt,
Clevlan, Mazaranh v hai ba khc, tt c hu nh trn trung
trong cung du h. Trong bc tranh ngi ta cm thy c i cht
bc mnh nhng Evlin l mt tn thanh gio kh tnh, c i
cht m mng cng ho, ng ta khng chu c ci gng sng
c li cho vua chu qua nhng tr vui chi kiu Babilon y, nhng
tr rt cuc lm cho cnh xa hoa thm m mu sc, ng ta
khng hiu ni li ch ca nhng thi h tt xu. Nguyn tc,

256
mun c n b p th khng nn trit b thi h tt xu. Nu
khng, anh s nh nhng thng ngu git ht su nhng nhng li
thch chi bm vng.
Nh chng ti va ni, Scl Nh phong thanh bit c mt
ngi khng chu phc tng tn l Clngsacli, nhng Gic Nh
li tm n nhiu hn Scl Nh cai tr mt cch mm do,
l ng li ca ng, phi ni ng ta khng v th m cai tr
km hn. ch ng gi, ngi thu th i khi dng mt kiu
nt lng lo. mc cho gi sit cht. l ci ngu ngc ca bo tp
v ca nhn dn.
Ci nt lng lo kia chng my lc sit cht, y l li cai tr ca
Scl Nh.
Di thi Gic Nh bt u vic tht cht. Cn phi tht cht
nhng g cn li ca cch mng. Gic Nh c ci tham vng
ng khen mun lm mt ng vua c hiu lc. Triu i Scl
Nht trc mt ng ch mi l bc u ca trng hng, Gic
Nh mun phc hi trt t hon ton hn na. Nm 1660 ng ly
lm tic l ngi ta hn ch ch treo c c mi tn git vua,
ng ta l mt ngi ti thit quyn lc tht s hn, ng em li
hiu lc cho nhng nguyn tc cng rn, ng cao nn cng l
chn chnh ng trn nhng khoa trng tnh cm, v lo lng n
quyn li x hi trc tin. Qua nhng mt nghim khc c tnh
cht che ch y, ngi ta cng nhn ngi cha ca nh nc, ng
giao bn tay cng l cho Jepfri, v thanh kim cho Kick. Kick
bi tng cc gng sng. Mt hm vin i t c vic ny sai

257
treo c ri li tho xung lin tip ba ln vn mt ngi y, mt
chin s cng ho, mi ln nh vy y li hi:
- My c chu ly khai nn cng ho khng? Con ngi tai c lun
lun tr li khng, lin b kt liu.
- Ti treo c n bn ln - Kick khoi tr ni. Nhng cc hnh
ti din l mt du hiu ln v sc mnh trong quyn lc. Phu
nhn Lain, ngi cho con trai ra trn chng Manmao, nhng
li giu trong nh hai anh phin lon, b x t. Mt anh phin lon
khc thng thn tuyn b l mt ph n theo phi ti ra ti[111]
cho anh ta n nu, nn c tha, cn ngi ph n kia th b
thiu sng. Mt hm khc Kick c cho mt thnh ph hiu l y
bit n theo phi cng ho, bng cch treo c mi chn ngi t
sn. Nhng vic n p chnh ng, tt nhin, khi ngh n chuyn
di thi Cromoen ngi ta ct tai xo mi c tng thnh bng
trong cc nh th. Gic Nh ngi bit chn Jepfri v
Kick, l mt ng vua sng bi tn gio tht s, ng ta rt bun
phin v my b nhn tnh qu xu, ng ta nghe cha La Colngbie,
nh thuyt gio cng gn uyn chuyn nh cha Somine, nhng si
ni hn, v c ci vinh quang lm c vn cho Gic Nh trong
na i trc ca mnh, v na sau li l ngi c su cho Mari
Alacc[112]. Chnh nh c nui dng bng sc mnh tn gio
nh vy, m sau ny Gic Nh c th chu ng mt cch rt
ng hong cuc lu y, v khi n dt ti Xanh Giecmanh, cho
ta hnh nh mt nh vua trc vit trong nghch cnh, bnh thn s

258
ngi mc bnh trng nhc, chuyn tr vi ngi theo phi Gi-
duyt[113].
Ngi ta hiu l mt ng vua nh vy, trong chng mc no ,
phi tm n mt ngi bt kham nh hun tc Clngsacli. V
tc v nguyn lo cha truyn con ni vn c i cht tng lai,
nn tt nhin Gic Nh khng ngn ngi g, nu phi d dt vi
v hun tc ny.

2. HUN TC VT IRY-MOA

I Hun tc Linx Clngsacli khng phi lc no cng gi v cng

b ght b, ng ta c mt thi thanh nin si ni. Qua Harixn
v Praid, ngi ta c bit Cromoen lc tr rt hiu sc, iu
ny i khi (trng thi khc v vn ph n) l du hiu ca mt
con ngi phn nghch. Hy cnh gic vi ci tht lng tht lng
Maleproecinctum Juvnem cavete[114].
Nh Cromoen, hun tc Clngsacli cng c nhng chuyn khng
ng n v nhng iu khng bnh thng. Ngi ta c bit
ng c mt a con trai ngoi tnh. Thng b ny, ra i vo lc
nn cng ho suy tn, sinh ti nc Anh trong khi b n ang sng
cnh lu y, cho nn n chng bao gi c nhn thy b. a
con hoang ny ca hun tc Clngsacli ln ln vi t cch
kim ng trong triu nh Sacl Nh. Ngi ta gi n l hun
tc vt iry-Moa, n l hun tc x giao, v m n dng di
qu tc. Trong khi hun tc Clngsacli tr thnh c v bn Thu

259
S, ngi m nhan sc ny quyt nh t ra t bt mn hn, v xin
ngi tnh th hai tha th cho ngi tnh man r th nht, anh th
hai tt nhin l thun phc, v bo hong na, v y l nh vua.
B ta phn no l nhn tnh ca Sacl Nh, hong thng
say sa v chinh phc c ngi n b p ny ca ch
cng ha, ban cho v hun tc tr vt, con trai chin cng ca
mnh, mt nhim v bo v chi h. Nh vy a con hoang c
danh hiu s quan, n ti triu, v v thm ngi rt trung thnh
vi dng h Xtitua. Trong mt thi gian, vi t cch s quan cn
v, hun tc vt l mt trong s mt trm by mi ngi
c mang trng kim, sau y li ra nhp lp ngi c n
cp v l mt trong bn mi ngi cm thng vng. Ngoi ra, v
thuc on qu tc do Hngri Nht thnh lp bo v mnh, y
c c quyn by a trn bn n nh vua. Trong lc mi tc b
bc trng chn lu y, hun tc vt ln ln di trng
Sacl Nh nh th.
Hong bng h, hong vn tu. l cu: non deficit alter
aureus[115]. Chnh nhn s kin ny ca cng tc York, y c
php gi l hun tc vt - Moa, nh b m va cht li lnh
quyn v khu rng rng ln x Ecx, ni ngi ta mung thy
ging chim Krag m thng thn nhng cy si lm t.
II Gic Nh l vua nhng li c tham vng lm tng, ng thch
c nhng s quan tr bao quanh, ng a xut hin trc cng
chng, ngi trn lng nga, u i m st, mnh mang gip bo,
vi mt b tc gi s lo xo di m st, trn o gip, mt loi

260
tng i ci nga ngu ngc thi chin tranh, ng rt mn phong
cch ca v hun tc tr vt, ng thng cm vic anh chng bo
hong kia l con trai ca mt chin s cng ha, mt ng b ght
b khng hi g cho mt vn may cung nh c bt u c. Nh
vua phong cho vt lm quan ng thin, vi mt nghn livr tin
lng. l mt bc tin thn tt p. Quan ng thin m no
cng ng cnh vua, trn mt chic ging ring. Mi hai v qu
tc thay phin nhau.
chc v y, hun tc vt ch huy vic coi kho lng nh vua,
ngi phn pht kiu mch cho nga, v c hai trm su mi
livr tin lng. Di quyn y c nm ngi nh xe nga cho
vua, nm ngi phu trm ca nh vua, nm m phu ca vua, mi
hai lnh hu cn v bn lnh khing kiu vua. Y c qun l su
con nga ua ca vua nui ti Hmacket v tn km cho nh vua
mi nm su trm livr. Y lm ma lm gi trong kho ng y, kho
ny cung cp l phc cho cc hip s dng Giarchie. Y c vin
hong mn quan a en[116] ca nh vua cho st t. Vic ny,
di triu Gic Nh, l hip s upa. Hun tc vt c ng
Bk, th k nh vua v ng Brao, th k ngh vin knh trng.
Triu nh Anh quc trng l l mt kiu mu v lng hiu khch.
Hun tc vt l mt trong mi hai ngi iu khin nhng
bui yn tic v n rc. Y c vinh quang ng sau lng nh
vua nhng ngy phng hin, khi nh vua ban cho nh th ng tin
vng, byzan- tium, nhng ngy eo ht, khi nh vua eo chui ht
phm chc ca mnh, v nhng ngy rc l, khi khng ai c

261
chu l, ngoi vua v cc hong thn. Chnh y, ngy th nm thnh,
dn n trc mt hong thng mi hai ngi ngho kh nh
vua ban lc, bao nhiu tui th c by nhiu xu bc, v triu i
bao nhiu nm th c by nhiu siling vng. Lc no long th
bt an, y c nhim v gi gip trng nom hong thng, hai
linh mc ng t, v ngn chn khng bn thy thuc n gn
khi khng c php ca hi ng tham chnh. Ngoi ra, y cn l
trung t ca trung on cn v Ecx, trung on ni trng hnh
qun. Trong cng v ny, y tham d nhiu trn rt v vang, v y l
mt v quan anh dng.
Y l mt lnh cha can m, p ngi, p m, lng, tng
mo ng ng, oai phong lm lm. Tht l ti c vn ton.
Va to cao, va dng di qu phi.
Mt do xut na y c c lm Groon of the steol[117], chc v
cho y c quyn mc o lt cho vua, nhng mun th th phi l
hong thn hoc nguyn lo.
t thm mt nguyn lo th nhiu qu. Tc l t thm mt lnh
quyn, vic ny ra nhng k ghen ght. l mt c n, mt
c n em li cho nh vua mt ngi bn, v mt trm k th,
khng k ngi bn tr thnh k vong n. V l do chnh tr, Gic
Nh t ra kht khe trong vic t thm lnh quyn, nhng sn
lng thuyn chuyn lnh quyn. Thuyn chuyn mt lnh quyn
khng gy no ng. Ch n gin tip tc mt ci tn. Hng ng
lnh cha khng v th m b xo trn.

262
Thin ca nh vua khng ngi ngng g vic a hun tc iry-
moa vo thng ngh vin, min l qua ci ca ca mt lnh quyn
c thay th. Hong thng khng i hi g hn c dp
chuyn vt iry-Moa t hun tc x giao thnh hun tc
ng nhin.
III Thi c y n.
Mt hm ngi ta c hay c nhiu chuyn xy n vi ng gi
vng mt, hun tc Lunx Clngsacli, vic chnh l ng ta qua
i. Ci cht c mt tt cho con ngi, khin cho h c nhc ti.
Ngi ta k nhng iu bit c, hoc tng nh bit c, v
nhng nm cui cng ca hun tc Linx. C l ton chuyn
on phng v chuyn hoang ng. C nh nhng chuyn k li
, tt nhin khng chc chn lm, th qung cui i mnh, hun
tc Clngsacli c lc li si sc tng cng ho n mc lm
mt vic ng ngnh k qui trong i lu y, ly Ann Bratso,
ngi ta cho bit r c tn, con gi mt k git vua. B ny cng
cht ri, nhng nghe u sau lc sinh c mt a con, con trai,
v nu mi chi tit y u ng th a con ny s l con trai tha
k hp php ca hun tc Clngsacli. Nhng li ong ting ve rt
m h ging chuyn n i nhiu hn s tht. Nhng g xy ra
Thu S i vi nc Anh thi y cng xa xi chng khc g
nhng chuyn xy ra Trung Quc i vi nc Anh ngy nay.
Hun tc Clngsacli d phi n nm mi chn tui lc ly v,
su mi, lc a con trai ra i, v cht sau mt t thi, li
thng b kia, m ci c cha ln m. Nhng kh nng, c nhin,

263
nhng li l chuyn kh c tht. Ngi ta cn thm rng thng b
"p nh thin thn, iu vn thy trong mi chuyn c tch. Vua
Gic chm dt nhng li n i kia, tt nhin khng c cht c s
no c, bng cch mt sng n tuyn b hun tc vt iry-Moa
l ngi tha k duy nht v cui cng, v khng c con hp php
v do mun nh vua, ca hun tc Linx Clngsacli, ngi b
t nhin ca y: vic khng cn quan h cha con v dng di no
khc c xc nhn, do cc khon chng th c ng k
ti ngh vin nguyn lo. Bng nhng chng th , nh vua thay
hun tc vt iry-Moa vo nhng tc v quyn li v c
quyn ca v hun tc khut Linx Clngsacli, vi mt iu
kin duy nht l hun tc vt s ly mt ngi con gi, khi no
c ny n tui cp k. Lc y c gai cn b t v ch mi c c
my thng, nhng nh vua phong cho lm n cng tc ngay t
trong ni, khng r ti sao. Nu c gi mun, th xin hiu l
ngi ta tha r ti sao. Ngi ta gi c b y l n cng tc
Gizian.
By gi thi thng nc Anh rt snh ly tn Ty Ban Nha. Mt
trong nhng con hoang ca Sacl Nh tn l Caclx, b tc
Plymt. Chc Gizian do Gizpha y Ann rt ngn li. Tuy vy c
l Gizian cng nh Giziax, mt trong nhng nh qu tc ca
Hngri Tam tn l Giziax uy Partxagi.
Thi p Clngsacli, nh vua ban cho n cng tc u th ny. C
l n nguyn lo trong khi ch i c v nam nguyn lo. V
nguyn lo ny s l chng ca c. Thi p y gm ton b t ai

264
ca hai lnh a, lnh a ca nam tc Clngsacli v lnh a ca
nam tc Hncvin, ngoi ra dng h Clngsacli, nh c n
thng sau mt chin cng c v c php nh vua, cn l hu
tc Corion o Xi xin. Theo nguyn tc, nguyn lo Anh quc
khng c mang tc v nc ngoi, tuy nhin vn c bit l, v
vy Henry Arnen, nam tc Arnen Vacua, cng nh hun
tc Clipfor, cn l b tc Xn Empai, m hun tc Cao p l
hong thn, b tc Hamintn Php l b tc Satenlr, Bzin
Fninh, b tc enbai, c l b tc Hapxbua, Lpfenhua v
Raifenen. Cng tc Manhr l hong thn Minenhai Xuap,
cng nh cng tc Oenlintn l hong thn Oatecl B. Vn
hun tc Oenlintn y l cng tc Ty Ban Nha Xyua-Rrig
v b tc B o Nha Vimra.
nc Anh cn chia ra t qu tc v t thng dn. Tt c t
ai ca dng h Clngsacli u l t qu tc. S t ai gm c
lu i, th trn, php nh phong th, nin li, thi p v cc c
ngi dnh hn vo ton b thi p Clngsacli - Hncvin, tm thi
thuc v tn n Gizian, v nh vua tuyn b mt khi Gizian ly
chng, hun tc iry-Moa s l nam tc Clngsacli.
Ngoi gia ti Clngsacli, tn n Gizian cn c ti sn ring. Tn
n c nhiu ti sn ln, nhiu th l qu ca phu nhn khng ui
tng cho cng tc York. Phu nhn khng ui tc phu nhn trn.
Hngriet nc Anh, n cng tc x Orlang, nht phu nhn
nc Php sau hong hu, vn c ngi ta gi nh th.

265
IV sau khi c rng r di trng ca Sacl v Gic, hun tc
vt li thnh cng di triu Ghim. Tuy c tinh thn
Giacbanh nhng y khng bc qua, theo Gic Nh i lu y.
Va tip tc yu qu nh vua chnh thc ca mnh, y va khn
ngoan phc v k tim ot ngai vng. V li, tuy c phn no v
k lut, y vn l mt s quan u t, y chuyn t lc qun sang hi
qun, v t ra xut sc trong hm i trng. Y tr nn, nh ngi
thi y gi "trung t hi qun". cui cng y thnh mt con ngi
rt phong nh, rt mc trai l trong thi h tt xu, cng hi thi s
nh ai, by ti trung thnh ca quc gia, y t trung thnh ca
hong thng, lun lun c mt cc dp hi h, mi khi yn tic,
nhng lc vua dy, nhng bui triu nghi, nhng ln chin trn, n
l ng n, ngo mn v cng, i mt c lc nhn xung c lc
sc so, tu theo vt nhn, sn sng chnh trc, khm lm v kiu
cng hp lc, mi u thng thn thnh tht, sau li che giu
mt i, rt tinh bit khi no nh vua d tnh, kh tnh, khng t l
trc mi kim, lun lun sn sng liu thn trc mt du hiu
ca nh vua mt cch anh hng v tm thng, c th lm mt
iu by b, nhng khng bao gi phm mt iu tht l, l ngi
chung tao nh v nghi thc hnh din c qu gi trong nhng
dp ln ca chnh th qun ch, anh dng mt cch vui v, trn l
nnh thn, di l giang h hip s, bn mi nm tui i m vn
tr mng.
Hun tc vt a ht nhng bi ht Php, mt nt ho hoa lch
s m Sacl Nh rt thch.

266
Y khoi tr hng bin v li n ni vn hoa. Y ht li ca ngi
nhng bi vn nnh ht ni ting m ngi ta vn gi l iu vn
ca Btxuy[118].
Nh bn m, y cng tm sng, c qung mi nghn livr
xteclinh li tc, ngha l hai mi nm vn Phrng nin thu. Vy
m y vn mang cng mc n. V mt xa hoa, ngng cung, chung
mi, khng ai b kp y. H c ngi bt chc l y thay i ngay
kiu cch. i nga, y mang loi ng thoi mi bng da b ln tri
c inh thc nga. M y i, khng ai c, ngten y dng thuc
loi cha ai thy, v nhng kiu h tm th ch mt mnh y c.

3. N CNG TC GIZIAN.

I Qung nm 1705, mc du tn n Gizian hai mi ba tui v

hun tc vt bn mi t, hn l vn cha c tin hnh, v
nhng l do p nht i. H ght nhau? Hon ton khng phi
th. Nhng khng th tut khi tay th vic g phi vi v.
Gizian mun c t do, vt mun tr mi. Ch tri mnh vo
lc mun nht, y xem y l cch ko di tui xun. Nhng chng
trai mun v nhan nhn nhng thi bui lng l y, u hai th
tc m vn thch m dng nh n b, tc gi l ng lo, sau
phn sp li tip tay. Nm mi nhm tui, hun tc Sacl Giera,
nam tc Giera thuc dng h Cliera Broml, em ti sn ln
ca mnh vung vi khp Lun n. N cng tc tr p
Buyckingam, n b tc Cven-tri, in cung say m su mi
by tui xun ca anh chng p trai Tma Benlaxiz, t tc

267
Fancmbec. Ngi ta vn nhc n nhng cu th ni ting ca
Corny tht tun gi cho mt thiu ph i mi, n hu tc, nu
gng mt ti. Ph n cng c nhng chin thng ma thu, chng
c nh Ninng v Mairing. y l nhng kiu mu.
Gizian v vt lm dng vi mt sc thi c bit. H khng yu
nhau, h say m nhau th ng hn. Sng bc bn nhau l .
Vic g phi vi kt thc? Nhng tiu thuyt thi y thc y
nhng trai gi yu nhau v nh hn, c ko di thi gian tp s
vn rt hp v ho hoa. Ngoi ra, Gizian, bit mnh l con hoang,
cm thy mnh l n cng tc, nn vn tm cch ny cch n ln
mt vi vt. Tn n thch hun tc vt. Hun tc vt p
trai, nhng hn th na. Tn n thy hun tc lch s.
Lch s trn ht. Calibran lch s v cao qu vt hn Arien ngho
kh. Hun tc vt p trai, cng hay, iu tr ngi ca p trai
l v duyn, y khng v duyn. Y ham nh c, y m quyn anh, y
mang cng mc n. Gizian nhiu n nhng con nga,
nhng con ch, nhng ln thua bc, nhng b nhn ngi ca y. V
pha mnh, hun tc nh ngy ngt trc n cng tc Gizian,
ngi con gi hon ton trong trng, khng bit e l, hin ngang,
kh vi m bo dn. Y gi cho c nng nhng bi th tnh[119], m
i khi c nng cng chu kh c chi. Trong nhng bi th tnh
y khng nh rng chim c Gizian khc no vn n cung
Hng, nhng vic y khng ngn cn y lun lun hon chuyn bay
bng sang nm sau. Y ng ch ca tm Gizian, v c hai anh
u tn thnh nh th. triu nh, mi ngi u ca ngi tnh

268
cht tao nh tuyt vi ca vic tr hon . Tn n Gizian thng
ni: tht l chn ngy khi ti buc lng phi ly hun tc vt,
ti khng i hi g hn khi c ng ta say m.
Gizian l xng l tht. Cn g tuyt m hn. Ngi c cao to,
cao to qu. Tc c mang nh sc c th gi l nu . C y ,
ti tr, kho mnh, hng ho, rt to bo v rt ti tr. Mt c cc
k sc so. Ca ngi tnh , khng, ca trinh bch , cng khng.
C nng thu mnh trong kiu ngo. n ng , thm vo, cng lm
ch nhn thn thnh mi xng ng vi c, hoc mt qui vt Nu
c hn da trn tnh cht cao o kh vi th Gizian l tt c ci
g c th gi l c hnh, khng cht mc mc. C khng c
nhng chuyn yu ng v vn, do khinh mit, nhng ngi ta
lm c mch lng khi ni l c cng c nhng tr , min sao
nhng cuc tnh duyn y phi ly k v xng ng vi mt ngi
nh c. C xem thng ting tm, nhng rt trng vinh quang ca
mnh. Lm ra v d dng m ha ra khng th no vi ti, y mi
l cao tay. Gizian t cm thy mnh va mang tnh cht uy
nghim va l vt cht. C l mt th sc p phin toi. C ln t
nhiu hn l lm say m lng ngi. C giy xo ln tri tim
ngi khc. C mang tnh cht tm thng. Ngi ta c th lm c
ngc nhin lc bo trong ngc c c mt tm hn, cng nh bo c
c cnh trn lng. C bnh lun v Lk[120]. C l . Ngi ta
ng rng c bit c ting rp.
Xng tht v n b l hai vn khc nhau. Yu im ca n
b, v mt thng ngi chng hn, mt d bin chuyn thnh tnh

269
yu, th Gizian khng c. Khng phi l v c nng v tnh. Ngy
xa ngi ta quen so snh da tht vi hoa l hon ton sai. Da
tht p, v n khng phi l hoa, m v n hi hp, v n run
ry, v n xu h, v n c mu huyt, v n rn chc v khng
cng , v n trng ngn m khng gi lnh, v n va bit rung
ng li va bt ng, v n l s sng, cn hoa l cht chc.
Da tht, mc no ca sc p, hu nh c quyn c trn
trung, nh sng chi lo bao ph n nh mt lp vi: ai c nhn
Gizian trn trung mi ch thy c cc ng nt qua mt
tm mn gin n ca nh sng. C nng sn sng ph by ton
thn trc mt v Dng thn[121] hoc mtlo quan th. C nng
c dng ng duyn ng ca nhn vt thn thoi. Dng tm thn
trn trung ca mnh nh mt hnh pht trnh kho mt thm
kht ca Tng-tan[122], c l lm cho c nng rt thch th. Nh vua
phong c lm n cng tc, v Giupite cho c lm n hi
thn. Hai s pht tn ho quang hp thnh ci nh k d ca con
ngi ny. C ngm nhn c mt lc, ngi ta t cm thy mnh
tr thnh v o, mt k ti i. Ngun gc c l thn phn
mt a con hoang v i dng. C dng nh thot thai t bt
sng. Mc cho dng nc cun tri, y l bc u ca s phn
c , nhng gia chn cung nh lng ly. Trong c c c c sng
nc, ngu nhin, tnh cht lnh cha v bo tp. C va c hc
thc va thng thi. Cha mt am m no chi phi c c vy
m c am hiu ht mi iu. C va chn ght va a thch
nhng g thnh hin thc. Nu c c b m th cng nh Luy-

270
crex[123], mi v sau. Mi hnh thc h n trng thi mng
tng u c trong c nng trinh bch y. l mt Axtact[124] c
th c c trong mt ian[125] tht, vn ngo mn v ngun gc
quyn qu, c mang tnh cht khiu khch v khng th n gn
c. Tuy vy c c th th v nu t tm c cho mnh mt
kiu sa o. C ng trong cnh rc r gia mt vng ho quang,
vi manh tm t i xung, v c l ly lm thch th c t
ng xung. C nng c hi nng vi m my ca mnh. Sa ng
thch tht. Tnh bt cn ca vua cha cho quyn c th thch, v
ni mt thng dn mt ht th mt bc cng hu ch a bn.
Trn mi phng din, nh ngun gc, nh sc p, nh ma mai,
nh nh sng, Gizian gn nh mt hong hu. c lc c
sng bi Luy Bupfl v ng ny dng ngn tay b gy c
mt ci mng nga bng st. C tic rng Ecquyn[126] cht. C
sng trong cnh i ch no khng bit v mt l tng dm
dt tuyt nh.
V mt o c, Gizian khin ta ngh n cu th trong s th
Pizng: Desimt in piseem[127].
Trn l lng ngc p n b
Di l ui ca giao long.
Qu l mt lng ngc cao qu, i nh hoa lng ly c tn nn
mt cch hi ho bi mt tri tim vng gi, mt v nhn sinh
ng trong sng, mt gng mt trinh bch v bit u? di
nc, qua ci v chp chn va c va trong, mt ci ui un

271
khc, phi thng, c l khc nghit v d dng. c hnh tuyt vi
kt thc bng tt xu trong tn cng ca mng m.
II Thm vo , cn kiu cch rm. Thi thng lc by gi nh
vy. Ta hy nh li Elizabet[128]. Elizabet l mt in hnh, nc
Anh, ni bt sut ba th k, mi su, mi by v mi tm,
Elizabet cn hn mt ngi Anh, b theo gio phi nc Anh. Do
m Tn ch gio hi rt knh trng v n hong ny, gio hi
Gia t cng bit th nn phn no mun rt php thng cng i
vi b. Qua mm Xicx-Canh[129], lc khai tr Elizabet, li ngun
ra bin thnh tnh ca. Un grancervello di principessa - ngi bo
th, Mari Xtuya, t bn tm v vn gio hi v ch n vn
ph n nhiu hn, khng tn trng b ch Elizabet lm v vit th
cho ch, vi t cch n hong vit cho n hong, ngi duyn
dng vit cho ngi oan trang: "Hin t kh ly chng v hin t
khng mun nh ai lm mi c". Mari Xtuya tt kh bng qut,
cn Elizabet li dng ru. Trn u khng cn sc. V li c hai
ngi ganh ua nhau v vn hc, Man Xtuya lm th Php,
Elizabet dch Horax, Elizabet xu, nhng c t cho mnh l p, b
thch th t tuyt v th hi vn[130], b bt ngi dng cha kha
thnh ph cho mnh phi p trai, b cn mi theo kiu nc ,
a mt theo kiu Ty Ban Nha, trong t o b c n ba nghn
chic o di v b y phc, trong s nhiu b ng vai
Minecv[131] v mphtrt[132] b thch ngi Iclng i vai n,
b gn ln lng vy mnh ton nhng l ng lp lnh v nhng
pasequille, b thch chi hoa hng, b th bi, vng tc, dm chn,

272
nh th n, b tng c uly, nh c t tng Bocly lm lo gi
cc mch ny khc st mt, b nh vo mt Mathiu, vt c
Hatton, tt tai txc, tc vy vo mt Batxompie, b vn l gi
trinh.
iu Elizabet lm i vi Batxompie, n hong Xaba cng lm
i vi Xalmng[133]. Nh vy l phi php v thnh kinh to
nn tin l, ci g ca thnh kinh u c th l ca gio phi Anh
quc. Tin l ca thnh kinh cn lm ra mt a con tn l
Ebnehaquen hay Milelechet ngha l Con trai ca Hin nhn.
Ti sao li khng tha nhn nhng phong tc ? V lim s v gi
di c khc g nhau.
Ngy nay nc Anh c mt Lyla[134] tn l exly, lm ng
trc qu kh kia. N kh chu v vic , nhng t ho.
Trong nhng phong tc , c tnh a thch ci k quc, c bit l
ph n, nht l cc b nhan sc. p lm g nu khng c mt con
kh. N hong th ch g nu khng c mt cn lt t xng h
thn mt! Mari Xtuya c nhiu "thin c" i vi anh cron l
Rtgi. Mari Tre nc Ty Ban Nha "hi thn mt" vi mt ngi
da en. Do c ci tn Tu vin trng en. Trong cc phng
khu ca i th k[135], vn thy c k g lng: bng chng l
thng ch Luxmbua.
V trc Luxmbua, c Cng-, "con ngi nh b xinh xo.
Chnh cc b nhan sc cng c th lm gi, khng hi g c. iu
ny vn c chp nhn. Ana Blin c mt v to v nh, mt

273
bn tay su ngn v mt chic rng khnh. La Valie tht chn. Vy
m Hngri Tht vn in di v Luy XIV m mn.
V phng din o c cng c nhng chuyn lch lc nh th.
Hu nh khng c ngi ph n no thuc tng lp cao sang m
li khng nm trong mt trng hp qui d. Trong Anhex[136]
cha ng Mluzin[137]. C ngi ban ngy l n b, ban m l
qu ci. C ngi i ra bi ct hn nhng ci u mi b cht cn
bu trn cc st Maccgrt Valoa, mt t mu ca my b kiu
cch vn eo tht lng, trong nhng hp st ty c kha nh lin
vo vy, tt c nhng tri tim tnh nhn cht ca mnh. Hngri
T np di ci vy lng .
th k mi tm, n cng tc Bary, con gi ca mt v nhip
chnh, l hnh nh thu gn ca tt c nhng nhn vt y trong mt
in hnh tc tu v vng gi.
Ngoi ra cc b nhan sc cn bit c ting Latinh. T th k th
mi su, l mt im duyn dng ca ph n. Gingr nng
nt thanh lch ln n ch bit c ch br.
N cng tc Gizian ni c ting Latinh. Hn th mt kiu
cch p na, c nng theo o Thin cha. Phi ni du, theo
kiu ngi bc l Sacl Nh ch khng nh ng b l Gic
Nh. Gic mt ngai vua ca mnh v o Thin cha, cn
Gizian th khng mun mt quyn th tp ca mnh t no. V
vy, trong thm tm v gia nhng ng nhng b khn kho t nh
th theo o Thin cha, cn b ngoi li theo o Tin lnh. va
lng lp h lu.

274
Ci li theo o nh vy cng d chu, ngi ta c hng tt c
nhng li lc gn lin vi Tn gio hi ca chnh ph, v sau ny
cht i Grxiuyt ngoan o v hng ci vinh quang c Pt
ban cho mt l.
Mc du y kho mnh, Gizian - chng ta cn nhn mnh
iu ny - l mt ngi kiu cch hon chnh. i lc c ko di
o l v dm ng on cui che cu ni, y ht li dui chn ca
mt con h ci nh bc trong rng su.
Kiu cch c ci hay l n xo trn nhn loi. Ngi ta khng cn
xem vic lm ngi l vinh d na.
Trc ht khng cho loi ngi n gn, l im quan trng.
Khng c c nh lanhp[138] th ly tm lu i Rmbui[139]
vy. Giuynng rt cuc tr thnh aramanh. Tham vng thn tin
khng t to ra ngi n b ng o. Khng c li tm st th c
thi xc xc. n th thu li thnh phng khu. Khng th lm
n thn, nh ng vai tng th vy.
Ngoi ra, trong con ngi n ng kiu cch cn c mt th thng
thi dm m ph n rt a thch. C m dng v cu thng thi
dm l i bn hng xm. S tng lin ca h thy r trong anh
chng hm mnh.
Hn na, ph n thch cm thy mnh c bo v bng tt c m
l thuyt vn ca khoa ho hoa phong nh thay cho nhng chuyn
ngi ngng ca cc b kiu cch. l mt loi cng s bao quanh
c thm ho su.

275
Ngi n b kiu cch no cng hay lm ra v ta y gh tm.
Ci c cng dng bo v.
Ri s ng thi, nhng trc mt hy khinh mit Trong khi
ch i.
Gizian c mt lng tm ng lo ngi. C nng c khuynh hng
tr trn n mc ha ra qu e l. Nhng bc git li v kiu hnh
thng ngc chiu vi nhng thi xu ca ta, uuung dn ta n
nhng thi xu tri li C gng qu mc gi mnh trong trng
li lm cho c nng oan trang gi to. Lc no cng gi th th,
tc l b mt mun tn cng. Ngi hung d thng khng nghim
khc.
C nng va t giam mnh trong ngoi l kiu cng do a v v
dng di ca mnh, va nghin ngm c l, nh chng ti ni,
n mt li thot t ngt no .
By gi ang bui bnh minh ca th k th mi tm. Nc Anh
ang khi tho iu Php thnh ch nhip chnh. Vanpn
v Duyboa ng vng. Manhrp ang giao chin vi v nguyn
hong ca y l Gic Nh, ngi c y em b ch Scsin
bn cho, nh li n i. Ngi ta thy Blinhbrc xut hin
Risli chm lo ln. Trong mt vi trng hp xo trn hng
ng, thi hoa nguyt li thy l thun tin, s ng u bt ngun
t nhng thi h tt xu. Sau n phi c xy dng trn t
tng. Vic v li ho, khc do u qu phi, m u ci m cch
mng phi hon thnh. Khng cn xa xi lm vic Gilit cng
nhin ngi gia ban ngy trn ging ca n hu tc pinay.

276
Tht ra th, v phong tc thng vang vng, th k th mi su
tng trng thy ci m m ca Xmton trn gi ca Ann
Blin.
Nu n b c ngha l ti li, nh thng bit hi ngh tn gio no
khng nh nhu vy, th khng bao gi n b li n b hn
thi by gi. Cha lc no, ly sc p che y tnh cch mong
manh ca mnh, ly u quyn che y s yu ui ca mnh. ngi
n b li i hi phi tha th cho mnh mt cch hch dch hn.
Bin qu cm thnh qu c n, l vic xa do ca va, nhng
bin qu c n thnh qu cm, l s ton thng ca va. va
kt thc ti y. th k th mi tm n b cht ca khng cho
chng vo. Ri n mnh trong a ng vi Xa tng. Aam ng
ngoi.
III Tt c mi bn nng ca Gizian thin v pha trao thn mt
cch tao nh ch khng mun gi phn mt cch hp php. Trao
thn v lch s i hi tnh cht vn ho, gi ta nh n Mnanc
v Amarilix, v hu nh l mt hnh ng ca ngi hc rng.
Tiu th Xquyri, ngoi ci mu say m iu xu v iu xu,
khng c l do no khc trao thn cho Plixng c.
N hong ca m, by ti ca chng, l nhng tp qun ngn
xa ca nc Anh. Gizian c ht sc tr hon gi pht lm t
thip . Nu phi kt hn vi hun tc vt, v vua i hi
nh vy, th l mt iu cn thit tt nhin nhng ng bun
bit bao! Gizian va ng thun v c tuyt kho hun tc vt.
Gia hai ngi c mt s tho thun ngm vi nhau, khng quyt

277
nh m cng khng ct t. H ln trnh nhau. Ci li yu ng
mt bc ti hai bc li y c biu th trong nhng iu v
thi by gi, iu mnuy v iu gavt. Mang ting gi c chng,
trai c v, l iu khng hp vi v mt, nh th nht mt mu t
la v lm gi trc tui. Lp gia nh gii php minh bch tht
au lng. Giao np mt ngi n b nh bn tay mt ngi
chng kh, i sao m tm thng th! Tnh cht th bo ca hn
nhn to nn nhng hon cnh c nh, hu dit ch, khng cho
la chn, t thnh quy tc ng php, thay th cm hng bng
chnh t, bin tnh yu thnh mt bi vit theo ngi c, lm ri
lon b mt ca cuc i buc nhng cng vic c chu k v
khng trnh c phi trong sng, ly mt ca m my ci bng
dng ngi n b mc o lt, ban quyn gim nh cho k thi hnh
cng nh cho ngi chu ng, ly s nghing hn mt bn ca
cn cn lm o ln th thng bng ng yu gia phi kho v
phi c quyn uy ca sc mnh v sc p, to ra bn ny mt
ngi ch, bn kia mt n t, trong khi ngoi vng hn nhn li c
mt k n l v mt n hong. Tm thng ho chic thng n
mc lm cho n tr thnh hp thc, i cn c th ngh ra mt iu
g th tc hn th na khng? Yu nhau m khng cht au kh,
c phi l kh ngu ngc khng!
Hun tc vt ngy cng gi. Bn mi tui l gi pht bo
ng. Nhng anh chng khng nhn thy iu V trn thc t,
lun lun anh chng vn c v nh ang ba mi tui xun. Anh ta

278
thy c khao kht Gizian cn thch th hn c m p c nng.
Anh ta tng m p nhiu c khc, anh ta c khi n b.
V pha mnh. Gizian vn lun lun nm mng.
Mng m cn tai hi hn.
N cng tc Gizian c c im mt mt xanh v mt mt en,
v li im ny cng khng him nh ngi ta tng. i con
ngi ca c cha ng c tnh yu ln cm hn, c hnh phc
v tai ho. Ngy v m xen ln trong ci nhn ca c .
Tham vng ca c l: t ra dm lm nhng vic khng th lm
c.
Mt hm c nng ni vi Xuypt:
- Cc ngi, cc ngi tng vn khinh mit c k khc y.
Cc ngi y l loi ngi.
C chi theo gio hi La m ngoi mt thi. o Thin cha ca
c khng h vt qu ci mc cn thit ca s thanh nh. l
thuyt Puzy[140] ngy nay. C nng mc nhng chic o di rng
bng nhung, hoc xa-tanh, hoc hng vn, c chic rng n mi
lm, mi su n[141], lt vi kim tuyn hay ngn tuyn, quanh tht
lng c v khi n ngc xen ln vi nhng n bo thch. C nng
rt thch nhng gii trang sc v i khi li mc o d vin ren nh
mt cu t. Ci nga th ngi yn n ng, mc du c loi yn
n b mi sng ch, c anh v ca Risac Nh a vo nc
Anh hi th k th mi bn. C ra mt, lau cnh tay, vai, ngc
bng ng phn ho tan trong lng trng trng theo kiu dn

279
Caxti[142]. Mi khi c ngi ng k bn ni chuyn mt cch hm
hnh, c thng c mt n ci t l c bit duyn dng.
Ngoi ra, khng my may c c. Ni cho ng c vn tt bng.

4. MAGISTER ELGANTARIUM[143]

Gi-zi-an thng bun chn, diu chng cn phi ni.

Hun tc vt iry-Moa chim c mt a v tuyt vi
trong.cuc sng ti vui ca Lun n. Gii qu tc v gii trung
lu u sng bi anh chng.
Chng ta hy ghi nhn mt vinh d ca hun tc vt, anh
chng dm tc. Lc by gi ang bt u c phong tro chng
i tc gi. Cng nh nm 1824 gien vrya ln u tin dm
ru [144], nm 1702 Praix vr l ngi th nht dm i gia
cng chng vi b tc t nhin un rt kho ca mnh. Mo him
b tc cng gn nh mo him ci u. Ton th mi ngi u
phn n, th m Praix vr li l t tc Hirfr v nguyn -
lo Anh quc, ng ta b lng m, v tht ra vic cng ng nh
vy. Cuc la ang lc d di nht th thnh lnh bn thn vt
cng xut hin vi ci u trn khng i tc gi. Nhng vic y
bo hiu gi co chung ca mi kiu cch x giao. Hun tc
vt cn b lm nhc hn c t tc Hirfor. Anh ta vn ng
vng. Praix vr l ngi u tin. vt iry-Moa l ngi
th hai. i khi lm ngi th hai cn kh hn lm ngi th nht
do say sa v vic ci cch c th khng bit him nguy, ngi th
hai nhn thy vc thm m vn lao vo. Vc thm , vic khng

280
i tc gi na, evl iry-Moa c nhy xung. V sau mi ngi
bt chc h, sau hai nh cch mng y, ngi ta c gan tc
trn, v dng phn sp nh trng hp gim khinh.
Nhn th, xc nh im lch s quan trng ny, chng ta nn
cng nhn rng quyn u tin tht s trong cuc chin tranh chng
tc gi thuc v mt n hong Crixtin Thu in, ngi mc
qun o n ng, v nm 1680 xut hin u trn vi b tc t
nhin mu hung , rc phn v lm chm mi mc. Ngoi ra,
Mitxng ni, b ta cn "ln phn ru" na.
V pha tranh, gio hong vi sc lnh thng ba nm 1694 phn
no lm gim th thng b tc gi khi b n ra khi u cc v
gim mc, linh mc, v lnh cho cc v chc sc trong gio hi
phi tc t nhin.
Hun tc vt nh vy l khng i tc gi v li mang ng da
b.
Nhng vic ln y khin cho anh chng c cng chng thn
phc. Khng mt cu lc b no anh khng dn u, khng mt
trn quyn Anh no ngi ta khng ao c c anh lm rifiri.
Rifiri l trng ti.
Anh ta son tho ra iu l ca nhiu cu lc b cho gii thng
lu, anh ta sng lp mt s hi phong nh, trong c hi Lady
Guinea vn tn ti Pall Mall n nm 1792. Lady Guinea l mt
cu lc b y ry qu tc tr. y c sng bc. Mi vn t nht
cng phi t mt cun nm mi ghi-n, v trn bn khng bao
gi t hn hai vn ghi-n. Bn cnh mi con bc l mt ci bn trn

281
xoay t tch c ph v ci bt g mu vng trong ng nhng
cun tin. Con bc, cng nh bn y t nh bng dao, mang
ng tay da bo v lp ng-ten, u c ym da m bo np
xp c o v trn u, che mt v n rt sng, v gi
nguyn mi tc un, i nhng chic m rm to dt y hoa. H
eo mt l khng ai nhn thy cm xc ca h, nht l khi chi
ch x. Tt c mi ngi trn lng u khoc o tri thu ht vn
may.
Hun tc vt c chn trong "cu lc b B-tt". Cu lc b
Xcly, Cu lc b Xplit-facthinh, Cu lc b Cu gt v Cu lc b
Ku Xu, trong N nim phong, Xinl Kuot, cu lc b bo hong,
trong Martinus Scrib- blerus, do Xuypt thnh lp, thay cho Rta do
Mintn thnh lp.
Mc du p trai, anh ta cng c chn trong Cu lc b ngi Xu.
Cu lc b ny c tng cho tng lp d dng. y ngi ta
nh nhau, khng phi v mt ngi n b p, m v mt ngi
n ng xu. Hi qun c trang hong nhng bc chn dung
gm guc, Tecsit, Tribul, un, Huibra, Xcarng, trn l si l
dp gia hai ngi cht, Ccle v Camoen, Ccle cht mt tri
cn Camoen cht mt phi, mt ngi c to theo pha mt cht
ca mnh, v hai bc tng nhn nghing khng mt ny t i
din nhau. Hm b Vida xinh p b bnh u ma. Cu lc b
ngi Xu nng cc chc mng b. Cu lc b ny mi n u
th k th mi chn vn pht trin, n c gi mt tm bng hi
vin danh d cho Mirab[145].

282
T thi trng hng ca Scl Nh cc cu lc b cch mng u
b bi b. Ngi ta ph hu, cc ph nh cnh Morfin, qun
ru vn dng lm tr s ca Can Hid Clp, Cu lc b u B,
c gi th v ngy 30 thng ging nm 1649, ngy mu ca
Scl Nht chy trn on u i, ngi ta ung ru chc
mng sc kho ca Cromoen trong mt ci xng u b.
Cc cu lc b bo hong thay th cc cu lc b cng ho.
y ngi ta vui a rt lch s nh nhn. C Cu lc b Sirm[146].
H ra ph, tm i ly mt ph n qua ng thuc tng lp
thng dn, cng tr cng xinh th cng tt, h dng sc mnh y
b ta vo cu lc b, bt b ta i bng tay, hai chn chng ngc
ln tri, mt mi b vy tt xung che kn. Nu b ny t khng
bng lng th h dng roi nga kh t vo nhng ch khng c
che kn. l li ca b ta. Bn dng s trong tr chi ny c
gi l "k s".
C cu lc b Tia chp nng, m ch Merry danses. y h bt
n b da en v da trng nhy nhng iu v ca cc dn tc
Pru, nht l iu Mozamala, "C gi h", mt iu v ch thnh
cng khi no ngi v n ngi trn mt ng cm, ng dy,
li mt du vt tht p. y ngi ta biu din mt cu th ca
Lucrex.
Tuno Venus in sylvis jungebat corpora amantum[147].
C cu lc b Hellfire, "Cu lc b Ngn la", y chi tr
chng tn gio. l cuc thi u cc ti phm thng. Li bng
b no xc phm nht th chim c a ngc.

283
C Cu lc b Hc u, gi nh th v y h dng u hc vo
ngi. Nhc thy c tay khun vc no c b ngc to v v mt
ngu ngc, h hn tng y v, nu cn, buc y ung mt h bia y
chu nhn bn c hc vo ngc. Th ri h nh c. C ln mt
ngi, mt anh chng to ln cc mch dn x Gal tn l
Ggngoc, tt th c hc th ba. Vic xem ra nghim trng. Phi
m cuc iu tra, v hi ng tuyn b. "Cht do gin tim v ung
ru qu , Ggngoc qu c ung mt h bia tht
C Cu lc b Fun, Fun cng nh Cant, cng nh Huymua, l mt
t c bit khng th dch c. Fun so vi tr h cng nh t vi
mui. Vo mt. ngi nh, p v mt ci gng qu, rch mt
nhng bc chn dung ca gia nh, nh b git ch, n mo vo
chung chim, nh th l ghi th mt tr Fun. a mt tin bun gi
khin ngi ta phi tang nhm, l tr Fun. Chnh Fun
khot mt l vung trn mt bc tranh ca Holbein[148]
Hampton-court. Fun hn rt kiu hnh nu chnh n lm gy hai
cnh tay trn bc tng V n Milo. Di thi Gic Nh mt
hun tc tr triu ph ang m chm la t mt tp lu tranh,
khin cho c Lun n m bng ci, v c tn l vua Fun.
Nhng ngi ng thng trong lu phi chy tho thn, mnh ch
mc o lt. Cnh hi vin Cu lc b Fun, tt c u thuc tng lp
i qu tc, i khp Lun n vo gi dn thng ang yn ng,
git tung cc bn l ca, ct t cc ng nc, chc thng cc
thng cha, tho g cc bin hng, ph phc vn tc, tt ht n
ng, ca t x nh, p v knh ca s, nht l ti cc xm

284
ngho. Nhng vic y do k giu sang lm i vi ngi khn kh.
Cho nn khng th c chuyn khiu ni. V li y ch l tr a
tu. Nhng phong tc y khng hon ton mt hn. Nhiu ni trn
nc Anh hoc trn nhng thuc a Anh, Ghecnox chng hn,
thnh thong ban m ngi ta li ph phch nh anh mt t, hoc
b ro, hoc git mt ci di g chung, vn vn... Gi l ngi
ngho th b tng vo nh lao, nhng y li l nhng con ngi
tr trung ng yu.
Cu lc b tr danh nht c mt hong iu khin, ng ny
trn i mt vnh trng li lim, v tn l "Mhc v i". Mhc
cn hn Fun. Cng lnh ca n l lm iu c v iu c. Cu lc
b Mhc theo ui mc ch cao c l lm hi. hon thnh
chc nng y mi phng tin u tt. Khi thnh Mhc, phi
tuyn th lm hi. Lm hi bt c gi no, i vi bt c ai, v
bng bt c cch no, y l nhim v. Bt c hi vin no ca
Cu lc b Mhc cng phi c mt ti ring. C anh l "gio s
v o", ngha l dng kim rch bp chn dn qu ri bt h nhy
nht. C anh bit "lm m hi", ngha l ng bin ra xung
quanh mt ngi khn kh no mt vng vy t su n tm v
qu tc, tay cm kim di, b bao vy t pha, ngi kia th no
cng phi cha lng cho mt v qu tc no nhn thy lng ngi
ka lin chch ngay cho y mt mi kim khin y phi xoay trn,
mt mi kim khc vo hng, li bo cho y bit c mt v qu tc
no sau lng, v c nh th, lun phin nhau mi v chch mt
mi, khi ngi kia, b giam gi gia vng kim v mu me lnh

285
lng, xoy trn v nhy nht kh nhiu ri, h mi cho qun
hu ly gy qut ti bi lm chuyn hng ngh ca y. C anh
li "v s t", ngha l va ci va bt gi mt khch qua ng,
m cho mt qu vo mi, ri chc hai ngn tay ci vo hai mt
anh ta. Nu hai mt b chc thng, h tr tin mt cho anh ta.
l nhng tr tiu khin ca nhng k giu sang v cng ri vic
Lun n vo u th k th mi tm. Cnh v cng ri ngh
Pari li c nhng tr tiu khin khc, ng Sarle vy mt pht
sng vo mt ngi thng dn ang ng ngng ca nh
mnh. Thi i no, tui tr cng thch nghch ngm.
Hun tc vt iry-Moa em n cho nhng t chc chi a
khc nhau b c tuyt vi v phng khong ca mnh. Cng
nh ngi khc, anh ta vui v t mt lu g lp ranh, v thui chy
phn no nhng ngi trong lu, nhng anh ta xy li nh bng
cho h. C ln anh ta bt hai ngi ph n i bng tay ti Cu lc
b Sirm. Mt ngi cn con gi, anh ta cp cho c mt khon hi
mn, ngi kia c chng, anh ta cho ng chng lm mc s tiu
gio ng.
Nhng cuc chi g nh anh ta m c thm nhiu ci tin ng ca
ngi. Tht l th v khi c nhn hun tc vt trang phc cho
mt con g sp vo trn u. Ging g gi cht lng nhau cng
nh ngi tm o nhau. V vy hun tc vt vt tri g mnh
n mc ti a. Anh ta dng ko ct tt c lng ui, v t u n
vai, tt c lng c. Anh ta n: Th l bt c bng y khng cho
k th m. Ri anh xo cnh g ra, vt nhn tng chic lng mt,

286
th l cnh c thm chng. Khon ny dnh cho mt k th, anh
ni. Sau , anh ta ly dao con co chn g, da mng cho g, lng
vo ca g mt ci inh thp nhn v sc, ri khc nh vo u
vo c g, bi nc bt vo mnh g nh ngi ta xoa du vo lc
s, v va th g ra, khng khip, va reo: - y, th mi gi l
bin g thnh diu hu v chuyn gia cm ra sn th!
Hun tc vt d cc cuc u quyn Anh, v anh l b lut
sng ca mn . Trong nhng gii ln, chnh anh ta trng nom
vic trng cc chng dy v qui nh v i vung rng bao nhiu
toa-d[149]. Nu i ph t th anh theo di tng bc v s ca anh,
mt tay cm chai, mt tay cm ming bt bin, mm go tht:
Strike fair[150], anh ta gi mo cho v s, mch nc khi nh, lau
chi khi mu, nng dy khi ng, nm trn gi, n c chai vo
k rng, v mm ngm y nc anh ta phun mt lp ma bi vo
mt, vo tai v s, nh th m lm cho ngi sp cht tnh li. Nu
lm trng ti th anh ta iu khin cho cc c m c thng thn,
cm khng cho bt c ai, tr cc ph t, c gip u th,
tuyn b thua cuc v s no khng ng ng trc mt ch th,
cho thi gian cc hip khng qu na pht, ng cn khng
cho hc u, tuyn b sai k no dng u hc, ngn khng cho
nh ngi ng. Ton b hiu bit khng lm cho anh ta ln
mt dy i v mt v t nhin trong x giao.
Khi anh ta lm rifiri mt trn quyn Anh, khng bao gi nhng
ngi ng i rm nng, non tr, mnh y lng ca bn ny hay
bn kia, dm nhy qua ro, a ln v i, lm t dy, nh cc v

287
hung hng can thip vo trn u, cu u th mt sc ca mnh
v o ngc cn cn nh c. Hun tc nm trong s t trng
ti m ngi ta khng dm hnh hung.
Khng ai hun luyn gii nh anh ta. V s no c anh nhn lm
hun luyn vin cng chc chn s thng trn. Hun tc vt
chn mt anh chng Ecquyn to ln nh mt qu ni, cao nh mt
ci thp, v nhn y lm con. Luyn cho tng ngm chuyn t
th phng ng sang th tn cng, l vn . Trong vic ny qu
l anh ta c bit ti. Mt khi nhn u ngi khng l, anh
khng ri y na. Anh tr thnh ngi v nui. Anh o lng ru
ung, anh cn s tht n, anh m gi pht ng cho y. Chnh anh
ngh ra ci ch tuyt vi cho lc s, t c Morl ci tin
thm, sng mt qu trng sng, mt cc se-ri[151], tra tht i lng
o, nc tr, bn gi chiu nc tr, bnh m nng, ti bnh m
nng ru bia. Sau anh ta ci o cho y, xoa bp ri bt ng.
Ngoi ph, anh ta khng ri mt khi ngi ca anh ta gt xa gim
cho y mi chuyn nguy him, t nga xung n bnh xe, t lnh
say n gi p. Anh ta n c o c ca y. Thi n cn
mu t lun lun mang li mt tin b no trong vic dy d
a con nui. Anh ta dy hn cch m gy rng, cch dng ngn
tay ci chc li mt. Khng g cm ng hn. Anh ta cng t
chun b ng nh th bc vo i sng chnh tr, ni m sau
y anh ta phi c gi vo. Tr thnh mt ngi qu tc hon
chnh u phi l vic nh. Hun tc vt iry-Moa rt say m
nhng tr biu din cc u ng, nhng sn khu ht rong,

288
nhng gnh xic c th l, nhng lu bt ca phng leo dy,
nhng anh h, nhng anh ma ri, nhng tr khi hi gia tri v
nhng tit mc l ca ch phin. Ngi lnh cha thc s l ngi
bit thng thc nh thng dn, v vy m hun tc vt
thng lui ti cc qun ru v cc lp dy lm php l ca Lun
n v ca Nm Cng. khi cn thit, m khng lm tn thng
n a v ca mnh hm i trng, c th vt nhau vi mt thu
th gia bum hay mt th xm thuyn, mi khi i n nhng ni
h lu y, anh ta cng ch mc mt chic o chn ca thu th.
thay hnh i dng nh th, khng i tc gi l iu rt tin cho
anh ta, v ngay di triu i Luy XIV nhn dn cng cn tc
nh s t bm. C nh th anh ta mi c t do. Nhng ngi
dn thng m hun tc vt gp trong cc m ng, ni anh
thch tr trn, rt mn anh ta v khng bit anh ta l hun tc. H
thng gi anh ta l Tom Jim Jack. Mang ci tn , anh ho ra
bnh dn v rt ni ting trong m lu manh. Anh ta ng vai v
li nh mt bc thy. Khi cn anh ta gi c qu m. Kha cnh
ny trong li sng thanh nh ca anh ta c tn n Gizian bit
r v nh gi rt cao.

-------------
[102]
Crem Well O599 - 1658): mt chnh khch c ti ca nc
Anh; trut ph vua Scl Nht v dng ch c ti cai
tr nc Anh.

289
[103]
Luy XIV (Louis XIV 1638 - 1715): V vua danh ting, lm
rc r trc Php th k XVII.
[104]
Trimalcion l mt nh l ti mi mc thi La m suy tn. Ca
ton (234 - 159) l mt nh i hng bin ca C L m. ng ngn
chn thi n chi xa hoa lm cho La m i bi ng ngha vi
ngu ch trng sng khc kh.
[105]
Cuc chin tranh tn gio tr chnh tr gia nhau nc
Chu u (1618 - 1648). Ch yu do nhng mu thun gia cc
phi thin cha gio v cc phi tn gio.
[106]
Cuc khi ngha (1648 - 1653) phz Ty nc Php chng
ch nhip chnh ca Anne Autnche v Mazann (triu vua Luy
XIV).
[107]
Cc tnh Lin hip (Provinces Unies): Tn ca by tnh H
Lan. lin minh chng li Philp Nh nm 1579.
[108]
Calais v Dunkerque l hai hi cng quan trng b bin
pha bc ca nc Php
[109]
Hip c nm 1667 gia Anh v Php, trao tr cho nhau
nhng t ai xm chim c Chu M.
[110]
Trong on ny, Vichto Huy g ma mai quan im ca phi
trng hng Anh thi y (N.D).
[111]
Gio phi ny khng tha nhn l ra ti tr con l , nn ai
mun theo phi h th phi ra ti li ln th hai.
[112]
Alacoque: n tu s c tuyn phc v phong thnh.
[113]
Gio phi (gc tn ca Gi-su) do Ignace de Loyola thnh
lp nm 1534. Theo ngha xu l bn gi di.

290
[114]
Hy coi chng anh chng mang tht lng lng.
[115]
Khng thiu g vua khc, bng vng khi.
[116]
Chc v ngi ny l m ng ca mi ln vua i qua. Y lun
lun cm mt chic a st mu en.
[117]
Groon of the steol (ting Anh): c ngha l quan ng y.
[118]
Bossuet (1627-1704): Gio s v nh i hng bin Php, ni
ting v cc bi thuyt php v cc iu vn.
[119]
Nguyn vn: Sonnet: mt th. th ch tnh. thnh hnh thi
Phc hng. Gm mi bn cu chia lm bn kh. hai kh bn cu
v hai kh ba cu.
[120]
Lock (1632-1704): trit gia Anh.
[121]
Dngthn (Satyre) trongthnthoi, u ngi mnhd.
[122]
Tng-tan (Tantale): Ngi chu hnh pht gn ming n m
khng n c, gn nc m khng ung c. mong c iu g
cng thnh o vng.
[123]
Luycex (Luctce): Mt ph n La M. tht vng. t st bng
dao gm. sau khi b con trai chng lm nhc. Tng trng cho
ngi ph n chung thy. tit hnh, dng cm.
[124]
Axtact (artart): n thn c tn th v nhng c tnh hy
sinh.
[125]
ian: n thn sn bn, con Giupite, xin cha cho y trn i
khng ly chng.
[126]
Ecquyn (Hercule): v thn ni ting nht trong thn thoi Hy
Lp, c sc kho phi thng.
[127]
Tn cng l ui c.

291
[128]
Elizabe (Elisabeth 1558-1603): N hong Anh. rt thng thi
thit lp gio phi nc Anh v x t Man Xtuya. B bo v
vn chng thng mi, v ch nh con Mari Xtuya ni ngi
mnh vi danh hiu Gic Nht.
[129]
Xicxtcanh (Sixte-Quint): Gio hong t 1585-1590.
[130]
Th hi vn: loi th m nhng ch u cu hp thnh .
[131]
Minecv (Minerve): N thn tr tu, khn ngoan, m ngh v
cng l thn ca chin tranh v nng nghip.
[132]
mphitrit (Amphitrite): N hi thn, v hi thn Neptuyn
(Neptune)..
[133]
N hong Xaba l ng chn trc mt vua.
[134]
Lyla (Ignacede Loyola) ngi sng lp dng Gduyt. (ordre
des Jsuites) v c phong thnh.
[135]
Tc th k XVI.
[136]
Anhex (Agns): mt nhn vt ngy th cht phc trong v hi
kch Trng hc lm v (Lcole desfemmes) ca Mlie.
[137]
Mluzn (Mlusne): mt c tin c th by li ha thnh rn t
hng tr xung.
[138]
lanhp (lympe): ni tr ng ca cc thn tc gi l Thn
sn.
[139]
Rngbui (Rambouillet): mt khch' tnh ni ting th k
XVII do n hu tc Rngbui m. lm ni t hp cc danh
nhn thi s thi by gi, c nh hng ln v vn ngh v phong
thng mt thi.

292
[140]
Puzy (Pusey): nh thn hc ngi Anh sng lp phong tro
nghi thc ca ch ngha. xch gio hi Anh quc li gn o Gia-
t.
[141]
n (oune): thc o ngy xa, di bng 1.118m.
[142]
Caxti (castlle): vng trung nguyn Ty Ban Nha.
[143]
Quan chc ti triu nh N rng (La M) chuyn ch o v
phong cch thanh nh.
[144]
Chn dung ca gien vrya t ho nm 1824.
[145]
Mirab (Minlbeau 1749 - 1791): mt chnh khch c ti hng
bin thi Cch mng Php, ni ting xu trai
[146]
Sirm (Sheromps Club); Nguyn vn ting Anh. c ngha l
Cu lc b B vui nhn.
[147]
Ting La tinh: Thm thn V n, trong rng, m p cc tnh
nhn.
[148]
Holbesn(1497-1543): ho s c.
[149]
Toa-d (Toise): n v o chiu di bng 1.949mm.
[150]
Ting Anh: m mnh vo.
[151]
Ru nho trng Ty Ban Nha.

293
 THNG CI

Phn th nh : THEO LNH NH VUA

P2.IB. QU KH LUN LUN C MT, CON

NGI PHN NH CON NGI.

5. N HONG ANH

I. Trn b i ny c Ann, n hong Anh quc, n hong Anh l

mt ngi ph n tm thng. B vui v, ho hip, oai nghim,
hi na vi. Khng mt tnh tt no ca b t n mc c hnh,
cng khng mt khuyt im no ca b li t n mc tt xu.
Dng b y bo ph, c tinh ranh ca b th l, lng t t ca
b ngu ngc. B ngoan c v nhu nhc. L v th b tht tit, v
b c nhng v sng thn c b trao gi tri tim v mt vng
phu c b dnh ch trn ging. L tn C c th b theo t
gio v sng o mt cch ngu xun. B cng c c mt nt p
l ci c lc lng ca mt Nib. Phn cn li trn ngi b
u khng t. B lm dng ht sc vng v, nhng thng thn.
Nc da b trng, mn, b rt thch ph n ra tht nhiu. Chnh b
ngh ra ci kiu qun quanh c mt chui ngc tht to, b c
vng trn hp, cp mi dm ng, i m phinh phnh, hai mt th
l, cn th. Bnh cn th ca b lan n c tr tu ca b. Ngoi

294
im thnh thong lo ln i cht vui tnh, hu nh cng nng n
nh lc b ni gin, b thng sng trong mt trng thi gt gng
lm l, v thm lng cu ru. B thng bt ra nhng li m ngi
ta phi phng on, ng l hnh nh hn hp ca mt ngi n
b hin lnh vi mt con qu ci c c. B rt thch iu bt ng
im thm kn ca ph n. Anh l mt kiu mu hi thu nh ca
v ph bin. Thm vo bc phc ho li c vn may ri,
ci ngai vng. B thch ung ru. Chng b l mt ngi an
mch chnh tng.
B thuc ng Bo th nhng li dng nhng ng vin ng T
do cai tr theo li n b, theo kiu ngi in. B thng c
nhng cn r di. B ng u v . Khng cn ai vng v hn
v mt iu khin vic nc. B bung ri cc s kin. Ton b
ng li chnh tr ca b u rn nt. B c ci ti t nhng
nguyn nhn nh gy nn nhng tai hi ln. Khi no mun ra oai,
b gi y l "chi p-k"[152]
B ni vi mt v m mng su sc nhng cu nh:
"Khng mt v nguyn lo no c th i m trc mt nh vua c,
tr Cucxy, nam tc Kinxn, nguyn lo x Iclng. B bo:
"Chng ti m khng lm lnh cha c l mt chuyn bt
cng, v ph thn ti trc tng gi chc v ". B phong cho
Giooc an Mch lm i c Anh quc, "and of all Her
Majesty's Plantations" [153]. Lc no b cng tot b hi v bc
mnh; b khng pht biu t tng ca mnh, b tot n ra theo b

295
hi. Trong con ngng c con nhn s (3 ni: trong con ngi
ngc nghch y c con ngi b him).
B khng bao gi cm ght fun, th tr nghch ngm khng ai a
. Gi b c th lm cho thn Aplng g lng, hn b cng rt
thch th. Nhng b cng vn cho Aplng lm thn. Vn tt
bng, l tng ca b l khng cho ai tht vng, b lm phin
tt c mi ngi. B thng n ni sng sng v hn th mt
cht, b c th vng tc nh lizabet. Thnh thong b mc ci ti
n ng vy, ly ra mt ci hp trn trn nho nh bng bc
chm, trn c chn dung nhn nghing ca b, gia hai ch
Q.A[154]; b m hp, kh dng u ngn tay nhn mt t sp, bi
ln mi cho Lc y, ngha l sau khi lm dng cho ci mm,
b mi nhon ming ci. B rt thch n bnh qu zlng. B
hnh din rng mnh bo tt. L tn thanh gio trn ht, nhng
b li rt ham m cc tr vui. B c nh thnh lp vin Hn lm
m nhc, bt chc theo Vin Hn lm nc Php. Nm 1700, mt
ngi Php tn l Fortrs mun xy dng Pari mt "rp xic
Hong gia" tn km bn mi vn livr, vic ny b Acgingxng
phn i; anh chng Fortrs y lin sang Anh v ngh vi n
hong Anh xy dng ti Lun n mt nh ht my, p hn nh
ht ca vua Php v c mt tng hng t di, vic ny c lc
lm cho b rt say sa. Cng nh Luy XIV, b thch cho xe song
m ca mnh phi nc i.
i khi c nga xe v nga trm ca b ch chy mt khng y
hai ting mi lm pht qung ng t Uynx [155]n Lun n.

296
II. T thi n hong Anh, mi cuc hi hp u phi c giy php
ca hai v thm phn ho gii. Mi hai ngi t tp, d ch n
s huyt v ung bia, l chuyn phn nghch ri.
Di triu i ny, mc du tng i hin lnh, bo ch hm i
hot ng rt mnh; mt bng chng ng bun cho thy rng
nc Anh l by ti hn l cng dn. T nhiu th k, vua nc
Anh vn ly lm mt cng c chuyn ch phn i tt c cc
hin chng c, v quyn min gim, ch ring nc Php phn
ut v ginh c phn thng. Thng li ny c gim st cht t, v
trc phong tro bo ch thu th Anh, nc Php cng c bo
ch qun i. Trong tt c cc thnh ph ln ca nc Php, bt c
ngi n ng kho mnh no c cng c vic i ngoi ph u c
th b bn d d y vo mt ci nh gi l l. Ti y anh ta b
giam chung vi nhiu ngi khc, s no thch hp vi ngh lnh
th b bn tuyn m chn bn cho cnh s quan.
Nm 1695 Pari c ba mi l.
Nhng iu lut chng Iclng do n hong Anh ban b rt l h
khc.
Anh sinh nm 1664, hai nm trc v chy thnh ph Lun n,
vic ny cc nh chim tinh (thi y hy cn, chng c l Luy XIV
sinh ra vi s chng kin ca mt nh chim tinh v c qun
trong mt l s t vi) tin on rng: vn l "ch ca la" b s
lm n hong. B tr thnh n hong tht, nh khoa chim tinh v
cuc cch mng nm 1688, b xu h v cha u ch l Gilbe,
tng gim mc Cantobry. nc Anh khng th lm con u

297
ca gio hong na[156]. Mt v gio trng c kh l mt ngi
cha u tm thng.
Anh nh phi bng lng vy. l li ca b. Ai bo b theo o
Tin lnh.
Nc an Mch n ch Trinh cho b, Virginitas empta[157],
theo ng cc hin chng c, bng mt mn d tng[158] su
nghn hai trm nm mi livr xteclinh li tc ly vo qun ht
Vacinbua v vo o Femac.
Khng tin tng v ch v np c, Anh lm theo nhng truyn
thng ca Ghim. Di nn qun ch ny sinh t mt cuc cch
mng , ngi Anh c tt c nhng g c th gi l t do gi
Thp Lun n, ni ngi ta tng giam nh hng bin, v i bu
t, ni ngi ta treo c nh vn. Anh cng ni cht t ting an
mch nhng lc tm s vi chng, v cht t ting Php nhng lc
ni chuyn vi Bolinhbrc. Hon ton ni sai; nhng nht l
trong triu, thi thng ca nc Anh i phi ni ting Php. Ch
c ting Php mi c li hay ting nh. Anh rt quan tm n cc
th tin, nht l tin ng, th tin hn km ca thng dn; b
mun c ni ting y. Su ng facthinh c c di
triu i ca b, mt tri ca ba ng u tin, b ch cho in mt
ci ngai; mt tri ng th t b mun mt c xe chin thng, v
mt tri ng th su mt n thn tay cm kim tay cm cnh -
liu vi dng ch Bello et pace[159]. L con gi ca Gic Nh, mt
ngi ngy th v c c, nn b th bo.

298
Nhng ng thi b li du dng. Mu thun ngoi mt thi. Mt
cn gin lm thay i b ngay. C un ng ln m xem, n
khc si sng sc.
Anh c lng dn. Nc Anh vn thch n b cai tr. Ti sao
th? Nc Php gt b n b. l mt l do. C l cng
chng c l do no khc na. i vi cc s gia ngi Anh,
lizabet tng trng s v i, Ann tng trng lng nhn c.
Tu thi. C cho l th.
Nhng chng c g t nh di nhng triu i n b y c.
ng nt tht nng n. l th v i kch cm, loi nhn c
th l. Cn mt o c trong trng ca h, nc Anh vn bo v,
chng ti khng phn i. lizabeth l mt c gi trinh c etxc
tit ch bt, cn Anh l mt ngi v c Bohnhbrc lm cho
thm phc tp.
III. Cc dn tc c mt thi quen ngu ngc l gn vic mnh lm
cho vua. H chin u. Vinh quang thuc v ai? V nh vua. H
tr tin. Ai rng ri? Nh vua. Thy nh vua bc vng y kho
nhn dn li thch. Nh vua nhn ca dn ngho mt -quy v tr
li cho dn ngho mt li-a[160]. Sao m c vua ho phng th!
Ngi khng l ng lm b li chim ngng thng ln ci trn
vai mnh. Sao m thng b lot chot kia cao th. N trn vai ti.
Thng ln thng c mt cch thn tnh cao hn ngi khng
l, l ci ln vai anh ta. Nhng ngi khng l li mc, tht l
chuyn k quc; v khi anh ta thn phc s cao ln ca thng ln
th ng l chuyn ngu xun. Con ngi vn kh di th y.

299
Tng ngi ci nga, ch dnh ring cho cc bc vua cha,
tng trng rt ng vng quyn; con nga l nhn dn. C iu
con nga y thay hnh i dng t t. Mi u l mt con la, cui
cng l mt con s t.
Lc y n ht ngi ci n xung t, th l nc Anh c nm
1642, nc Php c nm 1789; nhiu khi n cn nut sng c k
s, th l nc Anh c nm 1649, nc Php c nm 1793[161].
Chuyn s t c th tr li thnh la cng l nhng vn c. Vic
ny thy nc Anh. Ngi ta nhn li ci yn sng bi nh
vua. N hong Anh, nh chng ti va ni, rt c lng dn.
c nh th b l g? Chng l g ht, y l tt c nhng g
ngi ta i hi vua nc Anh. Vi ci nhim v khng lm g
, mi nm nh vua nhn qung ba mi triu. Nc Anh di
triu i lizabet ch c mi ba tu chin v ba mi su di
triu i Gic Nh, th nm 1705 c mt trm nm mi tu.
Ngi Anh c ba o qun, nm nghn ngi Cataln, mt vn
B o Nha, nm vn Flng-r, ngoi ra mi nm h cn chi
bn mi triu cho chu u qun ch v ngoi giao, mt th gi
m nhn dn Anh lun lun phi bao dng. Ngh vin biu
quyt mt khon cng tri yu nc ba mi bn triu li tc sut
i, cho nn ngi ta x ti b ti chnh t mua. Nc
Anh phi mt hm i sang n [162] v hm i sang cc b bin
Ty Ban Nha vi thu s c Lik, khng k mt hm i d
b bn trm bum di quyn thu s c Snen.

300
Nc Anh va hp nht vi cx. Lc y ang thi k gia
Htxtet v Ramidi, chin cng n cho thy thp thong chin cng
kia. Trong m li Htxtet y nc Anh bt lm t bnh hai
mi by tiu on, bn trung on long binh, v ct mt mt trm
dm t ca nc Php rt chy cung cung t sng anuyp, n
sng Ranh. Nc Anh vn bn tay v pha o Xc-en[163] v
qun o Bala[164], c thng dn v cc hi cng ca mnh mi
thit gip hm Ty Ban Nha v v s tu vn ti y p vng bc.
Vnh v eo bin Uytxn[165] c Luy XIV nh ra na chng;
ngi ta cm thy ng cng sp nh Acai, Xanh Crixtroph v Tn
a, v nu nc Anh tha th, cho vua nc Php nh c thu
ti ng Brtan[166] th ng sung sng qu ri.
Nc Anh sp buc ng phi chu ci nhc chnh mnh phi trit
ph nhng thnh ly oongkec[167]. Trong khi ch i, n ly
xong Gibranta[168] v ang chim Baxlon[169] bit bao nhiu vic
ln hon thnh.
Lm sao m khng ca tng n hong Anh, ngi chu kh sng
trong thi k ?
V mt phng din no y, triu i Ann nh phn nh ca triu
i Luy XIV. Mt lc c ng song song vi v vua ny, trong
cuc gp g m ngi ta vn gi l lch s, Ann m h ging ng
ta nh bng vi hnh. Cng nh Luy XIV, b chi tr triu i ln;
b ta cng c nhng cng trnh bt h ca mnh, ngh thut ca
mnh, chin cng ca mnh, tng lnh ca mnh, nh vn ca
mnh, qu ring ca mnh tr cp cho nhng nhn vt danh

301
ting, phng trng by kit tc bn cnh mnh. Triu nh ca b
cng c nghi trng v mt v ngoi chin thng, mt vng
huy v mt hnh khc. ng lm mt hnh nh thu nh ca tt c
nhng v nhn Vcxai[170]. Cng c bc tranh nhn xa nh tht; nn
thm vo bi God save the queen[171] c th gn bi ny cho
Lulli[172] v ton bi khin ngi ta thy nh th. Khng thiu mt
nhn vt no. Crixtp Wren l mt Mngxa rt tm thng:
Xmc c th v vi Lamoanhng. Anh c mt Raxin l rain,
mt Boal l Pp, mt Cnbe l Gnphin, mt Luvoa l
Pembrk, v mt Tuyren l Macbr. Tuy nhin c lm to nhng b
tc gi ln, v thu hp cc vng trn li.
Ton b u trang nghim trng l, v Uynxo lc y hu nh c
ci v gi to ca Macly. Nhng tt c u mang tnh cht n b,
v cha Tenli ca Ann tn l Xara Gieninh. V li, li ni ma mai,
bng gi m nm mi nm sau s thnh trit l, bt u chm ny
n trong vn hc, v anh chng Tactuyp theo o Tin lnh b
Xuypt lt mt n, cng nh anh chng Tactuyp theo o thin cha
b Mlie t gic. Mc du thi k y nc Anh gy s v nh
nhau vi nc Php, n vn bt chc nc Php v ly nc
Php soi sng cho mnh; ci m ta nhn thy mt tin nc Anh
chnh l nh sng ca nc Php. Tic thay triu i Ann ch tn
ti c mi hai nm, nu khng, chng phi yu cu, ngi Anh
cng gi th k ca Ann nh chng ta gi th k ca Luy XIV.
Ann xut hin nm 1702, khi m Luy XIV suy tn. Cng l mt
trong nhng iu him c trong lch s khi gi mc ca ngi sao

302
m ny li trng hp vi lc tinh cu rc ln xung, v ng
dp nc Php c vua Mt tri th nc Anh cng c n hong Mt
trng. Mt chi tit cn ghi nh. Luy XIV, mc du ngi ta ang
gy chin chng ng ta, li rt c thn phc nc Anh. Ngi
Anh thng ni: l v vua cn cho nc Php.
K cng phc tp, ngi Anh yu chung t do ca h nhng phn
no li chu lm n l ngi khc. Lng ho hip ny i vi
nhng xing xch tri buc ngi lng ging i khi cn i n
ch sng bi c ng vua chuyn ch bn cnh.
Ni tm li, Anh lm cho dn tc mnh hnh phc, nh li ni
c nhc n ba mi ln vi mt li nhn mnh rt duyn dng,
cc trang 6 v 9 trong li tng, v trang 3 trong li ta, ca
dch gi ngi Php khi dch cun sch ca Bivren.
IV. N hong Anh hi c cm vi n cng tc Gizian v hai l
do.
Th nht, v b thy n cng tc Gizian p.
Th hai, v b thy chng cha ci ca n cng tc p. Hai l
do l cho mt ph n ghen tung; mt thi cng cho mt
n hong.
Nn thm im ny. B c cm vi Gizian v c nng l em b.
Ann khng thch n b m li p. B cho iu y tri ngc vi
phong tc.
V phn mnh, b xu.
Khng phi v b mun.
Mt phn o gio ca b do ci nt xu ny a n.

303
Gizian va p va hay trit l, khin cho n hong kh chu.
i vi mt n hong xu th mt n cng tc p khng phi l
mt ngi em gi ng yu.
C mt chuyn khng va khc, l ngun gc improper[173] ca
Gizian.
Ann vn l con ca Ann Hai, mt phu nhn bnh thng c
Gic Nh ci lm v, mt cch hp php, nhng ng bc,
ci khi ng cn l cng tc York[174]. Do mang dng mu thp
hn trong huyt qun, Ann t cm thy mnh ch tn tht c mt
na.
Cn Gizian, ra i hon ton khng bnh thng, li lm ni bt
thm mt thiu st, nh hn, nhng thc s v ngun gc ca n
hong. Ngi con gi do cuc hn nhn thiu ng i khng c
vui khi nhn thy, khng xa mnh lm, ngi con gi do hoang
m c, im ny c mt ch ging nhau lm xc phm, Gizian
c quyn ni vi Ann: m ti cng chng km g m ch.
triu nh chng c ai ni ti chuyn , nhng tt nhin ngi
ta vn ngh n. Tht bc mnh cho vng uy. Ti sao li c ci
con Gizian y? N c g m li sinh ra? Cn g phi thm mt
Gizian? i c nhng quan h h hng lm gim st thanh
danh uy tn ca mnh.
Tuy vy Ann vn lm ra mt vui v vi Gizian.
C l b cng yu qu c nng y, nu c nng khng phi em b.

6. BACKINPHDR

304
Bit c hnh ng ca ngi khc l iu b ch, v gim st
thm i cht l chuyn khn ngoan.
theo di hun tc vit i cht, Gizian nh mt ngi tin
cn ca mnh, tn l Backinphr.
kn o d xt Gizian, hun tc vit cng nh mt ngi
thn tn ca mnh, tn l Backinphr.
N hong Anh, v pha mnh, bt phi b mt cho b hay nhng
hnh vi v c ch ca n cng tc Gizian, ngi em gi con
ngoi tnh, v ca hun tc vit ngi em r tay tri tng lai
ca b, qua mt ngi tm phc m b hon ton tin tng, tn l
Backinphr.
Th l anh chng Backinphr ny c di bn tay hn c dy
phm n; Gizian, hun tc vit, n hong.
Mt anh n ng gia hai ngi n b. C th to ra bit ban
nhiu ho m! Mt hn hp tm hn tht th v!
Backinphr khng phi lun lun c c ci hon cnh tuyt
vi ni kh vi c ba l tai.
Hn vn l mt tn y t c ca cng tc York. C lc hn
tm cch lm ngi ca nh th, nhng tht bi. Cng tc York,
hong thn nc Anh v ca La m, va thuc gio phi La m
ca vua, va theo gio phi Anh quc hp php, c h hng theo
o Gia t li c b con theo o Tin lnh, v nu mun c th y
Backinphr vo h thng ny hay sang h thng kia, nhng ng
nhn xt hn khng tnh cht Tin lnh lm mc s mt tiu

305
gio ng. Thnh th Backinphr, ng gia hai tn gio m
linh hn vn nm di t.
y l mt t th khng c g xu xa i vi mt s tm hn b
st. C nhng con ng phi nm dn bng xung mi i qua
c. Mt cnh ti i ti tm nhng bo b, t lu vn l ton b
kip sng ca Backinphr. Ti i, cng gi tr ri, nhng
hn cn mun c quyn th na. C l hn gn t c th Gic
Nh . Tt c u phi lm li t u. Chng lm g c di
triu i Ghim Tam, con ngi gt gng, v trong lc tr v
thng lm ra b qu nghim chnh m hn cho l thnh thc.
Gic, ci che ch ca mnh, b ph trut, Backinphr khng
phi rch di ngay tc khc. Sau khi vua cha mt quyn vn cn
mt ci g st li, n nui dng v nng mt thi gian
nhng con k sinh trng ca h. Cht nha kh kit cn li nui
sng thm hai ba ngy nhng chic l u cnh ca ci cy bt
r; ri thnh lnh chic l a vng, kh ho. V tn nnh thn cng
th thi.
Nh cht nha thm gi l quyn chnh thng, ng vua, mc du
b v vt b, vn sng dai dng v t bo tn c mnh; k
nnh thn khng th, hn cn cht hn nh vua. kia ng vua nh
ci xc p, y tn nnh thn y ht bng ma. Lm bng ca mt
ci bng l mt chuyn hn km cc k. Cho nn Backinphr
thiu n. Hn lin t nhn l nh vn.
Nhng ngi ta xua ui khng cho hn vo c nh bp. i khi
hn khng bit ng vo u. Hn ni: Ai s ko ta ra khi bc

306
ny y? V hn c phn u. Tt c nhng g hay ho m trong
hon nn ch kin nhn t c hn u c ht. Hn cn c ci
ti ca ging mi, bit c l t di i ln. Li dng tn tui ca
Gic Nh, nhng chuyn c, tnh trung hu, lng thng ngi,
vn vn, hn c xuyn n tn n cng tc Gizian.
Gizian thch con ngi va khn cng va c ti tr, hai iu
thng gi mi thng tm. C nng gii thiu hn vi hun tc
iry Moa, cho hn trong cc bung xp, xem hn nh ngi nh,
i x tt vi hn v i khi cn chuyn tr vi c hn. Th l
Backinphr khng i khng rt na. Gizian xng h thn mt
vi hn. Thi thng ca cc b ln thng thch xng h thn
mt vi cc nh vn, h vn mc cho lm th. N hu tc
Maydi vn nm m tip Roa, mt ngi b cha bao gi bit mt,
v ni vi ng:
- Chnh anh lm bi Nm thanh lch y ? Cho anh.
V sau cc nh vn cng xng h thn mt li. Mt hm Fabr
lngtin ni vi n cng tc Rhng:
- C c phi l c C bng khng?
i vi Backinphr c xng h thn mt l mt thng li.
Hn ly th lm sung sng. Hn vn ao c kiu thn mt t trn
nh vy.
- Phu nhn Gizian xng h thn mt vi mnh. - Hn ngh bng,
v xoa xoa hay tay.
Hn li dng s xng h thn mt ny leo dn.

307
Hn tr thnh mt ngi quen thuc trong cc phng ring ca
Gizian, khng gy kh chu, khng ai ti; c l n cng tc
c th thay c o lt trc mt hn. Tuy nhin tt c nhng chuyn
y u khng bn.
Backinphr mun nhm mt a v kia. Mt n cng tc, y
ch mi na ng. Mt ng hm khng dn n tn n hong
l mt cng trnh tht bi.
Mt hm Backinphr ni vi Gizian:
- Phu nhn c sn lng gip cho ti c hnh phc khng ?
- Nh ngi mun g? - Gizian hi.
- Bm mt vic lm !
- Mt vic lm! Cho nh ngi?
- Bm phu nhn, ng vy !
- Sao nh ngi li c xin ta mt vic lm? Nh ngi c lm
nn tr trng g u.
- Bm chnh v th.
Gizian c ci.
- Trong nhng chc v khng thch hp vi nh ngi, nh ngi
mun chc v g no?
- Chc nhn vin m nt cc chai l ca i dng.
Gizian cng ci to.
- Th l th no? Nh ngi giu ct.
- Bm phu nhn khng .
- Ta sp thch th c tr li nghim chnh cho nh ngi - n
cng tc ni - Nh ngi mun c lm g? Nhc li xem.

308
- Bm nhn vin m nt cc chai l ca i dng.
- triu nh mi vic u c th. C mt chc v nh vy sao?
- Bm phu nhn vng.
- C cho ta bit nhng iu mi l. Ni tip nghe.
- l mt cng vic xa nay vn c.
- Nh ngi hy th trn linh hn m nh ngi khng c xem.
- Ti xin th.
- Ta chng tin nh ngi cht no.
- Xin a t phu nhn .
- Nh vy l nh ngi mun?... Ni li xem.
- M xi gn cc chai l ca i dng.
- ng l mt chc v khng kh nhc g lm. Cng nh vic tm
ra nga ng.
- Bm cng gn nh th.
- Khng lm g c. ng l ci chn thch hp vi nh ngi. Nh
ngi lm vic y c y.
- Phu nhn thy ti cng lm c vic y ch.
- H! Nh ngi ch pha tr h. Chn y c tht khng?
Backinphr ly dng iu ht sc trang nghim:
- Bm phu nhn, phu nhn c mt ngi cha cao c l Gic Nh
hong v mt ngi anh r danh ting, Giooc an Mch, cng
tc Comboclan. Thn ph phu nhn trc kia, v anh r phu nhn
ngy nay, u l hun tc c Anh quc.
- C phi y l nhng iu mi m m nh ngi nh cho ta bit
khng? Ta cng tha bit nh nh ngi.

309
- Nhng y l iu phu nhn khng bit. Ngoi bin c ba loi
vt: nhng th nm y nc gi l Lagon: nhng th ni trn
mt nc gi l Flotson; v nhng th m nc tp tr vo t lin
gi l Jetson.
- Sao na?
- Ba loi , Lagon, Flotson, Jetson thuc quyn hun tc i
c.
- Sao na?
- Phu nhn hiu ch ?
- Khng.
- Tt c nhng g ngoi bin, th chm, th ni, v th tri git
vo b, tt c u thuc quyn c Anh quc
- Tt c. c ri. Sao na?
- Tr con c chin, thuc v nh vua.
- Ta li ngh rng tt c nhng th y thuc v Neptuyn[175].
- Neptuyn l mt tn ngc. Y th tt c. Y mt tt vo tay
qun Anh.
- c ri.
- Vt bt c ngoi bin; l ci tn t cho nhng th tm c
y.
- c ri.
- Tht l v tn. Lun lun c mt vt g ni, mt vt g tp vo
b. y l phn ng gp ca bin c.
Bin ng thu cho nc Anh.
- Ta cng mun th. Nhng nh ngi kt thc i.

310
- Phu nhn hiu cho, chnh v vy m i dng to ra mt vn
phng.
- u th?
- b t lnh hi qun.
- Vn phng g?
- Vn phng vt bt c ngoi bin.
- Th sao?
- Vn phng chia lm ba v: Lagon, Flotson, Jetson v mi v u
c mt quan chc.
- Sao na?
- Mt chic tu ngoi bin khi mun bo mt tin g cho t
lin, rng mnh ang nm ti v tuyn no, rng mnh gp mt hi
qui, rng mnh trng thy mt b bin, rng mnh ang lm nguy,
rng mnh sp m, rng mnh ht hy vng, vn vn, ngi ch tu
lin ly mt ci chai, nht vo mt mnh giy ghi r s vic,
gn xi ming chai, v vt ci chai xung bin. Nu chai chm
xung y bin, vic thuc quan chc Lagon; nu n ni, vic
thuc quan chc Flotson; nu n c sng a vo t lin, vic
thuc quan chc Jetson.
- V nh ngi mun c lm quan chc Jetson?
Bm ng th .
- V y l ci m nh ngi gi l nhn vin m nt cc chai l
ca i dng?
- Bm v chc v c tht.

311
- Ti sao nh ngi li thch ci chn y ch khng phi hai chn
kia?
- Bm v hin nay n ang khuyt.
- Cng vic ca chc v ra sao?
- Bm phu nhn nm 1598, mt ci chai gn nha ng nh mt
ngi nh trch bin trong vng ct ni Epiiom Prmngtrium
tm thy, c ln n hong Elizabet; mt t giy da rt t
trong chai ra cho nc Anh bit rng H lan chim m khng
ni g mt nc l, nc Tn Zembn, Nova zemla, rng vic
chim ot ny xy ra vo thng su nm 1596, rng ti nc ny
ngi ta b gu n tht, rng cch thc sng ma ng y
c ch r trn mt mnh giy ng trong mt bao sng ha mai
treo trong ng khi ngi nh g dng trn o v do nhng ngi
H Lan cht ht li, rng ci ng khi lm bng mt thng
t-n thng, lng trong mi nh.
- Ta chng hiu c my t trong ci bi vn rm r kh hiu
ca nh ngi.
- Bm khng sao. c n hong lizabet hiu.
Thm mt nc cho H lan, bt mt nc ca Anh quc.
Ci chai a tin c xem nh mt vt quan trng. V t ngy y,
c lnh cho bt c ai tm c mt ci chai gn xi b bin cng
phi a n n cho c nc Anh, nu khng s b treo c.
c u nhim vic m chai cho mt quan chc, ng ny bo cho
nh vua bit ni dung, nu c.
- Loi chai nh vy c thng n ti B Hi qun khng?

312
- Bm t thi. Nhng khng sao. Ci chn y vn c.
Quan chc c cp phng ring v ch ti B Hi qun.
- Th ci tr khng lm g y c bao nhiu lng?
- Bm mi nm mt trm ghi-n.
- Nh ngi lm phin ta ch v th sao?
- Bm sng.
- Mt cch rch ri.
- Nh vy hp vi nhng l ngi nh chng ti.
Mt trm ghi-n l mt ln khi.
- Phu nhn sng mt pht cho chng ti sng mt nm. l
im li ca dn ngho.
- Nh ngi s c ci chn y.
Tm ngy sau, nh ho tm ca Gizian, nh uy tn ca hun tc
vit iry Moa, Backinphr, t nay c cu vt thot khi
cnh tm b, gi y t chn trn mt mnh t chc chn, c nh
ca hn hoi, c thanh ton mi chi ph, c tr cp mt trm
ghi-n, dn n ti B Hi qun.

--------------
[152]
Pk (Poker): bi ty c 52 con.
[153]
Nguyn vn ting Anh: "V ca tt c cc trang p ca nh
vua".
[154]
Hai ch u ca Queen Ann (ting Anh) c ngha l N hong
Anh.

313
[155]
Uynx (Windsor): lu i ca cc vua Anh; t ngy 17- 7-
1917 vua Anh ly tn Windsor lm tn ca dng vua hin ti:
Maison de Windsor (trc gi l Maison de Hanewe).
[156]
v n-hong lizabet tuyn b ly khai vi gio hi La m,
thnh lp gio phi Anh quc.
[157]
Ch Trinh c thng ngh
[158]
Tin ca chng khi cht li cho v.
[159]
Thi chin cng nh thi bnh.
[160]
( -quy (Ecu) l th tin qu bng vng, cn li-a (hard) l th
tin ng, gi ch bng mt phn t xu.
[161]
1642. 1649, 1789, 1793 l nhng nm c phong tro cch
mng Anh v Php.
[162]
ng n (Indes onentale) tc Innxya.
[163]
Xacen (sardaigne): o ln ca . a Trung Hi.
[164]
Bala (Balares): qun o Ty Ban Nha pha ty a
Trung Hi.
[165]
Uytxn (Hudson): Bc M, lc by gi thuc Php,nay
thuc Canaa.
[166]
Brtan (Bretagne): mt min pha ty bc nc Php.
[167]
oongkec (Dunkerque): qun cng ln pha bc nc Php
[168]
Gibranta (Gibraltar): qun cng chin lc quan trng, cc
nam Ty Ban Nha, n ng ca vo a Trung Hi.
[169]
Bacxlon (Barcelone): hi cng ln ca Ty Ban Nha.
[170]
Vecxai (Versailles): cung in gn Pari ca Php. y m ch
cc danh nhn ca triu nh nc Php thi Luy XIV.

314
[171]
Tn bi quc ca nc Anh: Xin Cha cu gip n hong.
[172]
Lulli (1632-/687): nh son nhc ca Luy XIV.
[173]
Improper (ting Anh): khng thch ng, khng xng hp.
[174]
T th k 16. danh hiu cng tc York dnh cho cc con th
ca vua nc Anh.
[175]
Neptuyn (Neptunel): hi thn.

THNG CI

Phn th nh : THEO LNH NH VUA

P2.IC. QU KH LUN LUN C MT, CON

NGI PHN NH CON NGI.

7. BACKINPHR CHC THNG

Trc ht c mt vic cn kp; t ra vong n bi ngha.

Backinphr khng chu b qua vic .
Nhn c nhiu n hu nh vy ca Gizian, tt nhin n ch c
mt t tng: bo th.
Ta cn ni thm l Gizian tr, dp, cao to, giu sang, quyn th,
ting tm, cn Backinphr th nhiu tui, xu x, thp b, ngho
nn, c che ch, sng trong x ti. N cng cn phi tr th v
nhng chuyn y ch.

315
Khi ngi ta ch do m ti to nn th lm sao tha th c by
nhiu nh sng? Backinphr vn l mt tn Iclng t b
Iclng; ging bt lng.
Backinphr ch c mi mt im u i cho hn, l c mt ci
bng rt to.
Bng to thng c xem nh du hiu ca phc hu. Nhng ci
bng li cng thm vo tnh gi di ca Backinphr. V con
ngi y rt c c.
Backinphr my tui? Chng c tui no c. Ci tui cn thit
cho mu hin ti ca hn. Hn gi qua nhng np nhn v b
tc xm, nhng tr v tr c linh li. Hn va nhanh nhn va chm
chp; mt loi h m vn. Bo hong, ng th; cng ho, bit
u?
Giat, c l; Tin lnh, c nhin. Theo Xtiua, c th lm; theo
Broong-suych, chc chn. Tn thnh ch l mt sc mnh vi iu
kin ng thi l Chng i; Backinphr p dng s khng
kho y.
Ci chn "nhn vin m nt cc chai l ca i dng" khng c
v bun ci nh Backinphr ni.
Nhng yu sch, m ngy nay ngi ta gi l phn khng, ca
Gacxi Fernge trong cun Ngi lo thnh min bin, chng vic
chim ot nhng thuyn b mc cn, gi l quyn mnh v, v
chng s cp ph cc vt tri git ca dn duyn hi, khuy
ng nc Anh v a n cho nhng ngi b m mt tin
b; ca ci ca h, dng v ti sn l ra b dn qu cp mt,

316
u c v hun tc c tch thu. Tt c nhng di vt ca
bin c, tp ln b bin nc Anh, hng ho, xc tu, bao b, thng
g, vn vn, u thuc v hun tc c; nhng y mi thu
r im quan trng ca cng v m Backinphr ni xin, nhng
vt bng bnh cha ng nhng thng ip v tin tc thng hay
gi s ch ca B Hi qun. Nhng v m tu thuc mt trong
nhng iu quan tm ln ca nc Anh. Hng hi c xem nh
s sng cn ca n th m tu l ni lo lng ca n. Nc Anh
lun lun lo ngi v bin c. Ci l thu tinh m mi chic tu lm
nguy vt xung sng nc cha ng mt ch dn ti cn, qu bu
v tt c mi phng din. Ch dn v chic tu, ch dn v thu
th, ch dn v a im, thi im v loi hnh v m, ch dn v
nhng lung gi ph v chic tu, ch dn v nhng lung nc
a ci l ni n b bin. Chc v ca Backinphr b bi
b hn mt na th k, nhng n c tm li ch tht s. Ngi
cui cng gi chc v l Uynliam Hutx, otintn Lincon.
Ngi nm gi v ny l mt th bo co vin v vt ca bin
c. Bao nhiu bnh, h bt kn v nim phong, chai l, chum vi
vn vn... do sng nc tp ln duyn hi nc Anh, u phi giao
li cho ng ta, ng ta l ngi duy nht c quyn m nhng vt y;
ng ta l ngi u tin c bit iu b mt cha ng trong ;
ng ta sp xp v dn nhn cho chng trong phng h s ca
ng ta; thnh ng xp giy t vo phng h s vn cn dng cc
o trn bin Mngs do vy m c. Tht ra c d phng.
Khng c ph nim phong v m nt mt bnh cha no nu

317
khng c mt hai v bi thm ca B Hi qun tuyn th gi b
mt; cc v ny phi cng vi ngi gi chc v Jetson k vo
bin bn m nt chai. Nhng cc v bi thm ny bui phi im
lng, v vy Backinphr phn no c tu tin; trong chng
mc no y c th tu tin th tiu hoc a ra nh sng mt s
vic.
Nhng vt tri git mng manh y khng him hoi v v ngha
nh Backinphr ni vi Gizian. C khi chng n t lin kh
nhanh, c khi phi sau nhiu nm. iu y ty thuc cc lung gi
v hi lu. Cng nh cc vt cng thn, ci li ph mc chai l
cho dng nc nh th hi li thi; nhng trong thi i tn
gio y nhng k sp cht sn sng gi theo li t tng cui
cng ca mnh n Cha v n ngi khc; v i khi nhng th
tn y y B Hi qun.
Mt t giy da lu i Anlyene (chnh t xa), v c ch thch
ca b tc Xpfonk, tng qun ngn kh Anh quc di triu
Gic Nht, nhn xt ring nm 1615 c n nm mi hai bu
ru, ci bp, ci trn, v bnh toong gn nha ng, cha ng
nhng ghi chp v cc tu thuyn b nn, c a n v ng k
ti phng h s ca hun tc c.
Chc v triu nh nh nhng vt du, chng lun lun loang
rng. Chnh v vy m ngi gc cng tr thnh t tng v k m
phu tr thnh nguyn soi.
Quan chc c bit ph trch chc v m Backinphr ao c v
t c thng l mt ngi tin cn.

318
Elizabet mun nh vy. triu nh ni tin cn tc ni ti m
mu, m ni m mu l ni n ln mnh. Vin chc ny cui
cng tr thnh gn nh mt nhn vt.
Hn l th k, v ng sau hai tn tiu ng ca o s hong gia.
Tuy vy cn phi ni, hn c vo ra ni cung cm, ngi ta gi
th l "quyn xut nhp nhc nh", humilis introitus, vo tn c
phng ng. V thng l, gp trng hp cn thit, hn phi bo
tin trc tip cho nh vua bit v nhng th hn tm thy, nhiu khi
rt k l, di chc ca ngi tht vng, li vnh bit gi cho t
quc, th pht gic nhng v mu hi ch thuyn v nhng n
mng ngoi bin, vt di tng cho nh vua. vn vn... hn phng
h s lin lc vi triu nh, v thnh thong hn bo co cho nh
vua bit v vic khui m nhng chai l chng lnh. l vn
phng en ca i dng.
lizabet, vn snh ni ting La tinh, thng hi Tamfel Coly
Becsai, v quan chc Jetson thi ca b, khi ng ta mang n cho
b mt trong nhng giy t t ngoi bin v; Quid mihi scribit
Neptunus? Neptuyn vit g cho ta th?
Vic chc thng nh vy l t. Con mi thnh cng.
Backinphr tip cn c n hong.
Tt c mong mun ca hn u y. xy dng c nghip ca
hn ?
Khng.
ph hoi c nghip nhng ngi khc.
Hnh phc ln hn.

319
Lm hi tc l vui hng.
Mang trong lng mt c mun lm hi, m h nhng dai dng
khng ngui, v khng bao gi sao nhng, iu y khng phi
dnh cho tt c mi ngi.
Backinphr c ci im bt di bt dch .
Ci mm con ch ngao ngom cht nh th no th t tng ca
hn cng nh th.
Vic t cm thy mnh khc nghit khin thm tm hn tho mn
mt cch en ti. Min sao hai hm rng cn c mt ci mi,
hoc trong tm hn chc chn c mt iu c lm, l hn thy
khng thiu thn g na.
Hn run ry toi nguyn, trong hy vng c thy k khc rt
mt.
c c cng l mt kiu giu c. Ngi m ta vn tng l ngho
v ngho tht s, li rt giu v c tm v hn thch c nh th.
Ton b vn da trn s mn nguyn ca con ngi. Chi cay
mt c cng nh x ngt mt v, cn hn c tin bc. Cay cho
ngi gnh chu, nhng li ngt cho k by tr. Katexbai, ngi
cng tc vi Ghi Foc trong m mu n mn ca phi gio hi La
m, ni: Ti khng nh i vic c thy ngh vin n tung bn
v ln tri ly mt triu xteclinh u Backinphr th sao? Cn
nh hn v khng khip hn th nhiu. Mt k k.
k l mt mt hng lun lun c ch tiu th triu nh.
Triu nh y ry nhng tn lo xc, nhng bn v cng ri
ngh, nhng qun li bing giu c, nhng i chuyn ngi l i

320
mch, nhng k vch l tm su, nhng a gieo rc au kh,
nhng thng thch nho bng b nho bng, nhng ngi ti tr ng
nghch, cn nghe chuyn ca mt tn k.
Cn g mt lng mt d bng c nghe ni xu v ngi khc.
k l mt c tt lm thnh mt tn gin ip.
C mt s tng t su sc gia tnh ham mun t nhin l lng
k , v ci cng vic x hi gi l ngh do thm. Tn gin
ip i sn cho ngi khc cng nh con ch: tn k li sn cho
bn thn nh con mo.
Mt ci ti c c, l tt c tn k.
Thm nhng c tnh khc, Backinphr kn o, b mt, c th.
Hn ct gi tt c, v tp m i v cm hn.
Cng hn mt li cng t cao t i. Hn c nhng ngi m
hn lm tr vui yu qu, v b nhng ngi khc on ght; nhng
hn li t cm thy b nhng ngi on ght kinh mit v b nhng
ngi yu qu coi thng.
Hn cn rng chu ng. Tt c nhng chuyn hn b xc phm c
lng l si sc trong lng nhn nhc cu ch ca hn. Hn phn
ut, lm nh th qun v li cng c quyn phn ut. Hn b giy
v m thm bi nhng cn gin gi si sc. Nut tri tt c,
chnh l ti ngh ca hn. Hn c nhng cn thnh n, thm lng
trong lng, nhng pht in cung ngm ngm, nhng ngn la
en m m ngi ta khng nhn thy; l mt loi nut khi d
ni gin. Mt ngoi ci n. Hn st sng vn v, d dng, kh i,
n cn. Gp ai hn cng cho, ng u hn cng vi. Mt ln gi

321
thong, hn cng ci rp xung tn t. Mang trong xng sng
mt cy lau, l c mt ngun ti sn qu bu!
Nhng ca ln khut v c hi y khng phi him hoi nh ngi
ta tng. Chng ta sng gia nhng cch len lch gh rn. Ti sao
li c nhng hng ngi c him? Cu hi tht au lng. Ngi
m mng khng ngng t t cu hi , v nh t tng khng
bao gi gii p n. V vy con mt bun ru ca cc trit gia lc
no cng chm chm vo ngn ni y tm ti l s phn, v t
trn ngn ni y tn c ma khng l th tng nm rn c xung
t.
Backinphr c ci thn hnh b b v mt b mt qut. Thn
hnh to bo m mt li st tn xng. Mng tay hn c ngn v
ngn ngn, ngn tay ni t, ngn ci bn bt, tc cng r tre,
qung cch t thi dng n sang thi dng kia rt di, v mt ci
trn ca k git ngi va rng va thp. Con mt xch che du
mt v nhn ti h di hng lng my chi x. Ci mi di, nhn,
khom khom mm mm, hu nh t st ngay trn mm.
Backinphr m n mc ng hong theo kiu hong hn phi
ging mixing. B mt hn vng bng nh nn bng mt th
bt nhn nhn; i m bt ng ging ht cht mt-tt; hn c
tt c nhng nt nhn cng xu x, hm banh rt to, ci cm
nng n, hai tai chut nht. Lc bnh thng, nhn nghing, vnh
mi trn vnh thnh gc nhn li ra hai ci rng. Hai ci rng y
c v nh nhn cc bn.
Rng nhn m mt th cn.

322
Nhn ni, iu , t ch, thn trng, t tn, hin hu, nhn
nhng, du ngt, l php, thanh m, khng bit chuyn trai gi,
tt c nhng th y b sung v hon chnh chn dung
Backinphr. Hn va gim pha va c nhng c tnh y.
Ch mt thi gian ngn Backinphr ng vng triu nh.

8. INFERI[176]

triu nh ngi ta c th ng vng bng hai cch: ng trn

my th oai nghim, ng trong bn th quyn th.
Trng hp th nht, ngi ta thuc v Thn sn.
Trng hp th hai, thuc ban y thc th v.
Ai thuc v Thn sn ch c sm st; ai thuc ban y thc th v th
c cnh st.
Phng y thc cha ng tt c mi dng c ca triu nh, v i
khi c hnh pht, v n vn c him.
Hligaban n cht y. Th l n mang tn l nh x [177].
Thng thng th n khng bi thm n th. Chnh ti Anbrm
ngi chim ngng Vngm[178], phng gi o d thnh ni tip
kin ca cc bc vua cha. N lm chc nng ca ngai vng. Ti
y Luy XIV tip n cng tc Bue-gn; Philip Ng st cch
vi n hong. Cha c cng vo y. Phng gi o i khi cn l
mt chi nhnh ca phng xng ti.
V vy triu nh c nhng vn may t di. M khng phi l
nhng trng hp km ci nht.

323
Di triu Luy XI, nu mun thnh v i, bn hy lm Pie
Rong, thng ch nc Php; nu mun c quyn th, bn hy lm
livi l anh, th co. Di triu i Mari Mixit, nu mun
quang vinh, bn hy lm Xilry, t tng; nu mun c th lc,
bn hy l c Hanng, n hu phng.
Di triu Luy XV, nu mun ni danh, bn hy lm Soazn, b
trng; nu mun ngi khc s hi, bn hy lm Lben, y t.
Ly trng hp Luy XIV, th Bngtng dn ging cho vua cn
quyn hnh hn c Luvoa c cng xy dng qun i nh vua, v
hn c Tuyren ngi em li bit bao chin thng cho vua. Ct
mt cha c Gidep ca Risli, th l Risli gn nh rng. ng
ta thiu hn iu b mt. c ng Hng y gio ch oai v m c
ng mu s li khng khip. Su b, sc mnh tht l gh gm! Tt
c nhng Nacva kt hp vi tt c cc nen lm c t vic
hn mt b phc Patrxin.
Th d, iu kin ca th uy quyn , l s nh mn. Nu bn
mun lm ngi c th lc, th c chu sng km hn. Bn hy lm
ci khng. Con rn nm yn, cun trn, tng trng cho c s
khng, c v tn.
Mt trong nhng thi vn rn c y ri vo tay Backinphr.
Hn tha h lun lch theo mun ca hn.
Nhng con vt mnh dp thng ch no cng vo lt Luy XIV c
c rp trn ging ca mnh v nhng gio s dng Tn[179] trong
ng li chnh tr ca ng.
Do tng khc chng, u phi th.

324
Trn i ny, mi vt u nh ci qu lc. Xoay quanh tc l u
a. Cc n thu ht cc kia, Frngxoa Nht thch Tribul; Luy
XIV thch Lben. "Bao gi cng c mt st ht su sc gia ci
cao sang tt bc v ci thp hn cng cc .
Chnh k thp hn iu khin. Khng g d hiu hn. Chnh k
ng di cm dy.
Khng v tr no thun tin hn.
Va l mt li va c tai.
L mt ca chnh quyn.
C tai ca nh vua.
C tai ca nh vua th tha h rt y ci cht lng tm nh vua v
mun nht g vo lng tm th nht. u c nh vua nh ci t
ca bn. Nu bn lm ngh nht gi rch, th l ci gi ca ban.
Tai vua cha khng thuc v vua cha, chnh v vy m ni chung
nhng k ng thng y t khi chu trch nhim. K no khng
lm ch t tng, k khng lm ch c hnh ng. Mt ng
vua ch bit tun theo.
Tun theo g?
Theo bt c mt linh hn xu xa no t ngoi vo ve vo tai mnh.
Con rui en ti ca vc su.
Ting vo ve kia ra lnh. Mt triu i y ht mt bi chnh t vit
theo ngi c.
Ting ni to l Nh vua; ging ni nh l Vng quyn.
Trong mt triu i, nhng ngi bit phn bit ging ni nh nh
v nghe c nhng g n nhc to, mi l nhng s gia thc s.

325
9. CM GHT CNG MNH LIT NH YU QU

N hong Anh c quanh mnh nhiu ging ni nh nh .

Backinphr l mt.
Ngoi n hong ra, hn cn xi gic, lung lc v giao thip ngm
ngm vi tn n Gizian v hun tc vit. Nhng chng ti
ni, hn th thm vi ba l tai. Hn nggi mt tai. nggi ch
ni thm vi hai tai, ci thi m lch u gia Luy XIV phi
lng c em v l Hngriet, v Hngriet phi lng ng anh r l Luy
XIV va l th k ca Luy m Hngiet khng bit, va l th k
ca Hngriet m Luy khng hay, kho ng gia tnh yu ca hai
con ri, hn va hi va tr li.
Backinphr ti ci, tn thnh, khng bnh vc ai c, thc cht
th hn t trung thnh, xu x, c c n mc n gin l mt bc
vua cha khng th khng cn n hn. Thot hiu c
Backinphr, Ann khng cn mun c k nnh thn no khc.
Hn nnh b ta nh ngi ta nnh Luy V i, bng cch chm
chch k khc.
B Mngsovroi ni:
- V nh vua dt, nn buc lng phi nho bng cc nh thng thi.
Thnh thong li tm thm cht c vo nc, l nh cao ca
ngh thut, Nrng[180] thch xem Lquyx lm vic Cc lu i vua
cha rt d ra vo; nhng loi thch tm c mt h thng ng
s sm b ging gm nhm gi l nnh thn on c, c khot,
sc so v lc cn th moi rng. Ch cn c c vo l .

326
Backinphr nm c ci c , tc l chc v ca hn, v
chng my lc hn tr thnh, trong cung n hong cng ng
nh trong cung ca n cng tc Gizian, con vt nui trong nh
khng th thiu c.
Mt hm hn nh bo bung ra mt cu ni, th l tc khc hn
hiu r c bng n hong; hn bit cch nm c lng tt ca
n hong. N hong rt yu v hun tc hu bn ca mnh l
Uynliam Cavenis, cng tc ivnsai, vn rt n n. V hun
tc ny, c tt c cc hc v cxfoc m li khng bit chnh t,
mt sng n bng lm mt vic ngu ngc l ln ra cht. triu
nh, cht l ht sc di dt v chng ai cn ngi ngng g m
khng ni n anh. N hong, trc mt Backinphr, cng than
th, ri cui cng va th ra va tht ln:
- ng tic l bit bao c hnh li c mt tr tu ngho nn n
th cha ng v phc v.
- Bm cha mun c linh hn ng ta y! - Backinphr lng
bng rt kh bng ting Php.
N hong mm ci. Backinphr vi ghi nhn ngay n ci y.
Hn kt lun: B y thch cn.
Vy l hn c c c.
K t ngy , hn lun lch thi t m ca hn vo khp ni, c
tnh c c ranh mnh na. Ngi ta mc cho hn lm v ngi
ta s hn qu th. K no lm cho nh vua ci, k lm cho
nhng ngi cn li run s.
l mt tn v li quyn th.

327
Mi ngy hn mt i ti trong lng t. Ngi ta cn n
Backinphr. Nhiu v tai to mt ln dnh cho hn vinh d c
tin cn, n mc khi cn cn giao cho hn mt vic nhc nh na.
Triu nh nh mt b bnh xe rng. Backinphr tr thnh ng
c ca n. Bn c tnh cht nh b ca ci bnh xe pht ng
trong mt vi b my khng?
c bit Gizian, nh chng ti ni, thng s dng ti do
thm ca Backinphr tin dng hn n mc khng ngi ngng
giao cho hn mt trong s cha kho b mt ca phng mnh. Vi
chic cha kho y hn c th vo phng Gizian bt c gi no.
Ci li giao ph qu ng cuc sng ring t ca mnh l mt thi
thng th k th mi by. Vic y gi l: giao cha kho.
Gizian giao hai chic cha kho tin cn nh th, hun tc
vit gi mt. Backinphr gi mt.
V li trong phong tc ngy xa, t ngt vo tn cc phng ng
khng phi l chuyn ng ngc nhin lm. Do m c nhng
chuyn tnh c. La Fert, thnh lnh ko bc mn ging ca lnh
c Lafng, bt gp c Xanhxng, vin lnh ng lm da en, vn
vn.
Backinphr s trng v nhng pht hin nham him khin cho
k quyn qu phi phc tng v quy thun k hn mn. Bc i
trong bng ti ca hn quanh co, nh nhng v kho lo. Nh bt
c mt tn mt thm ton din no, hn l kt tinh ca lng c c
ao ph v tnh kin tr ca nh hin vi hc. Hn bm sinh nnh
thn. Bt c tn nnh thn no cng u ging nh mt tn mng

328
du. Hn m mn trong ci m ti m ngi ta gi l ton nng.
Tay cm mt chic n l. Hn soi sng im no cn, nhng vn
ng khut trong bng ti. Vi ci n , hn tm kim khng
phi mt con ngi m mt con vt. Ci hn tm thy chnh l nh
vua.
Vua cha khng thch quanh mnh c k t ra oai quyn. Vua cha
rt a vic ma mai ngi khc, Backinphr c bit ti thng
xuyn h thp cc v hun tc v hong thn, cng h thp bao
nhiu cng lm cho uy quyn nh vua thm ln mnh by nhiu.
Cha kho thn tn m Backinphr nm trong tay c hai u vn
khc nhau, c th m c cc phng nh hai dinh th a thch
ca Gizian, l Hncvinhaod Lun n, v Corlonltgi
Uynxo. Hai lu i ny thuc gia ti Clngsacli. Hncvinhaod
tip gip vi nght. nght Lun n l mt ci cng dn t
Hacvic n, v ti y c mt bc tng ca Sacl Nh trn u
c mt thin thn, di chn tc mt con s t v mt con k ln.
T Hnevinhaod, nh gi ng, c th nghe c ting chung
nh th Xanht Merinhon. Corlonlotgi l mt lu i kiu
Florng bng gch v bng c nhng hng ct cm thch, xy
dng theo li nh sn ti Uynxo, cui ci cu g, v mt trong
nhng sn nh lng ly nht nc Anh.
Ti cung in sau, k vi lu i Uynxo, Gizian ngay bn cnh
n hong. Song Gizian cng thch y.
nh hng ca Backinphr i vi n hong bn ngoi hu nh
khng c g ng k, n hon ton nh kiu r cy. Khng g kh

329
nh bng nhng loi c hoang y ca triu nh; chng n rt su
m bn ngoi li khng c ch nm. Dy sch Rclo, Tribal
hoc Bromen hu nh khng th c.
Cng ngy n hong Anh cng t ra ho hip i vi
Backinphr.
Xara Gieninh ni ting, Backinphr v danh; vic u i ca
hn vn trong ti. Tn tui Backinphr khng c ghi vo s
sch. Ngi bt chut u c by tt c chut chi.
Backinphr nguyn l th sinh gio s nn ci g cng c hc qua
mt t; lt qua tt c th kt qu chng ra g. Ngi ta c th lm
nn nhn ca ci Omnis res scibilis[181]. Mang trong u c ci
thng t-n ca anait l tai ho ca c ci ging ni thng thi
m ngi ta c th gi l nhng k khng sinh sn. Nhng g
Backinphr nht vo u c lm cho n rng tuch.
Tr c cng nh thin nhin rt s khong khng.
Trong khong khng, thin nhin xp t tnh yu; tr c thng
thng t vo cm ght. Lng cm ght chon ht ch.
C th cm ght v cm ght. Ngh thut v ngh thut nm trong
thin nhin, nhiu hn ngi ta tng.
Ngi ta cm ght. Phi lm mt vic g ch. Cm ght v c, t
ng tht qu qut. Nh vy c ngha bn thn s cm ght l
khon tin cng tr cho n ri.
Con gu sng bng t lim mng vut ca mnh.
V hn nh , khng. Mng vut phi tip t cho n. Phi
mt ci g bn di.

330
Cm ght mt cch vu v cng thch th v cng tm trong mt
thi gian; nhng cui cng phi c mt i tng. Lng cm th
phn tn trong to ho thng lm kit sc, cng nh mi s
hng lc mt mnh. Cm ght khng i tng cng ging nh
bn sng khng bia. Ci kch thch hng th l mt tri tim bn
thng.
Ngi ta khng th cm ght ch v danh d. Cn phi c mt th
gia v, mt ngi n ng, mt ngi n b, mt k no
tiu dit.
Ci n hu y, ci n hu kch thch hng th cho tr chi, cng
hin mt mc tiu, lm say lng cm ght bng cch n nh n,
lm cho ngi th sn vui thch c trng thy ci mi sng, lm
cho ngi np rnh hy vng c nhn ging mu m v bc hi,
si sc sp chy, lm cho ngi by chim ti tnh trc s nh d
ca con sn ca c cnh cng v ch, c lm mt con vt do mt
tr c p gy n mng m khng bit, ci n hu tuyt diu v
khng khip m ngi ban pht n khng c thc. Gizian ban
cho Backinphr.
T tng l mt vin n. Ngay t ngy du Backinphr v
nhm bn Gizian vi nhng c sn c trong u c. Mt nh
cng ging nh mt khu sng lc. Backinphr ngi rnh, cha
tt c lng c c ngm ngm ca hn vo n cng tc. iu
lm bn ngc nhin sao? Con chim b bn bn mt pht sng
lm g bn? Bn n; bn ni th.
Backinphr cng vy.

331
Gizian kh c th b bn vo tim, ni cha ng iu b n rt
kh b thng; nhng c nng c th b bn trng vo u, ngha l
vo lng kiu ngo.
y c nng tng mnh mnh m ho ra yu.
Backinphr nhn thy iu y.
Nu Gizian nhn thy r mt en ti ca Backinphr nu c
nng c th nhn ra nhng g np sau n ci kia, th con ngi
kiu ngo y, ng mt v tr cao nh th, hn phi run s. May
sao cho nhng gic ng yn lnh ca mnh, c nng hon ton
khng hay bit c nhng g trong con ngi kia.
iu bt ng thng bng n khng bit t u.
Nhng mt pha di, su kn, ca cuc i tht l ng s. Chng
bao gi c cm hn nh b c. Cm hn lun lun to ln. N bo
tn tm vc ca n trong con ngi nh nht, v vn gi nguyn
hnh qui vt. Cm hn l ton b cm hn, khng chia ct. Mt
con voi b mt con kin cm th cng nm trong vng nguy khn.
Ngay c khi cha nh c, Backinphr sung sng cm
thy trc ci mi v ca hnh ng xu xa m hn nh nhng
vo. Hn vn cha bit cn phi lm g hi Gizian. Nhng hn
quyt tm lm mt iu g . Quyt c nh th cng l
nhiu lm ri. Nu tiu dit c Gizian th thnh cng ln qu.
Hn khng hy vng nh th. Nhng lm nhc c nng, h thp c
nng, lm cho c nng bun ti, lm cho nhng con mt xinh p
kia phi hoe v nhng git l in cung, cng l mt thnh
cng. Hn chc mm nh th. Kin tr, chm ch, lc no cng ch

332
mun ngi khc au kh. dai nh a i, thin nhin u phi v
c to nn hn nh vy. Hn quyt tm cho ra ch yu trn b
gip vng ca Gizian, v lm cho v n thn oai nghi kia phi
rng rng mu chy.
Chng ta hy nhn mnh im ny, trong vic hn c li lc
g? Mt mn li v cng to ln y. Lm iu c cho k lm
iu lnh cho ta.
Mt tn k l nh th no? L mt tn vong n bi ngha. N
ght lung nh sng soi chiu n, si m n. Zyl[182] cm ght
iu kin , cm ght Hmer.
Bt Gizian phi chu iu m ngy nay ngi ta gi l mt ca gii
phu sng, bt c nng phi qun qui trn bn m ca hn, mc
sc m x c nng, khi c nng cn tnh to hn hoi, trong mt ca
gii phu no rch nt c nng ra theo kiu ti t, trong lc c
nng ku tht, m c khin cho Backinphr say sa ngy
ngt.
t c kt qu y d c phi au n i cht, hn cng thy
khng sao. Ngi ta c th dng km ca mnh cp vo chnh da
tht mnh. Con dao dp xp li c lm t tay chy mu cng chng
vic g. D c b au trong vic tra tn Gizian, hn cng thy bnh
thng.
Tn ao ph, chuyn s m st , c chu phn rt bng, nhng
khng cn n chuyn y. V k khc au n nhiu hn nn
ngi ta khng cm thy g ht. Trng thy ngi b t hnh qun
qui, anh ht c au n.

333
C lm iu c, ri mun ra sao th ra.
m mu lm cho ngi khc au kh thng tr nn phc tp th,
v c ci phn trch nhim ti tm phi gnh chu. Bn thn cng
c th nguy khn trong ch him ngho m mnh nh dn ngi
khc vo, v nhng mt xch rng buc ton b c th dn n
nhng sp bt ng. iu ny khng h ngn chn tn c c
chnh cng. iu m ti nhn lo s cm thy th n li sung sng
cm th. N thy bun bun thinh thch trc cnh au xt; n
ci ca tn c c lc no cng gh rn. Cc hnh phn chiu trn
ngi n thnh khoi cm. Cng tc Anb h tay trn cc gin
thiu cho m.
L la l au kh, nh la ht ra li l khoi tr. Nu c th c
nhng chuyn bin nh vy th iu khin ta phi rng mnh.
Kha cnh en ti ca chng ta tht khng sao lng ht c. Cc
hnh tuyt diu, thnh ng ca Banh, c l bao hm ba khng
khip ny: vic tm kim cc hnh, ni qun qui ca ngi chu
au kh, nim say sa ca k tra tn. Tham vng, thm kht tt c
nhng t ng c ngha l mt ngi chu hy sinh cho mt
ngi c tho mn. Tht ng bun khi hy vng li tr thnh t
tm, c cm vi mt ngi tc l mun iu c cho h. Ti sao li
khng phi iu lnh? Chng l chiu hng chnh ca ch chng
ta li nghing v pha iu c sao? Mt trong nhng lao kh cc
nhc nht ca hin nhn qun t l khng ngng loi b khi tm
hn mnh mt c rt kh kh cn. Hu ht tt c nhng kht vng
ca chng ta, xt k u cha ng phn xu xa b i. i vi k

334
c c ton din, s tuyt i gh tm ny, vn c tht, th Mc
xc ngi khc c ngha l cng tt cho ti. Bng ca con ngi.
Ton hang hc.
Gizian hon ton yn tm nh tnh kiu ngo ngu dt, do khinh
thng tt c mi chuyn. Mt kiu khinh mit thiu thc, khng
ch tm v tin tng, y l Gizian. i vi c nng,
Backinphr hu nh ch l mt th vt no . C l ngi ta
lm cho c ngc nhin nu ni vi c nng rng c mt nhn vt
tn l Backinphr. C nng i i, li li, ci ci, ni ni, trc
mt con ngi ang ngm nhn c mt cch nham him.
Hn trm ngm, hn rnh ch mt c hi.
Hn cng ch th quyt tm ca hn mun nm vo cuc i ngi
n b kia mt ni tht vng no , cng tng. Mt cuc sn np
quyt lit.
Hn na hn t gn cho mnh nhng l do tuyt diu. ng ngh
rng bn v li khng t cao. Chng ta tnh s trong nhng
cuc c thoi kiu hnh, v chng ng rt cao nhn nh.
Sao! Con Gizian kia m li b th cho hn ? N nh git cho
hn, nh cho n my, vi ba xu trong ci ti sn kch s ca n!
N tn cht, ng inh hn vo mt chc v chng ra g!
Nu hn, Backinphr, sut na tr thnh ngi ca hi thnh, c
kh nng nhiu mt v su rng, mt nhn vt uyn bc, c tng
l gio s, m li m nhim vic ng k nhng ci mnh snh
ng co mn nht cho Jb[183], nu hn hoi ph cuc i ca
hn trong mt cn phng h s ti tn long trng m nt nhng

335
ci chai v vn cu bm mi th d bn ngoi bin, v m
mn on c nhng mnh giy do mc meo, nhng cu vn thi
hoc, nhng di chc rc ri, v bit bao th nhm nh kh c
no na, th l ti ca con Gizian ny! H! Ci con nm y m
li xng h thn mt vi hn!
Vy m hn li khng tr th!
Vy m hn li khng tr cho ci qun y!
i ch: th th ra di trn gian ny khng cn cng l na ri!

--------------
[176]
inferi (Ting la tinh): a ngc.
[177]
Danh t Php Garde-robe va c ngha phng ct qun o
va c ngha nh tiu, nh x.
[178]
Vngm (Vendme): i k nim ca i qun Naplng,
hnh tr cao 44 m. v bc bng s ng ca 1.200 khu i bc
tc c ca ch qun nm 1805. Trn u tr c tng ca
Naplng. Nm 1871 Cng x ph i. n nm 1875 i
li c dng li.
[179]
Tc dng Giduyt (Jsuite), t tn Gi-su (Jesus)
[180]
Nrng (Claudius Nron): Hong La m t nm 55 n
nm 63. ni ting c c, tn nhn, in r.
[181]
Ci ngi ta c th bit c.
[182]
Zyl (Zetle): nh ph bnh th k th 4 trc cng nguyn,
nh k ch tnh Hmerd m tr thnh ni ting.
[183]
Nhn vt ngho x xc trong Kinh thnh.

336
 THNG CI

Phn th nh : THEO LNH NH VUA

P2.ID. QU KH LUN LUN C MT, CON

NGI PHN NH CON NGI.

10. NHNG NH LA XEM CON NGI C TRONG

SUT KHNG
Sao! Con n b , ci con in cung , ci con mng m dm
dt , cn tn v vn cha gp dp, ci ming tht cha giao, ci
con tr tro i min hong gia, ci con ian[184] v kiu ngo,
cha gp c thng chim ot phi, c th lm, ngi ta bo th,
ta ng th, v cha gp c hi, con hoang ca mt tn vua ch
cht khng chu ngi mt ch, ci con n hong mc may m khi
lm b ln th ln mt n thn, v gi sa c th thnh rc, ci
con tn tht na vi, ci con chim ot ti sn ca mt thng bit
x, ci con khn kip kiu cng ch v mt hm, hn,
Backinphr, khng c g n, v khng c nh ca, ln mt t
hn ngi trong nh, mt u bn, v n hn vo mt ch ba v
trong to lu i ng ght ca n u? Bt c ch no, c th l
trn va la, c th l di hm ru, vy th ch li g? Hn bn
y t mt t, km by nga mt t! N lm dng cnh khn

337
cng ca hn, Backinphr, vi v ban n mt cch gi di
cho hn, vic bn nh giu vn quen lm s nhc k ngho,
v tri buc h nh nhng con ch ln tt ngi ta vn dt theo!
V li ban n lm th th c mt g? Mt s gip bao gi cng
ng gi ngang vi ci cng b ra. N c nhiu bung tha trong
nh. Gip Backinphr! Kh nhc khip! N c phi nhn
bt tha cho ra no khng?
N c thiu t g trong ci ng tha ma ngp nga ng cm
ght ca n khng? Khng. N thm vo ng tha ma mt
s ph trng, mt mn xa x phm, mt ngha c kiu chic nhn
trn ngn tay, mt ngi ti tr c cu tr, mt gio s c
u! N c th ln mt ni: ta ban pht n c, ta bn n cho cnh
nh vn, ta lm ngi bo tr cho hn? Gp c ta, ci thng
khn nn y c sung sng khng? i vi gii vn ngh, ta l
mt ngi bn vng qu ha bit chng no! Vn vn ch phi k
c mt ci ging vi trong mt x xnh cht chi p nc. Cn ci
chn ti B Hi qun Backinphr nh Gizian, phi! Chc v
mi cao qu lm sao! Gizian lm cho Backinphr thnh
Backinphr. C to nn hn; c cho l nh th.
Phi, to nn ci khng ng g. Km c ci khng ng g na. V
trong ci trng trch bun ci ny, hn cm thy hn b un cong,
t lit v gi to. Hn phi n b cho Gizian ci g? Lng bit n
ca thng g i vi con m sinh ra n d dng. y l nhng
k c u i, nhng k y , nhng k hnh tin, nhng k
c yu chiu ca b d, s phn gm guc! Cn con ngi ti

338
nng, cn Backinphr, th buc phi ng xo ro trong cu thang,
phi ci cho qun hu, phi ti ti leo hng lot tng lu, phi t
ra nh nhn, vn v, duyn dng, nhn nhng, d thng, v lun
lun trn mm phi gi tr nhn nh knh cn! Lm nh hn
khng c iu g phi nghin rng v si gan tm rut! Th m
trong khi ci con kh , n li qun ngc y c, v ly iu
ly b si tnh vi ci tn hun tc ngu si vit iry Moa ca n.
Bn ch bao gi mnh phi hm n ngi khc.
H s lm dng chuyn . Bn ng b bt qu tang khi ang
cht i. H s cu tr bn. Chnh v hn ang lc khng c bnh
nn con n b kia c c cho hn n! T nay hn thnh
y t ca n! Mt pht yu ui ca d dy, th l sut i b
xing xch! Mang n tc l b bc lt. Nhng k sung sng,
nhng k quyn th, li dng thi c bn cha tay b mt xu
vo cho bn, v giy pht hn h ca bn bin bn thnh n
l, n l loi ti t nht, n l ca mt c ch t thin, n l bt
buc phi yu phi qu! i cn xu h no bng! Cn nhuc nh
no hn! Cn bt ng no b kp, cho lng kiu hnh ca ta! V th
l ht, th l bn b kt n, chung thn, phi cng nhn thng n
ng ny l tt, con n b kia l p, phi ng sau lng k h cp
phi tn thnh, phi v tay, phi ca tng, phi tn sng, phi ph
phc, phi chai u gi v qu, phi thm ng vo li ni khi m
bn b cm hn c khot khi m bn cn cht nhng ting tht
in cung, khi m lng bn sc si mn r v si bt ng cay
hn c trng dng.

339
K giu sang bt ngi ngho hn lm t nhn nh vy y.
Cht nha dnh bt ca ngh c bi nh bn v lm cho bn mi
mi sa ly.
Ca b th l ca khng ti no n p c. Bit n l t lit n
hu c mt sc dnh ly nhy, gh tm, khin mi c ng ca bn
mt ht t do. Nhng k kh , giu sang, nhi nht n tn hng,
m lng thng hi lm kh bn, bit r iu . Th l xong.
Bn thuc v chng n. Chng mua c bn. Bao nhiu?
Mt ci xng m chng git con ch ca chng cho bn.
Chng vt mu xng vo u bn. Bn b s v ngay khi
c cu tr. Khng sao. Bn c gm ci xng khng, c hay
khng? Bn cng c phn trong ci. Vy bn cm n i. Cm
n mi mi i.
Bn hy tn th ch nhn ca bn i. Gp gi mi mi.
Ngha c i hi mt hm thua km m bn chp nhn. H i
hi bn phi t cm thy rng mnh ng thng, v phi xem h
l thn thnh. Bn gim st bao nhiu th h c thm by nhiu.
Bn ci gp xung bao nhiu th h cng c nng cao by nhiu.
Trong ging ni ca h c cht lo xc nh nhng.
Nhng vic xy ra gia nh h nh ci xin, ra ti, cha, ,
u lin quan n bn. Nh h mi c mt con ch mi , tt lm,
bn s lm mt bi th ca ngi. Bn l thi s ng vai tm
thng. Nu khng phi lm cho sao tri sa xung. Hn t na,
h s bt bn phi lm mn nhng i giy c ca h!

340
- B ch thn mn, b ch nui ci ging g trong nh y? Sao m
n xu x th! Con ngi y l th no?
- Mnh cng ch bit na, l mt tay vn s qun vn c mnh
m bc.
My m ngu si chuyn tr vi nhau nh th y.
Khng thm c h ging. Bn nghe, nhng bn vn c lm ra b
vui v nh thng.
Vi li nu bn c m, ch nhn ca bn cng cho thy thuc n.
Khng phi thy thuc ring ca h u. Nhn dp h cng c hi
thm hi nom. V khng phi ng loi vi bn, v khng ai n
gn h c, nn h lm ra v ho nh. V kh vi ti h, nn h
tr thnh d tip xc. H bit khng th c chuyn ngang hng.
Khinh khi chn, h lm ra v l . Ngi cng bn, h kh gt u
ra hiu vi bn. i khi h cng vit c ng chnh t tn bn.
H khng lm cho bn cm thy h l nhng k bo tr ca bn
mt cch khc hn l hn nhin gim p ln tt c nhng g nhy
cm v t nh ca bn. H i x vi bn tt tht?
Th gh tm cha! Tht vy, cn phi trng tr Gizian gp.
Phi lm cho n bit, n gy chuyn vi thng no! H! Chng
my giu c, v chng my khng th tiu xi ht, v giu sang dn
n bi thc, v d dy chng my cng ch b bng d dy bn
tao, ni cho cng, v th chia bt ca tha cn hn b ph, chng
my mi tn ci mn cm ln ln thnh mn cao lng. H!
Chng my th cho bn tao bnh n, chng my cho bn tao tr
ng, chng my cho bn tao qun o che thn, chng my cho bn

341
tao vic lm, v chng my cn to gan, in r, c c, ngu xun,
phi l n mc tng bn tao l nhng k mang n chng my!
Ming bnh l mt ming bnh ti i, ch tr ng l mt
ci x y t, qun o l th ch phc, cng vic l mt tr
s nhc c tr cng, ng, nhng n khin cho ngi ta u m
n n. H! Chng my tng chng my c quyn ch p ln
phm gi bn tao bng ch , bng ming n, chng my ngh rng
bn tao hm n chng my, v chng my ch i lng bit n!
Ny! Bn ny s n gan b y? Ny! Bn ny s mc mt b ra,
b xinh p , bn ny s n ti nut sng b, v bn ny s dng
rng ging t tim gan b ra cho xem!
Ci con Gizian y! N khng qui g sao? N th ti cn g? Kit
tc ca n l sinh ra chng kin ci tr in r ca b n v s
nhc nh ca m n; n ban cho chng ta ci n c tn ti, v
vic n vui lng nhn ci vai nhc cng khai c ngi ta
tr bc triu cho n, n li c c t ai, cung in, ng c,
rng sn, h m, rng r, bao nhiu th na, k sao cho ht? Th
m n li cn gi tr dm, ngi ta li cn lm th ca tng n!
Cn hn, Backinphr, mt con ngi chu hc, chu lao ng,
ngy m vt v, nhi nht hng pho sch tng vo mt, vo
c, mc xng trong ng sch v v khoa hc, ti tr c tha,
c th ch huy qun lnh rt hay, v nu mun, c th vit nhng
v kch nh Otu, nh rain, hn, con ngi sinh ra lm
hong , li buc phi cho php ci con chng ng mt ng kia
ngn cn hn cht i! S tim ot ca bn giu sang kia, ci l

342
kh c thi vn u i, l no li i xa hn na! Ln ci mt
qung i vi chng ta, che ch chng ta, mm ci vi chng ta,
nhng ngi l ra phi n gan ung mu chng n v sau ngi
lim mp. cho con n b tin ca triu nh c ci quyn
th kh c lm n nhn, cn ngi n ng siu vit th li
phi y o nht tng t bnh vn ri t mt bn tay nh vy, i
cn bt cng no khng khip hn! V mt x hi ly s chnh
lch v bt cng n th lm c s l mt x hi g? chng phi
l trng hp tm tt c bng bn gc, v ht tung ln trn c
khn bn, c mm tic, ln li ch chn n, c bn say sa ln
l nghin ru, c khch n, c ngi ngi chng hai tay trn bn,
ln ngi b bn chn bn di, c l lo xc ban pht ln bn
ngu xun n nhn, v khc nh tt c vo mt Cha, tung
h tt c trn gian ln tri sao? Trong lc ch i ta hy cm mng
vut chng ta vo Gizian.
Backinphr ang nghin ngm nh vy y. l nhng ting
gm rng trong u c hn. K k c thi quen tha th cho mnh
bng cch trn ln au kh ca qun chng vi bt bnh c nhn
ca bn thn. Tt c mi hnh thc hung c ca nhng dc vng
cm hn c ln vn trong ci tr tu c c . Th k th mi
lm gc cc qu a cu ngy xa c mt qung trng m h,
khng hnh dng, khng tn, ghi ba ch Hic sunt leones[185]. Trong
con ngi cng c ci gc en ti nh vy. Cc dc vng cng
lng vng v go tht mt ch no trong chng ta. v ngi ta

343
cng c th ni v kha cnh ti tm ca tm hn chng ta: Ti y
c S t.
Ci h thng l lun th d y c tuyt i phi l khng? C phn
no thiu xt on khng? Phi ni thng l khng.
Ngh n ci m ta c trong ta, c xt on, li khng phi l cng
l, th tht ng s. c xt on l ci tng i. Cng l l ci
tuyt i. Bn hy suy ngh v s khc bit gia mt quan to v
mt bc chnh nhn qun t.
K c dng quyn hnh lm cho lng tm in o. C mt mn
th thao gi mo. K ngu bin l mt tn gi mo, v h c dp l
tn gi mo hnh h lng tri. C mt th lgich rt mm do,
rt khc nghit v rt kho lo, phc v cho ci c v c ti lm tn
thng chn l trong bng ti. l nhng qu m c c ca
Xatng nh vo Cha.
Mt tn ngu bin nh th li c l ng ngn thn phc, ch thy
vinh quang khi no lm cho lng tm con ngi b thng tn.
iu bun phin l Backinphr linh cm thy mt ca non.
Hn tnh mt mt cng trnh to ln, m tm li, t ra hn s nh
vy, ch tn ph c s s.
Lm mt con ngi ph hoi, cha ng trong lng mt ch st
thp, mt cm hn kim cng, mt lng hiu k mnh lit v tai
ho, m li chng t chy g c, chng cht u ai c, chng tiu
dit mt ngi no ht!
L mt ngi nh hn, mt sc mnh tn ph, mt k hung hng
tham lam, mt k gm nhm hnh phc ngi khc, l

344
Backinphr, c to ra (v c mt ng to ho, qu s hoc
Cha, ai cng th thi?) t u n chn c l ch thc hin
c mi ci bng tay; l no li th! L no Backinphr li
nh ht!
L l xo bn nhng tng to, m khng bung ht sc bt
cng ch gy cho mt con n b ng o mt ci bu trn! Mt
my bn m ch gy thit hi nh mt ci bng tay! Hon thnh
mt cng vic ca Xixiph[186] t mt kt qu ca con su ci
kin! tt c m hi vo cm th hu nh khng thu c g
c!
C phi kh nhc nh khi ngi ta l mt b my th hn nghin
nt th gian khng! Vn hnh tt c cc gung my trong bng ti,
lm m nh my Marly, m c l ch nh cu vo mt ngn tay t
hng! N sp vn nhng tng , bit u? Kh lm gn ci b
mt phng lng ca triu nh! Cha tri vn c li ph phm cng
sc nh vy. Lay chuyn c mt qu ni x dch mt t chut
ch. Ngoi ra, chn triu nh, mnh t tht k l, khng cn g
nguy him bng nhm bn k th m li n trt. Trc ht, anh b
lt mt l trc mt k th, lm cho k th ni gin; sau v nht
l vic y khng lm cho quan thy va lng. Vua cha t hm m
nhng k vng v. Khng li du vt; khng c m trt.
Hy chc tit tt c, nhng ng lm mu cam mt ai. K no
bp cht mi ti gii, k no lm b thng l bt lc. Vua cha
khng a ngi ta nh qu y t ca mnh. Cc ngi rt ght,
nu anh lm st m mt ci l s trn l si, hoc mt tn nnh

345
thn trong m ty tng ca cc ngi. Triu nh lc no cng phi
sch s. C p v i, ri thay th, vy l tt. V li vic ny dung
ho mt cch tuyt diu vi tnh vua cha a nghe chuyn ni xu.
C vic ni xu, nhng dng lm iu xu. Hoc gi c lm th
phi cho ra lm.
C dng dao gm m m, nhng ch lm xy xc.
Tr phi kim c tm thuc c. Trng hp gim khinh.
l, chng ta hy nhc li, trng hp ca Backinphr. Thng ln
cm gin no cng nh ci l ng rng ca Xalmng c. Ci l
b t, con rng rt to. Mt s ngng t gh gm ch i gi pht
bng gin phi thng. Bun phin c an i bng s tnh ton
n chuyn bng n. Vt cha li to hn ng. Mt tn khng
l n np, chuyn tht k l! Trong con gh li c mt con giao
long! Lm ci hp git mnh gm guc mang Lvyatng[187] trong
ngi, i vi thng ln, va l mt cnh tra tn va l mt
khoi cm.
V vy khng c g khin cho Backinphr chu bung tha. Hn
vn ch gi pht ca hn. Gi pht y c n khng? Cn g? Hn
c ch. Khi ngi ta rt mc c c, lng t i thng xen vo.
o h o hm di chn mt vn mnh triu nh cao hn
chng ta, bt chp nguy him v tnh mng chn mnh vo ,
th d c chui rc di t, c b che khut i na, cn nhn mnh
iu ny, cng vn th v. Ngi ta vn say sa vi mt tr chi
nh vy. Ngi ta say m n nh say m mt bn hng ca do mnh

346
sng tc. Rt b nh m li tn cng vo mt k rt to ln l mt
hnh vi hin hch.
Hng v thay khi c lm con rn trn mnh s t.
Con vt kiu hng cm thy mnh b chch v hoi ph li nh vi
con vt nh b. Gp mt con h n cng khng kh chu bng. y
th l vai tr thay i. Con s t nhc nh mang trong da tht ci
nc c ca con b, v cn gin c th ni: ta mang trong mnh
ging mu ca hng s.
Tuy vy i vi lng kiu ngo ca Backinphr ch mi l
xoa du na vi. L an i. L bin php tm thi. Tru gho cng
l mt vic, tra tn vn hn.
Dng nh Backinphr s khng c thnh cng no khc l ch
xy xc gi l ngoi da Gizian, t tng kh chu khng
ngng day dt hn, hn c th hy vng g hn, k qu hn mn
nh hn i vi c , v chng rc r? Mt vt xc, tht t i qu,
i vi k mun nhn thy c ci mu ca tht da rch nt, v
nhng ting rng ca ngi n b hn c trn trung, khng cn
n c lp p lt l da tht! Mong mun nh vy m bt lc th tht
l cay c! Than i! Chng c g l hon m c.
Tm li hn nh nhn nhc. Khng th hn, hn ch m c t
mt na c m ca hn. Lm ci tr h en ti, dn sau cng
l mt mc ch.
Tr th mt ngha c, ngi u m k quc!
Backinphr l tn khng l . Thng thng vong n tc l
qun ht; con ngi c u i v iu c ny, vong n bin

347
thnh cung bo. K bi bc tm thng th y tro tn. Cn
Backinphr th y g?
y la rc. La rc bng bt bng cm hn, gin gi, im lng, th
on, ch i Gizian lm nhin liu.
Cha bao gi mt ngi n ng li v c cm ght mt ngi dn
b n mc y. iu khng khip qu th!
C lm cho hn mt n, mt ng, bn tm, bun bc, in cung.
C l hn hn phi lng c cng nn.

11. BACJINPHR MAI PHC

V tt c nhng l do chng ta va ni, tm c ch yu ca

Gizian nh, l mong mun ngy m ca Backinphr.
Mun khng , phi c th.
Lm th no t c iu y? l vn .
Bn v li tm thng bao gi cng dn cnh tht chu o vic
u gi chng nh lm.Chng t cm thy khng ti ba
chp ly s kin bt ng khi n xy n, nm ly n d mun
hay khng, v bt n phi phc v chng. V vy phi c nhng
mu chc s b m nhng k thm c khinh thng. Nhng k
thm c ch c trc lng c c ca chng; chng ch cn v
trang tht y , chun b nhiu trng hp d b khc nhau, v
ging nh Backinphr, c thc tnh rnh n c hi. Chng bit
mt k hoch vch sn thng c c khng khp vi s kin s
xy ra. Nh vy s khng lm ch c kh nng v khng th no
lm theo ng mun. Khng bao gi li c chuyn thng lng

348
trc vi s mnh. Ngy mai khng tun theo chng ta. Tnh c
thng phn no v k lut.
V vy chng rnh n n yu cu, khng mo u mt cch
hch dch, v ngay lp tc, n cng tc.
Chng c k hoch, chng c n, chng c ma-kt, chng c
giy no ng sn m li khng va vi bt ng. Chng lao thng
vo ch ti. Vic li dng tc khc v chp nhong bt c mt s
kin no c th gip c, y l ti khn kho phn bit tn c
c lm nn vic, v a tn v li ln tc v qu s. Chuyn bin
s phn, y l bit ti. K thc s nham him nh anh nh mt
ci sng cao su, bng bt c vin si no.
Nhng k bt lng c ti lun lun da vo bt ng, tr th ng
s ca bao ti c.
Nm ly tnh c, nhy ln lng n; khng c Ngh thut thi ca[188]
no khc cho loi ti nng y.
V trong lc ch i, phi bit mnh ng u vi ai. Phi thm
d tnh th.
i vi Backinphr, tnh th y l n hong Ann.
Backinphr n gn n hong.
Gn n ni i khi hn tng tng nh nghe c c nhng li
c thoi ca n hong.
Mt vi ln hn cn tham d, im ny phi tnh, vo nhng cu
chuyn gia hai ch em. Ngi ta khng cm on hn xen vo
mt i cu. Hn li dng nhng lc y t thu mnh li. Mt li
gy tn nhim.

349
Chnh nh vy m mt hm Hamtn Cort, ng trong vn, sau
lng n cng tc, c li ng sau n hong, hn nghe Ann, bt
chc thi thng mt cch ngu n, a ra nhng cu cch ngn.
N hong ni:
- Loi vt sung sng tht, chng khng lo phi xung a ngc.
- Chng cng c xung ch - Gizian p.
Cu tr li y, a tn gio thay th t ngt vo trit l, khng
lm va lng. Nu tnh c m su sc, th Ann cm thy kh chu.
- Hin mui ny - b ta ni vi Gizian - chng mnh ni v a
ngc nh hai a d hi. Ta nn hi th Backinphr. Hn phi
bit nhng chuyn .
- Nh qu s ch? - Gizian hi.
- Nh th vt - Backinphr p. V hn ci rp xung cho.
- Hin mui - n hong ni vi Gizian - hn nhiu ti tr hn
chng ta y.
i vi mt k nh Backinphr, n gn n hong, l nm c
n hong. Hn c th ni: Ta nm c m ri. By gi hn phi
tm cch s dng m.
Hn c chn ng trong triu. C c ch np rnh, l
tuyt diu ri. Khng mt dp may no c th thot khi hn.
Nhiu ln hn lm cho n hong mm ci mt cch c c.
Th l c c mt giy php i sn ri.
Nhng c cm bn loi th rng no khng. Tm giy php i sn
ny c cho php lm gy cnh hoc gy chn mt ngi no nh
em n hong khng?

350
im th nht cn lm sng t. N hong c yu qu c em gi
khng?
Mt bc l chn c th lm hng ht c .
Backinphr quan st.
Trc khi qut l bi u tin, con bc xem bi .
Hn c trong tay nhng qun g no?
Backinphr bt u bng vic xem xt tui c hai . Gizian
hm ba tui; Ann bn mt. Tt. Hn c li nh ri.
Thi im m ph n thi m bng tit xun sang, v bt u
m bng ng v tht l kh chu. Hn th i vi thi gian
m trong tim. Nhng c gi tr p, ti vui hng thm cho
ngi khc, u l gai nhn i vi bn, v bn cm thy b tt c
nhng bng hng y chch vo mnh. Hnh nh bao nhiu xinh
ti u do ly cp ca bn, v s d sc p ca bn ngy mt
phai tn chnh l v n ang ngy mt lng ly ngi khc.
Khai thc ni bun bc thm kn , khi su vt nhn ca mt
ngi n b t tun m li l n hong, iu nh c vch
r cho Backinphr.
Lng k c ti kch ng tnh ghen tung, cng nh con chut
c ti lm cho c su b ra khi hang l.
Backinphr gn cht con mt m phm ca hn vo Ann.
Hn nhn thy trong n hong nh ngi ta nhn thy trong mt
vng nc ao t. m ly c mt trong sut ca n. Trong mt
vng nc bn, ngi ta trng thy nhng rc ri; trong mt vng
nc c ngi ta rng thy nhng ch bn d. Ann ch l mt th

351
nc c. Nhng phi thai ca tnh cm v nhng u trng ca
ngh ang c ng trong b c n n y. Khng r rt lm. Ch
mi c nhng ng vin xung quanh.
Cng l nhng thc t y, nhng khng ra hnh th g c. N
hong ngh th ny, n hong mun th n. Tht kh xc nh l
ci g. Nhng bin i hn tp trong nc t tht kh nghin cu.
N hong, thng thng kh hiu, thnh thong c nhng lc t
ra ngu ngc v l mng. l iu cn phi nm ly. Phi bt
c qu tang b ta. Trong thm tm, n hong Anh mun g i
vi n cng tc Gizian? iu tt hay iu xu?
Bi tnh Backinphr t ra cho mnh.
Gii xong bi tnh ny c th i xa hn.
Nhiu c hi khc nhau gip cho Backinphr.
Nht l tnh kin tr rnh m ca hn.
V pha nh chng, Ann c h xa vi n hong mi ca nc Ph,
v ca v vua c mt trm ni thn; Ann c mt bc chn dung ca
b ta, v trn men theo phng php ca Tuyck Mayec. N
hong nc Ph ny cng c mt ngi em gi bt hp php l n
nam tc rika.
Mt hm, trc mt Backinphr, Ann hi s thn Ph mt s
cu v tn n rika ny.
- Nghe ni tn n giu c lm, phi khng?
- Bm rt giu - v s thn p.
- Tn n c lu i khng?
- Cn nguy nga hn nhng lu i ca n hong, ch tn n.

352
- Tn n phi ly ai?
- Bm mt nh qu tc rt danh ting l b tc Grm.
- p ch?
- Bm duyn dng.
- Tn n tr ch?
- Bm tr mng.
- Cng p nh n hong ch?
V s thn h ging v p:
- Bm p hn.
- Th th lo xc qu - Backinphr lm bm.
N hong im lng mt lc, ri ni to:
- Bn con hoang y!
Backinphr ghi nh ngay ch bn y.[189] Mt bn khc, mt
li ra ca tiu gio ng, ti y Backinphr ang ng cnh
n hong v sau hai tiu ng - hun tc vit iry Moa khin
mi ngi xn xao bn tn trc phong mo p ca y, khi y tt
ngang qua cc dy ph n. Trn li i ca y, mt lot thn t ca
cc b cc c rm ran ni ln:
- Lch s tht!
- Nh nhn qu!
- Cao sang cc k!
- p trai ht !
- Tht l kh chu! - n hong lm bm trong ming. Backinphr
nghe c.
Th l hn c nh.

353
C th hi n cng tc m khng lo mt lng n hong.
Bi tnh u tin c gii p.
By gi n bi ton th hai.
Lm th no hi n cng tc? t mt mc ch kh khn
nh th, chc v khn nn ca hn c th gip c phng k g
cho hn? R rng chng c phng k g c.
---------------
[184]
N thn sn bn trong thn thoi Hy lp, lc u quyt khng
ly chng.
[185]
Ting La tinh: y c S t.
[186]
Xixiph (Sisyphe): mt v thn trong thn thoi Hy lp. Cng
vic ca Xixiph l mt vic nng nhc khng bao gi lm xong
[187]
Lvyatng (Lviathan): qui vt khng l.
[188]
Ngh thut thi ca (L'art poctique); tn tc phm l lun ca
Boileau ni v thut thi ca.
[189]
Nguyn vn: Backinphr ghi nhn ci s nhiu
THNG CI

Phn th nh : THEO LNH NH VUA

P2.IE. QU KH LUN LUN C MT, CON

NGI PHN NH CON NGI.

12. COX, ICLNG V NGGLTE[190]

354
Cn ni r mt chi tit: Gizian c "t xoay".
Ngi ta s hiu iu ny, khi ngh n vic c nng, tuy khc m
vn l em gi ca n hong, ngha l ngi hong gia.
C t xoay ngha l th no? T tc Xanh Gion - tc Bolinhbrc -
vit th cho Tmax Lenna, b tc Xuxc: "C hai vic khin
ngi ta v i- nc Anh phi c t xoay, nc Php phi
c hai ch dnh cho".
Ngun gc hai ch dnh cho nc Php nh sau, khi nh vua du
ngon, th ti n, lc ti trm ngh, vin s quan tham mu phi
ch nh ch cho nhng ngi h gi nh vua. Trong s cc v
qu tc ny, mt s c u quyn rt ln: "H c dnh cho, theo
Bin nin s nm 1649, trang 6, ngha l vin s quan tham mu,
lc nh du nh , ghi hai ch Dnh cho trc tn ca h, nh:
Dnh cho Hong thn Xubiz; cn khi ghi nh ca mt ngi
khng phi hong thn thi y khng ghi Dnh cho, m ch ghi tn,
th d: Cng tc Giexvr, cng tc Mazaranh, vn vn". Hai
ch Dnh cho trn mt cnh ca ch r mt hong thn hay mt
sng thn; Sng thn c km hong thn. Nh vua ban hai ch
Dnh cho cng nh ban huy chng hoc tc v nguyn lo.
nc Anh, "c t xoay" th km ph trng hn, nhng thc t
hn. y l mt du hiu c thc s gn gi nh vua. Ngi
no, nh dng di hoc c n, c thn th c nhn tin tc trc
tip ca nh vua, th trong bc tng phng ng ca mnh c mt
ci t xoay nho nh c gn chung. Chung rung, t m, mt bc
th ca nh vua hin ra trn mt chic a vng hoc trn mt ci

355
gi nhung, sau t ng li! Tht l thn tnh v trang trng. B
mt trong thn tnh. T khng dng vo mt vic g khc c. Ting
chung rung bo hiu c tin tc ca nh vua. Khng thy ngi
mang n. V li cng ch nh mt th ng ca n hong hoc
ca nh vua. Lxext c t xoay di thi lizabet, v Bckinham
thi Gic Nht. Gizian c t xoay thi Anh, mc du t c
mn chung. Ngi c t xoay ging nh ngi c lin lc trc
tip vi ci bu in nh trn tri, thnh thong Cha li sai ngi
pht th em n cho mt phong th. Khng cn ngoi l no
c khao kht hn. c n ny ko theo nhiu n dch hn. V n
m ngi ta tr thnh n bc hn. triu nh, ci g nng cao
thng h thp. "C t xoay" phi ni bng ting Php; chi tit
nghi thc ny ca Anh c l l mt im thp hn ngy xa ca
nc Php.
Tn n Gizian, n nguyn lo cn trinh, cng nh lizabet trc
kia l n hong cn trinh, sng mt cuc i ht sc vng gi,
lc thnh, lc nng thn, tu theo ma, v hu nh lun
lun c mt triu nh ring m hun tc vit l cn thn, cng
nhiu ngi khc na. V cha thnh v thnh chng, nn hun
tc vit v tn n Gizian c th i i vi nhau gia cng
chng m khng s mang ting l lng, iu m hai anh rt thch.
H thng i xem ht v ua nga, ngi cng mt xe, cng mt
khn i. H c php v cn b bt buc phi ly nhau, th m
chuyn hn nhn li lm h ngui lnh; nhng ni chung h rt
thch nhn thy nhau. Nhng chuyn sung s c php ca

356
nhng ngi "Ha hn"[191] c mt gii hn d vt qua. C hai
vn gi gn khng vt, v d dng th khng lch s.
Thi by gi nhng trn u quyn Anh hay nht vn t chc
Lambet; ti gio khu ny hun tc tng gim mc Cantobery c
mt lu i, mc du khng kh y khng trong lnh, v mt
th vin rt phong ph, m ca cho nhng trang phong nh vo
mt s gi nht nh. Mt hm, vo ma ng, ti mt bi c c
cng kho, c cuc u v ca hai ngi. Gizian c vit n
n xem. C nng hi: n b c c vo khng" vit tr li:
Sunt foeminoe magnates. Dch phng: n b thng dn th
khng. Dch tng ch: Cc b ln th c. Mt n cng tc ch
no cng vo c. V th tn n Gizian i xem quyn Anh.
Tn n Gizian ch nhng b trong vic n mc theo kiu i
nga, rt thng thng lc by gi. n b t khi n mc khc
i du lch. Trong su ngi ngi trn c xe hm Uynxo, t khi
khng c mt hoc hai ph n n vn n ng. y l du hiu
giai cp trung lu.
Hun tc vit, i theo mt ph n, khng th c mt trong trn
u, v nh ng vai khn gi bnh thng. Tn n Gizian ch
l t cch ca mnh qua vic nhn bng ng dm, l c ch
qu tc.
Cuc "gp g cao qu " t di s ch to ca hun tc
Giecmen, tng t ph hay tng t thc ca hun tc Giecmen; ng
ny, vo cui th k th mi tm, l i t, trong mt trn chin
u nh bi chun, sau lm b trng chin tranh v ch

357
thot khi sng ci qun th ri vo nhng li nho bng ca
Sring, mt th sng my t hi hn. Rt nhiu nh qu tc nh
c; Hary Beliu Carleton, c xa vng c tc nguyn lo Bela
qua tn t, c vi Henry, hun tc Hai, ngh vin th trn
anhivit, cn c gi l Laoxextn; Prgrin Becti tn knh, ngh
vin th trn Trur, c vi ngi Tmax Colpipia, ngh vin
Mexton; lnh cha Lamicb, thuc bin khu Ltian, c vi
Xamuen Trphuydi, ngh vin Penryn; ngi Bactlmiu
Graxi, th trn Xanhyv, c vi ngi Sacl Bvin rt tn knh,
vn c gi l hun tc Rbact, v chnh l Castos Rotulorum
ca lnh a hu tc Cornuay. C nhiu ngi khc na.
Hai v s, mt ngi Iclng Typrry ly tn ca ngn ni qu
hng y l Flemghmaon, v mt ngi cox tn l Hemghn.
Th l hai mm kiu hnh quc gia gp nhau. Iclng v cox sp
chong nhau; rin sp m Gajten. V vy tin c vt qu bn
vn ghi-n, cha k nhng khon t c nh.
Hai u th u ci trn, mc qun ct ngn, ci bn hng, chn
mang giy cao c, ng inh, buc dy mt c.
Hemghn, anh chng ngi cox, l mt thng nh trc mi chn
tui, nhng trn c vt khu; v vy phn ng ng v n.
Thng trc n m gy mt xng sn v chc thng hai mt
ca v s Xicxmai Lcat; iu gii thch vic hm m.
Nhng ngi c n c v bm mi hai nghn livr xteclinh,
Ngoi ci trn khu, Hemghn cn ci hm st. N nh nhng,
lanh ln, ch cao nh mt ph n nh nhn nhng gn gng, vm

358
v, dng vc ln ln, ng s, v khng h vi ging h ca n;
khng mt c bp no khng nhm vo mc ch, l nh m.
Trong b ngc chc kho, bng nhy, mu ng thau ca n, c
ci nt gn gng. Khi n ci, ba ci rng hng li thm vo n
ci.
i th ca n ngi to, b, ngha l yu.
l mt anh chng bn mi tui, cao su pi[192], c hi m, v
mt hin lnh. Y c th m v boong tu, nhng li khng bit
m. Anh chng Flemghmaon ngi Iclng ny ch yu l mt
ci bia, y c mt trong cc cuc u quyn Anh hnh nh n
nhn ch khng phi nh tr. C iu ngi ta cm thy y chu
ng c lu. Mt th tht b rn cha k, kh nh, v khng n
c. Theo ting lng a phng, ngi ta gi l ming tht
sng, rawfesh[193]. Y lc mt. Y c v nhn nhc.
m hm trc hai tay ny nm bn nhau, cng ging, v
cng ng. H ung chung mt cc, mi ngi ba ngm ru
Port.
C hai u c phe cnh ng h, ton dn mt my d tn, cn th
e do c trng ti. Trong nhm ca Hemghn, ngi ta nhn thy
Gion Grman, ni ting cng c mt con b trn lng, v mt
anh tn l Gion Br c hm vc trn vai mi gi bt, mi gi
mi lm ga-lng[194] thm ng ch my xay: vi gnh nng
anh ta i hn hai trm bc. V pha Flemghmaon, hun tc
Hai dn t Laoxexton n mt anh chng Kint no , tay
ny Sat-Ve, c th nm qua vai mt tng hai mi livr[195]

359
cao hn ci thp cao nht ca lu i. Ba tay ny, Kint, Br, v
Grma, l ngi Cornuay, im lm vinh d cho b tc lnh
a.
Mt s tay ng h khc u l dn v li, cc sc, lng cnh phn,
chn vng king, bn tay h php ni t, mt my ngu xun, n
mc rch ri, chng bit s hi l g, hu ht u mang tin n.
Nhiu tn cn rt thng tho ngh chuc ru cnh st. Ngh no
cng phi c nhng ti hoa ca n.
Bi c c chn xa hn Vn Gu, ni ngy xa ngi ta cho
u gu, chi b, v ch cn nhau, qu nhng ngi nh cui cng
ang xy d, bn cnh tp lu ca tu vin trng nh th c B
Mari Ov Rai, b vua Hngri VIII ph hu. Tit tri hm y gi
bc v sng gi; mt ln ma bi lt pht, thong ci ng
thnh gi. Trong s nhng ngi lch s c mt, rt d nhn ai l
b gia nh, v h u ging .
Pha Flemghmaon, i t Moncrep, trng ti, v Kinte, ph t.
Pha Hemghn, Puyg Bmari tn knh, trng ti v hun tc
zecton, ngi Kincary, ph t.
Hai v s ngi yn trong hng ro dy mt lc, trong khi ngi ta
ly li ng h. on hai bn tin n trc mt nhau v bt tay
nhau.
Flemghmadon ni vi Hemghn:
- Mnh ch mun v nh.
Hemghn tht th p:

360
- Cnh trung lu chu kh n th cng phi cho b cng h
ch.
V ci trn nn c hai u rt. Flemghmaon run ry, hai hm
rng nh cm cp. Tin s laneo Sacp, chu tng gim mc
York, go to vi h:
- C nn kho vo, cc ch mnh. Ri khc nng ngi.
Li ni nh nhn khin hai ngi ht cng. H xng vo nhau.
Nhng chng bn no ni nng c. Ba hip nht nho tri qua.
Tin s Gmrt tn knh, mt trong bn mi hi vin ca Onxao
Conle gi ht to: - Tng ru gin cho chng n.
Nhng hai trng ti v hai ngi u, c bn u c quyn phn
x, quyt gi vng iu l. Qu tht tri rt qu.
Cht c ting go to:
- First blood[196].
Qun chng i hi nhng git mu u tin. Ngi ta cho hai v
s ng tht i din.
Hai bn nhn nhau, tin li gn, vn cnh tay ra, cng nm tay
nhau, on li li. Bt thnh lnh, Henghn, tay tr tui, chm ti.
Trn u chnh thc bt u.
Flenghmaon b m trng vo trn, ngay gia sn cn. C b
mt anh chy mu rng rng. m ng ht:
- Hemghn khui ru Bor ri!
Ngi ta v tay.
Flemghmaon, xoay xoay hai cnh tay nh ci xay quay cnh
qut, bt u khua khong may ri hai nm m.

361
Prgrin Berti tn knh ni:
- Mt m ri. Nhng vn cha m.
Lc ny Hemghn nghe t pha vang ln li ng vin
- Bung his peepers[197].
Ni tm li, ngi ta kho kn chn hai u th.
V mc d thi tit khng thun li lm, ngi ta cng hiu l trn
u s t kt qu tt. Nhng li th ca anh chng khng l
Flemghmaon c mt bt tin ca chng; anh c ng nng n.
Hai cnh tay anh l chy, nhng thn hnh anh li l khi nng.
Tay thanh nin chy nhy, m, nghin rng kn kt, nhn i sc
mnh bng tc , bit nhiu mnh li. Bn ny l c m nguyn
thu man r khng c hc, trng thi ngu dt; bn kia l qu m
vn minh. Hemghn nh m va bng thn kinh va bng bp
tht v bng tt c c c ln sc kho ca y, Flemghmaon l
mt loi nh m u m, hi b nh t ri.
l ngh thut chng li thin nhin. l hung c chng li
man r.
R rng anh chng man di s thua. Nhng khng nhanh lm. Hp
dn ch y. Mt thng b chng li mt ngi ln. Phn thng
thuc v thng b. Mt con mo li c mt con ch ngao.
Bn Gliat[198] lun lun b nhng anh vit nh bi.
Ting c v di xung hai v s ro ro nh ma :
- Bravo Helmgail! Good! Well done, highlander.
- Now Phelem![199]
V phe cnh ca Hemghn li tt bng nhc hn cu ng vin:

362
- Mc mt n ra!
Hemghn cn lm hn th. t ngt ci xung ri vng ln nh
mt con rn un mnh, n m Flemghmaon vo chnh gia m
c. Tn khng l lo o.
- Chi xu! - T tc Bacna ht ln.
Flemghmaon va khuu vo u gi Kint va ni:
- Ti bt u thy nng ngi ri.
Hun tc zectum vi hi kin trng ti v tuyn b:
- Tm ngh nm pht.
Flemghmaon ui sc ri. Kint lau mu mt v m hi trn
ngi cho anh ta bng mt ming n v n mt ci ming chai vo
mm anh ta. ang hip th mi mt. Flemghmaon, ngoi vt
thng trn, cn b m nh c ngc, sng bng v thm tm
nh u.
Hemghn chng sao c.
Trong m thng lu c ting r rm.
Hun tc Bacna nhc li:
- Chi xu.
- C ho - hun tc Lamicb ni.
- Ti i tin t ca ti y, - ngi Tmax Conpip ni li.
V v hi vin tn knh thay mt th trn Xanh Yv ngi
Bactlomiu Graxi, thm vo:
- Phi tr li ti nm trm ghi-n, ti i v y.
- nh trn u thi, - khn gi go tht.

363
Nhng Flemghmaon bng ng dy, lo o gn nh mt ngi
say ru, v ni:
- C tip tc trn u, vi mt iu kin. Ti, ti cng s c quyn
chi xu mt qu.
T bn pha ngi ta ht to:
- ng !
Hemghn nhn vai.
Nm pht tri qua, li vo hip khc.
Trn u, i vi Flemghmaon l mt cnh hp hi, i vi
Hemghn li thnh mt tr chi.
Khoa hc th y! Thng b tm c cch cho anh chng to xc
vo th sanxry, ngha l thnh lnh Hemghn dng cnh tay tri
qup li nh cm thp kho ci u to ca Flemghmaon, gi rt
anh ta trong nch, c gp, gy thp, ng thi dng qu m phi
nn lin hi nh ba nn vo inh, nhng li thc ngm t di
ln; n c mc sc m nt mt anh kia. Cui cng, n lc
Flemghmaon c th ra ngn u ln, th khng sao nhn ra b
mt anh ta na.
Nhng ch trc kia l mi, l mt, l mm nay ch cn l mt th
gn nh bt bin en nhng vo mu.
Anh ta nh tot ra t bn ci rng. Ri ng vt xung.
Kint anh ta nm ln u gi.
Hemghn ch hi xy xt i cht. N b vi ba ch bm khng
ng k v mt vi vt xc mt bn xng quai sanh.

364
Khng anh no thy rt na. Ngi ta thy Flemghmaon mi
phn thua c mi.
Hary Carlton go tng ln:
- Flemghmaon ht hi vng ri. Ti cuc Hemghn c y, ti
t danh v nguyn lo Benla Aqua v tc v hun tc Belin ca
ti, n mt b tc gi c ca tng gim mc Cantobery y.
- a ci mm ca my y - Kint ni vi Flemghmaon v la
ming n m mu vo trong chai, lo ra mt cho anh chng bng
ru gin. Ngi ta li trng thy mm, v Flemghmaon m mt
mi mt ra. Hai thi dng dng nh b rn.
- C hip na, anh bn - Kint ni v lo tip thm: - V vinh d
thnh ph ng bng.
Cnh x Gal v cnh Iclng hiu nhau; tuy nhin
Flemghmaon khng c du hiu g t ra l u c anh cn tnh
to. Flemghmaon ng dy. Kint anh. y l hip th hai
mi lm. Qua cch th th ca anh chng Xiclp[200] ny - v anh
ch cn mt mt - ngi ta hiu l n lc kt thc v khng
cn ai nghi ng tht bi ca anh na. Anh ly th th trn cm, t
th vng v ca k sp cht. Hemghn ch hi lm tm m hi, ht
to:
- Ti c cho ti. Mt nghn n mt y.
Hemghn, gi cnh tay ln, m mt qu, v l thay, c hai cng
ng vt ra. C ting hng hc thch th.
Chnh Flemghmaon ang h d.

365
Anh ta li dng qu m khng khip ca Hemghn ging
xung s anh, m mt c, tri lut, vo gia rn hn.
Hemghn nm thng cng, rn h h.
Khn gi nhn Hemghn t v ni:
- Tr n.
Ton th u v tay, k c nhng ngi thua.
Flemghmaon nh mt c tri lut tr a mt c tri lut v
hnh ng ng quyn ca mnh.
Ngi ta ly cng khing Hemghn i. D lun cho rng hn s
khng tnh li. Hun tc Rbac go tng:
- Ti c mt vn hai ghi-n.
Tt nhin Flemghmaon qut quo sut i.
Ra ca, Gizian nm cnh tay ca hun tc vit, c ch c
tha th gia nhng ngi " giao c". C ni vi anh chng:
- Rt hay. Nhng.
- Nhng sao?
- Ti c tng i xem th ht chn. Th m, khng.
Hun tc vit ng li nhn Gizian, ngm mm, va phng m
va lc u, th c ngha l: coi chng!
V ni vi n cng tc:
- Chn th ch c mi mt phng cu cha.
- Phng g?
- Guynpln.
N cng tc hi:
- Guynpln l ci g?

366
--------------------------------

[190]
Nc Anh (Grande Bretagne); gm c hai o chnh, mt
pha Ty l Iclng (/rlande) v mt pha ng o.
pha ng li chia ra pha Bc l cx (cosse) v pha Nam l
ngglte (Angleterre).
[191]
Ting Anh trong nguyn bn: "engagss".
[192]
Gn hai mt.
[193]
Nguyn vn ting Anh.
[194]
Ga-/ng (Gallen); n v ong lng ca Anh v M dng
ong ng cc v nc bng 4,5 lt Anh. 3,78 lt M).
[195]
Livr (livre): n v trng lng khong 0kg500.
[196]
Ting Anh: ln mu u tin ( ni: phi nh cho hc mu
i).
[197]
Ting Anh: Mc mt n ra.
[198]
Gliat (Goliath): tn khng l ca dn tc Philixtanh b vit
(avid) nh b git cht.
[199]
Nguyn vn, ch u cu trn l mt thnh t Php; cn li
ton bng ting Anh:
- Hoan h Hemghn! Tt, hay lm! anh min ni.
- No Flem.
[200]
Xiclp (Cyelope): Thn khng l mt mt.

367
 THNG CI

Phn th nh : THEO LNH NH VUA

P2.IIA. GUYNPLN V A

1. TRC CH THY HNH NG, NAY MI R MT

NGI.

Thin nhin rt hoang ph v mt n hu i vi Guynpln.

Thin nhin ban cho n mt ci mm rng hoc n mang tai,
hai tai cp xung tn mt, mt ci mi d hnh lc la lc lc, i
nhn mc ca k lm tr kh v mt b mt h trng thy l khng
ai nhn c ci.
Chng ti va ni rng thin nhin ban tng cho Guynpln qu
nhiu. Nhng c ng thin nhin khng?
Con ngi c tip tay thin nhin khng?
Hai con mt ging ht hai ci ca tr sang hng xm, mm l mt
ch t on, mt cc u ngn, tt, vi hai l thng lm mi, mt l
mt ci g bn bt, v ton b nhng th hp li thnh v ci,
nhng k cng nh vy chc chn mt mnh thin nhin khng th
lm ni.
C iu ci c phi ng ngha vi hoan h khng?

368
Nu, trc mt anh h rong y, v ng l mt anh h rong, ngi
ta tiu tan mt ci cm gic vui v u tin, v nu quan st k
con ngi y, ngi ta khc nhn ra nguy du vt ca ngh thut.
Mt khun mt nh th khng th do ngu nhin, m phi do
mun.
Hon chnh n mc y khng th c trong thin nhin.
Con ngi khng lm c g cho v p ca mnh, nhng li c
th lm tt c trong v xu. T mt nt mt xu x[201] anh khng
th lm nn mt dng mt La m, nhng t mt ci mi Hy lp anh
c th lm thnh mt ci mi tt[202]. Ch cn ct xo chn mi v
lm tt hai cnh mi xung. Ting La tinh h lu thi Trung c
khng phi v c to nn ng t denasare. Guynpln ngy b
c ng c ch ngi ta chm lo n mc phi thay i b
mt cho n khng? Ti sao li khng? D ch nhm mc ch trin
lm v trc li.
C xt b ngoi, phi c nhng ngi mua bn tr con ti tnh ct
v b mt y. Dng nh hin nhin, mt khoa hc kh hiu, c
th lm huyn b so vi gii phu, cng nh khoa luyn an so vi
ha hc, ct xo m tht kia chc chn vo lc tui cn rt nh,
v c dng tm to nn b mt . Khoa hc y, c ti ct, khu
v buc, rch mm, phanh mi, li li, cng tai, tch cc phn
sn, lm hn lon lng my v hai m, lm rng c g m, xa
nha cc ng khu v cc vt so ly da v lp cc vt thng,
ng thi gi cho b mt lun lun trng thi hoc rng, v t

369
cng trnh iu khc c hiu qu v su sc y ny ra ci mt n
, tc l Guynpln.
Con ngi u c sinh ra nh vy.
Du sao th cng phi khm phc kt qu v Guynpln. Guynpln
l mt tng phm ca thng dnh cho bun phin con ngi,
Thng no? C th c mt Thng Ma Qu ging nh
Thng Cha Tri khng? Chng ti t cu hi m khng gii
p.
Guynpln l mt tn h ma ri. N cho cng chng xem mt n.
Khng hiu qu no c th so snh vi hiu qu ca n. Ch cn
cha b mt ra l n cha c bnh u ut tm thn. Nhng ngi
ang th tang cn trnh n v nu nhn thy n l ngng ngng v
buc phi ci mt cch khim nh. Mt hm c mt tn ao ph
n, Guynpln lm hn ph ci. Trng thy Guynpln l ngi
ta m bng, nghe n ct ting l ngi ta b ln ra t. N l i
cc ca bun phin. U su u ny, Guynpln u kia.
V vy, trong cc bi ch phin v ti cc ng t chng my lc n
ni ting l con ngi gm cht.
Chnh nh ci m Guynpln gy c ci. Th nhng n li
khng ci. Mt n ci, t tng n khng ci. B mt k d,
m tnh c hay mt ngh nghip ht sc qui n to nn cho
n, ci mt mnh. Guynpln khng tham d g vo c. V
ngoi khng tu thuc ni tm. Ci ci m n khng h ln
trn, ln m, ln lng my, ln ming , n khng th ct b ni.
Ngi ta vnh vin gn ci ci ln mt n. l ci ci t

370
ng, v cng cng li cng khng cng ni. Khng mt ai
trnh c ci nhch mp . Mm c hai li co dm hay ly,
l lc ci v lc ngp. Do hiu lc ca cuc phu thut b mt m
Guynpln phi chu c l t hi cn b, tt c cc b phn trn mt
n u gp phn vo ci nhch mp , ton b din mo ca n
u chu vo y nh mt ci bnh xe tp trung vo trc; tt c
mi cm xc ca n, bt lun th no, cng u tng thm, hay ni
ng hn, u lm r thm nt vui nhn ca b mt k d .
Mt thong ngc nhin, mt ni au kh, mt cn gin cht n,
mt cht cm thng, ch lm tng ci v ci nhn nh ca cc
c bp; gi c phi khc n cng vn ci v d Guynpln lm g,
mun g, ngh g, h n va ngng u ln l m ng, nu c
m ng , cng c ngay trc mt ci hnh nh ma qui,
ting ci nh sm n. Ta hy hnh dung mt ci u ca
Muy[203] vui v.
Tt c nhng g ang nm trong u c u tan tc trc bt ng
, v ngi ta c phi ci.
Ngh thut c xa vn gn ln mi nh cc rp ht Hy Lp mt ci
mt ti ci bng ng. B mt gi l Thn Hi kch. B mt
bng ng dng nh ci v gy ci nhng li trm ngm.
Tt c chuyn nhi chi dn n ch mt tr, tt c s chm bim
li dn n ch khn ngoan, u c c li v kt hp vi nhau
trn b mt ; tng s nhng lo u, nhng o mng tiu tan,
nhng chn chng v phin mun, c tnh ton trn ci trn
bnh thn v cho ta ci tng s bi t l s vui v: mt bn

371
nhch mp ln, pha nhn loi, v ch giu, mt bn, pha cc thn
linh, v bng b; mi ngi n i chiu ci mu mc chm bim
chua cht l tng vi bn th ma mai m mi ngi u c
trong lng mnh; v m ng, lun lun i mi xung quanh n
ci c nh , ngy ngt v khoan khoi trc v bt ng tang
tc ca n ci ngo mn. Ci mt n bun thm cng ca
nn hi kch c xa gn lp cho mt con ngi sng, hu nh c
th ni chnh l Guynpln. Ci u gm ghic ca vui ci
ngt ngho khng dt, Guynpln mang n trn c. i vi i vai
ca mt con ngi, ci ci bt dit l mt gnh nng khng
khip.
Ci ci mun thu. Chng ta hy ng vi nhau v hy gii
thch cho r. C theo li phi thin c nh nguyn gio, ci tuyt
i i lc cng nhng b, v chnh Cha tri cng c nhng
pht gin on. Chng ta hy ng vi nhau v mt ch. Chng
ta khng cng nhn c lc ch c th hon ton bt lc. Mi cuc
sng u nh mt bc th, m cu ti bt lm thay i . i vi
Guynpln, cu ti bt nh sau: c gng em ht ngh lc, tp trung
ton b ch , vi iu kin khng mt cm xc no lm n sao
nhng v lm chng s c gng bt ng, n c th ngn chn ci
nhch mp vnh vin trn mt n v c th ph ln mt mt th
khn trm bi t; lc y ngi ta khng ci trc mt n na m
ngi ta rung mnh.
C gng , cn ni r, hu nh Guynpln khng bao gi thc
hin v rt mt mi nhc nhi v cng thng khng sao chu ni.

372
V li ch cn nhng i mt t xc ng mt t l ci ci ,
thong mt trong giy lt khng sao cng ni nh mt t triu
lui, li ti hin trn mt; v xc ng, bt k xc ng no, cng d
di th v ci li cng mnh lit.
Khng k im hn ch ni trn, Guynpln c ci ci vnh vin.
Trng thy Guynpln, mi ngi u ci. Ci xong ngi ta
ngonh mt i. Nht l cc b th khip m. Con ngi y tht
khng khip. Ci ci ngt ngho nh mt khon cng phm phi
np; ngi ta vui v chu, nhng hu nh my mc. Sau khi n
ci ngui lnh, mt ph n khng th no chu ni v khng
th no nhn thng Guynpln.
Loi tr b mt qui g ra, Guynpln to cao, cn i nhanh nhn,
chng d dng t no. Thm mt du hiu na trong cc chuyn
phng on, rng Guynpln l mt sng to ca ngh thut hn
mt tc phm ca thin nhin. Guynpln c thn hnh p, hn
trc kia phi c b mt p. Lc sinh ra, n phi l mt a b
nh mi a khc. Ngi ta bo ton nguyn vn thn th v
ch sa sang b mt. Guynpln b ch tm ct v.
t ra y l iu c v hp l.
Ngi ta li cho n b rng. Rng cn ci.
u ngi cht vn gi c rng.
Vic m x trn mt n hn phi kinh khng lm.
N khng nh n vic , nhng nh th khng chng t rng n
khng b m x. Vic chm tr ca phu thut ch c th thnh
cng trn mt a tr cn b, do n t thc n nhng vic

373
xy n vi n, v c th d dng ng nhn mt thng tch l mt
d tt.
Ngoi ra t thi y, ta hy nh li, cc phng tin lm cho ngi
b m x ng thip v khng bit au c bit n ri. C iu
thi y ngi ta gi l php thut. Ngy nay ngi ta gi l gy
m.
Ngoi b mt , bn ngi nui Guynpln dy cho n nhng
th on ca nh th thao v lc s; cc khp xng ca n, c
kho lo un nn, v thch hp trong nhng li co gp tri chiu,
c luyn tp lm tr h v c th, nh bn l ca, c ng
mi chiu. Trong vic thch nghi vi ngh ma ri ca n,
khng c mt vic g b b qua.
Tc Guynpln c nhum mu nu vng vnh vin; b quyt m
ngy nay ngi ta tm c. Cc b nhan sc vn s dng n;
ci xa kia lm cho xu x th ngy nay c xem l tt lm
duyn. Guynpln c b tc mu vng. Li nhum tc , b ngoi
c v nh hy hoi, lm cho tc gi c sc thi ca len v s
thy ram rp. Ci m lm chm hung hung , nom ging bm th
hn tc ngi, ph kn mt ci s to sinh ra cha ng t
tng. Ci vic m x tm thng, ly mt v hi ha ca b
mt v lm o ln tt c m tht kia, li khng ng chm n
hp no. Gc mt ca Guynpln nom hng dng v ng ngc
nhin. Sau nt ci c mt tm hn cng bit m rng nh tt
c chng ta.

374
V li ci ci i vi Guynpln l c mt ti nng. N khng
th lm g nn ti nng m ch bit li dng. Nh ci ci n
lm n kim sng.
Guynpln - chc hn ngi ta nhn ra n - l thng b b b ri
vo mt chiu ng trn b bin Porlan, v c n nhn trong
mt chic lu ti tn lu ng Umt.

2. A

Thng b by gi l mt ngi ln. Mi lm nm tri qua.

Nm y l nm 1705. Guynpln sp hai mi lm tui.
Uycxuyt gi hai a b vi ng. Th l thnh mt nhm
ngi nay y mai .
Uycxuyt v m u gi ri. Uycxuyt hon ton hi. Lng
con si ang chuyn sang mu xm. Tui si khng c n nh
nh tui ch. Theo Mlanh, c nhng con si sng n tm mi
tui, trong s c ging Cupara nh, Cavioe vorus, v ging si
hng, canis nubilus ca Say.
Con b bt c trn xc ngi n b cht gi y l mt c gi
mi su tui xanh xao vi mi tc nu, gy g mnh khnh, gn
nh run ry v qu yu ui, khin cho ngi khc khng dm
chm vo, xinh p tuyt vi, i mt y nh sng, m.
Ci m ng bt hnh qut ng ngi n b n my vi a con
trong tuyt lm mt cng i vic.
N git cht ngi m v lm m a con.

375
M vnh vin lm t lit con ngi ca chu b, nay cng
thnh mt ngi n b. Trn khun mt ca n, ni m nh sng
khng h xuyn qua, hai kho mi bun b tr xung biu th nim
tht vng ng cay chua xt. i mt, to v sng, c ci nt k l
l i vi c th tt, nhng i vi ngi khc th li long lanh.
l nhng ngn uc sng b mt ch soi chiu bn ngoi.
C ban pht nh sng m bn thn li khng c nh sng. i mt
bin mt y lun lun chi ngi. C b t nhn ca bng ti kia
lm bng sng ci ni tm ti c ang sng. T tn cng ci u
minh nan tr ca c, t sau bc tng en gi l m lo, c pht
to ra mt th ho quang. C khng trng thy mt tri bn ngoi,
nhng mi ngi li nhn thy trong c c mt tm hn.
V nhn bt ng ca c c ci g chm ch ca thn tin.
C l tri m, v t trong bng ti v phng bin i kt
quyn vi chnh c, c bc ra nh mt thin th.
Uycxuyt, con ngi cung sinh tn La tinh, t tn cho c l
a (n thn). ng cng c tham kho s qua kin con si, ng
ni vi n:
- My tng trng con ngi, tao tng trng con vt; chng mnh
l h gii con b ny s tng trng cho thng gii. By nhiu
yu hn l sc mnh ton nng dy. Bng cch tt c v tr,
nhn loi sc vt, thn thnh, s trong lu chng ta
Con si khng phn i g.
V th l c b bt c mang tn a.

376
Cn Guynpln, Uycxuyt khng phi mt cng pht minh ra cho
n mt ci tn. Ngay sng hm ng nhn thy vic thay i din
mo ca thng b v cnh m lo ca con b, ng hi:
- Thng kia, my tn g?
Thng b tr li:
- Ngi ta gi chu l Guynpln.
- Guynpln cng c i - Uycxuyt ni.
a ph vi Guynpln trong cc bui trnh din ca n.
Nu au kh ca con ngi c th tm tt c th n c tm
tt bng Guynpln v a. Dng nh chng sinh ra mi a
trong mt ca mt a; Guynpln trong khng khip, a trong
en ti.
Kip sng ca chng c lm bng nhng loi ti tm khc nhau,
ly t hai mt gh gm ca cuc di. Ti tm , a cha ng
trong tm, cn Guynpln li mang trn ngi. Trong a c ma,
trong Guynpln c qu. a sng trong su mun, cn Guynpln
trong mt cnh ti t hn. Nh sng mt, Guynpln c kh nng
rt au lng m a m lo khng c ni, l s so snh vi ngi
khc. Th m, trong mt hon cnh nh hon cnh ca Guynpln,
c cho l n tm bit thi, cng t so snh cng khng sao hiu
thu. Cng c c, nh a, mt i mt m, khng nhn thy
th gian, l mt nim au xt tt cng, tuy c km ni au kh;
chnh mnh li c iu b n ca mnh; cng cm thy thiu vng
mt ci g , v ci li chnh l bn thn; nhn thy v tr m
li khng thy bn thn. a c mt tm khn trm l m ti, cn

377
Guynpln li eo mt ci mt n l b mt ca n. iu rt kh
din t.
Guynpln b che kn bng chnh da tht ca n. Mt n nh th
no, n khng bit. B mt ca n mi mi tan bin. Ngi ta
t ln n mt ci n gi to. Mt n l mt ci g bin mt.
u n vn sng ng nhng mt n cht ri. N khng nh
c bao gi nhn thy mt mnh. Loi ngi, i vi a cng nh
i vi Guynpln, l mt s kin bn ngoi; c hai u xa cch n;
a c n, Guynpln cng c n; cnh l loi ca a mang tnh
cht tang tc, c chng nhn thy g, cnh l loi ca li rng rn, n
nhn thy tt c. i vi a, to ha khng vt qu thnh gic v
xc gic; thc ti rt hn ch, c gii hn, ngn ngi, tan bin
trong giy pht; c khng c v bin no khc ngoi bng ti. i
vi Guynpln, sng, tc l mi mi nhn thy m ng trc mt
v ngoi bn thn. a l ngi b nh sng t b; Guynpln l
k b loi tr ra khi cuc sng. ng th, chng l hai linh hn
tuyt vng. Chng ang ng chn tn cng c th t c ca
tai ho. Guynpln cng nh a. Mt ngi quan st no nhn thy
chng, th sau pht m mng hn phi cm thy thng tm v
hn. Cn thiu iu g chng khng phi chu ng? Mt quyt
nh tai ho r rng ang nng trn hai con ngi , v xung
quanh hai k khng h lm g nn ti, cha bao gi nh mnh li
kho xoay chuyn hn, bin s kip thnh hnh h v cuc sng
thnh a ngc.
Hai a ang sng trong mt cnh thin ng.

378
Chng ang yu nhau.
Guynpln tn th a. a sng bi Guynpln v bo vi n:
- i anh p qu!

3. OCULOS NON HABET ET VIDET[204]

Trn trn gian ch c mt ngi n b nhn thy Guynpln. l

c gi m kia.
Nhng vic Guynpln lm cho c, c bit c nh c
Uycxuyt, ngi nghe Guynpln k li cuc hnh trnh vt v t
Porlan n Umot, v nhng gi pht sp cht xen ln vi cnh b
b ri ca mnh. C c bit l, hi c cn b t, ang lc thoi
thp trn ngi m tt th, mm vn b mt xc cht, c mt
ngi ch nhn hn c mt cht nht c c; ngi b loi
tr v nh b chn vi trong cnh rung ry ti tm ca mi ngi,
nghe ting khc ca c. C c bit rng trong khi thin h
u ic vi ngi y th ngi y khng ic vi c; rng thng
b y, c lp, yu ui, b rung b, khng ni nng ta di trn
gian ny, tht thu trong sa mc, kit qu v mt mi r ri,
nhn t i bn tay ca m ti ci gnh nng, mt a b khc;
rng n, khng c cht g mong ch trong cuc chia phn ti
tm gi l s phn, n m nhn mt s phn khc; bn thn
xc x, lo s v nguy khn, n nguyn lm cu tinh; trong khi
ca tri ng cht n m rng tri tim ca n; tuyt vng, n
cu gip; bn thn khng nh khng ca, n thnh chn nng

379
thn, n nhn lm m v v nui; bn thn b v trn i, n
p li s ht hi bng vic nhn nui mt ngi khc; trong cnh
ti tm n nu gng sng nh vy. C c bit rng, khng
thy mnh kh nng tru, thng b cn vui lng nhn thm ni
khn cng ca mt k khc; rng trn tri t hnh nh khng c
mt t g cho n, n tm thy nhim v rng ni m mi ngi
hn phi do d th n vn bc ti; rng ni mi ngi hn phi
li bc th n ng tr; rng n th tay vo ca m v ko
ra c c l a. C c bit rng bn thn gn nh trn tri,
thng b nhng cho c manh o rch ca n v thy c rt; bn
thn i kht, n ngh n vic cho c n cho c ung; v c,
thng b chin u chng li thn cht, di mi hnh thc,
di hnh thc tri ng gi tuyt, di hnh thc c n, s hi,
di hnh thc rt run, i kht, cung phong. C c bit rng v
c, v a, m ch khng l mi tui y chin u vi cnh
bao la ca m ti. C c bit ch lm nhng vic t hi
cn b, v by gi, thnh ngi ln, khi c yu hn chnh ch l
sc mnh, khi c ngho kh, chnh ch l ti sn, khi c m au,
chnh ch l thy thuc, v khi c m la chnh ch l i mt ca
c. Qua nhng cnh en ti dy c xa l m c t cm thy buc
phi ng xa, c nhn thy r s tn tm lng qun mnh ,
c dng cm . Tnh cht anh hng, trong lnh vc v hnh, vn
c mt ng vin bao quanh. C nhn thy ng vin cao qu
; trong cnh tru tng khng th din t ni ca t tng m
mt tri khng h soi ri ti, c vn nhn thy ng nt b mt

380
ca c hnh. Xung quanh nhng vt ti tm chuyn ng , cm
gic duy nht m thc ti gi cho c trong cnh khc khoi, lo u
ca con ngi b ng lun lun ch n tai ho bt thn xy n,
trong ci cm gic khng c bo v, vn l ton b cuc i ca
ngi m, c nghim thy trn u c c Guynpln, mt Guynpln
khng khi no lnh lng, khng bao gi vng mt, khng bao gi
m nht, mt Guynpln tru mn, hay gip v hin du; a xc
ng v tin tng v bit n; ni lo lng c vng tin ca a
dn n nim say sa ngy ngt, v bng i mt y tm ti ca
mnh, t di vc thm ca mnh nhn ln nh tri, c chim
ngng tm lng nhn hu , mt th nh sng thm thm.
Trong l tng, lng nhn i l mt tri; v Guynpln ang lm
a lo mt.
i vi qun chng, c nhiu u qu nn khng c c mt t
tng, v nhiu mt qu nn khng c c mt ci nhn, i vi
qun chng, bn thn l din tch ch quen dng li trn b mt,
Guynpln l mt thng h, mt tn xic rong, hn km th vt mt
t. Qun chng ch bit c b mt.
i vi a, Guynpln l ng cu tinh nht c c t trong
m a v a c ra ngoi, l ngi an i lm cho c thy cuc i
ng sng, l ngi gii phng m c cm thy bn tay nm trong
tay c gia chn m cung ny tc l gia cnh m lo. Guynpln
l anh, l bn, l k dn ng, l ng loi trn tri, l ngi
chng c cnh, sng ngi, v ni qun chng nhn thy con qui
vt th c li nhn thy thng ng thin thn.

381
L v a m, thy c tm hn.

4. XNG I VA LA.

Uycxuyt, trit gia, hiu rt r. ng tn thnh tnh cm say m

ca a. ng ni:
- Ngi m nhn thy ci v hnh. Lng tm l th gic.
ng nhn Guynpln v lm bm trong ming.
- Na qui vt nhng li na thn linh.
V pha mnh, Guynpln say sa v a. C con mt v hnh l
tm linh, v con mt hu hnh l con ngi.
Chnh bng con mt hu hnh Guynpln nhn thy c.
a hoa mt v l tng, Guynpln hoa mt v thc t, Guynpln
khng xu, n ch khng khip; trc mt, n c ci tng phn
ca n. Guynpln d s bao nhiu, th a du dng by nhiu. N
l rng rn, c l duyn dng, a c nt m mng. C nh mt
gic mng mi chm thnh hnh. Trong tt c con ngi c, trong
th cht l lt nh gi thong, trong thn hnh thanh t mm mi
lo u nh lau sy, trong i vai c l c cnh m ta khng nhn
thy, trong nhng ng nt trn trnh kn o ca hnh dng biu
l gii tnh, nhng cho tm hn hn l cho xc cm, trong nc da
trng ngn nh trong sut, trong dng v trang nghim bnh tnh
khp kn nh thn linh trc ci tc. trong nt th ngy thing
ling ca n ci. a c mt cht g du dng gn gi vi thin
thn, v lc ny a ang n tui dy th.
Guynpln, nh chng ti ni, t so snh v so snh a.

382
Cuc sng ca n, nh hin nay, l kt qu ca hai s la chn
cha tng c. y l giao im ca hai tia sng t di v t trn,
ca tia sng en v tia sng trng. Mt ming bnh vn c th
c hai ci m cng m mt lc, ci m c v ci m thin, ci
ny cn, ci kia hn. Guynpln l cht bnh vn y, mt con b
nh va au kh va c vut ve. Guynpln l sn phm ca mt
nh mnh phc tp v thm mt s cu tr.
Tai ho t ngn tay ln ngi n, v hnh phc cng th. Hai
vn mnh cc oan hp thnh s kip k l ca n. N va b khai
tr ra khi gio phi va c ban pht phc lnh. N l k b
nguyn ra c cha n chn. N l ai? N khng bit. Khi t
nhn, n li trng thy mt ngi xa l. Nhng ngi xa l y qui
g qu. Guynpln sng trong mt trng thi b mt u, c mt b
mt khng phi l mnh. B mt y tht khng khip, khng khip
n ni li gy thch th. N lm ngi i s hi qu n ni li
gy ra ting ci.
N khi hi mt cch gh rn. l b mt ngi b dm trong
mt hnh u sc vt. Mt ln sng nhn nh trn ngp tt c.
Cha ban gi b mt ngi li che khut con ngi hon ton n
nh vy, cha bao gi nt nhc chi li hon chnh hn th, cha
bao gi trong mt cn c mng li thy nhn nh mt hnh nh
phc ho gm ghic hn, cha bao gi tt c nhng g c th lm
cho n b gh tm li c kt hp gh tm hn trong mt ngi
n ng; tri tim bt hnh, b ci mt y che y v vu co, dng

383
nh mi mi b y o vo cnh c n di gng mt y nh
di mt np m.
Th nhng khng! Ni m lng c c xa l kit sc th, n
phin mnh, lng nhn hu v hnh li n lc.
Trong con ngi ng thng b ging phm thnh lnh c
nng dy, bn cnh nhng g xua y, lng nhn hu li t ci c
sc thu ht; trong him ngho, n t thi nam chm, n khin mt
tm hn giang cnh bay n vi con ngi b b ri y, n giao
cho b cu an t k b st nh, v n bt sc p phi tn th d
dng.
Mun c nh th, ngi con gi p phi khng nhn thy anh
chng d dng. t hnh phc ny phi c tai ho kia.
Thng bt a phi m lo.
Guynpln m h t cm thy mnh l i tng ca mt s n ti.
Ti sao li c chuyn ngc i? N khng hiu thu. Ti sao li
phi chuc ti? N khng hiu thu. Mt vng ho quang n
che ln vt nhc ca n: l tt c nhng g n bit c. Khi
Guynpln n tui hiu bit, Uycxuyt c cho n nghe v gii
thch bi De denasatis ca tin s Conquext, v trong mt cun
sch kh to khc, Hung Plagon, on nares habens nutilas[205]
nhng Uycxuyt khn ngoan khng t "gi thuyt" v khng
kt lun g c. C th c nhng c on, kh nng mt vic bo
hnh khi Guynpln cn th u cng cm thy c; nhng i vi
Guynpln ch c mt iu hin nhin l kt qu. S kip ca n l
phi sng vi mt vt so. Ti sao li vt so y? Khng c tr li,

384
im lng v c n xung quanh Guynpln. Tt c u ln trn trc
nhng iu phng on c th gn vo ci thc t bi t kia, v tr
s vic khng khip ra, khng c g chc chn ht. Trong cnh
bun phin y, a xen vo; mt s xen nhp thn thnh gia
Guynpln v tht vng. Cm ng v nh c si m, n n
nhn lng khoan hu ca c gi du hin v b mt gh tm ca
n; s ngc nhin ca thin ng lm xc ng b mt khc kh
ca n; c to ra gy hi hng, n hng bit l phi thng l
c nh sng ngng m v tn th trong l tng; l qui vt n
cm thy c mt ngi sao chim ngng.
Guynpln v a l i uyn ng v hai tri tim y rung cm y
rt mc yu qu nhau. Mt t m, hai cnh chim non, l cu
chuyn ca chng. Chng i vo quy lut chung ca vn vt l
lm p lng nhau, tm kim nhau v gp c nhau.
Thnh th cm hn nhm lm. Nhng k hnh h Guynpln, d
chng l ai, quyt tm b n, d t u n, u bn sai ch c.
nh to nn mt k tht vng th li c mt con ngi sung
sng. Ngi ta gn ghp n ngay t u cho mt vt thng va
khi.
Ngi ta mun cho mt su thm an i n. Gng km ao ph
du dng bin thnh bn tay ph n, Guynpln tht khng khip,
khng khip mt cch nhn to, khng khip v bn tay con ngi;
ngi ta ao c c lp n mi mi, thot tin tch n khi gia nh
nu n c gia nh, sau tch khi nhn loi; t mt em b,
ngi ta bin n thnh vt iu tn. Nhng vt iu tn thin

385
nhin thu hi nh vn thu hi mi vt iu tn; kip c n kia,
thin nhin an i nh vn an i mi kip c n; thin nhin
thng cu vt tt c nhng g b ht hi; ni m mi th u
thiu thn, thin nhin li mt ln na t hin mnh mt cch trn
vn; thin nhin li m hoa ny lc trn mi nt; thin nhin
c cy trng xun cho gch v tnh yu cho con ngi.
Lng ho hip su rng ca bng ti.

5. MU XANH TRONG MU EN.

C nh th hai con ngi bt hnh sng da vo nhau, a c

che ch, Guynpln c ng thun.
C b m ci c anh chng ci ct. C gi tt nguyn c chng trai
d dng.
Hai cnh go ba y kt duyn vi nhau. Mt lng bit n khn t
tot ln t hai cnh tuyt vng. Chng cm n.
Cm n ai?
Bao la tm ti.
Cm n pha trc mt mnh, th l . Lng bit n c cnh v
bay n ch phi bay. Li cu nguyn ca bn bit nhiu hn bn.
Bit bao ngi tng mnh khn cu Giuypite[206] nhng chnh
cu khn Gihva[207]! Bit bao ngi tin tng vo ba ch li
c v bin lng nghe! Bit bao ngi theo ch ngha v thn
khng nhn thy rng, ch mt vic n hin lnh v bun ru, h
cng cu nguyn Cha ri!

386
Guynpln v a bit n. Chuyn d hnh xem nh b khai tr.
Cnh m la xem nh vc thm. Vic khai tr c chp nhn:
vc thm c th c.
Guynpln thy s xung pha mnh, gia nh sng chan ho, trong
mt kiu an bi ca s phn ging nh vin cnh trong m, mt
ng my trng p mang hnh dng mt ngi n b, mt o nh
sng ngi trong c mt tri tim, v hnh bng y, hu nh my
khi nhng li l n b, gh cht ly n, o nh y m hn n, tri
tim y rt bng lng n; c yu, Guynpln khng d dng na;
mt o hng i ly mt con su, v cm thy trong su c cnh
bm thn; Guynpln, k b ht hi, li c quyn la chn.
C c th mnh cn, tt c vn l y.
Guynpln c c th n cn. a cng t c iu c tha thit.
Tnh cht hn h ca con ngi bin dng, c gim nh v nh
thng hoa, gin n thnh say sa, m ui, tin tng; v trong
m ti mt bn tay cha ra trc s do d ti tm ca c gi m.
l s dung hp ca hai cnh tuyt vng trong l tng, cnh
ny hp dn cnh kia. Hai sc loi tr dung np nhau. Hai thiu st
phi hp vi nhau b sung cho nhau. Chng bm vo nhau bng
mt chng thiu.
Mt ngho nn ca bn ny li l mt giu c ca bn kia. Nu a
khng m, liu c c chn Guynpln khng? Nu Guynpln khng
b thay i b mt, liu n c thch a khng? C th c gi cng
s khng yu anh chng d dng hn anh ny thch c tn tt. i
vi a, cn hnh phc no hn hnh nh Guynpln gm ghic!

387
i vi Guynpln cn may mn no hn vic a m lo! Ngoi
s an bi ca Thng , khng th c c chng n. Mt i hi
qua li k diu, nm trong chn tn cng tnh yu ca chng.
Guynpln cu a, a cu Guynpln. Ch gp g ca ti ho li
l ni gn b keo sn. Vng tay m cht ca nhng k ang chm
m trong vc su. Khng g thm thit hn, khng g so snh kp,
khng g tuyt diu bng.
Guynpln c mt suy ngh:
- Khng c nng ta s ra sao?
a c mt suy ngh:
- Khng c anh y, ta s ra sao?
Hai cuc sng tha hng kia dn n mt t quc, hai nh mnh
nan y y, vt so ca Guynpln, tt m ca a, chp ni vo nhau
trong nim mn nguyn.
Chng t thy y cho nhau ri. Ngoi bn thn, chng khng
m c n mt iu g khc; chuyn tr vi nhau l hoan lc, n
gn nhau l dim phc tuyt vi; c trc cm thy nhau mi, chng
i n ch cng xy dng mt c m, cng suy t chung mt t
tng.
Mi khi Guynpln ct bc, a tng nh nghe ting chn thn.
Chng ngi st vo nhau trong mt cnh chp chn ca v tr trn
ngp hng thm, nh sng, ting nhc, y mng vng v cng
trnh kin trc rc r: chng thuc s hu ca nhau, chng bit
chng mi mi bn nhau, cng hng mt nim vui, cng chung

388
mt ngy ngt m khng g l lng nh vic hai k o y p
xy mt cnh thin ng trn ci trn gian.
Chng sung sng khng sao t sit.
Vi a ngc ca mnh, chng to nn cnh tri xanh; i tnh
yu, l sc mnh ca ngi!
a nghe ting Guynpln ci. Guynpln nhn thy a chm
chm.
Th l dim phc l tng tm c. Nim vui hon chnh ca
cuc sng thc hin, bi tnh b mt ca hnh phc gii xong.
V do ai? Do hai k cng kh.
i vi Guynpln, a l cnh chi la rc r. i vi a,
Guynpln l s c mt.
S hin din, iu huyn b su xa tn ci v hnh ln lm thn
thnh, v t ny sinh ra iu huyn b khc l lng tin cy.
Trong cc tn gio ch c diu l khng th phn tch ni.
Nhng im khng phn tch ni y ri. Ngi ta khng nhn
thy nhn vt mnh mng cn thit; ngi ta cm thy n.
Guynpln l tn gio ca a.
i khi, ngy ngt v yu ng, c qu xung trc mt
Guynpln, nh mt tng ni xinh p tn chim mt con qu gi
n hn h. Cc bn hy hnh dung vc thm, gia vc thm c
mt c o nh sng, trn c o y hai con ngi ngoi cuc sng
kia lm cho nhau la mt.
Khng c s trong sng no trong sng ni nhng tnh yu . a
khng bit th no l hn, mc du c l c cng ao c c hn;

389
v cnh m lo, nht l ca mt ngi n b, c nhng c m
ca n v mc du run ry trc nhng giy pht gn gi ca xa l,
vn khng ch ght tt c chng. Cn i vi Guynpln, tui thanh
nin phi phi khin n trm t; cng cm thy lng mnh say
m, n cng rt r; l ra n c can m dm tt c vi c bn
ng t thu u th, vi c gi khng h bit ti li cng nh nh
sng l g, vi c gi m ch thy c mt vic, l mnh tn th
Guynpln. Nhng gi c c ban cho n mt cht g th n li ngh
th l n ly cp; n c nhn nhc vi mt ni u hoi tho mn
c yu mt cch thn tin, v thc v s d dng ca n
chuyn thnh mt ni thn thng cao c.
Hai con ngi hnh phc sng trong l tng. chng l
i v chng Ngu xa cch nh cc tinh cu.
Trong ci tri xanh, chng trao i ci kh m dng su sc trong
v bin vn l sc ht v trn ci trn vn l gii tnh. Chng ban
cho nhau nhng ci hn linh hn.
Chng lun lun sng chung vi nhau. Ngoi cnh sng bn nhau,
chng khng bit c cch no khc. Tui tr ca a trng hp vi
tui trng thnh ca Guynpln. Chng ln ln bn cnh nhau.
Rt lu chng ng chung mt ging, v ci lu khng phi l
mt phng ng rng. Chng nm trn chic thng g, Uycxuyt
trn mt sn; cch sp xp trong nh nh vy. Ri mt hm, a
vn cn b, Guynpln bng t thy mnh ln ln, v e thn bt
u t pha chng trai. N ni vi Uycxuyt: con cng mun
ng t.

390
V ti ti n nm cnh ng gi, trn tm da gu. Th l a khc
lc. C b i hi ngi bn ging. Nhng Guynpln thy ngi
ngng v n bt u yu, c khng khng mt mc. T y n bt
u ng sn vi Uycxuyt. Ma h, nhng m trng sao, n ng
ngoi tri vi m. a mi ba tui m vn cha chu
nhng b. Thng thng c ti n c li bo:
- Guynpln, li nm cnh em i; c th em mi ng c.
Tui th cn c ngi nm cnh mi chu ng. Con ngi thch
c s trn trung khi t thy mnh trn trung; v vy c khng
bit th no l trn trung. S ngy th ca Arcai tayti. a tr
di khin cho Guynpln tr thnh tn nhn. Gn n tui dy th,
i khi a ngi chi mi tc di trn ging, chic o lt tr trng
ca c bng tut xung lng chng, l pho tng n b mi
phc, v mt s khi m h ca va; c gi Guynpln li
Guynpln mt, nhn xung t, khng bit lm th no trc
tm thn hn nhin kia, ch p ng, ngonh mt i, s hi, ri bc
vi; anh chng aphai ca u minh chy trn trc nng Cl ca
bng ti.
y l bn tnh ca ny n trong mt tn bi kch.
Uycxuyt bo vi chng:
- cc sc! C yu nhau i.

6. UYCXUYT GIO VIN, V UYCXUYT GIM H.

Uycxuyt ni thm:

391
- Ri mt ngy kia ta s cho chng mt v. Ta s bt chng n ly
nhau.
Uycxuyt dy cho Guynpln l thuyt v tnh yu.
ng ni vi n:
- Tnh yu, con c bit Cha lng thnh thp chy ngn la y th
no khng? Cha ngi n b ng di, qu s ng gia;
ngi n ng n trn con qu.
Mt que dim, ngha l mt ci a mt, th l c ba u bc la.
- Khng cn phi a mt - ngh n a, Guynpln tr li.
Uycxuyt p li:
- D dn! Tm hn c cn phi mt mi nhn c nhau u?
i khi Uycxuyt l ngi tt bng. Lm lc, say m a n mc
r, Guynpln ln trnh Uycxuyt nh ln trnh mt nhn chng.
C hm Uycxuyt bo n:
- Thi i? Vic g m ngng. Trong tnh yu g trng bao gi
cng d mt ra c.
- Nhng i bng vn ln trn - Guynpln tr li.
Nhiu lc khc, Uycxuyt li ni mt mnh:
- Cng nn thc gy vo bnh xe Xitr[208]. Chng yu nhau qu.
Nh vy c th c hi. Phi phng ho hon. Phi tit ch
nhng tri tim ny mi c.
V Uycxuyt phi dng n nhng li cnh co loi di y,
ni vi Guynpln khi a ng, v ni vi a khi Guynpln
ngonh lng li:

392
- a, con khng nn qun qut Guynpln qu. Sng trong ngi
khc nguy him lm. ch k l mt ci r vng chc ca hnh
phc. n ng l ging lun lun tut khi tay n b. Vi li
Guynpln cui cng c th ri vo ch t kiu t mn. N thnh
cng rc r qu. Con khng th hnh dung ni thnh cng ca n
u!
- Guynpln ny, ci g mt cn i u chng ra g u. Mt bn
xu qu th, mt bn p v chng, iu y ta cn phi suy ngh.
Con i, con nn dp bt la lng ca con li. Khng nn say m
a qu. Con tng con sinh ra l dnh cho n tht sao? Con c
th cn nhc s d dng ca con vi v hon m ca n xem. Con
hy hnh hy nhn qung cch gia con vi n. a c y tt
c! Da trng lm sao, tc p lm sao, i mi nh du chn, li
thm i chn! V i bn tay na. Hai vai trn ln tuyt vi, nt
mt thanh cao, mi bc i nh ho quang to sng. Li thm
ging ni trm trm vi m thanh ngt ngo duyn dng! Vi tt
c nhng th y, li phi suy ngh y l mt ngi n b! N
u phi ngu ngc n th khi l thin thn. y l sc p
tuyt i. Con phi t ni vi mnh tt c nhng iu y du bt
la tnh i.
V vy a v Guynpln cng yu qu nhau hn, Uycxuyt ngc
nhin v tht bi ca mnh, gn nh mt ngi no ni:
- L tht, mnh ht du vo la m khng n thua, mnh khng
dp tt c la.

393
Dp tt mi tnh y, hay km th na, lm cho n ngui tn, liu
ng c mun th khng? Chc chn l khng. Gi c thnh cng
th ng lm to. Tht ra, mi tnh kia, i vi chng l la hng,
i vi ng l sc nng, lm ng say m thch th.
Nhng, ci m ta a thch, cng phi tru gho n t cht. Li tru
gho y, ngi i gi l s khn ngoan.
i vi Guynpln v a. Uycxuyt gn nh l b l m. Va th
thm, ng v dy bo chng; va qut mng ng va chm sc
nui dng chng. Vic nhn con nui ny lm cho ci lu lu
ng nng thm, buc ng phi thng xuyn hn buc mnh vo
xe cng vi m ko.
Chng ta cn phi ni r rng, sau my nm u th Guynpln
gn ln v Uycxuyt gi yu qu, n lt Guynpln phi ko
Uycxuyt.
Thy Guynpln ln ln, Uycxuyt ly t vi v s d dng ca n
v ni vi n:
- Ngi ta lm nn hnh phc ca con.
Ci gia nh y, mt ng gi, hai a b v mt con si trn bc
ng nay y mai , hp thnh mt nhm ngi ngy cng
gn b mt thit.
Cuc sng lang thang khng ngn tr vic gio dc. Lang thang
thc y trng thnh, Uycxuyt ni vy. V r rng Guynpln
c to ra "lm tr cc ch phin".
Uycxuyt o to n thnh mt tn ma ri, v trong tn ma
ri ny ng ht lng truyn dy khoa hc v khn ngoan. ng

394
trc v mt khng khip ca Guynpln. Uycxuyt lm bm: n
c bt u kho qu. Bi vy ng hon thin n bng mi
th trang tr ca trit hc v kin thc.
ng thng nhc nh Guynpln:
- Con phi tr thnh mt trit gia. Khn ngoan th khng ai ng
c n mnh. Con c xem b y ny, b khng bao gi khc
c. y l sc mnh ca s khn ngoan ca b. Con tng nu b
mun khc, b khng c dp no sao?
Trong nhng ln c thoi m con si nghe c, Uycxuyt
thng ni:
- Ta y dy cho Guynpln th, k c ch La tinh, cn i vi
a th chng c g, k c m nhc.
ng dy cho hai a ht. Bn thn ng rt gii thi ng r, mt
th so nh thi by gi.
ng thi ng r nghe rt hay, cng nh khi ng chi n xiphni,
mt th n quay ca hnh kht, m k s ca Bectrng
Duyghexclanh gi l "nhc c n my", v c xem nh im
xut pht ca ha khc. Nhng th nhc c y thng thu ht qun
chng, Uycxuyt a ci xiphni ca mnh cho m ng xem v
ni:
- Ting La tinh gi n l organistrum.
ng dy cho a v Guynpln ht theo phng php ca orph
v Egit Binsoa. Nhiu ln ng phi ct ngang bi hc tht ln
li sng khoi sau y: orph, nhc s Hy lp! Binsoa, nhc s
Picardi!

395
Nn gio dc chu o tuy c phc tp nhng vn khng lm cho
i tr bn rn n mc sao nhng vic tn th nhau. Chng
khn ln, ho ln tri tim, nh hai cy non, trng bn nhau, ho ln
l cnh khi tr thnh i th.
- Cng khng sao - Uycxuyt lm rm - ta s cho chng ly nhau.
V ng li cu nhu mt mnh:
- Chng lm ry ta vi chuyn yu ng ca chng qu Qu kh,
hay t ra t cht qu kh m chng c c, i vi Guynpln v
a cng nh khng. Chng ch bit c nhng g Uycxuyt ni
cho chng nghe.
Chng gi Uycxuyt l "B".
Guynpln ch nh li qung i th u nh mt by ma qu lt
qua trn chic ni ca mnh. N c cm gic nh b ch p trong
bng ti bi nhng bn chn d dng. Do c hay v tnh? N
khng r. iu n nh r rng v trong tng chi tit nh l cu
chuyn bi t b ri n. Vic tm thy a i vi n bin ci
m hi hng y thnh mt ngy rc r ng ghi nh.
Cn hn c tr nh ca Guynpln, tr nh ca a nh trn my.
B nh qu nn mi vic u tiu tan.
C nh n m nh mt ci g gi lnh. C c nhn thy mt tri
khng? C th l c. C c a tr c mnh vo su trong ch tan
bin pha sau c. Mt tri ? N l ci g? C nh n mt vt g
sng ngi v m p m Guynpln thay th.
Hai a th thm vi nhau nhiu chuyn. Chc chn vic th th
vi nhau l iu quan trng nht trn trn. a bo vi Guynpln:

396
- Khi anh ct ting ni, y chnh l nh sng.
Mt hm, qua ng tay o voan, Guynpln trng thy cnh tay ca
a; khng dng c, n lin lt nh i mi trn ci hnh bng
trong sut y. Ming d hnh, hn ln l tng. a cm thy
m ngy ngt. C ng mt. Ci hn y ca con qui vt lm
bng sng nh bnh minh trn vng trn p y m ti. Trong
khi Guynpln th di vi mt ni hi hng, v va lc c o
a h ra, n khng th khng nhn nhng ng nt trng ngn l
r qua cnh ca thin thai.
a vn ngay ng tay o ln, va cha cho Guynpln cnh tay trn
ca mnh va ni:
- Anh hn na i?
Guynpln vi vng chy trn tm cch thot thn.
Hm sau tr chi li ti din vi cht t ci bin. Sa ng ca thn
linh trong vc thm m m ca tnh i.
y l nhng vic khin cha t bi, vi t cch trit gia nhiu tui,
phi mm ci.

7. MA LA DY BI SNG SUT.

i khi Guynpln cng t trch mng mnh. N xem hnh phc

ca n nh mt tnh th kh x. N ngh rng cho mt ngi
n b khng trng thy mnh yu mnh, l nh la ngi y.
Nng s ni sao nu i mt ca nng t nhin m sng? iu
quyn r nng s lm nng hi hng bit my! Nng s li bc
nh th no trc ngi yu khng khip!

397
Nng s ht ln nh th no! Nng s bt mt li nh th no?
Nng s chy trn nh th no! Mt tm trng ngi ngng au kh
c ngy m dn vt Guynpln. N t bo mnh l qui vt th
khng c quyn c yu ng. Giao long m li c tinh cu
sng bi, n c bn phn phi soi sng v sao m qung kia.
C ln n bo a:
- Em nn bit l anh rt xu.
- Em bit anh cao thng - c tr li.
N li ni:
- Khi em nghe thin h ci, l h ci anh, v anh gh tm
lm.
- Em yu anh - a bo n.
Im lng mt lc, c tip thm:
- Em ang trong ci cht, anh a em tr v ci sng. Anh
ng tc l cnh tri ngay bn cnh em.
- Anh hy a bn tay anh cho em, em dc chm vo Cha!
Bn tay chng tm nhau, cng sit cht, v chng khng ni g vi
nhau na, im lng, lng trn ngp yu ng.
Uycxuyt cu knh nghe ht. Hm sau lc c ba ngi, ng
ni:
- Vi li a cng xu thi. Cu ni chng t kt qu g ht. a
v Guynpln khng nghe. Lc no cng chm ch vo nhau, t khi
chng nhn thy nhng li cm thn ca Uycxuyt.
ng thm thu m chng c g.

398
Tuy vy ln ny thi thn trng ca Uycxuyt khi ng ni "a
cng xu" cho thy con ngi thng thi ny c mt hiu bit no
y v ph n. Chc chn Uycxuyt ngay tht phm mt iu
di dt. Vi mt ph n no khc, v vi bt c mt c gi m lo
no khc a: m ni hai ting "Ti xu" l c th nguy him y!
M v phi lng l hai ln m qung. Trong hon cnh y, con
ngi thng c nhng gic mng; o tng l bnh n ca mng;
ct o tng khi tnh yu tc l ly mt thc n ca tnh yu. Tt
c nhng g bng bt u c tc dng trong s hnh thnh tnh yu;
s khen ngi c th cht cng nh lng cm phc tinh thn. V li
khng bao gi nn ni vi n b mt li kh hiu. H hay ngh
ngi vn v vo . V thng h ngh sai. iu b n trong m
mng hay gy tc hi.
Rung ng ca mt li ni bung ra lm tan r nhng g khng
kht. i khi khng hiu do u, v mt li ni bng qu v tnh
chm phi, mt tri tim bng dng gi lnh lc no khng r.
Ngi ang yu cm thy hnh phc ca mnh gim st. Khng g
ng s bng cnh r r ca chic bnh rn nt.
May sao a khng phi th t y. Cht liu to nn mi
ngi n b khng dc dng lm thnh a. C thuc vo
loi him c. Thn hnh mnh mai d v, nhng tri tim li khng
th. Bn cht c l tnh yu thing ling chung thu.
Tt c tc hi do li ni ca Guynpln gy nn ch khin c mt
hm phi tht ra cu sau y:

399
- Xu, xu l th no? L lm iu c. Guynpln ch lm iu lnh.
Guynpln p ch.
Ri lun lun di hnh thc quen thuc vi tr con v ngi m,
c li ni:
- Thy? Cc ngi bo thy l th no? Em, em bit l em khng
nhn thy. Hnh nh thy l che khut.
- Em nh ni sao? - Guynpln hi.
a p:
- Thy l mt ci g che khut s tht.
- Khng - Guynpln ni.
- ng th! - a ci li - v anh bo l anh xu.
C suy ngh mt lc ri ni thm:
- ni di!
V Guynpln sung sng v th nhn v khng c tin.
Lng tm n yn n v tnh yu ca n cng yn n.
Th l chng a trn i tm, a gn hai nhm.
Chng vn khng "hn g" ngy u, nh ngy nay ngi ta
thng ni. Km hn; v, ta cn nh, chng qua m tn hn
lc con b mi chn thng, n ln mi.
Mt tui th thn thnh vn tip tc trong mi tnh ca i tr; i
khi ho mi n mun vn ngn di ting ht m khuya ca n n
tn gi pht bnh minh.
Nhng mn trn vut ve ca i tr khng bao gi vt qu nhng
bn tay sit cht, v i khi khi cnh tay trn mn nh. Mt nim
khoi cm p ng du dng cng cho chng ri.

400
Hai mi bn tui, mi su xun xanh. V vy m mt bui sm
mai, Uycxuyt, khng qun "ci v" ca ng, ni vi chng:
- Ny mai cc con phi chn ly mt tn gio.
- lm g c b? - Guynpln hi.
- cn ly nhau ch.
- Th ly ri thi - a p.
a khng th hiu rng c th lm v lm chng hn chng n
hin nay.
Tht ra s bng lng ho huyn v trong trng y, nim tho mn
ngy th ca mt tm hn i vi mt tm hn , cnh c thn
vn c xem l ngha v chng , khng h lm cho Uycxuyt
tht . S d ng ni n v vic phi ni. Nhng ngi thy thuc
trong ng nhn thy a, nu khng phi qu tr, t ra cng qu
m yu v qu mnh d cho ci vic ng gi l "cuc hn nhn
bng xng bng tht".
Vic y bao gi cng s n kh sm.
V li chng chng thnh v thnh chng ri sao?
Nu trn i c cnh khng bao gi phn ly, h chng phi trong
s gn b ny, gia Guynpln v a sao?
iu tht tuyt diu, chng c tai ha y vo lng nhau mt
cch ng yu v dng nh duyn hi ng u tin cha ,
tnh yu n kt hp, qun thm v tht cht cng vi tai ho.
Cn sc mnh no c th b gy si xch st c cng c bng
nt hoa?
Chc chn y l nhng tm hn keo sn gn b.

401
a c sc p, Guynpln c nh sng. Mi bn em phn hi
mn ca mnh n, v khng phi chng ch nh mt cp chim
non, hn th, chng hp thnh i uyn ng, ch cch nhau bng
th ngy, trong trng, mt th trung gian rt thing ling.
Tuy nhin Guynpln c mun m mng v chm m mi trong
vic chim ngng a v trong mi tnh su kn ca n cng
khng c, n vn l n ng.
Lm sao trnh khi nhng quy lut tin nh. Cng nh ton b
thin nhin bao la, n cng c nhng xao xuyn thm lng do to
ho sp t. V vy m i khi xut hin trc cng chng, n phi
nhn nhng ngi ph n trong m ng; nhng lp tc n
ngonh cp mt ti li, v vi vng hi hn rt lui vo tm hn .
Chng ta cn phi ni thm do thiu ng vin khuyn khch. Trn
gng mt ca tt c nhng ngi n b n nhn, n ch gp ton
ght, b, c cm, gh tm, ht hi.
R rng khng mt ngi n b no khc a c th ng thun
n c. Vic ny cng thc y n hi hn.

8. KHNG CH HNH PHC M C GIU SANG.

C bit bao iu tht nm trong cc cu chuyn c tch! Vt bng

do con qu v hnh chm vo bn, l s hi hn ca mt t
tng xu.
Guynpln, t tng xu khng th no ny n, cho nn khng
bao gi c hi hn. Nhng thnh thong c hi tic.
Nhng phin mun khng r rng ca lng tm.

402
 l g? Khng l g c. Hnh phc ca chng tht ton vn. Ton
vn n mc chng khng ngho kh nh trc na.
T nm 1689 n nm 1704 c mt s thay hnh i dng.
Vo nm 1704 y, thnh thong vo lc chp ti li thy mt toa
ch hng rng v nng n, do hai con ngi kho ko, i vo mt
thnh ph nh no ca min duyn hi. N ging nh mt chic
v tu p sp, sng tu lm mi, boong tu lm sn, v t trn bn
bnh xe. C bn bnh u bng nhau v cao nh bnh xe ch
nng. Bnh, cng v toa, tt c u sn xanh, sc hi ho
chuyn dn t mu xanh chai bnh xe sang mu xanh to trn
mi.
Nhn mi ci cnh xanh y cui cng mi ngi phi ch n
chic xe, v n thnh ra ni ting trong cc bi ch phin; ngi ta
gi n l Grin-boc ngha l ci hp xanh. Hp xanh ch c hai ca
s, mi u mt, v pha sau mt ca ra vo, vi bc ln xung.
Trn mi, t mt ci ng cng sn xanh nh cc phn cn li, thot
ra mt di khi. Ngi nh lu ng y lun lun c sn mi v
ra sch.
Pha trc, trn chic gh ph, dnh lin vo toa hng v tt ca s
lm li ra vo, bn trn mng nga, cnh mt ng gi cm cng
iu khin i nga, c hai c gi khng sinh , ngi B--
ming[209], n mc kiu n thn: ngi thi kn ng. Dn thnh ph
ng ngc ngm ngha v bn tn v c xe do, n lc la lc l mt
cch ngo ngh.

403
y l c s c ca Uycxuyt, nh thnh cng v m rng, v t
sn khu rong thng cp thnh nh ht.
Mt ging vt gia si v ch c xch di toa hng. y l
m.
Ngi nh xe gi iu khin i nga chnh l bn thn v trit
gia.
Nh u m c s pht trin t chic lu khn kh thnh chic xe
nh ca th vn hi?
Nh Guynpln ni ting.
Qu l Uycxuyt c con mt tinh i v s thnh cng khi ng
ni vi Guynpln:
- Ngi ta lm nn hnh phc cho con.
Nhng ta cn nh, Uycxuyt nhn Guynpln lm hc tr. Mt
l v danh ct v mt mi. Cn ng, ng nho nn tr tu, v sau
ci mt n rt thnh cng kia ng em ht sc mnh tht
nhiu t tng vo.
Khi nhn thy thng b ln ln t cch, ng lin a n ln
sn khu, ngha l ra pha trc lu. Hiu qu ca vic xut hin y
tht phi thng. Lp tc khch qua ng u thn phc. Cha
bao gi ngi ta c thy mt tr g c th so snh vi ci tung
cm bt chc ci k l y. Ngi ta khng bit lm th no m
li t dc v ci ngt ngho huyn diu y, ngi bo l t
nhin, k cho l nhn to, v cc iu phng on c thm mi vo
thc t. Khp ni, ti cc u ng, x ch, cc bi ch phin v
hi h, qun chng c x n xem Guynpln. Nh "tr li cun

404
ln"[210] y, tin bc c vt nh ma vo ci ti kh, eo lng
nhm ngi lang thang, thot tin l tin Lya, ri n tin xu, v
cui cng l tin xteclinh[211].
Ni ny ht t m li n ni khc. Ln mi khng lm cho
thm ru, nhng li gip cho lu thm ca; v nm thng tri qua,
t thnh ph n n thnh ph kia, vi s pht trin v tm vc v
v xu ca Guynpln, hnh phc m Uycxuyt tin on n.
- Con i, cc k bit my, nhng vic h lm cho con -
Uycxuyt ni.
"Hnh phc" y gip cho Uycxuyt, ngi t chc mi thnh
cng ca Guynpln, thu lm c chic xe m ng hng m c,
ngha l mt toa ch hng kh rng mang ni mt nh ht v
gieo rc khoa hc ngh thut ti cc u ng. Ngoi ra Uycxuyt
cn c th thm vo ci nhm gm c ng, m, Guynpln v
a, hai con nga v hai ngi n b, hai ny thuc nhm n
thn, nh chng ti va ni, v l nhng y t gi. Mt b mt
thn thoi cng c vic trong mt gnh ht rong. Uycxuyt ni:
"Chng ta l mt ngi n nay y mai ".
Hai c khng con kia, do v trit gia nht c trong m du c
hp ca cc th trn v ngoi , rt xu v cn tr; theo mun ca
Uycxuyt mt c tn l Phb[212], mt c tn l Vnuyx[213] cc
bn hy c l Fibi v Vinx. Bi v theo php lch s nn c
ng cch pht m ca ngi Anh, Fibi lo bp nc, cn Vinx
chm vic qut n.
Ngoi ra nhng hm biu din cc c lo trang phc cho a.

405
Xong ci m dn ht rong cng nh cc ng hu gi l "cuc sng
cng khai". a cng nh Fibi v Vinx, mc vy Florng bng
vi hoa v o caping n b khng tay. Uycxuyt v Guynpln
mc caping n ng v nh cnh thu th chin u, i nhng i
ng to theo kiu thu qun. Trong cc cng vic v cc tr phi
dng n sc kho, Guynpln cn eo quanh c v trn vai mt
chic l sen bng da. N phi sn sc by nga.
Uycxuyt v m th chm lo ln cho nhau.
Do qu quen vi Hp Xanh, a i i li li trong ngi nh lu
ng hu nh thoi mi v tng nh c nhn thy c trong nh.
Gi c con mt no nhn su vo c cu thn mt v cch thu xp
ca ci dinh c i rong ny hn phi nhn thy, trong mt gc,
buc ghm vo gc v ng im trn bn bnh, chic lu ngy xa
ca Uycxuyt v hu c php g nt, v t nay khi phi ln
bnh cng nh m khi phi ko xe.
Chic lu y, dp vo x pha sau bn phi cnh ca ra vo, dng
lm bung v phng qun o ca Uycxuyt v Guynpln. By gi
n c hai ging. Gc trc mt l bp. Li thu xp trn tu thu
cng khng th gn gng ngn np hn cch thu dn kho lo bn
trong ca Hp Xanh. Mi vt dy u c sp t theo th t,
t trc: theo mun. Chic xe chia lm ba ngn c vch chn.
Cc ngn thng vi nhau bng nhng khong trng khng ca.
Mt ming vi bung thng che i khi cc ngn.

406
Ngn pha sau lm ni ca n ng, ngn pha trc, ni ca
n b, ngn gia chia cch hai gii l sn khu. Nhc c v my
mc xp c trong bp.
Mt gc xp di vm mi cha ng cc trang tr, v khi m
cnh ca sp gc xp s thy l ra nhng ngn n dng to
nn nhng nh sng huyn diu.
Uycxuyt l nh th ca cc tr huyn diu y.
Chnh ng dn dng cc v.
ng c nhiu ti linh tinh, ng lm nhng tr th thut rt c bit.
Ngoi nhng tr biu din ging ni, ng cn to c th bt
ng, nh sng t ngt: bng ti thnh lnh, nhng dy s ngu
nhin hay nhng nhm t theo mun trn vch, nhng mng ti,
sng xen ln nhng hnh th t bin, rt nhiu tr k quc, trong
khi y, khng ch n m ng kinh ngc, ng dng nh trm
ngm suy ngh.
Mt hm Guynpln bo vi ng:
- B , nom b c nh mt nh ph thu.
Uycxuyt tr li:
- C l v b l ph thu tht.
Hp Xanh, lm theo mu v kho lo ca Uycxuyt, c mt tinh
xo ti tnh l gia hai bnh trc v hai bnh sau, tm bng gia
ca mt tin bn tri c th xoay trn bn l nh mt h thng dy
v rng rc, v h xung theo mun nh mt ci cu treo. Lc h
xung, tm bng th ra ba ct chng c bn l, chng thng xung
t nh bn chn, v tm bn nm trn v ng nh mt ci

407
bc. Tm bng tr thnh sn khu. ng thi rp ht xut hin, c
thm ci mm to thnh pha trc sn khu. Ci ca hon ton
ging mt ci ming a ngc, nh li cc nh truyn o thanh
gio gia tri, h thy n cc ngi li gh tm ngonh mt i. Chc
hn cng v mt sng kin nghch o loi m Xlng, vc
gy nn Texpi.
V li Texpi tn ti lu hn ngi ta tng. Chic xe nh ht hin
nay vn cn. Chnh trn nhng nh ht lu ng kiu , th k
th mi su v mi by nc Anh ngi ta trnh din v
khc v th t kh ca Amne v ca Pinkinhtn, nc Php
nhng kch mc ng ca Ginbe Colanh, Flngr trong cc ch
phin, nhng cp song ca ca Clmng, tc Nng Papa, c
tung Aam va ca Tailex, v nhng tr vui thnh Vnid
ca Animuxya v ca Ca Ftxi. nhng Sylves ca Ghxuan,
hong thn Vnuz, v Dng thn ca Lora Ghiixioni, v Ni
tht vng ca Filen, ci cht ca Uglin ca Vanhxng Galil, thn
sinh ra nh thin vn hc, ng Vanhxng Galil ny ch thn ht
bi ht ca mnh v m thm v cm , v tt c nhng th
nghim u tin v ca kch , t nm 1580, thay th th loi
hoa tnh bng thi hng t do. Chic xe mu hy vng, ch
Uycxuyt, Guynpln cng vi c nghip ca h, pha trc c Fibi
v Vinx thi kn ng nh hai ti t tr danh, tham d vi ton
b ci tp th to ln c tnh cht giang h v vn hc .
Texpi hn cng khng tri ngc vi Uycxuyt hn Cngori tri
ngc vi Guynpln.

408
Mi khi n cc bi lng v cc qung trng thnh ph, nhng
lc iu kn ca Fibi v Vinx tm ngh, Uycxuyt li bnh lun v
kn ng, ph bin nhng iu b ch cho hiu bit. ng ni to:
- Khc nhc y l ca Gio hong Grgoa. Tha qu v ng bo
thnh ph, l thc Grgoa[214] s tin b ln lao y, nc
vp phi l nghi ca thnh mbroa[215], v Ty Ban Nha vp phi
l nghi ca nhng ngi Giat b qun Mor h, v kh khn
lm mi thng c.
Sau , Hp Xanh dng li mt ni no do Uycxuyt la
chn, v ti n, tm bng sn khu h xung, nh ht m ca v
bui biu din bt u.
Nh ht Hp Xanh tng trng mt phong cnh do Uycxuyt v -
ng li khng bit v - thnh th khi cn, phong cnh c th tng
trng mt hm ngm.
Mn, ci chng ti gi l phng, l mt tm rm la k vung,
mu tng phn.
Cng chng ng pha ngoi, ngay gia ph, trn bi, quy thnh
hnh bn nguyt trc sn khu, di ma nng, mt li b tr cc
nh ht thi y khng thch bng cc nh ht hin nay. Khi c th,
ngi ta biu din trong sn mt qun tr, thnh th bao nhiu tng
ca s l by nhiu dy gh l. Nh vy nh ht kn hn, cng
chng phi tr tin nhiu hn.
Uycxuyt lm tt c mi vic, vit kch bn, din vin, u bp,
dn nhc. Vi Vinx nh caccav, c vung a rt ti ngh, cn

409
Fibi th gy n Moras, mt th lc huyn cm. Con si c
cng nhn c cng.
Tt nhin n l thnh vin ca "on" v khi cn cng ng tr t
cht. Thng thng Uycxuyt v m thng xut hin bn
nhau trn sn khu. Uycxuyt khoc tm da gu ca ng vi di
buc cn thn. m trong tm da si ca n va vn hn, ngi ta
khng bit ai trong hai k y l sc vt; iu lm cho Uycxuyt
rt thch th.

-----------------
[201]
Nguyn vn Htngt (Hettentet), mt dn tc da en Nam
Phi.
[202]
Nguyn vn Canmuc (Kalmouk); mt dn tc tr v min
Nam nc Nga X Vit.
[203]
Mduy (Mduse): mt n thn c mi tc rt p. nhng v
xc phm n n thn Minecv (Minerv} nn b trng pht: tc
bin thnh mt by rn, hai mt h nhn vo vt g th vt tc
khc ho thnh . Tng trng cho ngi hay vt xu x, gh
tm, d s.
[204]
Nng khng c mt m nng vn nhn thy.
[205]
C ci mi b ct
[206]
Gluypite (Jupiter): Thng trong thn thoi Hy Lp.
[207]
Gihova (Jhovah): Thng ca dn Do Thi.
[208]
Bnh xe i tnh.

410
[209]
Ch nhng ngi sng lang thang ti nhiu nc u chu
chuyn ngh ma ht, bi ton.
[210]
Nguyn vn bng ting.Anh: Great attraetion.
[211]
Cng nh. t tin trinh, n tin xu, v cui cng l tin ho.
[212]
Phb (Pheb): bit danh ca n thn sn bn Diane
[213]
Vnuyx (Vnus}: thn V n, thn i tnh.
[214]
Grgoa (Crgoire) nht t ra mt s nghi l.
[215]
mbroa (Ambroise): mt v thnh c cng sa i cc l
nghi gio ng.
THNG CI

Phn th nh : THEO LNH NH VUA

P2.IIB. GUYNPLN V A

9. NHNG TR V L M K THIU THM M GI L

TH CA.

Nhng v kch ca Uycxuyt l nhng tiu phm xen k, mt loi

hnh ngay nay hi li thi. Mt trong s nhng v y khng
n c vi chng ta, nhan Uycxuyt Ruycxuyt. C th trong
ng ng vai chnh. Mt cnh gi v bc ra ri li quay vo,
hnh nh l ch va n gin va ng khen.

411
Nh ta thy, nhan cc tiu phm ca Uycxuyt i khi bng
ting La tinh v phn th i khi bng ting Ty Ban Nha. Nhng
cu th Ty Ban Nha ca Uycxuyt u c vn nh hu ht tt c
cc bi on thi Caxti thi by gi. iu khng lm cho dn
chng kh chu. Hi y ting Ty Ban Nha l mt ngn ng thng
dng, v thu th Anh ni ting Caxti cng nh lnh La m ni
ting Cactagi. Cc bn c th c Plt th bit. V li i xem ht
hay xem l th ting La tinh hay ting no khc m c to khng
hiu cng khng lm cho ai lng tng c. Ngi ta gii quyt kh
khn bng cch c vui v m thm nhng li quen thuc.
Nc Gl[216] c xa ca chng ta c bit hay c li sng bi
nh th. nh th, n mt on Immolatus, gio dn li ht bi
Ta s hoan h, v n mt on Sanctus li ht bi C bn i, hn
ta i. Phi c hi ngh tn gio Trng mi chm dt c nhng
kiu lai cng .
Uycxuyt sng tc ring cho Guynpln mt v tung xen k m
ng rt thch th. l tc phm chnh ca ng. ng ht tm
tr vo y. em ton th ca mnh t vo sn phm ca mnh,
l thng li ca bt c ngi no sng tc. Con cc ci c
con cc con cng lm nn mt kit tc. Cc bn hoi nghi ?
Xin c th lm c nh th xem.
Uycxuyt dy cng gt da tiu phm . Con gu con y nhan
l Hng hoang chin bi.
Cu chuyn nh sau:

412
Mt cnh m. Lc mn m ra, m ng chen chc trc Hp
Xanh ch thy mt mu en. Trong cnh en ti y c ba hnh th
khng r lm ang c ng b trn, mt con si, mt con gu v
mt con ngi. Si l con si, gu l Uycxuyt, ngi l
Guynpln. Si v gu tng trng cc sc mnh ca thin nhin,
nhng kht vng v thc, bng ti man r, v c hai nhy x vo
Guynpln, y l cnh hng hoang chin u vi con ngi.
Khng nhn thy mt ai c. Guynpln vng vy, mnh qun mt
tm vi lim, mt mi b b tc di r xung che kn. V li bn b
u tm ti. Con gu gm, con si rng, con ngi go tht. Con
ngi nm di, hai con vt ln trn; n van xin gip v cu
vt, n ht mt ting di gia ci mng lung v nh. N th kh
kh. Mi ngi c xem cnh hp hi ca con ngi s khai cn
hi khc sc vt mt t; tht l rng rn, m ng hi hp nhn;
mt pht sau hai con th c thng, hng hoang sp nut chng
con ngi. Vt ln ku la, go tht ri thnh lnh im lng. C ting
ht trong bng ti. Mt ngn gi thong qua, c ting ngi. Nhiu
ting nhc huyn b bnh bng m theo ting ht v hnh, ri t
nhin khng r t u v bng cch no mt bng trng xut hin.
Bng trng l mt nh sng, nh sng l mt ngi n b,
ngi n b l tinh thn. a, bnh tnh, ngy th, xinh p, v
cng trong sng v du dng, xut hin gia mt vng ho quang.
Bng dng ca nh sng trong cnh bnh minh. Ging ni, chnh l
a. Ging ni nh nhng su sc, khng sao t ni. T v hnh
tr thnh hu hnh, trong nh l minh c ct cao ting ht. Mi

413
ngi tng nh nghe ting ht ca thn tin hay ting lu lo ca
chim ht.
Hnh bng va xut hin th con ngi, lo mt, git mnh, ng
ln, ging mnh hai nm tay, qut ng hai con vt.
Th l o nh, c nng dy nh mt phng php trt kh hiu
v do cng c tn thng, ht ln nhng cu th sau y,
bng mt th ting Ty Ban Nha trong sng, cho nhng thu
th ngi Anh nghe:
Ora! Llora!
De palabra Nace razon.
Daluze el son[217]
Ri o nh a mt nhn xung pha di nh cht trng thy mt
vc thm v ht tip:
Noche quilate de ali El alba canta hallali[218].
o nh cng ht, con ngi cng ng thng dy, v t ch nm
sng soi, gi y n qu gi, hai tay a v pha o nh, hai
gi ln hai con vt nm im nh b st nh, o nh quay v pha
con ngi ht tip.
Es menester a cielos ir.
Y tu que llorabas rur.[219]
V va tin n gn, oai nghim nh mt tinh cu.
o nh va ht thm:
Gebra barzon!
Dexa, menstro.
A tu negro.

414
Caparazon[220]
Ri o nh t bn tay ln trn con ngi.
Th l mt ging khc ct ln, su sc hn v do m i hn, mt
ging va o no va say sa, trang nghim mt cch du dng v
hung d, l ting ht ca con ngi p li ting ht ca v tr.
Guynpln, vn qu trong bng ti, ln con gu v con si b
nh bi, mi u trong bn tay ca a, ht:
Oven! Ama!
Eres alma Say co razon[221]
Ri t nhin, trong bng ti, mt th thut nh sng chiu thng
vo mt Guynpln.
Trong cnh mt m tm ti ngi ta thy con qui vt ti ci.
Tht khng ti no t ni chn ng ca qun chng. Mt mt tri
ci vui xut hin, l kt qu.
Ting ci vn ny sinh t ch bt ng, v khng g bt ng hn
on kt thc . Khng cm kch t ngt no b kp ci tt
ca nh sng vo ci mt n hi hc v khng khip kia. Khp
ni, trn, di, pha trc, pha sau, n ng, n b, nhng b
mt gi hi, nhng gng mt tr con hng ho, dn lnh, bn c
c, ngi vui, k bun, tt c; v c ngi ng ngi qua li,
nhng k khng trng thy, nghe ting ci, cng ci.
V t ci kt thc bng ting v tay, dm chn. Mn va khp
kn, ngi ta cung nhit i hi Guynpln phi ra li. Do m
thng li ht sc rc r. Bn xem Hng hoang chin bi cha?
Ngi ta x n vi Guynpln. V tm n ci, u su n

415
 ci, c n ci. Ci ci khng cng ni n mc
thnh thong n c th nh bnh hon, nhng nu c mt th bnh
dch m con ngi khng tm cch trn trnh, th l bnh ci
d ly lan. Gia d thnh cng li khng bao gi vt qu tng lp
h lu. Phn ng l dn thng. Ngi ta xem Hng hoang chin
bi mt c mt peni. Ngi lch s khng n nhng ni ch mt
mt xu.
Uycxuyt khng bao gi chn ght tc phm y, mt tc phm
c ng dy cng p , ng ni mt cch rt khim tn:
- N thuc th loi ca mt ngi tn l Scxpia.
Vic ghp a vo cng tng thm kt qu khng t xit ca
Guynpln. Gng mt trng tro bn cnh con qu kia tng
trng cho ci ta c th gi l cnh bt ng tuyt diu. Dn chng
nhn a vi mt ni lo u b mt. C c mt ci g tuyt vi ca
c ng trinh v ca ngi n tu s, cha tng bit n con ngi
v li khng hiu Cha. Ngi ta bit r l c m, nhng li c
cm gic c vn trng thy. Hnh nh c ng ngng ca ca
phi thng. Dng nh c na trong nh sng chng ta, v na
trong nh sng kia. C ging trn, v hot ng theo kiu thn tin,
cng vi bnh minh. C tm c mt con giao long v bin n
thnh mt tm hn. C c v nh mt ng to ho, tho mn,
sng st trc cng trnh sng to ca mnh.
Ngi ta tng nh nhn thy trn b mt kinh hong ng tn
knh ca c ch ca nguyn nhn v s ngc nhin ca kt qu.
Ngi ta cm thy c yu qu con qui vt ca c. C c bit n l

416
qui vt khng? C, v c ang s vo n. Khng, v c chp nhn
n. Tt c tm ti v tt c nh sng ho ln vo nhau, trong
tm tr ngi xem thnh mt th tranh ti tranh sng lm hin ln
khng bit bao nhiu vin cnh. Tnh thn thnh gn lin vi phc
tho nh th no, linh hn thm nhp vo vt cht bng cch no,
lm sao tia sng mt tri li l mt cung rn, k d dng i dng
thay hnh bng cch no, lm sao k d hnh tr thnh ngi ca
thin ng, tt c nhng iu b mt cm on c lm cho
khng kh vui ci ngt ngho do Guynpln gy nn thm phc
tp bi mt tnh cm hu nh nguyn thu. Khng tm hiu n
cng, v khn gi c thch i su lm g cho mt, ngi ta cng
hiu i cht bn kia nhng iu trng thy, v v tung k l
c ci v trong sng ca mt cnh ging trn.
Cn v phn a, iu c cm th vt xa ngn ng con ngi.
C cm thy mnh ng gia qun chng m khng phn bit qun
chng l g. C ch nghe c ting n o, th thi. i vi c, qun
chng nh mt lung gi v tht ra cng ch nh th. Ci th h l
nhng hi th thong qua. Con ngi th, ht vo ri li ht ra.
Trong dm qun chng , a cm thy mnh c n, v c cm
gic rng rn ang l lng trn mt vc thm.
Thnh lnh, trong cnh bng hong ca k v ti lm nguy sp kt
ti v nh, trong ni bt bnh trc vic sa ng trng thy. a,
tuy vy vn bnh tnh, v ng trn ni lo m h v tai ho, nhng
trong lng run s v cnh c n ca mnh, li tm thy nim tin v
ch da; c li nm ly si dy cp cu ca mnh trong v tr u

417
minh, c t bn tay ln mi u hng dng ca Guynpln. Nim
vui cha tng c! C n my ngn tay ng ln mi tc qun rm
nh rng . Mi tc gi ln mt ngh m du. a chm vo
mt con cu m c bit l s t. Tt c tri tim ca c tan chy
thnh mt mi tnh khn t. C cm thy mnh thot khi nguy
nan, c ang gp c cu tinh. Cng chng li tng trng thy
iu tri ngc. i vi ngi xem, k c cu vt l Guynpln,
v cu tinh li l a. Khng sao.
Uycxuyt ngh, i vi ng, ng nhn thy r tri tim ca a. V
a, yn tm, vng d, hoan h, tn th ng thin thn, trong khi
dn chng ngm nhn con qui vt v bn thn h cng b thu ht,
chu nh hng nhng theo chiu ngc li, trc ci ci v di
ca Prmt. Tnh yu tht s c bao gi bit chn. Hon ton l
tinh thn, tnh yu khng th no lnh nht. Mt cc than hng t
ph bng tro, cn mt v sao th khng th.
Nhng cm xc m m ti no cng ti din vi a, v lc
no c cng sn sng nc n v sung sng trong khi mi ngi
m bng ci ngt ngho. Xung quanh c, ngi ta ch bit vui
ci, ring c, c hnh phc.
V li, kt qu vui ci, nh nt mt bt ng v kinh ngc ca
Guynpln m c, chc chn khng phi l iu Uycxuyt mong
mun. ng thch c nhiu n ci hn, t ting ci hn v mt
kiu tn thng mang tnh cht vn hc hn. Nhng thng li vn
l nim an i.

418
Ti no ng cng t an i vi thnh cng qu sc ca mnh, khi
ngi m nhng cc tin thu c. Ri ng t nh, suy cho cng,
khi ting ci chm dt, v Hng hoang chin bi li hin ln
trong cc u c v vn cn cht g vi h. C l ng khng
hon ton nhm ln, mt tc phm bao gi cng ng li trong
qun chng.
S tht l m dn ngho kia, ch vo con si, vo con gu, vo
con ngi kia, ri vo ting nhc, vo nhng ting go tht c
ho thanh lm cho du bt, vo cnh m ti tan bin trc nh
bnh minh, vo ting ht pht ra nh sng kia, tn thng vi mt
cm tnh m h v su sc, xen ln i cht knh trng xc ng
na, v kch th Hng hoang chin bi, xem l chin thng ca
tinh thn i vi vt cht, dn n nim vui ca con ngi. Nhng
th vui th thin ca dn chng thng ch th thi.
Nh vy l vi dn chng. H khng c phng tin i xem
nhng "trn u cao qu" ca giai cp trung lu, v khng th nh
cc c ng v cc ngi qu tc, nh c mt nghn ghin cho
Helmghn gp Flemghmaon.

10. S VIC V CON NGI DI MT K NGOI

CUC.

Con ngi thng mun tr th nim vui m ngi khc a n

cho mnh. Do ny sinh thi khinh mit din vin. Ngi ny
lm cho ti say sa, khuy kho, ht bun, cho ti bi hc, quyn
r ti, an i ti, truyn t l tng cho ti, i vi ti tht d chu

419
v b ch, vy ti c th lm g hi hn? S nhc. Khinh b l
mt ci tt t xa. Chng ta hy tt hn. Hn lm ti vui bng, vy
l hn bn tin. Hn gip ti, vy ti phi cm th hn. Tm u
c hn ti nm vo mt hn? Hi gio s, cho ti hn
ca ng. Hi v trit gia, cho ti hn ca v. Btxuy[222] u,
hy rt php thng cng ca hn. Rutx[223] u, hy chi cho hn
mt trn. Hi nh hng bin, hy khc si vo mt hn. Gu y
hy nm lt ng vo hn. Chng ta hy nm ln cy, hy
qut nt hoa qu, v hy n ht hoa qu. Hoan h! v o! c
th ca thi s l ly phi bnh dch. Thng ht rong ! Gng c n
li khi n thnh cng. Chng ta hy kt thc thng li ca n bng
la ! Cho n thu ht qun chng v cho n chuc ly c c. Chnh
v vy m cc tng lp giu c, gi l tng lp trn, sng kin
cho din vin ci hnh thc c lp, l s hoan h.
Dn thng t c c hn. H khng cm ght Guynpln. H cng
khng khinh b n. C iu anh th xm thuyn ti nht, trong tp
thu th xong nht, ca chic tu bun b nht neo ti hi cng
nh nht nc Anh, cng t cho mnh l hn nhiu, hn khng th
lng c, so vi ci thng lm tr cho "m mt hng" v
thng nh gi mt lnh cha hn mt anh xm thuyn bao
nhiu, th mt anh xm thuyn cng hn mt thng ht rong by
nhiu.
Th l Guynpln cng nh tt c nhng din vin, c hoan h v
b c lp. V li, di trn ny, mi thnh cng u l ti c, v

420
u phi chu qu bo. K no n nhn hun chng cng nhn
lun c mt tri ca n.
i vi Guynpln khng h c mt tri. Theo ci ngha n thch c
hai mt ca thnh cng. N tho mn vi chuyn hoan h, v bng
lng v cnh c lp. Nh hoan h n giu c, nh c lp n c
hnh phc.
Giu c trong chn h lu ca x hi ny l khng ngho i na.
Ngha l khng c l thng trn qun o, khng gi lnh trong l
si, khng trng rng trong d dy na. L c n khi i, c ung
khi kht. L c tt c nhng g cn thit, k c ng xu cho k
ngho. Cnh giu sang khn cng va cho t do, Guynpln
t c.
V mt tm hn n rt phong ph. N c tnh yu.
N cn mong mun g na?
N chng mong mun g c.
Hnh nh ct b im d dng i c th l mt vic gip cho n.
Chc chn n s t chi vic . Trt b ci mt n ny v ly li
b mt tht, tr li nh n c l trc kia: p trai duyn dng,
chc chn n khng mun. N s ly g nui a? C gi m
hin lnh ng thng vn yu n s ra sao? Khng c ci v nhn
nh gip n thnh thng h c nht, n s ch l mt tn ht rong
nh mi tn khc, nh bt k mt thng i dy no v c l a
s khng c bnh n hng ngy!
N sung sng cm thy rt t ho c lm ngi che ch nng
tin tn tt ny. m ti. C n. Thiu thn. Bt lc. Ngu dt.

421
i v Kht, by ci mm h hc ca ngho kh sng sng xung
quanh nng, v n l thnh Gioocgi chin u chng con rng .
V n chin thng cnh ngho. Bng cch no? Bng ci mt d k
ca n. Nh v d hnh ca mnh, n thnh ngi hu ch, cu tr,
chin thng, v i. Ch cn n xut hin l tin bc vo. N l
ch cc m dng; n t thy mnh l cha t m dn thng. N
c th lm tt c v a. Mi nhu cu ca c, n tho mn; mi
mong mun, mi c ao, mi ngng cung ca c, trong phm vi
hn ch ca cc mong c c th ca mt ngi m, n u lm
va . Nh chng ti ni r, Guynpln v a l n nhn ca
nhau. N cm thy c bay bng bng i cnh ca a, c cm
thy c bng b trn tay ca Guynpln. Che ch ngi yu
mnh, cung phng mi th cn thit cho ngi cho mnh mun
nh sao, i cn g m i hn. Guynpln ang nm gia nn hnh
phc tuyt vi . V n nh vo s d dng ca n. S d dng
lm cho n hn hn. Nh ci , n kim c ming n cho bn
thn v ming n cho nhng ngi khc; nh ci , n c t
ch, t do, ni ting, t mn, t ho. Trong ci d dng , khng
g c th ng chm vo n. Mi ri ro bt hnh khng th lm g
ni n ngoi ci n chng b kit qu, v bin n thnh
ngi chin thng. Tai ho tt cng tr thnh mt nh cao
cc lc. Guynpln b giam gi trong cnh d hnh ca mnh, nhng
cng vi a. Nh chng ti ni, l ngi trong ngc ti ca
thin ng.

422
Gia chng n v th gii trn tc c mt bc tng thnh. Cng
hay. Bc tng thnh bao vy chng nhng li bo v chng.
Ngi ta c th lm g a, ngi ta c th lm g Guynpln, vi
mt kiu kha cht cuc i xung quanh chng nh vy? Ct b
thnh cng ca n ? Khng th c. Mun th phi ct b b
mt ca n. Ct b tnh yu ? Khng th c. a khng h thy
n. Tt m ca a nan y mt cch thn diu.
i vi Guynpln, nt d hnh ca n c g bt li?
Chng c g bt li c. C li g? Tt c. N c yu qu bt
chp v rng rn , v c l cn nh chnh ci v na. Tn tt
v d hnh, do bn nng, xch li gn nhau v phi hp vi nhau.
c yu, nh vy khng sao. Guynpln ch ngh n b mt
bin dng ca mnh vi mt lng bit n su sc. N c ban n
phc vi ci so . N sung sng t cm thy mnh khng th
mt c v trng tn. Cn may mn no hn khi n c
khng th thu hi! Chng no cn c cc ng t, cn c bi ch,
cn ng ph i ti, cn dn chng di trn, cn tri xanh
trn cao, l chc chn cn sng c. a s khng thiu thn mt
th g, v s c tnh yu! Guynpln hn khng nh i b mt vi
Aplng[224]. i vi n, qui vt l hnh dng ca hnh phc.
V vy chng ti ni lc m u rng s phn u i chng n.
Con ngi b y o ny l mt k c tuyn chn.
N sung sng n ni li i ngi cho nhng ngi xung quanh.
N c tha lng thng ngi, khng s dng n.

423
V li do bn nng, i lc n cng nhn ra ngoi, v khng ai l
mt khi c nh, bt bin, v bn cht con ngi khng phi l
mt ci g tru tng; n vui sng b quy kn, nhng thnh
thong n cng nh u qua bc tng. Sau khi so snh, n li tht
vo, cng sung sng vi cnh c lp ca n bn cnh a.
N thy g xung quanh? Nhng con ngi, m cuc i phiu bt
cho n thy cc kiu mu, lun lun thay i hng ngy kia
l th no? m ng lun lun i mi, nhng lc no cng vn
th qun chng hp . Lun lun c nhng b mt mi nhng
lc no cng vn nhng con ngi hm hiu cng kh. Mt m pha
trn ca tn t. Ti ti tt c mi bt hnh ca x hi li n quy
trn xung quanh dim phc ca n.
Hp Xanh c dn chng rt hm m.
R tin thng vy gi tng lp di. Tm ti ci r tin u l
nhng k hn km, ngho kh, b nh. Ngi ta n vi Guynpln
nh n vi chn ru. Ngi ta ti y mua hai xu qun lng. T
trn sn khu, Guynpln nhn lt qua m dn chng ti tm.
Tm tr n c y dy tt c nhng bng ma lin tip y ca cng
kh bt tn. Din mo con ngi l do lng tm v cuc i hp
thnh, v l kt qu c mt lot nhng c khot b mt.
Khng mt au kh no, khng mt phn n no, khng mt
nhc no, khng mt tht vng no m Guynpln khng nhn thy
np nhn. Nhng ci mm tr con kia khng c n. Anh kia l
mt ngi cha, ch kia l mt ngi m, v sau lng h ngi ta
on c nhng gia nh ang gp nguy khn. B mt ny va t

424
thi h tt xu i ra v sp bc vo con ng ti li; v ngi ta
hiu l do v u: ngu dt v i ngho. B mt kia mang mt du
vt nhn hu bui u b tht vng x hi gch b nay tr thnh
cm hn. Trn vng trn b lo ny thy r s i kht; trn vng
trn c gi kia thy r cnh truy lc. Vn mt s vic m c gi
l ngun sng, ch kia li bi t hn. Trong m hp c
nhiu cnh tay nhng khng c dng c, l ngi lao ng kia
khng i hi g hn, nhng thiu cng n vic lm. i khi mt
ngi lnh, thnh thong mt ph binh, n ngi bn cnh anh cng
nhn, v Guynpln li nhn thy ci bng ma chin tranh. Ch ny
Guynpln c c tht nghip, ch kia bc lt, ti i. Trn mt
s vng trn n nhn thy c mt s y li tr li tnh trng sc
vt, v cnh tng con ngi thong th quay v con vt do nhng
trng lc en ti ca hnh phc bn trn p. Trong cnh ti tm
m mt , Guynpln c mt li thot. N v a c hnh phc,
nh c ci ca s tr sang hng xm. Cn li tt thy u l y
o.
Guynpln cm thy trn u mnh bn chn giy xo v thc ca
nhng k th lc, giu c, cao sang, quyn qu gp thi; bn di,
hng ng nhng b mt xanh xao ca nhng ngi thit thi; n
thy n v a, vi hnh phc nh b ca chng, v cng to ln
gia hai th gii; bn trn, lp ngi i i li li, t do, vui v,
ma nhy, ch p; bn trn, lp ngi thng bc; bn di lp
ngi b k khc xo ln u. iu c nghit, ni ln mt au xt

425
ca x hi, l nh sng giy xo ln bng ti; Guynpln nhn thy
mt tang tc .
- Sao! kip ngi m li hn h n th ; con ngi m phi l lt
nh vy ! Gn cht vo t bi bn ly gh tm nh th, u
hng nh th, ti tin nh th, khin ngi ta ch mun dm chn
ln trn! Vy cuc sng trn gian ny l con su ca con bm
no? Sao! Trong m ng i kht v ngu dt kia, khp ni, trc
mt mi ngi, li c du hi ca ti c, hay ca nhc nh! Lut
php cng nhc lm cho lng tm phi mm yu nhu nhc!
Khng mt a tr no khng sng ci cc! Khng mt c gi
trinh no ln ln m khng phi bn mnh! Khng mt o hng
no n ra m khng n nhn m di!
i mt Guynpln t m v xc ng, tm cch nhn vo tn cng
cnh tm ti , ni ang hp hi bit bao c gng v ch v ni
ang tranh u bit bao mt mi, nhng gia nh b x hi cn x,
nhng phong tc b lut php giy xo, nhng vt thng b hnh
pht bin thnh hoi th, nhng i ngho v thu m gm mn,
nhng tr tu b b hoi v ngu dt chn vi, nhng b mng y
nhng ngi i kht lm nguy, nhng cuc chin tranh, nhng
nn i, nhng ting ku rn, nhng li go tht, nhng cnh mt
tch; v Guynpln cm thy nh m h b ni lo u rng khp xt
xa tm cht ly mnh. N nhn thy lp bt sng tai ho bao
trm ln m ngi hn n ti tm. N l ngi ng trn bn
cng nhn cnh tu m xung quanh . Thnh thong n li m
ly ci u d dng ca n v suy ngh.

426
Cn g in r hn khi c sung sng! Bit bao m mng, bit
bao ngh n vi Guynpln! Phi l trn ngp u c n. V trc
y n cu vt mt a b, cho nn n li c nh mun cu
gip ngi . C nhng m my m mng i khi che kn c
thc t ca chnh n; n mt thc cn i n mc t nh; c th
lm g cho m dn chng ng thng kia? i khi n b thu ht
n mc ni ln thnh ting. Nhng lc y Uycxuyt nhn vai,
nhn n chm chm.
Cn Guynpln th vn tip tc m mng:
- i, gi m ta c th lc, ta s gip k ngho kh nh th no!
Nhng ta l g? Ch nh ct bi. Ta c th lm g?
Chng lm c g c.
N nhm. N c th gip ch rt nhiu i vi ngi ngho kh.
N lm cho h ci.
V nh chng ti ni, lm cho ngi ta ci tc l lm cho
ngi ta lng qun.
Trn tri t ny cn n nhn no hn mt ngi ban pht lng
qun!

11. GUYNPLN NI NG, UYCXUYT NI THT.

Mt trit gia l mt tn gin ip, Uycxuyt, chuyn rnh m

nhng pht m mng, nghin cu ngi hc tr ca mnh. Nhng
ngh thm kn ca ta thng in ln trn ta mt phn nh m h
m con mt ngi lch lm nhn thy rt r. V vy nhng g trong

427
u c Guynpln khng thot khi cp mt Uycxuyt. Mt hm
Guynpln ang trm ngm, Uycxuyt lin ko o n, qut to:
- Thng ngu! Tao thy my ra v mt nh quan st lm? Cn thn
y, ci khng lin quan g n my u. My c mt vic phi
lm, l yu qu a. My sung sng c c hai nim hnh
phc; th nht l qun chng nhn thy ci mm ca my; th hai
l a li khng nhn thy ci . Nim hnh phc ca my,
my khng c quyn c hng. Khng ngi n b no nhn
thy ci mm my, li mun nhn ci hn ca my u. V ci
mm lm nn vn ca my, ci mt lm nn giu c ca my,
li khng phi ca my. My sinh ra u phi vi ci mt . My
ly n trn b mt nhn nh tn cng v bin. My n cp
mt n ca qu s. My gh tm lm, my nn tho mn vi ci
vn may . Trn i ny, c nhng ngi c quyn sung sng,
l mt iu hp l thi. My sung sng nh vn may. My
sng di mt hm su trong c giam gi mt v sao. Ngi sao
ng thng thuc v my.
My ng c tm cch trn thot khi hm, v, d hnh, phi gi
ly v sao ca my! Trong ci mng nhn ca my c vin hng
ngc V n. My hy mn nguyn i cho tao nh. Tao thy my
m mng vin vng, th l ngu ngc. My nghe y, tao s ni cho
my nghe bng th ngn ng ca thi ca tht s; c lm sao cho
a c tht b v sn cu n, su thng na n s kho nh
mt Th Nh K; my ci phng n lm v, ri cho n mt a
con, hai a, ba a, mt xu mt xc. y l vic m tao gi l

428
m lun trit l. Hn na, th l hnh phc, iu khng phi
ngu di. Con ci l mu xanh hy vng. My c kim ly my a t
nhau, lau chi cho chng, x mi cho chng, cho chng n ng, bi
nhem chng, tm ra cho chng, cho chng n lc nhc xung
quanh my; nu chng ci l tt; nu chng go tht cng hay;
ku go l du hiu sng, c th nhn chng b t, ba thng bit
ly, by thng bit b, chn thng l c chy i, mi lm tui
nhn bng, hai mi tui yu ng. K no c c nhng nim
vui nh th l c tt c. Tao th tao khng c hng nhng ci
, v vy m tao m ra cc sc. Cha Tri, ngi lm nn nhng
bi th hay, v l nh vn ln nht, truyn cho Myd, ngi
cng s vi mnh: Hy sinh n thm ln!
Sm truyn nh vy. sc sinh, my c sinh nm by i. Cn
trn gian bao gi cng vn l trn gian, n khng cn n my
i lc hng u. My khng phi lo lng cho n. My ch c bn
tm n bn ngoi. Hy mc cho chn tri c yn. Mt din
vin sinh ra ct c ngi khc xem, ch u phi dm
ng. My c bit bn ngoi c nhng g khng? C nhng k c
quyn sung sng. Cn my, tao nhc li, my l thng sung
sng ch ngp. My l thng n cp hnh phc ca h. H l k
hp php, my l thng len li, my sng kip l mn vi vn may.
My cn mun g hn na ngoi ci my c? Siblet u, cu ti
vi! Thng mt dy ny l mt thng x l. Sinh by vi a,
d sao cng l tt ri. Mt dim phc nh vy chng khc g
mt tr bp bm. Nhng k no trn trn m li c hnh phc

429
nh c n ca tri cao u khng thch di h c nhng ngi
vui v qu. Nu h hi my; my c quyn g m sung sng?
My s khng tr li ni u.
My khng c mn bi, cn h, h u c c, Giuypite, Ala,
Visnu, Xabao[225], thn no cng c, duyt y cho h giy
chng nhn c quyn sung sng. My phi s h. ng c
dnh n h h ng ng vo my. khn nn, my c bit
th no l k c quyn sung sng khng? l mt ngi khng
khip, l lnh cha. A! lnh cha, phi l mt k c m mu
trong ci v nh ca qu s trc khi ging trn, mi c th i vo
ci i bng ci ca ! Phi kh khn gh lm hn mi sinh ra
c! Hn ch mt mi cht cng kh thi, nhng tri i! Th
m cng gi l cng kh! Tn th l mt m , c s phn cho n
trn ngi trc ngi khc ngay t lc cn trong ni! Mua chuc
tn sot v y n dnh cho ch tt nht trong rp ht! My hy
c nhng iu ghi nh trong ci lu m tao xp x, my c c
nhng dng ch gi u ging v hiu bit ca tao, ri my s
thy lnh cha l g. Lnh cha l k c tt c, v l tt c. Lnh
cha l k tn ti trn c bn cht ca hn; lnh cha l k, cn tr,
c nhng quyn ca ngi gi, v gi, c nhng vn may ca
ngi tr, xu xa, c ngi thin knh trng, hn nht, c ch
huy ngi dng cm, li bing, c hng thnh qu ca lao
ng, dt nt, c bng Kembritgi[226]. V xfc[227], ngu si, c
cc nh th thn phc, xu x, c ph n ci duyn, Tcxit[228]
c i m ca Asi[229], th c i da s t. Khng nn

430
xuyn tc li ni ca tao, tao khng bo lnh cha nht thit l dt
c, hn nht, xu x, ngu si v gi khm u nh; tao ch ni l h
c th c tt c nhng mt m chng hi g cho h. Tri hn li.
Lnh cha l bc vng gi. Vua nc Anh ch l mt lnh cha,
v qu tc s mt trong tng lp qu tc, c th thi, v l qu
nhiu. Vua cha ngy xa c gi l lnh cha; lnh cha an
Mch, lnh cha Iclng, lnh cha Cc o. Lnh cha Na-uy mi
c gi l vua ba trm nm nay. Luy-xiuyt, v vua xa nht ca
nc Anh, c thnh Tlexfo gi l mai lo[230] Luyxiuyt. Cc lnh
cha u l nguyn lo, ngha l ngang hng. Vi ai? Vi vua. Tao
khng lm lnh cha vi ngh vin u.
Quc dn ngh vin m ngi Xcx trc cuc chinh phc, gi l
Wittenagemot, th ngi Normng, sau cuc chinh phc, gi l
parliamentum. Dn dn ngi ta gt b nhn dn ra. Nhng bc
th kn, ca nh vua triu tp cc cng x trc kia c ch
Consilium impenendum[231] ngy nay c ch an
consentiendum[232].
Cc Cng x c quyn ng thun, c quyn ni C. Cc lnh cha
c th ni Khng. Chng c l h ni. Lnh cha c th cht
u vua, nhn dn th khng. Nht ru cht c Sacl Nht l mt
vic ln quyn, khng phi i vi vua, m i vi lnh cha, v
ngi ta lm ng nh treo c Cromoen. Lnh cha c quyn
th, ti sao? V h c tin ca. Ai gi tng trang cun umx-
bue[233]? l chng c cc lnh cha nm gi nc Anh, l

431
quyn s ti sn nhn dn, lp ra di thi Ghim Chinh phc, v
do quc hi i thn ct gi.
Mun sao chp mt iu g trong y, phi tr mi ng bn xu.
l mt quyn sch c ting. My c bit trc kia tao lm thy
thuc trong nh mt lnh cha tn l Macmauc khng? ng ta c
chn mi vn phrng Php tin nin li. ngu nh ln, liu m
thot ra khi ch y. My c bit ch vi by th nui th ca b
tc Linx cng nui tt c m bn cng ca Nm Cng
khng? V vy c th ng vo m xem. y ngi ta xp t
rt trt t. Bt c tn no sn trm cng b treo c ht. Tao thy
ch v hai ci tai di c lng th ra ngoi b ng th sn m mt
ng b c su con b treo ln gi treo c y. Gii qu tc cha tu
vin trng Raf, cha tu vin trng ny thuc gii qu tc v l
ngi ca nh th, mt ng la ton hng tt nht, ly ca nng
dn quanh vng, v la v tu vin trng khng mt cng gieo
trng. Nh vy l cho ng ta c th gi cu nguyn Cha. Con
c bit hun tc Macmaiuc, ch ca b, l hun tc tng qun
ngn kh x Iclng, v l php quan i thn ca Knarexbua
trong lnh i b tc York khng? Con c bit rng hun tc th
v i thn, mt tc v cha truyn con ni trong gia nh cc cng
tc Ancaxt, mc o cho vua ngy ng quang, v nh cng kh
m c thng bn mi thc nhung thm chic ging
vua nm ng khng; rng v hong mn quan cm a en l i
din ca ng ta khng? B ch mun c xem con chng i li
vic ny, vic v t tc xa nht ca nc Anh l Rbc Bren

432
c Hngri V phong t tc. Mi mt tc hiu ca hun tc
u ch r mt ch quyn trn mt lnh th, tr b tc Rive mang
tc hiu theo tn gia nh. Tht tuyt vi cc quyn h c nh
thu ngi khc, v c trch ra, chng hn nh lc ny, bn
xteclinh trn mt livr xtec-linh li tc, vic m ngi ta va tip
tc lm trong mt nm, v tt c nhng th thu p nh vo
cc loi tinh du, vo cc kiu tiu th ru v bia, vo trng ti,
vo chiu nghing than , vo ru tn, ru l, ru mum, vo
mch nha v i mch , vo than t v hng trm th khc tng
t! Chng ta hy knh phc nhng g hin ang c. Bn thn gii
tng l cng ty thuc vo cc hun tc. Gim mc Man l by
ti ca b tc ecby. Cc hun tc thng c nhng ging th
d ring m h t vo huy hiu ca h. V Cha Tri khng to ra
y th d, nn h phi sng to thm.
H to ra con ln rng huy hiu; qu tc hn hn linh mc th
no, v ln rng hn hn ln nh th no, th con ny cng hn
hn ln rng nh th. H to ra ging ng s[234], con ny i
vi s t l chim ng, cn i vi chim, ng li l s t; s t s
n v b cnh v chim ng s n v b vut. H c con rn thn,
con k ln, con rn ci, con k nhng, con qui nm, con r, con
rng, con ng m[235]. Tt c nhng ging ny u khin chng ta
hi hng, nhng i vi h li l vt trang tr v trang sc. H
c mt chung th gi l huy chng, trong gm rng cc loi
qui vt l lng. V nhng php mu bt ng, th khng c cnh
rng no b kp lng t ph ca h. S ph trng ca h y ry

433
bng ma ln l nh trong mt cnh m ti tuyt vi, c v
trang, i m st, mc o gip, mang inh thc nga, tay cm
vng trng, mm ni ging trang nghim:
"Chng ta l tin t!". B ry n r cy, cn b v trang ca k s
n nhn dn. Ti sao li khng? Liu chng ta c thay i lut
php khng? Gii lnh cha tham gia vo trt t. Con c bit
cx c mt cng tc phi nga lin ba mi dm[236] m vn
khng ra khi dinh c ca mnh khng? Cha k nhng lu i,
rng r, t ai, lnh a, rung pht canh, thi p, lc thnh, thu
thp phn v tin t tc, cc khon tch thu v pht v vt qu
mt triu xteclinh khng? Nhng ngi khng bng lng cng
kh.
- Vng - Guynpln lm bm, t l - r rng l a ngc dn ngho
lm nn thin ng cho k giu sang.

12. UYCXUYT NH TH LI CUN, UYCXUYT TRIT

GIA.

ng lc y a cht bc vo; Guynpln nhn c v ch cn thy

c c. Tnh yu thng nh th, ngi ta c th trong chc lt b
mt lot ngh m nh no xm chim; ngi n b ta yu
cht n v t ngt lm tan bin tt c nhng g khng phi l
hnh nh ca mnh, v khng ng xo ht ca ta c l c mt th
gii.
y cn c ni n mt chi tit. Trong Hng hoang chin bi, c
mt ch monstro, ni vi Guynpln, lm cho a khng va .

434
Thnh thong, vi mt t ting Ty Ban Nha m thi y mi ngi
u bit, c cng t thay n bng ch Quiero ngha l ti mun
th.
Uycxuyt tha th nhng sa i kch bn nh th, khng phi
khng c i cht bc tc. L ra ng cng mun bo vi a, nh
ngy nay Moetxa ni vi Vix:
- Anh khng tn trng kch bn.
"Thng Ci" l dng thc ni ting ca Guynpln.
Tn tht ca n, Guynpln, gn nh khng ai bit, bin mt
di ci bit hiu kia, cng nh b mt ca n bin mt di
ci v ci. Ting tm ca n, cng nh din mo ca n, l mt
ci mt n.
Tuy vy, tn n cng c ghi trn mt ci bng rng yt pha
trc Hp Xanh, trn bng qun chng thy c my cu sau y
ca Uycxuyt:
"Ti y khn gi c nhn thy Guynpln, b bn comprasicx
khn kip b ri t thu ln mi, m 29 thng ging nm 1690,
trn b bin Porlan, t mt a b tr thnh ngi ln, v ngy
nay c gi l Thng Ci".
S kip ca nhng k ht rong ny ging s kip ca nhng ngi
hi trong mt tri hi v ca nhng ngi c dim phc trong mt
th gii thn thoi. Hng ngy vn l s chuyn tip t ngt t
ch biu din gia tri m nht sang cnh n dt hon ton nht.
Ti no h cng ri khi trn gian. Y ht nhng ngi cht ra i
hm sau sng li. Ngi din vin ging nh mt ngn n bin c

435
b phn che chn, lc n lc hin, v i vi cng chng anh ta ch
tn ti nh bng ma v nh sng le li trong cuc i c n xoay
ny.
Sau ng t tip n nh tu kn. Bui din va dt, trong khi khn
gi phn tn v ting n o tho thch ca qun chng tiu tan khp
mi no ph phng th Hp Xanh ko tm bng ln, nh mt
pho i nhc chic cu treo, th l mi lin h vi loi ngi b
ct t.
Mt bn, v tr, mt bn ci ln kia; v trong ln c t do, c
nhn hu, c dng cm, c tn tu, c ngy th, c hnh phc, c
tnh yu, tt c mi chm sao.
C m trng thy v anh chng d dng c yu ngi bn nhau,
tay cm tay, trn chm trn v say sa th thm rt kh vi nhau.
Khong gia nhm hai mc ch; sn khu i vi cng chng,
phng n i vi din vin.
Uycxuyt vn thch v von li dng s khc bit v mc ch trn
xem khong gia ca Hp Xanh nh khong araas trong mt
ci chi ca ngi Abitxini.
Uycxuyt m xong s tin thu c, ri c nh vo ngi n ti.
Trong yu ng, chuyn g cng u l l tng c. Khi ngi ta
yu, vic cng ung cng n cho php mi th gn gi vng
trm khin mt ming n li thnh mt ci hn u ym. Ngi ta
ung bia hay ru chung trong mt cc, m tng nh c ung
sng mai chung trong mt o bch hp. Hai tm hn trong ba

436
n thn mt cng yu kiu nh hai cnh chim non. Guynpln tip
cho a n, ct thi h c, rt cho c ung, xch n qu gn.
- Hm! - Uycxut ng hng, v ng min cng chm dt vic
qu trch bng mt n ci.
Con si di gm bn vn n, khng cn n nhng th
khng phi l xng xu.
Vinx v Fibi cng n nhng khng gy tr ngi g lm. Hai c
lang thang ny, gn nh man r v lc no cng ht hong, ang
bn chuyn khng sinh vi nhau.
Sau a bc vo phng khu vi Fibi v Vinx.
Uycxuyt i xch m vo pha di Hp Xanh, cn Guynpln
chm lo con nga, t chng trai si tnh tr thnh g chn nga,
tng u anh l mt v anh hng ca Hme hoc mt lnh cha
bo v Saclman. Na m mi ngi u ng, tr mi con si,
thnh thong, qun trit nhim v ca mnh, li m mt mt.
Hm sau, ng dy, mi ngi li gp nhau, cng im tm, thng
thng vi gim-bng, v ung tr; nc Anh tr c t nm
1678. Ri a, theo kiu Ty Ban Nha, v theo li khuyn ca
Uycxuyt thy c yu ui qu li ng vi gi, trong khi Guynpln
cng Uycxuyt lm nhng vic lt vt bn ngoi v trong nh m
cuc sng du c thng i hi.
t khi Guynpln lang thang ra ngoi Hp Xanh, tr khi n i vo
nhng con ng vng v v nhng ni hiu qunh. thnh ph n
ch ra ngoi ban m, vi mt ci m rng vnh b cp xung
khi l mt ngoi ng.

437
Ngi ta ch trng thy r mt n trn sn khu.
V li Hp Xanh cng t khi i ti cc thnh ph, hai mi bn
tui m Guynpln cha my khi thy nhng thnh ph to hn Nm
Cng.
Tuy vy ting tm ca n ngy cng lan rng, bt u trn qua m
h lu, v ln cao hn na. Trong m ngi ham chung nhng
tr k quc ca ch phin v nhng ngi thch tm kim chuyn
hiu k v chuyn phi thng, ngi ta c bit u ang c
mt ci mt n k d, sng lang thang nay y mai .
Ngi ta bn tn v n, ngi ta tm kim n, ngi ta hi nhau:
u? Thng Ci chc chn tr thnh ni ting. V vy m i cht
vinh quang cng di vo v Hng hoang chin bi. n ni mt
hm, lng y tham vng. Uycxuyt ni:
- Phi i Lun n mi c.
HT TP 1

[216]
Gl (Gaule): tn ngy xa ca nc Php.
[217]
Cu nguyn i! Khc lc i!.
T li ni
[218]
Ny ra l tr
Li ca to nn nh sng!
[219]
m ti: Ct i!
Bnh minh ht ln bi ca chin thng.
[220]
Phi bay ln tri.
V ci ln, ngi. k khc

438
B gy ci gng i!
Qui vt hy trt b.
Lp v
Mu en ca mi
[221]
i! n y! Yu i!
Em l linh hn.
Anh l tri tim.
[222]
Btxuy (Bossuet 1627-1704): gio s Php ni ting v nhng
bi thuyt gio v iu vn.
[223]
Rutx (J.J. Rousseau 1712-1778): nh vn lng mn v trit
gia Php, tc gi Kh c x hi, min.
[224]
Aplng, trong thn thoi Hy lp, l v thn ni ting p trai.
[225]
Giuypite (Jupiter): Thng trong thn thoi Hy Lp.
Ala (Allalo: Thng ca Hi gio.
Visnu (Vichnou): Thn ca ngi n .
Xabao (Xabaoth): tn thn Gihva ca ngi Hy B Lai.
[226]
Kembritgi (Cambridge): th ln Anh c trng i hc
ni ting.
[227]
xfc (Oxford): th trn danh ting ca Anh, nh cc lu i
c v nht l trng i hc Oxford gm hai mi mt khoa v
nhiu phng th nghim khoa hc.
[228]
Teexit (Thersite) nhn vt trong trng ca Hlat, in hnh ca
hn nht lo xc. N va lc va tht, v c gan dm ch diu
Asi, nn b Asi m cht.

439
[229]
Asi (Achille): v anh hng trong Illiede, git Hector lc vy
thnh Toroa, sau b Parla m trng gt chn cht.
[230]
Mai lo(My Lord) ting Anh; lnh cha ca ti.
[231]
gii thot cuc tho lun ca h.
[232]
tn thnh (theo mun nh vua).
[233]
Dumsday-book (ting Anh).
[234]
ng s (Griffon): qui vt tng tng mnh s t, u v
cnh chim ng, tai nga, bm vy c.
[235]
ng m (hippogriffe). qui vt tng tng u chim ng,
mnh nga.
[236]
Dm (lieue): bng 4.444 km

NH XUT BN VN HC - Phng Vn Tu gii thiu

Ngun: e-thuvien
c bn: Mt sch a ln
vo ngy: 3 thng 12 nm 2011

440