Professional Documents
Culture Documents
ruxvaZe
Tbilisi
2009
1
es wigni eZRvneba Cemi mamis,
iagor ruxvaZis
da Cemi ufrosi
megobris da maswavleblis
irakli qurdianis
xsovnas.
2
Tavi I
zogadi cnebebi
3
sistemis reJimi ar SeiZleba davaxasiaTod rogorc ucvleli,
damyarebuli am sityvis absoluturi mniSvnelobiT. sistemis muSaobis
analizi datvirTvis uwyveti cvlilebis gaTvaliswinebiT aris
praqtikulad SeuZlebeli da rac mTavaria uazro. amitom akeTeben
daSvebas, rom raRac drois, vTqvaT 1 saaTis ganmavlobaSi datvirTvis
da generaciis sidide aris mudmivi. aseT reJims damyarebul reJims
uwodeben. Ddamyarebuli reJimis analizi moicavs sistemis kvanZebSi
Zabvis sidideebis gansazRvras, qselis elementebSi aqtiuri da
reaqtiuli nakadebis ganawilebis dadgenasa da simZlavris danakargebis
gaangariSebas. gakeTebuli daSveba saSualebas gvaZlevs SevafasoT
reJimi am daSvebis farglebSi. realobaSi sul arsebobs datvirTvis
uwyveti cvlileba. Ees iwvevs generatorebis datvirTvis cvlilebas,
rasac mohyveba maTi kuTxuri siCqareebis cvlileba. maSasadame irRveva
generatorebis paraleluri muSaobis piroba. sistemis datvirTvis
cvlileba drois mcire monakveTSi Zalian mcirea. Aam mcire cvlilebas
pirobiTad davarqvad usasrulod mcire SeSfoTeba da CamovayaliboT
eleqtruli sistemis kidev erTi Tviseba.
sistema damyarebul reJimSi reagirebs usasrulod mcire
SeSfoTebaze. Ggarkveul pirobebSi SeSfoTeba miileva da sistemis
reJimi ar Seicvleba. sxva pirobebSi reJimi SeiZleba Seicvalos imdenad,
rom generatorebis paraleluri muSaoba gaxdes SeuZlebeli.
dairRveva sistemis generatorebis mdgradi paraleluri muSaoba anu
mdgradoba. mivediT im daskvnamde, rom normaluri, damyarebuli reJimis
analizi gulisxmobs zemoT CamoTvlili sakiTxebis garda, pasuxs imaze,
SesaZlebelia Tu ara reJimis mdgradoba mcire SeSfoTebis pirobebSi.
Aarsebobs Tu ara sistemis damyarebuli reJimis statikuri mdgradoba.
Gganxorcielebadia Tu ara realurad gaangariSebuli reJimi.
Eeleqtrul sistemaSi usasrulod mcire SeSfoTebebis garda adgili
aqvs sasruli, konkretuli sididis, SeSfoTebebs, esenia: mniSvnelovani
sididis tvirTis CarTva-gamorTva, generatoris an generatorTa jgufis
uecari gamorTva, datvirTuli xazis an transformatoris uecari
gamorTva, generatoris agznebis dakargva, mokle SerTvebi da xazis
avtomaturi ganmeorebiTi CarTva. yvela am SemTxvevaSi sistemaSi xdeba
simZlavris nakadganawilebis Secvla da rac mTavaria icvleba
4
generatorebis datvirTva. aq saqme gvaqvs erT, sawyis damyarebul
reJimidan, meore damyarebul reJimze gadasvlasTan. es gadasvla
SeiZleba moxdes uSualod sawyis reJimidan saboloo reJimze, anda
raRac saSualedo reJimis an reJimebis gavliT. magaliTad: davuSvaT,
raRac mizeziT gamoirTo datvirTuli xazi. am SemTxvevaSi gadasvla
moxdeba sawyisi, damyarebuli rejimidan, saboloo, erTi gamorTuli
xaziT muSaobis reJimze. Tuki xazi gamoirTo mokle SerTvis Sedegad,
maSin gadasvla iqneba ufro rTuli. sawyis damyarebul reJimidan
sistema gadadis mS reJimze. reluri dacvis muSaobis Sedegad
dazianebuli xazi mcire (0,2-0,5wm) drois Semdeg gamoirTveba. sistema
gadadis mS reJimidan axal, erTi gamorTuli xaziT muSaobis reJimze.
reJimebis gaangariSebam SesaZloa gviCvenos, rom callke aRebulad
sawyisi da saboloo reJimebi arseboben, magram sakiTxavia SenarCundeba
Tu ara gadasvlis procesSi generatorebis paraleluri muSaoba.
SenarCunebuli iqneba Tu ara sistemis dinamikuri mdgradoba.
maSasadame sistemis mdgradobis qveS igulisxmeva:
1. sistemis unari SeinarCunos masSi momuSave generatorebis
paraleluri muSaoba sistemaSi warmoqmnili mcire SeSfoTebebis
dros, anu sistemis statikuri mdgradoba;
2. sistemis unari konkretuli sididis SeSfoTebebis pirobebSi
SeinarCunos masSi momuSave generatorebis paraleluri muSaoba, anu
SeinarCunos dinamikuri mdgradoba.
sistemis mdgradoba warmoadgens ufro vrceli cnebis,
arastacionaruli anu gardamavali procesebis Semadgenel nawils.
gardamavali procesebi moicaven analizis sam mimarTulebas:
1. talRuri procesebi dakavSirebuli atmosferul da sakomutacio
gadametZabvebTan. aseTi procesebi mimdinareoben Zalian swrafad.
maTi xangrZlivoba ganpirobebulia sistemis elementebis talRuri
TvisebebiT da ramodenime miliwamis tolia;
2. eleqtomagnituri gardamavali procesebi dakavSirebuli mokle
SerTvebTan. aseTi procesebis xangrZlivoba ganisaZRvreba sistemis
elementebis induqtiuri da aqtiuri winaRobebis TanafardobiT da
1-1,5 wams ar aRemateba;
5
3. eleqtromeqanikuri gardamavali procesebi (mdgradoba) romelTa
xangrZlivoba ganpirobebulia generatorebis mbrunavi masebiT
(rotori da turbina) da maTi xangrZlivoba ramodenime wamia an
aTeuli wami.
realobaSi es samive procesi ganuyofelia da erTi meoris Sedegs
warmoadgens. magaliTad: vTqvaT moxda atmosferuli dacla (mexis
dacema) sistemis romelime gadacemis xazze. mexis dacema iwvevs
gadametZabvis warmoqmnas da amis Sedegad gairRveva izolacia xazis
romelime anZaze. warmoiqmneba mS romlis drosac sistemaSi moxdeba
simZlavris nakadebis gadanawileba da generatorebis tvirTis Secvla.
amas mohyveba maTi brunTa ricxvis cvlileba. 0,2-0,5 wamis Semdeg
reluri dacva gamorTavs dazianebul xazs. isev moxdeba simZlavris
nakadebis gadanawileba da generatorebis tvirTis Secvla. es isev
gamoiwvevs maTi brunTa ricxvis cvlilebas. Tu generatorebis brunTa
ricvi anu maTi kuTxuri siCqareebi isev gautoldebian erTmaneTs, maSin
paraleluri muSaoba iqneba SenarCunebuli. sistema iqneba dinamikurad
mdgradi. Tuki kuTxuri siCqareebi ar gautoldebian erTmaneTs,
paraleluri muSaoba iqneba SeuZlebeli da sistemis dinamikuri
mdgradoba dairRveva.
6
rotori brunavs mudmivi kuTxuri siCqariT, maSin kuTxe q
RerZsa da +1 RerZs Soris iqneba ucvleli. vnaxoT, Tu rogor xdeba
generatoris datvirTvis gazrda. energiis pirveladi wyaro aris
wyali an orTqli. generatori mxolod gardaqmnis wylis (orTqlis)
energias eleqtrul energiad. ese igi generatoris datvirTvis
gasazrdelad unda gavzardoT turbinaSi miwodebuli wylis
raodenoba 3 saketis gaRebiT. amiT gaizrdeba turbinis mabruni
momenti. es gamoiwvevs turbina-generatoris lilvze momentebis
tolobis darRvevas.
nax1.1.
7
Sewydeba. turbinis momenti kvlav gawonaswordeba generatoris
mamuxruWebeli momentiT. oRond exla generatori gardaqmnis met
meqanikur simZlavres eleqtrulSi. kuTxe ki sawyis mdgomareobasTan
SedarebiT aris gazrdili. msgavsi msjelobiT Cven SegviZlia mivideT im
daskvnamde, rom generatoris tvirTis Semcireba damokidebulia
turbinaSi miwodebuli wylis raodenobis SemcirebasTan da amave dros
amas axlavs kuTxis Semcireba. keTdeba daskvna, rom generatoris
tvirTi aris dakavSirebuli misi rotoris mdgomareobasTan sivrceSi
brunviTi moZraobis farglebSi. am daskvnas aqvs didi praqtikuli
mniSvneloba mdgradobis analizis dros.
8
sistemiT, romelic Sedgeba ori, paralelurad momuSave
generatorisagan, nax.1.3.
ekvivalenturi generatori g-1 miRebulia s-1 sadguris generatorebis
ekvivalentirebiT, g-2 ki sistemis danarCeni generatorebis
ekvivalentirebiT. Tu g-2 ekvivalenturi generatoris simZlavre,
romelic Seicavs sistemis generatorebis udides nawils, bevrad
aRemateba g-1 generatoris simZlavres, maSin SeiZleba CavTvaloT, rom
s-1 sadguris reJimi praqtikulad ver imoqmedebs Uo Zabvis sididesa da
sixSireze.
nax.1.2.
9
nax.1.3.
nax1.4.
10
nax.1.5.
nax.1.6.
miviReT ori paralelurad CarTuli ekvivalenturi generatori:
g-1 xdwinaRobiT, sadac xdxd+ xt1+0,5 xx+ xt2, da g-2, romlis winaRoba
nulis tolia. xdwinaRobas umartivesi sistemis jamuri winaRoba
ewodeba. avagoT g-1 generatoris veqtoruli diagrama. sinqronulad
mbrunavi aTvlis RerZi davamTxvioT aseve sinqronulad mbrunav
Zabvis veqtors (nax1.7).
11
nax1.7.
d,q koordinatTa sibrtyes davadoT +1, +j koordinatTa sibrtye ise,
rom +1 RerZi daemTxves d RerZs. generatoris aqtiuri simZlavre
gamovsaxoT cnobili formuliT
P= UdId+UqIq. (1.2)
nax.1.7-ze moyvanili veqtoruli diagramidan gvaqvs:
Ud= Uosin; Uq= Uocos; Ud= xd Iq; Eq= Uq +xd Id.
am tolobebis mxedvelobaSi miRebiT (1.2) gadavweroT Semdegnairad
Aanu (1.3)
12
nax.1.8.
13
Zabvis vardnebis gantolebebi d da
Nnax.1.9
q RerZebis mimarT iqneba: Eq Uq =Id xd da Iqxq = Ud . vipovoT
(1.4)
nax.1.10.
14
(1.5)
aq
gardavqmnaT (1.5)
(1.6)
fesvis win minus niSans azri ara aqvs, vinaidan gvaZlevs cos
miRebuli kuTxe SevitanoT (1.5)-Si da miviRebT maxasiaTeblis
Pm maqsimums.
Aanu (1.7)
(1.8)
15
anu
sabolood vRebulobT
. (1.9)
magaliTi 1.
ganvixiloT umartivesi eleqtruli sistema romlis sqema da sqemis
elementebis parametrebi moyvanilia nax.1.11-ze.
16
nax.1.11.
bazisur simZlavred aviRoT Sb =100 mgva da gaangariSeba CavataroT
fardobiT erTeulebSi.
fardobiT erTeulebSi generatoris parametrebi tolia:
Xd* = Xd Sb /Sg= 1,02*100/200=0,51; X /d* = X /d Sb /Sg= 0,45*100/200 = 0,225;
Xq* = Xq Sb /Sg=0,78*100/200 = 0,39.
t-1 da t-2 transformatorebis winaRobebia:
XT1* =(UmS1% / 100)*( Sb /St1)= (10/100)*(100/240)= 0,0416;
XT2* =(UmS2% / 100)*( Sb /St1)= (11/100)*(100/240)= 0,0458;
gadacemis xazis winaRobaa:
XL* = (0,4*L)*Sb/Ub2 = (0,4*143)*100/2202 =0,118.
Zabva usasrulod mZlavri sistemis salteebze aris
Uo* =Uo /Ub =330/330=1. datvirTvis simZlavre ki tolia
So* =(Po jQo)/Sb =(100 j25)/100= 1 j0,25.
SevadginoT Cveni sistemis Canacvlebis sqema, nax.1.12.
nax.1.12.
sqemis gamartivebis Semdeg gvaqvs, nax.1.13.
17
nax.13.
gaviTvaliswinoT
exla generatoris
cxadpolusianoba.
generatori SeviyvanoT
sqemaSi Xq winaRobiT da
18
gaviangariSoT EQ em Zala.
nax1.14.
xqxq+ xT1+0,5 xL+ xT2 = 0,39+0,0416 + 0,118/2 + 0,0458 = 0,536.
.
gavigoT deni.
19
nax.1.15.
Tavi II
umartivesi araregulirebadi sistemis statikuri mdgradoba
20
Tu umartivesi sistemis simZlavris maxasiaTebelis grafikze
davitanT turbinis Po simZlavres, miviRebT maxasiaTeblebis gadakveTis
or wertils a- sa da b s (nax.2.1).
nax.2.1.
21
davuSviT, Uo Zabvis veqtori yovelTvis brunavs mudmivi kuTxuri
siCqariT. amis gamo kuTxe Semcirdeba da isev gaxdebaa-s toli
( nax2.2). Tu ki a kuTxe raRac mizeziT Semcirdeba -sididiT da
gaxdeba a--s toli, maSin generatoris mier qselSi gacemuli
simZlavre Semcirdeba P sididiT da
gaxdeba Pa=Pmsin(a- (wertili k ,nax.
2.1). am SemTxvevaSi generatori qselSi
gascems nakleb simZlavres vidre
Rebuloba turbinidan. naWarbi
meqanikuri simZlavre gazrdis
rotoris kinetikur energias,
nax.2.2. anu mis kuTxur siCqares. rotoris
kuTxuri siCqare meti gaxdeba -ze da amis gamo kuTxe gaizrdeba da
gautoldeba a-s.
am msjelobis safuZvelze vakeTebT daskvnas, rom a kuTxiT
muSaobisas usasrulo mcire SeSfoTeba ar iwvevs umartivesi sistemis
reJimis cvlilebas. reJimi TavisTavad ubrundeba sawyis mdgomareobas.
am SemTxvevaSi amboben, rom generatoris sistemasTan sinqronuli
paraleluri muSaoba mdgradia, an mokled, reJimi statikurad mdgradia.
vinaidan P=f() maRasiaTeblis aRmavali Stos nebismieri
a/ wertili Tvisebrivad ar gansxvavdeba a wertilisagan, generatoris
paraleluri muSaoba iqneba mdgradi iseT reJimebSi, sadac kuTxe
q RerZsa da Uo Zabvis veqtors Soris imyofeba 0-900 SualedSi.
davuSvaT exla, rom generatori muSaobs b >900kuTxiT, anu b
wertilSi (nax.2.1). am SemTxvevaSi b kuTxis Semcireba -gamoiwvevs
generatoris mier qselSi gacemuli simZlavris P=Pmsin(b-gazrdas
P sididiT. exla generatori gamoimuSavebs met simZlavres vidre
Rebulobs turbinidan. simZlavris es nazrdi SeiZleba Seiqmnas
mxolod da mxolod
rotoris kinetikuri
energiis daxarjvis Sedegad.
es ki niSnavs, rom rotoris
22
kuTxuri siCqare Semcirdeba. amis gamo kuTxe kidev ufro Semcirdeba.
kuTxis Semcirebas moyveba eleqtruli simZlavris zrda, rac kidev
ufro Seamcirebs rotoris kinetikur energias da amis Sedegad kuTxur
siCqares da
nax.2.3. kuTxes. procesi ganuwyvetliv
mimdinareobs kuTxisa da kuTxuri siCqaris SemcirebiT. radgan
generatoris kuTxuri siCqare naklebia sinqronulze, irRveva
paraleluri muSaobis fgen = f0 piroba. aseT pirobebSi generatoris
muSaoba dauSvebelia. amboben, rom statikuri mdgradoba dairRva.
vnaxoT, ra moxdeba im SemTxvevaSi, rodesac b kuTxe gaizrdeba
sididiT (nax.2.1)rogorc vxedavT, generatoris simZlavre xdeba
naklebi turbinis simZlavreze -P sididiT. rotoris lilvze
warmoiqmneba P s proporciuli Warbi meqanikuri momenti. rotoris
brunTa ricxvi da masTan kuTxec gaizrdeba. gansxvaveba generatoris
da turbinis simZlavreebs Soris kidev ufro gaizrdeba. amas kvlav
moyveba kuTxuri siCqarisa da kuTxis zrda. procesi mimdinareobs -s
da -s ganuwyveteli zrdiT. am SemTxvevaSi generatoris kuTxuri siCqare
sinqronulze metia, da fgen > f0. paraleluri muSaobis pirobebi da
statikuri mdgradoba irRveva. gamodis, rom 900 ze meti kuTxis dros
umartivesi sistemis statikuri mdgradoba irRveva. es daskvna
SenarCunebulia, Tu
23
simZlavris dadebiTobaa. masinqronixirebeli simZlavre warmoadgens
simZlavris maxasiaTeblis warmoebuls da misi saxelwodeba
masinqronixirebeli simZlavre pirobiTia.
24
Pas =f (s) mrudis magivrad SeiZleba visargebloT misi wrfivi AB
monakveTiT. am SemTxvevaSi (2.1) formula martivdeba.
-s.
generatoris mademfirebel
moments uwodeben.
ricxobrivad es sidide
maxasiaTeblis wrfivi
nawilis daxrilobis
nax.2.5 kuTxis tangensis tolia.
25
siCqares daemateba cvladi v(t)
nax.2.6. sidide, romelsac fardobiT siCqares
uwodeben. rotoris kuTxuri siCqare gaxdeba drois funqcia v(t).
Tu mcire SeSfoTebis Sedegad es funqcia iqneba iseTi, rom
Sesruldeba piroba anu , maSin
ekvivalenturi generatoris sinqronuli paraleluri muSaoba
sistemasTan iqneba SenarCunebuli da statikuri mdgradoba iqneba
uzrunvelyofili, winaaRmdeg SemTxvevaSi paraleluri muaobis pirobebi
anu statikuri mdgradoba dairRveva. v(t) fardobiTi siCqare gansxvavdeba
miviRebT AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
26
am gantolebas rotoris rxevis anu
rotoris iZulebiTi moZraobis
diferencialur gantolebas uwodeben.
vTqvaT, raRac mizeziT kuTxe
gaizarda usasrulo mcire
nazrdiT da gaxda (nax2.7).
radgan =const (2.2) gantoleba
SeiZleba CavweroT Semdegnairad
nax.2.7
27
vRebulobT
P= P - Po = sadac
masinqronizirebeli
nax.2.8
. (2.5)
sadac p1 da p1 (2.6)
28
sadac ; . t amonaxsni Rebulobs Semdeg saxes
(2.8)
Semcirda SEq
masinqronizirebeli simZlavre.
raRac kuTxis dros
Sesruldeba piroba
da am SemTxvevaSi (2.6)
maxasiaTebel gantolebas eqneba
ori jeradi fesvi
nax.2.9
29
ufro metad datvirTul reJimSi SEq masinqroni zirebeli simZlavre kidev
ufro mcirdeba, da sanam is darCeba dadebiTi, anu mde, maxasiaTebel
gantolebas eqneba ori namdvili, uaryofiTi da gansxvavebuli fesvi :
da .
30
nax.2.10.
procesis gaTvaliswinebiT
32
es gantoleba tolfasia (2.9) gantolebisa da asaxavs eleqtromagnitur
gardamaval proces rotorSi.
mcire SeSfoTebebis dros Eq da E/q em Zalebi Seicvlebian da gaxdebian
Eq= Eqo+ Eq, E/ q= E/ qo+ E/q -is toli. SevitanoT es sidideebi (2.10)
gantolebaSi.
(2.12)
anu
, , .
34
anu
. (2.17)
(2.18)
35
(2.19)
(2.20)
36
am maxasiaTeblis misaRebad
mivmarToT nax2.11-ze maCveneb
veqtorul diagramas.
mxedvelobaSi miviRoT, rom
XdXd+Xs, sadac Xs sistemis
gare winaRobaa.
ODB samkuTxedidan vipovoT Ug
Zabvis moduli
nax. 2.11.
. AB da BD monakveTebisaTvis miRebuli
(2.21)
Eq s mimarT.
(2.22)
(2.23)
37
sabolood miviReT regulirebadi generatoris simZlavris maxasiaTebeli
(2.24)
nax.2.12
38
Zabvis regulatorSi eleqtromagnituri procesebi mimdinareoben sakmaod
swrafad da regulatoris drois mudmiva miviRoT nulis tolad. amitom
Cven SegviZlia aRvweroT gardamavali procesi regulatorSi da
amgznebSi saerTo diferencialuri gantolebiT
. (2.25)
(2.27)
Sedegad vRebulobT:
da
40
am sistemis amonaxsnia :
p1, p2, p3, p4 da p5, fesvebi iqneba an namdvili uaryofiTi ricxvebi anda
0 0 0
0 0 0
0 0 0
EE1 0 -1
KK
es determinanti, meoTxe rigis polinomia :
sadac
41
aq
$7 gurvicis kriteriumi
(2.30)
Tu koeficientebi dadebiTi namdvili ricxvebia, (2.30)
gantolebas ar eqneba dadebiTi namdvili fesvi. p s verc erTi dadebiTi
mniSvneloba ver aqcevs nulad (2.30) gantolebas. amave dros ar aris
gamoricxuli, rom D(p)=0 gantolebas hqondes kompleqsuri fesvebi
dadebiTi namdvili nawiliT. marTlac, Cven viciT, rom gantolebis
Tavisufali wevri udris misi fesvebis namravls
(2.31)
. (2.32)
42
Tu (7.3)-s pirveli mamravli
, dadebiTia rogorc luwi, aseve kenti m-is
dros.
nax2.14.
43
maSasadame, mdgradobis SenarCunebis niSani, maxasiaTebeli gantolebis
koeficientebis dadebiToba, ar aris sakmarisi piroba. saWiroa
davrwmundeT imaSic, rom kompleqsuri fesvebis namdvili nawilebic
uaryofiTia.
44
nax.2.16.
$8 mixailovis kriteriumi
(2.33)
45
kerZod, warmosaxviTi. davuSvaT, rom , am
SemTxvevaSi veqtoris bolo
moTavsdeba warmosaxviT RerZze (nax 2.18a ).
Tu cvlads vcvliT dan mde,
veqtori mobrundeba wertilis garSemo C
sxivis mimarTulebidan B sxivis mimarTulebiT.
misi argumenti gaizrdeba 1800 iT anu
radianiT.
veqtoris
argumenti gaizrdeba
radianiT. D(p) polinomSi p
s magivrod SevitanoT j
ise rogorc es misi erTi
SemdgenisaTvis gvqonda
nax.2.18.
(2.34)
(2.35)
moduliT da argumentiT.
46
mobrundeba yvela veqtori, maTi namravli D(p) veqtori ki am dros
mobrundeba n radianiT.
nax.2.19.
ki aRvniSnoT V()-Ti, .
47
Tu D(p) polinoms aqvs mxolod marcxena fesvebi, D(j) veqtoris
hodografi Tanmimdevrulad Semouvlis 2n meoTxeds (D(j) veqtoris
argumentis nazrdi unda iyos n).
48
gantolebis erTi fesvi. im SemTxvevaSi, roca D(p) polinoms marcxena
fesvebis garda gaaCnia marjvena fesvebic, D(j) veqtoris hodografi
nax.2.22.
nax.2.21.
49
$9 umartivesi sistemis statikuri mdgradobis analizis magaliTi
nax.2.23.
= =3,25.
50
gaviangariSoT simZlavris maxasiaTeblebis kerZo warmoebulebi.
=0,87;
0,5;
= (1/0,799)sin48,8o=0,94;
= =1,32,
1,64.
51
gamartivebis Semdeg gvaqvs
sadac
= 3,5*1,07*0,1 = 0,376;
= 3,5*0,1+3,5*1,07=4,11;
=3,5+1,07*0,1*1,202*314+3,5*0,575*50=144,68;
=0,1*0,87*314+1,07*1,202*314=433,06;
(0,87+0,575*50*1,32)=12226,79 .
DD(p) = 0,376p4 +
4,11 p3 +144,68 p2 +
433,06
p+12226,79=0.
(2.36)
52
nax2.24
53
reJimi arsebobs turbinis Po=1 simZlavriT da 48,4o. rogorc
vxedavT nax 2.25 dan, reJimi maxasiaTebli aRmaval Stozea, da unda iyos
mdgradi. gurvicis kriteriumis Tanaxmad es ase ar aris. saqme imaSia, rom
amgznebis da
regulatoris
parametrebi, Te =0,1 wami
da KU=50 , iwveven
TviTrxevebis
warmoqmnasa da
mdgradobis rRvevas.
Tanamedrove agznebis
da Zabvis regulirebis
sistemebs gaaCniaT
Zalian mcire
nax.2.25.
= 3,5*1,07*3 = 11,29;
= 3,5*3+3,5*1,07=14,26;
=3,5+1,07*3*1,202*314+3,5*0,575*50=1321,06;
=3*0,87*314+1,07*1,202*314=1227,96;
54
(0,87+0,575*50*1,32)=12226,79 .
anu
$ 10 DD-danawilebis meTodi
55
TavisTavad zrdis regulirebis sistemis inerciulobas, rac ar aris
sasurveli. maSasadame unda vipovoT isaTi wyvili Te da Ku
parametrebisa, romlebic daakmayofileben ststikuri mdgradobis
SenarCunebis moTxovnebs da Zalian ar gazrdian regulirebis sistemis
inerciulobas. amis gakeTeba SeiZleba DD-danawilebis meTodiT.
(2.38)
56
gadavweroT es tolobebi Semdegnairad :
(2.39)
vipovoT .
57
drois mudmiva -s funqciaa. Tu SevcvliT -s 0 dan + mde,
SevZlebT da funqciebis povna. am funqciebis
saSualebiT ki avagebT mruds. am mruds DD-danawilebis mrudi
hqvia. $9 paragrafSi mocemuli magaliTis monacemebis safuZvelze
agebuli aseTi mrudi moyvanilia nax.2.26. vinaidan Ku da Te Tavisi arsiT
dadebiTi sidideebia, analizs vatarebT mxolod D1 da D2 areebisaTvis.
Cven viciT, rom D-danawilebis mrudis yoveli wertili gvaZlevs
mdgradobis zRvaris Ku da Te -s Sesabamis mniSvnelobebs. e.i. mrudidan
marjvniv an marcxniv iqneba mdgradi an aramdgradi muSaobis areebi.
mdgradobis Semowmeba xdeba Semdegnairad. viRebT A1 wertils ,
vpoulobT Sesabamis Ku1 da Te1 . am sidideebis gaTvaliswinebiT
vangariSobT (2.38) polinomis koeficientebs. miRebuli maxasiaTebeli
gantolebis fesvebis niSnebs
vamowmebT gurvicis an
mixailovis kriteriumiT. Tu A1
wertilisaTvis mdgradoba
arsebobs, is iarsebebs D1 aris
nebismieri sxva wertilisaTvis.
e.i. Ku da Te unda SevarCioT
ise, rom maTi Sesabamisi
A wertili ekuTnodes D1 ares.
aseve viqceviT D2 ares mimarT.
58
nax.2.26.
nax.2.27.
59
ganvsazRvroT datvirTvis ekvivalenturi winaRoba , da
nax.2.28.
60
nax.2.29.
gaTvaliswinebiT, gvaqvs
da .
nax.2.30. kuTxeebs.
da (2.40)
61
gamovsaxoT veqtorebi maTi modulebis da argumentebiT
CavweroT Semdegnairad
da
. frCxilebis gaxsnis Semdeg
gveqneba:
gavSaloT es gamosaxulebebi
, , da bolo
gamosaxulebebi Caiwereba Semdegnairad:
(2.41)
62
rogorc vxedavT g-1 da g-2
generatorebis simZlavreebi arian
da veqtorebs Soris
urTierT kuTxis
funqciebi da ara da
absoluturi kuTxeebisa.
simZlavris maxasiaTeblebi
naCvenebia nax.2.31-ze. g-1
generatoris tvirTia - P01, g-2
generatori datvirTulia P02
simZlavriT da maTi jami ki
tolia datvirTvis simZlavrisa
nax.2.31.
statikuri mdgradoba
63
vinaidan
anu
aq . am gantolebis fesvebia
64
maSin fesvebi warmosaxviTia da kuTxe
simZlavris zRvars.
65
iqnes g-1 generatoris maxasiaTeblis maqsimumis marjvnivac, misi
daRmavali Stos garkveul ubanze. gavarkvioT ramdenad didia es ubani.
, anu
gavSaloT da
anu
2zolis farglebSi.
66
2. statikuri mdgradobis zRvari ( kuTxis Sesabamisi mniSvneloba)
damokidebulia g-1 da g-2 generatorebis inerciis mudmivebze.
kerZod, Tu , ese igi g-2 ekvivalenturi generatoris
nax.2.32.
67
anu
68
nax.2.33.
aq da
da
em Zala tolia:
am em Zalis modulia da
misi argumenti ki .
69
meore ekvivalenturi generatoris deni tolia:
am em Zalis modulia - da
argumenti - radiani.
damatebiTi kuTxe ki
iqneba
70
damatebiTi kuTxe ki iqneba
da sakuTari gamtaroba ki
, am winaRobis argumenti ki
iqneba
71
amitom pirveli generatoris (turbinis) simZlavre iqneba
nax.2.34
72
$14 statikuri mdgradobis analizi kompleqsuri
datvirTvis SemTxvevaSi
73
nax.2.35. Zabvis
momxmareblebisaTvis.
maxasiaTebeli
maxasiaTeblebi (nax2.36).
nax.2.36.
74
nax.2.37.
(2.45)
(2.46)
75
ganvsazRvroTes simZlavreebi. simZlavre funqciaa da -si.
-ki - da si. amitom
da analogiurad (2.47)
aris, marTlac:
(2.48)
rogorc viciT da damokidebulia da -ze, da ki-
da -ze. amitom SegviZlia davweroT:
76
(2.49)
anu
(2.50)
aq
77
warmoebulebis da sxv. moZebna ar aris Zneli. sakmarisia
da a.S.
nax.x2.38
78
generatorebis da transformatorebis parametrebi aRebulia nax.1.11 ze
moyvanili sqemidan. xazis sigrZe 300 km-ia. bazisuri simZlavre isev
aRebulia 100 mgva-s toli.
79
1,79*10kv=17,9 kilovoltia.
nax.2.39.
Eq/ +jEq// = 1+ (3,2 j 0,3) j0,546 = 1,164 +j 1,74. anu |Eq|=2,09. em Zala
proporciulia agznebis denisa, da misi gazrda moiTxovs agznebis denis
gazrdas. agznebis deni ki SezRudulia amgznebis SesaZleblobebiT da
sinqronuli generatoris YTburi reJimiT. Tu Cveni generatorebis
maqsimaluri em Zala udris 1,8-s, maSin 320 mgvt aqtiuri simZlavris
gacema SesaZlebeli iqneba sistemidan reaqtiuli simZlavris miRebis
SemTxvevaSi. marTlac, Tu Po=320 mgvt-s, maSin 0 kuTxe iqneba
80
Tavi III
rTuli eleqtruli sistemis statikuri mdgradoba
$1 zogadi cnebebi
realur eleqtrul sistemaSi gaerTianebulia asobiT paralelurad
momuSave sinqronuli generatori. generatorebi erTmaneTTan da
datvirTvis kvanZebTan gaerTianebulebi arian 500-220-330 da 110 kv Zabvis
qselebiT. aqac statikuri mdgradobis analizi daiyvaneba yvela am
generatoris rotorebis iZulebiTi moZraobis amsaxavi diferencialuri
gantolebebis amonaxsnebis analizze. TviT analizi SeiZleba gavyoT
romodenime etapad. pirvel etapze xdeba gansaxilveli damyarebuli
reJimis gaangariSeba. amis Sedegad cnobili xdeba sistemis kvanZebSi
Zabvebs veqtorebi, simZlavris nakadebis ganawileba sistemis
elementebSi da datvirTvis sidideebi.
analizis meore etapze aqtiuri da reaqtiuli simZlavriT mocemuli
datvirTvebi Seicvleba aqtiuri da reaqtiuli gamtareblobebiT, Semdegi
81
rotorebSi eleqtromagnituri gardamavali procesebis, agznebis
sistemebSi da regulatorebSi gardamavali procesebis amsaxavi
diferencialuri gantolebaTa sistemis maxasiaTebeli gantoleba.
analizis bolo etapze tardeba maxasiaTebeli gantolebis fesvebis
niSnebis analizi. amisaTvis SeiZleba gamoyenebuli iqne mixailovis
kriteriumi.
zemoTaRwerili mimdevroba, problemis gadawyvetis mkacri
midgomaa. am SemTxvevaSi diferencialuri gantolebaTa sistemis rigi
SeiZleba aRmoCndes Zalian didi. Sesabamisi maxasiaTebeli gantolebac
iqneba Zalian maRali rigis. Tanamedrove kompiuteruli teqnika iZleva
saSualebas CavataroT saWiro gamoTvlebis Zalian didi raodenoba da
gavaanalizoT misi fesvebis niSnebi. amasTan erTad sistemis elementebis
(generatorebis, transformatorebis da xazebis ) parametrebi rogorc
wesi ar aris cnobili Zalian zustad. amitom, gamoTvlebis Zalian
didi raodenoba
plus parametrebis uzustoba iwvevs cdomilebis dagrovebas da
Sedegad rezultati SeiZleba iyos sakmaod Sors realobisagan.
praqtikaSi gamoiyeneba Semdegi midgoma. Tu sistemis romelime
generatoris an ekvivalenturi generatoriT warmodgenili sadguris
simZlavre, minimum aTjer naklebia sistemis danarCeni generatorebis
jamur simZlavreze, maSin es generatori (sadguri) SeiZleba ganvixiloT
rogorc usasrulod mZlavr sistemasTan paralelurad momuSave. am
SemTxvevaSi saqme gvaqvs umartives sistemasTan, romlis ststikuri
mdgradobis analizi ganxiluli iyo zemoT.
magaliTisaTvis aviRoT Jinvalhesisi. sadguris sqema moyvanilia
nax.3.1-ze.
82
nax.3.1.
32,5mgvt-ia. ese igi sadguris jamuri simZlavre udris 130 mgvt. gamodis,
rom sistemis simZlavre minimum 10 jer metis Jinvalhesis simZlavreze.
ricxvia.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (3.1)
84
magram
. . . . . . . . . . . . . . (3.2)
. . . . . . . . . . . (3.3)
85
aq Sesabamisi turbinebis simZlavreebia. vinaidan
da
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (3.5)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . (3.6)
. . . . . . . . . . . . .
86
miviReT rTuli sistemis generatorebis rotorebis iZulebiTi moZraobis
. . . . . . . . . . . . . . . . (3.7)
87
da ase Semdeg. (3.6) gantolebaTa sistema miiRebs Semdeg saxes:
. . . . . . . . . . . (3.8)
(3.9)
(3.10)
89
Ggawarmoebis Sedegad vRebulobT
(3.10)
Ffiqtiuri sadgurisaTvis
aqtiuri da reaqtiuli
simZlavreebis gamosaxuleba
aseTi iqneba:
nax.3.3.
90
(3.11)
SemoviRoT aRniSvnebi :
(3.12)
91
(3.13)
aq
da a.S.
92
$4 rTuli, avtomaturad regulirebadi eleqtruli sistemis statikuri
mdgradoba
(3.14)
(3.15)
(3.16)
sadac
93
(3.17)
(3.18)
94
Tavi IV
generatori aviTarebs
aqtiur simZlavres
da misi em Zalis
veqtori veqtorTan
Seadgens kuTxes.
yvela es sidide
Seesabameba narmalur
reJims. vTqvaT erTi
gadacemis gazi raRac
mizeziT gamoirTo.
generatoris mier
ganvitarebuli
simZlavre unda
96
nax.4.1. gadaeces sistemas erTi
darCenili xaziT, ese igi unda damyardes axali damyarebuli reJimi. am
axal reJimSi simZlavris maxasiaTebeli iqneba ufro dabali
97
iwyebs zrdas da rodesac is gaxdeba kuTxis toli, generatoris da
turbinis simZlavreebi gatoldebian (generatoris lilvze isev gveqneba
momentebis toloba). procesi amiT ar dasruldeba vinaidan generatoris
rotoris kuTxuri siCqare kvlav metia sinqronulze da kuTxis zrda
gagrZeldeba. magram c wertilis gavlis Semdeg generatoris simZlavre
metia turbinis simZlavreze, naWarbi eleqtruli energia gamomuSavdeba
mxolod rotoris kinetikuri energiis xarjviT. kinetikuri energiis
Semcireba ki, Tavis mxriv tolfasia brunTa ricxvis, anu kuTxuri
siCqaris Semcirebisa. rodesac aCqarebis dros SeZenili kinetikuri
energia mTlianad gardaiqmneba eleqtrul energiad, generatoris kuTxuri
siCqare Semcirdeba imdenad, rom
isev gaxdeba -is toli. vTqvqT,
es moxda raRac kuTxis
mniSvnelobis dros. vinaidan
exla generatoris simZlavre dm
sididiT metia turbinis
simZlavreze, simZlavris am
naWarbis qselSi gacema
SesaZlebelia mxolod da
mxolod rotoris kinetikuri
energiis SemcirebiT. rotoris kinetikuri energia isev mcirdeba. amis
gamo kuTxuri siCqare xdeba -ze naklebi, kuTxe Semcirdeba da
procesi warimarTeba sawinaaRmdego mimarTulebiT. vinaidan yovelTvis
arsebobs energiis danakargebi, ramodenime rxevis Semdeg procesi
dasruldeba kuTxis mniSvnelobis dros. kuTxis
naCvenebia nax.4.2-ze.
98
rogorc vxedavT,axal
reJimze gadasvla
ganxorcielda
mdgradad, rxevebis
procesis dasrulebis
Sedegad.
nax.4.3.
99
miuxedavad imisa, rom
Teoriulad arsebobs
statikurad mdgradi reJimi
kuTxis
mniSvnelobisas, am reJimze
gadasvla generatoris
rotoris rxevis gamo
yovelTvis SesaZlebeli ar
aris . mdgradobis aseT
100
aseve SeiZleba CavTvaloT mudmivad nakadSebmis proporciuli
gardamavali em Zala.
(4.1)
(4.2)
101
(4.3)
(4.4)
. aq avariiswina,
102
SeerTebulia varskvlavad da misi neitrali
nax.4.7. Camiwebulia.
erTfaza mS
orfaza mS
orfaza mS miwaze
samfaza mS
103
sadac da sistemis pirdapiri, uku da nulovani mimdevrobis
jamuri winaRobebia mS wertilis mimarT. pirdapiri mimdevrobis denebis
saangariSod adgenen kompleqsur Canacvlebis sqemebs, romelTa Sedgena
ganvixiloT umartivesi sistemis magaliTze. vTqvaT, mS moxda umartivesi
sistemis k wertilSi (nax.4.8). pirdapiri, uku da nulovani mimdevrobis
Canacvlebis sqemebi moyvanilia nax.4.9-ze.
NAnax.4.8.
ukumimdevrobis
Canacvlebis sqemis jamuri
winaRoba k wertilis
mimarT udris :
nulovani mimdevrobis
Canacvlebis sqemis ki
104
SemoviRoT mS winaRoba
da
nax.4.10.
105
nax.4.11.
$3 farTobebis wesi
106
Ggeneratoris simZlavre Semcirdeba da naWarbi momentis gavleniT
daiwyeba generatoris rotoris aCqarebuli brunva (nax 4.12).
faqtori- naWarbi
momenti, ise igi
kuTxemde anu c
wertilamde,
romelSic
generatoris da
turbinis simZlavreebi
gautoldebian
erTmaneTs. Bbrunvis
nax.4.12.
107
Aaq , Po sa da generatoris P simZlavres Soris sxvaobaa,
108
Eese igi SeiZleba CamovayaliboT Semdegi wesi : kuTxis zrda Sewydeba
maSin, rodesac damuxruWebis farTobi gautoldeba aCqarebis farTobs.
rogorc Cans nax.4.12-dan, maqsimaluri damuxruWebis farTobi aris
nax.4.13.
Aaqedan ki vpoulobT
sadac
maqsimumi.
111
drois yoveli mcire intervalisaTvis vpoulobT runge kuttis or
koeficients. Tu mS moxda t=0 momentSi, maSin pirveli intervalisaTvis es
pirveli koeficientebi iqneba:
meore koeficientebi :
112
vRebulobT yoveli drois intervalis Semdeg kuTxis da srialis
ricxviT
nax.4.15.
Canacvlebis sqema moyvanilia nax4.15-ze.
113
misi modulia , kuTxe ki tolia:
(0,327 radiani).
114
nulovani mimdevrobis jamuri winaRoba K wertilsa da miwas
Soris udris
gamartivebis Semdeg
vRebulobT samsxivian
sqemas Xa, Xb da XK
winaRobebiT
(nax 4.17-b). urTierT
winaRoba em Zalasa da
usasrulod mZlavri
sistemis salteebs
Soris tolia
anu
nax.4.17
radiani (1540 ).
gamoviyenoT zemoT
aRwerili runge-kuttis
meTodi. procesi davyoT
0,01 wamis tol
intervalebad. fardobiT
erTeulebSi es
intervali iqneba
116
t=0,01*314 =3,14 radiani. generatoris inerciis mudmiva tolia Tj= 6*314= 1884
radianis. normaluri reJimis kuTxe - 0,507
pirveli intervali
gaviangariSoT runge-kuttis pirveli koeficientebi.
117
meore intervali
gaviangariSoT runge-kuttis pirveli koeficientebi.
118
nax.4.19
0,7 wamisaTvis
generatoris sriali
0,09-s udris. Tu
gavixsenebT, rom
sriali gamoisaxeba
Semdegi formuliT
-s anu
119
miviRebT, rom generatoris sixSire tolia
120
nax.4.21.
nax 4.22
121
$6 umartivesi sistemis dinamikuri mdgradobis analizi generatoris
gaTvaliswinebiT
davuSvaT generatori
dakavSirebulia usasrulod
mZlavr sistemasTan raRac rTuli
nax.4.23.
122
ukanaskvneli ori gantoleba arwers eleqtromeqanikur gardamaval
process, magram maTi aseTi saxiT amoxsna ar SeiZleba, vinaidan es ori
gantoleba Seicavs da
nax.4.24.
123
am gamosaxulebidan vpoulobT .
124
am diferencialuri gantolebebis integrirebiT vpoulobT saZiebel
da funqciebs. am funqciebis saSulebiT da (4.14) s gamoyenebiT
126
vTqvqT em Zala iseTi sididisaa, rom
127
nax.4.26
128
nax.4.27.
130
nax.4.28
131
(Tavi II, $4), (4.17) gantoleba CavweroT Semdegnairad :
nax.4.29.
132
forsirebis da ganforsirebis procesi mimdinareobs nax.4.29-ze
naCvenebi mrudeebis msgavsad.
nax.4.30.
134
brunTa ricxvis Semcirebisas qanqaris tvirTebi Camoiweva qveviT,
zeTi M miliT Seva servoZravSi. misi dguSi aiweva da gadaadgilebs
- generatoris sriali.
135
mkveTaris gadaadgileba gamoiwvevs servoZravis dguSis gadaadgilebas
da amis Sedegad Seicvleba turbinaSi miwodebuli wylis raodenoba.
aris
diferencialuri gantoleba
136
umartivesi sistemis dinamikuri mdgradoba (4.21) gantolebis
regulatori ar moqmedebs
(nax.4.32). am SemTxvevaSi
turbinis momenti ucvlelia,
sriali ki niSans ar icvlis da
generatori iwyebs muSaobas
asinqronulad.
da turbinis momenti
Semcirdeba (nax.4.34). amis
137
nax.4.33. Sedegad srialic Semcirdeba,
gaxdeba nulis toli da ramodenime rxevis Semdeg damyardeba
generatoris axali reJimi Semcirebuli tvirTiT. statoris deni gaxdeba
sawyisi reJimis denze naklebi (nax.4.35).
nax.4.34.
138
nax.4.35.
$ 10 gorevi-parkis gantolebebi
139
saxels. am paragrafSi gantolebebi moyvanilia gamoyvanis gareSe, magram
Cven gavCerdebiT zogierT ZiriTad momentze, romelzedac damyarebulia
es
140
aq da saTanadod a, b c fazebis gragnilebisa da agznebis
es urTierTinduqciis
141
Tu induqciis am koeficientebs SevitanT (4.25)-Si, maSin (4.24)
gantolebata sistema miiRebs sakmaod rTul saxes. gantolebaTa sistemis
koeficientebi iqneba cvladi. magaliTad, marto a fazisaTvis gveqneba:
SemoviRoT meore,
d,q koordinatTa
sistema, romelic
damagrebulia
generatoris
rotorze da
brunavs imave
kuTxuri siCqariT.
maSin veqtoris
gegmilebi d,q
142
analogiurad SegviZlia , Zabvebis magivrad ganvixiloT
veqtoris gegmilebi d,q koordinatTa sistemaSi. koordinatTa sistemis
aseTi Secvla (4.24) gantolebaTa sistemis magivrad gvaZlevs
diferencialur gantolebaTa Semdeg sistemas:
aq da fazuri gragnilebis
143
am gantolebebis safuZvelze movaxdineT zemoT
nax.4.39.
Tavi V
144
SesaZlebelia normaluri eqspluataciiT gaTvaliswinwbuli
cvlilebebic. aseTia: mZlavri datvirTvis uecari CarTva an gamorTva,
generatorebis TviTsinqronizaciiT CarTva, mZlavri asinqronuli
Zravebis gaSveba da sxva. maSasadame, sistema erTi mdgradi reJimidan
SeiZleba gadavides meore reJimze. Ees meore reJimi TavisTavad SeiZleba
statikurad mdgradi iyos, magram TviT gadasvla SeiZleba aRmoCndes
rogorc mdgradi, iseve aramdgradi. kursis wina nawilSi Cven
ganxiluli gvqonda umartivesi sistemis dinamikuri mdgradoba da
mivediT daskvnamde, rom, Tu reJimis mkveTri cvlilebis Semdeg
generatoris kuTxuri siCqare sinqronulis toli gaxda, dinamikuri
mdgradoba SenarCunebuli iqneba. es garemoeba gamowveuli iyo imiT, rom
Cveni generatori paralelurad muSaobda usasrulod mZlavr
sistemasTan, romlis sixSire yovelTvis sinqronulia. generatorebis
mdgradi paraleluri muSaobisaTvis ki aucilebelia maTi sixSireebis
toloba. rTul eleqtrul sistemaSi, romelic ar Seicavs usasrulod
mZlavr sadgurebs, paraleluri muSaobis piroba ar icvleba. yvela
generatoris sixSire erTmaneTis toli unda iyos. es piroba SeiZleba
dakmayofildes, rogorc 50 hercis dros, iseve sxva sixSiris drosac.
145
saqme imaSia, rom absoluturi kuTxeebis aTvla xdeba raRac
sinqronulad mbrunavi aTvlis RerZis mimarT. Tu sistemis
generatorebis kuTxuri siCqareebi gautoldnen erTmaneTs, magram
sistemaSi damyarda sinqronulisagan gansxvavebuli sixSire, maSin
absoluturi kuTxeebi usasrulod gaizrdebian, magram maTi sxvaoba ki
iqneba mudmivi. magaliTad, nax.5.10a ze moyvanilia SemTxveva, roca
nax.5.1.
146
procesis fizikuri mxarisa da gaangariSebis msvlelobis meti
TvalsaCinoebisaTvis. SemdgomSi Cven am daSvebebs ar gavakeTebT.
sistemis sawyisi normaluri reJimi CvenTvis cnobilia, e.i. cnobilia
yvela generatoris da em Zala da kuTxe. radgan Cven aRvniSneT,
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (5-1)
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (5-2)
147
aq
gamoyenebiT;
3. vangariSobT generatorebis em Zalebs
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
148
am sistemis ricxviTi integrirebis Sedegad vRebulobT generatorebis
urTierT kuTxeebs.
149
nax.5.2.
150
kuTxe orTaWalhesis da engurhesis generatorebs Soris ganuwyvetliv
izrdeba (nax 5.3). Tu mS gamovrTavT ara 0,5 wamSi, aramed ufro swrafad,
magaliTad 0,2 wamSi miviRebT gansxvavebul suraTs. amJamad mdgradoba ar
irRveva. OrTaWalesis generatoris brunTa ricxvi ramodenime rxevis
Semdeg isev sinqronulis toli xdeba. e.i. generatorebis paraleluri
muSaobis piroba ar irRveva (nax.5.4).
nax.5.3. nax.5.4.
151
imereTi , romelic akavSirebs
engurhes zestafonis qvesadgurTan
da Tanac am xazze simZlavris 650
mgvt-is tolia, maSin mdgradoba
dairRveva saqarTvelos sistemis im
nawilsa romelic mdebareobs
zestafonidan dasavleTiT da im
nawils Soris, romelic zestafonis
aRmosavleTitaa.
nax.5.6.
152
Tavi VI
153
nax.6.1.
nax.6.2.
154
magaliTad, ganvixiloT agC-s moqmedeba, roca dasavleT da
aRmosavleT saqarTvelos erTmaneTTan akavSirebs el. gadacemis xazi
qarTli-2 . es xazi akavSirebs 500 kv Zabvis zestafonis qvesadgurs
qsanis qvesadgurTan (nax.6.3). gardamavali procesis modelireba
xorcieldeboda programa PSS/E-s saSualebiT. erTfaza mS Sedegad xazi
gamoirTo da isev CairTo deionizaciisaTvis saWiro drois
nax.6.3.
155
amave naxazze moyvanilia am xazSi gamavali simZlavris
nax.6.5. nax.6.6.
156
nax.6.7.
nax.6.8. nax.6.9.
157
nax.6.10.
$2 Zabvis forsireba
nax.6.12
qveamgznebis sruli Zabva. amis
Sedegad iwyeba Zabvis zrda
(nax 6.13).
vinaidan (6.1)
nax.6.13.
159
aseTi gamosaxuleba Cven ukve Segvxda winw paragrafebSi. aq
gacilebiT didia
160
Sesabamisi maxasiaTebeli gamova ufro maRali, vidre
nax.6.16. maxasiaTebelze m
wertilSi. davuSvaT kuTxem Sewyvita Semcireba da daiwyo misi zrda. ese
igi daiwyo rxevebis meore cikli. Tu ganforsireba ar moixsna
droulad, mdgradoba SeiZleba dairRves rxevebis meore ciklSi, nax.6.16,
161
2 -mrudi. amave naxazze mrudi 1 Seesabameba SemTxvevas forsirebis
gareSe, 3 mrudi ki- forsirebas drouli ganforsirebiT. PSS/E
programis saSualebiT movaxdineT saqarTvelos eleqtruli sistemis
dinamikuri mdgradobis modelireba nax.5.2-ze moyvanili sqemis mixedviT.
ganixileboda mS orTaWala hesis sageneratoro salteebTan axlos.
pirvelad, am generatoris Zabvis forsireba ar iyo modelirebuli.
zemoT aRwerili
fizikuri movlenebis
P1-P17 datvirTvebs.
Tu ar miviRebT
mxedvelobaSi
sistemis elementebSi
aqtiuri simZlavris
danakargebs, SeiZleba
davweroT, rom
generatorebis
jamuri tvirTi
datvirTvis tvirTis
tolia
nax.6.18.
163
aq sistemis generatorebis jamuri inerciis mudmivaa;
164
G1 generatoris gamorTvis Semdeg sistemis sixSire daiwyebs
Semcireba da rogorc ki is gaxdeba 48,8 ercis toli, gamoirTveba
165
da q/s marneulis tvirTis grafikebi. rodesac sixSire Semcirdeba 48,6
hercamde marneulis q/s- Si gamoirTveba 5 mgvt tvirTi, 48,2 hercis dros
damatebiTad
166
1. sixSire naklebia garkveul sidideze ;
2. sixSiris warmoebuli absoluturi sididiT metia raRac sidideze.
167
rom sixSire icvleba sul sxvanairad (nax.6.21). wina SemTxvevaSi
sixSire Semcirda 48 hercamde, exla ki mxolod 49 hercamde. nax.6.22-ze
naCvenebia q/s didube -s datvirTvis cvlilebis grafiki. naxatidan
Cans, ro tvirTi moixsna avariis dawyebidan 0,2 wamSi. sixSiris
stabilizacia 50 hercis farglebSi moxda 17 wamSi, im dros, roca
Cveulebrivi sag-ebis
nax6.21.
nax.6.22.
nax.6.23.
gadaxraze. sistema 1
saTvis
169
nax.6.24.
davubrundeT wina
paragrafSi ganxilul
magaliTs, da vnaxoT, Tu
ra gavlena aqvs 500kv
Zabvis gadacemis xazis
(imereTis) gamorTvas
TurqeTis eleqtrul
sistemaze. am magaliTSi
saqarTvelos da TurqeTis
sistemebi SeerTebulebi
arian mudmivi denis
nax.6.25.
CanarTiT (nax.6.24). avariis
wina reJimSi TurqeTSi
170
gaicemoda 100mgvt simZlavre. imereTis gamorTvis Semdeg, saqarTvelos
eleqtrul sistemaSi warmoiqmna simZlavris deficiti da sixSirem daiwyo
Semcireba. TurqeTis sistemam es avaria ver igrZno da misi sixSire darCa
ucvleli
nax.6.26
avariiswina reJimSi
simZlavre gaedineboda
zestafonis 500 kv Zabvis
salteebidan sistemaSi da
axalcixeSi. imereTis
gamorTvis Semdeg ki
simZlavre Semoedineba
zestafonSi saqarTvelos
sistemidan qarTli-2 -iT
da at -Ti. Semodinebis
171
nax.6.28. nax.6.29.
172
Tavi VII
173
nax.7.1. CarTaven a amomrTvels. Zabvebis da
sixSiris kontroli xdeba faris xelsawyoebis saSualebiT, da
moriges ar SeuZlia Seasrulos zemoTCamoTvlili sami piroba
absoluturi sizustiT. amomrTvelis CarTvis momentSi yovelTvis
arsebobs garkveuli gansxvaveba Zabvebis, sixSireebis da kuTxeebis
sidedeebs Soris. Cveni mizania vnaxoT, Tu rogori gavlena aqvs am
gansxvavebebs CarTvis procesze.
davuSvaT, rom sistemis da generatoris Zabvebi
nax.7.2.
utolobiT. Tu amomrTvelis CarTva xdeba im momentSi, roca kuTxe
generatoris da sistemis Zabvis veqtorebs Soris 110-ia, statoris
deni gaizrdeba biZgiseburad da ramodenime rxevis Semdeg miileva
Nnax.7.2-b. es
deni
gamoiwvevs
generatoris
174
eleqtromagnitur moments, romelic aseve mcirea da male miileva
nax.7.3-b. momentis aseTi biZgebi generatorisaTvis saSiSi ar aris.
magram CarTvis
nax.7.3.
175
nax.7.4.
176
uaryofiTia, es simZlavrec uaryofiTi anu Zravuli iqneba.
generatori muSaobs Zravul reJimSi da moixmars aqriur simZlavres
sistemidan (nax.7.6). asinqronuli momentis gavleniT generatoris
sriali kidev ufro Semcirdeba da misi brunTa ricxvi kidev ufro
miuaxlovdeba sinqronuls. am dros agznebis gragnils
miawodeben agznebis nominalur Zabvas. vinaidan rotoris gragnils
aqvs didi induqtiuri winaRoba, agznebis deni gaizrdeba sakmaod
mdored (nax7.7). agznebis denis zrdasTan gaiZrdeba misi em Zala da
Sesabamisad misi simqronuli simZlavre (momenti). am momentis
gavleniT, ramodenime
nax.7.7
nax.7.6.
177
statoris gragnilSi sakmao sididis eleqtrodinamiuri Zalebis gamo
uSualo gacivebis mqone generatorebisaTvis TviTsinqronizaciis xerxis
gamoyeneba SeiZleba mxolod im SemTxvevaSi, Tu generatoris CarTvisas
kmayofildeba piroba
178
vimaidan generatoris brunTa ricxvi naklebia sinqronulze, warmoiqmneba
Zravuli xasiaTis asinqronuli momenti. es momenti turbinis momentTan
erTad aaCqarebs generators. rodesac brunTa ricxvi miuaxlovdeba
sinqronuls, CairTveba agzneba da daiwyeba sinqronuli momentis
(simZlavris) zrda. sinqronuli momentis gavleniT brunTa ricxvi
gadaaWarbes sinqronuls da ramodenime rxevis Semdeg generatori Seva
sinqronizmSi. nax. 7.8-ze naCvenebia generatoris srialis damokidebuleba
nax.7.8. nax.7.9.
179
nulidan unda miaRwios nominalurs. amasTan erTad, cxadia, arsebobs
eleqtromagnituri gardamavali procesic.
Zravebis gaSvebisas warmoqmnili gardamavali procesebis Seswavla
saWiroa imisaTvis, rom davadginoT gaSvebis xangrZlivoba, Zravebis
gaxureba da Zravebis gaSvebiT gamowveuli Zabvis cvlileba qselSi.
ukanaskvneli garemoeba mniSvnelovania sistemis mdgradobis
TvalsazrisiT. marTlac, Tanamedrove warmoebis eleqtruli datvirTvis
ZiriTad nawils warmoadgenen asinqronuli da sinqronuli Zravebi.
Zravis CarTvisas warmoiqmneba didi gamSvi deni, romelic Zravis
nominalur denze 5-7 jer metia. Ddidi simZlavris Zravebis gaSvebisas es
deni iwvevs Zabvis vardnas, romelic uaryofiTad moqmedebs sxva
momxmareblebis normalur muSaobaze.
imisaTvis, rom Seamciron gamSvi denebi da ar dauSvan sistemis
mimdebare nawilSi Zabvis saSiSi Semcireba, mimarTaven Zravebis CarTvis
sxvadasxva xerxs. pirdapir gaSvebasTan SedarebiT, rodesac gaCerebul
Zravs uSualod rTaven muSa Zabvaze, egreT wodebul
avtotransformatorul da reaqtorul gaSvebas aqvs is upiratesoba, rom
gamSvi deni mniSvnelovnad mcirdeba. nax.7.10-a-ze naCvenebia reaqtoruli
gaSvebis sqema. jer
CairTveba a2
amomrTveli da Zravs
miewodeba
Semcirebuli Zabva,
vinaidan reaqtorSi
gamSvi deni iwvevs
did Zabvis vardnas.
rodesac Zravis
kuTxuri siCqare
miuaxlovdeba
nominalurs (sriali
Semcirdeba), CairTveba
a1 amomrTveli da
reaqtori daSuntdeba.
180
nax.7.10. amis Semdeg Zravi ikvebeba
sruli ZabviT.
avtotransformatoruli gaSveba (nax.7.10-b) xorcieldeba
Semdegnairad. jer CairTveba a2 da a3 amomrTvelebi. Zravs miewodeba
Semcirebuli Zabva. brunTa ricxvis gazrdis Semdeg, CairTveba a1 da
gamoirTveba a3 amomrTveli. avtotransformatoris wredi gaixsneba da
Zravi rCeba CarTuli srul Zabvaze. ganvixiloT ufro detalurad
asinqronuli Zravis gaSveba ureqtorod da reaqtoriT.
asinqronuli Zravis eleqtromagnituri (mabruni) momentis
damokidebuleba srialze naCvenebia nax.7.11. amave naxatze naCvenebia im
meqanizmis mamuxruWebeli momenti, romelsac abrunebs Zravi.
am gantolebebSi:
- qselis Zabvaa;
181
-Zravis reaqtiuli da aqtiuri winaRobebia;
-srialia da
- Zravis da meqanizmis inerciis mudmivaa.
182
danarTi 1
(d-1)
183
tolobis marcxena mxare gvaZlevs mokled SerTvis Zabvis fardobit
sidides UmS*. tolobis marjvena mxare ki SeiZleba CavweroT Semdegnairad
184
2. gadaviyvanoT es winaRoba omebSi Zt (omi) = UmS* U2n / Sn;
3. omebSi miRebuli Zt gavyoT Zb-ze.
Zt*(b) = Zt (omi)/ Zb = UmS* U2n Sb. / U2b Sn . (d-2)
cxadia, rom (d-2) gamosaxulebaSi Zabvebi da simZlavreebi gamosaxuli
unda iyos erTnair erTeulebSi. magaliTad: Zabva-kilovoltebiT, sruli
simZlavre megavoltamperebiT.
Tu sqema Seicavs transformatorebs, maSin misi yvela winaRoba unda
iyos dayvanili Zabvis erT safexurze im transformatorebis
transformaciis koeficientebis saSualebiT, romlebic
CarTulia dasayvani winaRobisa da Cvens mier arCeuli ZiriTadi Zabvis
safexurs Soris.
denebi da Zabvebic unda daviyvanoT Zabvis erT, Cvens mier ukve arCeul
safexurze.
sxva, araeleqtruli sidideebic xelsayrelia gvqondes fardobiT
erTeulebSi. bazisur drod aiReba is dro, romelis ganmavlobaSi
sinqronuli kuTxuri siCqariT mbrunavi veqtori mobrundeba 1 radianiT,
radiani.
185
bazisur simZlavreze inerciis mudmiva daiyvaneba Semdegnairad
1. .. -2006.
2. .., .., .., ..
.- 2008
3. .. . .; .: -. ,
1948.
4. . .
. - .: , 1985.
5. /
. . . . - .: , 1966.
6. . ., . .
. - .: , 1978.
7. . .
. - .: , 1975.
8. . .
. .: , 1970.
9. :
/ . . . . - .: ,
1982, 244 .
10. . .
. . .
. - 1999.
186
11. . . . . .,
, 1952. 198 . .
12. . . . .
. ., , I960. 312 . .
13. . . . . .,
, 1950. 552 .
14. . -
. . ., - , 1962. 624 . .
15. . . .
., , 1960. 392 . .
16. . ., . . .
., , 1963. 744 . .
17. .
. . ., , 1959. 272 . .
18. .., ,
,,1960;
19. ..,
,,1961;
21. ..,..,
,,1966;
22. ..,
,,1963.
188
189