Projekt

lenda:teknologji

Tema: Tenologjia ne
jeten urbane .

Shkolla: `Elmaz ademi`

Klasa: 12 b

Punoi: Shpresim Ademaj

Pranoi:
Ndikimi i teknologjise ne jeten e njeriut

Zhvillimi i hovshm i teknologjis dhe avancimi i

saj ka br q njeriu ti afrohet dhe t jet m pran saj. Nj prej pajisjeve m t familjarizuar me
njeriun sot padyshim sht kompjuteri. Dekada e fundit ishte ajo e cila kurorzoi lidhjen mes
njeriut dhe kompjuterit. Ishte pikrisht kjo lidhje e cila definoi disa epitete si programer, IT etj.
Miliona njerz t punsuar n institucione dhe kompani t ndryshme kalojn pjesn m t madhe t
kohs duke komunikuar me kompjuter, ndrsa fjalis libri shoku m i ngusht i njeriut po i zbehet
kuptimi.
Pr shum njerz, mungesa e kompjuterit n ambientet e puns ose shtpis, do ta bnte jetn m t
vshtir. Nj njeri i rndomt kafen e mngjesit ka mundsi ta pij duke shfletuar online gazeta,
duke komunikuar me njerz nga pjes t ndryshme t bots, t shoh pjes t qyteteve t ndryshme
ose edhe t blej dika q i plqen. Informata e cila n koh t hershme ka qarkulluar me mjaft
vshtirsi, tani me nj click gjendet para syve tan. Programert e kompanive t mdha duke i pasur
parasysh krkesat e prdoruesve mundohen q pajisjen kompjuterike ta bjn sa m t menur.
Shembuj t softuerve t ndryshm tregojn qart punn e e tyre. Sot aftsi e nj web faqeje pr ta
mbajtur sa m shum pran saj prdoruesin, duket t jet njsia matse e cilsis s saj. Aplikacionet
e menura q i japin mundsi njeriut t komunikoj me kdo n bot, gjenerimi i pamjeve satelitore
t vendeve q kemi ndrruar ti shohim, mundsia e komunikimit me makina t menura (bots),
qasja e mijra informatave brenda disa sekondave, ruajtja e dokumenteve personale n distanca
shum t largta (n server t ndryshm), mundsia e blerjes s pajisjeve t ndryshme online,
dgjimi online i ligjratave t profesorve t njohur etj., etj., e kan edukuar njeriun n at mnyr
saq ai prej kompjuterit t krkoj edhe gjra q tani pr tani duken t paarritshme. N intervista t
ndryshme q kam pasur me njerz kam marr shum prgjigje, mirpo vlen t ceket njra prej
prgjigjeve q kam pranuar nga nj person zyrtar i nj kompanie. N pyetjen se ka kishit dashur t
ju ofroj nj kompjuteri, ai u prgjigj kisha dashur q kompjuteri t ma sjell dreken n tavolin, t
ma prgatis nj raport mujor t puns ose thjesht un ti flas e ai t veproj. Kjo prgjigje m s
miri tregon se ku ka arritur menduria njerzore n qasjen ndaj kompjuterit. Prgjigja tani pr tani
duket t jet e mendur mirpo n nj t ardhme t afrm kjo gj ndoshta do t arrihet. Por nj gj
sht e qart, nj pajisje kompjuterike nuk do t mund ta zvendsonte njeriun.
PERDORIMI I TEKNOLOGJISE NE POPULLSITE URBANE

Integrimi i mikrokopjuterave ne klasa gjate 1980 u konsiderua nje risi ne arsimin amerikan. U
diskutua qe teknologjia ka nje fuqi thelbesore ne transformimin e te nxenesit dhe mesidhenies, por
resultoi se me e lehte ishte qe keto institucione te paiseshin me Hardware e Software sesa te
kuptonin potencialin e mirfillte te teknologjise.

Studiuesit jane te shqetesuar per faktin se si kjo teknologji konceptohet e perdoret sepse shoqeria
urbane po behet pre e saj duke e pare ate si nje paisje per te shtyre kohen apo si nje mjet per te
permbysur influencen historike te varferise, diskriminimin dhe si nje shans per me shume mundesi.

Edhe pas 25 vjetesh qe kompjuteri eshte integruar ne shoqeri shume nga objektivat e saj kane
mbetur te parealizuara. Nje nga faktoret qe kane ndikuar eshte gjendja ekomomiko- sociale. Nje
nder objektivat kryesore te saj mbetet angazhimi i studenteve ne aktivitetet kuptimplota arsimore qe
lidhen me teknologjine.

eshtjet Ekonomiko Sociale te Teknologjise ne Zonat Urbane

Ndarja digjitale eshte bere nje drejtues i ceshtjeve ekonomike dhe te drejtave qytetare te
perdoruesve te kopjuterave,Internetit dhe informacioneve te tjera teknologjike te lidhura me
sherbimet e multimedias se infomacionit dhe komunikimit. Kjo ndarje verehet kryesisht mes atyre qe
e kane mundesine e perdorimit dhe atyre qe gjendja ekonomike i pengon te zhvillohen ne kete
drejtim

Veanerisht ne shoqerine amerikane spikasin nga mungesa e zhivillimit te teknologjise Hispaniket

Amerikane, Afro Amerikanet te cilet i perkasin klases punetore, skane as shkollen e mesme, familje
te varfera, ose vijne nga familjet me nje prind dhe te tjere qe jane residente te qyteteve te vogla dhe
zonave rurale pershire dhe te moshuarit.

Nga agjensite e studimit vetetohet qe pervec vendeve te punes vendet e tjera me te frekuentuara
jane institucionet edukative qe iu japin mundesine njerezve te kene akses Interneti. Dhe meqe
shoqeria ne vetvete akoma nuk ka njohurite e duhura mbi teknologjine per ta kaluar tek komuniteti
apo femijet dhe prandaj jane institucionet arsimore qe duhet ta pergatisin komunitetin amerikan
drejte moshes se teknologjise

. Administrata Kombetare e Telekomunikacionit dhe Informacionit ka percaktuar 5 raporte per te

shqytuar kete problem. Ky raport quhet Falling through the net. Ky boshllek ne ndajen digjitale
eshte rritur ne pegjithesi mbi bazen e kategorive te edukimit, te ardhurave e racave. a) Te ardhurat
Ndajet digjitale ne multimedia diferencohen ne baze te kategorise se Edukimit, te ardhurave dhe
minoriteteve. Ndarjet digjitale me te theksuara jane tek ato qe kane te ardhura me te medha sesa
tek ato qe kane me pak te ardhura.

b) Asimimi Diferencat e medha ne boten e teknologjise i gjejme tek nivelet e arsimore te familjeve
nga vijne. Ajo qe verejme eshte nje njohuri edhe perdorim me i madh i teknologjise tek familjet me
arsim me te larte ne krahasim me ata qe nuk kane as gjimnazin. Dhe ky raport eshte me i madh se
20% . . Ku dallojme qe raporti mes popullesise me nivel te larte arsimor eshte 57.5 raporti i pajisjeve
teknologjike qe ata perdorin ne kahasim me 30.75 porhuajse nje ndarje digjitale prej 20% diference
tek personat e nivel te mesem arsimor, dhe krejt i ulet eshte perdorimi i teknologjise tek njerezit e pa
asimuar ne zonat urbane.

c) Minoritetet Pothuajse e njejta gje ndodh dhe nqs bejme krahasimin e perdoimit te teknologjise ne
minoritete te ndyshme do te shohim nje raporte jo ekuivalent mes perdorimit te teknologjise nga
etnicitetet qe ndodhen ne USA. Krahasimi i grupeve kerkimore eshte bere duke studiuar 3 grupe te
ndryshme per ta bere me te qarte konceptin e ndarjes digjitale. Kjo varet dhe nga veshtiresite pe te
ardhurat dhe mos aftesia e te gjithe fmiljeve per tu integruar totalisht ne shoqeri. Por verejme qe
pjeset me te perdorur te teknologjise ne shoqeine Ametikane Interneti dhe Kompjuterat personal. Ne
grafikun e meposhtem verejme dhe diferencen e theksuar mes minoriteteve dhe ndrajet digjitale qe
shkaktohen ng keto boshlleqe shoqerore.

Perdorimi i teknologjise ne shkollat Urbane Termi Teknologji eshte shpesh sinonim i fjles kompjuter.
Por perfshihen pervec Pc dhe video- kamerat, Cd-rooms, Dvd, Interneti, Websitet, Softwaret, dhe
pjisjet digjitale si Mp3, Ipod.

Arritjet Akademike Arritjet akademike jane te dokumentuara. Cdo shkolle dhet te portoje cdo vite
rritjet e studentve te saj. Por vitet e fundit eshte keku qe ky raport te behet i ndare sipas gjendjes
ekonomike, racave dhe etnive. Me pare Teknologjia ishte objekt studimi kurse sot ndihmon ne
procesin e te nxenit dhe mesimdhenies. Mesuesit duhet te gjejne mundesine qe ti pedoin keto
pajisje sidomos ne shkollat urbne ne menyre qe te rijme ne nje nivel akademik me standarte te larta.

. Perkufiimi i nxenesit Urban Nxenesi urban pershkruhet si nje student qe eshte aktiv ne ambjentet
edukative. Tendenc kyesore e ketyre nxenesve eshte te bien pre e gjendjes ekonomike po kulturve
fmiljre te trashegurar , etniciteteve te ndryshme dhe varferise ku nje pjese e tyre jetojne.Prandaj
duhet punur shume qe te kemi me shume nderhyrje teknologjike dhe ne menyen e jeteses se ketyre

Perdorimi i Teknologjise ne shkollat Urbane Cdo vit shohim njeitje te konsideueshme te teknologjise
ne shkolla. Ne USA nje sistem i rateizimit te Pc ne menyre qe cdo studente te kete mundesine te
kete nje te tille.Ne kete program eshte promovur dhe nje progrm per specilizimin e instruktoreve ne
aspektin teknologjik, ne mesimdhenie. E gjithe kjo sepse verehet qe shkollat tipike urbane kane
pajisje te vjetera teknologjike dhe nuk ndihmojne ne perdoimn e tyre neper klasa.

. Teknologjia arsimore ndikon ne performancen akademike te studenteve Kerkimet e fundit ne

Teknologjine Arsimore ,qw perdorimi afektiv i teknologjise ne shkolla ndodh atehere kur aplikohet/
ndikon direkt ne : Mbeshtet objektivat e vendosura. Krijon mundesine e oportuniteteve per
studentet,ne bashkepunime, ne pune grupi dhe ne pune te ndryshme etj. Eshte e pershtshme per te
garantuar nje feedback si per studentet ashtu edhe per mesuesit. Ben integrimin e mesuesit te ri.
Perdoret ne mjedise ku drejtuesit mbeshtesin inovacionet teknologjike. Perdoret nga studentet per te
zgjidhur problemet e lendeve te ndryshme dhe per te perdorur teknologjine ne prezantime dhe
pubblikime te projekteve te tyre.

Teknologji ne arsim mund te permiresoje motivimin sjelljen dhe interesin ndaj mesimit Rrite deshiren
e studenteve per suksese Ndihmon te ndje punen me te tjeret Eshte sfiduese Mund te ndjek kurse te
ndryshme online Aftesi me e madhe vetjake

Teknologji mund te perbeje rrezik ne peformncen e studenteve Duhet patur shume kujdes ne
pershtatjen e teknologjise sips niveleve te studenteve.Keto projekte duhet te drejtohen nga
instruktore te specilizuar dhe qe njohin nxenesit e tyre si nga ana psikologjike ashtu dhe nga ana
socio- ekonomike. Ne menyre qe te nderhyjne per te permiresur nepermjet teknologjise problemet
qe ata kane ne te folur, ne anen emocionale shqiptm apo punen ne grup. Mbyllja Eshte e qarte
nevoja per pemiresim te vazhueshem ne nivelin akademik. K nje nevoje te vzhdueshme per nje
nderhyrje teknologjike ne menye qe te motivojme studentet nxisim deshien e tyre per te punur me
teper dhe te rrisim dhe performancen e tyre ne shkolla. Duhet nje pune shume e madhe dhe
bashkpunuese me te gjithe hallkat e shoqerise qe zvogelojme boshllekun shoqeror teknologjik. Mgja
gjithcka qe ne realitet teknologjia ka rritur ne USA eshte rateizimi i Pc per studentet. Synimi i
teknologjise dhe projektet ne vazhdim do te jene per te thelluar : Bashkpunimin mesues nxenes Te
kuptojne potencialin e teknologjise Te bejme integrimin e suksesshem te saj Te motivojme studentet
me ane te teknologjise Te rrise nivelin akademik shkollor Keto projekte do vhdojne te integrohen
gjithmone e me teper ne sistemin arsimor American .
NDIKIMI I TEKNOLOGJISE DHE SHKENCES NE MJEDIS

Mbrojtja e natyrs dhe e mjedisit konsiderohen si pjesa m e rndsishme e jets n planetin ton.
Te gjitha proceset qe ojn n nj sistem ekologjik te suksesshm jan t lidhura me programin pr
prcaktimin e strategjis dhe zhvillimin e mtejshm t objektivave n ruajtjen e natyrs e t
mjedisit. Ekologjia sht themeli i ruajtjes se natyrs dhe t mjedisit dhe si shkenc e biologjis
shfrytzon t dhnat shkencore t kimis, t fiziks t matematiks dhe t shum shkencave tjera.
Dy jan drejtimet kryesore: 1. Ruajtja e mjedisit q ka si qellim t kufizoj ndikimin e ndotjeve te
industris, bujqsis, transportit, ndrtimit e veprimtari te njeriut. 2. Ruajtja e natyrs q ka si qellim
t kufizoj deri ne minimum ndryshimet n natyr (ekosistemet) si jan efektet e ngrohjes globale,
ruajtja e shtress s ozonit, paksimi i emetimit t gazrave, evitimi i shirave acide.Prandaj ka
rendsi t dihet nj strategji e cila duhet t ndiqet pr t evituar nj kriz ekologjike n vendin ton.
Por nj gj e tille fatkeqsisht nuk pasqyrohet n websiten e Ministris Mjedisit bile te dhnat i
prkasin vetm viteve 1997-98 ne te cilat jo vetm ka gabime por edhe pasaktsia dhe plot teorira.
Vetm n qoftse marrim industrin e lkurve, shqetsimet jan m t mdha pr mjedisin.
Derdhjet teknologjike prmbajn sasia sulfidesh, komponime organike t tretshme, alkalinitet i lart
si dhe mbetje lendsh regjse t palidhura, t ngjyruesve, yndyrave dhe emulsioneve. Ujrat q
dalin nga derdhjet e fabrikave t lkurave duhet te jen t pastra para se t futen n rrjetin
hidrografik, pr t mos prishur balancin ekologjik.Prcaktimi i trajtimit t derdhjeve teknologjike duhet
t ndiqet konkretisht nga do ndrmarrje e industris n gjendje pune. Jasht vendit ton shteti nuk
lejon t punojn fabrika e ndrmarrje industriale pa patur impiantin e pastrimit te ujrave shkarkuese
bile merr t dhna do dit pr prbrsit e pastrtis s ujrave.Zgjedhja e metods s pastrimit si
dhe prcaktimi i parametrave t trajtimit t tyre varet nga prbrja e derdhjeve teknologjike. Vlera e
pH, prmbajtja e lndve organike dhe inorganike duhen mbajtur n nivelet standarde t lejuara. N
rastin e numrit t madh t komponimeve t ndryshme organike q ndodhen n derdhjet, prcaktimi i
secilit paraqet problem dhe krkon shum koh prandaj pr kt arsye behet nj prcaktim total i
treguesve kryesor t derdhjeve q ndikojn nprcaktimin e sasis s kompozimeve organike dhe
aftsin e tyre pr tu degraduar.Pr kt ka rndsi sasia e oksigjenit e domosdoshme pr
dekompozimin e prbrsve organik, pra nj fenomen i tille sht plotsisht n dm t mjedisit e
n trsi t shndetit. Pr kt duhen ruajtur vlerat standarde t NBO (BOD) nevoja biologjike pr
oksigjen dhe t NKO (COD) nevoja kimike pr oksigjen dhe kto t mos merren t shkputura prej
prodhimit.Ashtu si jan prgjegjs pr prodhimin dhe per teknologjin, drejtuesit dhe personeli ing-
teknik jan prgjegjs edhe pr ndotjet e krijuara t cilat duhet ti minimizojn sa t jet e mundur
bashk me efektet e tyre dmtuese nprmjet prmirsimeve t teknologjis dhe t prdorimit t
kimikateve me efekte sa m pak ndotse. Edhe ndotjet e ajrit n vendet e puns t reparteve n
industri varen nga proceset teknologjike,lloji i prodhimit, i kimikateve si dhe mnyra e sistemit t
zgjedhur n realizimin e teknologjis s prodhimit. Por fare sht br pr t prcaktuar nj KMV,
koncentrimi maksimal te vendi i puns pr ndotjen e ajrit. Asnj parametr i till nuk ekziston n
vendet e puns n repartet e prodhimit apo atje ku punohet me hidrokarbure dhe
mineralet.Gjithmon mjedisi mund t jet shum i keq ose katastrofik, dhe shum i mir.
Media, teknologjia dhe revolucioni informatik prball ndryshimeve globale

Media, teknologjia dhe revolucioni informatik prball ndryshimeve globale

-Globalizimi i prodhimit, avantazhet, bazuar n teknologjit moderne.

-Shrbimet inteligjente dhe sfidat e teknologjis

Sot bota eshte ne zhvillimin me te arritur te historise se saj,por kjo nuk do te thote se ky eshte fundi i
saj apo maja e piramides ku teknologjia ndodhet. Fundin e saj nuk e di askush pervec zotit. Ne po
jetojme ne nje kohe e cila quhet koha e informacionit dhe kjo per arsye se informacioni sot po
qarkullon me shpejtesine me te madhe te mundeshme. Teknologjia eshte bere pjese e pandashme e
jetes dhe jeteses ne kohet e sotme, sepse po jetojme ne ate qe thame me lart koha e teknologjise se
fundit dhe koha ku informacioni qarkullon me shpejtesine e drites ne te gjithe boten. Interneti solli ate
qe njerezit mund te flasin me njeri tjetrin ne kohe reale, pra ne te njejtin moment ndryshimi eshte se
ne skajin tjeter mund te jete nate apo dite. Here pas here kete ne e perserisim kur flasim me njerezit
tane ne vendet e tjera te rruzullit. Cdo te thote kjo: bota aq e madhe erdhi ne permasa te vogla,pra ti
flet me nje njeri aq larg sikur e ke prapa murit te shtepise ku jeton.Pra ky eshte Globalizimi per te cilin
flitet cdo cast apo cdo dite. Si eshte e mundur kjo: nevoja e njeriut per te perfituar kohe dhe ulur
koston e udhetimit, lodhjen dhe trafikun e aksidenteve arriti te ndertoje sisteme te tilla. Keto sisteme
sot perdoren nga klasa te ndryshme njerezish si nje qe ka nje kompjuter dhe intenet ne shtepi apo
dhe ne telefonin e tij celular apo sherbime te tjera ekstra si edhe nje njeri tjeter i nje klase me te ulet
, ka mundesite njihet me internetin duke u ulur ne nje internet kafe dhe ku mund te gjeje nje game te
gjere informacionesh nga me te ndryshmet. Pastaj pjesa me e rendesishme eshte se si njerezit e
perdorin ate, ne dobi apo ne zararin e tyre. Cfare duhet te behet ne kete kontekst?Njerezit duhet te
informohen drejt dhe duhet te jene te ndergjegjshem per ate qe bejne. Te respektojne njeri tjetrin
dhe te mendojne edhe veten kundrejt te tjereve. Te arsyetojne me normalen per nje brez qe me te
vertet te kete nje te ardhme te ndritshme dhe te sigurte. Paqe dhe dashamiresi per te gjithe, lidhje te
pastra shoqerore dhe te shendosha familjare. Cdo gje fillon nga vetja jone pastaj tek te tjeret qe na
rrethojne, duhet menduar me e mira qe te arrish te besh ate. Me pak fjale duhet nje vizion dhe nje
misjon per te arritur te ai. Ne kete misjon duhen strategji dhe plane qe jane te realizushme dhe pas
kesaj shume pune.
Teknologjia, Edukimi dhe msimdhnia ne epoken e globalizimit

Shekujt q kemi ln pas, kan prodhuar mendje t ndritura t cilat kan br zbulime nga m t
thjeshtat deri te ato m epokalet. Por ndoshta asnjrit prej tyre nuk i kishte vajtur n mendje se nj
dit njerzit do t ishin n gjendje t komunikonin me njri-tjetrin nga njri skaj n skajin tjetr t
bots. Mund te kt qen e pakapshme pr ta q t gjitha veprat, nga ato me t voglat e deri te ato
m voluminozt mund t lexoheshin online, kudo dhe kurdo q njerzit duan! Prderisa shekujt e
kaluar jan emruar me emrtime t ndryshme pr sa i prbt progresit, shekulli yn, pra shekulli
21, me t drejt quhet shekulli i informacionit dhe teknologjis. Teknologjia dhe informacioni jan t
lidhura me kompjuterin dhe internetin. Pra, mund t themi se jetojm n nj koh ku teknologjia ka
shtrir sundimin e saj dhe se duket qart q ky sundim do t jet edhe m provokues n t
ardhmen. Shtrirja dhe prmasat q ka marr prdorimi i internetit jan t jashtzakonshme. Nga disa
mijra prdorues n vitet e para t tij, deri n miliarda prdorues n ditt e sotme. Ather, interneti
qenka nj bibliotek gjigante, qenka nj bot e tr mesazhesh dhe informatash, rrjetesh telefonike
dhe nj shtpi e madhe botuese n gjith globin!

Interneti si mundsi qndron hapur njzetekatr or n do dit t jets son, ku ne mund t gjejm
t gjitha llojet e informacionit, thn ndryshe; sht nj autostrad ku n vend t veturave lvizin ide
e mendime me shpejtsin drits.

Sot, nxnsit jetojn n nj bot t rrethuar me teknologji. Pra , teknologjia sht nevoj e dits.
Evolucioni i shkolls krkon nj staf t prgatitur mir, por dhe nxnsit duhet t jen domosdo n
trendt e reja q sjell koha. Ikja nga hapat tradicional t shkolls, ku shkollat dhe klasat m shum
ngjasonin me fabrikat dhe ku msuesi sillej si nj shef duke urdhruar, tani n shekullin 21 duhet
mbshtetur nj shkoll tjetr, bashkkohore, ku nxnsi duhet t jet kreativ, hulumtues e vlersues,
kjo sht domosdoshmri pr nj msim dhe shkoll cilsore. Pikrisht, prdorimi i kompjuterit dhe
teknologjis informative npr klasa nxit t nxnsi imagjinatn dhe e bn at kreativ e hulumtues
pr t msuar n vazhdimsi. sht e nevojshme q nxnsve tu msohen aftsit e shekullit 21, n
t cilin ne jetojm, e kjo mund t bhet vetm nse msuesit e tyre jan n funksion t prmbushjes
se misionit t tyre n mnyrn m t mir t mundshme. Andaj, shkrimtari i njohur amerikan dhe
njohs i shtjeve t arsimit dhe msimdhnies, Michael Prensky, thot: Nxnsit e sotm mendojn
dhe prpunojn informata q dallojn krejtsisht nga ato t paraardhseve t tyre, duke marr
parasysh se: t gjith nxnsit tan sot e kan gjuh amtare gjuhn digjitale t kompjuterve, video
lojrat dhe internetin dhe duke avokuar se msimdhnsit e sotm duhet t msojn t komunikojn
n gjuhn dhe stilin e nxnsve t tyre...

Hulumtimet e bra n shkollat amerikane kan treguar qart se dijet e nxnsve t shkollave q
kan prdorur kompjuterin dhe internetin n lndt msimore kan qen t nj niveli shum m t
lart se niveli tek shkollat q nuk kishin prdorur teknologjin n procesin msimor. Ligjrimet e thata
t msuesve duhet zvendsuar me pamjet vizuale dhe qasje tjetr fare n klasat e shekullit 21.

Prdorimi i teknologjis n msimdhnien dhe msimnxnien e gjuhs angleze n shkollat tona ka

marr nj shtrirje t konsiderueshme. Pajisja e disa shkollave me kompjuter dhe internet ka br t
mundur q ort e gjuhs angleze t bhen pjes e nj komunikimi global brenda klass. Nxnsit, me
ndihmn e arsimtarit t tyre mund t komunikojn me nxns t shkollave t vendeve t ndryshme
n gjith botn, gj e cila ndihmon edhe n shkmbimet reciproke dhe marrjen e informacioneve t
reja. Prve ksaj, interneti ofron nj oqean t tr t burimeve gjuhsore, t aktiviteteve t
ndryshme t karakterit gjuhsor, kuizeve t cilat mund t vihen n funksion t nxnsve pr nj
arritshmri sa m t lart n nxnie.

Fuqia e internetit dhe informacionet n t, jan burime q duhen konsumuar. Sot interneti disponon
rrjete t fuqishme sociale si: facebook, twitter, Linkedin, my space etj., t cilat edhepse t themeluara
pr qllime t ndryshme paraqesin nj mundsi t mir t shkmbimit t informacioneve dhe
prvojave midis njerzve t profileve t ndryshme. Vend elitar n kto rrjete zn padyshim t
msuarit e gjuhs angleze. Shkollat dhe kolegjet me prestigjioze t bots, duke par se numri i
antarve t ktyre rrjeteve po i afrohet miliardit kan ngarendur t plasojn punn e tyre pr
qllime edhe komerciale, megjithat individi sht prfitues n prthithjen e informatave t ndryshme
n rrjetin e internetit. Me nj prdorim t organizuar dhe t mirstrukturuar kto rrjete ofrojn dhe
lehtsojn dukshm komunikimin n mes t msimdhnsve dhe nxnsve t tyre. Nj prqindje
vogl e arsimtarve t anglishtes n Kosove din q n kuadr t projektit Basic Education Program
BEP, sht zhvilluar ueb-faqja e projektit, e cila prmban edhe platformn CONNECT. N kuadr t
ksaj platforme jan krijuar disa grupe, njra nga kto sht edhe KOSOVO ENGLISH LANGUAGE
TAECHERS - KELT. T gjith msimdhnsit q lidhen n kt platform prfitojn t gjitha shrbimet
e ofruara nga ky program, pra mund t marrin material t kursit pr prdorimin e teknologjis
informative n msimdhnie dhe t nxnit e gjuhs angleze.

Shekulli 21, karakterizohet si shekull i informatiks, megjithat, pa zotruar aftsit esenciale, si

jan: leximi, prdorimi i dokumenteve, shkrimi, numrimi, komunikimi, puna ekipore, aftsia e t
menduarit, prdorimi i kompjuterit dhe t msuarit n vazhdimsi, sht e zorshme t thuash se
mund t zotrohet profesionalisht dhe me shkathtsi t duhur prdorimi i kompjuterit.

Shrbimet inteligjente dhe sfidat e teknologjis

Evoluimi i teknologjis q po karakterizon epokn n t ciln jetojm, i ka dhn ngjyrimin kryesor, jo
vetm zhvillimit t shoqris, por edhe politiks q kryejn shtetet e ndryshme, si n sfern e
brendshme edhe n marrdhniet ndrkombtare. Fusha t tilla si: ekonomia, siguria, komunikacioni,
industria etj, e shohin veten t prfshir n kt epok, e cila fal ndikimit t fuqishm teknologjik q
sjell sht krahasuar nga studiues t ndryshm, me t njjtin ndikim si revolucioni industrial. Nse do
t prpiqeshim t gjenim nj emr, padyshim emri i par q do t na vinte ndr mend sht epoka e
informacionit, nj emr q tashm prdoret gjersisht, pr t prcaktuar kohn n t ciln jetojm
dhe prirjen kryesore t zhvillimit global. Duke mos u ndalur n asnj aspekt tjetr pozitiv apo negativ
q sjell elementi kryesor e prfaqsues i ksaj epoke informacioni m posht do t bjm nj
vzhgim t shkurtr pr t par ndikimin e tij n at fush t siguris, e cila informacionin e ka
misionin kryesor, n fushn e shrbimeve inteligjente. Zhvillimi i tekonologjis s informacionit ka
ndikuar fuqishm n zhvillimin e ktyre shrbimeve. Sfidat q sjell teknologjia e informacionit dhe jo
vetm, jan t shumta, ashtu si dhe ndihma q sjell kjo teknologji. Grumbullimi i informacionit,
tashm nuk bhet m vetm nprmjet metodave tradicionale ose njerzore, por kryhet edhe me an
t teknologjis. A mos vall, po hyjm n nj koh n t ciln grumbullimi dhe kontrolli i informacionit
do t realizohet vetm nprmjet teknologjis? A na ndihmon apo na dmton braktisja e metodave
njerzore t grumbullimit, kontrollit, klasifikimit e shoshitjes s informacionit? Nj prej sfidave dhe
zhvillimeve aktuale t shrbimeve inteligjente, fal ndikimit t teknologjis n jetn ton v prball
dy metoda pr tu przgjedhur: teknologji apo aftsi njerzore?
Politika e shteteve m t fuqishme botrore, ka shekuj q sht e drejtuar pa mdyshje drejt
teknologjis s re, pr ta prdorur at si mjet zhvillues t fuqis kombtare, qoft social-ekonomike
edhe ushtarake. Shembujt sesi shtetet orientohen n politikn e tyre drejt zhvillimeve t reja
tekonlogjike, jan t shumta.N fragmentin e mposhtm shprehet qart synimi i fuqizimit kombtar
nprmjet ndikimit pozitiv t teknologjis.
Aspiratat pr rikthimin e kombit francez n statusin e Fuqis s Madhe, nprmjet gjith mjeteve
n dispozicion, nuk ilustrohen askund tjetr m mir sesa n mendimet e Raymond Marcellin, ish-
ministri i Brendshm i De Golit, i cili, n nj libr t botuar n vitin 1985, shkruan:
Sot fuqia e kombeve qndron n aftsin pr t zotruar teknologji t lart dhe pr ta prdorur at
pr rritjen e forcs s tyre ushtarake dhe ekonomike. Vetm disa vende t zgjedhura kan trurin,
inxhiniert, ekspertt dhe kompanit pr t vn shkencn dhe teknologjin n shrbim t pushtetit
politik.Franca sht nj prej ktyre vendeve, ashtu si ajo, e provoi kt gj me suksesin e Concorde-
it, Airbus-it, raketave Ariane, nndetses brthamore dhe krijimin e stacioneve t energjis
brthamore pr prodhimin e energjis elektrike.
[...] N qoft se Franca dshiron t kthehet n fund t shekullit t njzet si kombi i madh q ishte
dikur, ajo duhet t kryej me vendosmri t gjitha prpjekjet e saj t brendshme drejt rritjes
sistematike t t gjitha burimeve moderne t pushtetit, n mnyr q t zmbraps kufijt t cilt e
kan kufizuar at n statusin e rangut t dyt, q pas Lufts s Dyt Botrore. (Raymond Marcellin.
La guerre Politique (Paris: Plon, 1985), f. 242)
N t vrtet, nivelet e shpenzimeve pr shrbimin e fsheht do t kishin prirjen q t prforconin
kt aspirat t rivendosjes s madhshtis. Ishte raportuar n Le Monde m 23 tetor 1991, n lidhje
me shpenzimet e prgjithshme t Mbrojtjes (ngritur vetm me 0,5%) se buxheti i DGSE-s
(Direktorati i Prgjithshm pr Sigurin e Jashtme) pr vitin 1992, do t rritej me 9.7% mbi at ka
figuronte pr vitin 1991, n nj total prej thuajse nj miliard franga ( 989.8 milion). Prve ksaj,
Kryeministri kishte fonde t fshehta t paparashikuara t cilat, me miratimin e tij ose at t
Presidentit, mund t prdoreshin pr t financuar veprimtarin e DGSE-s; kto fonde q u rritn me
4% pr vitin 1992 ishin rreth 448.2 million franga. Shteti francez dukej i paduruar pr t kryer
shpenzime pr modernizimin e aftsis teknologjike t inteligjencs s grumbullimit t informacionit.
Shpenzimi pr pajisje n vitin 1992 u ngrit n nj mas prej 12,3% m shum s viti i kaluar, ku m
shum se gjysma i kushtohej zvendsimit t kompjuterve dhe krkimit, dhe m shum akoma pr
prmirsimin e infrastrukturs n qendrat e inteligjencs q shrbenin pr mbledhjen e informacionit.
N t njjtn frym, Marina franceze ishte autorizuar pr t shpenzuar rreth 80 milion franga pr
hulumtimin dhe prfundimisht blerjen e nj anije t pajisur me t gjith teknologjin e fundit
elektronike pr mbledhjen e informacionit prej inteligjencs. Ky nuk sht citimi i nj botimi aktual,
por i nj t tilli q sht botuar thuajse dy dekada m par, n fillimet e kristalizimit t ers s
informacionit. Megjithat, aty shihen qart objektivat dhe roli q duhet t ket ndikimi i teknologjis
n fuqizimin e Francs. Pr t arritur kt t fundit, rritja e prqindjes s shpenzimeve pr
modernizimin e teknologjis s thithjes s informacionit, n dispozicion t shrbimeve sekrete, duket
se sht vlersuar si nj instrument i rndsishm. N fakt, kshtu sht. Shrbimet inteligjente jan
nj instrument i fuqishm q garanton jo vetm sigurin e vendit, por q mund t sjell edhe
prfitime t ndryshme, t cilat t grshetuara me diplomacin, ekonomin, shkencn etj, mund t
transformohen n nj forc shtytse pr forcimin e brendshm dhe t jashtm t nj shteti. Dhe kur
flitet pr shrbimin e fsheht, hapsirs s prdormit t tij, nuk mund ti vihet nj cak.Ai (shrbimi)
mund t ket interesa q te shkenca, ekonomia, ushtria, teknologjia, rendi e deri te t dhnat
arkivore historike apo diplomatike edhe t shekujve t shkuar.E thn ndryshe, informacioni sht
fuqi. Mbledhja e informacionit nprmjet ndihms s teknologjis ka lehtsuar dhe vshtirsuar
procesin njkohsisht. Prmirsimi i tekonlogjis i ka br masat mbrojtse m efikase, por
megjithat faktori human mbetet prsri nj element i pazvendsueshm, edhe pse ky i fundit,
nevojn pr prdorimin e teknologjis e ndien prher e m tepr. Ndrkaq, zhvillimi i teknologjis,
nuk ka prmirsuar vetm masat mbrojtse, por ka zhvilluar e prsosur edhe krcnimet ndaj
informacionit.
Pajisjet dhe personeli i siguris. Prgjegjsia m e dukshme e CI (Central Intelligence) sht
mbrojtja e sekretit dhe agjencit e bjn kt duke u fokusuar te pajisjet dhe te personeli i siguris.
Siguria fizike e sekreteve prfshin masat e marra me qllim lejimin e individve q kan nevoj pr
t ditur pr t pasur akses n sekrete, duke ndaluar ndrkaq afrimin e gjith t tjerve. Kjo
kategori prfshin masa mekanike pr prdorimin e sigurt, fjalkalime, shenjat/kartat e identifikimit,
rojet e siguris dhe alarmet, por nj pjes e madhe e ksaj teknologjie ndaluese sht n dispozicion
si t konsumatorve vendas ashtu edhe atyre t huaj, duke e dobsuar ksisoj efektshmrin e saj.
Pr shembull, ish-sekretar i energjis Bill Richardson dshmoi n vitin 1999 se Qeveria e SHBA-s i
dha teknologji moderne t siguris, shrbimeve t fshehta kundrshtare, t tilla si ato t Rusis, pr
t lehtsuar ruajtjen e materialeve brthamore ruse. Sulmet terroriste t 9/11 e detyruan qeverin
federale pr t shtrnguar procedurat e saja t siguris fizike, por kompjuterat modern dhe prhapja
e teknologjive n sektorin privat q i kundrvihen ktyre procedurave jan duke e br sigurin fizike
nj sfid t vazhdueshme. Natyrisht q edhe pse n citimin e msiprm vihet re sesa e
domosdoshme sht teknologjia pr shrbimet sekrete, prsri roli i personelit t siguris nuk mbetet
m pas prsa i prket rndsis. Krahas prgatitje s lart q duhet t ket personeli i specializuar
pr prdorimin e nj teknologje t avancuar, krkohet edhe nj kontroll i kujdesshm dhe nj
organizim i sakt i strukturave njerzore t shrbimeve sekrete, me qllim q siguria e informacionit
t jet n lartsin e duhur. Nj teknologji e sofistikuar mund t grumbulloj e t ruaj informacionin,
por nse pr shembull, personeli ka qllim q t shprdoroj kt informacion, ather teknologjia
bhet e pafuqishme, sepse ajo nuk mund t kryej hetime. Kto t fundit, agjencit i kan procedur
normale t mirmbajtjes s personelit.
T gjith punonjsit e shrbimeve t fshehta t rndsishme, duhet tu nnshtrohen hetimeve
rigoroze t s shkuars pr t shqyrtuar vrtetsin e informacionit personal dhe profesional t ofruar
nga aplikuesi, si dhe pr t identifikuar zonat me problematikn afatgjat. Disa agjenci t
inteligjencs, si CIA, krkojn gjithashtu kryerjen e kontrollit mjeksor para punsimit. Nj ekzaminim
poligrafik zakonisht shoqron hetimin e t shkuars dhe prqndrohet n mnyrn e jets dhe n
shtjet e siguris. Pasi punsohet, nj t rekrut i ri qndron n nj gjendje prove, zakonisht pr nj
periudh tre vjeare. Gjat ksaj kohe, DCI (Director of Central Intelligence) ka autoritetin ligjor pr
t ndrprer punsimin e nj zyrtari pr fardo arsye (dhe ndonjher edhe pa arsye). N fund t
periudhs s provs, punonjsi i nnshtrohet nj rihetimi dhe nj tjetr testimi poligrafik, kt her
duke u fokusuar thuajse ekskluzivisht n shtjet e siguris dhe kundrzbulimit. N kt faz,
agjencit jan t interesuara n se punonjsi ka respektuar krkesat e siguris s agjencis, duke
prfshir edhe elementin nse punonjsi sht i paprzier me shoqata t paautorizuara (pr shembull
me nnpunsit e zbulimit t huaj) t cilat mund t kompromentojn qndrimin e tij si nj nnpuns i
zbulimit dhe informacionin te i cili ai ka t drejt prdorimi. Pas kaprcimit t ksaj pengese, oficeri
sht subjekt i nj hetimi periodik e t rregullt dhe testimeve poligrafike, q zakonisht kryhen njher
n pes vjet.
Oficert e inteligjencs kan gjithashtu prgjegjsi edhe pr materialet e klasifikuara, t cilat i
prdorin n punn e tyre. Shumica e pajisjeve t agjencive t zbulimit jan skicuar si pajisje t
siguris e t fshehtsis (SCIF), n t cilat informacioni shum i klasifikuar dhe informacioni i
fsheht, mund t ruhet e t shikohet prej personelit t shrbimit t fsheht. Edhe pse nn sisteme
mbyllse me kombinim, mbyllje t sigurta, alarme dhe pajisje t tjera pr mbrojtjen e ktyre
objekteve, t punsuarit t luajn nj rol t madh n garantimin e siguris s tyre. N t vrtet,
n shumicn e agjencive, punonjsi i cili largohet i fundit gjat dits s puns, duhet t sigurohet q
t gjitha materialet jan t ruajtura n mnyr t sigurt dhe n zonat e prshtatshme t ruajtjes.
Ndrkoh, teknologjia e ka shndrruar grumbullimin e informacionit prej shrbimeve inteligjente, n
nj proces i cili ka prurje t jashtzakonshme, t pamenduara kurr m par q do t ishin n shifra
t tilla. Sot informacioni vjen nga t gjitha drejtimet, nga burime t hapura ose jo. Q nga satelitt e
deri n zonat m t humbura t planetit, gjllon nj mori informacioni. Natyrisht q shrbimet
inteligjente sot mbledhin nj sasi t madhe informacioni. A ka ky fenomen edhe problematikn e vet?
N disa raste, qeverit paguajn pr informacionin n vend q ta marrin at nprmjet meritave t
pozicioneve qendrore. Prvese sht ulur kostoja e prodhimit t t njjtit informacion, prdorimi i
gjer i teknologjis s informacionit ka rritur potencialin e grumbullimit t informacionit dhe si pasoj
sht ngritur edhe pagesa n prgjithsi. Ndarja ve e informacionit t vlefshm mund t jet e
kushtueshme po aq sa vet grumbullimi i informacionit: Kostoja e vetme sht procesi i shoshitjes
pr t ndar arin nga llumi (Hood, 1983:93), por nj proces i till mund t krkoj shpenzime t
rndsishme, kur sht teknikisht e mundur q t mblidhet kaq shum informacion. Kartat e
identitetit, regjistrimi i automjeteve dhe grumbullimi i taksave, hyjn t gjitha n kategorin e
mjeteve zbuluese. Zhvillimi teknologjik m i rndsishm, q me shum gjasa shtoi sasin e
informacionit t krkuar nga qeverit, ishte ai i teknologjis s kartave elektronike. N njfar
mnyre, zhvillimi i tekonologjis ka ndikuar n mnyr t pashmangshme edhe procesin e
grumbullimit t informacionit. Ky proces ka lehtsuar s teprmi grumbullimin e informacionit dhe ka
nxjerr n pah mundsi t reja t ushtrimit t kontrollit mbi informacionin. Pajisjet q regjistrojn
informacion n mnyr automatike, erdhn duke u shtuar. Pr shembull, automatizimi i kontrolleve t
imigracionit krijoi mundsin e mbledhjes automatike t informatave t shumta. Kartat smart, nse
prdoren, do tu mundsojn qeverive regjistrimin automatik t t gjith qytetarve t atij shteti, n
t njjtn mnyr q regjistrohen veprimet e klientve t bankave.
T dhna t shumta, q mblidhen n heshtje nprmjet teknologjis e thn me pak fjal kjo sht
prirja q ka grumbullimi i informacionit q bazohet vetm te te teknologjia. A ka ndikim shoqror ky
proces? Po nse e krahasojm at me metodn tradicionale njerzore? Mbledhja e informacionit
nprmjet teknologjis mund t jet shum efikase, por teknologjia nuk mund t prezantoj qeverin
apo t ndikoj te psikologjia e shoqris dhe pr t shkaktuar efekte parandaluese. Por Hood
sugjeron, se, pr zbulimin qeveritar t t dhnave ka pak kuptim nse bhet dallimi mes krkesave t
veanta apo atyre t t prgjithshme. N vend t ksaj, ai thekson dallimin ndrmjet mnyrs
aktive dhe asaj pasive t grumbullimit t informacionit nga qeveria, ku diferenca midis dy
mnyrave qndron n shkalln e iniciativs ose lvizjes q qeveris i duhet pr t marr informacionin
n fjal: Kshtu, kur qeveria na vren nga nj kull vzhgimi fikse, ajo sht pasive. Kur troket n
dyert tona ose kur ndalon makinn ton n rrug pr t zhvilluar hetimet e saja, qeveria sht
aktive. (Hood, 1983:89).
Detektort e dhn n shembujt m lart jan shum aktiv. Dedektimi pasiv nuk sht dika q
tradicionalisht qeverit e kan br shum mir, veanrisht n Britani, ku linjat e ngushta vertikale
t pushtetit parandalojn agjencit qeveritare q t shprndajn informacion ose t kryejn profile t
qytetarve. Megjithat, nj hetim i marrdhnies mes mjeteve t dedektimit dhe atyre q ndikojn,
tregon se, teknologjia sjell nj ndryshim te aftsia pasive grumbulluese e qeveris, si produkt i
prdorimit t teknologjis s informacionit prej qeveris si mjet ndikues. Organizatat n t dyja
qeverit tani mbledhin n mnyr rutinore dhe ruajn, baza t mdha t dhnash me informata pr
qytetart, si pjes edetyrave t tyre kryesore administrative, duke qen se sistemet kompjuterike
kan zvendsuar veprimet e kryera me dor. N vitin 1986, raporti i nj zyre t vlersimit t
Teknologjis n SHBA, arriti n prfundimin se, prdorimi i gjer e t dhnave t kompjuterizuara,
gjetjet dhe krkimet elektronike t regjistruara dhe rrjetet kompjuterike ishin duke uar me shpejtsi
drejt krijimit t nj baze t dhnash kombtare de facto, q prmbante t dhnat personale pr
pjesn m t madhe t amerikanve (OTA, 1988b: 15).. Por si shihet n pjesn e msiprme,
bazat e t dhnave tashm ekzisojn dhe zhvillimi teknologjik, e kryen ndikimin e tij me ose pa
dshirn e individve. Zhvillimi i tij sjell sfida t reja, t cilat duke qen se, vijn si pasoj e
transformimit t mnyrs s jetess n trsi, nuk mund t anashkalohen apo t lihen pezull. E till
sht edhe sfida e menaxhimit t teknologjis s informacionit. N t shkuarn nuk ka munguar
mbledhja e sasive t mdha t informacionit edhe pse teknologjia e sotme nuk ekzistonte. Nevoja pr
informacion sht e kahershme, e gjithkohshme dhe teknologjia nuk ka br asnj dhurat
surpriz, pasi qeverit jan t prirura drejt grumbullimit t informacionit. Teknologjia ka sjell rregulla
t reja loje. T dyja qeverit qendrore amerikane dhe britanike pra, posedojn baza t dhnash
kombtare de facto. Kto baza t dhnash shtojn mundsin e dedektimit pasiv dhe zvoglojn
nevojn pr dedektim aktiv. Kapaciteti i qeveris pr t mbledhur informacion sht nj funksion i
marrdhnieve shoqrore m shum se sa teknologji dhe nuk sht rritur detyrimisht prmes
prparimit t teknologjis; qeverit totalitare t s shkuars, pr shembull, kan kryer operacione t
sofistikuara vzhgimi pa teknologjin e informacionit. Policia e Gjermanis Lindore, pr shembull,
kishte t punsuar 500.000 informator t fsheht, 10.000 prej t cilve dgjonin dhe transkriptonin
telefonatat e qytetarve Por, sigurisht sht rasti q informacioni i mbledhur n bazat e t dhnave
kombtare de facto t qeveris, t vihet n dispozicion pr prpunim t mtejshm dhe t mund t
skanohet shum m leht, duke prdorur teknologji kompjuterike.
Nse shikojm sesa prurje t mdha informacioni sjellin sistemet e reja teknologjike, normalisht q
nuk mund t mendojm vetm pr ant e mira. A ka dobsi nj sistem i cili grumbullimin, sistemimin,
ruajtjen etj, t informacionit e ka t prqndruar te teknologjia? Sistemet e informacionit, tashm
jan mjetet kryesore t qeverive. Rndsia e teknologjis s informacionit te mjetet e qeveris e bn
vendimtare fuqin e ksaj teknologjie ndaj politiks. Por a jan sistemet e reja nervore t qeveris
m shum apo m pak vendimtare ndaj politiks sesa metodat tradicionale administrative? N nivelin
m themelor, n qoft se shumica e sistemeve kompjuterike t prmendura m lart pushojn s
funksionuari, ather mjetet e politiks qeverisse nuk mund t vihen n pun. Grumbullimi i
informacionit nprmjet teknologjis, sot sht nj praktik e pashmangshme, edhe pse kontrolli
njerzor mbi teknologjin do t ket gjithmon eprsi. Por, rreziku kryesor duket se qndron diku
tjetr. T mirat q po sjell teknologjia n kt drejtim, duket se kan krijuar nj varsi t madhe, q
duke par rndsin q ka kjo (teknologjia), n nj rast dshtimi t mundshm t sistemit, duhet
pranuar se humbjet mund t jen t rnda.