UNIVERZITET DEMAL BIJEDI U MOSTARU

AGROMEDITERANSKI FAKULTET

ZAVRNI RAD

Intenzivna proizvodnja trenje

MENTOR: doc.dr Jasmina Aliman KANDIDAT: Nermin Mehi

Mostar, 2014. godine

SADRAJ
1. CILJ I ZADATAK RADA ............................................................................................................................ 3
2. RAZUMJEVANJE RASTA I PLODONOENJA TRENJE ............................................................................. 3
3. INTENZIVNA PROIZVODNJA TRENJE .................................................................................................... 7
4. STONE SORTE TREANJA ..................................................................................................................... 13
1.1. Rane sorte.................................................................................................................................... 14
1.2. Srednje pozne sorte ..................................................................................................................... 15
1.3. Pozne sorte .................................................................................................................................. 17
1.4. Sorte za trite ............................................................................................................................. 18
5. BERBA I PERIOD POSLIJE BERBE .......................................................................................................... 19
6. PUCANJE PLODA TRENJE ................................................................................................................... 21
1.5. Pucanje ploda izazvano prisutstvom vode na povrini ploda...................................................... 22
1.6. Pucanje ploda izazvano vodom u samom stablu ......................................................................... 23
1.7. Smanjivanje mogunosti pucanja ploda trenje .......................................................................... 23
7. ZAKLJUAK .......................................................................................................................................... 26
8. LITERATURA ........................................................................................................................................ 27
 1. CILJ I ZADATAK RADA

Cilj ovog rada je upoznati se sa savremenim intenzivnim uzgojem trenje uzimajui u obzir izbor
poloaja, podloge, sorte i uzgojnog oblika. Takoer e se u ovom radu opisati problematika sa
kojom se susreu proizvoai trenje, u prvom redu, sa pucanjem plodova.

2. RAZUMJEVANJE RASTA I PLODONOENJA TRENJE

Stabla trenje evoluirala su u umi, pa je stoga ona po prirodi formiraju nove grane na najviim
dijelovima stabla, dok se u srednjim i niim dijelovima stablo ne grana. Ovakav porast
omoguava drvetu da se izbori za svjetlost koja je dostupna viim dijelovima, kao i da zasjeni
druge biljke koje rastu u njegovoj blizini. Sama ta injenica predstavlja izazov pri podizanju i
odravanju efikasnih vonjaka koje je jednostavno njegovati, poto je cilj voara da odri dobru
dostupnost svjetlosti na niim dijelovima stabla, gdje e berba biti laka, kao i da smanji
stvaranje sjenke, koja umanjuje prinos i kvalitet plodova. Iako se plodovi odlinog kvaliteta
mogu gajiti i na vrhu stabla trenje, takva lokacija izuzetno je neefikasna sa aspekta proizvodnje i
berbe.

Slika br.1:prirodan nain rasta trenje

Da bi se postigla visoka efikasnost zasada trenje, u

vonjacima treba obezbjediti rano cvjetanje, koje se moe
postii odreenim sortama, odreenim podlogama ili
proizvodnim tehnikama kao to je savijanje grana i
restriktivno navodnjavanje. Rano cvjetanje mladog stabla
dovodi do takmienja za hranljivim elementima kao to su
ugljik i azot ime se smanjuje potencijal njegovog porasta a poveava potencijal plodonoenja.
Bolja efikasnost takoe se moe postii tehnikama formiranja uzgojnog oblika kojima se
razvijaju precizne i ujednaene jedinice vegetativnog i reproduktivnog rasta, odnosno pravilnim
postavljanjem i orijentacijom novih izdanaka i rodnih grana. Sa poveanjem broja novih
izdanaka koji se formiraju na stablu, poveava se i ujednaenost njihovog porasta i rodnosti.
Bolja efikasnost postie se formiranjem brojnih izdanaka umjerene bujnosti, pri emu je svaki
dobro izloen sunevoj svjetlosti i gdje je odnos izmeu lisne mase i rodnih jedinica takav da
omoguava optimalan razvoj plodova. Ovo je u direktnoj suprotnosti sa prirodnim nainom
porasta drveta trenje, koji podrazumjeva svega nekoliko novih i izrazito bujnih izdanaka blizu
najvieg dijela stabla gdje raste mnogo lia, ali malo plodova. Vremenom se kod takvih stabala
formira veliki broj slabih izdanaka koji imaju minimalni godinji porast u niem dijelu kronje, a
koji formiraju previe cvetnih pupoljaka i daju plodove slabog kvaliteta. Sadnice iz rasadnika
mogu biti bez prijevremenih granica, odnosno sastojati se samo od jedne voice ili od voice sa
nekoliko bonih grana, ili mogu biti sa prijevremenim granicama i sastojati se od jedne voice
sa odreenim brojem (najmanje 4, a bolje je vie) slabijih bonih granica. Bone grane moraju
biti u odgovarajuem poloaju u odnosu na voicu kako bi mogle da slue kao najnii sprat
buduih plodonosnih grana.

Slika br.2: Sadnice sa privremenim granicama (knip sadnice)

Sadnice sa prijevremenim granicama obino se uzgajaju u rasadniku kao ''knip'' sadnice,

odnosno dvogodinje sadnice kod kojih je voica prikraena posle prve godine u rasadniku ime
je dobijena nova brzo rastua voica koja formira sileptine (istogodinje) bone izdanke.
Zahvaljujui injenici da su sadnice sa prijevremenim granicama godinu dana starije a time i
skuplje, formiranje strukture krune i plodonoenje su bri. Meutim, boni izdanci moraju biti
dobro rasporeeni oko voice i moraju se nalaziti na visini koja odgovara prvom spratu
plodonosnih grana. Sadnice bez prijevremenih granica moraju se njegovati da bi se dobili brojni
novi boni izdanci koji su dobro rasporeeni i podreeni voici. Prikraivanje ovih standardnih
sadnica obino dovodi do stvaranja nove voice sa prejakim bonim izdancima neposredno ispod
nove voice. Kako bi se dobile bone grane manje bujnosti i odgovarajueg rasporeda du
voice, sve ee se koriste alternativne tehnike (koje ne ukljuuju prikraivanje osnovnog stabla
na sadnici) o kojima e se u daljem tekstu neto vie govoriti. Do visoko efikasnih vonjaka
takoe se moe doi zbijenijom, guom sadnjom, poto vea blizina korjenovih sistema stabala
moe smanjiti njihovu veliinu za razliku od neograniene korjenove zone. Meutim, gua
sadnja obavezno podrazumjeva i intenzivniju njegu kojom treba odrati dobru osvjetljenost i
distribuciju svjetlosti i svesti zasjenu na najmanju moguu mjeru. Kada je razvoj korjenovog
sistema ogranien bilo zbog patuljastih, odnosno slabo bujnih podloga (gdje je irenje
korjenovog sistema uglavnom srazmjerno irenju kronje), bilo zbog vee konkurencije izmeu
korjenovih sistema ili zbog periodine rezidbe korjena (gdje se koristi tanjir na traktoru za
sjeu korjena na dubini do 1 m), poveava se i potreba za intenzivnijom njegom,
navodnjavanjem i ubrenjem.

Poznavanje prirodnog naina plodonoenja trenje kao i razumjevanje formiranja plodova i

listova na stablu takoe je vano za ocjenjivanje i sprovoenje odluka o rezidbi i formiranju
uzgojnog oblika u cilju postizanja optimalnih prinosa i kvaliteta ploda. Slika 2. prikazuje tipian
razvoj i sazrjevanje novih izdanaka i novih rodnih mjesta kod trenje. Porastom ovogodinjih
izdanaka formira se takva lisna masa koja se odlikuje samo jednim listom po nodusu, ali to su
obino najkrupniji listovi na stablu. Na njihov razvoj u velikoj mjeri utie azot koji biljka uzima
iz zemljita; kod zemljita koje je siromano azotom lie e biti skromne veliine, a tamo gdje
azot nije ograniavajui faktor lie e biti krupno ili ak veoma krupno (povrine do 150 cm2 ili
vee). Krajem ljeta obino se nekoliko cvjetnih pupoljaka ve formiralo pri dnu novog izdanka
(mladara). Oni postaju osnovna rodna mjesta za narednu godinu (rast iz prethodne godine). Na
ovim bazalnim rodnim mjestima nema vegetativnih pupoljaka, tako da oni cvjetaju i daju plod
ako se oprae, a poslije berbe ovi nodusi postaju ogoljeni, i ne formiraju budue reproduktivne
ili vegetativne organe. Meutim, na ostalom dijelu prologodinjeg porasta izdanka na svakom
nodusu se razvija vie listova, obino 6 do 8, gdje svaki nodus postaje nerodni majski buketi.
Do kraja ljeta su se cvjetni pupoljci obino ve formirali u pazuhu nekoliko ili veeg broja
listova na majskim buketiima.
Dvogodinji porast Prologodinji porast Ovogodinji porast

rodna mjesta (koliina nerodni dijelovi bez vegetativnih

plodova poveava se pupoljaka
treminalno)

7-10 listova na nodusu 6-8 listova na nodusu jedan list na nodusu

(rodna mjesta) (nerodna mjesta)

Slika br.3: Razvoji sazrijevanja izdanaka i rodnih mjesta kod trenje

Kada taj dio izdanka sazrije za jednu godinu (dvogodinji porast) vei broj listova ponovo se
razvija na svakom majskom buketiu, a svaki cvjetni pupoljak daje cvat koja e biti plodonosna
ukoliko doe do opraivanja. Broj cvjetnih pupoljaka, a samim tim i zbijenost grupa plodova,
obino se poveava ka vrhu izdanka, tako da optereenje teinom plodova nije ujednaeno i
ravnomjerno distribuirano meu buketiima. Ovo je veoma vano uzeti u obzir kod reagovanja u
sluaju velike optereenosti teinom plodova i kod strategija godinje rezidbe, da bi se dolo do
ravnotee izmeu lisne mase i roda i na taj nain postigao optimalni kvalitet ploda. Kod sorti ili
podloga sklonih formiranju velike koliine plodova, mogu se predvidjeti mjesta u kronji na
kojima e doi do zbijanja plodova i bar donekle umanjiti manipulisanjem odnosa izmeu
koliine plodova i lia prije nego to on postane izrazito neravnomjeran.

Ukoliko se jednogodinji izdanak ne oree tokom druge godine rasta, ve u treoj godini rasta
vrni dio novih rodnih buketia koji se formiraju bie sklon formiranju gustih grozdova plodova.
Samim tim se i budue neravnomjerno optereenje rodom moe predvidjeti i mogu se preduzeti
koraci radi sprjeavanja takve pojave prije nego to se desi, to je mnogo efikasniji pristup od
pokuaja da se ispravi neravnomjerni i pretjerani rod. Tokom perioda mirovanja poslije one
godine u kojoj se izdanak razvija (odnosno prelijaznog perioda u kome se status izdanka mijenja
iz ovogodinjeg rasta u prologodinji rast a prije nego to pone rast novog izdanka),
prikraivanje kojim se uklanja terminalni dio, priblino 20% izdanka, imae dvojaki efekat na
buduu populaciju plodova i lia izdanka tokom njegovog sazrijevanja. Prvo, uklanjanje tog
 dijela izdanka znai uklanjanje i mjesta na kome bi se najgui grozdovi plodova formirali
sljedee godine. Drugo, time e se stimulisati porast nekoliko novih izdanaka iz onih preostalih
vegetativnih pupoljaka koji su najblie vrhu, ime se poveava povrina listova dostupnih za
snabdijevanje hranom preostalih buduih rodnih mesta. Na taj nain se jednim preciznim rezom
koji se preduzima prije pojave oekivanog pretjeranog roda on spreava, omoguava
ravnomjernije optereenje rodom i stimulie formiranje vee lisne mase koja e snabdijevati
hranom rod koji e se formirati, ime se podstiu i krupniji i kvalitetniji plodovi. Ako se vie
panje posveti preciznoj rezidbi, kao npr. izvoenje reza ispred naspramnih pupoljaka koji su
orijentisani bono na izdanku (a ne na primjer ispred gornjeg ili donjeg pupoljka) moe se
doprinijeti daljem razvoju i postavljanju sljedeih novih izdanaka i tako omoguiti optimalno
snabdijevanje svjetlou i pojava buduih rodnih mjesta. Aktiviranje vrnih pupoljaka rezidbom
koja se ne obavlja na nain koji uzima u obzir date elemente esto moe voditi stvaranju novih
izdanaka koji mogu poveati zasjenjivanje, dok aktivacija donjih pupoljaka moe dovesti do
stvaranja izdanaka koji daju plodove loeg kvaliteta, a mogu i da poveaju zasjenjivanje.

3. INTENZIVNA PROIZVODNJA TRENJE

Tokom osme decenije XX veka u okviru nekoliko programa gajenja podloga odnosno programa
selekcije poelo se sa stvaranjem novih klonskih (pre nego
sjemenjaca) podloga za trenju koje su esto bile interspecies
hibridi, od kojih je najuspenija serija Gizela (Gisela). Podloge
Gizela pospjeuju veoma rano stupanje u rod, rano cvjetanje
na prologodinjim izdancima kao i na dvogodinjim i starijim
izdancima. Ovo rano stupanje u rod ima vane implikacije za
njegu stabala, poto ranije plodonoenje stvara konkurenciju
izmeu ploda i novih izdanaka kojima trebaju resursi za rast.
Podloge Gizela viestruko su produktivnije od podloga
sjemenjaca tokom prvih 5 do 7 godina u vonjaku, te shodno
tome povrina lia koja je neophodna za razvoj ploda moe
Slika br.4: Stablo trenje na podlozi Gisela5
postati ograniavajua veoma brzo u smislu proizvodnje plodova visokog kvaliteta. Slino tome,
rano stupanje u rod takmii se sa rastom korjenova, to znai da takvo drvee ima mnogo
ogranieniji korjenov sistem od stabala na standardnim podlogama kod kojih je plodonoenje
kasnije. Oigledno je da mogunost ranijeg plodonoenja i manjih i
efikasnijih kroanja mora da se realizuje intenzivnijom njegom vonjaka da bi bilo uspjeno.

Trenutno postoje etiri podloge Gizela koje se mogu nabaviti na tritu: Gi3 i Gi5, koje obe daju
patuljasti rast odnosno slabu bujnost (35% do 65% normalne) stablu, te Gi6 i Gi12, koje su skoro
isto toliko bujne (85% do 100%) kao standardne podloge sjemenjaci. Sve etiri podloge hibridi
su Prunus cerasus x P. canescens. Vana fizioloka implikacija smanjenja bujnosti i visoke
produktivnosti koje ove podloge daju plodonosnoj plemki jeste da ogranieni volumen i irenje
korjenovog sistema ograniavaju povrinu zemljita sa koje biljka moe da usvaja vodu i
hranljive materije. Samim tim, navodnjavanje je apsolutni uslov za uspeh, a pravljenje rasporeda
uestalih turnusa navodnjavanja i prihrane od vanosti je za postizanje uspjene proizvodnje
visokokvalitetnih treanja. Bez intenzivne njege porast stabala na ovim podlogama na zemljitu
dobrog kvaliteta predstavlja prilian izazov, a na zemljitu koje slabo zadrava vodu i hranljive
materije, kao i u veoma toplim klimatskim uslovima, moe dovesti do katastrofalno loeg roda.
Kada se stabla na ovim podlogama nau izloena stresu iz okruenja i porast prestane, veoma je
teko dovesti do njihovog oporavka. Velika konkurencija koju predstavlja intenzivan rast
korovskih biljaka moe dovesti do slinih posljedica, jer korjenovi su esto plitki i nisu uspjeni
u borbi za vodu i hranljive elemente.

Glavni aksiom u strategijama intenzivne njege vonjaka jeste da struktura stabla trenje treba da
se pojednostavi, obino uz pomo patuljastih (slabo bujnih, krljavih) podloga. U idealnom
sluaju cilj njege vonjaka jeste da se u najveoj moguoj mjeri umanji permanentna struktura
drveta (odnosno stablo i skeletne grane) kako bi se formiralo uglavnom drvo neophodno za
razvijanje jednoobraznih, pojednostavljenih rodnih jedinica na nain koji najbolje koristi
raspoloivi prostor u vonjaku za izloenost svjetlosti i omoguava laku berbu. To znai da je
vei dio plodonosnog drveta privremen, sa ciljem njegovog obnavljanja posle odreenog broja
godina raanja, tako da plodonosne lokacije, te shodno tome i kvalitet plodova, ne degradiraju s
prolaskom vremena.
Poto uzgajivai usvoje ovu ideju, postoje brojni naini na koje se intenzivni vonjaci mogu
razvijati. Strategija umanjivanja stalnog drveta u najveoj moguoj mjeri i obnavljanja
prijevremenog plodonosnog drveta predstavljena je na slici 5 za etiri sistema intenzivnog
uzgojnog oblika treanja koji se testiraju na Dravnom univerzitetu u Miigenu. Debela
neprekinuta linija u prikazu svakog od ovih sistema predstavlja stalnu strukturu drveta, dok tanje
isprekidane linije ilustruju razvoj privremenih plodonosnih izdanaka. Jo jedan kljuni princip
jeste formiranje velikog broja novih izdanaka tokom prve tri godine.

KGB Grm Kin Grin TSA Visoko vreteno SSA Super vreteno UFO- jednostruki kordoni
(Kym Green Bush) (Tall Spindle Axe) (Super Slender Axe) (Upright Fruiting Offshoots)

Slika br.5: Sistemi uzgojnih oblika trenje NC140 za 2010.g.

Primjena regulatora rasta bilja, odabir pupoljaka i njihovo uklanjanje (slika 5), ili prstenovanje,
esto su od kljune vanosti za prevazilaenje akrotonog (gornjeg) naina grananja drveta trenje
i podsticanje formiranja 8 do 10 novih uspravnih ili bonih izdanaka (u zavisnosti od sistema
uzgojne forme) i u prvoj i u drugoj godini. Periodino obnavljanje postie se orezivanjem
plodonosnog izdanka do bazalnog patrljka posle perioda od najvie 5 godina rasta i raanja, ime
se podstie postojei ili spavajui pupoljak da postane aktivan i ponovo da plodonosnu jedinicu.
Dodatna korist ovog naina jeste to se odrava ne samo mlada ve i relativno jednoobrazna
populacija rodnih jedinica.
 Slika br.6: Uklanjanje i zadravanje pupoljaka treminalni pupoljak se zadrava, a 7 do 12 cm ispod njega pupoljci se
uklanjaju, pa se jedan pupoljak zadrava, sljedei se uklanjaju, i tako dalje, kako je navedeno na slici.

Jo jedan kljuni faktor za uspjenost ovih sistema formiranja uzgojnih oblika i strategije
obnavljanja jeste odravanje visokih nivoa izloenosti i distribucije svjetlosti kroz kornju,
naroito da bi se sauvala i odrala aktivnost spavajuih pupoljaka tako da do ponovnog rasta
moe da doe poslije rezova namenjenih obnavljanju. Od predstavljenih sistema, tri su
zamiljena tako da se njima formira kronja uskog plodonosnog zida: visoko vreteno (TSA),
super vitko vreteno (SSA) i kordoni (UFO). Ovakva struktura stabla je u skladu sa uspravnim
nainom rasta trenje, a boni izdanci se njeguju na takav nain da kronja ostaje uska od vrha do
osnove. Najvea udaljenost od vrha najstarije plodonosne grane do stabla ne treba da bude dua
od ruke radnika, tako da se, na primjer, runa berba moe obaviti jednostavnim posezanjem u
kronju dok se radnik kree niz red po njegovoj duini. Stabla treba da su posaena dovoljno
blizu jedno drugom da stvore neprekidni zid rodnih jedinica. Time se najvie poveava
efikasnost pokreta radnika, jer nema potrebe da se fiziki ulazi i izlazi iz kronje ili da se kree
oko kronje. Time se takoe obezbjeuje mogunost koritenja mehanizovanih platformi koje
mogu biti od pomoi radnicima kod rezidbe ili berbe, to postaje sve vanije u regionima gde je
radna snaga u vonjacima skupa ili ju je teko nai. tavie, uska kronja podrazumjeva
optimalan prodor i distribuciju svjetlosti, to pospjeuje rast plodova koji imaju vei sadraj
eera, boju, vrstou i ujednaen nivo zrelosti. Prodiranje i prokrovnost sredstava za zatitu bilja
u ovakvoj kronji takoe je na optimalnom nivou.
Uzgojni oblik grm Kima Grina (KGB) koji je razvio australijski uzgajiva treanja Kim Grin
(Kym Green) podrazumjeva kronju sa 15 do 20 uspravnih privremenih voica, od kojih se 20%
najstarijih obnavljaju svake godine tako da nema plodonosne voice koja je starija od 5 godina.
Ovaj sistem naroito je pogodan za bujnije lokacije ili podloge (ukljuujui i magrivu i
mahaleb), poto se bujnost difuzno razvodi u mnotvo voica koje su u skladu sa uspravnim
nainom rasta trenje.

Sistem UFO takoe koristi ovu strategiju rasporeivanja bujnosti u mnogo uspravnih izdanaka,
ali uspravni izdanci su orijentisani u jednoj ravni da bi kreirali plodonosni zid koji proistie iz
stalne zakoene voice ili kordona (koja se formira tako to se sadnica posadi pod uglom od 45
u odnosu na tlo). Takoe je mogu i sistem UFO sa dvostranim kordonom (u obliku slova V),
gdje se sadnica posadi u normalnom uspravnom poloaju; ovakvo stablo se prekrauje pri sadnji
i dvije jednake voice imaju uspravnu uzgojnu formu. Pred drugu vegetacionu sezonu obe
voice se savijaju vodoravno (jedna suprotno od druge) i onda formiraju dvostrani kordon (V
oblik) iz koga se razvija veliki broj uspravnih izdanaka.

Uzgojni sistemi KGB i UFO donose veinu roda na majskim buketiima obnovljivih uspravnih
rodnih jedinica. Stoga se i rezidba obavlja tako da se zadre stubasti uspravni izdanci uz
minimalan broj bonih izdanaka. Sistem visokog vretena odlikuje se obnovljivim bonim rodnim
jedinicama, a rezidba se obavlja na godinjem nivou, kako je gore u tekstu opisano,da bi se
umanjili eventualni gusto zbijeni grozdovi plodova i poveao broj sekundarnih bonih
izdanaka. Rod u sistemu visokog vretena predstavlja mjeavinu plodova iz majskih buketia i
plodova koji ne potiu iz majskih buketia ve se formiraju u osnovi novih sekundarnih bonih
izdanaka. Kao i kod sistema KGB i UFO, oko 20% najstarijih rodnih jedinica ree se do patrljka
u blizini stalne centralne voice kako bi ponovo rasle. Kod sistema super vretena, koji je razvio
naunik Stefano Lulji (Lugli) sa Univerziteta u Bolonji, sadi se otprilike dva puta gue nego kod
sistema visokog vretena, a primjenjuje se radikalna godinja rezidba svakog bonog izdanka sve
do jednog ili dva bazalna vegetativna pupoljka po izdanku (slika 6). Shodno tome, veina
plodova na stablima ovog uzgojnog oblika raste u osnovi prologodinjih izdanaka, te su dakle to
uglavnom plodovi koji ne potiu od majskih buketia. Pri rezidbi se mora obratiti panja na to da
se ne prave rezovi koji zalaze ak u plodonosne pupoljke, ve se oni moraju praviti neposredno
iznad bazalne populacije plodonosnih pupoljaka, kako bi se ostavio jedan ili dva neophodna
vegetativna pupoljka koji e sluiti za obnavljanje i noenje lisne mase neophodne za porast
plodova.

Ovaj pomak u njezi vonjaka trenje u pravcu patuljastih stabala koja imaju uzgojni oblik
plodonosnog zida predstavlja savreni sklad poboljane genetike i primjenjenih dostignua u
fiziologiji biljaka koji ini primenu strategija zatienih vonjaka mnogo izvodljivijom. Vea
ulaganja u materijale za prekrivanje vonjaka koji tite proizvodnju visokokvalitetnog ploda od
ptica, grada i kie bre se vrate kada se znaajna koliina voa obere ve u treoj a ne u petoj ili
estoj godini, kada se zbog postojanja zatite od nepovoljnih vremenskih uslova svake godine
mogu oekivati standardni prinosi, i kada je kvalitet voa takav da robu ini najkvalitetnijom na
tritu.

Strukture od ipki i uadi za zatitu od kie postoje ve dugo, ali visina stabala esto je
poveavala trokove i oteavala zastiranje strukture svake godine. Manja stabla omoguavaju
primjenu struktura koje je jednostavnije pokriti, a sve ee se za zatitu treanja koriste
plastenici sa vie sekcija ili visoki tuneli. Oni se mogu koristiti ne samo za zatitu od kie, grada i
ptica, ve i od nekih insekata i bolesti, ime se poveava potencijal za organsku proizvodnju.

Visoki tuneli mogu donekle obezbjediti i zatitu od proletnih mrazeva, kao i ranije cvjetanje i
sazrijevanje, ime se produava sezona berbe i dobijaju plodovi vee trine vrijednosti. Tipine
dimenzije visokog tunela su irina 7,5 do 8 m, a najvea visina na vrhu luka je 4 do 4,5 m.

Ako imamo na umu dodatne trokove zatitne strukture, efikasno koritenje prostora u vonjaku
postaje jo vanije. Shodno tome, uzgojni oblici u formi ''ive ograde'' mogu predstavljati
kljunu tehnologiju koju treba integrisati sa takvim strukturama.
Slika br.7: Strukture za zatitu zasada od nepovoljnih uslova sredine

4. STONE SORTE TREANJA

Osobine plodova trenje koje su poeljne svuda na izvoznim tritima obuhvataju krupnou
ploda (koja je kljuna za izazivanje jake pozitivne reakcije kod kupaca), dobar ukus (koji je
kljuan za to da kupci ponovo kupuju), i vrstu teksturu ploda (koja je kljuna za dobro
ponaanje plodova u periodu posle berbe, tokom transporta i plasiranja u prodaju, a i veoma je
poeljna za potroae). Kljune sortne osobine koje su vane proizvoaima treanja su
samooplodnost (ime se dobija ujednaeniji rod svake godine zbog manjeg broja problema sa
opraivanjem), otpornost na pucanje ploda izazvano kinim padavinama (to vodi ujednaenijem
godinjem rodu) i dobra produktivnost (to znai profitabilne prinose). Treba obratiti panju na
to da ak i samooplodne sorte moraju biti opraene insektima kao to su pele, poto
samooplodnost ne znai i samoopraivanje. Potencijalni izazov kod nekih samooplodnih sorti
moe biti sprjeavanje pretjerano velikog roda koji umanjuje veliinu i kvalitet ploda; to se
najbolje postie odgovarajuim sistemima rezidbe. Odreene sorte treanja mogu biti poeljne na
nekim tritima EU a nepoeljne na drugim, tako da je istraivanje trita od kljune vanosti
prije podizanja zasada novog vonjaka ukoliko se planira izvoz. Slino tome, performanse sorte
mogu da se razlikuju u zavisnosti od lokacije i klime, tako da se stalno ispitivanje i probe novih
kultivara preporuuje za svaki razliiti proizvodni region. Najzad, odbaeno voe ili plodovi koji
nemaju kvalitet za izvoz kod nekih sorti mogu se koristiti za prerade koja ih prije prihvataju nego
druge sorte, tako da faktori kao to su lako (ili teko) odvajanje mesa ploda od kotice kod neke
sorte mogu uticati na automatizovano vaenje kotica i samim tim je takva sorta pogodnija za
datu opremu od nekih drugih, to moe biti vano da bi se dobila dodatna vrijednost od voa koje
nije za stonu upotrebu.

Nijedna sorta nije savrena i osloboena ne sasvim optimalnih osobina koje se mogu dalje
poboljavati. Shodno tome, trina oekivanja mogu rasti kada poboljane sorte postanu
dostupne, ime e neke tradicionalne sorte (kao to je Burlat) na kraju zastarjeti.

1.1.Rane sorte

Rita je samobesplodna (S5S22 aleli za kompatibilnost) i sazreva prije Burlata, a veliina ploda i
njegova vrstoa sline su kao kod Burlata. Prihvatljiva je za trite kao jedna od najranijih sorti,
ali nije izvanredno dobra zbog osrednje vrstoe.

Svit erli (Sweet Early) je samooplodna i sazrijeva prije Burlata, ima dobru veliinu i vrstou
ploda, generalno bolju od Burlata. Izvjetaji govore da je relativno malo podlona pucanju ploda
koje je izazvano kiom, a prihvatljiva je za trite kao jedna od najranijih sorti, ali nije
izvanredno dobra zbog osrednje vrstoe.

Burlat je samobesplodna (S3S9 aleli za kompatibilnost) i sada je standardna sorta za prvo

pojavljivanje na tritu, ali je stablo ove sorte veoma podlono bakterijskoj nekrozi
(Pseudomonas), a plod ne moe opstati dugo poslije berbe zbog svoje srednje vrstoe. Burlat
nije prihvatljiv na nekim izvoznim tritima.
 Slika br.8: Rita, Sweet Early, Burlat

Bruks (Brooks) je samobesplodna (S1S9 aleli za kompatibilnost) i sazrijeva srednje rano, 10 do

12 dana posle Burlata. Plod je umjereno krupan do krupan, veoma sladak, i ima kratku peteljku.
Bruks ima izvanredan kvalitet za izvoz, ali veoma je podlona pucanju ploda zbog kie i trebalo
bi vjerovatno da se gaji samo u podrujima gdje nema kie u periodu zrenja ili da se titi od kie.

Karmen (Carmen) je samobesplodna (S4S5 aleli za kompatibilnost) i sazrijeva sredinom rane

sezone, ima veoma krupne, tamnocrvene plodove dobrog ukusa, srednje vrstoe, sa dugim
peteljkama i malim koticama. Rano cvjeta.

Selest (Celeste) je samooplodna selekcija i sazrijeva odmah posle Bruksa. Plod je tamnocrven,
vrst, srednje krupan, sa kratkim peteljkama. Ukus Selest plodova je veoma dobar i umjereno
sladak. Selest je srednje sklona pucanju ploda zbog kie i trebalo bi je verovatno gajiti uz zatitu
od kie. Poslije berbe ponaa se prihvatljivo, ali ne izvanredno dobro.

1.2.Srednje pozne sorte

Blek star (Black Star) je samooplodna i sazrijeva poetkom sredine sezone. Plod je krupan,
sladak, veoma vrst, sa debelom peteljkom srednje duine, a kotica se teko odvaja od mesa.
Izvjetaji govore da je izuzetno malo sklona pucanju ploda zbog kie i da je vrlo produktivna.

Samit (Summit) je samobesplodna (S1S2 aleli za kompatibilnost) i ima izvanrednu veliinu i

dobar ukus, ali opti kvalitet ploda nije izvanredno dobar zbog osrednje vrstoe. Samit moe da
ne bude prihvatljiv za neka izvozna trita. Cvjeta sredinom sezone.
Benton je samooplodna sorta i potjee iz istog sjevernoamerikog uzgojnog programa kao i
Rejnijer (Rainier, videti nie), sazrijeva u sredini sezone, ima odlian ukus, genetski potencijal
za veoma krupan plod, vrsto tamnocrveno meso, peteljku srednje duine, kasno cvjeta i slabo je
sklona pucanju ploda izazvanom kiom.

Sandra Rouz (Sandra Rose) je samooplodna i sazrijeva sredinom sezone (odnosno odmah
poslije sorti Bing i Van), veoma je produktivna, ima genetski potencijal za veoma krupan plod,
ima srednje vrsto tamnocrveno meso i kratku peteljku, cvjeta sredinom sezone, i ima manju
bujnost (kompaktan habitus stabla). Sandra rouz najbolje se gaji na lokacijama gdje nema
padavina ili se koristi zatita od kie ili tuneli, poto je sklona pucanju ploda zbog kie.

Ferovija (Ferrovia) je samobesplodna (S3S12 aleli za kompatibilnost), a inae je to italijanski

naziv za istu sortu koja je poznata pod imenom Germersdorfi u Maarskoj, Ziraat u Truskoj, i
Schneiders Spate Knorpelkirsche u Njemakoj. Plod je krupan, vrst, sladak, i odlino prolazi na
izvoznim tritima. Vrijeme cvjetanja je srednje kasno.

Germersdorfi (videti Ferrovia)

Schneiders Spate Knorpelkirsche (videti Ferrovia)

Ziraat (videti Ferrovia)

Slika br.9: Summit, Ferrovia, Katalin

Sanberst (Sunburst) je samooplodna, ima izvrsnu krupnou, ali opti kvalitet ploda nije
izvanredno dobar zbog osrednje vrstoe, to moe biti neprihvatljivo za neka izvozna trita.
Stela (Stella) je samooplodna, sa umjereno krupnim i umjereno vrstim plodovima i dobrom
produktivnou, ali nije sjajno prihvaena na izvoznim tritima. Cvjeta u sredini sezone.

Kordija (Kordia) je samobesplodna (S3S6 aleli za kompatibilnost) i ona je jedna od

najpoeljnijih sorti za izvozna trita, za konzumaciju u svjeem stanju, zbog odlinog ukusa
njenih krupnih vrstih plodova, koji imaju duge peteljke. Cvjeta relativno pozno; meutim,
Kordija je u velikoj mjeri osjetljiva na proljetne mrazeve u fazi formiranja pupoljka i stoga treba
da se sadi na lokacijama koje nisu toliko sklone mrazevima.

Katalin je samobesplodna (S4S12 alele za kompatibilnost) i ima visokokvalitetan, tamnocrveni,

krupan i vrst plod. Jo uvijek se ispituju njeni potencijali za izvoz.

1.3.Pozne sorte

Silvija (Sylvia) je samobesplodna (S1S4 aleli za kompatibilnost) i sazrijeva u poznijem djelu

sredine sezone. Ona ima ujednaeno krupne, tamnocrvene plodove, dobrog ukusa, sa debelim
peteljkama koje se dobro zadravaju na plodu tokom postupaka u periodu poslije berbe. Izgleda
da ima dobar potencijal za izvozni kvalitet, a kao sorta koja veoma pozno cvjeta, moe da
poslui kao dobar izbor za opraivaa Regine.

Skina (Skeena) je samooplodna i sazrijeva kasno, oko dvije nedjelje poslije sredine sezone,
veoma je produktivna, ima genetski potencijal za veoma krupan plod, ima vrsto tamnocrveno
meso i peteljku srednje duine, cvjeta u poznijem dijelu sredine sezone, i bujno raste (nije
kompaktna). Skina najbolje uspijeva na sunim lokacijama ili ispod tunela, poto je veoma
sklona pucanju ploda izazvanim kiom.

Big Star je samooplodna sorta sa veoma krupnim plodovima dobrog ukusa i srednje vrstoe.
Cvjeta sredinom sezone. Potencijali za izvoz ove sorte i dalje se ispituju.
 Slika br.10: Big Star, Skeena, Sylvia

Regina je samobesplodna (S1S3 aleli za kompatibilnost) i veoma se dobro pokazala na izvoznim

tritima; ima krupne, tamne, vrste plodove, koticu vrsto sraslu za meso, i relativno malo je
sklona pucanju ploda izazvanog kiom. Veoma pozno cvjeta, to moe predstavljati problem kod
unakrsnog opraivanja poto se preklapanje cvjetanja izmeu sorti moe mijenjati od jedne do
druge sezone. Za dobar rod preporuuju se najmanje dvije sorte kompatibilne za unakrsno
opraivanje koje imaju pozne periode cvjetanja.

Svithart (Sweetheart) je samooplodna i spada meu najpoznije sorte koje se danas u svijetu
gaje za izvozna trita i za konzumaciju u svjeem stanju. Plod je krupan (osim ukoliko se stablu
ne dozvoli da preterano rodi, poto je ova sorta veoma produktivna) i vrst. Cvjeta sredinom
sezone. Visoka produktivnost Svitharta ini je problematinijom na visokoproduktivnim
podlogama kakve su one iz serije podloga Gizela.

1.4. Sorte za trite

Rejnijer (Rainier) je samobesplodna (S1S4 aleli

za kompatibilnost) sorta ukastog mesa iz
Sjeverne Amerike koja dobija privlanu rumenu
obojenost pokoice i veoma visoke nivoe eera
kada se gaji uz dobru izloenost svjetlosti. Plod
je vrst i veoma visokog kvaliteta, drvo je
Slika br.11: Rainier
veoma produktivno, a cvjeta poetkom sredine sezone. Rejnijer se prodaje po najviim cijenama
u prodavnicama u SAD, a veoma je poeljna sorta i na tritu Azije i Rusije, ali nije omiljena
meu veinom europskih potroaa, koji daju prednost tamnocrvenim trenjama.

5. BERBA I PERIOD POSLIJE BERBE

Svjee voe izvoznog kvaliteta stvara se u vonjaku, ali se mora sauvati tokom berbe i
postupaka u periodu poslije berbe. Pravilno odreivanje momenta berbe trenje od kljunog je
znaaja za odravanje kvaliteta pri transportu i samoj konzumaciji; ako se berba obavi prerano,
trenje nemaju pun ukus kakav bi trebalo da imaju, a ako se obavi prekasno, nee biti vrste i
nee se tako dobro ponaati prilikom transporta i plasiranja na trite prije nego to doe do
njihove konzumacije. Najbolja faza zrelosti za branje tamnocrvenih treanja izvoznog kvaliteta
jeste faza kad one imaju mahagoni crvenu boju, kada teina ploda i rastvorljive suve materije
mogu jo uvijek da se poveavaju u maloj mjeri, ali vrstoa ploda jo uvijek nije poela da
znaajno opada. Naravno, to su trenje krupnije, to je vea i cijena a i trokovi radne snage pri
berbi su nii (treba manje napora uloiti da se ubere jedan kilogram krupnih treanja nego jedan
kilogram sitnih). Trenje treba obrati prije nego to dnevna temperatura zraka postane previsoka;
shodno tome, u mnogim podrujima gdje se gaje trenje berba poinje odmah poslije svitanja i
prekida se u 11 sati prije podne ili u podne svakog dana. Voe koje se obere kasnije tokom dana
previe se zagrije i treba mu due vremena da se ohladi u toku priprema za sortiranje, pakovanje
i transport do prodajnog mjesta. Trenje treba brati s peteljkom, tako da se izbjegne dodirivanje
ploda kad god je to mogue. Berai treba da imaju kratko podjseene nokte da bi smanjili
mogunost da okrznu plod.

Slika br.12: Ureaj za hlaenje trenje

Obrano voe treba poloiti, a ne baciti, u korpe za branje; esto

se stavlja spuvasti podmeta na dno korpe kako bi se sprjeilo
gnjeenje plodova na dnu kako se drugi plodovi stavljaju na
njih. Kada se ispune do tri etvrtine, korpe se prazne u plitke
plastine posude koje se mogu naslagati jedna na drugu, ili u
plitke plastine palete koje se mogu pomjerati viljukarom. Pune posude ili palete smjetaju se u
sjenku to je prije mogue i pokrivaju se plastinim materijalom koji reflektuje svjetlost ili
spuvastim pokrivaem koji se natopi vodom da bi se spreilo da plodovi upijaju toplotu od
sunca dok ekaju na transport iz vonjaka. Putevi za transport iz vonjaka treba da budu dobro
odravani da bi se u najveoj moguoj mjeri umanjilo sudaranje i
gnjeenje plodova, to moe dovesti do znaajnih oteenja.
Smanjivanje pritiska zraka u gumama transportnih kamiona
prilikom odvoenja treanja iz vonjaka i mala brzina mogu da
budu od pomoi ak i kada su prisutne velike neravnine na putu.
U idealnom sluaju voe treba da se doveze do objekta za
Slika br.13: hlaenje plodova pakovanje i hlaenje i da se ohladi na manje od 5C u roku od 4 sata
od branja. Iako se za rashlaivanje mogu koristiti komore hladnjaa ili zrak, hlaenje vodom
najbri je i najefikasniji nain za hlaenje treanja. Vodi za hlaenje moe da se dodati i hlor
kako bi se smanjio nivo eventualno prisutnih patogena koji izazivaju truljenje. Visina sa koje
pada voda prilikom hlaenja treba da bude to je mogue manja (najvie 20 cm), poto hladna
voda koja pada na plodove sa vee visine poveava mogunost da doe do nagnjeenja i
oteenja plodova. Sitno sito koje se postavi izmeu glave tua aparata za rashlaivanje vodom
i voa slui da bi se to vie smanjio prenik kapljica vode koje udaraju u plodove tokom
hlaenja. Ovaj poetni proces hlaenja poznat je kao uklanjanje toplote terena, odnosno one
toplote koju su plodovi primili od toplog zraka u vonjaku; plodovi na vioj temperaturi imaju
bri metabolizam i samim tim bre gube sadraj eera, vrstou, a skrauje im se i rok trajanja
mnogo bre nego kod plodova koji su brzo ohlaeni na temperaturu izmeu 0 i 5C. Postoje
mobilni aparati za hlaenje vodom koji se mogu premjetati iz vonjaka u vonjak, tako da se
ovo brzo hlaenje moe sprovesti direktno u vonjaku prije transporta do objekta za hlaenje,
odnosno skladitenje. Jo jedna korist od hlaenja vodom je poveanje relativne vlanosti
obranih plodova, to pomae da se sprjei gubitak teine. Odravanje plodova na niskoj
temperaturi i sa visokom relativnom vlanou izuzetno je vano i za kvalitet i za ivotni vjek
plodova. Meutim, ukoliko se mehanizovana linija za pakovanje koristi za klasiranje i sortiranje
treanja, radi utvrivanja nedostataka i razliite veliine plodova najbolje je da se dozvoli da se
plodovi zagriju do oko 8 do 10C, ime voe postaje otpornije na kontaktna oteenja do kojih
moe doi u raznim fazama prolaska kroz liniju za pakovanje. Meutim, voe treba ponovo
ohladiti na skoro 0C na kraju linije, prije pakovanja, jer je mnogo lake ukloniti toplotu iz
plodova koji jo nisu spakovani, a naroito poto se voe nae u plastinom pakovanju koje
ometa prenoenje toplote. Mali ureaj za hlaenje vodom kao dio linije za pakovanje, na njenom
kraju, najefikasniji je nain da se to postigne. Kada se trenje ohlade, sortiraju, i spakuju u
kontejnere u kojima e biti tokom transporta, treba ih uvati na temperaturi to blioj 0C, pri
emu relativna vlanost zraka treba da bude najmanje 95%, i to od trenutka pakovanja pa dok ne
stignu do supermarketa ili pijace (to se postie pakovanjem u plastine obloge za transportne
palete). Ukoliko se prilikom pakovanja ne obezbjedi visoka relativna vlanost, to ima za
posljedicu gubitak vode iz plodova, ime se gubi i na teini i na vrstoi ploda. Hladniji plodovi
takoe sporije gube vodu. Mnogi izvoznici treanja koriste sistem pakovanja u plastine vree sa
modifikovanom atmosferom, ime smanjuju nivo kiseonika u atmosferi plastine vree na 1% do
10%, a ubacuju ugljen-dioksid da bi poveali njegovu koncentraciju na do 15 ili 20%. Ovim se
dalje usporava metabolizam plodova, ouvaju se zelene peteljke, a i ometa se rast razmnoavanje
mikroorganizama koji izazivaju truljenje plodova tokom transporta i plasiranja u prodaju. ak i
kod pakovanja sa modifikovanom atmosferom, odravanje niske temperature tokom cijelog
trajanja postupaka posle berbe od izuzetno je velike vanosti. Oznake na spakovanim paletama
treba da sadre jasna uputstva za odravanje uslova
hlaenja za sve one koji e voem usput rukovati.
Pod ovim uslovima izvrstan kvalitet plodova moe
da se odri tokom perioda od dvije ili vie nedelja,
pa i due uz pakovanje u modifikovanoj atmosferi.

Slika br.14:Sortiranje

6. PUCANJE PLODA TRENJE

Postoji nekoliko faktora koji su vani kada se radi o pucanju ploda trenje, od kojih je uopteno
posmatrano prvi formiranje mikro-pukotina u kutikuli ploda zbog produenog kontakta sa
tekuom vodom ili relativne vlanosti zraka od 75% ili vie. Samo stvaranje mikropukotina ne
izaziva pucanje ploda.Postoje dva osnovna uzroka koji mogu imati za posledicu tri vrste pucanja
ploda:
- pucanje izazvano prisustvom vode na povrini ploda

-pucanje ploda izazvano prisustvom velike koliine vode u samom stablu.

Slika br.15: pucanje ploda kod trenje

1.5. Pucanje ploda izazvano prisutstvom vode na povrini ploda

Pucanje kod peteljke: prikupljanje vode pri vrhu ploda u udubljenju kod peteljke izaziva
lokalizovano usvajanje vode preko pokoice ploda u elije ploda i potom bubrenje ploda, irenje
mikro-pukotina u kutikuli ploda, i veu napetost i naprezanje pokoice dok ne doe do pucanja.

Pucanje pri vrhu ploda (kod stubia tuka): prikupljanje vode na vrhu ploda odakle kaplje voda
tokom kie, to izaziva lokalizovano usvajanje vode preko pokoice ploda u elije ploda i potom
bubrenje ploda, irenje mikro-pukotina u kutikuli ploda, i veu napetost i naprezanje pokoice
dok ne doe do pucanja. Neke sorte treanja imaju naglaeni oiljak od otpadanja stubia tuka
poslije opraivanja, koji je donekle neelastian i samim tim naroito sklon pucanju i predstavlja
neku vrstu slabe take pokoice.
 1.6.Pucanje ploda izazvano vodom u samom stablu

Pucanje ploda sa strane: voda koju korjen usvaja iz zemljita, bilo da potie od suvinih padavina
ili navodnjavanja, transportuje se do plodova u zrenju preko sprovodnih sudova u stablu to
izaziva bubrenje mesa ploda, irenje mikro-pukotina u kutikuli ploda, veu napetost i naprezanje
pokoice dok ne doe do pucanja. Ova pojava pogorava se tokom perioda visoke vlanosti u
zemljitu zbog vremenskih uslova kao to su visoka vlanost zraka, toplo vrijeme i slabo
prisustvo vjetra, koji umanjuju normalnu evapotranspiraciju listova. Voda koju korjen usvoji, a
koja bi normalno isparavala kroz listove, zapravo ide u plodove.

1.7. Smanjivanje mogunosti pucanja ploda trenje

1) Modifikacija kontaktne povrine ploda sa vodom

- eliminisanje kinih kapi sa povrine ploda uspostavljanjem vodootpornih prekrivki za vonjake

(npr. vrsta cerade na ipkama ili plastini tunel). Iako voda do mikro-pukotina i dalje moe doi
zbog velike vlanosti zraka, pucanje kod peteljke i pucanje pri vrhu ploda kod stubia tuka
moe se u velikoj mjeri eliminisati ukoliko se sprijei kontakt kinih kapi sa povrinom ploda.
Meutim, ova strategija ne utie na pucanje plodova koje je posljedica protoka velike koliine
vode unutar samog stabla poto kia ipak moe da dospije u zonu korjena - tuneli pokazuju veu
efikasnost kod redukovanja vlage u zoni korjena od izdignute prekrivke. Prekrivka moe ak i da
povea pucanje ploda sa strane kada u korjenovoj zoni ima previe vode, poto poveava
relativnu vlanost i temperaturu vazduha pri emu istovremeno smanjuje izloenost vjetru.

- modifikacija osmotskog potencijala kinih kapi na povrini ploda (primjena kalcijum-hlorida i

slino), koja usporava difuziju vode preko kutikule u meso ploda. Sa primjenom treba poeti u
treoj fazi razvoja ploda, sa promjenom boje od zelene u uto-ruiastu, i mora se periodino
ponavljati da bi se obezbjedilo adekvatno nanoenje agensa na povrinu ploda u cilju izmjene
osmotskog potencijala kinih kapi. Due trajanje padavina dovee do spiranja primjenjenog
agensa, to znai da je neophodno ponovno nanoenje tokom perioda stalnih padavina da bi se
postigla efikasnost postupka. Meutim, ova strategija samo usporava uzimanje vode kroz
pokoicu ploda i na taj nain moe smanjiti procenat pucanja plodova, ali ne moe u potpunosti
sprijeiti pucanje do koga dolazi zbog vode na povrini ploda. Ova strategija ne utjee na
pucanje ploda do koga dolazi zbog velike koliine vode u samom stablu.
- modifikacija propustljivosti povrine ploda za kine kapi (nanoenje hidrofobnih premaza, npr.
RainGuard, ili sredstava koja sprjeavaju transpiraciju npr. Vaporguard ili Anti-Stress 500), ime
se usporava brzina difuzije vode kroz kutikulu ploda u meso ploda. Sa ovom primjenom treba
poeti u treoj fazi razvoja ploda, sa promjenom boje od zelene u uto-ruiastu, i mora se
periodino ponavljati da bi se obezbjedilo adekvatno nanoenje i zadravanje hidrofobnog sloja
na povrini ploda dok se on iri tokom zrenja. Meutim, iako ova strategija moe usporiti
uzimanje vode kroz pokoicu ploda i na taj nain smanjiti procenat pucanja ploda zbog vode na
povrini, ona ne utie na pucanje ploda koje je posljedica protoka velike koliine vode u stablu, a
moe ak i poveati pucanje ploda sa strane kada u kyoni korena ima dosta vode ukoliko ova
jedinjenja smanje evapotranspiraciju sa listova.

2) Modifikacija kontakta zone korijena sa vodom

- eliminisanje vodenog taloga sa povrine zemljita u vonjaku postavljanjem vodootpornih

prekrivki (npr. tuneli ili dobro projektovane prekrivke na ipkama). Ukoliko se sprijei kontakt
kie sa kronjama, voda nee prodrijeti u zemljite neposredno ispod kronji; meutim, mora se
sprijeiti da se voda koja koja pada sa takvih zatitnih pokrivki vrati nazad u zonu korjena time
to e se modifikovati topografija povrine zemljita vonjaka odnosno naina kretanja vode u
tom smislu i/ili karakteristike odvodnjavanja - drenae ispod povrine zemljita. U pokrivenim
vonjacima moe doi do podsticanja pojave mikro-pukotina i smanjenja evapotranspiracije
zbog vee relativne vlanosti vazduha i smanjene
izloenosti vjetru.

- odvoenje vodenih taloga od zone korijena (npr.

izmjenama povrinske drenae tla i/ili sadnjom drvea na
izdignutim humkama). U idealnom sluaju primarni izvor
vode za zonu korijena treba da bude sistem za
navodnjavanje kojim bi se takoe trebala obezbjediti i
prehrana. Sadnja na platforme, uz navodnjavanje, sa
maliranjem ili bez njega (kojim bi se pomogla zatita
izdignutih platformi i oticanje vode u meuredni prostor),
bie od pomoi za regulisanje vlage u veem dijelu zone
korijena. Slika br.16: Orezivanje zone korijena
- redukovanje aktivne zone korijena sadnjom stabala na patuljastim podlogama, uzgojnim
formama koje podrazumijevaju proizvodne sisteme gustog sklopa, uspostavljanje zatravljenih
prolaza, i/ili primjena godinjeg orezivanja korijenova. Strategije za odvoenje pretjerane
koliine vode i sprjeavanja njenog usvajanja od strane korijena mogu biti olakane sadnjom
stabala sa malom masom korijena koja je ograniena gustom sadnjom. Uopte posmatrano,
irenje korijenovog sistema trenje odraava i irenje kronje, a zavisi i od navodnjavanja,
odnosno redovne snabdjevenosti vodom i hranljivim elementima, kao i od granica koje mu
postavlja konkurencija sa susjednim stablima ili travom u meurednom prostoru. Orezivanje
korjenova, koje se praktikuje u nekim podrujima Europe, tako moe da ogranii aktivnu zonu
korjena i da vodu ukloni sa zemljita odvodnjavanjem.

- odreivanje uestalosti navodnjavanja kojim e ispuniti uslovi neophodni za

evapotranspiraciju, ali ne u pretjeranoj mjeri. Stablo trenje, naroito kada je na patuljastoj
podlozi, daje najbolje rezultate kada mu je voda redovno (svakodnevno) dostupna. Pretjerano
vlaenje zone korjena, bilo primjenom velikih koliina vode odreenim danima, ili primjenom
manjih koliina vode suvie esto, moe rezultirati pucanjem ploda sa strane kada su vremenski
uslovi nepovoljni za evapotranspiraciju.
 7. ZAKLJUAK

Kvaliteta plodova trenje je od velikog znaaja jer o njoj direktno zavisi ekonominost
proizvoda. Trite prihvata samo kvalitetne plodove i spremno je za nnjih platiti odgovarajuu
cijenu. Velike su mogunosti za poboljanje ekonomike proizvodnje trenje uvoenjem u
voarsku proizvodnju nekih novih sorti koje su veoma dobro prihvaene od strane potroaa.

Intenzivna, dakle savremena voarska proizvodnja podrazumjeva daleko vei nivo agro i
pomotehnikih mjera, a sve u cilju dugoronog kvantitativnog i kvalitativnog poveanja
proizvodnje voa, to poveava prihode na poljoprivrednom polju. U ovakvom sistemu uzgoja
posebna panja se posveuje smanjenju bujnosti voke, uz vei broj stabala po jedinici povrine,
ime se i ukupan prinos poveava. Smanjenje bujnosti voke, te poveavanje broja stabala istih
po jedinici povrine ostvaruje se upotrebom vegetativnih slabobujnih podloga-razliitih tipova
Gisela. U ovom konceptu voarske proizvodnje uzgajiva je taj koji izborom podloge i sorte
formira vjetaki uzgojni oblik kronje, i u tom kontekstu provodi mjere specifine za odabranu
uzgojnu formu kronje.

Poznato je da veina potroaa odluuje ta e kupiti na osnovu vizuelnog utiska. Da bi se

postigao maksimalan uspeh na tritu svee trenje moraju imati lepu crvenu boju, a ako su utih
plodova, veoma je poeljno da plodovi imaju crvenu dopunsku boju. Plodovi moraju biti krupni,
vrsti i hrskavi, soni, prijatne arome i blago nakiselog ukusa. Osim navedenog,za intenzivniju
proizvodnju treba da se obrati panja na razlike izmeu sorti u pogledu vremena cvjetanja,
otpornosti prema niskim temperaturama, osetljivosti na proljetne mrazeve, u smislu potencijala
sorte da umanji ili izbjegne smanjenje prinosa usljed proljetnih mrazeva i pucanje plodova
prouzrokovanog kiom, to zapravo sortu ini ili ne ini ekonomski produktivnom.
8. LITERATURA

-Proizvodne prakse za stone trenje-sadanjost i budunost proizvodnje za izvoz; Gregory A.

Lang, Ph.D;Beograd,2011.
- http://www.poljoberza.net/AutorskiTekstoviJedan.aspx?ime=V001_8.htm&autor=18
- http://www.fragaria.hr/proizvodi-tresnja-3-13-43.aspx
- http://radisici.ba/index.php/moja-hercegovina/8470-uzgoj-tresnje