Professional Documents
Culture Documents
Duoc-Ly-Hoc 2007 Y HN
Duoc-Ly-Hoc 2007 Y HN
Bi 1: i cng v dc ng hc
Mu M
Thuc - protein D tr
Hp thu
(ung, bi...) Protein
+
Thuc thuc(T) T T - Rec Tc dng
t/m
Chuyn ha
M Cht chuyn ha (M)
Thi tr
thc hin c nhng qu trnh ny, thuc phi vt qua cc mng t bo. V th trc khi
nghin cu 4 qu trnh ny, cn nhc li cc c ch vn chuyn thuc qua mng sinh hc v cc
c tnh l ha ca thuc v mng sinh hc c nh hng n cc qu trnh vn chuyn .
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Cho 1 base:
nng ion
pKa = pH + log
nng phn t
Gian 2 Gian 1
pH = 7 pH = 1
pKa = 4
1000 R- COO- + H+ R- COO- + H+ 1
1 R- COOH R- COOH 1000
[ R- COOH ]
log = 4 - 7 = - 3; Log ca - 3 = 1/1000
[ R - COO- ]
V ch phn khng ion ha v c nng cao mi khuch tn c qua mng cho nn acid ny s
chuyn t gian 1 (d dy) sang gian 2 (mu) v c hp thu.
Tr s pKa ca mt s thuc l acid yu v base yu c g hi bng1. Nn nh rng base c pKa
cao l base mnh v acid c pKa cao l acid yu.
Bng 1.1: Tr s pKa ca mt s thuc l acid v base yu
( nhit 25 0C)
Acid yu pKa Base yu pKa
Salicylic acid 3.00 Reserpin 6.6
Acetylsalicylic acid 3.49 Codein 7.9
Sulfadiazin 6.48 Quinin 8.4
Barbital 7.91 Procain 8.8
Boric acid 9.24 Atropin 9.65
S ion ha ca thuc cn ph thuc vo pH mi trng.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Nh vy, salicylic acid (aspirin) uc hp thu nhiu d dy v phn trn ca ng tiu ha. Qua
bng ny cho thy khi b ng c thuc, mun ngn cn hp thu hoc thuc b hp thu ra
ngoi, ta c th thay i pH ca mi t rng.
Th d phenobarbital (Luminal, Gardenal) l mt acid yu c pKa = 7,2; nc tiu bnh thng
c pH cng bng 7,2 nn phenobarbital b ion ha 50%. Khi nng pH ca nc tiu ln 8, ion
ha ca thuc s l 86%, do thuc khng thm c vo t b o. iu ny c dng trong
iu tr nhim c phenobarbital: truyn dung dch NaHCO 3 1,4% base ha nc tiu, thuc
s b tng thi tr.
i vi mt cht kh (th d thuc m bay hi), s khuch tn t khng kh ph nang vo mu
ph thuc vo p lc ring phn ca cht kh gy m c trong khng kh th vo v ha tan
ca kh m trong mu.
1.4. Vn chuyn tch cc
Vn chuyn tch cc l s ti thuc t bn ny sang bn kia mng sinh hc nh mt "cht vn
chuyn" (carrier) c hiu c sn trong mng sinh hc.
* c im ca s vn chuyn ny l:
- C tnh bo ha: do s lng carrier c hn
- C tnh c hiu: mi carrier ch to phc vi vi cht c cu trc c hiu vi n.
- C tnh cnh tranh: cc thuc c cu trc gn ging nhau c th gn cnh tranh vi 1 carrier,
cht no c i lc mnh hn s gn c nhiu hn.
- C th b c ch: mt s thuc (nh actinomycin D) lm carrier gim kh nng gn thuc
vn chuyn.
* Hnh thc vn chuyn: c hai cch
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- Vn chuyn thun li (Vn chuyn tch cc th pht) : khi km theo carrier li c c s chnh
lch bc thang nng , v vy s vn chuyn ny khng cn nng lng. Th d vn chuyn
glucose, pyramidon theo bc thang nng ca Na +
- Vn chuyn tch cc thc th (Vn chuyn tch cc nguyn pht): l vn chuyn i ngc bc
thang nng , t ni c nng thp sang ni c nng cao hn. V vy i hi phi c nng
lng c cung cp do ATP thu phn, thng c gi l cc "bm", th d s vn chuyn ca
Na+, K+, Ca++,I-, acid amin.
2. Cc qu trnh dc ng hc
2.1. S hp thu
Hp thu l s vn chuyn thuc t ni dng thuc (ung, tim) vo mu ri i khp c th, ti
ni tc dng. Nh vy s hp thu s ph thuc vo:
- ha tan ca thuc. Thuc dng di dng dung dch nc d hp thu hn dng du, dch
treo hoc dng cng
- pH ti ch hp thu v c nh hng n ion ha v tan ca thuc.
- Nng ca thuc. Nng cng cao cng hp thu nhanh.
- Tun hon ti vng hp thu: cn g nhiu mch, cng hp thu nhanh.
- Din tch vng hp thu. Phi, nim mc rut c din tch ln, hp thu nhanh.
T nhng yu t cho thy ng a thuc vo c th s c nh hng ln n s hp thu.
Ngoi tr ng tim tnh mch, trong qu trnh hp thu vo vng tun hon, mt phn thuc s
b ph hu do cc enzym ca ng tiu ha, ca t bo rut v c bit l gan, ni c i lc
vi nhiu thuc. Phn thuc b ph hu trc khi vo vng tun hon c gi l "first pass
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
metabolism" (chuyn ha do hp thu hay chuyn ha qua gan ln th nht v thng l ung
thuc). Phn vo c tun hon mi pht huy tc dng dc l, c gi l sinh kh dng
(bioavailability) ca thuc (xin xem phn sau)
Sau y s im qua cc ng dng thuc thng thng v cc c im ca chng.
2.1.1. Qua ng tiu ha
u im l d dng v l ng hp thu t nhin.
Nhc im l b cc enzym tiu ha ph hu hoc thuc to phc vi thc n lm chm hp thu.
i khi thuc kch thch nim mc tiu ha, gy vim lot
2.1.1.1. Qua nim mc ming: thuc ngm di li
Do thuc vo thng vng tun hon nn khng b dch v ph hu, khng b chuyn ha qua gan
ln th nht
2.1.1.2. Thuc ung
Thuc s qua d dy v qua rut vi cc c im sau:
* d dy:
- C pH = 1- 3 nn ch hp thu cc acid yu, t b ion ha, nh aspirin, phenylbutazon, barbiturat.
- Ni chung t hp thu v nim mc t mch mu, li cha nhiu cholesterol, thi gian thuc d
dy khng lu.
- Khi i hp thu nhanh hn, nhng d b kch thch
* rut non:
L ni hp thu ch yu v c din tch hp thu rt rng (> 40 m 2), li c ti mu nhiu, pH
tng dn ti base (pH t 6 n 8).
- Thuc t b ion ha nhng nu t hoc khng tan trong lipid (sulfaguanidin, streptomycin) th t
c hp thu.
- Thuc mang amin bc 4 s b ion ha mnh kh hp thu, th d cc loi cura.
- Cc anion sulfat SO 4- - khng c hp thu: MgSO 4, Na2SO4 ch c tc dng ty.
2.1.1.3. Thuc t trc trng
Khi khng dng ng ung c (do nn, do hn m, hoc tr em) th c d ng thuc t vo
hu mn. Khng b enzym tiu ha ph hu, khong 50% thuc hp thu qua trc trng s qua
gan, chu chuyn ha ban u.
Nhc im l hp thu khng hon ton v c th gy kch ng nim mc hu mn.
2.1.2. Thuc tim
- Tim di da: do c nhiu si thn kinh cm gic nn au, t mch mu nn thuc hp thu chm
- Tim bp: khc phc c hai nhc im trn ca tim di da - mt s thuc c th gy hoi
t c nh ouabain, calci clorid th khng c tim bp.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- Tim tnh mch: thuc hp thu n hanh, hon ton, c th iu chnh liu c nhanh. Dng tim
cc dung dch nc hoc cc cht kch ng khng tim bp c v lng mch t nhy cm v
mu pha long thuc nhanh nu tim chm.
Thuc tan trong du, thuc lm kt ta cc thnh phn ca mu h ay thuc lm tan hng cu u
khng c tim mch mu.
2.1.3. Thuc dng ngoi
- Thm qua nim mc: thuc c th bi, nh git vo nim mc mi, hng, m o, bng quang
iu tr ti ch. i khi, do thuc thm nhanh, li trc tip vo mu, khng b c c enzym ph
hu trong qu trnh hp thu nn vn c tc dng ton thn: ADH dng bt xng mi; thuc t
(lidocain, cocain) bi ti ch, c th hp thu, gy c ton thn.
- Qua da: t thuc c th thm qua c da lnh. Cc thuc dng ngoi (thuc m, thu c xoa bp,
cao dn) c tc dng nng ti ch st khun, chng nm, gim au.
Tuy nhin, khi da b tn thng, vim nhim, bng... thuc c th c hp thu. Mt s cht c
d tan trong m c th thm qua da gy c ton thn (thuc tr su ln hu c, cht c cng
nghip anilin)
Gi m ni bi thuc (bng p), xoa bp, dng thuc gin mch ti ch, dng phng php ion -
di (iontophoresis) u lm tng ngm thuc qua da.
Hin c dng thuc cao dn mi, lm gii phng thuc chm v u qua da, duy tr c lng
thuc n nh trong mu: cao dn scopolamin, estrogen, nitrit
Da tr s sinh v tr nh, c lp sng mng manh, tnh thm mnh, d b kch ng cho nn cn
thn trng khi s dng, hn ch din tch bi thuc.
- Thuc nh mt: ch yu l tc dng t i ch. Khi thuc chy qua ng mi - l xung nim
mc mi, thuc c th c hp thu trc tip vo mu, gy tc dng khng mong mun.
2.1.4. Cc ng khc
- Qua phi: cc cht kh v cc thuc bay hi c th c hp thu qua cc t bo biu m ph
nang, nim mc ng h hp. V din tch rng (80 - 100 m 2) nn hp thu nhanh. y l ng
hp thu v thi tr chnh ca thuc m hi. S hp thu ph thuc vo nng thuc m trong
khng kh th vo, s thng kh h hp, ha tan ca thuc m trong mu ( hay h s phn ly
mu: kh )
Mt s thuc c th dng di dng phun sng iu tr ti ch (hen ph qun).
- Tim tu sng: thng tim vo khoang di nhn hoc ngoi mng cng gy t vng thp
(chi di, khung chu) bng dung dch c t trng cao (hyperbaric solution) hn dch no tu.
2.1.5. Thng s dc ng hc ca s hp thu: sinh kh dng (F)
2.1.5.1. nh ngha:
Sinh kh dng F (bioavailability) l t l phn trm lng thuc vo c vng tun hon dng
cn hot tnh v vn tc hp thu t huc (biu hin qua C max v Tmax) so vi liu dng. Sinh kh
dng phn nh s hp thu thuc.
2.1.5.2. ngha
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- Khi thay i t dc, cch bo ch thuc s lm thay i ha tan ca thuc (hot cht) v
lm thay i F ca thuc. Nh vy, 2 dng bo ch ca cng mt sn phm c th c 2 sinh kh
dng khc nhau. Khi nim tng ng sinh hc (bioequivalence) dng so snh cc F ca
cc dng bo ch khc nhau ca 1 hot cht: F 1/F2.
- Khi thay i cu trc ha hc, c th lm F thay i:
Ampicilin c F = 50%
Amoxicilin (gn thm nhm OH) c F = 95%
- S chuyn ha thuc khi qua gan ln th nht, hay chuyn ha trc khi vo tun hon (first
pass metabolism) lm gim sinh kh dng ca thuc. Song i khi v thuc qua gan li c th
c chuyn ha thnh cht c hot tnh nn tuy sinh kh dng ca ng ung l thp nhng tc
dng dc l li khng km ng tim chch tnh mch. Th d propranolol c sinh kh dng
theo ng ung l 30% nhng gan n c chuyn ha thnh 4 - OH propranolol vn c hot
tnh nh propranolol.
- Cc yu t lm thay i F do ngi dng thuc:
. Thc n lm thay i pH hoc nhu ng ca ng tiu ha.
. Tui (tr em, ngi gi): thay i hot ng ca cc enzym.
. Tnh trng bnh l: to bn, tiu chy, suy gan.
. Tng tc thuc: hai thuc c th tranh chp ti ni hp thu hoc lm thay i tan, phn
ly ca nhau.
2.2. S phn phi
Sau khi c hp thu vo mu, mt phn thuc s gn vo protein ca huyt tng (cc protein
trong t bo cng gn thuc), phn thuc t do khng g n vo protein s qua c thnh mch
chuyn vo cc m, vo ni tc dng (cc receptor), vo m d tr, hoc b chuyn ha ri thi
tr (H1). Gia nng thuc t do (T) v phc hp protein - thuc (P- T) lun c s cn bng
ng:
T+P P-T
Qu trnh phn phi thuc ph thuc nhiu vo tun hon khu vc. Tu theo s ti mu, thng
chia c th thnh 3 gian (H 2)
Gian II Gian I Gian III
- Nng thuc t do trong huyt tng v ngoi dch k lun trng thi cn bng. Khi nng
thuc dch k gim, thuc huyt tng s i ra, protein gn thuc s nh thuc gi c n
bng.
- Nhiu thuc c th cng gn vo 1 v tr ca protein huyt tng, gy ra s tranh chp, ph
thuc vo i lc ca thuc. Thuc b y khi protein s tng tc dng, c th gy c. Th d
trn ngi ang dng tolbutamid iu tr i tho ng , nay v au khp, dng thm
phenylbutazon, phenylbutazon s y tolbutamid ra dng t do, gy h ng huyt t ngt.
C khi thuc y c cht ni sinh, gy tnh trng nhim c cht ni sinh: salicylat y bilirubin,
sulfamid h ng huyt y insulin ra khi v tr gn vi protein.
- Trong iu tr, lc u dng liu tn cng bo ha cc v tr gn, sau cho liu duy tr
n nh tc dng.
- Trong cc trng hp bnh l lm tng - gim lng protein huyt tng (nh suy dinh dng,
x gan, thn h, ngi gi...), cn hiu chnh liu thuc.
2.2.2. S phn phi li
Thng gp vi cc thuc tan nhiu trong m, c tc dng trn thn kinh trung ng v dng
thuc theo ng tnh mch. Th d in hnh ca hin tng ny l gy m bng thiopental, mt
thuc tan nhiu trong m. V no c ti mu nhiu, nng thuc t c ti a trong no
rt nhanh. Khi ngng tim, nng thiopental trong huyt tng gim nhanh v thuc khuch tn
vo cc m, c bit l m m. Nng thuc trong no gim theo n ng thuc trong huyt
tng. V vy khi m nhanh, nhng tc dng m khng lu. Khi cho cc liu thuc b xung
duy tr m, thuc tch ly nhiu m m. T y thuc li c gii phng li vo mu ti
no khi ngng cho thuc, lm cho tc dng c a thuc tr nn ko di.
2.2.3. Cc phn phi c bit
2.2.3.1. Vn chuyn thuc vo thn kinh trung ng
Phng thc vn chuyn: thuc phi vt qua 3 "hng ro"
- T mao mch no vo m thn kinh (hng ro mu - no): thuc tan nhiu trong lipid th d
thm, thuc tan trong nc rt kh vt qua v cc t bo thn kinh m (astrocyte - t bo hnh
sao) nm rt st nhau, ngay ti mng y, ngoi ni m mao mch.
- T m ri mng mch vo dch no tu (hng ro mu - mng no hoc mu- dch no tu):
nh hng ro trn; thuc cn tan mnh trong lipid.
- T dch no tu vo m thn kinh (hng ro dch no tu - no), thc hin bng khuch tn th
ng.
Cc yu t quyt nh tc vn chuyn thuc vo dch no tu v no th cng ging nh
nguyn tc thm qua mng sinh hc, l:
- Mc gn thuc vo protein huyt tng
- Mc ion ha ca phn thuc t do (ph thuc vo pH v pKa)
- H s phn b lipid/ nc ca phn thuc t do khng ion ha ( tan trong lipid)
Thuc ra khi dch no tu c thc hin m t phn bi c ch vn chuyn tch cc trong m
ri mng mch (mt h thng vn chuyn tch cc cho cc acid yu v mt h thng khc cho
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Pha I Pha II
A
B
A B Tan trong
Tan trong C C nc
m D D
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
oxy ha
+ Phenylbutazon oxyphenbutazon
(c hot tnh) (cn hot tnh)
thu phn
+ Acetylcholin Cholin + A.acetic
(c hot tnh) (mt hot tnh)
NADPH + H + NADP +
Phn ng kh
Kh cc dn xut nitro, cc aldehyd, carbonyl bi cc enzym nitroreductase, azoreductase,
dehydrogenase... (bng 1.4)
Phn ng thu phn
Cc ng ni este v amid b thu phn bi cc enzym esterase, amidase c trong huyt tng,
gan, thnh rut v cc m khc (bng 1.4)
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
2. Phn ng kh
Prontosil, tartrazin
Methadon, naloxon
Procainamid,
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
lidocain,
indomethacin
RCONHR 1 RCOOH + R 1NH2
- Cc amid
2.3.3.2. Cc phn ng pha II
Cc cht i qua pha ny tr thnh cc phc hp khng cn hot tnh, tan d trong nc v b
thi tr. Tuy vy, pha ny, sulfanilamid b acetyl ha li tr nn kh tan trong nc, kt thnh
tinh th trong ng thn, gy i mu hoc v niu.
Cc phn ng pha II u l cc phn ng lin hp: mt phn t ni sinh (acid glucuronic,
glutathion, sulfat, glycin, acetyl) s ghp vi mt nhm ha hc ca thuc to thnh cc phc
hp tan mnh trong nc. Thng thng, cc phn ng pha I s to ra cc nhm chc phn cn
thit cho cc phn ng pha II, l cc nhm - OH, -COOH, -NH2, -SH...
Cc phn ng chnh: cc phn ng lin hp vi acid glucuronic, acid sulfuric, acid amin (ch yu
l glycin), phn ng acetyl ha, methyl ha. Cc phn ng ny i hi nng lng v c cht ni
sinh, l c im ca pha II.
Bng 1.5: Cc phn ng chnh tr ong chuyn ha thuc pha II
Loi phn C cht ni Enym chuyn (v Loi c cht Th d cc
ng sinh tr) thuc
- Glucuro- hp Acid UDP UDP glucuronosyl Phenol, alcol, Morphin,
glucuronic transferase acid diazepam,
(microsom) carboxylic, digitoxin,
sulfonamid acetaminophen,
sulfathiazol
Acid ethacrynic
GSH- S- bromobenzen
- Glutathion- Glutathion transferase (dch Epoxid, nhm
hp bo tng, nitro
microsom) hydroxylamin
Acid salicylic,
a.benzoic,
Glycin Acyl- CoA
a.nicotinic,
- Glycin- hp transferase (ty Dn xut acyl- a.cholic
th) CoA ca acid
carboxylic
Estron, anilin,
methyldopa, 3-
OH cumarin,
Phosphoaden Phenol, alcol, acetaminophen
osyl Sulfotransferase
- Sulfo- hp cc amin vng
phosphosulfat (dch bo tng)
thm
Dopamin,
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
adrenalin,
pyridin,
histamin
S- adenosyl Transmethylase
(dch bo tng)
-Methyl- ha methionin Catecholamin, Sulfonamid,
phenol amin, isoniazid,
histamin clonazepam,
dapson.
N-
Acetyl- CoA
acetyltrasferase Cc amin
- Acetyl- ha
(dch bo tng)
Ngoi ra, c mt s thuc hon ton khng b chuyn ha, l nhng hp cht c cc cao (nh
acid, base mnh), khng thm qua c lp m ca microsom. Phn ln c thi tr nhanh nh
hexamethonium, methotrexat.
Mt s hot cht khng c cc cng c th khng b chuyn ha: barbital, ether, halothan,
dieldrin.
Mt thuc c th b chuyn ha qua nhiu phn ng xy ra cng mt lc hoc tip ni nhau. Th
d paracetamol b glucuro - hp v sulfo- hp cng mt lc; chlorpromazin b chuyn ha nhn
phenothiazin qua nhiu phn ng, sau l nhnh bn cng qua mt lot phn ng cui
cng cho ti hn 30 cht chuyn ha khc nhau.
2.3.4. Cc yu t lm thay i tc chuyn ha thuc
2.3.4.1. Tui
- Tr s sinh thiu nhiu enzym chuyn ha thuc
- Ngi cao tui enzym cng b lo ho
2.3.4.2. Di truyn
- Do xut hin enzym khng in hnh khong 1: 3000 ngi c enzym cholinesterase khng
in hnh, thu phn rt chm suxamethonium nn lm ko di tc dng ca thuc n y.
- Isoniazid (INH) b mt tc dng do acetyl ha. Trong mt nghin cu, cho ung 10 mg/ kg
isoniazid, sau 6 gi thy lng isoniazid trong mu mt nhm l 3 - 6 g/ mL, nhm khc ch
l 2,5g/ mL. Nhm u l nhm acetyl ha chm, cn gim liu v d c vi TKT. V di
truyn, thuc nhm acetyl ha chm, thy 60% l ngi da trng, 40% l da en v 20% l da
vng. Nhm sau l nhm acetyl ha nhanh, cn phi tng liu, nhng sn phm chuyn ha
acetyl isoniazid li c vi gan.
- Ngi thiu glucose 6 phosphat dehydrogenase (G 6PD) s d b thiu mu tan mu khi dng
phenacetin, aspirin, quinacrin, vi loi sulfamid...
2.3.4.3. Yu t ngoi lai
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- Cht gy cm ng enzym chuyn ha: c tc dng lm tng sinh cc enzym microsom gan,
lm tng hot tnh cc enzym ny.
Th d: phenobarbital, meprobamat, clorpromazin, phenylbutazon, v hng trm thuc khc: khi
dng nhng thuc ny vi cc thuc b chuyn ha qua cc enzym c cm ng s lm gim tc
dng ca thuc c phi hp, hoc ca chnh n (hin t ng quen thuc).
Tri li, vi nhng thuc phi qua chuyn ha mi tr thnh c hot tnh ("tin thuc"), khi dng
chung vi thuc gy cm ng s b tng c tnh (parathion paraoxon)
- Cht c ch enzym chuyn ha: mt s thuc khc nh cloramphenicol, d icumarol, isoniazid,
quinin, cimetidin... li c tc dng c ch, lm gim hot tnh chuyn ha thuc ca enzym, do
lm tng tc dng ca thuc phi hp.
2.3.4.4. Yu t bnh l
- Cc bnh lm tn thng chc phn gan s lm suy gim sinh chuyn ha thu c ca gan: vim
gan, gan nhim m, x gan, ung th gan... d lm tng tc dng hoc c tnh ca thuc chuyn
ha qua gan nh tolbutamid, diazepam.
- Cc bnh lm gim lu lng mu ti gan nh suy tim, hoc dng thuc chn giao cm ko
di s lm gim h s chit xut ca gan, lm ko di t/2 ca cc thuc c h s chit xut cao ti
gan nh lidocain, propranolol, verapamil, isoniazid.
2.4. Thi tr
Thuc c thi tr di dng nguyn cht hoc b chuyn ha
2.4.1. Thi tr qua thn
y l ng thi tr quan trng nht ca cc thuc tan trong nc, c trng lng phn t nh
hn 300.
2.4.1.1. Qu trnh thi tr
- Lc th ng qua cu thn: dng thuc t do, khng gn vo protein huyt tng.
- Bi tit tch cc qua ng thn: do phi c cht vn chuy n (carrier) nn ti y c s cnh tranh
thi tr. Th d dng thiazid ko di, do phi thi tr thiazid, c th gim thi acid uric, d gy
bnh gut (thiazid v a.uric c cng carrier ng thn).
Qu trnh bi tit tch cc xy ra ch yu ng ln gn, c 2 h vn chuyn khc nhau, mt h
cho cc anion (cc acid carboxylic nh penicilin, thiazid, cc cht glucuro - v sulfo- hp), v mt
h cho cc cation (cc base hu c nh morphin, thiamin).
- Khuch tn th ng qua ng thn: mt phn thuc th i tr trong nc tiu ban u li c
ti hp thu vo mu. l cc thuc tan trong lipid, khng b ion ha pH nc tiu (pH = 5 -6)
nh phenobarbital, salicylat. Cc base yu khng c ti hp thu.
Qu trnh ny xy ra ng ln gn v c ng ln xa do bc thang nng c to ra trong
qu trnh ti hp thu nc cng Na + v cc ion v c khc. Qu trnh ti hp thu th ng y
ph thuc nhiu vo pH nc tiu. Khi base ha nc tiu, th cc acid yu (acid barbituric) s b
thi tr nhanh hn v b ion ha nhiu nn ti hp thu gim. Ngc li, khi acid ha nc tiu
nhiu hn th cc base (amphetamin) s b thi tr nhiu hn. iu ny c ng dng trong iu
tr nhim c thuc.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Clearance c biu th bng mL/ pht, l s mL huyt tng c thi tr thuc ho n ton trong
thi gian 1 pht khi qua c quan. Hoc c khi tnh theo kg thn trng: mL/ pht/ kg.
V
CL = (mL/ pht)
Cp
V: tc thi tr ca thuc qua c quan (mg/ pht)
Cp: nng thuc trong huyt tng (mg/ L)
Clearance cng l mt tr s o, mang tnh l thuyt v s tun hon ca mu qua c quan c
lin tc lp i lp li. Trong thc t, thuc c coi l lc sch khi huyt tng sau mt khong
thi gian l 7 t1/2.
Hai c quan chnh thamgia thi tr thuc khi c th l gan (lng thuc b chuyn ha v thi
tr nguyn cht qua mt) v thn, v vy, CL ton b c coi l CL gan + CL thn.
ngha
- Thuc c CL ln l thuc c thi tr nhanh, v th thi gian bn thi (t 1/2 ) s ngn.
- Dng CL tnh liu lng thuc c th duy t r c nng thuc n nh trong huyt tng.
Nng ny t c khi tc thi tr bng tc hp thu.
- Bit CL hiu chnh liu trong trng hp bnh l suy gan, suy thn.
2.4.6.2. Thi gian bn thi (half - life- t1/2)
nh ngha
Thi gian bn thi t1/2 c phn bit lm 2 loi :
- t1/2 hay t1/2 hp thu l thi gian cn thit 1/2 lng thuc dng hp thu c vo tun
hon. nu dng thuc theo ng tim bp th t 1/2 khng ng k.
- t1/2 hay t1/2 thi tr l thi gian cn thit nng thuc trong huyt tng gim cn 1/2.
Trong thc hnh iu tr, hay dng t 1/2 v thng ch vit l t 1/2 hoc t/2.
ngha
- T cng thc trn ta thy t 1/2 t l nghch vi clearance. Khi CL thay i theo nguyn nhn sinh
l hoc bnh l s lm t 1/2thay i, hiu qu ca iu tr b nh hng. Cn phi hiu chnh liu
lng hoc khong cch gia cc liu (xem phn Nhng bin i ca dc ng hc).
- Trong thc hnh iu tr, thng coi thi gian 5 l n t1/2 (5 ln dng thuc cch u) th nng
thuc trong mu t c trng thi n nh (Css), v sau khi ngng thuc khong 7 ln t 1/2 th
coi nh thuc b thi tr hon ton khi c th (xem bng).
2 75
3 88
4 94
5 97
6 98
7 99
- i vi mi thuc, thi gian bn thi l ging nhau cho mi liu dng. Do c th suy ra
khong cch dng thuc:
. Khi t1/2 < 6h: nu thuc t c, cho liu cao ko di c nng hiu dng ca thuc trong
huyt tng. Nu khng th cho c liu cao (nh heparin, insulin) th truyn tnh mch lin tc
hoc sn xut dng thuc gii phng chm.
. Khi t1/2 t 6 n 24h: dng liu thuc vi khong cch ng bng t 1/2.
. Khi t1/2 > 24h: dng liu duy nht 1 ln mi ngy.
cu hi t lng gi
1. S hp thu thuc ph thuc vo nhng yu t no?
2. Phn tch, so snh cc c im ca cc ng hp thu thuc: ng tiu ha, ng
tim, ng h hp v ng qua da, nim mc.
3. Trnh by v s vn chuyn thuc vo thn kinh trung ng v qua rau thai. ngha lm
sng.
4. Sinh kh dng ca thuc l g? ngha.
5. Trnh by v th tch phn phi (Vd) v ngha lm sng?
6. S gn thuc vo protein huyt tng v ngha?
7. K tn cc phn ng chnh (khng vit cng thc) ca chuyn ha thuc pha I, kt qu
v ngha?
8. K tn cc phn ng chnh (khng vit cng t hc) ca chuyn ha thuc pha II, kt qu
v ngha?
9. Trnh by cc cch thi tr thuc qua thn, qua gan, qua sa v ngha lm sng.
10. thanh thi l g? ngha?
11. Thi gian bn thi l g? ngha?
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
Bi 2: i cng v Dc lc hc
hiu lc (efficacy) ca thuc trn receptor . i lc v hiu lc khng phi lc no cng i cng
nhau: acetylcholin l cht dn truyn thn kinh ca h ph giao cm, khi gn vo receptor M, gy
hiu lc lm tng tit nc bt, co ng t, chm nhp tim...; atropin c i lc trn receptor M
mnh hn acetylcholin rt nhiu nn y c acetylcholin ra kh i receptor M, nhng bn thn
n li khng c hiu lc g. lm sng, tc dng ca atropin quan st c chnh l tc dng ca
s thiu vng acetylcholin trn receptor M: kh ming (gim tit nc bt), gin ng t, nhp
tim nhanh...
1.2. Cc c ch tc dng ca thuc
1.2.1. Tc dng ca thuc thng qua receptor
Thuc tc dng trc tip trn cc receptor ca cc cht ni sinh (hormon, cht dn truyn thn
kinh): nhiu thuc tc dng trn cc receptor sinh l v thng mang tnh c hiu. Nu tc dng
ca thuc ln receptor ging vi cht ni sinh, gi l cht ng vn hay cht ch vn (agonists),
nh pilocarpin trn receptor M - cholinergic. Nu thuc gn vo receptor, khng gy tc dng
ging cht ni sinh, tri li, ngn cn cht ni sinh gn vo receptor, gy tc dn g c ch cht
ng vn, c gi l cht i khng (antagonists), nh d- tubocurarin tranh chp vi
acetylcholin ti receptor N ca c vn.
- Mt s thuc thng qua vic gii phng cc cht ni sinh trong c th gy tc dng:
amphetamin gii phng adren alin trn thn kinh trung ng, nitrit lm gii phng NO gy gin
mch...
Xt trn nhiu mt, protein l mt nhm quan trng ca receptor - thuc. Do , ngoi receptor t
bo, cc receptor ca thuc cn l:
- Cc enzym chuyn ha hoc iu ha cc qu trn h sinh ha c th b thuc c ch hoc hot
ha:
. Thuc c ch enzym: captopril c ch enzym chuyn angiotensin I khng hot tnh thnh
angiotensin II c hot tnh dng cha cao huyt p; cc thuc chng vim phi steroid c ch
cyclooxygenase, lm gim t ng hp prostaglandin nn c tc dng h st, chng vim; thuc tr
tim digitalis c ch Na +- K+ ATPase...
. Thuc hot ha enzym: cc yu t vi lng nh Mg 2+, Cu2+, Zn2+ hot ha nhiu enzym protein
kinase, phosphokinase tc dng ln nhiu qu trnh chuy n ha ca t bo.
- Cc ion: thuc gn vo cc knh ion, lm thay i s vn chuyn ion qua mng t bo.
Novocain cn tr Na + nhp vo t bo thn kinh, ngn cn kh cc nn c tc dng gy t;
benzodiazepin lm tng nhp Cl - vo t bo, gy an thn.
1.2.2. Tc dng ca thuc khng qua receptor
Mt s thuc c tc dng khng phi do kt hp vi receptor.
- Thuc c tc dng do tnh cht l ha, khng c hiu:
Cc mui cha cc ion kh hp thu qua mng sinh hc nh MgSO 4, khi ung s "gi nc"
thnh rut vo lng rut v gi nc trong lng rut nn c tc dng ty; khi tim vo tnh mch
s ko nc t gian bo vo mu nn c dng cha ph no.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
Isosorbid, mannitol dng liu tng i cao, lm tng p lc thm thu trong huyt tng. Khi
lc qua cu thn, khng b ti hp thu ng thn, lm tng p lc thm thu trong ng thn, c
tc dng li niu.
Nhng cht to chelat hay cn gi l cht "cng cua" do c cc nhm c cc nh -OH, -SH, -
NH2, d to phc vi cc ion ha tr 2, y chng ra khi c th. Cc c ht "cng cua" nh EDTA
(ethyl diamin tetra acetic acid), BAL (British anti lewisit - dimercaprol), d- penicilamin thng
c dng cha ng c kim loi nng nh Cu 2+, Pb2+, Hg2+ hoc thi tr Ca 2+ trong ng c
digital.
Than hot hp ph c cc hi, cc c t nn dng cha y hi, ng c.
Cc base yu lm trung ha dch v acid dng cha lot d dy (khng acid), nh hydroxyd
nhm, magnesi oxyd.
- Thuc c cu trc tng t nh nhng cht sinh ha bnh thng, c th thm nhp vo cc
thnh phn cu trc ca t bo, lm thay i chc phn ca t bo. Thuc ging purin, ging
pyrimidin, nhp vo acid nucleic, dng chng ung th, chng virus. Sulfamid gn ging
paraamino benzoic acid (PABA), lm vi khun dng "nhm", khng pht trin c.
2. Cc cch tc dng ca thuc
Khi vo c th, thuc c th c 4 cch tc dng sau:
2.1. Tc dng ti ch v ton thn:
- Tc dng ti ch l tc dng ngay ti ni thuc tip xc, khi thuc cha c hp thu vo mu:
thuc st khun ngoi da, thuc lm sn nim mc (tani n), thuc bc nim mc ng tiu ha
(kaolin, hydroxyd nhm).
- Tc dng ton thn l tc dng xy ra sau khi thuc c hp thu vo mu qua ng h
hp, ng tiu ha hay ng tim: thuc m, thuc tr tim, thuc li niu. Nh vy, tc dng
ton thn khng c ngha l thuc tc dng khp c th m ch l thuc vo mu "i" khp
c th.
Tc dng ti ch hoc ton thn c th gy hiu qu trc tip hoc gin tip: tim d-
tubocurarin vo tnh mch, thuc trc tip tc dng ln bn vn ng lm lit c vn v gin tip
lm ngng th do c honh v c lin sn b lit ch khng phi thuc c ch trung tm h hp.
Mt khc, tc dng gin tip cn c th thng qua phn x: khi ngt, ngi ammoniac, cc ngn
dy thn kinh trong nim mc ng h hp b kch thch, gy phn x kch thch trung tm h
hp v vn mch hnh ty, lm ngi bnh hi tnh.
2.2. Tc dng chnh v tc dng ph
- Tc dng chnh l tc dng iu tr
- Ngoi tc dng iu tr, thuc c th cn gy nhiu tc dng khc, khng c ngha trong iu
tr, c gi l tc dng khng mong mun, tc dng dng ngoi (adverse drug reactions -
ADR). Cc tc dng ngoi c th ch gy kh chu cho ngi dng (chng mt, bun nn, mt
ng), gi l tc dng ph; nhng cng c th gy ph n ng c hi (ngay vi liu iu tr) nh
xut huyt tiu ha, gim bch cu, tt huyt p th ng...
Th d: aspirin l thuc h st, gim au, chng vim (tc dng chnh), nhng gy chy mu tiu
ha (tc dng c hi). Nifedipin, thuc chn knh calci dng iu tr tng huyt p (tc dng
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
chnh), nhng c th gy nhc u, nhp tim nhanh (tc dng ph), ho, ph chn, tng enzym
gan, tt huyt p (tc dng c hi).
Trong iu tr, thng phi hp thuc lm tng tc dng chnh v gim tc dng khng mong
mun. Th d ung thuc chn giao cm cng vi nifedipin s lm gim c tc dng lm
tng nhp tim, nhc u ca nifedipin. Cng c th thay i ng dng thuc nh dng thuc
t hu mn trnh tc dng kh ung, gy bun nn.
2.3. Tc dng hi phc v khng hi phc
- Tc dng hi phc: sau tc dng, thuc b thi tr, chc phn ca c quan li tr v bnh
thng. Sau gy m phu thut, ngi bnh li c trng thi bnh thng, tnh to.
- Tc dng khng hi phc: thuc lm mt hon ton chc ph n ca t bo, c quan. Th d:
thuc chng ung th dit t bo ung th, bo v t bo lnh; thuc st khun bi ngoi da dit vi
khun nhng khng nh hng n da; khng sinh cloramphenicol c tai bin gy suy ty xng.
2.4. Tc dng chn lc
Tc dng chn lc l tc dng iu tr xy ra sm nht, r rt nht. Th d aspirin ung liu 1 - 2
g/ ngy c tc dng h st v gim au, ung liu 4 - 6 g/ ngy c c tc dng chng vim;
digitalis gn vo tim, no, gan, thn... nhng vi liu iu tr, ch c tc dng trn tim; albuterol
(Salbutamol- Ventolin) kch thch chn lc receptor 2 adrenergic...
Thuc c tc dng chn lc lm cho vic iu tr tr nn d dng hn, hiu qu hn, trnh c
nhiu tc dng khng mong mun.
3. Nhng yu t nh hung n tc dng ca thuc:
3.1. V thuc
3.1.1. Thay i cu trc lm thay i dc lc hc ca thuc.
Nh ta bit, thuc mun c tc dng, phi gn c vo receptor (i lc vi receptor) v sau
l hot ha c receptor (c hiu lc hay tc dng dc l). Receptor mang tnh c hiu
cho nn thuc cng phi c cu trc c hiu. Receptor c v nh kha v thuc l cha kha.
Mt s thay i nh v cu trc ha hc (hnh dng phn t ca thuc) cng c th gy ra nhng
thay i ln v tc dng.
Nh vy vic tng hp cc thuc mi thng nhm:
- Lm tng tc dng iu tr v gim tc dng khng mong mun. Khi thm F vo v tr 9 v CH 3
vo v tr 16 ca corticoid (hormon v thng thn), ta c betametason c tc dng chng vim
gp 25 ln v khng c tc dng gi Na + nh corticoid, trnh phi n nht.
- Lm thay i tc dng dc l: thay i cu trc ca isoniazid (thuc chng lao), ta c
iproniazid, c tc dng chng trm cm, do gn vo receptor hon ton khc.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
Qua y ta c th nhn th y rng, khi thuc gn vo receptor gy hiu lc, khng phi ton b
phn t thuc m ch c nhng nhm chc phn gn vo receptor. Khi thay i cu trc ca
nhm hoc vng chc phn, dc lc hc ca thuc s thay i. Cn khi thay i cu trc
ngoi vng chc phn, c th thay i dc ng hc ca thuc.
3.2. Dng thuc
Dng thuc l hnh thc trnh by c bit ca dc cht a dc cht vo c th. Dng thuc
phi c bo ch sao cho tin bo qun, vn chuyn, s dng v pht huy ti a hiu lc cha
bnh ca thuc.
C th tm tt qu trnh hnh thnh v pht huy tc dng ca mt dng thuc trong c th nh
sau:
Dc cht
K thut bo ch ng dng thuc
Dng thuc
T dc
Tui TE
Liu ngi ln
Tui TE + 12
Tui TE + 1
Liu ngi ln
24
Tui TE (thng)
Liu ngi ln
150 (Trng lng trung bnh ca ngi ln)
Liu ngi ln
150
Tuy nhin tnh liu theo din tch c th th tt hn. Khi dng cng thc:
BSA (m 2) ca tr em
Liu ngi ln
1.7
C ch nghin cn cha c hon ton bit r, c nhiu gi thuyt gii thch: do c th khng
sn xut morphin ni sinh; lm ri lon chc phn ca nron, gy phn ng b tr ca c th; to
ra cht i khng vi ma ty nn i hi phi tng liu...
Hin nay khng c phng php cai nghin no c hiu qu, ngoi tr ch ca ngi nghin. V
vy, nghin ma tu l mt t nn x hi phi c loi tr.
Cu hi t lng gi
Bi 3: tng tc thuc
ca mi trng. Cc thuc c bn cht acid yu (nh aspirin) s hp thu tt trong mi trng acid
(d dy), nu ta trung ha acid ca dch v th s hp thu aspirin d dy s gim i.
- Vi cc thuc dng theo ng ung: khi dng vi thuc lm thay i nhu ng rut s lm
thay i thi gian lu gi thuc trong rut, thay i s hp thu ca thuc qua rut. Mt khc cc
thuc d tan trong lipid, khi dng cng vi parafin (hoc thc n c m) s lm tng hp thu.
- Vi cc thuc dng theo ng tim bp, di da: procain l thuc t , khi trn vi adrenalin l
thuc co mch th procain s chm b hp thu vo mu do thi gian gy t s c ko di.
Insulin trn vi protamin v km (protemin - zinc- insulin- PZI) s lm ko di thi gian hp thu
insulin vo mu, ko di tc dng h ng huyt ca insulin.
- Do to phc, thuc s kh c hp thu:
Tetracyclin to phc vi Ca ++ hoc cc cation kim loi khc rut, b gim hp thu.
Cholestyramin lm ta mui mt, ngn cn hp thu lipid, dng lm thuc h cholesterol mu.
- Do cn tr c hc: Sucralfat, smecta, maaloc (Al 3+) to mng bao nim mc ng tiu ha, lm
kh hp thu cc thuc khc.
trnh s to phc hoc cn tr hp thu, 2 thuc nn ung cch nhau t nht 2 gi.
1.2.2. Thay i s phn b thuc
l tng tc trong qu trnh g n thuc vo protein huyt tng. Nhiu thuc, nht l thuc
loi acid yu, gn thun nghch vi protein (albumin, globulin) s c s tranh chp, ph thuc
vo i lc v nng ca thuc trong huyt tng. Ch c thuc dng t do mi c tc dng
dc l. V vy, tng tc ny c bit c ngha vi thuc c t l gn vo protein huyt tng
cao (trn 90%) v c phm vi iu tr hp nh:
. Thuc chng ng mu loi khng vitamin K: dicumarol, warfarin
. Sulfamid h ng huyt: tolbutamid, clopropamil
. Thuc chng ung th, c bit l methotrexat
Tt c u b cc thuc chng vim phi steroid d dng y khi protein huyt tng, c th gy
nhim c.
1.2.3. Thay i chuyn ha
Nhiu thuc b chuyn ha gan do cc enzym chuyn ha thuc ca microsom ga n (xin xem
phn dc ng hc). Nhng enzym ny li c th c tng hot tnh (gy cm ng) hoc b c
ch bi cc thuc khc. Do s lm gim t/2, gim hiu lc (nu l thuc gy cm ng enzym)
hoc lm tng t/2, tng hiu lc (nu l thuc c ch enzy m) ca thucdng cng.
- Cc thuc gy cm ng (inductor) enzym gan: phenobarbital, phenytoin, carbamazepin,
griseofulvin, rifampicin...
- Cc thuc c ch (inhibitor) enzym gan: allopurinol, cloramphenicol, cimetidin, MAOI,
erythromycin, isoniazid, dicuma rol.
Cc thuc hay phi hp vi cc loi trn thng gp l cc hormon (thyroid, corticoid, estrogen),
thuc chng ng kinh, thuc h ng huyt, thuc tim mch.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Ph n ang dng thuc trnh thai ung, nu b lao dng thm rifampicin, hoc b ng kinh
dng phenytoin, c th s b "v k hoch" do estrogen trong thuc trnh thai b gim hiu qu v
b chuyn ha nhanh, hm lng tr nn thp.
1.2.4. Thay i thi tr thuc
Thi tr (elimination) thuc gm 2 qu trnh l chuyn ha thuc gan ( ni phn trn ) v
bi xut (excretion) thuc qua thn. Nu thuc bi xut qua thn dng cn hot tnh th s tng/
gim bi xut s c nh hng n tc dng ca thuc.
- Thay i pH ca nc tiu: khi mt thuc lm thay i pH ca nc tiu, s lm thay i ion
ha ca thuc dng km, lm thay i bi xut ca thuc. Th d barbital c pKa = 7,5; pH
= 7,5 th 50% thuc b ion ha; pH = 6,5 th ch c 9% b ion ha pH = 9,5 th 91% barbital b
ion ha. V vy, khi ng c cc thuc barbiturat, truyn dch NaHCO3 base ha nc tiu s
tng bi xut barbiturat.
Cc thuc l acid yu (vitamin C, amoni clorid) dng liu cao, lm acid ha nc tiu s lm tng
thi tr thuc loi alcaloid (quinin, morphin).
- Bi xut tranh chp ti ng thn: do 2 cht cng c c ch bi xut chung ti ng thn nn tranh
chp nhau, cht ny lm gim bi xut cht khc. Dng probenecid s lm chm thi tr
penicilin, thiazid lm gim thi tr acid uric nn c th gy bnh gut.
1.3. Kt qu v ngha ca tng tc thuc
1.3.1. Tc dng hip ng
Thuc A c tc dng l a, thuc B c tc dng l b. Khi kt hp thuc A vi thuc B c tc dng
c. Nu
c = a + b, ta c hip ng cng (additive effect)
c > a + b, ta c hip ng tng mc (synergysm)
Hip ng cng thng khng c dng lm s ng v nu cn th tng liu thuc ch khng
phi hp thuc.
Hip ng tng mc thng dng trong iu tr lm tng tc dng iu tr v lm gim tc
dng ph, tc dng c hi. Hai thuc c hip ng tng mc c th qua tng tc dc ng
hc (tng hp thu, gim thi tr) hoc tng tc dc lc hc (trc tip hoc gin tip qua
receptor)
1.3.2. Tc dng i khng
Nh trong nh ngha trn, nhng khi tc dng c ca thuc A + B li nh hn tc dng cng ca
tng thuc (c < a + b) ta gi l tc dng i khng. i khng c th ch mt phn (partial
antagonism) khi c < a + b, nhng cng c th i khng hon ton khi a lm mt hon ton tc
dng ca b.
Trong lm sng, thng dng tc dng i khng gii c.
- i khng c th xy ra ngoi c th, gi l t ng k (incompatibility), mt loi tng tc
thun ty l ha:
+ Acid gp base: to mui khng tan. Khng tim khng sinh loi acid (nhm lactam) vo ng
dn dch truyn c tnh base.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- Nhng thuc c thc n lm tng hp thu, hoc do thc n lm chm di chuyn thuc nn
ko di thi gian hp thu: cc vitamin, cc vin nang amoxicilin, cephalexin, cc vin nn
digoxin, sulfamid.
- Nhng thuc c hp thu qu nhanh lc i, d gy tc dng ph: levodopa, thuc khng
histamin H 1.
3.3. Thuc t b nh hng bi thc n, ung lc no cng c: prednisolon, theophylin,
augmentin, digoxin.
3.4. Thuc nn ung vo bui sng, ban ngy
- Cc thuc kch thch thn kinh trung ng, cc thuc li niu trnh nh hng n gic ng.
- Cc corticoid: thng ung 1 liu vo 8 gi sng duy tr c nng n nh trong mu.
3.5. Thuc nn ung vo bui ti, trc khi i ng.
- Cc thuc an thn, thuc ng
- Cc thuc khng acid, chng lot d dy. Dch v acid thng tit nhiu vo ban m, cho nn
ngoi vic dng thuc theo ba n, cc thuc khng acid dng cha lot d dy nn c ung
mt liu vo trc khi i ng .
Cn nh rng khng nn nm ngay sau khi ung thuc, m cn ngi 15 - 20 pht v ung nc
(100- 200 mL nc) thuc xung c d dy.
Dc l thi khc (chronopharmacology) cho thy c nhiu thuc c hiu lc hoc c tnh
thay i theo nhp ngy m. Tuy nhin, trong iu tr, vic cho thuc cn tu thuc vo thi
gian xut hin triu chng.
cu hi t lng gi
H thn kinh thc vt (cn gi l h thn kinh t ng) chuyn iu khin cc hot ng ngoi
mun, c vai tr iu ha chc phn ca nhiu c quan, h thng cho gii hn sng ca c th
gi c s n nh trong mi trng sng lun lun thay i.
H thng thn kinh thc vt hnh thnh t nhng trung tm trong no v tu sng, xut pht
nhng si thn kinh ti cc tng, mch mu v c nhn. Trc khi ti c quan thu nhn, cc si
ny u dng mt xinap ti hch, v vy c si trc hch (hay tin hch) v si sau hch (hay
hu hch). Khc vi nhng b phn do h thn kinh trung ng iu khin, cc c quan do h
thn kinh thc vt chi phi vn c th hot ng t ng khi ct t nhng si thn kinh n
chng.
H thng thn kinh thc vt c chia thnh 2 h giao cm v ph giao cm khc nhau v c gii
phu v chc phn sinh l.
1. Phn loi theo gii phu
1.1. im xut pht
- H giao cm xut pht t nhng t bo thn kinh sng bn ca tu sng t t sng ngc th
nht n t sng tht lng th 3 (T1- L3).
- H ph giao cm xut pht t no gia, hnh no v tu cng. no gia v hnh no, cc si
ph giao cm i cng vi cc dy thn kinh trung ng: dy III vo mt; dy VII vo cc tuyn
nc bt; dy IX vo c mi, cc tuyn tit nc mt, n c bt, tuyn tit nim mc mi, ming,
hu; dy X vo cc tng trong ngc v bng. tu cng, xut pht t cc t sng cng th 2
n th 4 (S2- S4) chi phi cc c quan trong h chu.
1.2. Hch
- H giao cm c 3 nhm hch:
. Chui hch cnh ct sng n m hai bn ct sng
. Nhm hch trc ct sng, gm hch tng, hch mc treo v hch h v, u nm trong bng.
. Nhm hch tn cng gm nhng hch nm cnh trc trng v bng quang.
- H ph giao cm: cc hch nm ngay cnh hoc ngay trong thnh c qua n.
1.3. Si thn kinh
- H giao cm: mt si tin hch thng tip ni vi khong 20 si hu hch cho nn khi kch
thch giao cm, nh hng thng lan rng.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Ty
Acini Gim tit + Tng tit ++
T bo 1 Gim tit +++ -
2 tng tit ++ -
T bo m 2, 1 (3) Hu lipid +++ -
Ghi ch: - Cc receptor ca h ph giao cm u l cc loi receptor M
- Mc p ng t thp (+) n cao (+++)
Receptor Receptor
Cc thuc c ch c th l:
- Ngn cn tng hp cht dn truyn thn kinh
- Ngn cn gii phng cht dn truyn thn kinh
- Phong to ti receptor.
Cu hi t lng gi
1. Trnh by c im gii phu v chc phn sinh l ca h giao cm v ph giao cm.
Phn bit h cholinergic (M,N) v h adrenergic v gii phu v dc l.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
CH3
CH3 - CO - O - CH2 - CH2 - N CH3
CH3
OH
Sau khi tng hp, acetylc holin c lu tr trong cc nang c ng knh khong 300 - 600 A0
ngn dy cholinergic di th phc hp khng c hot tnh. Di nh hng ca xung ng thn
kinh v ca ion Ca ++, acetylcholin c gii phng ra dng t do, ng vai tr mt cht trung gian
ha hc, tc dng ln cc receptor cholinergic mng sau xinap, ri b thu phn mt hot tnh
rt nhanh di tc dng ca cholinesterase (ChE) thnh cholin (li tham gia tng hp
acetylcholin) v acid acetic.
Chol.acetyltransferase a.acetic
Cholin + Acetyl CoA ChE
ACh cholin
- Butyryl cholinesterase, hay cholinesterse gi (cholinesterase khng c hiu, thy nhiu trong
huyt tng, gan, t bo thn kinh m (nevroglia). Tc dng sinh l khng quan trng, cha
hon ton bit r. Khi b phong to, khng gy nhng bin i chc phn quan trng.
Qu trnh tng hp acetylcholin c th b c ch bi hemicholin. c t ca vi khun botulinus
c ch gii phng acetylcholin ra dng t do.
co bp Gi)
M3 Atropin C trn Co tht Hot ha
knh K +
Hexahydro Tuyn tit tng tit
siladifenidol c ch
adenylcyclas
e (tc dng
trn protein
Gi)
1.1.4. p dng lm sng
V acetylcholin b ph hu rt nhanh trong c th nn t c dng trong lm sng. Ch dng
lm gin mch trong bnh Ray - n (Raynaud- tm ti u chi) hoc cc biu hin hoi t.
Tc dng gin mch ca ACh ch xy ra khi ni m mch cn nguyn vn. Theo Furchgott v cs
(1984), ACh v cc thuc cng h M lm gii phng yu t gin mch ca ni m mch
(endothelium- derived relaxing factor - EDRF) m bn cht l nitric oxyd nn gy gin mch.
Nu ni m mch b tn thng, ACh khng gy c gin mch.
Tim di da hoc tim bp 0,05 - 0,1 g, mi ngy 2- 3 ln
ng 1 mL = 0,1 g acetylcholin clorid
1.2. Cc este cholin khc
Nu thay th nhm acetyl bng nhm carbamat th bo v c thuc khi tc dng ca
cholinesterase, do ko di c thi gian tc dng ca thuc. Cc thuc u c amin bc 4
nn kh thm c vo thn kinh trung ng.
1.2.1. Betanechol (Urecholin)- Dn xut tng hp
Tc dng chn lc trn ng tiu ha v tit niu. Dng iu tr chng bng, y hi v b i
sau khi m.
Cn dng lm chm nhp tim trong cc cn nhp nhanh kch pht, ri lon tun hon ngoi bin
(vim ng mch, bnh Raynaul), to bn, chng bng, b i sau m.
Ung 0,5- 2,0 mg/ ngy. Tim di da 0,5 - 1 mg/ ngy.
1.3. Muscarin
C nhiu trong mt s nm c lo i Amanita muscaria, A.pantherina
- Tc dng in hnh trn h thng hu hch ph giao cm, v vy c gi l h muscarinic.
Mnh hn acetylcholin 5 - 6 ln v khng b cholinesterase ph hu.
- Khng dng cha bnh. Nhng c th gp ng c muscarin do n phi nm c: ng t co,
si bt mp, m hi lnh lng, kh th do kh o co tht, nn e, a chy, i dm, tim p
chm, huyt p h...
iu tr: atropin liu cao. C th tim tnh mch tng liu 1 mg atropin sulfat.
1.4. Pilocarpin
c, bng A
L alcaloid ca l cy Pilocarpus jaborandi, P.microphylus - Rutaceae, mc nhiu Nam M.
tng hp c. Kch thch mnh hu hch ph giao cm, tc dng lu hn acetylcholin; lm tit
nhiu nc bt, m hi v tng nhu ng rut. Khc vi muscarin l c c tc dn g kch thch
hch, lm gii phng adrenalin t tu thng thn, nn trn ng vt c tim trc bng
atropin, pilocarpin s lm tng huyt p. Trong cng thc, ch c amin bc 3 nn thm c vo
thn kinh trung ng, liu nh kch thch, liu cao c ch.
Liu trung bnh 0,01- 0,02g
Thng ch dng nh mt dung dch du pilocarpin base 0,5 - 1% hoc dung dch nc pilocarpin
nitrat hoc clohydrat 1- 2% cha tng nhn p hoc i lp vi tc dng gin ng t ca
atropin.
2. Thuc i khng h muscarinic (H M)
2.1. Atropin
c, bng A.
Atropin v ng loi l alcaloid ca l cy Belladon (Atropa belladona), c c dc (Datura
stramonium), thin tin t (Hyoscyamus niger)...
2.1.1. Tc dng
Atropin v ng loi l nhng cht i khng tranh chp vi acetylcholin r eceptor ca h
muscarinic (i lc > 0; hiu lc ni ti = 0). Ch vi liu rt cao v tim vo ng mch th mi
thy tc dng i khng ny trn hch v bn vn ng c vn.
V vy, cc tc dng thng thy l:
- Trn mt, lm gin ng t v mt kh n ng iu tit, do ch nhn c xa. Do lm c mi
gin ra nn cc ng thng dch nhn cu b p li, lm tng nhn p. V vy, khng c dng
atropin cho nhng ngi tng nhn p.
- Lm ngng tit nc bt lng, gim tit m hi, dch v, dch rut
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Tng hp. Lm gin ng t thi gian ngn hn atropin (trung bnh 1 gi). Dng soi y mt,
dung dch 0,5- 1%.
2.3. Scopolamin (scopolaminum; hyoscinum)
c, bng A
- L alcaloid ca cy Scopolia carniolica.
Tc dng gn ging atropin. Thi gian tc dng ngn hn. Trn th n kinh trung ng, atropin
kch thch cn scopolamin th c ch cho nn c dng cha bnh Parkinson, cc cn co git
ca bnh lit rung, phi hp vi thuc khng histamin chng nn khi say tu, say sng.
Ung hoc tim di da 0,25 - 0,5 mg
Liu ti a mi ln 0,5mg; 24 gi: 1,5mg
Vin Aeron c scopolamin camphonat 0,1mg v hyoscyamin camphonat 0,4mg; dng chng say
sng, say tu: ung 1 vin 30 pht trc lc khi hnh.
2.4. Thuc bn tng hp mang amoni bc 4: Ipratropium
Do gn thm nhm isopropyl vo ngu yn t N ca atropin, ipratropium mang amoni bc 4, khng
hp thu c qua ng ung v khng vo c thn kinh trung ng. Thng dng di dng
kh dung iu tr bnh phi tc nghn mn tnh v ct cn hen. Ch 1% hp thu vo mu v
khong 90% liu kh dung c nut vo ng tiu ha v thi tr theo phn. Tc dng ti a
sau 30- 90 pht v t/2 > 4 gi.
Ch phm: Ipratropium bromid (Atrovent, Berodual) dng kh dung nh liu, 20 g/ nht bp
200 liu.
Ngi ln mi ln bp 2 nht, mi ngy 3 - 4 ln.
3. Thuc kch thch h nicotinic (H N)
Cc thuc ny t c dng trong iu tr, nhng li quan trng v mt dc l v c dng
nghin cu cc thuc tc dng trn hch. Hin nay cc thuc kch thch hch c chia thnh hai
nhm: nhm u gm nicotin v cc thuc tng t, tc dng kch thch trn cc receptor
nicotinic ca hch, b hexametoni c ch; nhm sau gm muscarin, pilocarpin, oxotremorin,
thuc phong to cholinesterase... tc dng kch thch trn cc receptor muscarinic (h M 1) ca
hch, khng b hexametoni, m b atropin c ch.
Serotonin, histamin v cc a peptid kch thch hch c th l trn cc receptor c hiu ring.
Trong phn ny ch ni ti cc cht thuc loi nicotin.
3.1. Nicotin (- pyridyl- metyl pyrrolidin)
c, bng A
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Cn gi l thuc lit hch, v lm ngn cn lung xung tc thn kinh t si tin hch ti si hu
hch. C ch chung l tranh chp vi acetylcholin ti receptor mng sau ca xinap ca hch.
Nh ta bit, cc hch thn kinh thc vt cng c c hai loi receptor cholinergic l N v M 1.
Khi ni ti cc thuc lit hch l c ngha ch bao hm cc thuc c ch trn receptor N ca hch
m thi.
Tuy cc c quan thng nhn s chi phi ca c hai h giao cm v ph giao cm, song bao gi
cng c mt h chim u th. V vy, tc dng ca cc thuc lit hch trn c quan thuc vo
tnh u th y ca tng h (xem bng di):
Cc thuc c (tetra ethyl amoni - TEA v hexametoni) u mang amoni bc 4, kh h p thu. Hin
cn 2 thuc c s dng.
4.1.1. Trimethaphan (Arfonad)
Phong b hch trong thi gian rt ngn. Truyn tnh mch dung dch 1 mg trong 1 mL, huyt p
h nhanh. Khi ngng truyn, 5 pht sau huyt p tr v bnh thng
Dng gy h huyt p iu khin trong phu thut hoc iu tr ph phi cp.
ng 10 mL c 500 mg Arfonad, khi dng pha thnh 500 mL trong dung dch mn ng trng
c 1 mg trong 1 mL.
4.1.2. Mecamylamin (Inversin)
Mang N ha tr 2, cho nn d hp thu qua ng tiu ha, c th ung c. T c dng ko di 4-
12 gi. Dng lu tc dng s gim dn
Ung mi ln 2,5 mg, mi ngy 2 ln. Tng dn cho ti khi t c hiu qu iu tr, c th
ung ti 30 mg mi ngy.
Vin 2,5 mg v 10 mg
Liu cao c th kch thch thn kinh trung ng v phong to bn vn ng c vn.
4.2. Loi phong b h nicotinic ca c vn
Cura v cc ch phm
c, bng B
4.2.1. Tc dng
Cura tc dng u tin trn h nicotinic ca cc c xng (c vn), lm ngn cn lung xung tc
thn kinh ti c bn vn ng (Claude Bernard, 1856 ) nn lm gin c. Khi kch thch trc tip,
c vn p ng c. Di tc dng ca cura, cc c khng b lit cng mt lc, m ln lt l
cc c mi (gy sp mi), c mt, c c, c chi trn, chi di, c bng, cc c lin sn v cui
cng l c honh, lm bnh nhn ngng h hp v cht. V tc dng ngn nn nu c h hp
nhn to, chc phn cc c s c hi phc theo th t ngc li.
Ngoi ra, cura cng c tc dng c ch trc tip ln trung tm h hp hnh no v lm gin
mch h huyt p hoc co tht kh qun do gii phng histamin
Hu ht u mang amin bc 4 nn rt kh thm vo thn kinh trung ng, khng hp thu qua
thnh rut.
4.2.2. Cc loi cura v c ch tc dng. Theo c ch tc dng, chia lm hai loi:
4.2.2.1. Loi tranh chp vi acetylc holin bn vn ng, lm cho bn vn ng khng kh cc
c, gi l loi cura chng kh cc (antidpolarisant), hoc loi ging cura (curarimimetic) hay
pakicura (Bovet). Gii c bng cc thuc phong to cholinesterase (physostigmin, prostigmin
tim tnh mch tng 0,5 mg, khng vt qu 3 mg. C th tim thm atropin 1 mg ngn cn
tc dng cng h muscarinic ca thuc).
Loi ny c tc dng hip ng vi thuc m, thuc ng loi barbiturat, thuc an thn loi
benzodiazepin
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Succinylcholin
Khi pht tc dng sau 1 - 1,5 pht v ko di ch khong 6- 8 pht, do b cholinesterase trong
huyt tng thu phn. Succinylcholin y K + t trong t bo ra nn c th lm tng K + mu 30-
50%, gy lon nhp tim.
Ch phm: Myo- relaxin ng 0,25g succinylcholin bromid. Tim tnh mch t 1 mg/ kg.
4.2.3. Ch nh v liu lng
- Lm mm c trong phu thut, trong chnh hnh, t ng ni kh qun.
- Trong tai mi hng, dng soi thc qun, gp d vt...
- Chng co git c trong chong in, un vn, ng c strychnin.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Khi dng phi t ng ni kh qun. Khng hp th qua nim mc tiu ha nn phi tim tnh
mch. Liu lng tu theo tng trng hp, c th tim 1 ln hoc truyn nh git vo tnh mch.
Liu mm c u tin thng l:
d- Tubocurarin 15 mg
Methyl d- tubocurarin 5 mg
Galamin (flaxedyl) 20- 100 mg
Decametoni 4 mg
Succinylcholin diiodua 30- 60 mg
Ch : mt s thuc khi dng cng vi cura loi curarimimetic (d - tubocurarin) c th c tc
dng hip ng, lm tng tc dng lit c ca cura, nn cn gim liu:
- Cc thuc m nh ether, halothan, cyclopropan.
- Cc khng sinh nh neomycin, streptomycin, polimycin B, kanamycin.
- Quinin, quinidin
5. Thuc khng cholinesterase
Cholinesterase l enzym thu phn lm mt tc dng ca acetylcholin. Mt phn t acetylcholin
s gn vo hai v tr hot ng ca enzym; v tr anion (anionic site) s gn vi cation N + ca
acetylcholin, cn v tr gn este (esteratic site) gm mt nhm base v mt nhm acid proton ( --
H) to nn mt lin kt hai ha tr vi nguyn t C ca nhm carboxyl ca este:
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Physostigmin
5.1.1. Physostigmin (physotigminum; eserin)
c, bng A
L alcaloid ca ht cy Physostigma venenosum. V c amin bc 3, nn d hp th v thm c
c vo thn kinh trung ng
Dng cha tng nhn p (nh mt dung dch eserin sulfat hoc salicylat 0,25 - 0,5%) , hoc kch
thch nhu ng rut (tim di da, ng 0,1% - 1 mL, mi ngy 1- 3 ng).
Khi ng c, dng atropin liu cao.
5.1.2. Prostigmin (neostigmin, pros erin)
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
c, bng A
V mang amin bc 4 nn khc physostigmin l c i lc
mnh hn vi cholinesterase, v khng thm c vo
thn kinh trung ng. Tc dng nhanh, t tc dng trn
mt, tim v huyt p. Ngoi tc dng phong to
cholinesterase, prostigmin cn kch thch trc tip c Prostigmin
vn, tc dng ny khng b atropin i khng.
p dng:
- Ch nh tt trong bnh nhc c bm sinh (myasthenia gravis) v thiu ht acetylcholin bn
vn ng c vn. Cn c dng trong cc trng hp teo c, lit c .
- Lit rut, b i sau khi m
- Nh mt cha tng nhn p
- Cha ng c cura loi tranh chp vi acetylcholin
Liu lng, ch phm:
- Tim di da mi ngy 0,5 - 2,0 mg
- Ung mi ngy 30-90 mg v thuc kh thm qua d dy v d b ph hu
ng 1 mL = 0,5 mg prostigmin methyl sulfat
5.1.3. Edrophonium clorid (Tensilon)
Cht tng hp
Tc dng mnh trn bn vn ng c vn, l thuc gii c
cura loi tranh chp vi acetylcholin. Tc dng ngn hn
prostigmin.
Trong bnh nhc c, tim tnh mch 2 - 5 mg; gii c cura:
5- 20 mg
ng 1 mL = 10 mg edrophonium clorid. Tensilon
5.2. Loi c ch khng hi phc hoc rt kh hi phc
5.2.1. Cc hp cht ca phospho hu c: cc cht ny kt hp vi cholinesterase ch v tr gn
este. Enzym b phosphoryl ha rt vng bn, kh c thu phn hi phc tr li, i hi c
th phi tng hp li cholinesterase mi. V vy lm tch lu nhiu acetylcholin ton b h
cholinergic t vi ngy ti hng thng.
c ch mnh c cholinesterase tht cng nh gi. Trong lm sng, nh gi tnh trng nhim c
bng nh lng cholinesterase gi trong huyt tng.
Cc cht c ch cholinesterase loi phospho hu c c cng thc chung l:
R1 O
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
P
R2 X
Trong X c th l halogen, cyanid (CN), thiocyanat, alkoxy, thiol, pyrophosphat...
Ch c DFP (di- isopropyl- fluo- phosphat) c dng nh mt cha bnh tng nhn p (dung
dch 0,01- 0,05%). Cc dn xut khc c dng lm thuc tr su (TEPP, parathion,...), hoc s
dng lm hi c chin tranh (tabun, sarin, soman...).
5.2.2. Du hiu nhim c cp: cc du hiu nhim c cp phn nh s trn ngp acetylcholin
ton b h cholinergic.
- Du hiu kch thch h M: co ng t, sung huyt gic mc, chy nc mi, nc bt , dch kh
qun, co kh qun, nn, au bng, tiu chy, tim p chm, h huyt p.
- Du hiu kch thch h N: mt mi, git c, cng c, lit v nguy him hn c l lit h hp.
- Du hiu kch thch thn kinh trung ng: l ln, mt ng tc, mt phn x , nhp th Cheyne-
Stokes, co git ton thn, hn m, lit h hp, h huyt p do trung tm hnh tu b c ch.
Nguyn nhn dn ti t vong l do suy h hp v tim mch do c 3 c ch kch thch h M, N v
trung ng.
5.2.3. iu tr nhim c
5.2.3.1. Thuc hu h M: atropin sulfat liu rt cao. Tim tnh mch liu 1- 2 mg, cch 5- 10
pht mt ln cho n khi ht triu chng kch thch h M, hoc bt u c du hiu nhim c
atropin (gin ng t). Ngy u c th tim ti 200 mg.
5.2.3.2. Dng thuc hot ha cholinesterase: mt s cht a nhn (nucleophylic agents) nh
hydroxylamin (NH 2OH), acid hydroxamic (R - CO- NHOH) v oxim (R- CH = NOH) c kh
nng gii phng c enzym b phospho hu c phong ta v hot ha tr li. Cht thng dng
l pralidoxim (2- PAM) tc dng ln ChE phosphoryl ha, to oximphosphonat b thi tr v gii
phng cholinesterase.
Pralidoxim (2- PAM): l 1g km ng nc 20 mL. Mi u, tim tnh mch 1 - 2g, sau truyn
nh git tnh mch mi gi 0,5g.
5.2.3.3. iu tr h tr
Thay qun o, ra cc vng da c tip xc vi cht c, ra d dy nu ng c do ng ung.
H hp h tr, th oxy. Chng co git bng diazepam (5 - 10 mg tim tnh mch) hoc natri
thiopental (2,5% tim tnh mch). iu tr sc.
Cu hi t lng gi
1. Trnh by sinh chuyn ha, c ch tc dng v p dng iu tr ca acetylcholin.
2. Trnh by tc dng ca muscarin v iu tr ng c muscarin.
3. So snh acetylcholin v pilocarpin.
4. Trnh by c ch tc dng v p dng iu tr ca atropin
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
H adrenergic l h hu hch giao cm, gii phng cht trung gian ha hc gi chung l
catecholamin v u mang nhn catechol (vng benzen c hai nhm -OH v tr ortho v mt gc
amin chui bn. Cc catecholamin gm c adrenalin (c sn xut ch yu tu thn g thn)
noradrenalin ( u tn cng cc si giao cm) v dopamin ( mt s vng trn thn kinh trung
ng).
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Sau khi c tng hp, mt phn catecholamin s kt hp vi ATP hoc vi mt dng protein ha
tan l chromogranin tr thnh dng khng c hot tnh, khng b cc e nzym ph hu, lu li
trong cc kho d tr l nhng ht c bit nm bo tng (khong 60%), cn mt phn khc
(khong 40%) vn dng t do trong bo tng, d di ng, nm ngoi ht. Gia hai dng ny
lun c s thng bng ng, khi dng t do gim i th li c b sung ngay t cc kho d tr.
Lng noradrenalin trong bo tng iu chnh hot tnh ca tyrosin hydroxylase theo c ch
iu ha ngc chiu: khi noradrenalin tng th hot tnh ca enzym gim, v ngc li. Mt
khc, cc cht cng re ceptor 2 lm gim gii phng noradrenalin ra khe xinap v do tr
lng ca noradrenalin trong bo tng s tng ln.
Theo gi thit ca Burn v Rand (1959 - 1962) di nh hng ca xung tc thn kinh, ngn dy
giao cm lc u tit ra acetylcholin, l m thay i tnh thm ca mng t bo, do Ca ++ t
ngoi t bo thm nhp c vo trong t bo, ng vai tr nh mt enzym lm v lin kt ATP -
catecholamin, gii phng catecholamin ra dng t do.
Sau khi c gii phng, mt phn noradrenalin s tc n g ln cc receptor (sau v trc xinap),
mt phn chuyn vo mu tun hon tc dng xa hn ri b ging ha, cn phn ln (trn
80%) s c thu hi li, phn nh khc b mt hot tnh ngay trong bo tng.
COMT l enzym ging ha catecholamin ngoi t bo, c mng xinap v nhiu ni nhng
m cao hn c l gan v thn. Phong to COMT th ko di c thi gian tc dng ca
catecholamin ngoi lai.
Receptor: Adrenalin v noradrenalin sau khi c gii phng ra s tc dng ln cc receptor ca
h adrenergic. Ahlquist (1948) chia cc receptor thnh hai loi v do chng c tc dng
khc nhau trn cc c quan (bng sau).
Ta thy rng tc dng cng c tnh cht kch thch, lm co tht cc c trn, ch c c trn
thnh rut l gin. Ngc li, tc dng cng c tnh cht c ch, lm gin c, tr c tim li
lm p nhanh v p mnh.
Land, Arnold v Mc Auliff (1966) cn chia cc receptor thnh hai nhm 1 (tc dng trn tim
v chuyn ha m) v nhm 2 (lm gin mch, gin kh o v chuyn ha ng). 2 trc
xinap kch thch lm tng gii phng NA, c vai tr iu ha ngc vi 2.
Theo xut ca Langer (1974), cc receptor c chia thnh hai loi: loi 1 l receptor sau
xinap, lm co mch tng huyt p, loi 2 l receptor trc xinap, c tc dng iu ha, khi kch
thch s lm gim gii phng norad renalin ra khe xinap, ng thi lm gim tit renin, gy h
huyt p. Cc receptor 2 c nhiu h giao cm trung ng. Hin cng thy c receptor 2
sau xinap ca mch mu v t bo c trn (lm co), m m v cc t bo biu m xut tit (rut,
thn, tuyn ni tit)
Dopamin ch yu tc dng thn kinh trung ng, thn v cc tng, trn cc receptor c hiu
i vi n gi l cc receptor dopaminergic (receptor delta - )
Bng 6.1: Cc receptor adrenergic
Recepto Cht ch Chti M p ng C ch phn t
r vn khng
1 Adr NA Prazosin - C trn Co tht Kch thch
>>Iso thnh mch Co tht phospholipase C
Phenylephrin - C trn Hu glycogen to IP3 v
sinh dc Tn to ng DAG; tng Ca ++
tit niu u cc ha v cytosol
- Gan gin - Hot ha knh
- C trn Tng co bp, lon K+ ph thuc vo
rut nhp Ca++
- Tim - c ch dng K +
2 AdrNA >> Yohimbi - T bo Gim tit insulin - c ch
Iso n ca ty adenylcyclase
Clonidin - Tiu cu Ngng kt (Gi) - Hot ha
- Tn cng Gim tit NA knh K +
si TK - c ch knh Ca ++
- C trn Co -Tng lung Ca,
thnh mch tng Ca ++ trong
cytosol
1 Iso>Adr =NA Metoprol - Tim Tng tn s, bin Hot ha
Dobutamin ol v tc dn adenylcyclase v
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Triglycerid Triglycerid
lipase
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Glycogen (-)
Glycogen
Phospho- Glucose- 1- phosphat synthetase Diglycerid Acid bo
rylase
Tim tnh mch 0,5- 5,0 mg trong trng hp cp cu. Truyn chm tnh mch dung dch 10 mg
trong 1 mL. C th tim di da hoc tim bp. ng 1 mL= 0,01g metaraminol bitartrat.
2.2.2. Phenylephrin (neosynephrin)
Tc dng u tin trn receptor 1. Tc dng co mch tng huyt p ko di, nhng khng mnh
bng NA. Khng nh hng n nhp tim, khng kch thch thn kinh trung ng, khng lm
tng glucose huyt.
Ch nh: nh noradrenalin
Tim bp 5- 10 mg
Truyn chm vo tnh mch 10 - 15 mg trong 1000 mL dung dch glucose ng trng
Cn dng chng xung huyt v gin ng t trong mt s ch phm chuyn khoa.
2.2.3. Clonidin (Catapressan)
Clonidin (dicloro- 2, 6 phenyl- amino- imidazolin) c tc dng cng receptor 2 trc xinap
trung ng v thuc qua c h ng ro mu- no. Tc dng cng 2 sau xinap ngoi bin ch
thong qua nn gy tng huyt p ngn. Sau , do tc dng cng 2 trung ng chim u th,
clonidin lm gim gii phng NA t cc nron giao cm hnh no, gy gim nhp tim, gim
trng lc giao cm, gim lu lng mu no, tng, thn v mch vnh, a n h huyt p.
Clonidin lm cn bi tit nc bt, dch v, m hi, lm gim hot tnh ca renin huyt tng,
gim li niu. ng thi c tc dng an thn, gim au v gy mt mi. Mt s t c gi cho rng
clonidin gn vo receptor imidazolin thn kinh trung ng, l loi receptor mi ang c
nghin cu.
Tc dng khng mong mun: ng g, kh ming
Ch nh: tng huyt p th va v nng (xin xem bi "Thuc cha tng huyt p")
Chng ch nh: trng thi trm cm.
Khng dng cng vi guanetidin hoc thuc lit hch v c th gy cn tng huyt p.
Liu lng: vin 0,15 mg. Ung liu tng dn ti 6 vin mt ngy, tc dng xut hin chm.
Dng cng vi thuc li niu, tc dng h huyt p s t ng.
2.3. Thuc cng receptor
C 4 tc dng dc l chnh
- Tc dng gin ph qun, dng cha hen: loi cng 2.
- Tc dng gin mch: loi cng 2
- Tc dng kch thch 1 lm tng tn s, tng lc co bp ca c tim, tng tc dn truyn trong
c tim, tng ti mu cho c tim.
- Trn t cung c cha, thuc cng 2 lm gim co bp c dng chng da xy thai.
2.3.1. Isoproterenol (Isoprenalin, Isuprel, Aleudrin, Novodrin, Isopropyl noradrenalin)
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Tc dng u tin trn receptor (1 v 2). Lm tng nhp tim, tng sc co bp ca c tim v
cung lng tim, gy gin mch, h huyt p, lm gin kh qun nhanh v mnh (gp 10 ln
adrenalin), ng thi lm gim tit dch nim mc nn ct cn hen rt tt.
Dng trong cc trng hp nhp tim chm thng xuyn , nghn nh tht hon ton, lon nhp do
nhi mu c tim: truyn tnh mch 0,5mg trong 250 - 500 ml dung dch glucose 5%. Tc dng
tng ng huyt km adrenalin v cn trc tip kch thch t bo ty tit insulin.
Trong hen ph qun v trn kh ph mc mn tnh, t di li vin 10 mg, 2 - 3 ln/ ngy.
Khng ung v b chuyn ha nhanh.
ng Novodrin 1 mL= 0,5 mg isoprenalin clohydrat
Vin 10- 20 mg isoprenalin sulfat
Phun dch 1 phn nghn
2.3.2. Dobutamin (Dobutrex)
Cng thc gn ging dopamin: tc dng u tin trn 1 receptor. Tc dng phc tp do
dobutamin raxemic c 2 ng phn; ng phn ( -) dobutamin c tc dng cng 1 mnh, gy
tng huyt p; trong khi ng phn (+) dobutamin li c tc dng i lp hy 1. C hai ng
phn u c tc dng cng , nhng ng phn (+) 10 ln mnh hn ng phn ( -). Tc dng
ca dobutamin raxemic l tng hp ca c hai ng phn.
Trn tim, do dobutamin lm tng co bp mnh v t lm tng nhp , v vy khng lm tng nhu
cu s dng oxy ca c tim. Tc dng km isopr oterenol. t tc dng trn mch nhng lm gin
mch vnh. Tc dng li niu ch yu l do tng lu lng tim.
Ch nh: suy tim cp sau m tim, nhi mu c tim
V thi gian bn thi ch khong 2 pht nn ch dng bng ng truyn chm tnh mch.
Ch phm: Dobutamin hydroclorid (Dobutrex) l 20 mL cha 250 mg dobutamin. Khi dng, ha
long trong 50 mL dung dch dextrose 5%, truyn tnh mch vi liu 2,5 - 10 g/ kg/ pht. Nu
nhp tim tng nhanh, gim tc truyn.
2.3.3. Thuc cng u tin (chn lc) rece ptor 2
L thuc thng c dng iu tr ct cn hen. Tuy nhin, liu cao cng vn kch thch c 1,
lm tng nhp tim. V vy hng nghin cu ti vn l tm cch thay i cu trc c cc thuc
tc dng ngy cng chn lc trn 1 hn v c sinh kh dng cao hn. ng thi dng thuc di
dng kh dung trnh hp thu nhiu thuc vo ng ton thn, d gy tc dng ph (tim p
nhanh, run tay)
Cc thuc cng 2 dng di dng kh dung, ngoi tc dng lm gin ph qun cn c th c
ch gii phng leucotrien v histamin khi dng bo phi (xem thm bi "Thuc iu chnh
ri lon h hp")
Chng ch nh: bnh mch vnh, lon nhp tim, cao huyt p nng, i tho ng, cng gip.
Dng ko di lin tc, tc dng c th gim dn do s lng recept or 2 mng t bo sau xinap
gim ("down regulation")
2.3.3.1. Terbutalin
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Do c vng resorcinol trong cu trc nn khng b COMT metyl ha. Sau kh dung, tc dng ko
di c 3- 6 gi.
2.3.3.2. Albuterol (Salbutamol - Ventolin)
Tnh cht dc l v ch nh iu tr nh terbutalin. Dng ng ung hoc kh dung. Sau kh
dung, tc dng ti a vo pht th 15 v duy tr c 3 - 4 gi.
- Vin gii phng chm (Volmax): 4 - 8 mg 2 ln/ ngy
- Kh dung nh liu (Ventolin): 100 g/ nht bp 2 nht/ ln 3- 4ln/ ngy cch nhau 4
ting.
2.3.2.3. Ritodrin
Dng lm gin t cung, chng non (xem bi " Thuc tc dng trn t cung"). Hp thu nhanh
qua ng ung nhng sinh kh dng ch c 30%. Thi tr qua nc tiu 90% di dng lin
hp. Tim tnh mch, 50% thi tr di dng nguyn cht.
2.4. Thuc cng giao cm gin tip
2.4.1. Ephedrin (ephedrinum)
c, bng B
Ephedrin l alcaloid ca cy ma hong (Ephedra equisetina v Ephedra vulgaris). Hin nay
tng hp c. Trong y hc, dng loi t tuyn v raxemic.
L thuc va c tc dng gin tip lm gii phng catecholamin ra khi ni d tr, va c tc
dng trc tip trn receptor.
Trn tim mch, so vi noradrenalin, tc dng chm v yu hn 100 ln, nhng ko di hn ti 10
ln. Lm tng huyt p do co mch v kch th ch trc tip trn tim. Dng nhiu ln lin nhau, tc
dng tng p s gim dn (hin tng quen thuc nhanh: tAChyphylaxis)
Thng dng chng h huyt p v kch thch h hp trong khi gy t tu sng, trong nhim
c ru, morphin, barbiturat.
Kch thch trung tm h hp hnh no v lm gin ph qun nn dng ct cn hen, tc dng
tt trn tr em.
Trn thn kinh trung ng, vi liu cao, kch thch lm mt ng, bn chn, run, tng h hp.
Ephedrin d dng hp thu theo mi ng. Vng bn vi MAO. C huyn ha gan, khong 40%
thi tr nguyn cht qua nc tiu.
Dng di th mui clohydrat hoc sulfat d ha tan.
Ung 10- 60 mg / ngy. Liu ti a 24h l 150 mg
Tim di da, bp tht hoc tnh mch 10 - 20 mg/ ngy
Nh nim mc (mt, mi) dung dch 0, 5- 3%
ng 1 mL= 0,01g ephedrin clohydrat
Vin 0,01g ephedrin clohydrat
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Khng dng khi c ri lon tun hon no v mch vnh, cc trng thi trm cm, ri lon gan,
thn.
Liu lng: ung vin 250 mg. C th dng ti 8 vin/ ngy.
Ch phm: Dopegyt vin 0,25 g methyl dopa.
Carbidopa v bemerazid, c ch dopa decarboxylase ngo i bin. c dng phi hp vi l -
dopa iu tr bnh Parkinson.
1.1.2. Lm gim d tr catecholamin trong cc ht
* Reserpin:
Lm gii phng t t catecholamin t cc ht lu tr ra ngoi bo tng MAO ph hu, do
lng catecholamin gim c trn thn kinh trung ng (gy an thn), c ngoi bin (lm h
huyt p). Reserpin cn cn tr qu trnh gn catecholamin (c ni sinh ln ngoi sinh) vo cc
ht lu tr.
* Guanetidin (Ismelin)
Chim ch noradrenalin trong cc ht lu tr v tr thnh cht trung gian ha hc gi. Khc
reserpin l lc u guanetidin gy tng nh huyt p do lm gii phng nhanh noradrenalin ra
dng t do, mt khc guanetidin khng thm c vo thn kinh trung ng nn khng c tc
dng an thn.
Tc dng ti a xut hin sau 2 - 3 ngy v mt i 6- 10 ngy sau khi ngng thuc.
Khng dng cho ngi bnh c lot d dy, suy mch vnh, suy thn. Khng dng cng vi
clonidin.
Liu lng: lc u ung 10 mg/ ngy, sau tng dn ti 50 - 75mg/ ngy
Ch phm: vin 10 v 20 mg
1.1.3. Ngn cn gii phng catecholamin
Bretylium (Darentin)
C ch cha tht r. c ch gii phng catecholamin, nhng khng nh hng n tc dng ca
adrenalin v noradrenalin ngoi lai. C th l bretylium lm cho mng cc ht lu tr gim
tnh thm vi ion Ca ++ m lm cho catecholamin khng c gii phng ra.
C tc dng gy t ti ch.
V c nhiu tc dng ph (nh xung huyt nim mc mi, kh th, a lng, h huyt p, nhc
c) cho nn cn t c s dng lm sng.
1.1.4. Thay th catecholamin bng cc cht trung gian ho hc gi
Mt s cht khng c tc dng dc l, nhng chim ch ca catecholamin v cng c gii
phng ra di xc tc kch thch dy giao cm nh mt cht trung gian ha hc, c gi l cht
trung gian ha hc gi:
- methyldopa to thnh methyl noradrenalin
- Thuc c ch MAO: tyramin chuyn thnh octopamin
- Guanetidin
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
S phn loi ny gip cho chn thuc trong iu tr. Th d bnh nhn c r i lon co tht ph
qun th nn dng loi c tc dng "chn lc trn tim"; bnh nhn c nhp tim chm th dng loi
"c cng ni ti "
1.2.2.7. Mt s thuc chnh
* Propranolol (Inderal, Avlocardyl)
L isopropyl aminonaphtyl oxypropranolol. C tc dng phong t o nh nhau trn c 1 v 2,
khng c hot tnh ni ti kch thch.
Tc dng:
- Trn tim:lm gim tn s, gim lc co bp, gim lu lng tim ti 30%. c ch tim l do tc
dng ring ca propranolol ngn cn calci nhp vo t bo c tim, gim nng cal ci trong ti
li ni bo.
- Trn mch vnh: lm gim lu lng 10 - 30% do c ch gin mch. Lm gim tiu th oxy ca
c tim.
- Trn huyt p: lm h huyt p r sau 48 gi dng thuc. Huyt p ti thiu gim nhiu.
- Ngoi ra cn c tc dng chng lon n hp tim, gy t (do tc dng n nh mng) v an thn
Ch nh:
- Tng huyt p, lon nhp tim, nhp nhanh xoang, cung ng nh, nhp nhanh trn tht, bnh
cng gip, suy mch vnh. Ung liu hng ngy 120 - 160 mg
Vin 40 v 160 mg
- Dng trong cp cu lon nhp tim do nhim c digital hay do thng tim, do t ng ni kh
qun.
Tim tnh mch 5- 10 mg. ng 5 mg
Chng ch nh: ngoi chng ch nh chung, propranolol khng c dng cho ngi c thai
hoc lot d dy ang tin trin.
Thuc c d dng h p thu qua ng tiu ha do tan nhiu trong m. Gn vo protein huyt
tng ti 90- 95%, m ti a trong mu t c sau khi ung t 1 - 2 gi. Chuyn ha thnh
hydroxy- 4- propranolol v acid naphtoxyl acetic rt nhanh ti gan nn ch khong 25% liu ung
vo c vng tun hon, t/2: 3 - 5 gi.
Vin 40 mg. Ung trung bnh 2 - 4 vin / ngy, chia lm nhiu ln
ng 1 mL= 1 mg. Dng cp cu, tim tnh mch rt chm, t 1 - 5 mg/ ngy
* Pindolol (Visken);
C tc dng cng ni ti v khng nh hng n v n chuyn ca ion Ca ++ nn lm tng lc
co bp v tn s ca tim. Thng dng trong cc trng hp c lon nhp chm vi liu ung 5 -
30 mg/ ngy. Tan va trong m, sinh kh dng 75% v t/2 = 3 - 4 gi.
* Oxprenolol (Trasicor):
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Dng iu tr cao huyt p, c n au tht ngc, lon nhp tim. Ung 160 - 240 mg/ ngy.
* Atenolol (Tenormin): Tc dng chn lc trn 1- rt tan trong nc nn t thm vo thn kinh
trung ng, sinh kh dng 50%, t/2 = 5 - 8 gi. Ung 50- 100 mg/ ngy.
* Metoprolol (Lopressor). C tc dng chn lc trn tim (1) nn gy cn hen ph qun ( 2).
Ung 50- 150 mg/ ngy. Hp thu nhanh qua ng ung, sinh kh dng 40% v t/2 = 3 - 4 gi.
cu hi t lng gi
Bi 7: Thuc t
R1 R1
H thng m ca m
R2 - N + - HCl- + NaHCO 3 R2 - N + NaCl + H 2CO3
R3 R3
Trong ng tim, thuc di dng mui Chuyn thnh dng base t
do,
hydroclorid, tan, l ion, khng qua c qua c mng
mng t bo
Mng t bo
R1 R1
R2 - N - + HOH R2 - NH+ + OH-
R3 R3
B ion ha thnh amoni bc 4, mang in (+), gn
c vo receptor.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vi n h bc s a khoa)
Cc thuc t u l base yu, t tan trong nc, nhng khi kt hp vi acid (nh HCl) s cho cc
mui rt tan v hon ton n nh (dung dch c pH acid).
Khng thm qua da lnh. Cc thuc t tng hp kh thm qua nim mc. Ging ha v thi tr
ph thuc ch yu vo cu trc. Cc thu c t c chc amid (nh lidocain) hoc chc ether ( O),
(nh quinisocain) ch b chuyn ho rt t gan bi cyt P 450, phn ln thi tr nguyn cht qua
thn. Tc chuyn ho t nhanh n chm l prilocain
>etidocain>lidocain>mepivacain>bupivacain. ngi bnh thng, t/2 ca lidocain l 1,8 gi;
ngi suy gan nng c th ti >6gi. Cc thuc t c chc ester (procain) b thu phn bi cc
esterase ca c gan v huyt tng, nn ging ho v mt tc dng nhanh, t/2 vi procain ch
khong 1 pht.
Loi ester b chuyn ho thnh para amino benzoic acid (PABA) nn d gy d ng. Cn loi
amid khng b chuyn thnh PABA nn rt him gy d ng.
1.8. Tng tc thuc
- khc phc tc dng gy gin mch ca thuc t (tr cocain gy co mch), thng phi hp
vi adrenalin, nht l khi gy t thm nhim. Adrenalin lm co mch, c tc dng ngn cn s
ngm thuc t vo tun hon chung v ko di c thi gian gy t.
- Cc thuc lm tng tc dng ca thuc t: cc thuc gim au loi morphin, cc thuc an thn
kinh (clopromazin).
- Cc thuc d lm tng c tnh ca thuc t: quinidin, thuc phong to adrenergic (lm ri
lon dn truyn c tim).
- Thuc t hip ng vi tc dng ca cura. Sulfamid i khng 2 chiu vi cc thuc t dn xut
t acid para amino benzoic (nh procain).
1.9. p dng lm sng
1.9.1. Ch nh
- Gy t b mt: Vim ming, vim hng, chun b ni soi, s dng trong nhn khoa.
- Gy t dn truyn: Mt s chng au, phu thut chi trn, trong sn ph khoa (gy t ngoi
mng cng).
- Cc ch nh khc: Lon nhp tim (xem bi thuc cha lon nhp tim).
1.9.2. Chng ch nh
- Ri lon dn truyn c tim
- C d ng (tm nhm thuc khc).
1.9.3. Thn trng khi dng thuc
- Dng ng tng liu v chn ng nng ti u. Khng dng thuc qu lo ng v khng vt
qu 1% nu tim tu sng.
- Tim ng vng cn gy t. Khng tim vo mch hoc trc tip vo thn kinh.
- Ngng ngay thuc nu c bt k mt biu hin bt thng no.
2. Cc loi thuc t thng dng
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vi n h bc s a khoa)
2.1. Cocain
Bng A-nghin. V vy ngy cng t dng.
L thuc t duy nht c ngun gc thc vt (l cy Erythroxylon coca) c nhiu Nam M.
2.1.1. Tc dng
- Gy t: thm qua c nim mc, dng trong tai mi hng (dung dch 10 -20%) hoc khoa mt
(dung dch 1-2%).
- Trn thn kinh trung n g: gy kch thch, sng khoi, o gic, gim mt mi (d gy nghin).
Liu cao gy run chi v co git.
- Trn thn kinh thc vt: cng giao cm gin tip do ngn cn ti thu hi noradrenalin ngn
dy giao cm, lm tim p nhanh, co mch, tng huyt p.
2.1.2. c tnh
- Cp: co mch mnh (tm ti, hi hp, lo s, d b ngt), kch thch thn kinh trung ng (o
gic, co git).
- Mn: d gy quen thuc v nghin, mt nht nht, ng t gin, hoi t vch mi.
2.2. Procain (novocaine)
Bng B. Tng hp (1905)
- L thuc t mang ng ni este, tan trong nc.
- Tc dng gy t km cocain 4 ln, t c hn 3 ln.
- Khng thm qua nim mc, khng lm co mch, ngc li, do c tc dng phong ta hch li
lm gin mch, h huyt p. Khi gy t nn phi hp vi a drenalin lm co mch, tng thi
gian gy t.
- Dng lm thuc gy t dn truyn, dung dch 1% -2% khng qu 3mg/kg cn nng.
- c tnh: d ng, co git ri c ch thn kinh trung ng.
- Hin c nhiu thuc tt hn nn ngy cng t dng.
2.3. Lidocain (xylocain): Tng hp (1948). Hin dng rt rng ri.
- L thuc t mang ng ni amid, tan trong nc.
- L thuc gy t b mt v gy t dn truyn tt. Tc dng mnh hn procain 3 ln, nhng c
hn hai ln.
- Tc dng nhanh v ko di do b chuyn ha c hm. Hai cht chuyn ha trung gian l
monoethylglycin xylidid v glycin xylidid vn cn tc dng gy t. V khng gy co mch nn
nu dng cng vi adrenalin, thi gian tc dng s lu m c tnh li gim.
- c tnh:
+ Trn thn kinh trung ng: lo u, vt v, bun nn, nhc u, run, co git v trm cm, c
ch thn kinh trung ng.
+ Trn h hp: th nhanh, ri kh th, ngng h hp.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vi n h bc s a khoa)
+ Trn tim mch: tim p nhanh, tng huyt p, tip theo l cc du hiu c ch: tim p
chm, h huyt p, do tc dng c ch trung ng.
2.4. Bupivacain (Marcain)
L nhm thuc t c ng ni amid nh lidocain. Dng t 1963.
- c im gy t: thi gian khi t chm, tc dng gy t lu, cng mnh gp 16 ln
procain, nng cao phong ta cn ng kinh vn ng.
- Dng gy t tng vng, gy t thn thn kinh, m ri thn kinh v gy t tu sng. Dung
dch gy t ty sng c t trng 1,020 37 0 (ng 4ml = 20mg bupivacain clohydrat): tim tu
sng 3ml t th ngi, tc dng t v mm c (c bng, c chi di ko di 2-2,5 gi).
- D tan trong m, gn vo protein huyt tng 95%, hon ton chuyn ha gan do Cyt.P 450 v
thi tr qua thn.
- c tnh: c tnh trn tim mnh hn lidocain: gy lon nhp tht nng v c ch c tim, do
bupivacain gn mnh vo knh Na + ca c tim v c ch c trn trung tm vn mch.
- Gy t tng vng, tu thuc mc ch, tu thuc tui ca ngi bnh, dng dung dch 0,25 -
0,50% (c th km theo adrenalin gy co mch), tim t vi ml ti 20 ml. Tng liu cho 1 ln
gy t khng vt qu 150mg.
2.5. Ethyl clorid (Klne) C 2H5Cl
L dung dch khng mu, si nhit 12 0C. C tc dng gy m nhng c ch mnh h hp,
tun hon nn khng dng. Do bc hi nhit thp, nn c tc dng lm lnh rt nhanh vng
da c phun thuc, gy tc dng t mnh, nhng rt ngn.
- Ch nh: trch p xe, mn nht, chn thng th thao.
- Thuc ng trong l thy tinh, c van kim loi, tin s dng khi phun vo ni cn gy t.
cu hi t lng gi
Bi 8: thuc ng v Ru
1. i cng
Gic ng l nhu cu rt cn thit cho c th. nhng ng vt bc cao, cho qu trnh sng c
th din ra bnh thng phi c s lun phin ca hai trng thi thc v ng.
Do c ch thn kinh trung ng, thuc ng to mt gic ng gn gic ng sinh l. Khi dng liu
thp, thuc gy tc dng an thn, vi liu cao c th gy m. Thuc c th gy ng c v ch t
khi dng liu rt cao.
chng mt ng, lm gim trng thi cng thng thn kinh... trc y thng dng barbiturat
v mt s thuc ng khc nh dn xut piperidindion, carbamat, ru, paraldehyd, dn xut
benzodiazepin. Ngy nay, hay dng thuc an t hn- gy ng loi benzodiazepin v t gy quen
thuc v t tc dng khng mong mun.
2. Barbiturat
Cc barbiturat u l thuc c bng B, hin nay t dng.
2.1. Cu trc
Acid barbituric (2, 4, 6 - trioxohexahydropyrimidin) c to thnh t acid malonic v ure.
NH2 HOOC NH - OC H
1 6
O=C + CH2 O =C2 5C
3 4
NH2 HOOC NH - OC H
Khi thay i cu trc, s nh hng n ion ha v kh nng tan trong lipid ca thuc, do
mc khuch tn ca thuc vo no v i lc ca thuc i vi lipid ca c th cng b thay
i, nn cng tc dng cng thay i.
Tc dng s rt yu khi ch thay th mt H C 5.
Nu thay hai H C 5 bng cc chui R 1 v R2 s tng tc dng gy ng.
Tc dng c ch thn kinh trung ng s mnh hn khi R 1 v R2 l chui nhnh hoc gc carbua
hydro vng hoc cha no.
Khi mt H C 5 c thay bng mt gc phenyl, s c phenobarbital c tc dng chng co
git.
Thay O C 2 bng S, c thiobarbiturat (thiopental) gy m nhanh v ngn.
Khi thay H N 1 hoc N3 bng gc methyl ta c barbiturat c ch thn kinh trung ng mnh v
ngn (hexobarbital).
2.3. Tc dng dc l
2.3.1. Trn thn kinh
Barbiturat c ch thn kinh trung ng. Tu vo liu dng, cch dng, tu trng thi ngi bnh
v tu loi barbiturat m c tc dng an thn, gy ng hoc gy m.
Barbiturat to ra gic ng gn ging gic ng sinh l, lm cho gic ng n nhanh, gim lng
ton th ca gic ng nghch thng (pha ng nhanh, in no c sng nhanh, ng rt say
nhng c hin tng vn ng nhn cu nhanh nn pha ny cn c gi l pha ng c vn ng
nhn cu nhanh), gim t l ca gic ng nghch thng so vi gic ng sinh l.
Vi liu gy m, barbiturat c ch ty sng, lm gim phn x a synap v c th lm gim p
lc dch no tu khi dng liu cao.
Barbiturat (v d phenobarbital) cn chng c co git, chng ng kinh, do lm gim tnh b
kch thch ca v no. Barbiturat i lp vi cn co git do strychnin, picrotoxin, cardiazol, c
t un vn...
C ch tc dng:
Gia hnh no v c no sinh t c h li ca no gia gm phn trc (phn i ln) hot ha v
phn sau (phn i xung) c tnh c ch. Barbiturat tc ng bng cch c ch chc phn ca h
li m vai tr l dn dt, chn lc nhng thng tin t ngoi bin vo v no. Thuc c th ngn
cn xung tc thn kinh qua cc trc h li - v no, ngoi bin- i no- v no, h li- c
nga, v no- i no...
Barbiturat tc dng gin tip thng qua GABA, lm tng thi lng m knh Cl -. Vi liu cao,
barbiturat tc dng trc tip trn knh Cl -, gip m knh, Cl - tin o t vo trong t bo thn
kinh, gy u cc ha. Picrotoxin i lp vi barbiturat knh Cl -, c ch vn chuyn Cl -, gy co
git.
Barbiturat c kh nng tng cng hoc bt chc tc dng c ch synap ca GABA, tuy nhin
tnh chn lc km cc benzodiazepin.
2.3.2. Trn h thng h hp
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h b c s a khoa)
3. Dn xut benzodiazepin
c tng hp t 1956, ngy nay c dng nhiu hn barbiturat v t c, t tng tc vi thuc
khc. Benzodiazepin c tc dng an thn, gii lo, lm d ng, gin c v chng co git. Thng
dng cha mt ng hoc kh i vo gic ng do u t lo lng (xem bi"Thuc bnh thn").
4. Ru
4.1. Ru ethylic (ethanol)
4.1.1. Tc dng
- Thn kinh trung ng: ru c ch thn kinh trun g ng. Tc dng ca ru trn thn kinh
trung ng ph thuc vo nng ru trong mu: nng thp ru c tc dng an thn, lm
gim lo u, nng cao hn ru gy ri lon tm thn, mt iu ha, khng t ch c hnh
ng v c th b hn m, c ch h hp, nguy him n tnh mng khi nng ru trong mu
qu cao.
C ch tc dng: Trc y ngi ta cho rng tc dng c ch thn kinh trung ng l do ru
lm tan r lp lipid ca mng, nn nh hng n hot ng ca cc knh ion v cc prote in tc
ng trn cc knh.
Nhng nghin cu gn y cho thy ru lm tng kh nng gn ca GABA trn receptor
GABAA. Ru cn tc ng trn receptor NMDA glutamat (N - methyl- D- aspartat), c ch kh
nng m knh Ca ++ ca glutamat.
- Ti ch: khi bi ngoi da ru c tc dng st khun, tt nht l ru 70 0. Ru 90 0 lm ng
protein da, lm hp cc l tit m hi, do ru khng thm su vo trong da c.
- Tim mch: ru nh t nh hng n tim mch. Dng ru mnh trong thi gian di c th gy
gin c tim, ph i tm tht v x ha.
- Tiu ha: ru nh (di 10 0) lm tng tit dch v, dch v c nhiu acid v t pepsin, tng nhu
ng rut, tng kh nng hp thu thc n nim mc rut. V vy, dng ru nh c iu s
lm tng th trng.
Ngc li, ru 20 0 c ch s bi tit dch v. Ru mnh (40 0) gy vim nim mc d dy (do
nh hng ti lp cht nhy d dy), nn, co tht vng h v, lm gim s hp thu ca mt s
thuc qua rut.
- C trn: do c ch trung tm vn mch nn ru gy g in mch. Tc dng gin mch ca ru
cn do kh nng lm gin c trn ca acetaldehyd (cht chuyn ha ca ru). Do , ngi ng
c ru d b h thn nhit v khi gp lnh d b cht cng.
Ru cn lm gin c t cung.
4.1.2. Dc ng hc
Ru hp thu nhanh qua ng tiu ha. Sau khi ung 30 pht, ru t nng ti a trong
mu. Thc n lm gim hp thu ru.
Sau khi hp thu, ru c phn phi nhanh vo cc t chc v dch ca c th (qua c rau
thai). Nng ru trong t chc tng ng v i nng trong mu.
Trn 90% ru c oxy ha gan, phn cn li c thi tr nguyn vn qua phi v thn. C 2
con ng chuyn ha ru thnh acetaldehyd.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h b c s a khoa)
- Chuyn ha qua alcool dehydrogenase (ADH): (l con ng chnh). ADH l mt enzym cha
km, c nhiu gan. Ngi ta cn tm thy ADH no v d dy. ADH chuyn ru thnh
acetaldehyd vi s tham gia ca NAD + (nicotinamid adenin dinucleotid).
- Chuyn ha qua h microsomal ethanol oxidizing system (MEOS) khi nng ru trong mu
trn 100 mg/ dL (22 mmol/ L), ru c chuyn ha qua h MEOS. nhng ngi nghin
ru, hot tnh ca cc enzym tng ln, lm tng chuyn ha ca chnh ru v mt s thuc
c chuyn ha qua h ny nh phenobarbital, meprobamat, carbamazepin,
diphenylhydantoin...
4.1.3. ng dng ca ru
- Ngoi da: dng st khun
- Gim au: c th tim ru vo dy thn kinh b vim gim au.
4.1.4. Ng c mn
nhng ngi dng ru lu di, mt s c quan nh gan, thn kinh, d dy, tim mch... s b
tn thng.
- Gan d b vim, nhim m gan, x gan. Ph n d nhy cm vi c tnh ca ru hn nam
gii.
- Ru lm tng s bi tit dch v, dch ty, nh hng ti lp cht nhy nim mc dn ti
vim d dy.
Ngi nghin ru hay b tiu chy (ru gy thng tn ru t non), chn n, gy yu v thiu
mu.
- Vim dy thn kinh, ri lon tm thn, co git, gim kh nng lm vic tr c, m sng... thng
gp ngi nghin ru nng.
- Ung ru mnh v ko di, c tim d b tn thng v x ha. 5% ngi nghin ru b tng
huyt p.
- Ru c nh hng ti h thng min dch (thay i s ha ng ng bch cu, s lng t bo
limpho T, hot tnh ca NK (natural killer cell) do ngi nghin ru d mc cc bnh nhim
khun nh vim phi, lao...
Kh nng b ung th mi ng, thc qun, thanh qun v gan ngi nghin ru thng cao hn
ngi bnh thng.
4.1.5. iu tr ng c
4.1.5.1. Ng c cp
- Ra d dy nu bnh nhn mi b ng c
- m bo thng kh trnh suy h hp
- Gii quyt tnh trng h ng mu, tn g ceton mu bng truyn glucose.
- Bnh nhn nn nhiu, c th dng thm kali (nu chc phn thn bnh thng)
- Vitamin B 1 v mt s vitamin khc nh acid folic, vitamin B 6 c th lm gim bt cc thng
tn thn kinh do ru gy ra.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h b c s a khoa)
4.1.5.2. Ng c mn tnh
Dng disulfiram cha nghin ru
Disulfiram (tetraethylthiuram) c ch aldehyd dehydrogenase, lm tng nng acetaldehyd
(gp 5 n 10 ln) nn gy c.
Sau khi ung, khong 80% disulfiram c hp thu nhanh qua ng tiu ha nhng nng
thuc trong mu thp v disulfiram b chuyn ha thnh diethyldithiocarbamate (cht chuyn ha
cn tc dng).
Liu thng dng: 250 mg/ ngy (ti a 500 mg/ ngy) trong 1 - 2 tun, sau chuyn sang liu
duy tr 125 mg/ ngy (tu thuc vo mc nhy cm ca b nh nhn).
Sau khi dng disulfiram 1 gi, ngi nghin ung ru s b bng mt, nhc u d di, bun
nn, nn, v m hi, tt huyt p v bi ri. Cc du hiu ny c th ko di t 30 pht n vi
gi, sau bnh nhn ng thip i.
Mt s thuc nh metronidazol, cephalosporin, sulfamid chng i tho ng, khi phi hp vi
ru ethylic cng gy nhng phn ng nh disulfiram.
Cc nghin cu gn y cho thy c th phi hp Naltrexon (cht i khng trn receptor opioid)
vi disulfiram cha nghi n ru. S phi hp ny s lm gim c c tnh ca thuc i vi
gan. Naltrexon c dng 50 mg/ ln/ ngy.
4.1.6. Tng tc thuc
- Cc thuc an thn, thuc ng, chng co git, thuc c ch tm thn, thuc gim au loi opioid
lm tng tc dng ca r u trn thn kinh trung ng.
- Ru lm tng tc dng ph trn ng tiu ha nh vim, lot, chy mu ca cc thuc chng
vim phi steroid (aspirin...), ung ru cng vi paracetamol lm tng nguy c vim gan.
- Khi ung ko di, ru gy cm ng mt s enzym chuyn ha thuc microsom gan, lm tng
chuyn ha v gim hiu qu iu tr ca mt s thuc: sulfamid h ng huyt, thuc chng
ng mu loi cumarin, meprobamat, diphenylhydantoin, carbamazepin...
- Do tc dng gin mch ngoi vi ca ru, nu ung ng thi vi cc thuc chng tng huyt
p, c th c nguy c gy tt huyt p t ngt qu mc cn thit.
- Cc thuc h ng huyt nhm biguanid c th gy tng acid lactic mu nu ung nhiu ru
trong thi gian iu tr.
4.2. Methanol (ru methylic)
Loi ru ny dng trong cng nghip, khng dng trong y t v c. Trong c th, di s xc
tc ca alcool dehydrogenase, methanol c oxy ha thnh formaldehyd rt c (gy au u,
bun nn, nn, da lnh, hemoglobin niu v c th dn n m n u khng c iu tr kp thi).
Alcool -
CH3OH H2CO HCOO - CO 2+ H2O
methanol dehydrogenase formaldehyd format
4.3. Ethylen glycol (CH 2OHCH 2OH)
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h b c s a khoa)
c s dng nhiu trong cng nghip, trong my iu kh ca xe t... Khng dng trong y t.
Khi ng c, ethylenglycol c th gy acid chuyn ha v suy thn (do lng ng cc tinh th
oxalat ng thn).
Cu hi t lng gi
1. Phn tch cu trc ha hc v cc c tnh l ha ca cc barbiturat.
2. Phn tch mi lin quan gia cu trc ha hc v tc dng dc l ca barbiturat.
3. Trnh by cc tc dng dc l ca thuc ng barbiturat.
4. Trnh by cc tc dng khng mong mun ca phenobarbital.
5. Trnh by triu chng ng c cp v cch x tr ng c phenobarbital.
6. Trnh by cc tc dng dc l ca ru ethylic.
7. Trnh by triu chng ng c v cch x tr ng c ru ethylic.
8. Trnh by cc tng tc ca ru ethylic vi cc thuc khc.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
1. i cng
au l mt c ch bo v c th. au l do cc ngn dy thn kinh cm gic b kch thch qu
bi tc nhn vt l hay ha hc (nhit, c, in, cc acid hay base...). Di nh hng ca cc
kch thch au, c th gii phng ra mt hoc nhiu cht gy au nh histamin, cht P, cc cht
chuyn ha acid, cc kinin huyt tng (brady kinin, kallidin...).
Thuc gim au c chia lm 3 loi:
- Thuc gim au loi morphin.
- Thuc gim au khng phi loi morphin: paracetamol v thuc chng vim khng steroid.
- Thuc gim au h tr: l nhng thuc c tc dng lm tng hiu qu gim au hoc gim nh
tc dng khng mong mun ca cc thuc trn.
2. thuc gim au loi morphin
Thuc gim au loi morphin c chung mt c tnh l gy nghin, v vy u thuc "bng A,
gy nghin", khng k n qu 7 ngy.
Nhm thuc ny bao gm:
- Opiat: l cc dn xut ca thuc phin (opium), c tnh cht ging nh morphin.
- Opioid: l cc cht tng hp, bn tng hp, c tc dng ging morphin hoc gn c vo cc
receptor ca morphin.
Nha kh ca qu cy thuc phin c cha khong 25 alcaloid, trong morphin chim 10%,
codein gn 0,5%, papaverin 0,8%...
Da vo cu trc ha hc, cc alcaloid ca thuc phin c chia lm 2 loi:
- Nhn piperidin- phenanthren: morphin, codein..., tc dng u tin trn thn kinh trung ng.
- Nhn benzyl- isoquinolein: papaverin
Papaverin khng gy ng, tc dng ch yu l lm gin c trn (mch vnh, tiu ng mch ca
tim, phi, no, si c trn ca ph qun, rut, ng mt v niu qun).
2.1. Morphin
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Trong lm sng dng mui morphin clohydrat d tan trong nc, cha 75% mo rphin.
2.1.1. Tc dng
Morphin c tc dng chn lc vi t bo thn kinh trung ng, c bit l v no. Mt s trung
tm b c ch (trung tm au, trung tm h hp, trung tm ho), trong khi c trung tm li b kch
thch gy co ng t, nn, chm nhp tim . Tc dng ca thuc thay i theo loi, gy hng phn
mo, chut nht, loi nhai li, c... nhng c ch r ngi, ch, th, chut lang.
2.1.1.1. Receptor ca morphin (v cc opioid)
Receptor c hiu ca morphin c tm thy t cui 1973, c 3 loi chnh v mi loi li c cc
phn loi nh. Gn y, mt receptor mi c pht hin, c tn l N/ OFQ receptor. Cc
receptor ny c rt nhiu sng sau tu sng ca ng vt c xng sng, nhiu vng trong
thn kinh trung ng: i th, cht xm quanh cu no, no gia. Cc receptor ca morphin cn
tm thy trong vng chi phi hnh vi (hnh nhn, hi hi m, nhn lc, v no), vng iu ha
h thn kinh thc vt (hnh no) v chc phn ni tit (li gia). ngoi bin, cc receptor c
tu thng thn, tuyn ngoi tit d dy, m ri thn kinh tng. V mt iu tr, mi receptor
c coi nh c chc phn ring.
Tc dng ca cc receptor
* Gy ng
Morphin lm gim hot ng tinh thn v gy ng. Vi liu cao c th gy m v lm mt tri
gic.
* Gy sng khoi
Cng vi tc dng gim au, morphin lm mt mi lo lng, bn chn, cng thng do au gy ra
nn ngi bnh cm thy thanh thn, th gin v d dn t i sng khoi.
Morphin lm thay i t th, lm tng tr tng tng, ngi bnh lun trng thi lc quan v
mt cm gic i.
* Trn h hp
Morphin tc dng trn receptor 2 v nh hng trc tip n trung tm h hp. Morphin c ch
trung tm h hp hnh tu, lm trung tm ny gim nhy cm vi CO 2 nn c tn s v bin
h hp u gim. Khi nhim c, nu ch cho th O 2 nng cao, c th gy ngng th.
tr mi v tr cn b, trung tm h hp rt nhy cm vi morphin v cc dn xut ca
morphin. Morphin qua c hng ro rau thai, hng ro mu - no. V vy, cm dng morphin v
cc opioid cho ngi c thai hoc tr em.
Morphin cn c ch trung tm ho nhng tc dng ny khng mnh bng codein, pholcodin,
dextromethorphan...
* Tc dng trn vng di i
Morphin lm mt thng bng c ch iu nhit lm thn nhit gim nh. Tuy nhin, khi dng liu
cao ko di, thuc c th gy tng nhit c th.
* Tc dng ni tit
Morphin tc ng ngay ti vng di i, c ch gii phng GnRH (Go nadotrop in- releasing
hormone) v CRF (corticotropin - releasing factor) do lm gim LH, FSH, ACTH, TSH v beta
endorphin.
Cc opioid kch thch receptor muy, lm tng tit ADH (hormon khng niu), trong khi cht ch
vn ca receptor kappa li lm gim tit ADH, gy li niu.
* Co ng t
Do kch thch cc receptor muy v kappa trn trung tm thn kinh III, morphin v opioid c tc
dng gy co ng t. Khi ng c morphin, ng t co rt mnh, ch cn nh nh u anh
ghim.
* Tc dng gy bun nn v nn
Morphin kch thch trc tip trung tm nn sn no tht IV, gy cm gic bun nn v nn. Khi
dng liu cao thuc c th c ch trung tm ny.
2.1.1.3. Tc dng ngoi bin
* Trn tim mch: liu iu tr morphin t tc dng trn tim mch. Liu cao lm h huyt p do
c ch trung tm vn mch.
* Trn c trn:
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- C trn ca rut: trn thnh rut v m ri thn kinh c nhiu receptor vi morphin ni sinh.
Morphin lm gim nhu ng rut, lm gim tit mt, dch ty, dch rut v lm tng hp thu
nc, in gii qua thnh rut, do gy to bn. Lm co c vng (mn v, hu mn....) co tht
c oddi ch ni rut t- ng mt ch
- Trn cc c trn khc: morphin lm tng trng lc, tng co bp nn c th gy b i (do co
tht c vng bng quang), lm xut hin cn hen trn ngi c tin s b hen (do co kh qun).
* Trn da: vi liu iu tr morphin gy gin mch da v nga, mt, c, na thn trn ngi bnh
b .
* Trn chuyn ha: lm gim oxy ha, gim d tr base, gy tch lu acid trong mu. V vy,
ngi nghin mt b ph, mng tay v mi thm tm.
2.1.2. Lin quan gia cu trc v tc dng
Hai nhm nh hng nhiu n tc dng ca morphin l:
- Nhm phenol v tr 3: tc dng gim au gy nghin s gim i khi alkyl ha nhm ny, v d
codein (methyl morphin). N gc li, tc dng ca morphin s c tng cng nu nhm phenol
v tr 3 b ha ester, nh acetyl morphin (acetyl ha).
Cng thc:
Trong huyt tng, khong 1/3 morphin gn vi protein. Morphin khng lu trong cc m. Mc
d v tr tc dng ch yu ca morphin l h thn kinh tr ung ng, nhng ch c mt lng nh
qua c hng ro mu- no v morphin t tan trong m hn cc opioid khc, nh codein, heroin
v methadon.
2.1.3.3. Chuyn ha
Con ng chnh chuyn ha morphin l lin hp vi acid glucuronic v tr gn OH (3 v 6),
cho morphin - 3- glucuronid khng c tc dng dc l v morphin - 6- glucuronid (cht chuyn
ha chnh ca morphin) c tc dng gim au mnh hn morphin. Khi dng lu, morphin - 6-
glucuronid cng c tch lu.
Thi gian bn thi ca morphin khong 2 - 3 gi; morphin - 6- glucuronic c thi gian bn thi
di hn.
2.1.3.4. Thi tr
Morphin thi tr di dng nguyn cht rt t. Trn 90% liu dng c thi tr qua thn trong
24 gi u di dng morphin - 3- glucuronid. Morphin c chu k gan - rut, v th nhiu ngy
sau vn cn thy cht chuyn ha trong phn v nc tiu.
2.1.4. Tc dng khng mong mun
Khi dng morphin c th gp mt s tc dng khng mong mun:
* Thng gp: bun nn v nn (khong 20%), to bn, c ch thn kinh, co ng t, b i...
* t gp: c ch h hp, nga, tot m hi, l ln, c mng, o gic, co tht ti mt, co tht ph
qun...
Morphin tim ngoi mng cng t gy bun nn, nn, co tht ng mt hoc ng niu hn khi
dng qua cc ng khc.
2.1.5. p dng iu tr
2.1.5.1. Ch nh
- Gim au: dng trong nhng cn au d di cp tnh hoc au khng p ng vi cc thuc
gim au khc (au sau chn thng, au sau phu thut, au thi k cui ca bnh, au do
ung th...). gim au nhng bnh khng cha khi c (nh ung th thi k cui), c th
dng morphin qu 7 ngy.
- Phi hp khi gy m v tin m
2.1.5.2. Chng ch nh
- Tr em di 30 thng tui
- Triu chng au bng cp khng r nguyn nhn
- Suy h hp
- Suy gan nng
- Chn thng no hoc tng p lc ni s
- Hen ph qun (morphin gy c o tht c trn ph qun)
- Ng c ru cp
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
T khi tm ra morphin ni sinh, ngi ta ct ngha c hin tng quen thuc: cht ch vn
ni sinh ca receptor morphinic l enkephalin b ging ha qu nhanh, nn khng gy quen
thuc. Enkephalin (v c morphin) kch thch receptor, c ch gii phng mt s cht trung gian
ho hc, c ch adenylcyclase, lm gim sn xut AMP vng. Khi dng thuc lp i lp li, c
th phn ng bng tng tng hp AMP vng, v vy liu morphin sau i hi phi cao hn liu
trc receptor p ng mnh nh c, l hin tng que n thuc.
* Nghin thuc
Mt s tc gi cho rng khi dng morphin ngoi sinh lu s dn ti 2 hu qu:
- Receptor gim p ng vi morphin
- C th gim sn xut morphin ni sinh
S thiu ht morphin ni sinh lm ngi dng phi l thuc vo morphin ngoi lai, l nghin
thuc.
Ngi nghin morphin thng c ri lon v tm l, ni iu, li bing, t ch v sinh thn
th. Hay b to bn, co ng t, mt ng, chn n nn st cn, thiu mu, run... Kh nng
khng km, v vy h d b cht v cc bn h truyn nhim.
Ngi nghin lun "i morphin", khi thi thuc t ngt, morphin ni sinh khng , cc
receptor morphinic ang trong tnh trng chng li s tc ng thng xuyn ca morphin b ri
vo trng thi "mt thng bng" ; t l GMPv/ AMPv b o ngc, dn n mt s ri lon lm
sng: vt v, au c, au qun bng, v m hi, nn, a lng, chy nc mi, run, sn gai c, d
cm, tng nhp tim, tng huyt p, tng thn nhit, gin ng t, mt nc, st cn. Ngoi ra, cn
gp mt s du hiu v thn kinh nh: thao thc, bn chn, chn n, ngp vt, u su. Cc biu
hin ny nng nht l 36 - 72 gi sau khi dng liu thuc cui cng v mt dn sau 2 - 5 tun.
* Cai nghin morphin
Ngi nghin cn c cch ly, kt hp gia lao ng chn tay vi tm l liu php v dng
thuc. Trong thc t, d cai c cng d b nghin li.
- Dng thuc loi morphin
Phng php c in cai nghin morphin l dng methadon, mt opioid c tc dng ko di.
Methadon c tc dng lm nh cn i ma ty, phong ta tc dng gy khoi cm ca cc cht
dng thuc phin do lm cc triu chng ca hi chng cai xy ra m m hn, nh nhng
hn v khng thi thc tm ma ty cp bch ngi nghin.
Vic iu tr bng methadon c chia lm 2 giai on:
iu tr tn cng: liu thng dng t 10 - 40 mg/ngy (khng qu 120 mg/ngy), ko di 3 - 5
ngy, sau bt u gim liu tng t, mi t gim 5 mg.
iu tr duy tr: ko di t 9 - 12 thng, sau gim dn liu ri ngng hn.
Hin nay, ang dng th levomethadyl aceta t (L - - acetylmethadon) trong cai nghin heroin v
thuc c thi gian tc dng rt di, 3 ngy mi cn ung 1 ln.
- Khng dng thuc loi morphin
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
. iu tr triu chng: chng bn chn, vt v bng benzodiazepin hay thuc an thn kinh. Chng
au bng cc thuc gim au phi steroid (aspirin, paracetamol). Dng loperamid (l opioid t tc
dng trn thn kinh trung ng) chng tiu chy. Chng nn, chng mt ng...
. iu tr bng clonidin: ti vng nhn lc (locus ceruleus) c nhiu nron ca noradrena lin, cc
nron ny bnh thng b cc opioid tc ng trn cc receptor muy c ch. Khi cai thuc, cc
nron noradrenalin c thot c ch, gy nn cc triu chng cng giao cm, v th s rt hiu
qu nu dng clonidin, thuc cng 2 adrenergic trc synap, c tc dng lm gim tit
noradrenalin. Clonidin thng c dng 0,1 mg/ ln, mi ngy 2 ln (ti a 0,4 mg/ngy), trong
3- 4 tun.
Ngoi ra c th dng cc thuc i khng vi morphin nh naloxon, naltrexon.
2.2. Dn xut ca morphin
Mt s dn xut ca morphin nh thebain, dionin, dicodid, eucodal... c tc dng gim au, gy
sng khoi, gy nghin nh morphin. Ngi nghin morphin c th dng nhng dn xut ny
thay th. c bit c heroin gy nghin mnh hn hn nhng dn xut khc nn khng dng l m
thuc. Khng cai heroin c.
2.3. Cc opioid thng dng
2.3.1. Pethidin (meperidin, dolosal, dolargan)
2.3.1.1. Tc dng
- Sau khi ung 15 pht, pethidin c tc dng gim au mc d khng mnh bng morphin
(km 7- 10ln). t gy nn, khng gy to bn. Khng gim ho, pethidin cng gy an thn, lm
du, c ch h hp nh morphin.
- Pethidin lm gim huyt p, nht l t th ng, do lm gim sc cn ngoi vi v lm gim
hot ng ca h giao cm.
Khi dng qua ng tnh mch, pethidin lm tng lu lng tim, lm tim p nhanh, do c th
nguy him cho ngi b bnh tim.
- ng mt, thuc lm co tht c oddi, v vy khi au ng mt phi dng thm atropin.
2.3.1.2. Dc ng hc
Hp thu d qua cc ng dng. Sau khi ung, khong 50% pethidin phi q ua chuyn ha ban
u gan. Thi gian bn thi l 3 gi.
Gn vi protein huyt tng khong 60%
Pethidin t tan trong lipid, nn c i lc vi thn kinh trung ng yu hn morphin.
2.3.1.3. Tc dng khng mong mun
Pethidin t c hn morphin
Thng gp: Bun nn, nn, kh ming.
Him gp cc tc dng khng mong mun trn thn kinh trung ng nh bun ng, suy gim h
hp, ngt.
2.3.1.4. p dng iu tr
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Fentanyl b chuyn ha gan v mt hot tnh. Thi tr qua nc tiu (khong10% di dng
cha chuyn ha).
2.3.3.3.Tc dng khng mong mun
Khong 45% trng hp iu tr vi fentanyl c th xut hin tc dng khng m ong mun.
- Ton thn: chng mt, ng l m, l ln, o gic, ra m hi, bng mt, sng khoi.
- Tiu ha: bun nn, nn, to bn, co tht ti mt, kh ming.
- Tun hon: chm nhp tim, h huyt p thong qua, nh trng ngc, lon nhp .
- H hp: th nhanh, suy h hp, ngt th
- C xng: co cng c bao gm c lng ngc, git rung
- Mt: co ng t
2.3.3.4.p dng iu tr
* Ch nh
- Gim au trong phu thut.
- Phi hp vi droperidol gim au, an thn
- Phi hp trong gy m.
* Chng ch nh
- Cc trng hp au nh (c th dng cc thuc gim au khc nh acetaminophen)
- Nhc c
- Thn trng trong cc trng hp: bnh phi mn tnh, chn thng s no v tng p lc s no,
bnh tim, trm cm, ph n c thai.
Fentanyl c ch nh i v i ph n cho con b, mc d thuc c mt trong sa m nhng
vi liu iu tr fentanyl khng nh hng n tr ang b.
* Liu lng
- Dng cho tin m: 50- 100 g, c th tim bp 30- 60 pht trc khi gy m.
- Gim au trong phu thut: 0,07 - 1,4 g/ kg th trng, c th nhc li trong 1 - 2 gi nu cn.
2.3.3.5.Tng tc thuc
- Cc thuc c ch thn kinh trung ng nh ru, thuc ng, thuc m, phenothiazin... lm tng
tc dng gim au ca fentanyl.
- Fentanyl lm gim hp thu ca mt s thuc nh metoclopamid, mexiletin... khi dng phi hp.
- Huyt p gim mnh khi phi hp fentanyl vi thuc c ch - adrenergic v thuc chn knh
calci.
Sulfentanyl (Sufenta)
- Tc dng v ch nh tng t fentanyl. Mnh hn fentanyl 10 ln, cng gy cng c.
- Gn vi protein huyt tng trn 90%, thi gian bn thi 2 - 3 gi.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Sau khi tim, naloxon phn b nhanh vo cc m v dch c th. Thi gian bn thi l 60 - 90
pht.
2.4.1.3. Tc dng khng mong mun
- Tim mch: tng huyt p (c khi gim huyt p), nhp tim nhanh, lon nhp tht.
- Thn kinh trung ng: mt ng, kch thch, lo u
- Tiu ha: bun nn, nn
- Nhn m, ban ngoi da.
2.4.1.4. p dng iu tr
Naloxon c dng iu tr ng c cp cc opiat v opioid, cai nghin opioid
Phi ht sc thn trng khi dng naloxon cho ngi c bnh tim mch, ph n c thai v cho con
b.
Liu lng; ngi ln: 0,4 - 2 mg, tim tnh mch, 2 -3 pht tim nhc li nu cn. Tng liu 10
mg.
V thi gian tc dng ca naloxon rt ngn (60 - 90 pht) nn cn truyn lin tc naloxon khi
bnh nhn ng c opium nng.
2.4.2. Naltrexon
i khng vi opioid mnh hn naloxon, thng dng ng ung. Nng ti a trong mu t
c sau 1- 2 gi. Thi gian bn thi l 3 gi.
Naltrexon c chuyn ha thnh 6 - naltrexon (c hot tnh sinh hc yu hn nhng thi gian
bn thi di hn, khong 13 gi).
Naltrexon c dng cai nghin opioid (ung 100 mg / ngy), cai nghin ru (phi hp vi
disulfiram).
2.5. Morphin ni sinh
Hai nm sau khi tm ra receptor ca opiat, mt s cng trnh nghin cu cho thy receptor ca
morphin cn c i lc rt mnh vi mt s peptid c hiu sn c trong c th ng vt, nhng
peptid ny gy ra nhng tc dng ging morphin.
Cc morphin ni c chia thnh 3 h:
- Enkephalins (Met- enkephalin v leu- enkephalin)
- Endorphins
- Dynorphins
Mi loi c tin thn khc nhau v phn b nhng v tr khc nhau trn thn kinh tru ng ng.
Cc morphin ni sinh hot ng nh mt cht dn truyn thn kinh, hoc cht iu bin ca dn
truyn hoc l hormon thn kinh. V th, chng tham gia vo cc c ch gim au, cc cm gic
thm mun (n ung, tnh dc), cc qu trnh cm xc, tm t hn, tr nh.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
tu sng, morphin ni sinh c ch gii phng cht P, l mt decapeptid (10 acid amin) c
gii phng ti ngn dy cm gic sng sau tu sng. Cht P c vai tr kim tra ng cm gic
truyn vo v kch thch cc nron vn ng ca sng trc gy phn x t v.
Cc enkephalin l pentapeptid c tc dng gim au rt ngn v b ging ha nhanh trong c th
nh cc enzym: dipeptidyl amino peptidase, aminopeptidase v enkephalinase. Cc endorphin c
4 loi, nhng ch c beta endorphin c t c dng gim au mnh v lu (3 - 4 gi) v tng i
vng bn.
3. Thuc gim au khng phi loi morphin : (xin xem bi thuc h st - gim
au- chng vim).
4. Thuc gim au h tr
Thuc gim au h tr c tc dng hip ng, lm tng tc dng gim au ca cc opioid v
thuc gim au chng vim khng steroid. Cc thuc ny c bit hiu qu i vi au do
nguyn nhn thn kinh.
4.1. Thuc chng trm cm:
Tc dng gim au khng ph thuc vo tc dng chng trm cm. Thng dng trong cc
trng hp au ko di, c lin quan n bnh l thn kinh.
Nhm thuc c tc dng tt nht l thuc chng trm cm loi ba vng (xin xem thm bi thuc
chng trm cm).
4.2. Thuc chng ng kinh
gim au trong bnh thn kinh do i tho ng, au sau zona, au dy t hn kinh, d phng
cn au na u (migraine) c th dng cc thuc: phenytoin, carbamazepin v valproat (xin xem
thm bi thuc cha ng kinh).
5. Nguyn tc s dng thuc gim au
5.1. Chn thuc
Thuc gim au ch iu tr triu chng, thuc c th che lp cc du hiu ca bnh trong khi
bnh vn tin trin nn phi ht sc cn nhc khi s dng thuc gim au. Khi la chn thuc
cn ch n cng v bn cht ca au. T chc Y t Th gii khuyn co nn ung thuc
theo bc thang gim au:
- Bc 1 (au nh): dng thuc gim au khng phi opioid nh paracetamol, thuc chng vim
khng phi steroid.
- Bc 2 (au va): phi hp thuc loi opioid yu (codein, oxycodon) vi paracetamol, thuc
vim khng steroid hoc thuc gim au h tr.
- Bc 3 (au nng): dng thuc gim au loi opioid mnh : morphin, hydromorphon,
methadon... phi hp vi thuc chng vim khng steroid.
5.2. ng dng thuc
Thng thng nn dng ng ung. Tuy nhin, trong cc cn au nng, cp tnh hoc sau phu
thut ln... phi dng ngay cc thuc gim au mnh loi opioid qua ng tim trnh sc v
nh hng xu ca au n tin trin ca bnh .
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Cu hi t lng gi
1. Trnh by cc tc dng ca morphin trn thn kinh trung ng.
2. Trnh by cc tc dng ngoi bin ca morphin .
3. Phn tch mi lin quan gia cu trc ha hc v tc dng dc l ca morphin.
4. Trnh by cc ch nh v chng ch nh khi s dng morphin.
5. Trnh by cc tc dng khng mong mun v thn trng khi dng morphin.
6. Trnh by triu chng v cch x tr ng c cp morphin.
7. Trnh by triu chng ng c mn v cch cai nghin morphin.
8. Trnh by tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca pethidin.
9. Trnh by tc dng v p dng iu tr ca loperamid.
10. Trnh by tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca methadon.
11. Trnh by tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca pentazoxin.
12. Trnh by tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca fentanyl.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Phospholipid mng
(t bo tn thng)
Lipocortin
(+) (-)
Phospholipase A 2
Cc leucotrien
(co kh qun) PGE 2 PGI2 TXA 2
Tuy nhin, c ch trn cha gii thch c y nhng nhn xt lm sng trong qu trnh s
dng CVKS, nh:
- Hiu qu v tnh an ton ca cc thu c CVKS khng ging nhau.
- Hiu qu c ch tng hp PG v TX ca cc thuc rt thay i. Nhiu thuc c ch mnh tng
hp PG hn TX v ngc li. Aspirin c ch mnh v khng hi phc s kt t tiu cu vi liu
thp, nhng phi liu rt cao mi c tc d ng chng vim.
T mi nm gn y, cc nghin cu cho thy c 2 loi COX, c gi l COX - 1 v COX-
2 c chc phn khc nhau v cc thuc chng vim tc dng vi mc khc nhau trn COX - 1
v COX-2 (s )
- COX-1: hay PGG/ H synthetase - 1 c tc dng duy tr cc hot ng sinh l bnh thng ca t
bo l mt "enzym cu to". Enzym c mt hu ht cc m, thn, d dy, ni mc mch, tiu
cu, t cung, tinh hon ... Tham gia trong qu trnh sn xut cc PG c tc dng bo v, do
cn gi l "enzym gi nh" ("house keeping enzyme") :
. Thromboxan A 2 ca tiu cu
. Prostacyclin (PGI2) trong ni mc mch, nim mc d dy
. Prostaglandin E 2 ti d dy bo v nim mc
. Prostaglandin E 2 ti thn, m bo chc phn sinh l.
- COX- 2: hay PGG/ H synthetase 2 c chc phn thc y qu trnh vim. Thy hu ht cc
m vi nng rt thp, cc t bo tham gia vo phn ng vim (bch cu 1 nhn, i thc bo,
bao hot dch khp, t bo sn). Trong cc m vim, nng COX - 2 c th tng cao ti 80 ln
do cc kch thch vim gy cm ng v hot ha mnh COX - 2. V vy COX- 2 cn c gi l
"enzym cm ng"
Nh vy, thuc c thch
Kch ch COX - 1 nhiu s gy nhiu tc dng khng mong mun, thuc c ch
Kch thch
COX- 2 mnh ssinh
c tc
l dng chng vim mnh m t gy tc dng ph.
gy vim
Cc tc chng vim
dng ph
Thuc h st
(-) Vng di i
- rung c
Cht gy st Bch cu TKT - tng h hp
ngoi lai PG (E 1- E2)
(+) st
Cht gy st PG
ni ti synthetase TKTV - co mch
acid - tng chuyn ha
arAChidonic
2.1.2.1. c im tc dng:
- Tc dng h st v gim au trong vng 1 - 4 gi vi liu 500 mg/ln. Khng g y h thn nhit.
- Tc dng chng vim: ch c tc dng khi dng liu cao, trn 3g/ngy. Liu thp ch yu l h
st v gim au.
- Tc dng thi tr acid uric: liu thp (1 -2g/ngy) lm gim thi tr acid uric qua nc tiu do
lm gim bi xut cht ny ng ln xa. Liu cao (2 -5g/ngy) lm i nhiu urat do c ch ti
hp thu acid uric ng ln gn.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
salicylic. Nng ti a trong mu t c sau 7 gi, thi gian bn thi di hn aspirin bnh
thng, do gim c s ln ung thuc trong ngy, rt tin li cho cc trng hp iu tr
ko di.
2.1.3. Methyl salicylat
Dung dch khng mu, mi hc lu, ch dng xoa bp
gim au ti ch. Ngm qua da cho nn khi xoa bp,
thy metyl salicylat trong nc tiu.
2.3.1.1. c im tc dng
- Tc dng gim vim mnh hn phenylbutazon 20 - 80 ln v mnh hn hydrocortioson 2 - 4
ln. i khng r vi PG. Tc dng c trn giai on u v giai on mun (mn tnh) ca vim.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- Tc dng gim au lin quan mt thit vi tc dng chng vim (liu chng vim/liu gim au
= 1).
- C tc dng h st, nhng khng dng cha st n thun v c nhiu c tnh v c
thuc h st khc thay th (paracetamol, aspirin).
- Sinh kh dng gn bng 100%. Gn protein huyt tng 99%, thm c vo dch khp (bng
khong 20% nng huyt tng).
2.3.1.2. c tnh: Xy ra cho khong 20 -50% ngi dng thuc.
- C th gy chng mt, nhc u (v cng thc ca indomatacin tng t nh serotonin), ri
lon tiu ha, lot d dy. V th khng c dng cho ngi c tin s d dy.
2.3.1.3. Ch nh:
- Vim xng khp, h khp, thp khp ct sng, vim nhi u khp mn tnh tin trin, au lng,
vim dy thn kinh...
- Ch phm v liu lng:
Indometacin (Indocid; Indocin): vin nn hoc vin nang 25mg. Thuc n 50 - 100mg. Mi
ngy ung 50 - 150 mg chia lm nhiu ln.
2.3.2. Sulindac
Sulindac l tin cht (prodrug): bn thn n khng c hot tnh, vo c th c chuyn ha
thnh dn cht sulfat c hot tnh sinh hc mnh, c ch cyclooxygenase 500 ln mnh hn
sulindac. V cu trc ha hc, sulindac l indometacin c thay methoxy bng fluor v thay
Cl bng gc methylsulfinyl (CH 3SO).
- Trong thc nghim, tc dng dc l ca sulindac bng 1/2 indometacin; trong thc t lm
sng, tc dng chng vim v gim au ca sulindac tng t aspirin.
- T l v mc c tnh km indometacin.
- Ch phm: Arthrocin, Artribid, Clinoril vin 150 v 200 mg; mi ngy ung 1 -2 vin, liu ti a
400mg/ngy, l liu tng ng vi 4g aspirin hoc 125 mg indometacin.
2.3.3. Etodolac
L thuc c tc dng c ch u tin COX - 2, hp thu nhanh qua tiu ha, 99% gn vo prot ein
huyt tng, c chu k gan - rut. Thi gian bn thi l 7 gi.
Liu ung 200- 400 mg
2.4. Dn xut enolic acid: oxicam (piroxicam, meloxicam v tenoxicam)
L nhm thuc gim vim mi, c nhiu u im:
- Tc dng chng vim mnh v ngoi tc dng c c h COX cn c ch proteoglycanase v
collagenase ca m sn, liu iu tr ch bng 1/6 so vi cc thuc th h trc. Tc dng gim
au xut hin nhanh, na gi sau khi ung.
- Thi gian bn thi di (2 -3 ngy) cho php dng liu duy nht trong 24 gi. G n vo protein
huyt tng ti 99%. V t/2 qu di, d c nguy c tch lu thuc.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- t tan trong m so vi cc CVKS khc, cho nn d thm vo t chc bao khp b vim, t thm
vo cc m khc v vo thn kinh, gim c nhiu tai bin.
- Cc tai bin thng nh v t l thp hn so vi cc CVKS khc, ngay c khi dng thuc ko
di ti 6 thng.
- Thng ch nh trong cc vim mn v tc dng di.
- Ch phm v liu lng:
+ Piroxicam (Feldene) 10 -40 mg/ngy. Vin nang 10 mg,20 mg;ng tim 20 mg/ ml
T 2002 do thy tai bin trn tiu ha cao nn nhiu nc b.
+ Tenoxicam (Tilcotil) 20mg/ngy.Vin nn 20 mg, ng tim 20 mg/ ml.
+ Meloxicam (Mobic). Vin nn 7,5 mg v 15 mg. Liu bnh thng 7,5 mg/ ngy, ti a 15
mg/ ngy; t/2= 20 gi. Lc u, da vo k tqu th in vitro, meloxicam c coi nh thuc c
ch chn lc COX- 2 (1999), nhng trn lm sng, in vivo, tc dng c ch COX - 2 ch mnh
hn COX- 1 c 10 ln nn khng cn c xp vo nhm thuc ny na.
2.5. Dn xut acid propionic
- Liu thp c tc dng gim au; liu cao hn, chng vim.
- So vi aspirin, indometacin v pyrazolon c t tc dng ph hn, nht l trn tiu ha, v vy
c dng nhiu trong cc vim khp mn .
- Ch phm v liu lng:
Ibuprofen:
- Tc dng chng vim v gim au tn g t aspirin, nhng tc dng ph trn tiu ha th thp
hn nhiu, d c dung np hn.
- c hp thu nhanh qua ng tiu ha, nng ti a t c trong huyt tng sau 1 - 2 gi.
Thuc b chuyn ha nhanh v thi tr qua thn, thi gian bn thi l 1,8- 2 gi.
- Ch nh chnh trong vim khp dng thp, vim cng khp, iu tr cc chng au nh v va
(nhc u, au rng, au do kinh nguyt).
- Tc dng khng mong mun: ngoi cc tc dng khng mong mun chung ca nhm thuc
CVKS, cn thy nhn m, gim th lc, thay i nhn cm mu sc. Cn ngng dng thuc v
khm chuyn khoa mt.
- Liu lng v cch dng:
. Vin nn 100, 150, 200, 300 v 400 mg
. Vin nang 200 mg
. n trc trng 500 mg
Vim khp: thng dng 1,2 - 1,8g/ ngy, chia lm 4 ln. C th tng liu nhng khng vt qu
3,2g/ ngy. Sau 1- 2 tun cn gim xung liu thp nht c tc dng (0,6 - 1,2g/ ngy).
Gim au: ung 400 mg/ ln, cch 4 - 6 gi/ ln.
Naproxen
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Hp thu nhanh qua tiu ha, sinh kh dng l 80 - 90%, t/2 = 2 gi, hu nh khng gn vo
protein huyt tng. Chuyn ha phn ln gan v mt phn nh thn, cho cc dn xut
glucuro v sulfo-hp, thi tr qua thn.
2.9.3. c tnh
Vi liu iu tr thng th ng, hu nh khng c tc dng ph, khng gy tn thng ng tiu
ha, khng gy mt thng bng base -acid, khng gy ri lon ng mu.
Tuy nhin, khi dng liu cao (> 10g), sau thi gian tim tng 24 gi, xut hin hoi t t bo gan
c th tin trin ti cht sau 5 - 6 ngy. Nguyn nhn l paracetamol b oxy ha gan cho N -
acetyl parabenzoquinon-imin. Bnh thng, cht chuyn ha ny b kh c ngay bng lin hp
vi glutathion ca gan. Nhng khi dng liu cao, N -acetyl parabenzoquinon-imin qu tha s gn
vo protein ca t bo gan v gy ra hoi t t bo. Biu hin bng au h sn phi, gan to, vng
da, hn m gan (do tng amoniac), acid mu. V sinh ha, AST, ALT, LDH u tng. Bnh nhn
thng cht sau 6-7 ngy. Nu iu tr sm bng N -acetyl-cystein (NAC, Mucomyst, Mucosol),
l cht tin thn ca glutathion, bnh nhn c th qua khi. Sau 36 gi, gan b tn thng, kt
qu s km. Sau ng c di 10 gi, dng NAC c hiu qu hn: ung dung dch 5% -
140mg/kg, sau , cch tng 4 gi, ung 70 mg/kg 17 liu. NAC cng c tc dng ph: ban ,
my ay, nn, tiu chy, nhng khng cn ngng thuc.
2.9.4. Ch phm v liu lng
- Paracetamol (Efferalgan; Dafalgan): vin 0,5g; gi bt 0,08g; vin n 80, 150, 300 mg.
. Ngi ln: 0,5-1,0g 1-3 ln/ngy. Khng c dng qu 4 g/ngy.
. Tr em 13-15 tui: 0,5g 1-3 ln/ngy.
. Tr em 7-13 tui: 0,25g 1-3 ln/ngy.
- Propacetamol clohydrat (Pro - Dafalgan) (th h 1)
V paracetamol kh tan trong nc nn tng hp tin cht ca paracetamol tan c trong
nc, vo c th di tc dng ca esterase huyt tng s gii phng paracetamol:
esterase
Propacetamol Diethylglycin + PARACETAMOL
(2g) huyt tng (1g)
Trnh by: l thuc bt + dung mi. Pha ngay trc khi dng, khn g qu 30 pht. Tim bp
su hay tim tnh mch chm trong vng 2 pht. C th truyn tnh mch trong vng 15 pht (pha
trong 100 mL NaCl 0,9% hoc glucose 5%). Liu dng 1 -2g/ ln, cch 4- 6 gi. Khng
dng qu 8g/ ngy. Khng dng cho tr em d i 15 tui v ngi suy thn.
- Perfalgan (th h 2)
L paracetamol c lm tan hon ton trong nc (1g/ 100 mL). Perfalgan 1g c tng ng
sinh hc vi propacetamol 2g v c tc dng gim au tng ng vi diclofenac 75 mg tim
bp, hoc morphin 10 mg tim bp.
- Rt nhiu ch phm khc c cha paracetamol kt hp vi cafein, ephedrin, codein,
phenylpropanolamin (PPA)...
3. nhng vn chung
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
3.1. Dc ng hc chung
- Mi CVKS ang dng u l cc acid yu, c pKa t 2 n 5.
- Hp thu d qua tiu ha d o t b ion ha d dy.
- Gn rt mnh vo protein huyt tng, ch yu l albumin, c thuc ti 99,7% (nhm oxicam,
diclofenac), do d y cc thuc khc ra dng t do, lm tng c tnh ca thuc (sulfamid
h ng huyt, thuc khng vitamin K... ).
Cc thuc CVKS d dng thm nhp vo cc m vim. Nng thuc trong bao hot dch bng
khong 30- 80% nng huyt tng. Khi dng lu, s vt qu nng huyt tng. Do tc
dng vim khp c duy tr.
- B ging ha gan (tr acid salicylic), thi qua thn di dng cn hot tnh khi dng vi liu
chng vim v liu c.
- Cc thuc khc nhau v thi tr, t 1/2 huyt tng thay i t 1 - 2 gi (aspirin, nhm
propionic) n vi ngy (pyrazol, oxicam).
- Nhm salicylic dng cho au nh (rng) hoc cc vim cp. Cc CVKS c t 1/2 di c dng
cho vim mn vi liu 1 ln/ ngy.
Da theo thi gian bn thi ca thuc, c th chia cc CVKS lm 3 nhm (bng 3.3):
- Cc thuc c thi gian bn thi ngn, di 10 gi, cn ung 3 ln/ ngy, bnh nhn kh tun
th. Tuy nhin, c li l khi ngng thuc, tc dng s ht nhanh, nht l khi xy ra tc dng
khng mong mun. An ton hn cho ngi cao tui v bnh nhn suy thn.
- Cc thuc c thi gian bn thi di, trn 30 gi, ch cn dng 1 ln/ ngy, ngi b nh khng
qun. Tuy nhin, d gy tch lu thuc, nht l vi ngi c tui v suy thn, d gy tai bin
nng, khi ngng thuc tc dng c hi cn ko di. Phi 7 ln t/2 th thuc mi thi tr ht, nh
vy, vi piroxicam c t/2 = 40 gi, phi ch 12 ngy .
- Cc thuc c thi gian bn thi trung gian: tng i d dng v t tc dng ph hn.
Bng 10.1: Phn loi thuc theo thi gian bn thi (t/2)
Meloxicam 20 1
Tenidap 20- 30 1
Piroxicam 40- 45 1
t/2 di Tenoxicam 60- 75 1
Phenylbutazon 68 1
+ Khng dng CVKS cng vi thuc chng ng mu loi khng vitamin K (dicumarol,
warfarin), sulfamid h ng huyt, diphenylhydantoin, v CVKS s y cc thuc ny ra khi
ni d tr (protein huyt tng), lm tng c. Nu vn cn phi hp th gim liu cc thuc .
+ Cc CVKS c th lm gim tc dng mt s thuc do lm tng ging ha hoc i khng ti
ni tc dng, nh meprobamat, androgen, li niu furosemid.
Cu hi t lng gi
1. Trnh by c ch tc dng chung ca thuc CVKS - Phn bit thuc c ch COX - 1 v c
ch COX- 2.
2. Trnh by c ch tc dng chng vim ca thuc CVKS.
3. Trnh by c ch tc dng gim au ca thuc CVKS.
4. Trnh by c ch tc dng h st ca thuc CVKS.
5. Trnh by c ch chng ngng kt tiu cu ca aspirin.
6. Phn tch so snh c im tc dng v p dng iu tr ca aspirin, dn xut indol
(indometacin), dn xut phenylacetic (diclofenac, voltaren).
7. Trnh by c im tc dng v p dng iu tr ca cc thuc CVKS loi c ch chn
lc COX- 2.
8. Trnh by tc dng, c ch tc dng, c tnh, v p dng iu tr ca paracetamol.
Trnh by cc tc dng khng mong mun v nguyn tc chung khi s dng thuc CVKS.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
Gt l mt bnh do tng acid uric -mu, trong dch bao khp c nhiu tinh th urat l sn phm
chuyn ha cui cng ca purin. Bnh c th nguyn pht do ri lon chuyn ha acid uric di
truyn, hoc th pht do bnh thn, do dng cc thuc phong ta thi tr urat hoc do sn xut
qu nhiu urat (metabolic overproduction).
Acid uric-mu bnh thng l 2-5mg/100ml, trong bnh gt c th tng ti 8,8mg/100ml.
iu tr gt nhm gii quyt cn cp tnh v ngn nga s ti nhim, da trn sinh bnh hc ca
bnh ny. Cc tinh th urat lc u b thc bo bi cc t bo mng hot dch (syno vioucytes).
Trong qu trnh thc bo, cc t bo ny gii phng ra cc prostaglandin, cc enzym tiu th v
interlenkin-1. Cc cht trung gian ha hc ny li gi cc bch cu ht ti khp v lm nng
thm qu trnh vim: s lng bch cu ht, i th c bo tng, lng cht ha hc trung gian gy
vim tng.
Cc thuc iu tr cn gt cp tnh s c ch cc giai on hot ha bch cu. c hiu nht l
colchicin. Ngoi ra cn dng thuc CVKS phenylbutazon, indometacin, loi c ch COX -2, hoc
corticoid.
iu tr gt mn tnh, dng thuc lm gim acid uric trong c th bng cc thuc lm i ra acid
uric nh probenecid, sunfinpyrazol v allopurinol.
1. Colchicin
Colchicin l alcaloid ca cy colchicum antumnal. Bt v nh hnh, vng nht, khng mi. c
dng t th k 18.
Tc dng iu tr c hiu cn gt cp tnh, lm gim au v gim vim trong vng 12 - 24 gi
u dng thuc, v th cn c dng lm test chn on. Colchicin khng c tc dng gim au
v chng vim khp khc.
1.1. C ch tc dng
Trong bnh gt, colchicin khng nh hng n bi xut acid uric thn v khng lm gim acid
uric mu. Colchicin gn vo protein ca tiu qun (protein tubulin) trong t bo bnh cu v cc
t bo di chuyn khc, v th, ngn cn s trng hp ca nhng pro tein ny trong vi tiu qun
(microtubulin), dn n c ch s di chuyn ca bch cu v gim hot tnh thc bo ca bch
cu ht, lm gim gii phng acid lactic v cc enzym gy vim trong qu trnh thc bo. Trong
qu trnh tiu ha cc tinh th urat, bch cu ht sn xut glycoprotein, cht ny c th l
nguyn nhn gy ra cn gt cp tnh. Colchicin ngn cn sn xut glycoprotein ca bch cu ht
nn chng c cn gt.
Colchicin cn ngn cn s phn bo ca cc t bo ng -thc vt giai on trung k v do lm
gim s hnh thnh cc thoi phn bo.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
1.2. c tnh
Phn ln lin quan n tc dng c ch s trng hp ca tubulin v c ch phn bo: bun nn,
nn, tiu chy, au bng (tn thng t bo biu m nim mc tiu ha), c ch tu xng, rng
tc, vim thn kinh, c vi thn...
1.3. Dc ng hc
Hp thu nhanh qua ng ung, t nng ti a trong huyt tng sau 0,5 -2 gi. Chuyn ha
gan, phn ln thi tr qua phn (c chu k rut - gan), ch 10 - 20% thi qua thn.
1.4. Ch nh
- iu tr cn gt cp tnh: tim tnh mch 2 mg ha trong 10 - 20 ml dung dch NaCl 0,9%.
Tng liu khng vt qu 4mg. Khng tim nhc li trong vng 7 ngy. Nu khng chu c
thuc, c th thay bng indometacin.
- D phng: ung 0,5mg mi tun 2 - 4 ln.
Vin 0,5 mg, 1 mg.
ng tim 2ml = 1mg
2. Probenecid (Bennemid)
Probenecid l dn xut ca acid benzoic, tan nhiu trong lipid. Bt tinh th trng, khng mi.
Acid uric c lc qua cu thn v bi xut qua ng thn, song phn ln li c ti hp thu
on gia ca ng ln gn. Probenecid vi liu thp do cnh tranh vi qu trnh thi tr acid
uric nn lm lu acid uric trong c th (Demartini v cng s, 1962), nhng vi liu cao li c
ch ti hp thu acid uric ng thn nn lm tng thi tr acid q ua nc tiu.
Probenecid cn c ch c tranh chp qu trnh thi tr ch ng ti ng ln gn ca mt s acid
yu nh penicilin, para aminosalicylat, salicylat, clorothiazid, indometacin, sunfinpyrazon, v.v...
Probenecid khng c tc dng gim au. Khi c n gim au, c th dng cng vi paracetamol.
Khng dng cng vi salicylat, v probenecid s mt tc dng.
Dng thuc li niu loi thiazid ko di nh trong iu tr cao huyt p thng lm urat v
nhng thuc ny c ch bi xut urat ng thn. Probe necid i khng c tc dng ny m
khng nh hng n tc dng li niu ca thuc. Tuy nhin, li c ch tc dng i natri ca
furosemid.
Probenecid c hp thu nhanh qua rut, vo mu, hn 70% kt hp vi albumin huyt tng,
thi tr qua thn phn ln di dng glucuro-hp. Thi gian na thi tr khong 6 -12 gi.
Tc dng ph rt t (2-8%): bun nn, nn, mng da, st. Khi lm i nhiu acid uric, c th
gy cn si urat vi cn qun thn (khi cn base ho nc tiu).
Liu lng: vin 0,5g. Tun u ung 250mg 2ln/ngy. Tng dn tng tun. Ti a 2g/ngy,
ung 4 ln. Ung nhiu nc trnh si acid uric thn.
Dng hng nm. C th dng vi allopurinol, sunfinpyrazon.
3. Sunfinpyrazon (Anturant)
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
4.1. C ch tc dng
Acid uric l sn phm chuyn ho ca purin. Cc purin c chuyn thnh hypoxanthin v
xanthin ri b oxyho nh xc tc ca xanthin oxydase thnh acid uric. Allopu rinol l cht c ch
mnh xanthin oxydase nn lm gim sinh tng hp acid uric, gim nng acid uric mu v
nc tiu, lm tng nng trong mu v nc tiu cc cht tin thn hypoxanthin v xanthin d
tan hn. Nh vy, allopurinol cn ngn nga c s to si acid uric trong thn.
Nh vy, allopurinol cn ngn nga c s to si acid uric trong thn.
4.2. c tnh
t c. Phn ng qu mn khong 3% (mn da, st, gim bch cu, gan to, au c).
Trong nhng thng u iu tr, c th c cc cn gt c p tnh do s huy ng acid uric t cc
m d tr. Khi , cn phi hp iu tr bng colchicin.
4.3. Dc ng hc
Hp thu qua ng ung khong 80%, t nng ti a trong mu sau 30 -60 pht. Allopurinol
cng b chuyn ho bi xanthin oxydase thnh alox anthin, vn cn hot tnh, v th tc dng ko
di, ch cn ung thuc mi ngy 1 ln.
4.4. Ch nh, liu lng
- Gt mn tnh, si urat thn.
- Tng acid uric mu th pht do ung th, do iu tr bng cc thuc chng ung th, thuc li tiu
loi thiazid...
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
Cu hi t lng gi
Phn tch so snh c ch tc dng v ch nh iu tr ca colchicin, probenecid v
allopurinol.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
duy tru tng kh khn) l do ri lon chc phn vng trn trc, gim hot h DA no gia -
v no do tng hot h 5HT 2.
Cc thuc an thn kinh c in (clorpr omazin, haloperidol) c ch mnh D 2 hn 5HT nhiu nn
tc dng trn triu chng dng tnh mnh, t tc dng trn triu trng m tnh, mt khc, gy tc
dng ph ngoi b thp.
Cc thuc an thn mi (c nghin cu nhiu t thp k 80 ca th k 20 tr l i y) u c c
hai tc dng phong ta D 2 v 5HT2A v c ch 5HT 2A mnh hn D 2 (risperidon) do ci thin
c c triu chng m tnh v t gy triu chng ngoi b thp, cn vi triu chng dng tnh
th tc dng nh thuc c in. Hin c olanzapin, risperidon...
1.1.4. Dc ng hc
- Hp thu tt qua ng tiu ho. Nng cao hn 400mg/ml mu thng l c.
- Thuc rt a m, gn nhiu vo protein huyt tng, tp trung no v t chc m, qua nhau
thai d dng. Thi gian bn thi 20 -40gi. Hiu lc sinh hc ca liu mt ln thng tn ti t
nht l 24gi nn ch cn dng liu 1 ln mi ngy.
- Chuyn ho ch yu gan qua qu trnh oxy ho, to cc cht chuyn ho hon ton mt hoc
ch cn mt phn hot tnh.
- Thi tr: ch yu qua nc tiu (dng tan trong nc, khng c hot tnh), phn khc qua mt
(c chu k gan- rut) v ra phn. Thuc tn ti lu trong c th, sau khi ngng thuc 6 -12 thng
vn cn tm thy vt trong cht thi.
1.1.5. Tc dng khng mong mun
1.1.5.1. Loi thng gp, li n quan n tnh cht dc l ca thuc:
- Ri lon tm l: chng mt mi, suy ngh chm chp, trng thi trm cm, l ln (nht l ngi
c tui).
- Tt huyt p khi ng v nhp tim nhanh, nht l khi tim.
- Kh ming, nut kh, b i, ri lon iu ti t th lc, cn tng nhn p cp, to bn... l nhng
du hiu hu ph giao cm.
- Ri lon iu tit v sinh dc: c ch phng non, v kinh, chy sa, gim tnh dc, tng cn.
- Hi chng ngoi b thp: thay i tu thuc vo thi gian iu tr, vo liu lng, vo thuc
phi hp, vo tui, gii...
1.1.5.2. Loi khng ph thuc vo tc dng dc l.
- Gim bch cu.
- Vng da tc mt, xut hin gia tun th 2 n th 4. Gim dn khi ngng thuc. C th do ph
n cc ng dn mt do phn ng qu mn v khng ph thuc vo liu.
- Phn ng ngoi da: d ng, mn cm vi nh nng, ng sc t trong tin phng ca mt.
- Lon nhp tim: nhp nhanh xoang (iu tr bng propranolol), nh tht phn ly.
- Hi chng st cao c tnh: st cao, da ti nht, m hi nh nhi, trng thi sc. Phi lm hi sc
cp cu: gi thng bng nc v in gii.
- Tai bin cht t ngt, thng xut hin sau khi tim. Cha r nguyn nhn.C th lin quan
n huyt khi, vim tc mch.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- Liu > 600mg c tc dng chng triu chng dng tnh (antiproductive), chng hoang tng v
thuc kch thch receptor trc xinap ca h dopaminergic, lm gim gii phng dopamin.
V vy, liu thp l cng v liu cao l hu h dopaminergic (trn cc receptor D4 trung ng).
1.3.2. Ch nh
- Liu thp (di 600mg): tnh trng mt ngh lc, lon thn.
- Liu cao (liu trn 600mg): cc ri lon tm thn cp tnh: tm thn phn lp, thao cung, o
gic.
1.3.3. Tc dng khng mong mun
- Ri lon ni tit v chuy n ha: tng tit sa, tng cn.
- Thn kinh:
+ Lon vn ng: vo c, cng hm, xoay mt (oculogyre).
+ Hi chng ngoi b thp.
+ Ng g.
- Tim mch: tt huyt p khi ng.
1.3.4. Ch phm v liu lng
Dogmatil vin 200mg, ng 2ml = 100mg
- Chng suy sp, triu chng m tnh: 1 -3 vin/ngy.
- Chng triu chng dng tnh: 4 -8 vin/ngy.
- Trong lon thn cp v mn tnh, tim bp 200 - 800mg mt ngy, trong 2 tun lin.
1.4. Nhm benzisoxasol: Risperidon
c im tc dng:
i khng vi 5 HT 2 vng trn trc ca v no nn c hiu qu iu tr cc triu chng m
tnh ca tm thn phn lp. ng thi c tc dng i khng D 2 vng no gia - h vin nn c
hiu qu iu tr cc triu chng dng tnh. Risperidon gn vo 5HT 2A khong 20 ln mnh hn
vo D2.
Vi liu iu tr (4-6 mg/ngy) rt t gy triu chng ngoi b thp.
2. Thuc bnh thn (thuc an thn th yu)
C nhiu tn gi: minor tranquillizers, anxiolytics, sedatives... hoc thuc an thn th yu, thuc
bnh thn.
Nhm thuc quan trng hn g u l benzodiazepin.
c im chung l c ch c bit trn h thng li hot ha i th h vin v cc nron kt
hp ca tu sng. Do :
- C tc dng an du (sedative), lm gim cnh gic, lm chm cc hot ng vn ng v lm
du s bn chn.
- C tc dng an thn gii lo (anxiolytic effects): lm gim cc phn ng xc cm thi qu v
gim cng thng tm thn.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Cc receptor ca BZD c nhiu trn thn kinh trung ng: v no, vng c nga, th vn, h
khu no, hnh no, nhng c bit l h thng li, h vin v c tu sng.
BZD tc dng gin tip l lm tng hiu qu ca GABA, tng tn s m knh Cl
2.3. Cc tc dng khng mong mun
Khi nng trong mu cao hn liu an thn, t ti liu gy ng, c th gp: u oi, ng tc
khng chnh xc, l ln, ming kh ng, gim tr nh.
c tnh trn thn kinh tng theo tui.
V tm thn, i khi gy tc dng ngc: c mng, bn chn, lo lng, nhp tim nhanh, v m hi,
sng khoi, o gic, hoang tng, mun t t. Quen thuc c th l do c ch tng chuyn ha
hoc iu ha gim s lng cc receptor ca BZD trong no.
t gy ph thuc v lm dng thuc, nhng sau mt t dng BZD ko di, c th gy mt ng
tr li, lo lng, bn chn hoc co git. Mc du vy BZD vn l mt thuc an thn tng i an
ton v ang c xu hng thay th dn thuc ng loi b arbiturat. Thuc c t/2 cng ngn
(triazolam t/2 = 3 gi), cng d gy nghin.
2.4. Dc ng hc
Hp thu hu nh hon ton qua tiu ha, t nng ti a trong mu sau 30 pht n 8 gi. Gn
vo protein huyt tng t 70% (alprazolam) n 99% (diazepam) . Nng trong dch no tu
gn tng ng nng dng t do trong mu. Thuc qua c rau thai v sa.
c chuyn ho bi nhiu h enzym trong gan, thnh cc cht chuyn ho vn cn tc dng ri
li b chuyn ho tip, nhng tc chm hn cho nn t c dng t lin quan n thi gian bn
thi. Th d flurazepam c t/2 trong huyt tng l 2 -3gi, nhng cht chuyn ho cn tc dng
l N-desalkyl flurazepam cn tn ti trn 50 gi.
Da theo t/2, cc Bzd c chia lm 4 loi:
- Loi tc dng cc ngn, t/ 2 <3 gi c midazolam,triazolam.
- Loi tc dng ngn, t/2 t 3 -6 gi c, zolpidem (non-benzodiazepin) v zopiclon.
- Loi tc dng trung bnh, t/2 t 6 -24 gi c estazolam v temazepam.
- Loi tc dng di, t/2 >24 gi c flurazepam, quazepam, diazepam.
2.5. p dng
2.5.1. An thn: liu trung bnh 24gi:
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Cu hi t lng gi
1. Phn tch 3 c im c bn ca th uc an thn kinh (thuc an thn ch yu).
2. Phn tch c ch tc dng ca clorpromazin.
3. Trnh by cc p dng lm sng v tc dng khng mong mun ca clopromazin.
4. Trnh by tc dng v c ch tc dng ca benzodiazepin.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
ng kinh cc b
. Cc b n gin Carbamazepin, phenytoin, phenobarbital, Gabapentin
primidon, valproat Lamotrigin
. Cc b phc hp Carbamazepin, phenytoin, phenobarbital, Gabapentin
primidon, valproat Lamotrigin
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
ng kinh ton th
. Khng cn co git Clonazepam, ethosuximid, valproat Lamotrigin
. Cn git rung valproat Lamotrigin
. Cn co cng- git Carbamazepin, phenobarbital, phenytoin, Lamotrigin
rung primidon, valproat
- Mu: thiu mu hng cu to do thiu acid folic (do thuc phong ta s hp thu acid folic ti
rut), gim bch cu...
- Tiu ha: nn, cn au bng cp.
- Thn kinh-tm thn: lin quan n nng thuc trong mu:
20 g/ml c tc dng iu tr.
= 30 g/ml lm rung git nhn cu.
= 40 g/ml gy mt phi hp ng tc.
> 40 g/ml gy ri lon tm thn.
- Xng: ci xng hoc mm xng, c th l do ri lon chuyn ha vitamin D, nht l khi
phi hp vi phenobarbital.
2.1.4. Tng tc thuc
Cloramphenicol, dicumaro l, isoniazid, cimetidin c th lm tng nng ca phenytoin trong
huyt tng do lm gim chuyn ha. Tri li, carbamazepin lm tng chuyn ha nn lm gim
nng phenytoin trong huyt tng.
Salicylat, tolbutamid, sulfisoxazol tranh chp vi phenytoi n v tr gn vo protein huyt tng.
2.1.5. p dng iu tr
Phenytoin (Dihydan, Dilantin): vin nn 30 -100mg; ng tim 50mg/ml. Liu u 3-5mg/kg
(300mg/ngy). Theo di nng thuc trong mu, khi t c nng c tc dng, ngh 1
tun. Liu cao 300mg/ngy th khong cch gia cc t iu tr l 2 tun. C th dng liu 1
ln/ngy.
Phenytoin tim tnh mch khng vt qu 50mg/pht, pha long trong NaCl 0,9% v thuc c pH
base, kch thch. Khng tim bp, gy tn thng t chc.
2.2. Phenobarbital (Gardenal, Luminal)
Phenobarbital thuc nhm barbiturat (xem bi thuc ng), l thuc u tin dng iu tr ng
kinh (1912). Khc vi barbiturat khc, phenobarbital c tc dng chng cc cn co git ca ng
kinh ngay c vi nhng liu cha gy an thn hoc ng. Thuc gii hn c s lan truyn ca
cn co git v nng c ngng kch thch gy co git.
Phenobarbital v c pentobarbital tc dng trn receptor GABA -A lm tng qu trnh c ch.
Ngoi ra cn chn knh Ca ++ trc xinap nn lm gim gii ph ng cc cht dn truyn thn kinh,
c bit l glutamat nn lm gim mnh cc qu trnh kch thch trn thn kinh trung ng.
V t c v gi r nn tng i c dng rng ri, nhng c nhc im l gy an thn, ng g
v c xu hng lm ri lon hnh vi ca tr em nn cn thn trng.
Liu lng: ung 0,1 - 0,3 g/ngy (1 - 5 mg/kg). Khng ngng thuc t ngt trnh trng thi
ng kinh lin tc.
2.3. Dn xut Iminostilben: Carbamazepin
2.3.1. Tc dng v c ch
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Hp thu nhanh v hon ton qua tiu ha. Nng ti a trong huyt tng t c sau 1 -4 gi.
Gn vo protein huyt tng 90%. Nng trong dch no tu tng ng trong huyt tng.
Hu nh hon ton b chuyn ha gan, trong c mt cht chuyn ha 2 -propyl-2-pentanoic
acid vn cn hot tnh nh cht m. Thi gian bn thi l 15 gi.
2.4.3. Tc dng khng mong mun
- Khong 16% c cc triu chng chn n, bun nn, nn, au vng thng v.
- Khi dng liu cao 7-30 mg/kg c th gp vim gan cp, vim tu, an thn, run, hi, gim
prothrombin.
2.4.4. p dng lm sng
- Ch nh: ng kinh cc loi, c bit l th khng c cn co git.
- Ch phm:
Acid valproic (Depakin): vin bc ng 250mg; sir 5ml c 250mg hot cht. Liu u
15mg/kg, tng dn hng tun 5 - 10mg/kg cho ti 60mg/kg. Nng iu tr trong mu t 30 n
100g/ml.
3. Nhng vn trong s dng thuc
3.1. Nguyn tc dng thuc
- Ch dng thuc khi c chn on lm sng chc chn.
- Lc u ch dng mt thuc.
- Cho liu t thp tng dn, thch ng vi cc cn.
- Khng ngng thuc t ngt.
- Phi m bo cho bnh nhn ung u hng ngy, khng qun.
- Cm ung ru trong qu trnh dng thuc.
- Ch i thi hn nh gi hiu qu ca iu tr:
. Vi ngy vi ethosuximid, benzodiazepin
. Hai ba tun vi phenobarbital, phenytoin
. Vi tun vi valproic acid.
- Hiu r cc tc dng ph, tc dng khng mong mun ca tng thuc theo di kp thi.
- Nu c th, kim tra nng ca thuc trong mu khi cn.
3.2. iu tr ng kinh v thai nghn
T l thai nhi c d dng hoc t vong ngi m c ng kinh c iu tr cao hn ngi bnh
thng 2 - 3 ln. Cc cn ng kinh cng thng tng ln khi c thai, c th do nng thuc
trong huyt tng gim.
Khi c thai vn khng c ngng thuc, tuy nhin, tu theo tng trng hp, c th gim liu,
nht l trong 3 thng u.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
cu hi t lng gi
1. Phn loi cc thuc iu tr ng kinh theo cn v trnh by cc cch tc dng ca
thuc cha ng kinh ni chung.
2. Trnh by tc dng v p dng iu tr ca dn xut hydantoin (Phenytoin) v
phenobarbital trong iu tr ng kinh.
3. Phn tch tc dng iu tr v tc dng khng mong mun ca carbamazepin v acid
valproic.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
1. i cng
1.1. nh ngha
K nguyn hin i ca ha tr liu khng khun c bt u t vic tm ra sulfonamid
(Domagk, 1936), "Thi k vng son" ca khng sinh bt u t khi sn xut penicilin dng
trong lm sng (1941). Khi , "khng sinh c coi l nhng cht do vi sinh vt tit ra (vi
khun, vi nm), c kh n ng km hm s pht trin ca vi sinh vt khc".
V sau, vi s pht trin ca khoa hc, ngi ta
- C th tng hp, bn tng hp cc khng sinh t nhin (cloramphenicol)
- Tng hp nhn to cc cht c tnh khng sinh: sulfamid, quinolon
- Chit xut t vi sinh vt nhng cht dit c t bo ung th (actinomycin)
V th nh ngha khng sinh c thay i: "Khng sinh l nhng cht do vi sinh vt tit ra
hoc nhng cht ha hc bn tng hp, tng hp, vi nng rt thp, c kh nng c hiu km
hm s pht trin hoc dit c vi khun"
1.2. C ch tc dng ca khng sinh
S di y ch r v tr v c ch tc dng chnh ca cc khng sinh trn vi khun:
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
1. c ch to cu peptid (Cloramphenicol)
2. Ngn cn chuyn ng chuyn on ca ribosom theo ARN m (Erythromycin)
3. Ngn cn s gn kt ca ARN t vo phc hp ribosom ARN m (Tetracyclin)
4. Lm thay i hnh dng 30S m ha trn ARN m nn c nhm (Streptomycin)
Hnh 14.3. V tr tc dng c a khng sinh c ch tng hp protein
Penam Cephem
(vng A c 5 cnh (Vng A c 6 cnh,
bo ha) khng bo ha)
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
2.1.1.1. Penicilin G
L nhm thuc tiu biu, c tm ra u tin.
* Ngun gc v c tnh l ha
Trong sn xut cng nghip, ly t Penicillium notatum, 1 mL mi trng nui cy cho 300 UI; 1
n v quc t (UI)= 0,6 g Na benzylpenicilin hay 1.000.000 UI = 0,6g. Penicilin G l dn g bt
trng, vng bn nhit thng, nhng dung dch nc, phi bo qun lnh v ch vng bn
pH 6- 6,5, mt tc dng nhanh pH < 5 v > 7,5
* Ph khng khun
- Cu khun Gr (+); lin cu (nht l loi tan huyt), ph cu v t cu khng sn xu t
penicilinase.
- Cu khun Gr (-): lu cu, mng no cu
- Trc khun Gr (+) i kh (than, subtilis, bch cu) v ym kh (clostridium hoi th sinh hi)
- Xon khun, c bit l xon khun giang mai (treponema pallidum)
* Dc ng hc
- Hp thu: b dch v ph hu nn khng ung c. Tim bp, nng ti a t c sau 15 - 30
pht, nhng gim nhanh (cn tim 4h/ ln). Tim bp 500.000 UI, pic huyt thanh 10 UI/ mL.
- Phn phi: gn vo protein huyt tng 40 - 60%. Kh thm vo xng v no. Khi mng no
vim, nng trong dch no tu bng 1/ 10 huyt tng. Trn ngi bnh thng, t/2 l khong
30 - 60 pht.
- Thi tr: ch yu qua thn di dng khng hot tnh 60 - 70%, phn cn li vn cn hot tnh.
Trong gi u, 60- 90% thi tr qua nc tiu, trong 90% qua bi xut ng thn (mt s
acid hu c nh probenecid c ch qu trnh ny, lm chm thi tr penicilin)
* c tnh
Penicilin rt t c, nhng so vi thuc khc, t l gy d ng kh cao (1 - 10%), t phn ng rt
nh n t vong do chong phn v. C d ng cho vi mi lactam v cephalosporin.
* Ch phm, liu lng
- Penicilin G l bt, pha ra dng ngay. Liu lng tu theo tnh trng nhim khun, t 1 triu n
50 triu UI/ 24h chia 4 ln, tim bp hoc truyn tnh mch (pH dch t ruyn 6- 7). Tr em trung
bnh cho 100.000 UI/ kg/ 24 h
- Penicilin c ph G, tc dng ko di: kt hp vi cc mui t tan v chm hp thu s ko di
c tc dng ca penicilin G:
. Bipenicilin (natri benzylpenicilinat + procain benzylpenicilinat): mi n gy tim 1 ln, khng
dng cho tr em.
. Extencilin (benzathin penicilin): tim bp 1 ln, tc dng ko di 3 - 4 tun. Dng iu tr lu,
giang mai v d phng thp khp cp ti nhim - l 600.000, 1.000.000 v 2.400.000 UI
- Penicilin c ph G, ung c
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Penicilin V (Oracilin, Ospen): khng b dch v ph hy, hp thu t trng, nhng phi dng liu
gp i penicilin G mi t c nng huyt thanh tng t. Cch 6h/ ln.
2.1.1.2. Penicilin khng penicilinase: Methicilin
L penicilin bn tng hp
Ph khng khun v thi gian tc dng tng t penicilin G, nhng cng tc dng th yu
hn. Tim bp hoc tnh mch 2 - 8 g/ 24h chia lm 4 ln. Khng ung dc
Mt s thuc khc vng bn vi dch v, ung c: oxacilin (Bristopen), cloxacilin (Orbenin):
ung 2- 8g mt ngy chia lm 4 ln
Ch nh tt trong nhim t cu sn xut penicilinase (t cu vng)
C th gp vim thn k, c ch ty xng liu cao
2.1.1.3. Penicilin c ph rng
Ampicilin, amoxicilin
L penicilin bn tng hp, amino - benzyl penicilin c mt s c im:
- Trn cc khun Gr (+) tc dng nh penicilin G, nhng c thm tc dng trn mt s khun
gram (-): E. coli, salmonella, Shigella, proteus, hemophilus influenzae
- B penicilinase ph hu
- Khng b dch v ph hy, ung c nhng hp thu khng hon ton (khong 40%). Hin c
nhiu thuc trong nhm ny c t l hp thu qua ng ung cao (nh amoxicilin ti 90%) nn
nhiu nc khng cn dng ampicilin na
- Liu lng: Amoxicilin (clamoxyl, Oramox)
Ung: 2- 4 g/ ngy. Tr em 50 mg/ kg/ ngy. Chia 4 ln
- Ch nh chnh: vim mng no m, thng hn, nhim khun ng mt, tit niu, nhim
khun s sinh.
2.1.1.4. Cc penicilin khng trc khun m xanh: Carboxypenicilin v ureidopenicilin.
L nhm khng sinh quan trng c dng iu tr cc nhim khun nng do trc khun gram ( -
) nh trc khun m xanh, Proteus, Enterobacter, vi khun khng penicilin v ampicilin. Thng
l nhim khun mc phi ti bnh vin, nhim khun sau bng, nhim khun tit niu, vim phi.
Cc khng sinh ny u l bn tng hp v vn b penicilinase ph hu.
- Carbenicilin, ticarcilin: ung 2 - 20g/ ngy.
- Ureidopenicilin:
. Mezlocilin: 5- 15g/ ngy. Tim bp, truyn tnh mch.
. Piperacilin: 4- 18g/ ngy. Tim bp, truyn tnh mch.
2.1.2. Cc cephalosporin
c chit xut t nm cephalosporin hoc bn tng hp, u l dn xut ca acid amino - 7-
cephalosporanic, c mang vng lactam. Tu theo tc dng khng khun, chia thnh 4 "th h"
2.1.2.1. Cephalosporin th h 1:
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
C ph khng khun gn vi metici lin v penicilin A. Tc dng tt trn cu khun v trc khun
gram (+), khng c penicilinase ca t cu.
C tc dng trn mt s trc khun gram ( -), trong c cc trc khun ng rut nh
Salmonella, Shigella.
B cephalosporinase ( lactamase) ph hu.
Ch nh chnh: sc nhim khun, nhim khun huyt do t cu, nhim khun khng penicilin.
Cc ch phm dng theo ng tim (bp hoc tnh mch) c: cefalotin (Kezlin), cefazolin
(Kefzol), liu 2- 8g/ ngy
Theo ng ung c cefalexin (Keforal), cefaclor (Alfatil), liu 2g/ngy.
khc phc 2 nhc im: t tc dng trn vi khun gram ( -) v vn cn b cephalosporinase
ph, cc th h cephalosporin tip theo v ang c nghin cu sn xut.
2.1.2.2. Cephalosporin th h 2:
Hot tnh khng khun tr n gram (-) tng, nhng cn km th h 3. Khng c
cephalosporinase. S dung np thuc cng tt hn.
Ch phm tim: cefamandole (Kefandol), cefuroxim (Curoxim) liu 3 - 6 g/ ngy.
Ch phm ung: cefuroxim acetyl (Zinnat) 250 mg 2 ln/ ngy.
2.1.2.3. Cephalosporin th h 3
Tc dng trn cu khun gram (+) km th h 1, nhng tc dng trn cc khun gram ( -), nht l
trc khun ng rut, k c chng tit lactamase th mnh hn nhiu.
Cho ti nay, cc thuc nhm ny hu ht u l dng tim:
Cefotaxim (Claforan), ceftizoxim (Cefizox), ceftriaxon (Rocephin), liu t 1 n 6g/ngy, chia 3 -
4 ln tim.
2.1.2.4. Cephalosporin th h 4.
Ph khng khun rng v vng bn vi lactamase hn th h 3, c bit dng ch nh trong
nhim trc khun gram (-) hiu kh khng vi th h 3.
Ch phm: cefepim, tim t/ m 2g 2 ln/ ngy.
2.1.3. Cc cht c ch lactamase (cu trc Penam)
L nhng cht c tc dng khng sinh yu, nhng gn khng hi phc vi lactamase v c i
lc vi lactam, cho nn khi phi hp vi khng sinh nhm lactam s lm vng bn v tng
cng hot tnh khng khun ca khng sinh ny. Hin c cc ch phm sau:
Ticarcilin
Sulbactam Ampicilin Unasyn: vin nn 220 mg
ng tim 500- 1000 mg
Tazobactam Piperacilin Zosyn
2.1.4. Cc penem
Imipenem
Thuc nhm carbapenem, trong cng thc vng A thay S bng C.
Ph khng khun rt rng , gm cc khun i kh v k kh: lin cu, t cu (k c chng tit
penicilinase), cu khun rut (enterococci), pseudomonas.
c dng trong nhim khun sinh dc - tit niu, ng h hp di, m mm, xng - khp,
nhim khun bnh vin.
Khng hp thu qua ng ung. Ch tim tnh mch liu 1 - 2g/ ngy.
Ertapenem
Ph khng khun nh imipenem, nhng mnh hn trn gram ( -). Tim bp hoc truyn tnh mch
1g/ ngy.
2.1.5. Monobactam Aztreonam
Km tc dng trn khun gram (+) v k kh. Tri li, tc dng mnh trn khun gram (-), tng
t cephalosporin th h 3 hoc aminoglycosid. Khng lactamase.
Khng tc dng theo ng ung. Dung np tt, c th dng cho bnh nhn d ng vi penicilin
hoc cephalosporin.
Tim bp 1- 4 g/ ngy. Trng hp nng, tim tnh mch 2g, cch 6- 8 gi/ ln.
2.1.6. Thuc khc cng c ch tng hp vch vi khun: Vancomycin
Khng sinh c ngun gc t Streptococcus orientalis.
C ch tc dng: c ch transglycosylase nn ngn cn ko di v to li peptidoglycan. Vi
khun khng to c vch nn b ly gii. Vancomycin l khng sinh dit khun.
Tc dng: ch dit khun gram (+): phn ln cc t cu gy bnh, k c t cu tit lactamase v
khng methicilin. Hip ng vi gentamycin v streptomycin trn enterococcus.
ng hc: c hp thu rt t qua ng tiu ha nn ch c dng iu tr vim rut kt gi
mc cng vi tetracyclin, clindamycin. Tim truyn tnh mch, gn vi protein huyt tng
khong 55%, thm vo dch no tu 7 - 30% nu c vim mng no, trn 90% thi qua lc cu
thn (khi c vim thn phi gim liu). Thi gian bn thi khong 6 h.
Ch nh chnh: vim mng trong tim do t cu khng methicilin, cho bnh nhn c d ng
penicilin. Liu lng 1g 2 ln/ ngy.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Tc dng khng mong mun: ch khong 10% v nh. Thng gp l kch ng vim tnh mch ti
ch tim truyn, rt run, st, c vi dy VIII. Nng truyn nn gi t 5 - 15 g/ mL (di 60
g/ mL) th trnh c tc dng ph.
Ch phm: Vancomycin (Vancocin, Vancoled): l bt ng kh pha dch tim truyn 500 mg
v 1,0g.
2.2. Nhm aminosid hay aminoglycosid
u ly t nm, cu trc ha hc u mang ng (ose) v c chc amin nn c tn aminosid.
Mt s l bn tng hp.
C 4 c tnh chung cho c nhm:
- Hu nh khng hp thu qua ng tiu ha v c P M cao.
- Cng mt c ch tc dng
- Ph khng khun rng. Dng ch yu chng khun hiu kh gram ( -).
- c tnh chn lc vi dy thn kinh VIII v vi thn (tng creatinin mu, protein - niu. Thng
phc hi)
Thuc tiu biu trong nhm ny l streptomycin. Ngoi ra cn: Neomycin, kanamycin, amikacin,
gentamycin, tobramycin.
2.2.1. Streptomycin
2.2.1.1. Ngun gc v c tnh
Ly t nm streptomyces griseus (1944). Thng dng di dng mui d tan, vng bn nhit
di 25 0C v pH = 3- 7.
2.2.1.2. C ch tc dng v ph khng khun
Sau khi nhp vo vi khun, streptomycin gn vo tiu phn 30 s ca ribosom, lm vi khun c
sai m thng tin ARN m, tng hp protein b gin on. C tc dng dit khun trn cc vi khun
phn chia nhanh, ngoi t bo hn l trn vi khun phn chia chm. pH ti u l 7,8 (cho nn
cn alcali (kim) ha nc tiu nu iu tr nhim khun tit niu)
Ph khng khun rng, gm:
- Khun gram (+): t cu, ph cu, lin cu (c tc dng hip ng vi khng sinh nhm
lactam)
- Khun gram (-): Salmonella, Shigella, Haemophilus, Brucella.
- Xon khun giang mai
- L khng sinh hng u chng trc khun lao (BK)
Vi khun khng streptomycin: khun k kh, trc khun m xanh v mt s nm bnh.
2.2.1.3. Dc ng hc
- Hp thu: ung, b thi t r hon ton theo phn. Tim bp, hp thu chm hn penicilin, nhng
gi c lu hn nn ch cn tim mi ngy 1 ln. Gn vo protein huyt tng 30 - 40%.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Phn phi: do tan nhiu trong nc v b ion ha pH huyt tng, streptomycin kh thm ra
ngoi mch. Gn nhiu hn vo thn, c, phi, gan. Nng trong mu thai nhi bng 1/2 nng
huyt tng. t thm vo trong t bo (khng dit c BK trong i thc bo nh isoniazid).
Khng qua c hng ro mu no.
- Thi tr: khong 85- 90% liu tim b thi tr qua lc cu thn trong 24h.
2.2.1.4. c tnh
- Dy VIII rt d b tn thng, nht l khi iu tr ko di v c suy thn. c tnh on tin
nh thng nh v ngng thuc s khi, cn c on c tai c th gy ic vnh vin k c
ngng thuc. Dihydrostreptomycin c t l c cho c tai cao hn nn khng cn c dng na.
- c vi thn v phn ng qu mn t gp. C th thy vim da do tip xc y t (ngi tim
thuc).
- C tc dng mm c kiu cura nn c th gy ngng h hp do lit c h hp v dng
streptomycin sau phu thut c gy m.
Khng dng cho ngi nhc c v ph n c thai.
2.2.1.5. Cch dng:
Do c tnh nn ch gii hn ginh cho cc nhim khun sau:
- Lao: phi hp vi 1 hoc 2 khng sinh khc (xem bi " thuc chng lao")
- Mt s nhim khun tit niu, dch hch, brucellose: phi hp vi tetracyclin
- Nhim khun huyt nng do lin cu: phi hp vi penicilin G.
L sulfat streptomycin 1g. Liu thng thng tim bp 1g/ ngy. Trong iu tr lao, tng liu
khng qu 80- 100g.
2.2.2. Cc aminosid khc
- Kanamycin:
Tc dng, dc ng hc v c tnh tng t nh streptomycin. Thng dng phi hp (thuc
hng 2) trong iu tr lao. Liu 1g/ ngy (xem bi" thuc chng lao")
- Gentamycin:
Ph khng khun rt rng. L thuc c chn la cho nhim khun bnh vin do Enterococcus
v Pseudomonas aeruginosa. Dng phi hp vi penicilin trong st gim bch cu v nhim trc
khun gram (-) nh vim ni tm mc, nhim khun huyt, vim tai ngoi c tnh.
Gentamycin sulfat ng trong n g 160, 80, 40 v 10 mg. Liu hng ngy l 3 - 5 mg/ kg, chia 2- 3
ln/ ngy, tim bp.
- Amikacin:
L thuc c ph khng khun rng nht trong nhm v khng c cc enzym lm mt hot
aminoglycosid nn c vai tr c bit trong nhim khun bnh vin gram ( -) khng vi
gentamycin v tobramycin.
Liu lng mt ngy 15 mg/ kg tim bp hoc tnh mch 1 ln, hoc chia lm 2 ln. ng 500 mg.
- Neomycin:
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Thng dng di dng thuc bi iu tr nhim khun da - nim mc trong bng, vt thng,
vt lot v cc bnh ngoi da bi nhim. Dng neomycin n c hoc phi hp vi polymyxin,
bacitracin, khng sinh khc hoc corticoid.
2.3. Cloramphenicol v dn xut
2.3.1. Ngun gc v tnh cht l ha
Phn lp t nm Streptomyces venezualae (1947) v ngay sau t ng hp c . L bt trng,
rt ng, t tan trong nc, vng bn nhit thng v pH t 2 - 9, v th c th ung c.
2.3.2. C ch tc dng v ph khng khun
Cloramphenicol c tc dng km khun, gn vo tiu phn 50s ca ribosom nn ngn cn ARN m
gn vo ribosom, ng thi c ch transferase nn acid amin c m ha khng gn c vo
polypeptid.
Cloramphenicol cng c ch tng hp protein ca ty th t bo ng vt c v (v ribosom ca
ty th cng l loi 70s nh vi khun), hng cu ng vt c v c bit nhy cm vi
cloramphenicol.
Ph khng khun rt rng: phn ln cc vi khun Gram (+) v Gram ( -), xon khun, tc dng
c hiu trn thng hn v ph thng hn.
2.3.3. Dc ng hc
- Hp thu: sau khi ung, nng ti a trong mu t c sau 2 gi, t/ 2 t 1,5 - 3 gi, khong
60% gn vo protein huyt tng.
- Phn phi: thm d dng vo cc m, nht l cc hch mc treo, nng t c cao hn
trong mu (rt tt cho iu tr thng hn). Thm tt vo dch no tu nht l khi mng n o b
vim, c th bng nng trong mu. Qua c rau thai.
- Chuyn ha: phn ln b mt hot tnh do qu trnh glycuro - hp gan hoc qu trnh kh.
- Thi tr: ch yu qua thn, 90% di dng chuyn ha.
2.3.4. c tnh
Hai c tnh rt nguy him:
- Suy ty:
. Loi ph thuc vo liu: khi liu cao qu 25 g/ mL c th thy sau 5 - 7 ngy xut hin thiu
mu nng, gim mnh hng cu li, bch cu, hng cu non. Liu ung 0,5g s c pic huyt
thanh 6- 10 g/ mL
. Loi khng ph thuc liu, thng do c ng: gim huyt cu ton th do suy tu thc s, t l
t vong t 50- 80% v tn xut mc t 1: 150.000 n 1: 6.000
- Hi chng xm (grey baby syndrome) gp nh nhi sau khi dng liu cao theo ng tim:
nn, au bng, tm ti, mt nc, ngi mm nh n, try tim mch v cht. l do gan cha
trng thnh, thuc khng c kh c bng qu trnh glycuro - hp v thn khng thi tr kp
cloramphenicol.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Ngoi ra, bnh nhn thng hn nng, dng ngay liu cao cloramphenicol, vi khun cht gii
phng qu nhiu ni c t c th gy try tim mch v t vong. V vy, duy nht trong trng
hp thng hn nng phi dng t liu thp.
2.3.5. Tng tc thuc
Cloramphenicol c ch cc enzym chuyn ha thuc gan nn ko di t/2 v lm tng nng
huyt tng ca phenytoin, tolbutamid, warfarin...
2.3.6. Ch phm v cch dng
V c c tnh nng nn phi cn nhc trc khi dng cloramphenicol. Ch dng cloramphenicol
khi khng c thuc tc dng tng ng, km c hn thay th.
- Thng hn v nhim salmonel la ton thn trc y l ch nh tt ca cloramphenicol. Nay
khng dng na v c thay bng cephalosporin th h 3 (ceftriaxon) hoc fluoroquinolon.
- Vim mng no do trc khun gram ( -) (H. influenzae) l ch nh tt v cloramphenicol d
thm qua mng no. Cng c th thay bng cephalosporin th h 3.
- Bnh do xon khun Rickettsia: Tetracyclin l ch nh tt nht. Nhng khi tetracyclin c chng
ch nh th thay bng cloramphenicol.
Liu lng: ung t 25- 50 mg/ kg/ 24h. Chia lm 4 - 6 ln. Khng dng cho ngi suy gan nng.
- Thiophenicol (thiamphenicol): ch phm tng hp, nhm NO 2 trong cloramphenicol c thay
bng CH 3 - SO2 - . c tnh t hn, d dung np, nhng tc dng cng km hn, v vy liu dng
gp 2 ln cloramphenicol. Khng dng cho ngi suy thn nng.
2.4. Nhm tetracyclin
2.4.1. Ngun gc v tnh cht l ha
u l khng sinh c 4 vng 6 cnh, ly t Streptomyces aureofaciens (clotetracyclin, 1947),
hoc bn tng hp. L bt vng, t tan trong nc, tan trong base hoc acid.
2.4.2. C ch tc dng v ph khng khun
Cc tetracyclin u l khng sinh km khun, c ph khng khun rng nht trong cc khng sinh
hin c. Cc tetracyclin u c ph tng t, tr minocyclin: mt s chng khng vi
tetracyclin khc c th vn cn nhy cm vi minocyclin.
Tc dng km khun l do gn trn tiu phn 30s ca ribosom vi khun, ngn cn RNA t chuyn
acid amin vo v tr A trn phc hp ARNm - riboxom to chui polypeptid. Tc dng trn:
. Cu khun gram (+) v gram ( -): nhng km penicilin
. Trc khun gram (+) i kh v ym kh
. Trc khun gram (-), nhng proteus v trc khun m xanh rt t nhy cm
. Xon khun (km penicilin), rickettsia, amip, trichomonas...
2.4.3. Ch nh
Do ph khng khun rng, tetracyclin c dng ba bi, d g y khng thuc. V vy ch nn
dng cho cc bnh gy ra do vi khun trong t bo v tetracyclin rt d thm vo i thc bo.
- Nhim rickettsia
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
2.4.5. c tnh
- Ri lon tiu ha: bun nn, nn, tiu chy, do thuc kch ng nim mc, nhng thng l do
lon khun
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Clindamycin (Dalacin): ung 0,6- 1,2g/ ngy, chia lm 4 ln (0,15 - 0,3g/ ln)
Khng sinh 2 nhm ny thng dng cho nhim cu khun gram (+), nht l trong tai mi hng,
vim phi, nhim khun ng h hp.
Nhm lincosamid do thm mnh c vo xng nn cn c ch nh tt cho cc vim xng
ty.
2.6. Nhm Quinolon
2.6.1. Ngun gc v tnh cht l ha
L khng sinh hon ton tng hp. Loi kinh in c acid nalidixic (1963) l tiu biu. Loi mi,
do gn thm fluor vo v tr 6, gi l 6 - fluoroquinolon (pefloxacin 1985) c ph khng khun
rng hn, ung c. Tt c u l cc acid yu, cn trnh nh sng
2.6.2. C ch tc dng v ph khng khun
Cc quinolon u c ch ADN gyrase, l enzym m vng xon ADN, gip cho s sao chp v
phin m, v vy ngn cn s tng hp ADN ca vi khun. Ngoi ra cn tc dng c trn ARN m
nn c ch tng hp protein vi khun. Cc quinolon u l thuc dit khun.
Acid nalidixic (cn gi l quinolon th h 1) ch c ch ADN gyrase nn ch c tc dng dit
khun gram (-) ng tit niu v ng tiu ha. Khng tc dng trn trc khun m xanh
(Pseudomonas aeruginosa).
Cc fluoroquinolon c tc dng ln 2 enzym ch l ADN gyr ase v topoisomerase IV ca vi
khun (Drlica, 1997) nn ph khng khun rng hn, hot tnh khng khun cng mnh hn t
10- 30 ln. Cc fluoroquinolon th h u, cn gi l quinolon th h 2 (pefloxacin, norfloxacin,
ofloxacin, ciprofloxacin... 1987 - 1997) c khc nhau tng i v tc ng trn gyrase v
topoisomerase IV: trn vi khun gram ( -), hiu lc khng gyrase mnh hn; cn trn vi khun
gram (+), li c hiu lc khng topoisomerrase IV mnh hn. Cc fluoroquinolon th h mi cn
gi l quinolon th h 3 (levofloxacin, trovafloxacin, t 1999) c tc ng cn bng trn c 2
enzym v vy ph khng m rng trn gram (+), nht l cc nhim khun ng h hp, v vi
khun kh khng thuc hn v phi t bin 2 ln trn 2 enzym ch.
Ph khng khun ca fluoroquinolon gm: E.coli, Salmonella, Shigella, Enterobacter, Neisseria,
P.aeruginosa, Enterococci, ph cu, t cu (k c loi khng methicilin). Cc vi khun trong t
bo cng b c ch vi nng fluoroquinolon huyt tng nh chlamidia, mycoplasma,
brucella, mycobacterium...
2.6.3.Dc ng hc
Acid nalidixic d hp thu qua tiu ha v thi tr nhanh qua thn, v vy c dng lm khng
sinh ng tit niu, nhng phn ln b chuyn ho gan, ch 1/4 qua thn di dng cn hot
tnh.
Cc fluorquinolon c sinh kh dng cao, ti 90% (pefloxacin), hoc trn 95% (gatifloxacin v
nhiu thuc khc), t gn vo protein huyt tng (10% vi ofloxacin, 30% vi pefloxacin). Rt
d thm vo m v vo trong t bo, k c dch no tu. B chuyn ho gan ch m t phn.
Pefloxacin b chuyn ha thnh norfloxacin vn cn hot tnh v chnh n b thi tr qua thn
70%. Thi gian bn thi t 4h (Ciprofloxacin) n 12h (pefloxacin). Nng thuc trong tuyn
tin lit, thn, i thc bo, bch cu ht cao hn trong hu yt tng.
2.6.4. Ch nh
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Nhim khun ng tit niu v vim tuyn tin lit, acid nalixilic, norfloxacin, ciprofloxacin,
ofloxacin, tc dng ging nhau, tng t nh trimethoprim - sulfamethoxazol
- Bnh ly theo ng tnh dc:
.Bnh lu: ung liu duy nht ofloxacin hoc ciprofloxacin
. Nhuyn h cam: 3 ngy ciprofloxacin
. Cc vim nhim vng chu hng: ofloxacin phi hp vi khng sinh chng vi khun k kh
(clindamycin, metronidazol)
- Nhim khun ng tiu ha: do E. coli, S.typhi, vim phc mc trn bnh nhn phi lm thm
phn nhiu ln.
- Vim ng h hp trn v di, vim phi mc phi ti cng ng, vim xoang: cc
fluoroquinolon mi nh levofloxacin, trovafloxacin, gatifloxacin.
- Nhim khun xng- khp v m mm: thng do trc khun gra m (-) v t cu vng, liu
lng phi cao hn cho nhim khun tit niu (500 - 750 mg 2 ln/ ngy) v thng phi ko
di (7- 14 ngy, c khi phi ti 4 - 6 tun)
2.6.5. c tnh
Khong 10%, t nh n nng: bun nn, nn, tiu chy, d ng ngoi da, tng p lc ni s
(chng mt, nhc u, l ln, co git, o gic). Trn tr nh, c acid chuyn ha, au v sng
khp, au c.
Thc nghim trn sc vt cn non thy m sn b hu hoi cho nn khng dng cho tr em di
18 tui, ph n c mang v ang nui con b. Khng dng cho ngi thiu G 6PD.
2.6.6. Ch phm v cch dng
2.6.6.1. Loi quinolon kinh in , acid nalidixic (Negram): nhim khun tit niu do trc khun
gram (-), tr pseudomonas aeruginosa. Ung 2g/ ngy, chia 2 ln. ng tim t/m ch c dng
trong bnh vin khi tht cn thit.
2.6.6.2. Loi fluorquinolon: dng cho cc nhim khun bnh vin do cc chng a khng khng
sinh nh vim phi, nhim khun huyt, vim mng no, mng tim, nhim khun xng cn iu
tr ko di.
Mt s ch phm ang dng :
Pefloxacin (Peflacin) : ung 800 mg/ 24h chia 2 ln
Norfloxacin (Noroxin): ung 800 mg/ 24h chia 2 ln
Ofloxacin (Oflocet) : ung 400- 800 mg/ 24h chia 2 ln
Ciprofloxacin (Ciflox) : ung 0,5- 1,5g/ 24 h chia 2 ln
Levofloxacin (Levaquin): ung 500 mg
Gatifloxacin (Tequin): ung liu duy nht 400 mg/ 24h
Hin nay fluoroquinolon l thuc khng sinh c dng rng ri v:
- Ph rng
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Hp thu qua tiu ha tt, t nng huyt tng gn vi truyn tnh mch.
- Phn phi rng, c cc m ngoi mch
- t/2 di, khng cn dng nhiu ln
- D dng nn c th iu tr ngoi tr
- R hn so vi iu tr bng khng sinh tim truyn khc.
- Tng i t tc dng khng mong mun
V vy sinh ra lm dng thuc. Nn trnh dng cho cc nhim khun thng thng. H y ginh
cho cc nhim khun nng, kh tr nh: Pseudomonas aeruginosa, t cu vng khng methicilin,
E. coli v khun gram ( -) khng trimethoprim- sulfamethoxazol.
2.7. Nhm 5- nitro- imidazol
2.7.1. Ngun gc v tnh cht
L dn xut tng hp, t tan tro ng nc, khng ion ha pH sinh l, khuch tn nhanh qua mng
sinh hc. Lc u (1960) dng chng n bo (trichomonas, amip) (xem bi "thuc cha amip"),
sau (1970) thy c tc dng khng khun k kh.
2.7.2. C ch tc dng v ph khng khun
Nitroimidazol c c tnh chn lc trn cc vi khun k kh v c cc t bo trong tnh trng
thiu oxy. Trong cc vi khun ny, nhm nitro ca thuc b kh bi cc protein vn chuyn
electron c bit ca vi khun, to ra cc sn phm c, dit c vi khun, l m thay i cu trc
ca ADN.
Ph khng khun: mi cu khun k kh, trc khun k kh gram ( -), trc khun k kh gram (+)
to c bo t. Loi trc khun k kh gram (+) khng to c bo t thng khng c
thuc (propionibacterium).
2.7.3. Dc ng hc
Hp thu nhanh qua tiu ha, t gn vo protein huyt tng, thm c vo mi m, k c mng
no, t/2 t 9h (metronidazol) n 14h (ornidazol). Thi tr qua nc tiu phn ln di dng cn
hot tnh, lm nc tiu c th b xm mu.
2.7.4. c tnh
Bun nn, sn da, ri lon thn kinh, gim bch cu, h huyt p.
2.7.5. Ch phm, cch dng
Thng c dng trong vim mng trong tim, apxe no, d phng nhim khun sau phu thut
vng bng- h chu...
C tc dng hip ng vi khng sinh nhm lactam v aminosid.
Metronidazol (Flagyl), ornidazol (Tiberal): ung 1,5g hoc 30 - 40 mg/ kg/ 24h.
(Xin xem thm bi "thuc chng amp")
2.8. Sulfamid
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Ngoi ra, sulfamid cn c ch dihydrofolat synthetase, mt enzym tham gia tng hp acid folic
(xem s mc 2.9). V vy sulfamid l cht km khun. T bo ng vt c v v vi khun no
c th s dng trc tip acid folic t mi trng th u khng chu nh hng ca sulfamid.
V mt l thuyt, ph khng khun ca sulfamid rt rng, gm hu ht cc cu khun, trc khun
gram (+) v (-). Nhng hin nay, t l khng thuc v khng cho gia cc sulfamid ang rt cao
nn hn ch vic s dng sulfamid rt nhiu. Vi khun khng thuc bng cch tng tng hp
PABA hoc gim tnh thm vi sulfamid.
2.8.3. Dc ng hc
- Cc sulfamid c hp thu nhanh qua d dy v rut (tr loi sulfaguanidin), 70 - 80% liu ung
vo c mu, gn vi protein huyt tng 40 - 80%, nng ti a t c sau 2 - 4h.
- T mu, sulfamid khuch tn rt d dng vo cc m, vo dch no tu (bng 1/2 hoc tng
ng vi nng trong mu), qua rau thai, gy c.
- Cc qu trnh chuyn ha ch yu gan ca sulfamid gm:
. Acetyl ha, t 10- 50% tu loi. Cc sn phm acetyl ha rt t tan, d gy tai bin khi thi tr
qua thn. Cc sulfamid mi c t l acetyl ha thp (6 -16%) v sn phm acetyl ha li d tan.
. Hp vi acid glucuronic (sulfadimethoxin), rt d tan
. Oxy ha
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Thi tr: ch yu qua thn (lc qua cu thn v bi xut qua ng thn). Dn xut acetyl ha (25 -
60% trong nc tiu) khng tan, to tinh th c th gy i mu hoc v niu. V vy, cn ung
nhiu nc (1g/ 0,5 lt).
* Phn loi sulfamid: V tc dng ca sulfamid u ging nhau, vic iu tr da vo dc ng
hc ca thuc cho nn ngi ta chia cc sulfamid lm 4 loi:
- Loi hp thu nhanh, thi tr nhanh: nng ti a trong mu sau ung l 2 - 4h. t/2=6-8h,
thi tr 95% trong 24h. Gm sulfadiazin, sulfisoxazol (Gantrisin), sulfamethoxazol (Gantazol).
Dng iu tr nhim khun theo ng mu.
- Loi hp thu rt t: dng cha vim rut, vim lot i trng. Gm sufaguanidin (Ganidan),
salazosulfapyridin (Salazopyrin).
- Loi thi tr chm: duy tr c nng iu tr trong mu lu, t/2 c th ti 7 - 9 ngy nn ch
cn ung 1 ln ngy. Hin dng sulfadoxin (Fanasil), phi hp vi pyrimethamin trong Fansidar
d phng v iu tr st rt khng cloroquin .
- Loi dng ti ch: t hoc kh tan trong nc. Dng iu tr cc vt thng ti ch (mt, vt
bng) di dng dung dch hoc kem. C sulfacetamid, silver sulfadiazin, mafenid.
2.8.4. c tnh
- Tiu ha: bun nn, nn, tiu chy.
- Thn: do sulfamid t tan v cc dn xut acetyl ha kt ta trong ng thn gy cn au bng
thn, i mu, v niu (iu tr, d phng bng ung nhiu nc v base ha nc tiu). Vim
ng k thn do d ng.
- Ngoi da: cc biu hin d ng t nh n rt nng nh hi chn g Stevens- Johnson, hi chng
Lyell. Thng gp vi loi sulfamid chm.
- Mu: thiu mu tan mu (do thiu G 6PD), gim bch cu, gim tiu cu, mt bch cu ht, suy
ty.
- Gan: tranh chp vi bilirubin gn vo protein huyt tng, d gy vng da, c. Khng dng
cho ph n c thai v tr em mi .
Khng dng cho ngi suy gan, suy thn, thiu G 6PD, a tng d ng.
2.8.5. Ch phm cch dng
Do c nhiu c tnh v c khng sinh thay th, sulfamid ngy cng t dng mt mnh.
Thng phi hp sulfameth oxazol vi trimethoprim (xin xem phn sau). Hin cn c ch nh
trong cc trng hp sau:
- Vim ng tit niu:
. Sulfadiazin: vin nn 0,5g
. Sulfamethoxazol (Gantanol): vin nn 0,5g
Ngy u ung 2g 4 ln; nhng ngy sau 1g 4 ln. Ung t 5- 10 ngy
- Nhim khun tiu ha:
. Sulfaguanidin (Ganidan): vin nn 0,5g ung 3 - 4g/ ngy
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
(-) (-)
SUL TMP
ADN
Tng hp
PABA+ Acid Acid purin v
dihydropteridin dihydrofolic tetrahydrofolic pyrimidin
ARN
Hnh 14.5. V tr tc dng ca sulfamid v trimethoprim trong qu trnh
tng hp acid folic
Thuc phi hp ny c tt c cc c tnh ca sulfamid. Ngoi ra, trn nhng ngi thiu folat,
TMP c th gy thiu mu nguyn hng cu khng l, t l b ban cng cao hn.
Khng dng cho ph n c thai v tr em mi (nht l non)
2.9.4. Ch phm v cch dng
Thuc kt hp c ch nh chnh trong nhim khun tit niu, tai - mi- hng, ng h hp,
ng tiu ha (thng hn, t), bnh hoa liu (clamydia)
- Phi hp trimethoprim + sulfamethoxazol:
. Vin Bactrim, Cotrimoxazol, gm trimethoprim (80 hoc 160 mg) v sulfamethoxazol (400
hoc 800 mg). Liu thng dng l 4- 6 vin (loi 80 mg TMP + 400 mg SMZ), ung trong 10
ngy
. Dch treo: trong 5 mL c 400 mg TMP + 200 mg SMZ. Dng cho tr em.
. Dch tim truyn: TMP 80 mg + SMZ 400 mg trong ng 5 mL. Ho trong 125 mL dextrose 5%
truyn tnh mch trong 60 - 90 pht.
3. mt s vn v s dng khng sinh
3.1. Nguyn tc dng khng sinh
1. Ch dng khng sinh cho nhim khun. Khng dng cho nhim virus (c loi ring). Dng
cng sm cng tt.
2. Ch nh theo ph tc dng. Nu nhim khun xc nh, dng khng sinh ph hp.
3. Dng liu t c nng v n nh. Khng dng liu tng dn.
4. Dng thi gian: trn c th nhim khun, vi khun nhiu giai on khc nhau vi
khng sinh. Nu sau 2 ngy dng khng sinh, st khng gim, cn thay hoc phi hp
khng sinh. Khi iu tr ht st, vn cn cho thm khng sinh 2 - 3 ngy na.
Ni chung, cc nhim khun cp, cho khng sinh 5- 7 ngy. Cc nhim khun c bit, dng lu
hn, nh: vim ni tm mc Osler, nhim khun tit niu (vim b thn): 2 - 4 tun; vim tuyn
nhip h: 2 thng; nhim khun khp hng: 3 - 6 thng; nhim lao: 9 thng...
5. Chn thuc theo dc ng hc (hp thu, phn phi, chuyn ha, thi tr) ph thuc vo
ni nhim khun v tnh trng bnh nhn.
6. Cn phi hp vi bin php iu tr khc: khi nhim khun c m, hoi t m, vt l
(si) th cho khng sinh phi km theo thng m, phu thut.
3.2. Nhng nguyn nhn tht bi trong vic dng khng sinh
1. Chn khng sinh khng ng ph tc dng
2. Khng sinh khng t c ti ngng tc dng ti nhim khun, do liu lng khng
hp l, do dc ng hc khng thch hp, do tng tc thuc lm gim tc dng ca
khng sinh
3. Do vi khun khng thuc. Cn thay khng sinh khc hoc phi hp khng sinh.
3.3. Vi khun khng khng sinh
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
3.3.1. Khng t nhin: vi khun c tnh khng t trc khi tip xc vi khng sinh, nh sn
xut lactamase, cu trc ca thnh vi khun khng thm vi khng sinh.
3.3.2. Khng mc phi: vi khun ang nhy cm vi khng sinh, sau mt thi gian tip xc, tr
thnh khng nhy cm na, do:
* t bin hoc khng qua nhim sc th.
Mi vi khun u c "protein ch" gn vi kh ng sinh c th ti ribosom, DNA gyrase, RNA
polymerase... Do t bin, cc "protein ch" thay i, khng gn khng sinh na.
*Khng qua plasmid: c nhiu dng. Thng l sn xut cc enzym lm bt hot khng sinh,
hoc gim i lc ca khng sinh vi " protein ch", hoc thay i ng chuyn ha.
Vi khun khng khng sinh c th pht trin s khng cho vi khng sinh trong cng h. Qua
plasmid c th khng nhiu loi khng sinh mt lc. Ngi ln u nu nhim vi khun khng
khng sinh, mc du ch a dng khng sinh bao gi c khng khng sinh ngay.
Loi khng mc phi thng l do dng khng sinh khng ng liu hoc lm dng thuc, ang
gy mt tr ngi rt ln cho vic iu tr.
3.4. Phi hp khng sinh
3.4.1. Ch nh phi hp khng sinh
1. Nhim 2 hoc nhiu vi khun mt lc
2. Nhim khun nng m nguyn nhn cha r
3. S dng tc dng hip ng lm tng hot tnh khng sinh trong mt s nhim khun c
bit:
. Vim ni tm mc: penicilin + streptomycin
. Trimethoprim + sulfamethoxazol
. Khng sinh lactam + cht c ch lactamase
4. Phng nga xut hin vi khun khng khng sinh.
Ch phi hp khng sinh cho mt s t cc trng hp nhim khun trong bnh vin nh cu
khun rut, mt s trc khun gram ( -) (trc khun m xanh, trc khun mt loi Serratia,
Enterobacter, Citrobacter ).
3.4.2. Nhc im ca phi hp khng sinh
Khi thy thuc khng hiu r v phi hp khng ng s:
. D gy khng do s chn la ca vi khun
. Tng c tnh ca khng sinh
. Hip ng i khng
. Gi thnh iu tr cao
Ni chung, nn hn ch phi hp v c khng sinh ph rng
3.4.3. Mt s nhim khun thng gp v cch chn khng sinh.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Aminogl id
Proteus Nhim khun Ampi/ Amox Cephalospori Ciprofloxacin hoc
tit niu n Ofloxacin
Aminoglycos
id
Pseudomonas Nhim khun Pen. ph rng Aminoglycos Imipenem
aeruginosa tit niu Ceftazidim id
Ciprofloxacin Aztreonam
Vim phi Pen.ph rng Imipenem + aminogl
Nhim khun Aminoglycos Ceftazidim +
huyt id Aminogl Aztreonam +
Ciprofloxacin aminoglycosid
Salmonella Thng hn Ciprofloxacin Ampicilin Chloramphenicol
Ph thng hn Ceftriaxon
Nhim khun TMP + SMZ
huyt
Shigella Vim rut cp Ciprofloxacin TMP + SMZ Amoxicilin
Hemophilus Vim tai gia TMP + SMZ Cefuroxim Ciprofloxacin
influeuzae Vim xoang Amoxicilin + Amox/ Ampi Azithromycin
Vim phi clavulinat
Vibrio T Doxycyclin TMP + SMZ Chloramphenicol
cholerae Ciprofloxacin
Cu hi t lng gi
1. Trong cc thuc di y, thuc no l khng sinh? Khng sinh dit khun? Khng sinh
km khun?
Penicilin, Streptomycin, Sulfonamid, Iod, Tetracycli n, Erythromycin, Thuc tm (KMnO 4),
Quinolon, Phenol.
2. Hy phn loi nhm lactam theo cu trc ha hc v nu c im.
3. Hy phn tch c ch tc dng v tc dng ca Penicilin v Cephalosporin.
4. Trnh by c ch tc dng v p dng iu tr ca aminoglycos id.
5. Trnh by c ch tc dng v p dng iu tr ca:
- Nhm cloramphenicol
- Nhm tetracyclin
- Nhm macrolid
- Nhm quinolon
- Thuc phi hp sulfamid- trimethoprim
- Nhm 5- nitro imidazol.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Virus gm c loi 1 hoc 2 chui ADN hoc ARN c bc trong mt v protein gi l capsid.
Mt s virus c c v lipoprotein, v ging nh capsid, v ny c th cha cc protein khng
nguyn. Virus bt buc phi sng k sinh trong t bo vt ch, s sao chp ca chng ph thuc
ch yu vo cc qu trnh tng hp ca t bo vt ch.
- Loi ADN virus nh poxvirus (gy bnh u ma), herpesvirus (gy thu u, herpes, zona),
adenovirus (vim kt mc, vi m hng), hepa AND virus (vim gan B) v papillomavirus (ht
cm). Sau khi thm nhp c vo nhn t bo vt ch, ADN virus c sao m sm vo ARN m
bi ARN m polymerase ca t bo vt ch, ARN m c dch m theo cch thng thng ca t bo
vt ch thnh cc protein c hiu ca virus. Ring virus u ma, do c ARN polymerase
ring nn c th sao chp ngay trong bo tng ca t bo vt ch.
- Loi ARN virus gm rubellavirus (gy bnh si c [German measles], rubeon), rhabdovirus
(bnh di), picoARNvirus (bnh bi lit, vim mng no, cm lnh), arenavirus (vim mng no,
st Lassa), arbovirus (st vng), orthomyxovirus (cm), paramyxovirus (si, quai b).
Vi ARN virus, vic sao chp trong t bo vt ch s da vo hoc l cc enzym trong virion (ht
virus) tng hp ARN m cho n, hoc l ARN virus c dng nh chnh ARN m ca n. ARN m
c dch m thnh cc protein virus, k c ARN polymerase, enzym chi phi s tng hp nhiu
ARNm virus.
Mt nhm ARN virus trong loi ny l retrovirus c cha enzym re verse transcriptase (enzym
sao m ngc), to ADN t ARN virus. Sau , bn sao ADN tch hp vo genom (b gen) ca
vt ch (lc c coi nh provirus) v c sao m thnh c ARN genom v ARN m dch
m thnh cc protein virus (HIV).
Trong nhiu bnh nhim virus, nh im ca s sao chp ca virus l vo ngay trc lc triu
chng lm sng xut hin. V vy, hiu qu iu tr lm sng ti u l phi bt u iu tr sm.
Cc thuc khng virus cn phi: ngn cn s xm nhp ca virus vo t bo v phi c hot tnh
vi virus trong t bo, ngha l phi c tnh c hiu.
Da vo cc bc trong qu trnh sao chp, nhn i ca virus m nghin cu cc thuc khng
virus, theo bng 15.1
Thuc khng virus sao chp ngc (Antiretroviral agents): thuc chng HI V.
HIV (human immunodeficiency virus) l virus sao chp ngc. ARN tn cng vo cc t bo
lympho CD 4, i thc bo v t bo thn kinh si nhnh (dendritic cells). Nghin cu vng i
ca HIV trong t bo chnh l tm mc tiu tc ng ca thuc.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
1) Virus gn vo cc receptor CD 4
2) Ha mng v thot v ca virus
3) Sao chp ngc t ARN
ADN 4) Tch hp ca ADN virus
vo ADN vt ch
5) Sao m mun hay s tng hp
protein ca virus
6) Lp rp hay t hp li ca
virus v ny chi; : ARN virus;
. ARN v enzym reverse
transcriptase.
lm thay i hnh dng ca v tr ny nn enzym b mt hot tnh. Thuc khng cn qua giai on
phosphoryl ha nh NRTI v ch c tc ng trn HIV - 1. Tt c u chuyn ha gan qua Cyt.
P450, gy cm ng enzym nn lm tng chuyn ha ca chnh n (phi tng liu khi dng ko di)
v mt s thuc dng cng.
Integrase l enzym c tc dng gm ADN ca provirus vo nhim sc th ca t bo vt ch. Nu
c ch c enzym ny s lm HIV khng nhn ln c trong t bo k sinh v s b tiu dit.
Hin cn l bc nghin cu phng th nghim.
Cc protease l cc enzym tham gia trong qu trnh tng hp nhiu protein cu trc ca li virus
v cc enzym ch yu, trong c c RT v chnh bn thn protease. c ch protease th HIV ch
l cc virion (ht virus) khng trng thnh v khng gy bnh c. V vy, hng nghin cu
ny rt hp dn.
Trong vng i ca HIV, cc enzym tc ng nh sau:
integrase
. ADN virus nhp vo ADN vt ch
Lopinavir
Cc thuc ny phn ln cn ang c nghin cu v nh gi trn lm sng. Di y l mt s
thuc i din, hin c Vit Nam.
1. Thuc c ch NRT
1.1. Zidovudin (azidothymidin, AZT)
Zidovudin l cht tng hp tng t thymidin, lc u chng ung th (Horwitz - 1964), sau
thy c tc dng chng virus (Ostertag, 1974) v n 1985 th Mitsuya ln u tin thy c tc
dng c ch c HIV-1 in vitro
1.1.1. C ch tc dng
Sau khi nhp vo t bo, zidovudin cng phi c phosphoryl ha 3 ln thnh zidovudin 5 -
triphosphat mi c hot tnh. Trong t bo, dng hot tnh c t/2 3 gi. Zidovudin 5-
triphosphat c ch tranh chp vi deoxythymidin triphosphat ca RT. Ngoi ra cn tranh chp vi
thymidin triphosphat tch hp vo ADN provirus, lm kt thc sm chui ADN, to ra ADN
provirus khng hon chnh. In vitro, zidovudin chng c HIV - 1, HIV- 2 v cc virus hng
lympho T (T cell lymphotropic viruses) ca ngi.
1.1.2. Dc ng hc
Hp thu nhanh qua tiu ha v phn b vo mi m, nng trong dch no tu bng 60% trong
huyt tng. Sinh kh dng khong 65%; t/2 huyt tng l 1,1 gi, nhng dng hot tnh trong
t bo c t/2 3 gi. Thi tr 90% qua thn di dng chuyn ha v khng chuyn h a.
1.1.3. Tc dng khng mong mun
- c tnh chnh l thiu mu thng xy ra trong 4 tun u (7%), gim bch cu (37%), gim
tiu cu.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Cc tc dng khng mong mun khc l nhc u, mt ng, chn n, bun nn, mt mi, au
c xy ra trong vi tun u. Dng thuc cha triu chng.
- Tc dng ph xut hin chm hn, sau 6 - 17 thng l t sc t cc mng, cn co git, hi
chng ging vim nhiu c.
- Cc thuc c ch phn ng glucuronyl transferase gan (phn ng ging ha AZT) nh
acetaminophen, aspirin, in dometacin, probenecid s lm tng tai bin c tnh v mu ca AZT
nn cn trnh dng chung.
1.1.4. Ch nh v liu lng
Ung 200 mg, cch 8 gi/ ln; hoc 100 mg 5 ln/ ngy. Dng lin tc. C th phi hp vi
thuc c ch RT khc hoc thuc c ch protease.
Ch phm: AZT, Retrovir vin nang 100 mg; l 200 mg/20 mL.
1.2. Didanosin (ddI)
Didanosin (2', 3' dideoxy inosin - ddI) l cht tng t nucleosid purin, c nghin cu t 1989
v dng iu tr t cui nm 1991. Tc dng c trn HIV - 1 v HIV- 2.
1.2.1. C ch tc dng
Sau khi thm nhp vo t bo, di tc dng ca enzym chuyn ha ni bo, didanosin c 3
ln phosphoryl ha thnh dng c hot tnh l dideoxyadenosin triphosphat (dd ATP), tranh
chp vi dATP (deoxyadenosin triphosphat) c ch RT ca virus, ng t hi ngn cn ko di
chui ADN, ngn cn tng hp ADN provirus.
1.2.2. Dc ng hc
Didanosin b ph hu nhanh mi trng acid, v vy mi ch phm ung u cha cht trung
ha pH ca dch v. Cn ung lc i. Ung sau ba n, lm gim hp thu ti 50%. Nng nh
huyt tng ca liu ung 300 mg l 1 g/ mL. Nng trong dch no tu bng 20% nng
huyt tng. Thi gian bn thi l 0,6 - 1,5 gi, nhng t/2 trong t bo ca ddATP l 8 - 24 gi
nn ch cn ung 2 ln/ ngy. Thi tr qua thn.
1.2.3. Tc dng khng mong mun
- Vim ty v vim thn kinh ngoi bin thng gp nht, lin quan n liu dng, nht l khi
liu > 12,5 mg/ kg. T l thng gp l 6 - 28%.
- Tiu chy: 17%, gn 2% l trng hp nng
- Cc ri lon khc: khong 2% gm bun nn, nn, st, rt run, nhc u, au c, i acid uric...
- Mt s ri lon sinh ha - huyt hc gim bch cu, gim tiu cu, thiu mu, tng
transaminase. Khng lin quan n liu iu tr.
1.2.4. Ch nh, liu lng
Dng cho tr em trn 6 thng tui v ngi ln b nhim HIV k hng dung np vi AZT hoc
dng AZT 4 thng nhng bnh t thuyn gim.
Ngi ln: 200 mg 2 ln/ ngy. Gim liu nu nh cn.
Tr em, da theo din tch c th:
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Thnh cng ca khng sinh chng vi khun v virus dn n s tng ng k t l nhim nm.
Nhim nm thng c chia lm 2 loi, nhim nm ton thn v nhim nm ngoi da, nim
mc. Cc thuc chng nm v th cng c chia lm 2 loi, ton thn v ti ch. Nhng thc ra
thuc ton thn cng c tc dng ti ch v ngc li.
1. Thuc chng nm ton thn
1.1. Amphotericin B
1.1.1. c im: Amphotericin c tm ra t nm 1956 (Gold) l mt trong s 200 cht thu c
h khng sinh polyen macrolid, khng tan trong nc, v vy thuc tim dng di dng dch
treo.
1.1.2. Tc dng v c ch
Tc dng trn cc loi Candida albicans v Cryptococcus neoformans, Blastomyces dermatitidis,
Histoplasma capsulatum, Coccidioides immitis, Aspergillus.
Amphotericin B gn vo ergosterol ca vch t bo nm, to nn cc ng dn lm r r cc ion v
cc phn t nh t trong t bo nm ra ngoi, gy cht t bo. Sterol ca vch t bo nm l
ergosterol, cn sterol chnh ca vch vi kh un v t bo ngi li l cholesterol, v vy
amphotericin B khng c tc dng dit khun v khng c vi ngi.
1.1.3. Dc ng hc
Khng hp thu qua ng ung. Gn vo protein huyt tng ti 95%, ch yu vo -lipoprotein.
Ch dng ng truyn tnh mch, thm nhiu vo cc m gan, lch phi, thn. Nng trong
dch bao khp bng khong 2/3 nng huyt tng, nhng ch 2 -3% vo c dch no tu.
Thi gian bn thi khong 15 ngy. Thi tr chm qua thn trong vi ngy.
1.1.4. c tnh
- c tnh lin quan n vic truyn thuc: run, st, nn, nhc u, h huyt p. Cn gim tc
truyn hoc gim liu. C th lm test bng tim 1mg vo tnh mch. Dng thuc h st, khng
histamin hoc corticoid trc khi truyn.
- c tnh mun:
Tn thng ng thn, tng ur-huyt (80%), toan huyt, tng thi K +, Mg++. Truyn dung dch
NaCl 0,9% c th lm gim c tnh cho thn.
Ngoi ra c th thy bt thng test chc phn gan, thiu mu do gim sn xut erythropoietin
ca thn.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Hp thu qua ng ung khong 30%, hp thu ti a ngay sau khi n. Pic huyt tng sau 3 -4
gi, t/2 khong 1-1,5 ngy. Gn vo protein huyt tng ti 99,8%. Gn vo cc m sng (da,
mng) vi nng cao hn huyt tng 4ln v gi rt lu t vi tun n vi thng sau ngng
iu tr. Nng trong m mm (phi, thn, gan, lch) cng cao hn huyt tng 2 -3 ln.
- Ch nh v liu lng:
Vin nang 100mg, ung ngay sau ba n.
. Candida m o: Ung 1 ngy duy nht 400mg chia 2 l n, hoc 200mg/ngy3 ngy.
. Nm da, lang ben: ung 200mg/ngy 7 ngy.
. Candida ming: 100mg/ngy 15 ngy.
. Nm mng: ung 2 t cch nhau 3 tun. Mi t 7 ngy. Mi ngy ung 400mg chia 2 ln.
1.3.3.3. Fluconazol (Flunaz, Diflucan, Triflucan)
C gn thm 2 nguyn t Fluo.
- Ung hp thu hon ton, khng chu nh hng ca thc n hay acid dch v. Rt tan trong nc
nn c th tim tnh mch. Nng trong huyt tng ca ng ung gn bng ng tim tnh
mch. Gn vo protein huyt tng 11 -12%, t/2 = 25 gi, khong 90% thi qua thn di dng
khng i. Thm vo mi dch ca c th, nng trong dch no tu t 50 - 90% nng
huyt tng.
- Thuc d dung np. C th gp phn ng d ng.
- Ch nh v cch dng:
Vin nang 50, 100, 150 mg. Li u 100 - 400mg/ngy.
L 200 - 400 ml, cha 2mg/ml.
Candida nim mc (ming, m o), nm da, nm mng, nm Cryptococcosis (mng no, phi,
da), nhim nm trong AIDS (lm tng sinh kh dng ca Zidovudin khong 20% v lm gim
chuyn ha Zidovudin).
Thi gian iu tr tu tng loi nm, tng t itraconazol.
Khng dng cho ph n c thai hoc ang cho con b.
Khng dng cho tr di 16 tui v l thuc mi, cha s liu theo di.
1.4. Griseofulvin
1.4.1. c im
Khng sinh ly t nm Penicillium griseof ulvum, khng tan trong nc, vng bn vi nhit.
1.4.2. Tc dng v c ch
Tc dng trn nm da, biu b, tc, mng: Microsporum, Epidermophyton v Trichophyton.
Khng c tc dng trn vi khun.
Griseofulvin gn vo protein tiu qun, lm gy thoi phn bo nn km hm s pht trin ca
nm.
1.4.3. Dc ng hc
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Cu hi t lng gi
1. Trnh by c ch tc dng v c tnh ca amphotericin B v griseofulvin.
So snh ketoconazol, itraconazol v fluconazol v dc ng hc, c tnh v p dng iu tr.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Nhm I: L cc thuc chng lao chnh thng dng, c ch s iu tr cao, t tc dng khng
mong mun : isoniazid (INH, Rimifon), rifampicin, ethambutol, streptomycin v pyrazinamid.
Nhm II: L nhng thuc t dng hn, d ng thay th khi vi khun lao khng thuc, c phm vi
iu tr hp, c nhiu tc dng khng mong mun: ethionamid, para -aminosalicylic (PAS),
cycloserin, amikacin, kanamycin, capreomycin, thiacetazon, fluorquinolon v azithromycin,
clarythromycin.
1.1. Cc thuc chng lao thng dng
1.1.1. Isoniazid (Rimifon, INH, H)
L dn xut ca acid isonicotinic, va c tc dng km khun, va c tc dng dit khun.
Nng c ch ti thiu i vi trc khun lao 0,025 - 0,05 mcg/ml. Khi nng cao trn
500mcg/ml, thuc c tc dng c ch s pht trin ca cc vi khun khc. Thuc c tc dng trn
vi khun ang nhn ln c trong v ngoi t bo, k c trong mi trng nui cy.
1.1.1.1. C ch tc dng:
Mc d isoniazid c s dng iu tr lao vi thp k v n nay vn c coi l thuc s
mt trong iu tr tt c cc th lao nhng c ch tc dng ca thuc vn cn cha c gii thch
y . Theo Takayama v cng s (1975), acid mycolic l mt thnh phn quan trng trong cu
trc mng ca trc khun lao. Giai on u ca qu trnh tng hp mycolic l s ko di mch
ca acid nh desaturase. Vi nng rt thp ca INH, enzym ny b c ch lm ngn cn s ko
di mch ca acid mycolic dn dn gim s lng lipid ca mng vi khun, vi khun khng pht
trin c.
Ngoi ra, mt s tc gi cn cho rng, INH to chelat vi Cu 2+ v c ch cnh tranh vi
nicotinamid v pyridoxin lm ri lon chuyn ha ca trc khun lao.
1.1.1.2. Dc ng hc
Thuc c hp thu nhanh qua ng tiu ha. Sau khi ung 1 -2 gi, nng thuc trong mu
t ti 3-5mcg/ml. Thc n v cc thuc cha nhm lm gim hp thu thuc.
Isoniazid khuch tn nhanh vo cc t bo v cc dch mng phi, dch c trng v nc no
tu, cht b u, nc bt, da, c. Nng thuc trong dch no tu t ng ng vi nng
trong mu.
Thuc c chuyn ha gan nh phn ng acetyl ha, thu phn v lin hp vi glycin. S
acetyl ha ca isoniazid thng qua acetyltransferase c tnh di truyn.
ngi c hot tnh enzym mnh, thi gian bn thi ca thuc khong 1 gi, nhng ngi c
hot tnh enzym yu thi gian bn thi ca thuc khong 3 gi.
Thuc c thi tr ch yu qua thn. Sau dng thuc 24 gi, thuc thi tr khong 75 - 95%
di dng chuyn ha. Gn y, mt s tc gi cho rng dng acet yl ha ca INH c kh
acetyl trong c th to thnh dng cn hot tnh.
1.1.1.3. Tc dng khng mong mun
- D ng thuc, bun nn, nn, chng mt, to bn, kh ming, thoi ho bch cu ht, thiu
mu.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Vim dy thn kinh ngoi vi chim 10 - 20%, c bit hay gp bnh nhn dng liu cao, ko
di, nghin ru, suy dinh dng v tng glucose mu. Vitamin B6 c th lm hn ch tc dng
khng mong mun ny ca isoniazid.
- Vim dy thn kinh th gic.
- Vng da, vim gan v hoi t t bo gan thng hay g p ngi trn 50 tui v nhng ngi c
hot tnh acetyltransferase yu. C ch gy tn thng gan ca isoniazid n nay vn cha c
gii thch y . C gi thuyt cho rng, acetylhydrazin cht chuyn ha ca isoniazid b
chuyn ha qua cytocrom - P450 sinh ra gc t do gy tn thng t bo gan.
Mt s thuc gy cm ng cytocrom - P450 nh phenobarbital, rifamycin gy tng tn thng gan
ca INH.
- Isoniazid c ch s hydroxyl ha ca phenytoin, c th gy ng c phenytoin khi iu tr phi
hp thuc.
1.1.1.4. p dng iu tr
- Rimifon: vin nn 50 - 100 - 300 mg; ng tim 2ml cha 50mg hoc 100mg/ml; Siro 10
mg/ml.
- Phi hp vi cc thuc chng lao khc iu tr tt c cc th lao. Ngi ln dng 5mg/kg th
trng, tr em 10-20mg/kg th trng, ti a 300mg/24 gi.
- Thuc c th dng d phng cho nhng ngi c test tuberculin dng tnh hoc bnh nhn
sau iu tr tn cng bng cc thuc chng lao. Ngi ln dng 300mg/ 24 gi, tr em 10mg/kg
th trng, ti a 300mg/24 gi ko di 3 - 6 thng. Khi iu tr, cn dng km vitamin B 6 10-
50mg /24 gi gim bt tc dng khng mong mun ca INH.
1.1.2. Rifampicin (RMP,R)
Rifamycin l t ch c mt h khng sinh c cu trc ging nhau c chit xut t Streptomyces
mediterranei. Rifampicin l khn g sinh bn tng hp t rifamycin B c tc dng dit khun c
trong v ngoi t bo, chuyn ha v thi tr chm so vi cc cht cng nhm.
1.1.2.1. Tc dng
Thuc khng ch c tc dng dit trc khun lao, phong, m cn dit c cc vi khun gram m,
E-coli, trc khun m xanh, Haemophilus influenzae, Nesseria meningitis.
Rifampicin dit vi khun c trong v ngoi t bo. Trong mi trng acid, tc dng ca thuc
mnh gp 5 ln.
1.1.2.2. C ch tc dng
Rifampicin gn vo chui ca ARN - polymerase ph thuc ADN ca vi khun lm ngn cn
s to thnh chui ban u trong qu trnh tng hp ca ARN. Thuc khng c ch ARN -
polymerase ca ngi v ng vt liu iu tr. Khi dng liu cao gp nhiu ln liu iu tr,
thuc c th gy c ch ARN - polymerase ty th t bo ng vt.
1.1.2.3. Dc ng hc
Thuc c hp thu tt qua ng tiu ha. Sau khi ung 2 - 4 gi, t c nng ti a trong
mu. Acid amino salicylic lm chm hp thu thuc.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Khi iu tr lao bng ethambutol c th gp mt s tc dng khng mong mun nh: ri lon
tiu ha, au u, au bng, au khp, pht ban, st, vim dy thn kinh ngoi vi, nhng nng
nht l vim dy thn kinh th gic gy ri lon nhn bit mu sc. Ct ngha cho tn thng th
gic, c tc gi cho rng dy thn kinh th gic cha nhiu Zn 2+, ethambutol to chelat vi Z 2+
gy vim.
1.1.3.5. p dng iu tr:
Ethambutol vin nn 100 n 400mg c phi hp vi cc thuc chng lao iu tr cc th
lao, ngi ln ung liu khi u 25mg/kg/ngy trong 2 thng sau gim liu xung
15mg/kg/ngy. Tr em ung 15mg/kg/ngy. Khng dng cho ngi c thai, cho con b, tr em
di 5 tui v ngi c vim thn kinh th gic v gim th lc.
1.1.4. Streptomycin (SM , S).
L khng sinh thuc nhm aminoglycosid c tc dng dit khun lao mnh c bit vi khun
trong hang lao v mt s vi khun Gram (+) v Gram ( -). Nng 10mcg/ml c tc dng dit
trc khun lao.
c phi hp vi cc thuc chng lao khc iu tr lao. Tim bp hng ngy hoc cch ngy
liu 15mg/kg th trng, ti a khng vt qu 1g/ngy. i vi ngi cao tui, liu dng 500 -
750mg/ngy.
Dc ng hc, c ch tc dng, tc dng khng mong mun v chng ch nh ca thuc xin
c bi khng sinh nhm aminoglycosid.
1.1.5. Pyrazinamid(Z, PZA)
1.1.5.1. Tc dng:
L thuc c ngun gc tng hp, t tan trong nc, tc dng mnh trong mi trng acid c tc
dng km khun lao c cu trc tng t nh nicotinamid. Thuc dit trc khun lao trong i
thc bo c pH acid v t bo n nhn vi nng 12,5mcg/ml, c bit khi vi khun ang
nhn ln.
C ch: cha bit d cu trc gn ging acid nicotinic v INH.
1.1.5.2. Dc ng hc:
Thuc hp thu nhanh qua ng tiu ho. Ung sau hai gi t c n ng ti a trong mu v
khuch tn nhanh vo m dch c th. Thuc i qua hng ro mu no tt nn c hiu qu iu tr
cao trong lao mng no. Thi gian bn thi ca thuc khong 10 n 16 gi.
1.1.5.3. Tc dng khng mong mun:
Thuc c th gy mt s tc dng khng mong mun nh: au bng, chn n, bun nn, nn,
st, nhc u, au khp. c bit lu , thuc c th gy tn thng t bo gan, vng da 15%
s bnh nhn. Do vy, khi iu tr cn kim tra chc nng gan trc v trong iu tr. Nu c d u
hiu gim chc nng gan phi ngng thuc. Do cnh tranh vi acid uric h vn chuyn tch cc
ti ng thn, pyrazinamid c th gy tng acid uric mu.
Pyrazinamid lm gim tc dng h acid uric ca probenecid, aspirin, vitamin C v lm tng tc
dng h glucose mu ca cc thuc nhm sulfonylure.
1.1.5.4. p dng iu tr:
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Vin nn 500mg.
Pyrazinamid thng phi hp vi cc thuc chng lao khc iu tr lao trong 6 thng u, sau
thay bng thuc khc. Liu trung bnh ngi ln 1,5 -2,0 g/ngy v tr em 35mg/kg/ngy.
1.2. Cc thuc chng lao khc
1.2.1. Ethionamid
- L thuc va km khun va dit khun (do c ch tng hp acid mycolic). Ung hp thu t t
qua ng tiu ha, sau 3 gi t nng ti a trong mu v thi tr ch yu qua thn di
dng chuyn ha.
- Thuc c ch nh khi vi khun lao khng vi cc thuc nhm I. Ngoi ra, ethionamid cn
c dng phi hp vi dapson, rifampin iu tr phong vi liu 10mg/kg th trng.
- Mt s tc dng khng mong mun c th gp nh: chn n, bu n nn, nn, i lng, ri lon
thn kinh trung ng (au u, co git, mt ng), vim dy thn kinh ngoi vi. Ethionamid c th
gy ri lon chc nng gan, cn phi theo di chc nng gan trc v trong khi iu tr.
- Thuc c dng vi liu tng dn. Kh i u 500mg cch 5 ngy tng 125mg n khi t 15 -
20mg/kg th trng v khng vt qu 1gam/24gi.
1.2.2. Acid paraaminosalicylic (PAS)
L thuc km khun lao c c ch tc dng ging sulfonamid, nhng khng c tc dng trn cc
vi khun khc. Liu dng: 200- 300mg/kg/ngy, ti a 14 - 16g/ngy. PAS c th gy a lng,
nn, au bng. hn ch tc dng khng mong mun, cn ung vo lc no.
1.2.3. Mt s khng sinh khc c tc dng chng lao
- Kanamycin v amikacin c nng v c ch ti thiu vi trc k hun lao 10 g/ ml. Liu iu
tr lao 1g/ 24 gi.
- Capreomycin l 1 peptid vng c tc dng chng lao vi liu 15 - 30 mg/ kg/ 24 gi.
- Ofloxacin v ciprofloxacin l 2 khng sinh nhm fluorquinolon c nng trong t chc phi
cao hn trong huyt tng c nng c ch ti thiu trn trc khun lao rt thp t 0,25 - 3 g/
ml. Trong iu tr lao ciprofloxacin ung 1,5g chia 2 ln/ngy; ofloxacin ung 600 - 800 mg/
ngy.
- Azithromycin v clarythromycin l 2 macrolid mi cng c tc dng trn trc khun la o c
ch nh khi trc khun lao khng cc thuc chng lao chnh.
- Cycloserin c ch nh iu tr lao vi liu 15 - 200 mg/ kg/ ngy.
Chi tit xin xem bi Thuc khng sinh.
1.2.4. Thiacetazon (Amithiozon)
L thuc km khun. C hot tnh chng lao v i nng c ch ti thiu (MIC) l 1 g/ml. Trong
lm sng c th phi hp vi INH iu tr lao. Liu dng hng ngy 150mg.
1.2.5. Clofazimin
Thuc c dng cho nhng bnh nhn c trc khun lao a khng thuc vi liu dng
200mg/24 gi.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
2SRHZ / 6HE
- iu tr tn cng 2 thng lin tc dng 4 l oi thuc S (SM); H (INH); R (RMP); Z (PZA) hng
ngy.
- iu tr duy tr hng ngy lin tc trong 6 thng vi 2 thuc l H v E (EMB).
1.4.2.2. Ngi bnh c lao ti pht hoc tht bi iu tr:
2SHRZE/1HRZE/5H 3 R3 E3 *
- iu tr tn cng hng ngy lin tc trong hai thng vi 5 loi thuc SHRZE, mt thng tip
theo dng hng ngy 4 loi thuc HRZE.
- Sau iu tr duy tr 3 loi thuc H, R, E mt tun dng ba ln cch qung trong 5 thng lin
tc.
* H: Isoniazid Z: pyrazinamid S: Streptomycin
R: Rifampicin E: Ethambutol
S trc ch ci ch thi gian iu tr tnh bng thng; ch s di sau ch ci ch s ngy
dng thuc trong 1 tun, nu khng c cc ch s ny th dng thuc hng ngy.
2.Thuc iu tr phong
Bnh phong l bnh nhim khun Myc obacterium leprae. Nu c iu tr sm v ng, bnh
phong c th khi, khng li di chng. Hin nay, ba thuc ch yu iu tr phong l: dapson,
rifampicin v clofazimin.
2.1. Dapson (DDS)
L dn xut 4-4 diamino diphenyl sulfon cu trc gn ging pa ra-aminobenzoic acid c tc dng
km trc khun phong. Mc d, c tng hp t nhng nm 1940, nhng n nay DDS vn
c coi l thuc quan trng nht trong iu tr phong.
2.1.1. Dc ng hc
Thuc c hp thu gn hon ton qua ng tiu ha. Ung 1 00mg, sau 24 gi t c nng
trong mu gp 50 - 100 ln nng c ch ti thiu. Trong mu, thuc gn vo protein huyt
tng khong 50% v khuch tn nhanh vo cc t chc: da, c, gan, thn v dch no tu.
Dapson c chuyn ha gan nh phn ng acetyl ha to thnh monoacetyl -DDS khng c tc
dng km khun. S chuyn ha ca DDS mang tnh di truyn. Thn v mt l ng thi tr ch
yu ca thuc. Do c chu k gan - rut, nn thuc tn ti rt lu trong c th, thi gian bn thi
ca thuc khong 28 gi.
2.1.2. Tc dng v c ch tc dng
Dapson ch c tc dng km khun phong, khng dit khun. C ch tc dng ging sulfonamid.
C ch chi tit xin c bi Thuc khng sinh, phn sulfamid.
2.1.3. Tc dng khng mong mun
Dng Dapson c th gp mt s tc dng khng mong mun sau:
- Bun nn, nn, au u, pht ban da.
- Ri lon tm thn, vim dy thn kinh ngoi vi.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
L thuc an thn, nhng c tc dng iu tr phong, c bit th phong c. Liu dng 100 -
300mg/24 gi. Do gy qui thai, c bit giai on 24 - 36 tun u ca k thai nghn, nn thuc
t c dng.
2.4.3. Ethionamid
C tc dng va km khun va dit khun lao v phong c th thay th clofazimin trong nhng
trng hp khng clofazimin. Liu dng hng ngy 250 - 375mg.
Chi tit xin c thm bi Thuc chng lao.
2.5. Nguyn tc v mt s phc iu tr phong hin nay
Nhm tng hiu qu iu tr, rt ngn thi gian dng thuc v hn ch s khng thuc ca trc
khun phong t 1982, T chc Y t Th gii khuyn co mt s nguyn tc iu tr phong nh
sau:
- a ha tr liu, khng dng mt loi thuc iu tr phong v thng dng 3 thuc dapson,
rifampicin v clofazimin.
- Phi hp ha tr liu vi vt l liu php v th dc liu php trnh tn ph.
- Ung thuc ng liu lng, ng phc , thi gian v nh k theo di tc dng trn lm
sng, xt nghim vi khun v tc dng khng mong mun.
- Thi gian iu tr ko di tu thuc vo mc nhim trc khun.
2.5.1. Phc iu tr nhm c nhiu trc khun
Cu hi t lng gi
1. Trnh by tc dng, c ch tc dng, c im dc ng hc v tc dng khng mong
mun ca INH v cc nguyn tc iu tr lao.
2. Trnh by tc dng, c ch tc dng, c im d c ng hc v tc dng khng mong
mun ca rifampicin, v phc iu tr lao hin nay.
3. Trnh by tc dng, c ch tc dng, c im dc ng hc v tc dng khng mong
mun ca ethambutol v pyrazinamid.
4. Trnh by tc dng, c ch tc dng, c im d c ng hc v tc dng khng mong
mun cu streptomycin.
5. Trnh by tc dng, c ch tc dng, c im dc ng hc v tc dng khng mong
mun cu dapson.
6. Trnh by tc dng, c ch tc dng, c im dc ng hc v tc dng khng mong
mun cu clofazimin.
7. Trnh by nguyn tc v phc iu tr phong hin nay.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Bi 18: thuc iu tr st rt
1. i cng
Bnh st rt c Hypocrate m t cch y hn 2000 nm, l bnh truyn nhim, do
plasmodium gy ra, plasmodium l mt loi k sinh trng khng nhng gy bnh cho
ngi m cho c sc vt. Bn loi k sinh trng st rt gy bnh cho ngi l: P.
falciparum, P.vivax, P.malariae v P.ovale.
Vit nam, st rt do P.falciparum chim khong 70 - 80%, do P.vivax 20- 30%,
P.malariae 1- 2% cn P.ovale hu nh khng c. Dch s t rt do P.falciparum thng xy
ra t ngt, din bin nng, t vong cao nhng thi gian tn ti ca dch ngn.
Ngi c th nhim bnh st rt theo 3 phng thc:
- Do mui truyn: y l phng thc nhim ch yu v quan trng nht.
- Do truyn mu.
- Truyn qua rau thai.
Vic iu tr st rt hin nay cn gp nhiu kh khn v k sinh trng st rt (c bit l
P.falciparum) khng li nhiu thuc chng st rt. Hn na, Vit nam c khong 35
triu ngi sng trong vng st rt lu hnh (trong c 15 triu ngi sng trong vng
st rt lu hnh nng), nn mun iu tr st rt c hiu qu phi trit tun th phc
iu tr ca chng trnh phng chng st rt quc gia.
2. Chu k sinh hc ca k sinh trng st rt
2.1. Chu k pht trin trong c th ng i (chu k sinh sn v tnh)
2.1.1. Giai on gan
Khi mui t ngi, thoa trng ( trong tuyn nc bt mui) chui qua mch mu lu
thng trong mu. Sau 30 pht, thoa trng vo gan pht trin trong t bo gan thnh th
phn lit (10 - 14 ngy), sau ph v t bo gan v gii phng ra cc mnh trng. Giai
on ny gi l giai on tin hng cu.
Vi P.falciparum, tt c mnh trng u vo mu v pht trin . Cn P.vivax v
P.ovale, ngoi s pht trin tc th ca cc thoa trng thnh th phn li t, cn c s
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
pht trin mun hn ca mt s thoa trng khc. Nhng thoa trng ny khng pht trin
ngay thnh th phn lit m to thnh cc th ng. Cc th ng pht trin tng t thnh
phn lit, v ra v gii phng nhng mnh trng vo mu gy nn nh ng cn ti pht xa
(th ngoi hng cu).
2.1.2. Giai on mu
Cc mnh trng t gan xm nhp vo hng cu, lc u l th t dng ri pht trin
thnh phn lit non, phn lit gi. Th phn lit gi s ph v hng cu gii phng ra
nhng mnh trng. Lc ny tng ng vi cn st xy ra trn lm sng.
Hu ht cc mnh trng ny quay tr li k sinh trong cc hng cu mi, cn mt s bit
ha thnh nhng th hu gii, l nhng giao bo c v giao bo ci.
2.2. Chu k pht trin trong c th mui (chu k sinh sn h u tnh)
Giao bo c v ci c mui ht vo d dy s pht trin thnh nhng giao t c v
ci, qua sinh sn hu tnh sinh ra thoa trng. Cc thoa trng n tp trung trong tuyn
nc bt ca mui l tip tc truyn bnh cho ngi khc.
Chng ch nh:
- Chng ch nh: bnh vy nn, ri lon chu yn ha porphyrin, tin s ng kinh v bnh
tm thn, ph n c thai.
- Thn trng: cn khm mt trc khi dng thuc di ngy v theo di trong sut qu
trnh iu tr.
Ch ti nhng ngi c bnh v gan, thn, c bt thng v thnh gic v th gic,
nghin ru, ri lon v mu v thn kinh, thiu ht G 6PD.
Liu lng:
Chng trnh phng chng st rt Vit nam dng vin cloroquin phosphat 250 mg 150
mg cloroquin base
- iu tr st rt: ung cloroquin phosphat 3 ngy
Ngy u: 10 mg cloroquin base/ kg, chia 2 ln
Ngy th 2, 3: 5 mg cloroquin base/ kg
- iu tr d phng; 5 mg cloroquin base/ kg/ tun cho c ngi ln v tr em.
3.1.1.5. Tng tc thuc
- Cc thuc khng acid hoc kaolin c th lm gim hp thu cloroquin, v vy ch ung
cloroquin sau khi dng thuc ny 4 gi
- Cimetidin lm gim chuyn ha v thi tr, tng th tch phn b ca Cloroquin
- Dng cloroquin kt hp vi proguanil lm tng tai bin lot ming.
- Cloroquin lm gim kh nng hp thu ampicilin
3.1.2. Quinin
L alcaloid chnh ca cy Quinquina, c dng iu tr st rt hn 300 nm (t 1630)
3.1.2.1. Tc dng
Quinin c tc dng nhanh, hiu lc cao i vi th v tnh trong hng cu ca c 4 loi k
sinh trng st rt. Thuc dit c giao bo ca P.vivax v P.malariae nhng t hiu lc
i vi giao bo ca P.falciparum.
C ch tc dng ca quinin tng t nh cloroquin. Ngoi tc dng dit k sinh trng st
rt, quinin cn c mt s tc dng khc.
- Kch ng ti ch: khi ung thuc kch ng d dy, gy bun nn, nn. Tim di da rt
au, c th gy p xe v khun, v vy nn tim bp su.
- Tim mch: liu cao quinin gy gin mch, c ch c tim, h huyt p (khi tim tnh
mch nhanh).
- C trn: lm tng co bp t cung u n trong nhng thng cui ca thi k c thai, t
tc dng trn t cung bnh thng hoc mi c thai.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
3.1.2.2. Dc ng hc
Thuc c hp thu nhanh v hon ton qua rut, sau khi ung 1 - 3 gi thuc t c
nng ti a trong mu, nng trong huyt tng thng gp 5 ln trong hng cu.
Gn vi protein huyt tng khong 80%, qua c rau thai v sa, 7% vo dch no ty.
80% thuc c chuyn ha qua gan v thi tr phn ln qua thn. Thi gian bn thi 7 -
12 gi trn ngi bnh thng v 8 - 21 gi ngi b st rt.
3.1.2.3. Tc dng khng mong mun
- Hi chng quinin; thng g p khi nng thuc trong mu trn 7 - 10 g/ mL vi cc
biu hin: au u, nn, chng mt, tai, ri lon th gic. Phi ngng thuc khi cc triu
chng tin trin nng hn.
- c vi mu: thuc c th gy tan mu (hay gp ngi thiu enzym G 6PD). Gim
bch cu, gim prothrombin, mt bch cu ht... l nhng du hiu t gp hn.
- H ng huyt c th gp khi dng quinin vi liu iu tr.
- c tnh nghim trng (do qu liu hoc dng lu di): st, phn ng da (nga, pht
ban...), ri lon tiu ha , ic, gim th lc (nhn m, ri lon mu sc, nhn i...), tc
dng ging quinidin.
- Khi dng liu cao quinin c th gy xy thai, d tt bm sinh thai nhi.
- Trong mt vi trng hp, khi tim tnh mch quinin c th gy vim tnh mch huyt
khi.
3.1.2.4. p dng iu tr
Ch nh:
- iu tr st rt nng do P.falciparum v st rt c tnh, hay dng nhng vng m
P.falciparum khng cloroquin. Ung quinin sulfat kt hp vi cc thuc chng st rt
khc nh tetracyclin (hoc doxycyclin), fancidar, mefloqui n hoc artemisinin.
- Quinin cn c ch nh cho ph n c thai (thay th cloroquin khi b khng thuc). V
hiu lc km hn cloroquin nn quinin khng dng iu tr t cp do P.vivax,
P.malariae v P.ovale; khng dng khi P.falciparum cn nhy cm v i cloroquin.
- Phng bnh: v c nhiu c tnh nn quinin t c dng phng bnh. Tuy nhin
nhng vng P.falciparum khng cloroquin, khi khng c mefloquin v doxycyclin, c th
phng bnh bng quinin.
Chng ch nh, thn trng:
- Chng ch nh: ngi nhy cm vi thuc, tin s c bnh v tai, mt, tim mch.
Khng dng quinin phi hp vi mefloquin bnh nhn thiu G 6PD.
- Thn trng: bnh nhn suy thn phi gim liu thuc
Liu lng:
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
RNA
3.1.3.2. Dc ng hc
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Fansidar hp thu tt qua ng tiu ha, sau khi ung 2 - 8 gi thuc t c nng ti
a trong mu, khong 90% gn vi protein huyt tng. Thi tr ch yu qua nc tiu.
Thi gian bn thi l 170 gi i vi sulfadoxin v 80 - 110 gi i vi pyrimethamin.
3.1.3.3. Tc dng khng mong mun
Khi dng Fansidar c th b d ng vi sulfamid (nga, m ay...), ri lon v mu (tan
mu, gim bch cu ht), ri lon tiu ha, ri lon ch c nng thn.
Dng Fansidar phng bnh (di ngy) c th gy phn ng da nghim trng: hng ban,
hi chng Stevens- Johnson, hoi t biu b...
3.1.3.4. p dng iu tr
Ch nh:
- iu tr st rt do P.falciparum khng cloroquin, thng phi hp vi quinin (v tc
dng ca fansidar chm)
- D phng cho nhng ngi i vo vng st rt lu hnh nng trong thi gian di.
Chng ch nh, thn trng
- Chng ch nh: d ng vi thuc, ngi b bnh mu, bnh gan, thn nng, ph n c
thai.
- Thn trng: ph n cho con b, tr em di 2 thng tui, ngi thiu enzym G 6PD, c
a d ng, hen ph qun.
Liu lng:
iu tr st rt: ung 25 mg sulfadoxin + 1,25 mg pyrimethamin/ kg
D phng st rt: ngi ln: ung 1 vin/ tun hoc 3 vin/ thng
3.1.3.5. Tng tc thuc
Sulfadoxin lm tng tc dng ca warfarin v thiopenton, lm gim hp thu digoxin qua
ng tiu ha.
3.1.4. Mefloquin (Eloquin, Lariam, Mephaquin)
L thuc tng hp, dn xut ca 4 - quinolin methanol. Cu trc ha hc c lin quan
nhiu vi quinin.
3.1.4.1. Tc dng
Mefloquin c tc dng mnh i vi th v tnh trong hng cu ca P.falciparum v
P.vivax nhng khng dit c giao bo ca P.falciparum hoc th trong gan ca P. vivax.
Mefloquin c hiu qu trn cc k sinh trng a khng vi cc thuc st rt khc nh
cloroquin, proguanil, pyrimethamin... Tuy nhin, vng ng Nam cng c chng
P.falciparum khng mefloquin.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Hin nay, ngi ta cha hon ton hiu r v c ch tc dng ca thuc. Thuc tp trung
chn lc vo cc t bo nhim k sinh trng v phn ng vi hemozoin trong k sinh
trng. Phn ng ny to ra nhiu gc t do hu c c c th ph hu mng ca k sinh
trng.
Mt s cng trnh nghin cu cho thy bnh nhn dng artemisini n c thi gian ct st v
thi gian sch k sinh trng trong mu nhanh hn dng cloroquin , quinin hoc
mefloquin. Song t l ti pht cao.
Artemisinin, artemether v arteether c tc dng mnh hn artemisinin.
3.1.5.2. Dc ng hc
Artemisinin hp thu nhanh sau khi ung, t nng cao sau 1 gi, phn b vo nhiu t
chc: gan, no, phi, mu, thn, c, tim, lch.
Artemisinin gn 64% vo protein huyt tng, dihydroartemisinin 43%, artemether 76%
v artesunat 59%. Chuyn ha ch yu qua gan, cho 4 cht chuyn h a: deoxyartemisinin
v crystal- 7 khng cn hot tnh.
80% liu dng c thi qua phn v nc tiu trong vng 24. Thi gian bn thi khong
4 gi.
3.1.5.3. Tc dng khng mong mun
Artemisinin v cc dn xut l nhng thuc c c tnh thp, s dng tng i an ton.
Cc tc dng khng mong mun thng nh v thong qua nh ri lon tiu ha (bun
nn, nn, au bng, tiu chy), nhc u, chng mt, hoa mt, c bit l sau khi ung.
Mt vi ngi dng artesunat, artemether c th b c ch nh tim, chm nhp tim. Sau
t trc trng, artemisinin c th kch thch gy au rt, au bng v tiu chy.
Trn sc vt, thuc gy c ch tu xng v c vi thn kinh trung ng.
3.1.5.4. p dng iu tr
Ch nh
- L thuc st rt c dng nhiu Vit nam, thng dng i u tr st rt th nh v
trung bnh do c 4 loi plasmodium.
- iu tr st rt nng do P.falciparum a khng thuc hoc st rt c tnh. Thuc c bit
hiu qu trong st rt th no.
Chng ch nh:
Khng c chng ch nh tuyt i cho artemisinin v c c dn xut. Tuy vy, khng nn
dng cho ph n c thai 3 thng u tr khi b st rt th no hoc st rt c bin chng
vng m P.falciparum khng nhiu thuc.
Liu lng:
Artemisinin: ngy u ung 20 mg/ kg
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Trong qu trnh iu tr, phi ngng thuc ngay khi c cc du hiu tan mu hoc
methemoglobin.
Liu lng:
Ung 0,5 mg primaquin base/ kg/ ngy
iu tr st rt do P.vivax v P.ovale: ung 5 ngy lin trnh ti pht.
Dit giao bo ca P.falciparum: ung 1 ngy
3.2.5. Tng tc thuc
Primaquin lm tng thi gian bn t hi ca antipyrin khi dng phi hp.
4. K sinh trng khng thuc
K sinh trng st rt khng thuc l vn ht sc nghim trng. Trong nhng thp k
gn y c s gia tng nhanh chng v s lan rng k sinh trng P.falciparum khng li
cc thuc st rt hin c, ch yu l s dng cho phng bnh, t iu tr khng ng phc
, hoc dng khng liu...
4.1. nh ngha
Theo WHO, khng thuc l kh nng mt chng k sinh trng c th sng st v pht
trin mc d bnh nhn c iu tr v hp thu mt lng thuc, hoc chnh xc
trong mu bnh nhn c nng thuc m trc y vn ngn cn v dit c k
sinh trng s rt . S khng nh vy c th l tng i (vi liu lng cao hn m vt
ch dung np c vn dit c k sinh trng) hoc khng hon ton (vi liu lng ti
a m vt ch dung np c nhng khng tc ng vo k sinh trng).
Khng thuc st rt c th c chia lm hai nhm:
- khng t nhin: K sinh trng c tnh khng t trc khi tip xc vi thuc, do
gen ca k sinh trng bin d t nhin, tnh khng thuc c di truyn qua trung gian
nhim sc th. K sinh trng c th khng cho nh P.falciparum khng cloroquin cng
c th khng vi amodiaquin.
- khng mc phi: K sinh trng nhy cm vi thuc, sau mt th i gian tip xc, tr
thnh khng nhy cm na, do t bin nhim sc th, tip nhn gen khng t bn
ngoi qua plasmid hoc transposon (gen nhy) ca k sinh trng.
4.2. C ch khng thuc
Cho n nay cha c mt gii thch hon ton sng t v c ch khng thuc ca k sinh
trng st rt, c mt s gi thuyt nh sau:
4.2.1. K sinh trng khng cloroquin
- Do FPIX c i lc yu vi cloroquin, nn cloroquin khng to c phc FPIX -
cloroquin, v vy thuc khng hy c mng v dit k sinh trng.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Cu hi t lng gi
1. Trnh by chu k ca k sinh trng st rt v v tr tc dng ca cc thuc
chng st rt.
2. Trnh by tc dng, c ch tc dng, tc dng khng mong mun v p dng
iu tr ca Cloroquin.
3. Trnh by tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca quinin.
4. Trnh by tc dng, c ch tc dng v p dng iu tr ca Fansidar.
5. Trnh by tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca
Mefloquin.
6. Trnh by tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca
artemisinin.
7. Trnh by tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca
primaquin.
8. Trnh by tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca
halofantrin.
9. Phn tch nguyn nhn khng thuc ca k sinh trng st rt.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Trng hp nhim sn dy rut (Hymenolepis nana): dng trong 7 ngy lin tip
- Ngi ln: mi ngy 2g ung 1 ln.
- Tr em 11- 34 kg: ngy u ung 1 g, 6 ngy sau mi ngy 0,5 g ung 1 ln
- Tr em > 34 kg: ngy u ung 1,5g, 6 ngy sau mi ngy 1g, ung 1 ln
Khi b to bn, cn lm sch rut trc khi iu tr. Sau khi dng thuc, nu mun tng
sn ra nhanh hn v nguyn con, nn dng thuc ty mu i c tc dng mnh nh
magnesisulfat (ung 2- 4 gi sau khi dng niclosamid)
3.1.5. Tng tc thuc
Ru lm tng kh nng hp thu ca niclosamid qua ng tiu ha, gy c. V vy, khng
c dng ru trong khi iu tr.
3.2. Praziquantel (Biltricid, Cysticid, Dronci t, Cesol)
L dn xut isoquinolein - pyrazin tng hp, c ph tc dng rng, thng c la chn
iu tr cc bnh sn l, sn dy.
3.2.1. Tc dng
Thuc c hiu qu cao i vi giai on trng thnh v u trng ca sn mng, cc loi
sn l (sn l gan nh, sn l phi, sn l rut) v sn dy (sn c, sn ch, sn mo, sn
b, sn ln)
Praziquantel khng dit c trng sn, khng phng c bnh nang sn.
C ch tc dng: thuc lm tng tnh thm ca mng t bo sn vi ion calci, lm sn co
cng v cui cng lm lit c ca sn.
Khi tip xc vi praziquantel, v sn xut hin cc mn nc, sau v tung ra v phn
hu. Cui cng sn b cht v b tng ra ngoi.
3.2.2. Dc ng hc
Thuc c hp thu nhanh khi ung (ngay c khi ung trong ba n), trn 80% liu d ng
c hp thu. Sau khi ung 1- 3 gi, thuc t nng ti a trong mu.
Gn vi protein huyt tng khong 80%. Nng thuc trong dch no tu bng 15 -
20% nng trong huyt tng. Thi gian bn thi l 1- 1,5 gi. Thi tr ch yu qua
nc tiu, di dng chuyn ha (60 - 80%).
3.2.3. Tc dng khng mong mun
Cc phn ng c hi thng nh, xy ra mt vi gi sau ung thuc v c th ko di ti 1
ngy, hay gp: au u, chng mt, chong vng, bun nn, nn, au bng, nga, m
ay, st nh, au c- khp, tng nh enzym gan.
Cc du hiu st nh, nga, pht ban i khi i cng vi tng bch cu a acid c th do
gii phng protein ngoi lai t sn cht.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Thuc c tc dng dit sn mng gy bnh bng quang c giai on trng thnh v u
trng, khng c hiu lc i vi trng sn l do trng vn tn ti trong nc tiu mt
vi thng sau khi sn trng thnh b dit.
C ch tc dng ca thuc cha hon ton bit r, c th do metrifonat c ch enzym
cholinesterase, lm lit tm thi sn trng thnh. Cui cng sn b y t m ri mch
bng quang n cc tiu ng mch ca phi, mc li v cht.
3.3.2. Dc ng hc
Thuc hp thu nhanh qua ng tiu ha, nng ti a trong mu t c sau khi ung
1- 2 gi. Thi gian bn thi khong 1,5 gi. Metrifonat v dichlorvos (cht chuyn ha
cn hot tnh ca metrifonat) c phn phi vo nhiu t chc v thi tr hon ton qua
nc tiu trong vng 24- 48 gi.
3.3.3. Tc dng khng mong mun
Metrifonat c th gy ra c c triu chng cng h cholinergic nh: bun nn, nn, au
bng, tiu chy, co tht ph qun, au u, hoa mt, chng mt, v m hi... Cc du hiu
ny c th bt u 30 pht sau khi ung thuc v ko di ti 12 gi.
3.3.4. p dng iu tr
3.3.4.1. Ch nh
- Nhim sn mng gy tn thng bng quang. Thuc c gi thnh r nn c th p
dng rng ri cho cng ng trong chng trnh iu tr sn mng bng quang.
- Phng bnh cho tr em nhng vng c t l nhim bnh cao.
3.3.4.2. Chng ch nh
Ph n c thai khng c dng m etrifonat.
Sau giai on tip xc vi cht dit cn trng loi phospho hu c hoc cc thuc c ch
cholinesterase khng nn dng metrifonat
Trong 48 gi sau khi ung metrifonat khng c dng cc thuc gin c.
3.3.4.3. Liu lng
Mi ln ung 7,5- 10 mg/ kg, ngy 3 ln, trong 14 ngy.
3.3.5. Tng tc thuc
Metrifonat hip ng vi tc dng gin c ca succinylcholin
3.4. Triclabendazol (Egaten)
L dn xut benzimidazol, tn ha hc l 6 - chloro- 5- (2, 3- dichlorophenoxy)- 2-
methylthiobenzimidazol.
3.4.1. Tc dng
Triclabendazol c hiu lc cao vi sn l gan ln (Fasciola) v sn l phi (paragonimus).
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
L mt dn xut 5- nitro- imidazol, c ph hot tnh rng, t tan trong nc, khng ion
ha pH sinh l, khuch tn rt nhanh qua mng sinh hc.
1.1.3.1. Tc dng
Metronidazol c hiu qu cao trong iu tr nhim amp ngoi rut (p xe gan, amp
no, phi- lch) v amp thnh ru t. Thuc c tc dng dit amp th hot ng nhng t
nh hng n th kn.
Thuc cn c dng iu tr trichomonas ng niu - sinh dc, bnh do Giardia
lamblia v cc vi khun k kh bt buc.
C ch tc dng: trong cc vi khun k kh v ng vt nguyn sinh (n bo), nhm 5 -
nitro ca thuc b kh thnh cc cht trung gian c vi t bo. Cc cht ny lin kt vi
cu trc xon ca phn t DNA, lm v cc si DNA v cui cng lm t bo cht.
Qu trnh kh nhm 5 - nitro ca thuc c s tham gia " tch cc" ca ferredoxin - mt
protein xc tc c nhiu trong cc vi khun v n bo nhy cm vi thuc. Mt s
nghin cu cho thy, cc chng khng metronidazol c cha t ferredoxin.
1.1.3.2. Dc ng hc
Metronidazol hp thu nhanh v hon ton qua ng tiu ha. Sau khi ung 1- 3 gi, thuc
t nng ti a trong mu (6 - 40 g/ mL). Metronidazol gn rt t vo protein huyt
tng (10- 20%) v c th tch phn phi ln (Vd 0,6- 0,8 lt/ kg) nn thuc khuch tn
tt vo cc m v dch c th, c nng cao tro ng nc bt, dch no tu, sa m...
Thi gian bn thi l 7,5 gi. Trn 90% liu ung c thi tr qua thn trong 24 gi, ch
yu l cc cht chuyn ha hydroxy (30 - 40%) v dng acid (10 - 22%). 10%
metronidazol thi nguyn vn qua nc tiu, 14% qua ph n.
1.1.3.3. Tc dng khng mong mun
Phn ng c hi thng ph thuc vo liu dng. Vi liu iu tr n bo, cc tc dng
khng mong mun ca thuc thng nh, c phc hi v gp 4 - 5% bnh nhn c
iu tr.
Hay gp cc ri lon ng tiu ha: bun nn, c hn n, kh ming, li c v kim loi,
au vng thng v v cc triu chng trn h thn kinh trung ng: au u, chng mt,
bun ng.
C th gp tiu chy, vim ming, phng rp da, pht ban, nga, d cm.
Khi dng liu cao, ko di, thuc c th gy c n ng kinh, ri lon tm thn, vim a
dy thn kinh ngoi bin, vim ty.
Nc tiu c mu nu xm do cht chuyn ha ca thuc
1.1.3.4. p dng iu tr
Ch nh
- L amp cp rut
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Ung 650 mg/ ln, ngy 3 ln, trong 10 - 20 ngy. Nn ung thuc sau ba n.
2. Thuc dit Trichomon as
Trichomonas k sinh ngi c 3 loi:
Trichomonas hominis (Trichomonas intestinalis)
Trichomonas bucalis (Trichomonas tenax)
Trichomonas vaginalis
Trichomonas vaginalis k sinh ch yu m o, trong nc tit m o, cc np nhn
ca da b phn sinh dc ngi. Khi k sinh m o, Trichomonas chuyn pH t acid
sang base, nn to iu kin cho vi khun trong m o sinh sn, gy vim m o cp v
mn tnh.
Thuc dit T.vaginalis gm c cc dn xut ca 5 - nitroimidazol nh metronidazol
(Flagyl), tinidazol (Fasigyn), ornidazol (Tibral, Secnidazol, Flagentyl), nimorazol... (xin
xem bi khng sinh)
Trong iu tr bnh do Trichomonas cn m bo cc nguyn tc sau:
- V sinh b phn sinh dc thng xuyn l rt cn thit v tng cng v sinh s gim
mc vim nhim ca b phn sinh dc
- iu tr cho c v v chng (v y l mt bnh ly truyn t v sang chng v ngc
li)
- Trong thi gian ang iu tr khng c giao hp bnh khi truyn t v sang chng
hoc ngc li.
- Phi phi hp dit Trichomonas vi dit vi khun v nm men (Candida albicans) v
thuc khng dit trc khun D derlein (l vt ch bnh thng v cn ca m o), khng
tc ng vi candida albicans. V vy, nn dng km acid boric trong iu tr
Trichomonas chng s p ht trin ca nm men v phi hp vi khng sinh dit vi
khun.
Liu lng: ung 1 liu duy nht 2 g hoc dng 7 ngy, mi ngy 3 ln, mi ln 250
mg.
Cu hi t lng gi
1. Trnh by tc dng, c ch tc dng, tc dng khng mong mun ca
dehydroemetin.
2. Trnh by p dng iu tr ca dehydroemetin.
3. Trnh by tc dng, c ch tc dng, tc dng khng mong mun ca
metronidazol.
4. Trnh by ch nh, chng ch nh v cch dng metronidazol.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Khng mi
- Tc dng nhanh ngay c khi c mt protein l, dch d vim
- R
Hin cha c cht no t c!
1.4. Phn loi theo c ch tc dng
- oxy ha: H 2O2, phc hp c clo, KMnO 4
- Alkyl ho: Ethylenoxyd, Formaldehyd, Glutaraldehyd
- Lm bin cht protein: cn, phc hp phenol, iod, kim loi nng
- Cht din hot: cc phc hp amino bc 4
- Ion ho cation: cht nhum
- Cht gy tn thng mng: clorhexidin
1.5. Nguyn tc dng thuc st khun
1.5.1. da lnh
- Ra sch cht nhn
- Bi thuc st khun
1.5.2. Trn vt thng
- o pH ch cn bi. Xc nh vi khun (nu cn)
- Lm sch vt thng
- Ra bng nc dit khun
- Bi thuc tu theo pH vt thng
2. Cc thuc st khun thng thng
2.1. Cn
Thng dng cn ethylic (C 2H5OH) v isopropyl (isopropanol) [CH 3CH(OH)CH 3] 60 -
70%. Tc dng gim khi cn <60% v >90%.
C ch: gy bin cht protein
Tc dng: dit khun, nm bnh, siu vi. Khng tc dng trn bo t.
Dng ring hoc phi hp vi tc nhn dit khun khc. nng thp cn c th c
s dng nh cc c cht cho mt s vi khun, nhng nng cao cc phn ng kh
hydro s b c ch.
2.2. Nhm halogen
2.2.1. Iod
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Thng dng Cloramin T (Na -p-toluen sulfon cloramid), dung dch 1 -2% ra vt
thng.
. Halazon (acid p-dicloro sulfamidobenzoic): vin 4mg st khun cho 1 lt nc,
ung c sau 30 pht.
3. Cc cht oxy ha
Thng dng peroxyd hydro (H 2O2, nc oxy gi), thuc tm (KMnO 4). Do c tc dng
oxy ha, to gc t do, nn cc thuc ny lm tn hi mng vi khun, ADN v mt s
thnh phn ch yu khc ca t bo.
Nc oxy gi 3- 6% c tc dng dit khun v virus, nng cao hn (10 - 25%) dit
c bo t. Khi tip xc vi m s gii phng oxy phn t. Khng thm vo m nn ch
dng sc ming v ra cc vt thng, c c b phn gi. Catalase lm bt hot thuc.
Nc oxy gi c vi nguyn bo si nn c th lm chm lin so vt thng. Khng
c dng H 2O2 di p lc ra cc vt thng su c rch nt v c th to hi di
da.
- Thuc tm: vi nng 1:10.000, c tc dng dit nhiu loi vi khun trong 1 gi. Nng
cao hn d kch ng da. Thng dng ra cc vt thng ngoi da c r nc.
4. Cc kim loi nng
Mi kim loi nng u c tc dng dit khun. Thng dng l Hg, Ag.
4.1. Thu ngn
- Tc dng v c ch: ion Hg ++ lm kt ta protein v c ch cc enzym mang gc SH. V
vy cc vi khun b c ch bi Hg, c th hot ng tr li khi tip xc vi cc phc hp
c nhm SH. Thu ngn hu c c tc dng km khun v yu hn cn, km c hn Hg
v c.
- Ch phm: Thuc (mercurochrom) dung dch 2%, ch dng bi ngoi da.
Khng nn bi din rng vng mt da.
Khng c ung, c th gy c cho ng thn.
Dng thn trng tr s sinh.
4.2. Bc
- Tc dng v c ch: Bc ion kt ta protein v ngn cn cc hot ng chuyn ha c
bn ca t bo vi khun. Cc dung dch mui bc v c c tc dng st khun.
- Cc ch phm:
. Bc nitrat dung dch 1% dng nh mt cho tr mi , chng c bnh lu cu gy
vim mt. Hin ang thay th bng pomat khng sinh.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Cu hi t lng gi
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Digoxin
1.1. Dc ng hc
1.1.1. Hp thu
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- H hp: th nhanh.
- Tim mch: nhp xoang chm, lon nhp ngoi tm thu nh, tht; ri lon dn truyn nh -
tht; nghn nh- tht cc loi; rung tht.
Digitalis l thuc b tch lu trong c th, phm vi nng huyt tng c tc dng iu
tr li hp, v vy trong lm sng, tuy dng liu iu tr vn c th gp nhim c do nhiu
yu t tng tc nh: ri lon in gii (h K + mu, h Mg ++ mu, tng Ca ++ mu); nhim
kim chuyn ha; suy gan, suy thn lm gim chuyn ha v thi tr th uc.
Trong gim st iu tr, cn o nng ca thuc trong huyt tng hiu chnh liu.
1.4. p dng lm sng
- Ch nh:
+ Gin tm tht.
+ Nhp nhanh v lon.
+ Suy tim do tn thng van.
- Chng ch nh:
+ Nhp chm.
+ Nhp nhanh tm tht, rung th t.
+ Vim c tim cp (bch hu, thng hn...)
+ Nghn nh tht.
+ Khng dng cng vi cc thuc sau, c th gy cht t ngt hoc tng c ca
digitalis: calci (nht l khi tim tnh mch), quinidin, thuc kch thch adrenergic,
reserpin.
1.5. Ch phm v liu lng
- Digitoxin:
Nng iu tr trong huyt tng l 10 - 25 ng/ mL, nng c l > 35 ng/ mL
Liu iu tr: 0,05- 0,2 mg/ ngy.
Ch phm: vin nn 0,05 v 0,1 mg
- Digoxin:
Nng iu tr trong huyt tng l 0,5 - 1,5 ng/ mL, nng c l 0,2ng/ mL.
Liu iu tr: 0,125- 0,5 mg/ ngy
Ch phm: vin nn 0,125 - 0,25- 0,5 mg
ng tim 0,1- 0,25 mg/ mL
1.6. iu tr ng c
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
gim gnh nng cho tim bng thuc gin mch, thuc li niu (xin xem phn tng ng);
sau l dng thuc lm tn g sc co bp ca c tim. Cc thuc loi ny u l thuc
tim v bnh nhn thng phi nm vin.
Thuc tng co bp tim loi digitalis, khng c dng trong shock v c nhiu tc dng
ph, cng d xy ra khi c tng catecholamin ni sinh (stress), thiu ox y, acid huyt.
Thng xy ra lon nhp.
Hin a dng loi lm tng AMPv mng t bo c tim, tc dng lm m knh calci nn
lm tng co bp tim:
ATP
(+) (+)
Cc Adnylcyclase cng 1, 2
protein (+)
kinase 3- 5- AMPv
(+) (-) Xantin
Tc dng Phosphodiesterase Amrinon
sinh l 5 AMP Enoximon
Lm tng cung lng ng mch vnh, cung lng tim, li niu, tng huyt p. t c.
Thng dng cng digitalis cha suy tim. c ch nh trong try tim mch, bin chng
tim trong phu thut, vim c tim cp, nhim khun, nhi mu c tim.
Ung mi ngy 0,3- 0,5g.
Tim bp, tnh mch: 0,05 - 0,1g (dung dch 5%).
cu hi t lng gi
1. Phn tch v sao c s khc bit v dc ng hc gia digitoxin, digoxin v
uabain.
2. Phn tch c ch tc dng trn tim ca digitalin, t gii thch tc dng v c
tnh ca thuc.
3. So snh cc thng s dc ng hc ca digitoxin v digoxin, t suy ra cch
dng trong lm sng.
4. Cc du hiu nhim c digitalis v cch iu tr.
5. So snh ch nh v chng ch nh ca thuc tr tim digitalis v khng phi
digitalis.
So snh c ch tc dng v tc dng ca dobutamin v dopamin trn tim mch.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Nguyn nhn ca cn au tht ngc l do c tim b thiu oxy t ngt v mt thng bng
gia s tng nhu cu oxy ca c tim v s cung cp khng oxy ca mch vnh.
C tim ch chim 0,5% trng lng c th, nhng khi ngh ngi cng lu gi 5% lu
lng tim. C tim ly 80- 90% oxy ca dng mu qua c tim. Khi c gng, khi xc ng
hoc dng catecholamin, tim phi lm vic tng, nhu cu oxy ch c tho mn bng
tng lng mu cung cp cho tim.
T lu, chng cn au tht ngc, vn dng thuc lm gin m ch vnh. Tuy nhin,
nhiu thuc ngoi tc dng lm gin mch vnh, li ng thi lm gin mch ton thn, v
vy mt khi lng mu ng l cn cung cp cho tim th li chy ra cc vng khc. Mt
khc, p lc tnh mch gim, i hi tim phi lm vic nhi u hn, v v vy li cng tng
s dng oxy ca tim. Khi mt phn mch vnh b tc, vng di ch tc b thiu mu,
chuyn ho lm vo tnh trng k kh, lm tng to thnh acid lactic, adenosin, kali l
nhng cht gy gin mch mnh ti ch. Nu cho thuc gin mch, s cung cp mu s
tng ln vng lnh, khng c li g cho vng b thiu mu, tri li, s ti mu cho vng
b thiu mu li cn b gim i. Hin tng ny c gi l ly trm ca mch vnh
(vol coronarien).
Trong cn au tht ngc m n guyn nhn l do thiu mu t ngt ca c tim th vic cn
trc ht l lm gim nhu cu oxy ca c tim, v hn na l loi tr tt c nhng tc ng
i hi tim phi lm vic nhiu ln v chuyn ho tng ln.
V vy, cc thuc chng cn au tht ngc tt cn t c nhng yu cu sau:
- Tng cung cp oxy, ti mu cho c tim.
- Gim s dng oxy bng cch gim cng nng tim (tnh trng co bp ca c tim, nhp
tim).
- Lm gim cn au. Tuy nhin cn thy rng v tr ca vng thiu mu c tim khng
hon ton c lin quan n s c mt hoc mc ca cm gic au, ngha l c th thiu
mu c tim m khng c au.
Cc thuc iu tr c chia thnh hai loi:
- Loi chng cn: cc nitrat v nitrit
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Loi iu tr cng c lm gim cng nng tim v gim s d ng oxy: thuc phong to
recptor adrenergic, thuc chn knh calci (c c tc dng gin mch)
1. Loi chng cn: Nitrat v nitrit
Cc nitrat hu c l cc este polyol ca acid nitric, cn cc nitrit hu c l cc este ca
acid nit. Este nitrat (C ONO2) v este nitrit (CONO) c c trng bi chui C
ON, trong khi cc hp cht nitro l C NO2. Nh vy, nitroglycerin l tn gi khng
ng ca glyceryl trinitrat v khng phi l hp cht nitro, nhng do dng quen v qu
ph bin nn khng sa c!
Cc thuc nhm ny hoc l dung dch bay hi (amylnitrit), hoc l dung dch bay hi
nh (nitroglycerin), hoc l th rn (isosorbid dinitrat). Tt c cc hot cht trong nhm
ny u gii phng nitric oxid (NO) ti m ch c trn thnh mch
Cc loi thng dng lm sng l:
1.1. Tc dng dc l v c ch
Nitrat lm gin mi loi c trn do bt k nguyn nhn gy tng trng lc no. Khng
tc dng trc tip trn c ti m v c vn.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Trn mch, nitrat lm gin mch da v mt (gy mt) lm gin mch ton thn. Tnh
mch gim, lm gim dng mu chy v tim (gim tin gnh). ng mch gin, lm
gim sc cn ngoi bin (gim hu gnh). Mc d nhp tim c th nhanh mt cht do
phn x gin mch, nhng th tch tm thu gim, cng nng tim gim nn vn gim s
dng oxy ca c tim. Mt khc, s phn b mu cho c tim cng thay i, c li cho
vng di ni tm mc.
Trn c trn khc, nitrat lm gin ph qun, ng tiu ho, ng mt, ng tit niu sinh
dc.
C ch lm gin c trn: Cc nitrit, nitrat v hp cht nitroso gii phng nitric oxyd (NO)
trong t bo c trn di tc dng ca h enzim cha hon ton bit r. NO c gii
phng ra s hot ha guanylyl cyclase v lm t ng tng hp GMPv, dn n kh
phosphoryl chui nh ca myosin, gy gin c trn (hnh 23.1). Myosin chui nh
(myosin light chain) phosphoryl ha (Myosin LC PO4) th gy co c.
Nitrat T bo ni mc mch
NO
Guanylyl Guanylyl
cyclase cyclase hot ha
GTP GMPv
Co c Gin c
2. Loi iu tr cng c
2.1. Thuc phong to adrenergic
Lm gim cng nng tim do lm chm nhp tim. i khng vi tng nhp tim do gng
sc. Lm tng th tch tm tht v ko di thi k tm thu. Tuy vy, tc dng chnh vn l
tit kim s dng oxy cho c tim. Mt khc, thuc lm h huyt p trn ngi tng huyt
p.
Khng dng cho ngi c suy tht tri, v c th gy try tim mch t ngt. Khng nn
ngng thuc t ngt v c th gy hin tng bt li lm nhi mu c tim, t t.
- Ch phm: cc thuc thng dng l timolol, me toprolol atenolol v propranolol. Xin
xem mc ny trong bi thuc tc dng trn h thn kinh thc vt.
2.2. Thuc chn knh calci
Trong hiu th hot ng ca tim, Ca 2+ c vai tr trong giai on 2 (giai on cao nguyn)
v c bit l trong kh cc ca nt dn nhp (pacemaker), nt xoang v nt nh tht.
Calci vo t bo theo knh chm. Trong c tim, Ca 2+ gn vo troponin, lm mt hiu qu
c ch ca troponin trn b co tht, do actin v myosin c th tng tc vi nhau
gy ra co c tim. V th, c c thuc chn knh calci lm gim lc co bp ca c tim (xim
xem thm mc ny trong bi Thuc cha tng huyt p), lm chm nhp tim v gim
dn truyn nh tht.
2.2.1. C ch tc dng chng cn au tht ngc
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
3. Thuc khc
Cc hng nghin cu thuc mi ang pht trin v c n ang trong bc th nghim:
- Yu t pht trin ni mc mch (VEGF: vascular endothelial growth factor) nhm pht
trin cc mch bng h cho vng thiu mu.
- Tremetazidin (Vastarel): duy tr chuyn ho nng lng cc t bo b thiu oxy hoc
thiu mu do trimetazidin ngn nga s gim st mc ATP trong t bo, v vy m bo
c chc phn ca cc bm ion qua mng t bo, duy tr c tnh hng nh ni mi.
Dng iu tr di ngy.
Vastarel vin nn 20mg. Mi ln ung 1 vin vo ba n, mi ngy ung 2 -3 ln.
cu hi t lng gi
1. Trnh by c ch bnh sinh ca cn au tht ngc v nhng yu cu ca 1 thuc
cha cn au tht ngc tt.
2. Trnh by c ch tc dng ca thuc loi nitrit.
3. Phn tch dc ng hc v cch dng ca loi nitrit tc dng ngn v n itrit tc
dng di. Cho th d tng loi.
Phn tch c ch thuc chn knh calci la chn thuc cho tim mch
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Huyt p
T iu ho
Tng HA
V mu tng stress
S.R
Troponin Calmodulin
Tnh t ng tim nhp bo/ xut bo
Prot. Co bp Proteinkinase
enzyme gii phng TGHH
Thuc c tc dng trn ng mch mnh hn trn tim do lm gin mch nhanh v mnh,
d gy h huyt p nhanh, dn n phn x lm tn g nhp tim, khng li, nht l trn c
tim b thiu mu. Verapamil do c tc dng c ch trn tim mch hn trn ng mch
nn thng c ch nh trong lon nhp tim (xin xem thm bi Thuc cha lon nhp
tim).
2.2.2. Dc ng hc
Cc thuc chn knh calci tc dng theo ng ung v chu s chuyn ha qua gan ln
th 1, v vy ngi ta nghin cu thay i cc nhm chc trong cng thc cu to, lm
cho thuc chm b chuyn ha, chm b thi tr hoc n nh hn, c tnh chn lc hn.
Do to ra cc thuc th h 2, 3.
Bng 24.3: Dc ng hc mt s thuc chn knh calci
2.2.3. C ch tc dng
Cc thuc chn knh Ca gn ch yu vo knh L, l knh c nhiu t bo c tim v c
trn thnh mch. Nifedipin v cc thuc nhm dihydropyridin (DHP) gn vo mt v tr
mt trong knh, trong khi verapamil v diltiazem gn vo tr tr khc. Knh L c nhiu
di n v 2, , v . DHP gn ch yu vo . Ngoi ra, DHP c th cn c ch
nucleotid phosphodiesterase vng nn lm tng nucleotid vng, gy gin c trn: thuc
cng phong ta knh hot ng theo receptor, nhng mc km hn.
Knh T v N rt km nhy cm vi thuc nn nron v cc tuyn tit t chu nh hng
ca cc thuc ny.
2.2.4. Cc tc dng trn c quan
2.2.4.1. Trn c trn
Lm gin cc loi c trn: kh - ph qun, tiu ha, t cung, nhng c bit l thnh mch
(mao ng mch nhy cm hn mao tnh mch).
2.2.4.2. Trn c tim
Hot ng ca tim ph thuc nhiu vo dng Ca (xem in sinh l ca tim). Thuc chn
knh Ca lm gim to xung tc, gim dn truyn v gim co bp c tim, v th lm gim
nhu cu oxy trn bnh nhn c co tht mch vnh. Mc tc dng gia cc thuc c
khc nhau.
2.2.4.3. Mch no
Nimodipin c i lc cao vi mch no, v vy c dng cho bnh nhn c tai bin mch
no (chy mu di mng nhn gy co mch do chn p; t qu c vim tc mch).
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Cc receptor AT 1 c nhiu mch mu, no, tim, thn, tuyn thng thn. Vai tr sinh l :
co mch, tng gi Na +, c ch tit renin, tng gii phng aldosteron, kch thch giao cm,
tng co bp c tim v ph i tht tri.
Cc receptor AT 2 c nhiu tuyn thng thn, tim, no, c t cung, m bo thai. Vai tr
sinh l: c ch s tng trng t bo, bit ha t bo, sa cha m, kch hot
prostaglandin, bradykinin v NO thn.
3.1. C ch v c im tc dng
Cc thuc do c ch ECA nn lm angiotensin I khng chuyn thnh angiotensin II c
hot tnh v ngn cn ging ha bradykin, kt qu l lm gin mch, tng thi Na + v h
huyt p.
Trong iu tr tng huyt p, cc thuc ny c cc c im sau:
- Lm gim sc cn ngoi bin nhng khng lm tng nhp tim do c ch trng lc giao
cm v tng trng lc ph giao cm.
- Khng gy tt huyt p th ng, dng c cho mi la tui.
- Tc dng h huyt p t t, m du, ko di.
- Lm gim c huyt p tm thu v tm trng.
- Lm gim thiu mu c tim do tng cung cp mu cho mch vnh.
- Lm chm dy tht tri, gim hu qu ca tng huyt p.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Trn thn kinh trung ng: khng gy trm cm, khng gy ri lon gic ng v khng
gy suy gim tnh dc.
3.2. Ch nh
- Thuc c tc dng iu tr tt cho mi loi tng huyt p:
. Trn ngi c tui, h huyt p khng nh hng n tun hon no v kh ng nh
hng n phn x p lc.
. Trn ngi c i tho ng: khng nh hng n chuyn ha glucid, lipid. Mt khc,
insulin lm K + vo t bo, gy h K + mu; thuc c ch ECA lm gim aldosteron nn gi
li K+.
. Trn ngi c bnh thn, do angiotens in II gim, lm lu lng mu qua thn tng nn
lm gim bi tit
- Suy tim sung huyt sau nhi mu c tim.
3.3. Tc dng khng mong mun
- H huyt p mnh c th xy ra khi dng liu u trn nhng bnh nhn c th tch mu
thp do ang s dng thuc l i niu, ch n gim mui hoc mt nc qua tiu ha.
- Suy thn cp nht l trn bnh nhn c hp mch thn.
- Tng Kali mu khi c suy thn hoc i tho ng.
- Ho khan v ph mch l do bradykinin khng b ging ha, prostaglandin tch lu
phi gy ho (nhiu khi lm bnh nhn phi b thuc).
- Khng dng cho ph n c thai 3 - 6 thng cui v thuc c th gy h huyt p, v
niu, suy thn cho thai, hoc gy qui thai, thai cht.
3.4. Phn loi v dc ng hc
3.4.1. Thuc c ch ECA
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Cc thng s
Sinh kh dng % 70 40 70 17 25
Gn protein huyt 30 50 9- 18 95 3- 10
tng %
t/2 (h) 2 11 9 11 12
Khi pht tc dng 0,25 2- 4 1- 2 0,5 1- 2
(h)
Thi gian tc dng 4- 8 24 24 24 24
(h)
Liu ung 24h (mg) 75- 300 5- 20 2- 8 5- 20 5- 20
Natrinitroprussid c ch nh trong cn tng huyt p, suy tim sung huyt (do lm gim
c tin gnh v hu gnh) v lm gim nhu cu oxy ca c tim sau nhi mu c tim.
Trong ngoi khoa cn dng lm h huyt p c kim tra khi gy m lm gim chy
mu do phu thut.
Nitroprussid (Nipride): l 50mg. Khi dng pha trong dextrose 5% - 250 - 1000 ml, truyn
tnh mch 0,5 g/kg/pht, c th tng ti 10 g/kg/pht. Chai thuc phi bc trong giy
mu, trnh nh sng. Kim tra huyt p thng xuyn.
5. Chin thut iu tr tng huyt p v cn
V THA v cn mang tnh cht rt a dng nn vic iu tr cng cn c th ha va
c hiu qu, va c th dung np c.
5.1. Ai cn c iu tr
- Mi ngi khi c HA 140- 90 mmHg
- Khi c tn thng c quan ch hoc c i tho ng, mc du HA cn gii hn
trn (130-139/85-89 mmHg).
Mc tiu iu tr l a HA v chun < 140/99mmHg, nhng khng n gin, M ch
27% bnh nhn THA t c ch t iu ny.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
5.2. Cch iu tr
5.2.1. Phng php khng dng thuc
- n gim mui, gim ru, gim cn (bo)...
- Th dc u, nh nhng
5.2.2. Thuc
Cn c th ha, vi th cn iu tr th
- Lc u dng li niu, chn , chn knh calci v thm ch c cc t huc khc (chn 1
c ch ECA).
iu cn tu thuc vo bnh km theo: thuc c ch ECA khi c i tho ng; chn
khi c bnh mch vnh; chn knh Ca (loi dihydropyrindin) khi c THA tm thu ring
bit ngi cao tui. Lc u nn chn mt loi thu c.
- Khi mt thuc khng cho kt qu mong mun:
Khng nn tng liu v s c tc dng ph: thuc li niu (ri lon chuyn ha), chn
(tc dng trung ng, chm nhp tim), chn knh Ca (ph, nh trng ngc, nhc u,
nng mt), chn 1 (h HA th ng).
Thay thuc khc
Phi hp thuc c c ch khc nhau
Mt thuc h HA c th gy phn ng b tr, lm gim tc dng ca chnh n. Dng
thuc phi hp ngn chn phn ng b tr. Th d thuc li niu lm thi Na, gy tng
renin (dng thm thuc c ch EC A); thuc chn knh Ca gy tng nhp tim phn x
(dng chn ).
Hin c vin thuc phi hp sn. Tin dng nhng khng hay v khng c th ha
c.
Trong nhng nm gn y, vic iu tr THA tr nn n gin hn trc rt nhiu nh
c nhiu loi thuc hiu qu. Vn l phi c th ha trong iu tr mi bnh nhn c
th tm c cho mnh mt thuc thch hp va c hiu qu, va dung np tt.
5.3. Tiu chun thuc h huyt p l tng
- C tc dng h huyt p tt
. H HA t t, m du, ko di
. Gim c s ti a v s ti thiu
. Gim c ngi tr v ngi cao tui
. Lm mt nh tng huyt p trong ngy
- Khng lm mch nhanh do khng lm tng cng c tim v tng nhu cu oxy.
- Khng lm mch chm, trnh c nghn nh - tht
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
cu hi t lng gi
1. Phn loi cc thuc iu tr tng huyt p theo c ch tc dng ca th uc
2. Trnh by c ch tc dng v phn loi cc thuc chn knh calci.
3. Trnh by cc tc dng iu tr v tc dng khng mong mun ca thuc chn
knh calci.
4. Trnh by c ch tc dng ca thuc c ch enzym chuyn angiotensin (ECA).
5. Nu c im tc dng v ch nh iu tr ca ECA.
6. So snh u- nhc im ca thuc chn knh calci v ECA trong iu tr tng
huyt p.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
1. i cng
Tt c cc cht lm tng khi lng nc tiu u c coi l c tc dng li niu (ung
nc nhiu lm i nhiu). Song nu ch nh vy th khng gii quyt c ph, l tnh
trng ng Na + dch ngoi t bo. Cho nn thuc li niu phi l thuc lm tng thi
tr Na+, km theo l thi tr nc ly t dch ngoi t bo.
Trn ngi khng c ph, thuc li niu vn c tc dng. l c s s dng n trong
iu tr cao huyt p: lm gim Na + ca thnh mch s lm tng tc dng ca thuc h p
v gim tc dng ca cc hormon gy co mch (nh vasopressin).
Ngoi tc dng c ch chn lc ti hp thu Na +, cc thuc li niu cn c nh hng trc
tip hoc gin tip n s bi xut ca mt s in gii hoc cc cht khc: K +, Cl-, HCO3-
, acid uric... v gy ra cc ri lon khi dng ko di.
hiu r c ch v cc tc d ng khng mong mun ca thuc li niu, cn nhc li qu
trnh vn chuyn ca mt s ion khi qua thn.
1.1. Vn chuyn ca Na +
- ng ln gn, khong 70- 80% Na + c ti hp thu cng vi cc cht hu c ha tan
(ng, acid amin), vi cc anion (acetat, phosphat, citrat, Cl -), vi bicarbonat di nh
hng ca carbonic anhydrase.
- on ln ca quai Henle, Na + tip tc c ti hp thu khong 15 - 20%, theo c ch
cng vn chuyn 1 Na +, 1 K+ v 2 Cl-.
- ng ln xa, ti hp thu Na + (0- 10%) ph thuc vo bi xut K + v H+:
. Trao i Na + v K+ di nh hng ca aldosteron, hormon lm tng ti hp thu Na + v
tng thi K +
. Trao i gia Na + v H+ ph thuc vo trng thi thng bng acid - base. Trong nhim
acid, c s tng thi tr H + nn lm tng ti hp thu Na +: c 1 ion H + thi tr vo lng ng
thn th 1 ion Na + c ti hp thu.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- : Nhc trng
CA
Vin 0,25 g. Mi ngy ung 1 vin. Trong bnh tng nhn p, c th ung 4 - 6 vin mt
ngy. Hp thu nhanh qua ng tiu ha, gn v i protein huyt tng 92%. Thi gian bn
hy ngn, khng b chuyn ha. Thi tr hon ton qua nc tiu trong 24 gi.
2.1.2. Nhm thiazid (benzothiadiazid)
Trong phn t c 2 nhm sulfonamid ( -SO2NH2), 1 t do v 1 nm trong d vng.
2.1.2.1. Tc dng v c ch
Tc dng c ch CA km acetazolamid (Diamox), nhng tc dng li niu li nhanh hn
v vy cn c nhng tc dng khc m c ch cn cha hon ton bit r. L thuc tc
dng trc tip trn thn, tim vo 1 thn th gy li niu ch cho thn (tuy nhin cha
tm thy receptor hay enzym c hiu).
Thiazid c ch ti hp thu Na + v km theo l c Cl - (v tr ng vn chuyn) on pha
long (phn cui ca nhnh ln quai Henle v phn u ca ng ln xa), thi tr Na + v
Cl- vi s lng gn ngang nh au nn cn gi l thuc li niu thi tr mui (saluretics).
Khong 5- 10% Na + lc qua cu thn b thi tr nn thuc loi thuc c tc dng li niu
trung bnh.
Thuc c tc dng c mi trng acid v base.
- Lm tng thi tr K +, theo 2 c ch: mt ph n do thuc c ch enzym CA, lm gim bi
tit ion H + nn tng thi K + (c ch thi tr tranh chp ng ln xa); mt phn do c ch
ti hp thu Na + lm m Na + tng cao ng ln xa, gy phn ng b tr bi xut K +
ko Na + li.
- Khng lm tng thi tr bicarbonat nn khng gy acid mu.
- Lm gim bi tit acid uric qua ng thn nn c th lm nng thm bnh gut. Cc
thiazid c thi tr qua h thi tr acid hu c ca ng thn nn tranh chp mt phn vi
thi tr acid uric qua h ny.
- Dng lu, lm gim calci niu do lm tng ti hp thu Ca ++ ng ln gn v c xa nn
c th dng d phng si thn. Tuy nhin, him khi gp tng calci mu do thiazid v c
th c cc c ch b tr khc.
- Lm h huyt p trn nhng bnh nhn b tng huyt p v ngoi tc dng lm tng thi
tr mui, cc thuc cn c ch ti ch tc dng ca thuc co mch trn thnh mch, nh
vasopressin, noradrenalin. Mt khc, do lng Na + ca m thnh mch gim nn dch
gian bo ca thnh mch cng gim, lm lng mch rng ra , do sc cn ngoi vi gim
xung (huyt p ti thiu h).
2.1.2.2. Ch nh
- Ph cc loi: tim, gan, thn, c th gy thiu mu thai v teo thai, khng dng cho ph
v tng huyt p khi c thai. C th dng cho ph tim, gan, thn ngi c thai.
- Tng huyt p: dng ring hoc dng cng vi cc thuc h p khc, v c tc dng hip
ng.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
cu hi t lng gi
1. Trnh by c ch tc dng v p dng iu tr ca thuc c ch enzym carbonic
anhydrase (CA).
2. Trnh by c ch tc dng v tc dng ca nhm thiazid.
3. Phn tch v so snh ri lon in gii ca thuc c ch CA v thiazid.
4. Trnh by c ch tc dng v tai bin ca thuc li niu quai .
5. So snh tc dng v c ch ca 2 nhm thuc li niu gi kali - mu.
6. Trnh by c ch tc dng v p dng iu tr ca mannitol.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Tng p lc thm thu, tng trng lc ca dch ngoi t bo, nc trong t bo ra ngoi
t bo, gy kht, mt mi, nhc c, hn m, gim p ng vi ADH.
nh gi tnh trng tng hoc gim khi lng dch ngoi t bo bng o p lc tnh
mch trung ng v p lc ng mch phi.
1.1.3.3. iu tr
Ph thuc vo nguyn nhn
- Nu do mt nc: cho ung v truyn nc vo tnh mch
- iu chnh tng natri mu cn t t, khong 2 ngy tr nh mt lng nc ln vo
no, gy ph no. Cn theo di cc du hiu ph no: tng huyt p, gim nhp tim, lon
cm gic.
1.1.3.4. Tnh lng nc v mui iu chnh
* Thiu nc (trong Na + mu cao):
Th d Na + mu hin c l 160 mEq/L ([Na] 1), mun lm gim xung 150 mEq/L ([Na] 2)
bng pha long, cn bao nhiu nc (TNC 2)?
Gi s ngi bnh nng 50 kg, tng lng nc ca c th (TNC) chim 60%, l 30 lt.
Cng thc tnh l:
TNC1 [Na]1 = TNC 2 [Na]2
30 160 = x 150
30 160
x= = 32 L
150
S nc cn thm l 32L - 30 = 2 L
* Thiu Na +
Th d: Na + mu l 120 mEq/L, cn bao nhiu Na + nng ln 130 mEq/L?
Nh vy, mi lt cn 130 mEq - 120 mEq = 10 mEq. Vi th d trn, tng lng nc
trong c th (TNC) cho c dch trong v ngoi t bo l 30 lt, cn 10 30 = 300 mEq
Na+.
300 23
Pmg = = 6900 mg
1
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
. Khng dng khi K + < 5 mEq/L v cn nh rng 1g nha gii phng 1 mEq Na +.
- Glucose v insulin: insulin lm K + nhp vo t bo, v glucose chng h ng huyt
do insulin gy ra.
Insulin 10- 15 n v
Huyt thanh ngt u trng 5 -%- 250- 500 mL
Tc dng h K + trong 6h.
- Natri bicarbonat: lm K + nhp vo t bo, tc dng tm thi trong 1 - 2h. Tim truyn
tnh mch dung dch 1,4% (c 166,6 mEq HCO 3- v 166,6 mEq Na + trong 1000 mL),
hoc dung dch 4,2% (c 500 mEq HCO 3-, 500 mEq Na/ lt).
- Calci gluconat: khng c tc dng trn nng K + nhng chng li tc dng c ca K +
trn tim.
ng 10 mL cha 4,5 mEq Ca ++. Tim tnh mch (trong khi CaCl 2 cha 13,6 mEq).
- Thm phn: dng nha trao i ion c th thi qu nhiu K +. Thm phn an ton hn, c
th dng cho c ngi suy thn.
1.3. Calci
1.3.1. Vai tr sinh l
- To xng, rng di dng calci phosphat
- Co c, dn truyn thn kinh, bi xut ca cc tuyn tit
- ng mu
- Tnh thm ca mng t bo
dch ngoi t bo c 1- 2% tng lng Ca. Trong mu, Ca di 3 dng: 50% di
dng ion Ca ++, gn 50% kt hp vi protein huyt tng, ch yu l albumin v ch cn
rt t di dng phc hp vi phosphat, citrat, carbonat.
Ch calci di dng ion mi c vai tr sinh l quan trng.
iu ho calci do hormon cn gip trng (PTH) v calcitonin.
Calci- mu bnhthng l 4,3- 5,3 mEq/L
1.3.2. Thiu calci (gim calci - mu; hypocalcemia)
Khi calci- mu < 4,3 mEq/L
1.3.2.1. Nguyn nhn
- Gim dng ion ha; base mu, dng nhiu citrat hoc mu long
- Mt Ca qua dch th: dng "li niu quai" loi furosemid
- Gim hp thu qua rut: ch n thiu Ca, thiu vitamin D, tiu chy mn, ct d dy.
- Suy cn gip trng.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
1.3.3.3. iu tr
iu tr nguyn nhn: cn gip trng, ch n
Khi calci mu > 7 mEq/L phi iu tr tch cc:
- Ung hoc tim tnh mch thanh huyt mn 0,45% hoc 0,9%, c th ti hng lt/ ngy
vi iu kin chc phn thn bnh th ng: th tch mu tng, pha long c Ca, thn
tng thi Na + (gim ti hp thu), ng thi tng thi Ca. C th cho ung thm 2 - 3 lt/
ngy.
"Li niu quai" furosemid lm tng thi Ca v d phng c tha nc do dng huyt
thanh mn: 40- 60 mg cch 6 h ung 1 ln. Khng dng li niu loi thiazid v gim thi
Ca.
Phosphat tim tnh mch dng cha cc cn cp tnh. Tim tnh mch Na phosphat hoc
K phosphat lm gim nhanh ion Ca ++ v to Ca phosphat. Nhng khi Ca phosphat > 75
mg/ dl th gy lng ng C a vo cc m.
Khng dng qu 1,5g/ ngy v khng qu 2 ngy.
- Ch n t Ca v dng cortison: steroid tranh chp vi vitamin D receptor ca rut,
lm gim hp thu Ca qua tiu ha v tng thi qua thn.
Cn dng liu cao: Prednison 1mg/ kg/ ngy. Tc d ng h calci mu xut hin chm, sau
1- 2 tun dng thuc. Ngng thuc khi c du hiu nhim c.
Mt s thuc lm gim tiu xng:
- Mithracin (Plicamycin) l khng sinh gy c t bo, tc dng c ch trc tip cc hu
ct bo (osteoclastes), lm gim h uy ng Ca t xng ra mu v gim ti hp thu Ca ti
ng thn.
Ch dng trong tng Ca- mu do ung th nng khng vi cc cch iu tr khc, v
mithracin c nhiu tc dng ph, c bit l gim tiu cu, bch cu, gim prothrombin,
gy chy mu c th dn n cht.
ng trong l ng kh 2500 g
Truyn tnh mch 25 g/ kg/ ngy. Pha trong 500 mL huyt thanh ngt ng trng.
Cch 2-3 ngy, truyn li tu thuc vo Ca - mu.
- Cc diphosphonat: l thuc tng hp ca cc pyrophosphat v c c tc dng c ch tiu
xng ca cc hu ct bo. Th d:
Didronel (etidronat disodic): ch nh chnh trong bnh Paget hoc cc di cn ung th vo
xng, gy tiu xng.
Dng liu duy nht, ung 2 gi trc ba n vi liu 5 mg/ kg/ ngy, trong thi gian 6
thng. Khng dng cho ngi suy thn. Dng qu liu gy h Ca - mu (iu tr bng
calci- gluconat tim tnh mch)
Vin 200 mg
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Tc dng khng mong mun: nim toan chuyn ha do qu liu acid amin, tng N mu
ngi suy thn, mn cm, d ng, a niu do tng p lc thm thu.
Cc ch phm: Alvesin 40, Amigreen - TPN, Proteolysat, Moriamin.
Phi tuyt i v khun khi tim truyn v khng c trn bt k mt thuc g vo dung
dch truyn.
L thuc dng tim truyn 100 - 250- 500- 1000mL.
3.3. Lipid
L dung dch cung cp nng lng v cc a cid bo cn thit cho c th, khng gy u
trng huyt tng.
Cc phn ng khng mong mun sm c th gp l st, bun nn, nn, h ng huyt,
m phi, gim tiu cu.
Cc phn ng mun: gan to, vng da, do mt, lch to, gim tiu cu, gim bch cu,
tng tm thi cc test chc phn gan.
Ch phm: Intralipid, Lipofundin, Lipovenoes 10% PLR (du u tng - soja).
- Dch nh tng 10% ng trong l 100 v 500 mL, cung cp 1100 Kcal/ lit.
- Dch nh tng 20% ng trong l 100 - 250 v 500 mL, cung cp 2000 K cal/ lt
Liu lng: tng lng lipid cho ngi ln trong 24 gi l 2 - 3g/ kg thn trng; cho tr em
l 0,5- 4g/ kg.
Trong 10 pht u truyn 10 git/ pht; trong 20 pht sau l 20 git/ pht, sau t ti
40 git/ pht.
Khi m l phi dng ht trong 1 ln.
Cu hi t lng gi
1. Trnh by vai tr sinh l ca Na+, cc ri lon do thiu Na+ v cch iu tr
2. Trnh by vai tr sinh l ca Na+, cc ri lon do tha Na+ v cch iu tr.
3. Trnh by vai tr sinh l ca K+, cc ri lon do thiu K+ v cch iu tr.
4. Trnh by vai tr sinh l ca K+, cc ri lon do tha K+ v cch iu tr
5. Trnh by vai tr sinh l ca Ca++, cc ri lon do thiu Ca++ v cch iu tr.
6. Trnh by vai tr sinh l ca Ca++, cc ri lon do tha Ca++ v cch iu tr.
7. Nu v phn tch 7 tnh cht cn c ca 1 dch thay th huyt tng. Cho th d.
8. Nu cc ch nh v cch dng ca dch truyn cung cp glucid.
9. Nu cc ch nh v cch dng ca dch truyn cung cp cc acid amin.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
1.2.2.1. Tc dng v c ch
d dy, magnesi hydroxyd phn ng nhanh vi acid clohydric:
Xung rut non, Mg 2+ tc ng vi cc ion phosphat (PO 43-) v carbonat (CO 32-) to thnh
mui rt t tan hoc khng tan, do trnh c s hp thu base, trnh c base mu
ngay c khi dng lu.
C th dng cc mui khc ca magnesi nh magnesi carbonat, magnesi trisilicat.
1.2.2.2 Ch nh
- Tng tit acid (au, y bng, kh tiu, nng, chua) ngi c lot hoc khng c
lot d dy- t trng.
- Tro ngc d dy- thc qun.
1.2.2.3. Chng ch nh
Mn cm vi thuc, suy thn nng, tr nh (c bit tr mt nc v suy thn).
1.2.2.4. Tc dng khng mong mun
Ming ng cht, bun nn, nn , cng bng, a chy, tng magnesi mu (gp ngi suy
thn hoc dng liu cao, ko di).
1.2.2.5. Tng tc thuc
- Cc thuc gim hp thu khi dng cng thuc khng acid: tetracyclin, digoxin,
indomethacin, cc mui st, isoniazid, benzodiazepin, ranitid in
- Cc thuc tng tc dng do gim thi tr khi dng cng thuc khng acid: amphetamin,
quinidin.
1.2.2.6. Liu lng, cch dng
Ngi ln: mi ln ung 300 - 600 mg, ti a ti 1g, ngy 3 - 4 ln. Nhai k vin thuc
trc khi nut.
1.2.3. Nhm hydroxyd- Al(OH) 3
1.2.3.1. Tc dng v c ch
d dy, nhm hydroxyd phn ng vi acid clohydric:
chm
Al(OH) 3 + 3HCl AlCl 3 + 3H2O
Nhm hydroxyd c tc dng trung ha acid yu nn khng gy phn ng tng tit acid
hi ng.
rut, nhm kt hp vi phosphat t thc n, to phosphat nhm khng tan, hu nh
khng hp thu, thi tr theo phn, khng gy base mu. V phosphat b thi tr, c th
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Ch nh
- Lot d dy- t trng lnh tnh, k c lot do dng thuc chng vim khng steroid.
- Bnh tro ngc d dy- thc qun.
- Hi chng tng tit acid dch v (Hi chng Zollinger - Ellison)
- Lm gim tit acid dch v trong mt s trng hp lot ng tiu ha khc c lin
quan n tng tit dch v nh lot ming ni d dy - rut
- Lm gim cc triu chng ri lo n tiu ha (nng rt, kh tiu, chua) do tha acid
dch v.
- Lm gim nguy c ht phi acid dch v khi gy m hoc khi sinh (Hi chng
Mendelson).
Chng ch nh v thn trng
- Chng ch nh: qu mn vi thuc
- Thn trng: trc khi dng thuc khng histamin H 2, phi loi tr kh nng ung th d
dy, c bit ngi t trung nin tr ln v thuc c th che lp cc triu chng, lm
chm chn on ung th.
C nhy cm cho gia cc thuc trong nhm khng histamin H 2.
Dng thn trng, gim liu v / hoc ko di khong cch gia cc ln dng thuc ngi
suy thn.
Thn trng ngi suy gan, ph n c thai v cho con b (ngng thuc hoc ngng cho
con b).
Tc dng khng mong mun
a chy v cc ri lon tiu ha khc, tng enzym gan, au u, ch ng mt, pht ban.
Him gp vim ty cp, chm nhp tim, nghn nh tht, ln ln, trm cm, o gic (c
bit ngi gi), ri lon v mu, phn ng qu mn.
Chng v to n ng v thiu nng tnh dc gp ngi dng cimetidin nhiu hn cc
thuc khng histamin H 2 khc.
Tng tc thuc
- Do pH d dy tng khi dng thuc khng histamin H 2 nn lm gim hp thu ca mt s
thuc nh penicilin V, ketoconazol, itraconazol
- Cimetidin c ch cytochrom P 450 gan nn lm tng tc dng v c tnh ca nhiu
thuc nh warfarin, phenytoin, theophylin, propranolol, benzodiazepin
Ranitidin c tng tc ny nhng mc thp hn nhiu (km 2 - 4 ln).
Famotidin v nizatidin khng gy tng tc kiu ny.
Mt s thng s dc ng hc ca thuc khng histamin H 2
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
1.3.1.2. Cc thuc
Cimetidin
Hp thu nhanh khi ung. Ung 200 mg cimetidin c tc dng nng pH v gim au trong
1,5 gi. Liu 400 mg trc khi i ng gi c pH ca d dy > 3,5 sut c m. Vi liu
1,0g/ 24 gi, t l ln so l 60% sau 4 tun v 80% sau 8 tun.
Liu dng iu tr lot d dy - t trng ngi ln: ung mi ln 400 mg, ngy 2 ln (vo
ba n sng v trc khi i ng) hoc 800 mg trc khi i ng. Thi gian dng t nht 4
tun i vi lot t trng v 6 tun i vi lot d dy.
Liu duy tr: 400 mg trc khi i ng
Khi lot nng hoc ngi bnh nn nhiu, tim bp hoc tnh mch chm (t nht trong 5
pht) mi ln 200 mg, cch 4 - 6 gi mt ln. Gim liu ngi suy thn.
Liu dng tr em: tr trn 1 tui mi ngy ung 25 - 30 mg/ kg, chia lm nhi u ln. Tr
di 1 tui mi ngy ung 20 mg/ kg, chia lm nhiu ln.
Cimetidin gy nhiu tc dng khng mong mun, c nhiu tng tc thuc hn cc thuc
khng histamin H 2 khc. V vy, trong trng hp cn phi hp nhiu thuc, khng nn
chn cimetidin.
Ranitidin
Tc dng mnh hn cimetidin 4 - 10 ln, nhng t gy tc dng khng mong mun v t
tng tc thuc hn cimetidin.
Liu dng: ung mi ln 150 mg, ngy 2 ln (vo bui sng v bui ti) hoc 300 mg vo
bui ti trong 4- 8 tun. Liu duy tr: 150 m g vo bui ti.
Tim bp hoc tnh mch chm (t nht trong 2 pht, phi pha long 50 mg trong 20
mL): mi ln 50 mg, cch 6 - 8 gi/ ln.
Famotidin
Tc dng mnh hn cimetidin 30 ln.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
2 ln ngy 2 ln
Mi ln 500 mg, Mi ln 400 mg,
ngy 2 ln ngy 2 ln
Omeprazol Mi ln 1 g, ngy Mi ln 500 mg,
2 ln ngy 2 ln
mi ln 20 mg, ngy 2 ln Mi ln 500 mg, Mi ln 400 mg,
ngy 3 ln ngy 3 ln
Mi ln 500 mg, Mi ln 400 mg,
ngy 2 ln ngy 2 ln
Pantoprazol Mi ln 1 g, ngy Mi ln 500 mg,
2 ln ngy 2 ln
mi ln 40 mg, ngy 2 ln Mi ln 500 mg, Mi ln 400 mg,
ngy 2 ln ngy 2 ln
Rabeprazol Mi ln 1 g, ngy Mi ln 500 mg,
2 ln ngy 2 ln
mi ln 20 mg, ngy 2 ln Mi ln 500 mg, Mi ln 400 mg,
ngy 2 ln ngy 2 ln
Ranitidin bismuth citrat Mi ln 1 g, ngy Mi ln 500 mg,
2 ln ngy 2 ln
mi ln 400 mg, ngy 2 ln Mi ln 1 g, ngy Mi ln 400 mg,
2 ln ngy 2 ln
Mi ln 500 mg, Mi ln 400 mg,
ngy 2 ln ngy 2 ln
Nu lot ti pht nhiu ln, lot to, c nhiu lot hoc cc trng hp lot khng p
ng vi phc 3 thuc, dng phc 4 thuc trong 2 tun gm thuc c ch bm
proton, mui bismuth v 2 khng sinh.
Cng c th phi hp tinidazol hoc tetracyclin vi cc khng sinh khc v thuc c ch
bi tit acid dit tr H. pylori.
2. thuc iu chnh chc nng vn ng v bi tit ca ng tiu ha
ng tiu ha c chc nng vn ng hp thu cc cht dinh dng, in gii, nc v
bi tit cc cht cn b. Khi ri lon cc chc nng ny s sinh ra cc triu chng bun
nn, nn, chng bng, kh tiu, to bn, tiu chy Ngoi vic cha triu chng, thy
thuc cn tm nguyn nhn iu tr.
2.1. Thuc kch thch v i u chnh vn ng ng tiu ha
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
2.1.1. Thuc gy nn
Nn l mt phn x phc hp, bao gm co tht hang - mn v, m tm v, co tht c honh
v c bng, kt qu l cc cht cha trong d dy b tng ra ngoi qua ng ming.
Trung tm nn nm hnh no, c hu s chi phi ca cc trung tm cao hn l m o v
vng nhn cm ha hc sn no tht 4 (area postrema) hay trigger zone
(Hnh 27.3)
Phenothiazin
Butyrophenon
Hyoscin Khng serotonin Metoclopramid
Khng histamin (5-HT3) Domperidon
Khng histamin
Hng Ly
tm (+) tm
Metoclopramid
Domperidon (-) M tm v
Tng tc lm rng ng mn v
d dy v tng trng co c bng
lc thc qun
Nn
Thng dng megnesi sulfat, natri sulfat ung 15 - 30g vi nhiu nc.
Thuc ty du
Thng dng du thu du (ricin) c cha triglycerid ca acid ricinoleic. Di tc dng
ca lipase ty tng, triglycerid b thu phn, gii phng acid ricinoleic. Acid ny c tc
dng kch thch nim mc rut non lm tng nhu ng rut v tng xut tit. Mt khc,
khi acid ricinoleic chuyn thnh natri ricinoleat, th cht ny khng b hp thu, c tc
dng nh thuc ty mui. Liu lng ung 15- 30g.
Du ricin c th lm d dng hp thu mt s thuc qua rut, gy ng c: v d khi dng
cng vi mt s thuc chng giun sn.
Khi iu tr ng c thuc cp tnh, thng dng thuc ty mui, khng dng thuc ty
du.
2.1.3. Thuc iu ho chc nng vn ng ng tiu ha
Cc thuc loi ny c tc dng phc hi li nhu ng ng tiu ha b , dng iu
tr chng y bng, kh tiu khng do lot.
2.1.3.1. Thuc khng dopamin ngoi bin
Domperidon
Domperidon l thuc i kh ng vi dopamin ch ngoi bin v khng qua c hng ro
mu no. V vy c tc dng:
- Chng nn trung ng: c ch cc receptor dopamin vng nhn cm ha hc sn no
tht IV (nm ngoi hng ro mu - no).
- Lm tng tc y cc cht cha tron g d dy xung rut do lm gin vng y d
dy, tng co hang v, lm gin rng mn v sau ba n.
- Tng trng lc c tht thc qun, chng tro ngc d dy - thc qun.
- Tng bin v tn s ca nhu ng t trng, iu ho nhu ng ng tiu ha.
Ch nh: iu tr triu chng bun nn v nn cp, c bit ngi bnh ang iu tr
bng thuc c t bo; chng bng, kh tiu sau ba n do thc n chm xung rut.
Chng ch nh: chy mu ng tiu ha, tc rut c hc, nn sau khi m, tr em di 1
tui.
Tc dng khng mong mun: nhc u, tng prolactin mu (chy sa, ri lon kinh
nguyt, au tc v)
Liu dng: ung 10- 60 mg/ ngy, trc ba n 15 - 30 pht. Khng dng thng xuyn
hoc di ngy.
Metoclopramid
Khc vi domperidon, metoclopramid p hong b receptor ca dopamin, i khng vi tc
dng ca dopamin c trung ng v ngoi bin do thuc d dng qua c hng ro
mu no.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Hyoscin N- butylbromid
V mang amin bc 4 nn khng vo c thn kinh trung ng, ch c tc dng hu ph
giao cm ngoi bin.
Tc dng khng mong mun: kh ming, mch nhanh, b i, to bn, ri lon iu tit
mt.
Chng ch nh: glcm gc ng, ph i tuyn tin lit, nhc c, tc lit rut, hp mn
v, ri lon chuyn ha porph yrin.
Liu dng: mi ln ung 10 - 20 mg, ngy 3- 4 ln.
2.2.2.2. Thuc chng co tht c trn trc tip
Papaverin hydroclorid
Papaverin l mt alcaloid trong nha kh ca qu cy thuc phin, khng c tc dng
gim au, gy ng ging morphin. Tc dng ch yu ca papaverin l lm gin c trn
ng tiu ha, ng mt v ng tit niu.
Chng ch nh: qu mn vi thuc, bloc nh - tht hon ton, mang thai (c th gy c
cho thai).
Tc dng khng mong mun: bng mt, nhp tim nhanh, chng mt, nhc u , ng g,
ri lon tiu ha, vim gan.
Liu dng: ung hoc tim (bp, tnh mch) mi ln 30 - 100mg, ngy 2- 3 ln.
Alverin citrat
L thuc chng co tht, tc dng trc tip ln c trn ng tiu ha v t cung. So vi
papaverin, tc dng mnh hn 3 ln n hng c tnh km 3 ln.
Chng ch nh: tc nghn rut hoc lit rut, mt trng lc rut kt.
Tc dng khng mong mun: bun nn, au u, chng mt, phn ng d ng.
Liu dng: mi ln ung 60 - 120 mg, ngy 1-3 ln.
Cc thuc khc: mebeverin, dicycloverin, phloroglucinol, drotaverin.
2.3. Thuc chng tiu chy
Trong iu tr tiu chy, ngoi vic iu tr nguyn nhn, vn u tin trong mi trng
hp l nh gi v x l ng nhng ri lon nc v in gii. Cc thuc lm gim triu
chng (hp ph, bao ph nim mc, gim tit dch, gim nhu ng rut) c th dng trong
mt s trng hp tiu chy ngi ln, nhng khng nn dng tr em v chng khng
lm gim c s mt dch v in gii, m cn c th gy ra nhiu tc dng c hi.
2.3.1. Thuc ung b nc v in gii (ORS, Oresol)
2.3.1.1. Thnh phn v c ch tc dng
- Thnh phn mt gi bt (ORS ca Unicef)
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Loperamid
Tc dng: loperamid l opiat tng hp nhng c rt t tc dng trn thn kinh trung ng.
Loperamid lm gim nhu ng rut, ko di thi gian vn chuyn qua rut, gim tit dch
ng tiu ha, tng vn chuyn nc v cht in gii t lng rut vo mu, tng trng
lc c tht hu mn.
Ch nh: iu tr triu chng tiu chy cp khng c bin chng hoc ti u chy mn
ngi ln.
Chng ch nh: mn cm vi thuc, khi cn trnh c ch nhu ng rut, vim i trng
nng, tn thng gan, hi chng l, trng bng.
Tc dng khng mong mun: bun nn, to bn, au bng, trng bng, chng mt, nhc
u, d ng.
Liu dng:
- Ngi ln: lc u ung 4 mg, sau mi ln i lng ung 2 mg cho ti khi ngng tiu
chy. Liu ti a: 16 mg/ ngy. Khng dng qu 5 ngy trong tiu chy cp.
- Tr em: khng dng thng qui trong tiu chy cp. Ch dng cho tr em trn 6 tui khi
tht cn thit. Mi ln ung 2 mg, ngy 2 - 3 ln tu theo tui.
Ngng thuc nu thy khng c kt qu sau 48 gi.
2.3.4. Vi khun v nm
2.3.4.1. Lactobacillus acidophilus
Vi khun sn xut acid lactic v 2 cht dit khun: lactocidin v acidophil lin. C kh
nng tng hp vitamin nhm B.
Bnh thng, cc vi khun cng sinh trong lng rut c s cn bng gia vi khun hu
saccharose v cc vi khun hu protein. Mt s cht tn cng vo vi khun hu
saccharose nh ru, stress, nhim khun, khng sin h gy ra s mt cn bng, lm
tng vi khun hu protein, dn n ri lon tiu ha (tiu chy, to bn, trng bng)
Lactobacillus acidophilus c tc dng lp li thng bng vi khun cng sinh trong rut,
kch thch vi khun hu saccharose pht trin, k ch thch min dch khng c hiu ca
nim mc rut (tng tng hp IgA) v dit khun.
Ch nh: cc tiu chy do lon khun rut
Ch phm: Antibio: gi bt 1g cha 100 triu vi khun sng.
Ngi ln ung mi ln 1gi, ngy 3 ln. Tr em ung mi ngy 1- 2 gi.
2.3.4.2. Saccharomyces boulardii
L nm men c tc dng tng hp vitamin nhm B, km khun, dit Candida albicans,
kch thch min dch khng c hiu.
Ch nh: d phng v iu tr tiu chy do dng khng sinh, tiu chy cp.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Cu hi t lng gi
1. Trnh by c ch tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca
thuc khng acid magnesi hydroxyd v nhm hydroxyd.
2. Trnh by c ch tc dng, tc dng khng mong mu n v p dng iu tr ca
thuc khng histamin H 2 v thuc c ch H +/ K+- ATPase.
3. Trnh by tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca cc mui
bismuth.
4. V s phn tch v tr, c ch tc dng v nu ch nh iu tr ca cc thuc
gy nn v chng nn.
5. Trnh by v phn loi v c ch tc dng ca cc thuc nhun trng v thuc ty
thng dng.
6. Trnh by tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca bisacodyl
v magnesi sulfat.
7. Nu cc nhm thuc iu ha chc nng vn ng ng tiu ha. Mi nhm k
tn 1- 2 thuc i din.
8. Trnh by c ch tc dng, tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu
tr ca domperidon v metoclopramid.
9. Trnh by c ch tc dng, tc dng, tc dng khng mong mun v p dng iu
tr ca hyoscin N- butylbromid, papaverin v alverin citrat.
10. Trnh by tc dng, p dng iu tr ca ORS.
11. Trnh by tc dng, p dng iu tr ca cc thuc chng tiu chy: atapulgit,
loperamid, vi khun lactobacillus acidophilus, nm saccharomyces boulardii.
Phn bit tc dng ca thuc li mt v thuc thng mt, p dng iu tr ca cc thuc
ny.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Hnh 28.1. Cc cht trung gian ha hc c gii phng khi dng bo trong
phn ng d ng
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
3.2.1.4. Cc thuc
- Salbutamol
Ch nh: hen, tc nghn ng h hp hi phc c, chng non.
Liu dng:
. Cn hen cp: ht nh liu mi ln 100 - 200 g (1- 2 xt), ti a 3- 4 ln/ ngy. Hoc:
tim bp hoc tim di da mi ln 500 g, nhc li sau mi 4 gi nu cn.
. Cn hen cp nghim trng: du ng dch kh dung 2,5 5 mg, ti a 4 ln/ ngy hoc tim
tnh mch chm 250 g, dng nhc li nu cn.
. phng cn hen do gng sc: ht 100 - 200 g (1- 2 xt) truc khi vn ng 15 - 30
pht, hoc ung 2- 4 mg trc khi vn ng 2 gi.
Dng ng kh dung, nng thuc trong mu ch bng 1/10 - 1/50 so vi liu ung.
- Terbutalin
Ch nh: ging nh salbutamol
Liu dng: cn hen cp: ht 250 - 500 g (1- 2 ln xt), ti a 3- 4 ln/ ngy, hoc tim
di da, tim bp hoc tnh mch chm 250 - 500 g, ti a 4 ln/ ngy.
Bambuterol l tin thuc ca terbutalin, mi ngy ung mt ln 10 - 20 mg trc khi i
ng
- Salmeterol
Ch nh: iu tr d phng di hn bnh hen, tc nghn ng h hp phc hi c (k
c hen ban m v phng co tht ph qun do gng sc) ngi phi iu tr bng thuc
gin ph qun thng xuyn, bnh phi tc nghn mn tnh.
Liu dng:
. Bnh hen: mi ln ht 50 - 100 g (2- 4 xt), 2 ln/ ngy.
Tr em trn 4 tui: mi ln ht 50 g (2 xt), 2 ln/ ngy.
. Bnh phi tc nghn mn tnh: mi ln ht 50 g (2 xt), 2 ln/ ngy.
3.2.2. Thuc hu ph giao cm
Ipratropium bromid (Atrovent) l dn xut amin bc 4, dng ng ht. Khi kh dung, ch
khong 1% thuc c hp thu, 90% b nut vo ng tiu ha, khng c hp thu,
thi theo phn nn t gy tc dng khng mong mun ton thn.
Tc dng gin ph qun ca ipratropium trn ngi bnh hen thng chm v khng
mnh bng thuc cng 2 tc dng ngn (SABA), nn thng ch c phi hp s dng
khi cc thuc SABA khng mnh hoc c tc dng ph nng. Phi hp ipratropium vi
SABA lm gin ph qun mnh hn, cho php gim liu SABA nn hn ch c tc
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
khi ht corticoid liu cao gim lng ng thuc ming v hng, d gy nhim nm
Candida. Dn ngi bnh phi sc ming sau khi ht thuc.
. Dung dch kh dung thng dng trong cn hen nng cp tn h, dng cng vi oxygen
trong bnh vin.
- ng ung: khi khng th dng bng ng ht hoc ng ht km hiu qu. Dng
ng ung gy nhiu tc dng khng mong mun ton thn hn ng ht.
- ng tim: cc thuc cng 2, corticoid hoc aminophylin ch dng ng tim trong
cp cu cn hen nng, cp tnh, khi ng kh dung khng hoc khng ph hp.
3.4.2. X tr hen
- Ct cn hen: ht thuc cng 2 tc dng ngn (SABA) c hiu qu nht.
- iu tr duy tr, kim so t di hn hen: phi hp corticoid ht v thuc cng 2 tc dng
di (LABA) ht c hiu qu nht.
Nu hen vn cha kim sot c, cn nhc phi hp thm vi ung mt trong cc thuc
sau: theophylin gii phng chm, thuc cng 2 gii phng chm, thuc kh ng
leucotrien hoc corticoid.
Xem xt li iu tr sau mi 3 thng iu chnh ch iu tr cho ph hp.
- Cn hen nng cp tnh: th oxy, kh dung dung dch SABA, corticoid (ung, tim tnh
mch).
- D phng cn co tht ph qun khi gng sc, do kh lnh hoc do tc nhn mi trng:
ht cromolyn natri hoc SABA (ht, ung).
4.Thuc iu tr bnh phi tc nghn mn tnh
Bnh phi tc nghn mn tnh l tnh trng bnh c trng bi ri lon thng kh tc
nghn khng c kh nng phc hi hon ton. S h n ch thng kh thng tin trin t t
v lin quan n phn ng vim bt thng ca phi do cc phn t hoc kh c hi.
Cc yu t nguy c ca bnh phi tc nghn mn tnh: ht thuc l, khi bi do nhim
mi trng, nhim khun ng h hp v yu t di truyn (thiu 1 antitrypsin).
c im ca bnh phi tc nghn mn tnh l tnh trng vim nhim thng xuyn
ton b ng dn kh v nhu m phi, dn n x ha ng th v ph hu ph nang.
V vy, iu tr bnh phi tc nghn mn tnh, tr c ht phi loi b cc yu t nguy
c.
Cc thuc iu tr bnh bao gm:
4.1. Thuc gin ph qun: iu tr triu chng ca bnh
- Ht thuc cng 2 tc dng ngn (salbutamol, terbutalin, fenoterol) hoc thuc khng
cholinergic tc dng ngn (ipratrop ium) khi cn thit.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Nu bnh tin trin nng: phi hp thuc cng 2, thuc khng cholinergic v/ hoc
theophylin.
- Tiotropium l thuc khng cholinergic tc dng ko di dng iu tr duy tr trong
bnh phi tc nghn mn tnh, khng dng trong co tht ph qun cp.
- Ht mi ngy mt ln 18 g. Khng dng cho ngi di 18 tui.
4.2. Glucocorticoid:
Phi hp LABA v GC dng ht iu tr bnh phi tc nghn mn tnh mc trung
bnh v nng. Ngng phi hp nu khng thy ch li sau 4 tun.
Nu bnh tin trin nng hn: dng thuc gin ph qun (dung dch kh dung) v th oxy,
ung GC trong thi gian ngn.
4.3. Cc thuc khc
- Tim vaccin cm mi nm mt ln, vaccin phng ph cu.
- Dng khng sinh khi c nhim khun.
- Thuc lm long m (a cetyl cystein, carbocistein ) trong t cp c ho khc m dnh
qunh.
- iu tr tng cng 1 antitrypsin.
5. Thuc kch thch h hp
Ngoi cafein l thuc tc dng u tin trn v no, cc thuc khc u c tc dng ch
yu trn hnh no. Vi liu iu tr, trn ngi bnh thng khng c tc dng r rng.
Vi liu cao, cc thuc u gy co git, lc u l co git cng, ri ngay sau chuyn
sang co git rung. C ch ca tc dng co git cha c hon ton bit r, nhng ni
chung l lm gim ngng k ch thch ca thn kinh trung ng. Trn trung tm h hp,
cc thuc u c tc dng kch thch, i lp vi tc dng ca barbiturat.
5.1. Cafein v cc alcaloid dn xut ca xanthin
Ly l ch, ht c ph, ht cla, cacao, hoc c th tng hp t acid u ric. C 3 cht c
dng trong iu tr l cafein, theophylin v theobromin, trong cng thc u c nhn
purin.
5.1.1. Tc dng
- Trn v no, cafein c tc dng r rt lm mt cm gic mt nhc, bun ng, lm tng
qu trnh hng phn, tng cng nhn cm ca cc gic quan, lm kin n nhanh, tr
tu minh mn. Nu dng thuc lin tc v ko di th sau giai on hng phn thng tip
theo giai on c ch, mt mi.
- Trn h thng tim mch: theophylin tc dng mnh hn cafein. Kch thch trc tip trn
c tim lm tim p nhanh, mnh, tng lu lng tim v lu lng mch vnh. Trn c th
nguyn vn, do cn c tc dng kch thch trung tm dy thn kinh X nn c tc dng
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
ngc li. V vy, tc dng ca cafein trn tim l phc tp, tu theo liu: liu nh l m tim
p chm, liu cao lm tim p nhanh. Liu iu tr t lm thay i huyt p.
- Trn h hp: kch thch trung tm h hp hnh no, lm gin ph qun v gin mch
phi do tc dng trc tip trn c trn. Tc dng cng r khi trung tm h hp b c
ch bi thuc m, thuc ng hay morphin.
- Trn c quan: lm gin mch thn v li niu. Lm tng tit dch v c s, tng tnh acid
ca dch v do trc tip kch thch nim mc d dy v kch thch qua trung tm ph giao
cm.
5.1.2. C ch tc dng
- Gii phng catecholamin
- Huy ng calci v c ch s thu hi calci vo ti li ni bo.
- c ch phosphodiesterase, lm vng bn v tng AMPc. Catecholamin cng lm tng
AMPc nhng l do kch thch adenylcyclase, tng tng hp AMPv t ATP. V vy, gi i
thch c nhiu tc dng ging nhau gia catecholamin v cafein trn tim mch, ph
qun, mt s chuyn ha nh tng ng huyt, tng hu lipid (xin xem trong bi
Thuc tc dng trn h thn kinh thc vt).
Catecholamin Xanthin
(+) (-)
Adenylcyclase Phosphodiesterase
ATP AMPv AMP
Cu hi t lng gi
1. Phn bit c c ch tc dng ca hai nhm thuc lm long m.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
1. i cng
1.1. nh ngha thiu mu
Thiu mu l tnh trng gim s lng hng cu hoc huyt sc t hoc hematocrit di
mc bnh thng so vi ngi cng tui, cng gii kho mnh.
- i vi nam gii c coi l th iu mu khi: s lng hng cu di 4 triu hoc
hemoglobin di 12 g/ 100 mL hoc hematocrit di 36%.
- i vi n gii c coi l thiu mu khi: s lng hng cu di 3,5 triu hoc
hemoglobin di 10 g/ 100 mL hoc hematocrit di 30%.
1.2. Nguyn nhn thiu mu
Thiu mu do rt nhiu nguyn nhn c th : do chn thng, sau phu thut, do giun
mc, tc, rong kinh, tr, lot d dy - t trng, do tan mu ngi c bt thng v
hemoglobin, thiu G 6PD, bnh t min, do thuc hoc ha cht, st rt hoc do tu
xng km hot ng hoc khng hot ng hoc do thiu ht cc thnh phn tng hp
hemoglobin, sn xut hng cu.
Da vo ch s nhim sc v kch thc hng cu thiu mu c xp thnh 3 loi:
. Thiu mu nhc sc: hng cu nh v ch s nhim sc < 1
. Thiu mu ng sc: hng cu bnh thng v ch s nhim sc = 1
. Thiu mu u sc: hng cu to v ch s nhim sc > 1
2. Nguyn tc iu tr thiu mu
Trong qu trnh iu tr thiu mu phi kt hp iu tr nguyn nhn vi dng thuc hoc
vi iu tr triu chng v bi dng c th.
- Trng hp mt mu cp vi khi lng ln: cn phi truyn mu ngay. Trong khi ch
i mu phi truyn nc mui sinh l hoc Ringer lactat v tm nguyn nhn, v tr chy
mu iu tr.
- Mt mu mn tnh do giun tc , mc, rong kinh, tr, st rt dng cc thuc iu tr
nguyn nhn kt hp vi b sung st v bi dng c th.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Nim mc rut
(t trng): Fe2+ + Apoferritin Ferritin(Fe 3+)
St t hng cu
B hu (Fe 2+)
Tu xng M D tr: Thi tr
(to hng cu) (to enzym, (gan, lch ( m hi, nc
globin c) tu xng) tiu, kinh nguyt)
3.1.3. S thiu ht st
S thiu ht st c th do:
- Cung cp khng y , gp nhng ngi c mc sng thp.
- Mt cn bng gia cung v cu: ph n c thai, cho con b, tr em ang ln.
- Gim s hp thu st ng tiu ha: gp nhng ngi ct mt phn d dy, vim
rut, thiu apoferritin, dng mt s thuc hoc thc n cha mt s cht ngn cn s hp
thu st.
- Chy mu: ng tiu ha (giun tc, giun mc, tr), t cung cp hoc mn tnh (rong
kinh)...
3.1.4. Ch nh
- Thiu mu thiu st do cc nguyn nhn khc nhau.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Nhu cu hng ngy khong 1 g/kg. Khi thiu ht s xut hin bm mu di da, chy
mu ng tiu ha, rng ming, i ra mu, chy mu trong s.
* Dc ng hc :
Vitamin K tan trong du, khi hp thu cn c mt ca acid mt. Loi tan trong du thng
qua h bch huyt vo mu, cn d ng tan trong nc hp thu i trc tip vo mu.Vitamin
K1 c hp thu nh vn chuyn tch cc cn K 2, K3 c hp thu nh khuych tn th
ng.
Sau hp thu vitamin K 1 tp trung nhiu gan v b chuyn ha nhanh thnh cht c cc
thi ra ngoi theo phn v nc tiu.
* c tnh :
Mc d c phm vi iu tr rng, nhng c th gp thiu mu tan mu v cht do vng da
tan mu tr di 30 thng tui dng vitamin K 3.
Vitamin K 3 cn gy kch ng da, ng h hp, gy i albumin, gy nn v c th gy
tan mu ngi thiu G 6PD.
* Ch nh v liu dng :
Vitamin K c th ung hoc tim bp, di da hoc tim tnh mch (dng tan trong nc)
vi liu 100 - 200mg/ngy cho nhng bnh nhn :
- Thiu vitamin K do nguyn nhn khc nhau.
- Chun b phu thut ( ph ng chy mu trong v sau phu thut ). Nhng trng hp
ny phi dng thuc trc 2 -3 ngy.
- Gim prothrombin mu
- Ng c dn xut coumarin.
1.2.1.2. Calci clorid:
Ca+2 cn hot ha cc yu t VIII, IX v X chuyn prothrombin sang thrombin .
Liu trung bnh: ung 2- 4g mi ngy, dng cch qung tng thi k 3 - 4 ngy, ri ngh.
Tim tnh mch cho nhng trng hp chy mu: 20ml dung dch 5%. Thuc tim ra
ngoi tnh mch s gy lot. Tuyt i cm tim bp tht.
1.2.1.3. Coagulen
L tinh cht mu ton phn, c bit c tinh cht ca tiu cu. Dng trong ngoi khoa
ngi bnh a chy mu v trong nhng trng thi chy mu (ban chy mu, i ngoi ra
mu v.v...).
Ung 1-5 ng mi ngy (ng 20ml).
Hemocoagulen: ng tim 5ml. Trng hp nng, c th tim ti 4 ng mi ngy.
1.2.1.4. Carbazochrom (Adrenoxyl):
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Lm tng sc khng mao mch, gim tnh thm thnh mch, nn lm gim thi gian chy
mu. Tc dng sau khi tim 6 -24 gi (tim bp 1,5 - 4,5 mg mi ngy hoc ung 10 -30
mg mi ngy).
Cha chy mu do gin mao mch hoc phng chy mu sau phu thut to hnh, tai mi
hng, ct b tuyn tin lit.
1.2.1.5. Ethamsylat v dobesilat calci:
Lm tng sc khng mao mch, gim tnh thm thnh mch. Dng phng chy mu cp
trong phu thut to hnh, tai mi h ng, ct b tuyn tin lit, rong kinh.
Mi ngy tim bp 250 -500mg hoc ung 750-1500mg.
1.2.1.6. Vitamin P (flavonoid, rutosid rutin v dn xut):
Rutosid v dn xut ngun gc thc vt c hot tnh vitamin P u gim tnh thm thnh
mch v lm tng sc khng mao mch do c ch s t oxy ha ca adrenalin, v c ch
COMT gan, do ko di tc dng ca hormon ny.. Hot tnh vitamin P biu hin r
trn s tng hp mucopolysacharid v glycoprotein ca m lin kt. Ung 20 -40mg mi
ngy, cha gin mao mch v tng tnh n hi mch mu, c tc dng sau khi ung 6
gi.
1.2.2. Thuc lm ng mu ti ch
1.2.2.1. Enzym lm ng mu
* Thrombokinase (prothrombinase): l tinh cht ca ph tng ngi v ng vt, thng
ly no v phi. Tinh cht ny cha th rombokinase v c nhng yu t ng mu khc.
Tc dng khng chc chn bng thrombin. Dng khi chy mu t, ti ch, thng xuyn
(chy mu cam, rng ming) v c trong trng hp chy mu nhiu (phi hp vi bng
cht).
* Thrombin: Chuyn fibrinogen thnh fibrin n phn, ri thnh fibrin polymer khng tan
trong huyt tng.
Ch dng ti ch, tuyt i khng tim tnh mch (v mu ang chy s gy ng mu
nguy him).
Ung cha chy mu d dy.
1.2.2.2. Nhng loi khc
- Cc keo cao phn t gip tng nhanh ng mu : Pectin, albumin v.v...
- Gelatin, fibrin dng xp tng din tip xc, qua hy tiu cu nhiu hn, mu ng
nhanh hn.
- Mui kim loi nng: Lm bin cht albumin, lm kt ta fibrinogen v cc protein khc
ca mu. Hay dng dung dch F eCl3 10% bi ti ch hoc tm bng FeCl 3 p ln vt
thng.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Thuc lm sn: Lm co mao mch nh, nn chng ng. Thng dng tanin, mui Al,
Pb, Zn hoc KMnO 4 pha long.
1.3. Thuc chng ng mu
1.3.1. Thuc dng phng th nghim v ngoi c th
- gim v tiu cu, ng nghim phi trng parafin, colodion, phim silicon. ng
nghim bng pyrex lm mu ng chm hn l khi dng loi bnh thng.
- Dng natri oxalat, natri fluorid ngn tc ng ca Ca +2.
- Natri citrat to phc hp vi Ca +2; kt hp vi fibrinogen v cc yu t II, VII, IX, X nn
lm chm ng mu. Mu d tr truyn cho ngi bnh thng c natri citrat (3 -4,0
gam/0,5l mu), vo c th, nng b pha long, khng c tai bin chy mu in vivo.
Nu truyn nhiu, cn ch n c tnh ca natri citrat.
- Cht cng cua (chelating agents) nh dinatri tetracemat (mui natri ca acid etylen
diamin tetracetic, EDTA, Complexon III, Sequestren) c tc dng gp Ca +2.
1.3.2. Thuc dng lm sng
Trong thc t hay dng ba loi :
- c ch s tng hp ca cc yu t ng mu gan (yu t II, VII, IX, X): Loi ny ch
tc dng in vivo: dn xut coumarin v indandion.
- c ch tc dng ca cc yu t ng mu : Loi ny tc dng c in vivo v in vitro:
heparin.
- Chng kt dnh tiu cu: aspi rin, dipyridamol, ticlopidin, clopidogel.
1.3.2.1. Thuc chng ng ng ung : Dn xut ca coumarin v indandion:
L thuc tng hp, c bng B.
- Dn xut 4-hydroxycoumarin c: warfarin, phenprocoumon, acenocoumarol,
dicoumarol, coumetarol, tromexan.
- Dn xut indadion c : phenylindadion, clophenindion.
* C ch tc dng :
Do dn xut coumarin v indandion c cu trc gn ging vitamin K, nn c ch cnh
tranh enzym epoxid-reductase lm cn tr s kh vitamin K -epoxid thnh vitamin K cn
thit cho s carboxyl ha cc tin yu t ng mu di s xc ca carboxylase thnh
cc yu t ng mu II, VII, IX v X.V th cc thuc nhm ny cn c gi l thuc
khng vitamin K.
* Dc ng hc :
Hp thu nhanh qua ng tiu ha, nhng xut hin tc dng sau khi ung 24-36 gi. Cc
thuc gn vo protein t l rt cao, tromexan 90%, warfarin 97%, phenprocoumon 99%.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Fibrinogen Fibrin
Dng Hirudin trong chn on xc nh hot tnh ca cc yu t ng mu nh thrombin
(Hirudin-toleranz-test; Hirudin test). Hin cha c dng iu tr v s lng tch chit
cn hn ch.
Trong tng lai nh k thut gen c th sn xut c hiru din s dng trong iu tr,
chng huyt khi.
1.4. Thuc chng kt dnh tiu cu
Tiu cu l nhng t bo khng nhn, hnh a, tch in m mnh. Trn b mt mng tiu
cu c cha cc yu t ng mu I, V, VII. C cc fibrinogen receptor (Gp IIb/IIIa) v
c tnh kt dnh v kt t nn khi thnh mch b tn thng cc tiu cu dnh vo ni b
tn thng v dnh vo nhau thnh tng lp to ra nt trng tiu cu cn gi l inh cm
mu Hayem. Trong qu trnh kt dnh, tiu cu cn gii phng ra phospholip id gip thc
y qu trnh to ra phc hp prothrombinase.
S kt dnh tiu cu l yu t to ra mng x va ng mnh v gy nn tc mch.
Hin c mt s thuc chng kt dnh tiu cu c s dng trong lm sng phng v
iu tr huyt khi nh: thuc chng vim phi steroid (aspirin), dipyridamol, ticlopidin,
clopidogrel v thuc c ch glycoprotein IIb/IIIa.
1.4.1. Aspirin (acid acetylsalicylic)
Ngoi tc dng h st, gim au, chng vim, aspirin cn c tc dng chng ng vn
tiu cu.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Sau khi tim tnh mch vi liu thp thi gian bn thi khong 18 pht, nhng khi tim
liu cao hoc liu thp ko di th thi gia n bn thi t 83 pht v ht hin tng kt hp
khng th khng streptokinase do bo ha. Thuc b chuyn ha v thi tr qua thn.
- Trong qu trnh dng thuc c th gp mt s tc dng khng mong mun: chy mu, d
ng hay gp vo ngy th 8, nn s au khi dng thuc 8 ngy, cn phi chuyn sang dng
thuc khc.
- Liu dng :
+ Khi u tim tnh mch 500.000 n v trong 30 pht, sau mi gi tim 100.000 -
150.000 n v v dng trong 24 - 48 gi lin. Trong nhi mu c tim c th truyn tnh
mch1500000 n v trong 60 pht.
+ C th ha tan 20.000 - 100.000 n v vo 5-20ml nc mui sinh l tim thng vo
ti m sau 6 - 24 gi ht ra.
2.3. Anitreplase (Aminase)
L phc hp ca plasminogen ngi tinh khit v streptokinase ca vi khun c
acetyl ho bo v v tr hot ng ca enzym. Khi s dng, nhm acetyl c thu
phn, gii phng phc hp streptokinase - cht tin hot ho thnh phc hp, hot ho
plasminogen thnh plasmin. Thuc c tc dng trn plasminogen ca cc mu ng mn h
hn plasminogen t do nn lm tan cc huyt khi nhanh. Ngoi c ch trn thuc cn
lm gim yu t V,VIII v cht c ch tiu fibrin -2-antiplasmin.
2.4. Cht hot ho plasminogen m(t -PA, Alteplase)
L mt protease sn phm ca ca k thut ti to ge n cha 527 acid amin c tc dng
trn plasminogen gn vi fibrin mnh gp vi trm ln plasminogen t do. Khi lng
fibrin thp tc dng chuyn plasminogen thnh plasmin thp. Thuc c thi gian bn thi
ngn 5-10 pht. Trong nhi mu c tim cp tim tnh mch 15 mg sau truyn tnh
mch 50 mg trong 30 pht v trong 60 pht tip theo truyn 35 mg (tng liu truyn trong
90 pht khng vt qu 100 mg).
2.5.Reteplase (r-PA, Retavase, Rapilysin)
L cht hot ho plasminogen ti t hp thuc th h th 3, t c dng ging Alteplase
nhng cng v thi gian xut hin tc dng nhanh hn. Thuc c dng trong nhi
mu c tim cp khi u tim chm tnh mch 10 n v trong 2 pht sau c 30 pht
tim thm 10 n v.
2.6. Tenecteplase (Metalyse)
Thuc mi c tc dng tiu fibrin v ch nh nh r eteplase, tim tnh mch ton b liu
500-600 mcg/kg nhng khng vt qu 50mg.
2.7. Ch nh v chng ch nh ca cc thuc tiu fibrin
* Ch nh:
- Tc nghn ng, tnh mch
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Nhi mu c tim
- Vim m, ng mu mng phi hoc cc khp xng hay cc hch dng streptokinase
ti ch.
- Bm vo ng dn lu m trnh tc (streptokinase).
* Chng ch nh:
Sau khi phu thut cha qu 8 ngy; mi hoc sy thai cha qu 4 ngy; cao huyt p
nghim trng, qu trn h cm mu bt thng; c a d ng; mi dng streptokinase cha
qu 6 thng; mi b bnh do lin cu; c thai (thuc khng qua rau thai, nhng phng
bong rau sm); chy mu ng tiu ha nng trong vng 3 thng; tin s tai bin mch
mu no; vim mng ngoi tim cp; phu thut ng mch ch; vim ty cp; bnh gan
nng.
2.8. Cht hot ha plasminogen
L nhng cht gip gii phng cht hot ha (kinase, activator) hot ha plasminogen
hoc tng tng hp plasminogen v cui cng lm cho fibrin tr th nh cht phn hy tan
c. Thng dng ethylestrenol, phenformin, nicotinamid. Dng khi c th khng t
gii phng c cht hot ha, v d khi mu tnh mch do tai bin huyt khi tnh
mch, hoc phng ti pht vim tnh mch (dng ethylestrenol cng phenformin).
3. Thuc chng tiu fibrin
C trng thi bnh lm tiu nhanh fibrin, gy chy mu trm trng, v d khi ngi b
bnh tng plasmin trong mu.
Plasmin khng nhng lm tiu fibrin, m cn kt hp vi mt s yu t ng mu v hy
hoi chng, lm c ch ng mu cng ri lon.
Nhng phn t mi sinh do fibrin b hy cng kt hp li vi fibrin cho phc hp
khng ng c na. Nhng cht phn hu ny cn lm cho tiu cu khng ngng kt
thnh cc c. Kt qu lm chy mu trm trng.
Thuc lm gim s tiu fibrin s c tc dng cm mu. Hin c mt s thuc chng tiu
fibrin ang c s dng trn lm sng cm mu.
3.1. Aprotinin (Trasylol)
L thuc c ch protease gm 58 acid amin, c 3 cu ni disulfur, phn t lng 6500,
ly t tuyn mang tai, phi, gan. iu ch t tin, thi gian bn thi ngn:150 pht; ch
tim tnh mch hoc truyn tnh mch vi liu lng tu thuc vo ch nh. Phng chy
mu khi phu thut tim m liu 2000000 n v, chy mu do tng plasmin mu khi u
500000-1000000 n v.
Thuc to phc vi plasmin cho phc hp mi aprotinin -plasmin khng c hot tnh
plasmin. Aprotinin cn c ch c cc enzym hu protein khc na, nh trypsin,
chymotrypsin, kalikrein.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Aprotinin thi qua nc tiu di dng mt hot tn h, nn khng dng chng tiu
fibrin ng tit niu. Dng nhiu ln c th gy nhng phn ng qu mn ngi c c
a d ng.
3.2. Thuc tng hp
3.2.1. Acid - aminocaproic
C cu trc ging lysine c tc dng chng tiu fibrin nh hai nhm amin v carboxyl
cch nhau 0,7nm, c ch s hot ha ca plasminogen, km hm khng cho plasmin tc
ng ln fibrin, lm cho fibrin khng b ging ha bi plasmin na.
Thuc khng c ch c cc cht hot ha plasminogen (kinase, activator). Thuc c th
ung 24 gam chia lm 4 ln trong ngy hoc tim chm tnh mch 5 -7,5g d phng
hoc iu tr chy mu.
3.2.2. Acid tranexamic (Cyclokapron )
L ng ng v c tnh cht, tc dng ging acid - aminocaproic, c th tim tnh
mch hoc ung phng ch y mu sau m tuyn tin lit, nh rng ngi b
hemophilia hoc qu liu thuc tiu cc mu ng hoc ph n b a kinh vi liu 2 -
4g/24 gi, chia lm 3 ln .
3.3. p dng iu tr ca thuc chng tiu fibrin
- Ch nh: Dng trong trng thi tiu fibri n nguyn pht, tiu fibrin cp, d phng chy
mu sau phu thut to hnh, tai mi hng, ct b tuyn tin lit v.v...
- Chng ch nh: c tnh ca Acid - aminocaproic v acid tranexamic rt t, tuy nhin
cn dng thn trng khi suy thn nng (c th g y tch lu thuc), khi c tin s hoc
c biu hin huyt khi tc tnh mch hoc ng mch.
V tr tc dng ca thuc tiu fibrin v chng tiu fibrin xin xem trong cun Dc l hc
lm sng.
Cu hi t lng gi
1. Trnh by c ch tc dng v p dng iu tr ca vitamin K.
2. Trnh by c ch tc dng v p dng iu tr ca heparin.
3. Trnh by c ch tc dng v p dng iu tr ca dn xut coumarin.
4. Trnh by c ch tc dng chng ng vn tiu cu v p dng iu tr ca
aspirin.
5. Trnh by c ch tc dng tiu fibrin v p dng iu tr ca urokinase v
streptokinase.
6. Trnh by c ch tc dng tiu fibrin v p dng iu tr ca anistreplase v cht
hot ho plasminogen m.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Khi thiu ht vitamin PP nng s gy bnh pellagra c biu hin vim da, a chy v ri
lon tr nh.
- gim tc dng khng mong mun c bit l nng bong ,nga na ngi trn ca
thuc, nn ung thuc vo ba n vi liu tng dn, khi u 300 -600 mg chia lm 3 ln
trong ngy sau 3- 4 tun s dng liu duy tr 2 -6 g/ngy. Mt s tc gi kh uyn nn
ung aspirin 160 - 325 mg/24 gi cng c th lm gim tc dng khng mong mun ca
acid nicotinic.
Thuc c ch nh trong tng lipoprotein mu typ II, III, IV v V. Nn phi hp vi
cholestyramin v colestipol trong iu tr s gim c liu l ng v gim tc dng
khng mong mun ca thuc. Ngoi ra, vitamin PP cn c ch nh trong trng hp
thiu mu v ph n dng thuc trnh thai.
2.2.2. Dn xut ca acid fibric
Cc thuc nhm ny hp thu tt qua ng tiu ha, gn mnh vo protein huy t v c tc
dng rt khc nhau trn lipoprotein mu, nhng c cng mt c ch chung l tng hot
tnh lipoprotein lipase trong t bo c bit l t bo c, dn n lm tng thu phn
triglycerid v tng thoi ha VLDL. S tng HDL -cholesterol vi c ch cha r rng.
Cc ch phm fenofibrat (Lypanthyl), bezafibrat (Bezalip), gemfibrozil (Lopid) v
ciprofibrat ( Lipanor) ang c u tin la chn s dng trong tng triglyceride nhng
do cn c tc dng trn LDL nn cn c dng trong tng lipoprotein t yp II, III, IV v V
vi liu lng t 200 mg -1200 mg tu tng ch phm.Thuc c rt t tc dng khng
mong mun, tuy nhin c th gp ri lon tiu ha, au u, chng mt, mt mi v au
c, tiu c vn( c bit ngi gim chc nng thn), thiu mu, t ng nh transaminase,
gim phosphatase kim.
- Chng ch nh ging nhau vi tt c cc thuc cng nhm:
+ Gim chc nng gan, thn v si mt.
+ Ngi c thai, cho con b, tr em di 10 tui.
2.2.3. Dn xut statin
Cc thuc nhm ny c ch HMG -CoA nn lm gim LDL-cholesterol t 25-45% tu
theo tng thuc v liu lng. Tc dng h triglycerid km hn dn xut acid fibric nn
c la chn u tin trong nhng trng hp tng cholesterol mu c bit typ II, III, IV
v V.
Do i qua c rau thai v sa n n thuc khng dng cho ngi c chc nng gan, thn
gim nng, ph n c thai v cho con b, tr em di 18 tui v thuc c th gy bt
thng xng ca sc vt th nghim . Dng lu di thuc gy tng transaminase gp
3- 4 ln bnh thng, ngng thu c enzym li tr v bnh thng. Khi iu tr cn theo di
chc nng gan v creatinin phosphokinase.
+ Thuc c tc dng khng mong mun ging nhau:
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
1. i cng
+ Insulin hydroclorid: Thi gian xut hin tc dng sau khi tim 1 gi v t ti a sau 3
gi v ko di tc dng khong 6 gi. Thuc c s dng trong hn m do i tho
ng, 1ml cha 20-40 n v, c th tim bp, di da, tnh mch.
+ Nh dch Insulin- km: Ch tim di da; sau khi tim 1 gi bt u xut hin tc dng
v ko di khong 14 gi.
2.1.3.2. Insulin tc dng trung bnh:
- Insophan insulin: (NPH - Neutral Protamin Hagedorninsulin) dng nh dch, l s phi
hp insulin, protamin v km trong mi trng m phosphat. C 100 n v insulin, c
thm 0,4mg protamin. Tim di da, tc dng xut hin sau 2 gi v ko di khong 24
gi.
- Lente insulin: Dng nh dch, tim di da xut hin tc dng sau 2 gi v ko di
khong 24 gi.
2.1.3.3. Insulin tc dng chm:
Insulin protamin km: Ch phm dng nh dch, c 100 n v insulin c km theo 0,2mg
protamin. Thi gian xut hin tc dn g sau khi tim di da 4 -6 gi v ko di ti 37 gi.
Insulin km tc dng chm (Ultralente insulin) tim di da, thi gian xut hin tc dng
v ko di tc dng gn ging insulin protamin - km.
2.1.4. p dng iu tr
- Tt c cc bnh nhn tng glucose mu thuc tp I u c ch nh dng insulin.
Ngoi ra, insulin cn c ch nh cho bnh nhn tng glucose mu tp II, sau khi
thay i ch n v dng cc thuc chng tng glucose mu tng hp khng c tc
dng.
- Tng glucose mu sau ct b ty tng, ph n c thai.
- Tng glucose mu c ceton mu v niu cao.
Trn c s nh lng insulin trong mu ca ngi bnh thng, ta thy lng insulin bi
tit trung bnh vo khong 18 - 40 n v/24 gi, mt na s c gi l insulin c s,
lng insulin cn li c bi tit theo ba n. V vy, duy tr lng glucose mu n
nh, insulin nn dng khong 0,2 - 0,5 n v cho 1 kilogam th trng/24 gi.
Cho n nay, duy nht c insulin l dng ng tim, cn cc thuc h glucose mu
khc c c ch tc dng khc nhau nhng ng dng duy nht l ung iu tr tng
glucose mu typ II sau t nht 3 thng thay i ch n, tng cng tp luyn th lc
khng c kt qu. Cc thuc ny khng thay th ch n gim glucid, gim nng lng
v tng cng hot ng th lc trong qu trnh iu tr. Da vo c ch, cc thuc chng
tng glucose mung ung c chia thnh:
- Thuc kch thch bi tit insulin
- Thuc lm tng nhy cm ca t bo ch vi insulin
- Thuc lm gim hp thu glucose rut.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Cng Nng cao Thi gian Thi gian Liu trung bnh
nht trong bn thi ko di tc
Th h Thuc tc dng (gam)/24 gi)
mu sau khi (gi) dng (gi)
ung (gi)
Tolbutamid 1 3-5 5-6 6-12 0,5-2,0
(Orabet)
2.2.1.1. C ch tc dng:
Da vo nhng nghin cu thc nghim trn tuyn ty c lp, o ty c lp v nui cy
t bo , Pfeifer v cng s (1981) chng minh rng, tc dng h glucose mu ca cc
dn xut sulfonylure l do tc dng trn receptor b mt K +ATPase ca t bo o
Langerhans lm chn knh K + nhy cm vi ATP, gy gim K + i vo trong t bo to ra
s kh cc mng dn n m knh calci lm tng lng calci t ngoi bo i vo trong t
bo, kch thch gii phng insulin.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
ngoi vi. Ngoi ra, thuc cn hn ch hp thu glucose rut. Thuc khng tc dng trc
tip trn t bo ca o Langerhans, v ch c tc dng khi c mt insulin ni sinh, nn
thuc c ch nh bnh nhn ty c n kh nng bi tit insulin.
- Metformin (Glucophage): Hp th km qua ng tiu ha, khng gn vo protein
huyt tng, khng b chuyn ha, thi tr ch yu qua thn. Thi gian bn thi khong
1,3 - 4,5 gi, thi gian tc dng khong 6 -8 gi, liu trung bnh 0,5-2,5g/24 gi, ti a
3g/24 gi v c chia lm 3 ln sau cc ba n hng ngy.
+ Ging nh dn xut sulfonylure, metfomin c ch nh dng ring r hoc kt hp vi
cc thuc khc cho bnh nhn tng glucose mu typ II sau khi iu chnh ch n v
tp luyn th lc khng c hiu qu. Metformin c th kt hp vi mt s thuc khc
kch thch bung trng trong iu tr v sinh. Khng dng thuc ngi tng glucose
mu c ceton mu cao v c ceton niu, ph n c thai, cho con b.
+ Thuc c th gy ri lon tiu ha, acid ha mu do tng acid lactic c bit bnh
nhn c km theo gim chc nng gan, thn.
2.3.2.Cc thuc thuc nhm thiazolidindion
L nhng thuc c cu trc v c ch tc dng hon ton khc vi dn xut sulfonylure
v biguanid. Cc thuc nhm ny l nhng cht ch vn v c i lc cao vi PPAR
(peroxisome proliferator activated receptor ). Receptor ny trong nhn t bo chu
trch nhim iu ha mt s gen lin quan n s chuyn ha lipid v glucose. Khi thuc
gn vo receptor gy nn s tng tc vi ADN c hiu lm hot ha gii m gen, lm
tng nhy cm ca t bo vi insulin gip tng chuyn ho glucid v lipid. Trn thc
nghim, ngi ta thy cc thuc lm tng chuyn ha glucose v tng s lng insulin
receptor mng t bo, tng tng hp glycogen thng qua tng hot tnh
glycogensynthetase v tng s dng glucose ngoi vi.
Cc thuc thuc dn xut thiazolidindion c th dng ring r hoc phi hp vi
metformin hoc cc thuc trong nhm sulfonylure nhng khng phi hp vi insulin
iu tr tng glucose mu typ II. Thuc khng c dng cho ngi b suy gan, suy tim,
ph n c thai, cho con b.Trong qu trnh iu tr cn thng xuyn theo di chc nng
gan. Hai thuc trong nhm s dng nhiu hin nay l :
- Pioglitazon (Actos) vin 15,30,45 mg, ung 15 -45 mg/ngy.
- Rosiglitazon (Avandia) vin 4;8 mg, ung 4 -8 mg/ngy.
2.4. Thuc lm gim hp thu glucose rut: acarbose (Glucobay):
Thuc c ch nh bnh nhn tng glucose mu typ II km theo bo bu. C ch tc
dng ca thuc khng lin quan n s bi tit insulin t bo ca ty m thng qua s
c ch - glucosidase b bn chi nim mc rut non. Ngoi ra, thuc cn c ch,
glucoamylase, maltase rut. Cui cng, lm gim hp thu glucose gy h glucose mu.
Thuc c th gy ri lon tiu ha nh trng bng, tiu chy v au bng.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Khi iu tr, cn iu chnh liu cho ph hp vi tng bnh nhn, nhng nhn chung liu
trung bnh cho ngi ln 300mg trong 24 gi. Cc thuc khng acid, cholestyrami n, mt
s cht hp ph mnh v ch phm cha enzym tiu ha lm gim tc dng ca acarbose.
Khng dng thuc nhng ngi c ri lon chc nng hp thu, ph n c thai, cho con
b v tr em di 18 tui.
2.5. Cc thuc bt chc incretin (incretin mimeti c) v thuc c ch
DPP4(dipeptidyl peptidase 4 inhibitor) .
Gn y ngi ta tm ra 2 peptid hormon GLP1, GIP gi chung l incretin c ngun gc
ti nim mc rut, c tc dng iu ho glucose mu sau khi n thng qua s kch thch
bi tit insulin v lm chm s tho rng d dy. Trn c s pht hin ny liraglutid v
exenatid hai cht ging incretin (incretin mimetic) ang c th nghim lm sng pha II
v III trn bnh nhn tng glucose mu typ II.
GLP1 kch thch bi tit insulin sau khi n rt mn h, ngoi ra cn c ch bi tit
glucagon, lm chm s tho rng d dy, kch thch s sao chp gen glucokinase v
GLUT2 nhng li mt tc dng nhanh do b enzym dipeptidylpeptidase ph hu nn c
thi gian bn thi di 2 pht. Vildagliptin, sitagliptin, s axagliptin l cc cht c ch
DPP4 lm ko di tc dng ca GLP1 ang c th nghim lm sng pha II trn bnh
nhn tng glucose mu typ II.
Cu hi t lng gi
1. Trnh by tc dng, c ch tc dng v p dng iu tr ca insulin.
2. Trnh by cch phn loi, c ch tc dng v p dng iu tr ca nhm
sulfonylure.
3. Trnh by tc dng, c ch tc dng v p dng iu tr ca nhm biguanid v
acarbose.
4. Trnh by tc dng, c ch tc dng v p dng iu tr ca nateglinid v nhm
thiazolidindion.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
1. Histamin
1.1. Sinh tng hp v phn b histamin
Histamin l cht trung gian ha hc quan trng c vai tr trong phn ng vim v d ng,
trong s bi tit dch v v cng c chc nng nh cht dn truyn thn kinh v iu bin
thn kinh, c to ra do s kh carboxyl ca histidin di s xc tc ca decarboxylase.
Do histamin tch in dng nn d dng lin kt vi cht tch in m nh protease,
chondroitin sulfat, proteoglycan hoc heparin to thnh phc hp khng c tc dng sinh
hc. Phc hp ny c d tr trong cc ht trong dng bo, bch cu a base, t bo
nim mc d dy, rut, t bo thn kinh v.v... Da, nim mc, cy kh ph qun l nhng
m c nhiu dng bo nn d tr nhiu histamin.
1.2. S gii phng histamin
Nhiu yu t kch thch s gii phng histamin, nhng ch yu l do phn ng khng
nguyn - khng th xy ra trn b mt dng bo . Khi c phn ng khng nguyn -
khng th lm thay i tnh thm ca mng t bo vi ion calci lm tng calci i vo
trong ni bo, ng thi t ng gii phng calci t kho d tr ni bo. Ca +2 ni bo tng lm
v cc ht d tr gii phng histamin.
nh sng mt tri, bng, nc c ca cn trng, morphin, D -tubocurarin lm tng gii
phng histamin. Ngoi ra, mt s yu t khc cng c gii phng trong phn ng d
ng nh: yu t hot ha tiu cu (PAF); cc prostaglandin, bradykinin, leucotrien.
1.3. Chuyn ha histamin
Histamin c th chuyn ha qua 2 con ng khc nhau nh histaminase v N -
methyltransferase to thnh acid imidazol acetic v met hylhistamin khng c tc dng
sinh hc.
1.4. Receptor ca histamin
Hin nay tm thy 4 receptor khc nhau ca histamin l H 1, H2, H3 v H4. S phn b
s lng receptor v chc nng ca tng loi receptor rt khc nhau.
Khi histamin gn vo receptor H 1 s lm tng IP 3 (inositol 1,4,5-triphosphat) v
diacylglycerol t phospholipid. IP 3 lm tng gii phng calci t li ni bo.
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
mt s loi vt, histamin lm tng co bp c trn t cung, nhng t cung ngi, c trn
bng quang, niu o, ti mt rt t b nh hng.
1.5.5. H bi tit
Histamin lm tng bi tit nc mt, nc mi, nc bt, dch ty.
1.5.6. Trn h thn kinh
Kch thch u mt si thn kinh ngoi vi g y nga, au. Trn thn kinh trung ng
histamin gy gim thn nhit, gy mt ng, c th chn n, tng tit ADH. Tc dng ny
thng qua c 2 loi receptor H 1 v H2.
2. Cc thuc khng histamin
2.1. Cu trc - phn loi
C nhiu cht i khng chn lc tr n 3 receptor khc nhau ca histamin. Thuc i
khng H 2 receptor (xin c bi thuc cha vim lot lot d dy). Cc cht i khng H 3
ang trong giai on nghin cu. Trong phm vi bi ny, ch gii thiu thuc i khng
chn lc trn receptor H 1.
Da vo dc ng hc, tc dng, cc thuc khng H 1 c xp thnh 2 th h:
* Th h I: gm cc thuc c th i qua hng ro mu no d dng, c tc dng trn
receptor H 1 c trung ng v ngoi vi, c tc dng an thn mnh, chng nn v c tc
dng khng cholinergic ging atropin.
* Th h II: gm cc thuc rt t i qua hng ro mu no, c thi gian bn thi di, t tc
dng trn H 1 trung ng, ch c tc dng trn H 1 ngoi vi, khng c tc dng khng
cholinergic, khng an thn v khng c tc dng chng nn, c hng say tu xe.
Bng 33.1: Liu lng mt s thuc khng histamin H 1
Tn gc Tn bit dc Liu lng cho ngi ln
(mg)
Th h I
- Alimemazin Allerlene 5 - 20
- Brompheniramin Dimetan 4 - 12
- Carbinoxamin Cardec 4-8
- Clemastin Tavist 1,3 - 2,7
- Clopheniramin Chlor- Trimeton 4 - 12
- Cyclizin Marexin 50
- Dimenhydrinat Dramamin 50 - 100
- Dimethinden Fenistil 4
Dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
- Thuc khng H 1 ch thun tu cha triu chng m khng cha c nguyn nhn gy
ra d ng.
Thuc khng lm thay i phn ng khn g nguyn - khng th; khng i khng vi
nhng cht trung gian khc c vai tr rt quan trng trong d ng, shock phn v, hen ph
qun (nh leucotrien). Nh vy, thuc khng H 1 hn ch trong cha hen, mt s thuc
phng c cn hen (promethazin, clophen iramin, thiazinamin, diphenhydramin,
clemasin...) c l do khng cholinergic. Khng H 1 th h II khng khng cholinergic nh
mepyramin dng d phng co tht ph qun khi tp luyn.
- Thuc khng H 1 t hiu qu khi cn tc dng nhanh v mnh (ph thanh m n, phn v
c h thng).
* Ch nh tt nht l:
- D ng: s mi ma, bnh da d ng (my ay cp tnh, ph n ban ; nga do d ng
(nh trong chm); ph Quincke; nga do cn trng t; d ng thuc.
- Bnh huyt thanh.
- Ch nh khc: Cha say tu xe (promethazin, diphenhydramin, diphenhydrinat...); gy ng
(promethazin); phi hp vi thuc ho lm tng tc dng chng ho; kch thch n ngon
(doxylamin, cyproheptadin) hin nay khng dng; dng cng thuc khng cholinergic
phng tai bin do phn x khi thm d bng ni soi hoc khi phu thut (nh khi chc
mng phi).
2.5.2. Chng ch nh
+ Lin quan ti tc dng khng cholinergic: Ph i tuyn tin lit, glcm gc hp,
nghn ng tiu ha v ng niu, nhc c, khi dng IMAO.
+ Do tc dng gy d ng ca thuc khng histamin: Qu mn vi thuc; khng dng
thuc khng H 1 ngoi da khi tn thng da.
+ ngi c thai, khng dng cyclizin v dn xut (c th gy qui thai).
+ Khng dng cc thuc th h II nh terfenadin, astemizol vi erythromyci n,
ketoconazol, itraconazol.
+ Khi li tu xe, vn hnh my mc.
Cu hi t lng gi
1. Trnh by vai tr sinh l v bnh l ca histamin.
2. Trnh by c im dc ng hc, tc dng ca thuc khng histamin th h I.
3. Trnh by c im dc ng hc, tc d ng ca thuc khng histamin th h II.
4. Trnh by cc tc dng khng mong mun v p dng iu tr ca thuc khng
histamin th h I v th h II.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
sch dng cho sinh vin h bc s a khoa
Bi 34: Vitamin
I
5' 6' 5 6
HO O CH 2CHCOOH
3' 2' 3 2
NH 2
I I
I I
6'
HO O CH2CHCOOH
I I NH2
Thyroxin (T4)
Trong huyt tng, c mt gama globulin tng hp trong lympho tc ng cng tng t
nh TSH, nhng thi gian lu hn, l yu t L.A.T.S. (long - acting thyroid stimulator).
1.1.2. Ch nh v ch phm
Hai ch nh chnh l suy tuyn gip (hay myxoedme) v bu c a phng.
- Thyreoidin; bt tuyn gip kh ca ng vt (c 0,17 - 0,23% iod), ung 0,1- 0,2g mi
ln, mi ngy ung 2- 3 ln. Liu ti a mt ln 0,3g, mt ngy 1,0g.
- Thyroxin: vin 0,1 mg; dung dch ung 1 gi t = 5 g. Ung liu u 0,1 mg. Sau tng
dn tng 0,025 mg.
- Kali iodid: trn 1 mg vo 100 g mui n thng gi l mui iod d phng bu c
a phng.
- Levothyroxin (Levothyrox, Thyrax, Berithyrox) vin nn 25 - 50- 100- 150 g.
L ch phm tng hp c nhiu u im nn l thuc c chn la trong iu tr: thuc
c tnh n nh cao, thun nht, khng c protein ngoi lai nn khng gy d ng, d xc
nh nng trong huyt tng, thi gian bn thi di (7 ngy), gi thnh h.
Liu lng: i t liu thp, tng dn tng 25 g tu theo tnh trng bnh v tui bnh
nhn.
1.2. Calcitonin
1.2.1. Tc dng sinh l
L hormon lm h calci mu, c tc dng ngc vi hormon cn gip trng, do "t bo C"
ca tuyn gip bi tit. L mt chui a peptid hoc gm 32 acid amin c trng lng
phn t l 3600. Tc dng chnh ba ni:
- Xng: c ch tiu xng bng c ch hot tnh ca cc hu ct bo (ostoclaste), ng
thi lm tng to xng do kch thch to ct bo (ostoblaste).
- Thn: gy tng thi tr calci v phosphat qua nc tiu do tc dng trc tip. Tuy nhin,
do c ch tiu xng nn calcitonin lm gim bi tit Ca 2+, Mg2+ v hydroxyprolin qua
nc tiu.
- ng tiu ha: lm tng hp thu calci
Tm li, calcitonin nh mt hormon d tr, hormon tit kim calci v n lm ngng s
hu xng v lm tng hp thu calci qua tiu ha.
1.2.2. Ch nh
- Calcitonin c tc dng lm h calci - mu v phosphat- mu trong cc trng hp cng
cn gip trng, tng calci mu khng r nguyn nhn tr em, nhim c vitamin D, di
cn ung th gy tiu xng, bnh Paget (c ng ha v d ha ca xng u tng rt
mnh).
- Cc bnh long xng: sau mn kinh, tui cao, dng corticoid ko di.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
1.3.2.1. C ch
Loi ny khng c ch gn iod vo tuyn gip, nhng c ch to thnh cc phc hp hu
c ca iod do c ch mt s enzym nh iod per oxydase, cc enzym oxy ha iod. V vy
tuyn khng tng hp c mono - v diiodotyrosin.
1.3.2.2. c tnh
Dng thuc c ch tng hp thyroxin ko di, lng thyroxin gim, lm tuyn yn tng
tit TSH. TSH tng, kch thch tuyn gip nhp iod, lm tng sinh, dn n chng ph
nim (tuyn gip cha nhiu cht dng keo, nhng t hormon)
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Nhm thuc ny t gy tai bin. Tai bin nng nht l gim bch cu ht (0,3 - 0,6%)
thng xy ra sau vi thng iu tr. V vy cn kim tra s lng bch cu c nh k v
nn dng thuc ngt qung.
Cc tai bin khc: pht ban, st, au khp, nhc u, bun nn, vim gan, vim thn.
Thng ngng thuc hoc i thuc khc s ht.
1.3.2.3. Ch phm
Cc loi thuc ny thng c dng lm sng cha cng tuyn gip, gm:
- Aminothiazol: mi ngy 0,6- 0,8g. Gim dn, ri dng liu duy tr 0,2g. Hin nay t
dng v c.
- Thio- uracil: mi ln 0,5g. Mi ngy 2- 3 ln, tai bin 5,8%.
- i tho ng typ II, do tn thng ti receptor (gim s lng hoc gim tnh cm th
ca receptor vi insulin), ins ulin mu vn bnh thng hoc c khi cn tng nn gi l
bnh i tho ng khng ph thuc vo insulin. Bnh thng gp ngi trn 40 tui,
bo bu.
2.1.3. p dng iu tr
- Bnh i tho ng v cc bin chng ca n (xin xem thm bi "Thuc h glu cose
mu")
- Nn, tr gy yu, km n: dng insulin vi glucose
2.1.4. Cc ch phm chnh
Cc ch phm thng c ngun gc t b, ln hoc bng k thut ti t hp DNA ca
insulin ngi. Insulin b mang tnh khng nguyn nhiu hn ln.
Cc loi ch phm: xin xem bi Thuc h glucose mu.
2.2. Glucagon
Do t bo alpha ca o Langerhans tit ra, glucagon c tc dng tng glucose mu, tng
acid lactic mu, tng acid pyruvic mu, tng acid bo t do huyt tng.
Vi liu cao, glucagon kch thch thng thn bi tit catecholamin.
Glucagon lm tng sc co bp ca c tim, nhp tim v cung lng tim, h huyt p, tng
t nh isoprenalin (thuc c tc dng cng adrenergic).
Liu cao lm gin c trn ca rut khng thng qua AMPv.
2.2.1. C ch tc dng
Glucagon hot ha adenylcyclase, lm tng m 3', 5' AMP vng, 3', 5' AMP vng
hot ha phosphorylase gan, chuyn glycogen thnh glucose. C vn khng c receptor
vi glucagon.
C ch ny cng ging nh c ch v tc dng ca catecholamin hot ha cc recepto r
adrenergic.
2.2.2. Ch nh
- H glucose- mu do dng qu liu insulin (kt hp vi glucose tim tnh mch), hoc
cn sc insulin ko di.
- Sc (glucagon c dng thay isoprenalin).
- nh gi d tr glycogen trong gan, phn loi cc th bnh v g lycogen.
2.2.3. Ch phm
Glucagon: 1 mL = 1mg. Tim di da, tim bp hoc tnh mch. Tc dng xut hin
nhanh. Cng tc dng ph thuc vo d tr glycogen ca gan.
3. hormon v thng thn: glucocorticoid
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- Kch thch thn kinh trung ng, gy lc quan, c th l do ci thin nhanh c tnh
trng bnh l. V sau lm bt rt, bn chn, lo u, kh ng (c th l do ri lon trao i
ion Na+, K+ trong dch no tu). Gy thm n, do tc dng trn vng i.
- Lm tng ng mu, tng s lng hng cu, bch cu, tiu cu, nhng lm gim s
lng t bo lympho do hu cc c quan lympho.
- Trn ng tiu ha: corticoid va c tc dng gin tip, va c tc dng trc tip lm tng
tit dch v acid v pepsin, lm gim sn xut cht nhy, gim tng hp prostaglandin E 1,
E2 c vai tr trong vic bo v nim mc d dy. V vy, corticoid c th gy vim lot d
dy. Tai bin ny thng gp khi dng thuc ko di hoc dng liu cao.
- Do c ch cu to nguyn bo si, c ch cc m ht, corticoid lm chm ln so cc vt
thng.
3.2. Cc tc dng c dng trong iu tr
Ba tc dng chnh c dng trong iu tr l chng vim, chng d ng v c ch min
dch. Tuy nhin, cc tc dng ny ch t c khi nng cortisol trong mu cao hn
nng sinh l, l nguyn nhn d dn n cc tai bin trong iu tr. V vy, trong
trng hp c th, nn dng th uc ti ch trnh tc dng ton thn v nng cao hiu
qu iu tr n ti a. C ch tc dng ca corticoid rt phc tp v c nhiu tc dng
trn mt t bo ch, v li c nhiu t bo ch.
3.2.1. Tc dng chng vim
Glucocorticoid tc dng trn nh iu giai on khc nhau ca qu trnh vim, khng ph
thuc vo nguyn nhn gy vim:
- c ch mnh s di chuyn bch cu v vim.
- Lm gim sn xut v gim hot tnh ca nhiu cht trung gian ha hc ca vim nh
histamin, serotonin, bradykinin, cc d n xut ca acid arachidonic (s 1).
Glucocorticoid c ch phospholipase A 2, lm gim tng hp v gii phng leucotrien,
prostaglandin. Tc dng ny l gin tip v glucocorticoid lm tng sn xut lipocortin, l
protein c mt trong t bo, c tc dng c ch phospholipase A 2. Khi phospholipase A 2
b c ch, phospholipid khng chuyn c thnh acid arachidonic.
- c ch gii phng cc men tiu th, cc ion superoxyd (cc gc t do), lm gim hot
tnh ca cc yu t ha hng ng, cc cht hot ha c a plasminogen, collagenase,
elastase...
- Lm gim hot ng thc bo ca i thc bo, bch cu a nhn, gim sn xut cc
cytokin.
Phospholipid mng Glucocorticoid
(-)
Phospholipase A 2 Lipocortin
Khng steroid
Leucotrien Prostaglandin
Phosphatidyl- inositol KN + KT
diphosphat Glucocorticoid
(-)
Phospholipase C
Hot ha
"ngi truyn tin th hai"
HISTAMIN
SEROTONIN
Hi chng thn h v lupus ban : prednison 60 mg/ ngy (tr em 2mg/ kg) 3- 4 tun.
Liu duy tr 3 ngy/ tun, ko di ti hng nm .
3.3.2.4. Cc bnh dy h (collagenose)
- Nm da cng (sclerodermia): khng chu thuc
- Vim nhiu c, vim nt quanh mch, vim au nhiu c do thp: prednison 1mg/ kg/
ngy. Gim dn
- Lupus ban ton thn bt pht: prednison 1 mg/ kg/ ngy. Sau 48 gi nu khn g gim
bnh, tng mi ngy 20 mg cho n khi c p ng. Sau dng liu duy tr 5 mg/
tun. C th dng thm salicylat, azathioprin, cyclophosphamid.
3.3.2.5. Bnh d ng
- Dng thuc chng d ng: khng histamin, adrenalin trong cc biu hin c p tnh.
- Corticoid c tc dng chm
3.3.2.6. Hen
- Dng corticoid dng kh dung, cng vi cc thuc gin ph qun (thuc cng 2
adrenergic, theophylin...).
phng tai bin nm candida ng mi hng
3.3.2.7. Bnh ngoi da
- Ngoi tc dng chung, khi bi ngoi, corticoid c ch ti ch s phn bo, v vy c tc
dng tt trong iu tr bnh vy nn v cc bnh da c tng sinh t bo.
- Trn da bnh thng, khong 1% liu hydrocortison c hp thu. Nu bng p, c th
lm tng hp thu n 10 ln. S h p thu tu thuc tng vng da bi thuc, tng cao
vng da vim, nht l vng trc vy.
* Tc dng khng mong mun
- Bi thuc trn din rng, ko di, nht l cho tr em, thuc c th c hp thu, gy tai
bin ton thn, tr chm ln.
- Tc dng ti ch: teo da, xut hin cc im gin mao mch, chm xut huyt, ban ,
sn, mn m, trng c, mt sc t da, tng p lc nhn cu...
* Mt s ch phm
Flucinolon acetonid (Synalar) 0,01% - 0,025%- 0,2%
Triamcinolon acetonid (Aristocor, Kenalog) 0,025% - 0,1%
Betametason dipropionat (Diproson) 0,05% - 0,1% (tc dng mnh)
Cc ch phm trn thng c bo ch di cc dng khc nhau nh thuc m (thch
hp vi da kh), kem (da mm, tn thng c dch r, cc hc ca c th nh m o...),
dng gel (dng cho vng da u, nch, bn).
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Khi bi thuc, cn xoa u thnh lp mng, 1 - 2 ln/ ngy, theo ng ch dn, nht l
thuc c tc dng mnh.
3.4. Chng ch nh
- Mi nhim khun hoc nm cha c iu tr c hiu.
- Lot d dy- hnh t trng, long xng.
- Vim gan siu vi A v B, v khng A khng B.
- Ch nh thn trng trong i tho ng, tng huyt p.
3.5. Nhng im cn ch khi dng thuc
- Khi dng corticoid thin nhin (cortisol, hydrocortison) phi n nht. i vi thuc tng
hp, n tng i nht.
- Lun cho mt liu duy nht vo 8 gi sng. Nu dng liu cao th 2/3 liu ung vo bui
sng, 1/3 cn li ung vo bui chiu.
- Tm liu ti thiu c tc dng.
- Kim tra nh k nc tiu, huyt p, in quang d dy ct sng, ng mu, kali mu,
thm d chc phn trc h khu no - tuyn yn- thng thn.
- Dng thuc phi hp: tng liu insulin i vi bnh nhn i tho ng, phi hp
khng sinh nu c nhim khun.
- Ch n: nhiu protein, calci v kali; t mui, ng v lipid. C th dng th m
vitamin D nh Dedrogyl 5 git/ ngy (mi git cha 0,005mg 25 - OH vitamin D 3)
- Tuyt i v khun khi dng corticoid tim vo khp.
- Sau mt t dng ko di (trn hai tun) vi liu cao khi ngng thuc t ngt bnh
nhn c th cht do suy thng thn cp: cc triu chng tiu ha, mt nc, gim Na,
gim K mu, suy nhc, ng lm, tt huyt p. V th khng ngng thuc t ngt.
Hin c xu hng dng liu cch nht, gim dn, c v "an ton" cho tuyn thng thn
hn. Mt s th d:
. ang ung prednison 40 mg/ ngy: c th dng 80 mg/ ngy, cch nht; gim dn 5 mg
mi tun (hoc gim 10% tng 10 ngy)
. ang dng 5- 10 mg/ ngy: gim 1 mg/ tun
. ang dng 5 mg/ ngy: gim 1 mg/ thng
. Mt phc in hnh cho bnh nhn dng liu prednison duy tr 50 mg/ ngy c th
thay nh sau:
Ngy 1: 50 mg Ngy 7: 75 mg
Ngy 2: 40 mg Ngy 8: 5 mg
Ngy 3: 60 mg Ngy 9: 70 mg
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- Lm tng tng hp protein, pht trin xng, lm cho c th pht trin nhanh khi dy th
(c bp n nang, xng di ra). Sau sn ni b ct ha.
- Kch thch to hng cu, lm tng tng hp heme v globin.
Testosteron khng phi l dng c hot tnh mnh. Ti t bo ch, di tc dng ca 5 -
reductase, n chuyn thnh dihydrotestosteron c hot tnh. C 2 cng gn vo receptor
trong bo tng pht huy tc dng. Trong bnh lng tnh gi, tuy c th vn tit
testosteron bnh thng, nhng t bo ch thiu 5 - reductase hoc thiu protein
receptor vi testosteron v dihydrotestosteron (Griffin, 1982), nn testosteron khng pht
huy c tc dng.
Di tc dng ca aromatase mt s m (m, gan, h khu no), testosteron c th
chuyn thnh estradiol, c vai tr iu ha chc phn sinh dc.
4.1.2. Ch nh
Testosteron v cc mui c sp xp vo bng B
- Chm pht trin c quan sinh dc nam, dy th mun.
- Ri lon kinh nguyt (kinh nhiu, ko di, hnh kinh au, ung th v, tc dng i
khng vi oestrogen.
- Suy nhc c nng, gy yu,.
- Long xng. Dng ring hoc cng vi estrogen.
- Ngi cao tui, nh mt liu php thay th.
4.1.3. Ch phm v liu lng
Testosteron tim l dung dch tan trong du, c hp thu, chuyn ha v thi tr nhanh
nn km tc dng. Loi ung cng c hp thu nhanh, nhng cng km tc dng v b
chuyn ha nhiu khi qua gan ln u. Cc este ca testosteron (testosteron propionat,
cypionat v enantat) u t phn cc hn, c hp thu t t nn duy tr c tc dng di.
Nhiu androgen tng hp b chuyn ha chm nn c thi gian bn thi di.
* Loi c tc dng hormon:
- Testosteron propionat (hoc acetat): mi ngy tim bp 10 - 25 mg, hoc cch 2- 3 ngy
tim 1 ln 50 mg. Liu ti a mi ngy: 50 mg.
- Metyl- 17 testosteron: 2- 3 ln yu hn testosteron. C th ung. Tt hn l t di li
thm qua nim mc. Liu 5 - 25 mg. Liu ti a 50 mg mt ln, 100 mg mt ngy.
- Testosteron chm:
Dung dch du testosteron onantat: 1 mL = 0,25g. Mi ln tim bp 1 mL.
Hn dch tinh th testosteron isobutyrat: tim bp, di da 50 mg, 15 ngy 1 ln. Vin
testosteron acetat: 0,1g testosteron acetat cy trong c, 1 - 2 thng 1 ln.
* Loi c tc dng ng ha:
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- C tc dng trc tip lm pht trin v trng thnh m o, t cung, vi trng. Ngoi
tc dng lm pht trin c t cung E 2 cn c vai tr quan trng lm pht trin ni mc t
cung.
- Trn chuyn ha:
. E2 c vai tr c bit duy tr cu trc bnh thng ca da v thnh mch ph n.
. Lm gim tc tiu xng do c tc dng i khng vi PTH ti xng, nhng khng
kch thch to xng.
. Trn chuyn ha lipid: lm tng HDL, lm gim nh LDL, gim cholesterol, nhng lm
tng nh triglycerid.
- Trn ng mu: estrogen lm tng ng mu , do lm tng yu t II, VII, IX v X, lm
gim antithrombin III. Ngoi ra cn lm tng hm lng plasminogen v lm gim s kt
dnh tiu cu.
- Cc tc dng khc: estrogen lm d thot dch t lng mch ra khong gian bo, gy
ph. Khi th tch mu gim, thn s gi Na + v nc, thc y tng hp receptor ca
progesteron.
- Trn nam gii, estrogen liu cao lm teo tinh hon, lm ngng to tinh trng v lm
ngng pht trin, lm teo c quan sinh dc ngoi.
4.2.2. Ch nh
4.2.2.1. L thnh phn ca thuc t rnh thai theo ng ung (xem bi "Thuc trnh
thai").
4.2.2.2. Thay th hormon sau thi k mn kinh
Bung trng gim bi tit estrogen dn dn, ko di vi nm sau khi mn kinh. Nhng
khi ct b bung trng th s c ri lon t ngt, cn dng hormon thay th ngay. Trong
iu tr ri lon sau mn kinh, estrogen c ch nh trong d phng cc biu hin sau:
- Chng long xng: long xng l do mt hydroxyapatit (phc hp calci - phosphat) v
cht c bn protein hoc cht keo (to khung xng), lm x ng mng, yu, d gy t
nhin (ct sng, c xng i, c tay). Estrogen lm gim tiu xng, c tc dng d
phng nhiu hn iu tr chng long xng. Thng dng phi hp vi calci, vitamin D,
biphosphonat.
- Triu chng ri lon vn mch: cn nng b ng, bc ha vi cm gic n lnh, v m
hi, d cm. Estrogen rt c hiu qu.
- D phng bnh tim mch: khi thiu estrogen, d dn n tng cholesterol mu, tng
LDL, s lng receptor LDL ca t bo gim. Tuy nhin, nng HDL, VLDL v
triglycerid t chu nh hng. Nhiu thng k cho thy sau tui mn kinh, bnh tim mch
v nhi mu c tim thng tng nhanh v l nguyn nhn gy t vong. Tuy nhin, dng
estrogen iu tr thay th ch nn mc liu thp, thi gian ngn, trnh nguy c ung
th v.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
4.2.2.3. Cc ch nh khc
- Chm pht trin, suy gim bung trng tui dy th
- Tc dng i khng vi androgen: trng c, rm lng n, vim tinh hon do quai b, u
tin lit tuyn. Hin c xu hng dng cc cht tng t GnRH (Leuprolid) c tc dng
c ch tng hp andrrogen.
4.2.3. Tc dng khng mong mun
Estrogen c hiu qu rt tt cho phn ln cc ch nh iu tr. Tuy nhin, mi khi quyt
nh cn cn nhc gia li ch v nguy c cho tng bnh nhn. Nhng nguy c thng
c coi l do estrogen gm ; ung th (v, ni mc t cung), vim tc mch, thay i
chuyn ha ng v lipid, tng huyt p, bnh ti mt (do tng cholesterol trong mt),
bun nn, thay i tnh tnh.
4.2.4. Chng ch nh
- Tuyt i khng dng cho trc tui dy th, khi c thai
- Khi u ph thuc vo estrogen nh carcinom ni mc t cung, v.
- Chy mu ng sinh dc, bnh gan ang trong giai on chn on, c tin s vim tc
mch.
4.2.5. Ch phm v liu lng
Cc estrogen ch khc nhau v cng tc dng v ng dng do b chuyn ha nhiu
gan. Estradiol l estrogen thin nhin mnh nht sau l estron v estriol. Khi ung, b
chuyn ho qua gan ln th nht nn mt tc dng nhanh. Mt khc, mt cht chuyn ha
quan trng ca n l 2 - hydroxyestron (catechol estrogen) c tc dng nh mt cht dn
truyn thn kinh no. V vy cc ch phm ca estradiol v estron c th gy tc dng
ph trn thn kinh trung ng nhiu hn cc ch phm tng hp.
C 2 nhm ch phm tng hp: nhm c nhn steroid ging estrogen t nhin nh ethinyl
estradiol, mestranol, quinestrol; nhm khng c nhn steroid nh diethylstilbestrol (DES),
mnh ngang estradiol nhng t/2 di), clorotrianisen, methallenestril. Trong mt s cy v
nm, trong mt s thuc tr su tng hp (p p' - DDT) cng c nhiu estrogen khng
mang nhn steroid c hot tnh ging estrogen hoc ngc li, khng estrogen v c cha
vng phenol ging vi vng A ca estrogen l v tr gn vo receptor ca estrogen.
Cc ch phm tng hp c th dng di dng ung, tim, hp thu qua da, bi ti ch. C
dng tc dng ngay, c dng tc dng ko di vi ngy hoc dng gii phng lin tc.
- Estradiol (Estrace)
Ung: vin nn 0,5- 1- 2 mg
Kem bi m o: 0,1 mg/ g
- Estradiol valerat
Dung dch du 10- 20- 40 mg/ ml tim bp
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
4.3. Progestin
Cc progestin bao gm hormon thin nhin progesteron t c dng trong iu tr,v cc
ch phm tng hp c hot tnh ging progesteron.
Progesteron l progestin quan trng nht ngi. Ngoi tc dng hormon, n cn l cht
tin thn tng hp estrogen, androgen v steroid v thng thn. Progesteron c
tng hp t cholesterol ch yu l vt th vng ca bung trng, sau l tinh hon v
v thng thn. Khi c thai, rau thai tng hp mt s lng ln. na u ca chu k
kinh, mi ngy ch vi mg progesteron c bi tit, sang na sau ca chu k s lng bi
tit tng ti 10- 20 mg/ ngy v vo cui thi k mang thai l vi trm mg. nam l
khong 1- 5 mg/ ngy.
4.3.1. Tc dng
- Trn t cung: progesteron c bi tit nhiu na sau ca chu k kinh (giai on
hong th) s lm chm giai on tng sinh ca ni mc t cung ca estrogen na u
ca chu k v lm pht trin ni mc xut tit, to iu kin cho trng lm t. Cui chu
k kinh, hong th t ngt gim gii phng progesteron l yu t chnh khi pht kinh
nguyt. Khi c thai, progesteron c ch to vng kinh v c ch co bp t cung, c tc
dng gi thai.
- Trn tuyn v: na sau ca chu k kinh v nht l khi c thai, cng vi estrogen,
progesteron lm tng sinh chm nang tuyn v chun b cho vic tit sa. Tri vi
tuyn v, s tng sinh ni mc t cung li xy ra mnh nht l di nh hng ca
estrogen. Cn ghi nh s khc bit ny s dng trong iu tr v nhn nh v tc dng
khng mong mun.
- Trn thn nhit: gia chu k kinh, khi phng non, thn nhit thng tng 0,56 0C v
duy tr cho n ngy thy kinh. C ch chnh xc cn cha r, nhng c vai tr ca
progesteron v h khu no.
- Trn chuyn ha: progesteron kch thch hot t nh ca lipoproteinlipase v lm tng
ng m, lm gim LDH v lm gim tc dng c li ca estrogen trn chuyn ha m.
Tuy nhin, tc dng cn ph thuc vo ch phm, liu lng v ng dng. Progesteron
cng c th lm gim tc dng ca aldosteron trn ng thn, lm gim ti hp thu natri,
do d lm tng bi tit b aldosteron.
4.3.2. Ch nh
Hai ch nh rt thng dng l:
- Phi hp vi estrogen hoc dng ring trong "vin trnh thai" (xem bi "thuc trnh
thai")
- Liu php thay th hormon sau th i k mn kinh. Thng phi hp vi estrogen lm
gim nguy c gy ung th v, t cung.
Ngoi ra, cn dng trong mt s trng hp sau:
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- c ch bung trng trong cc triu chng au kinh, chy mu t cung, rm lng, bnh
lc mng trong t cung: dng li u cao theo ng tim (th d medroxyprogesteron acetat
150 mg tim bp cch 90 ngy/ ln)
Trc y, cn dng chng da xy thai do tc dng c ch co bp t cung. Hin khng
dng v c nhiu thuc gin t cung khc tt hn (thuc cng 2, thuc c ch tng hp
prostaglandin ) v prgesteron d c nguy c cho thai ( gy nam ha v d dng sinh dc)
4.3.3. Thn trng v chng ch nh
- C thai
- Tng lipid mu. Progestin trong thuc trnh thai hoc dng mt mnh c th gy tng
huyt p trn mt s bnh nhn.
4.3.4. Cc ch phm
Progesteron thin nhin t dng trong iu tr v b chuyn ha nhanh. Cc progestin tng
hp c chia lm 2 nhm:
- Nhm c 21 carbon c tc dng chn lc cao v ph hot tnh ging vi hormon ni
sinh. Thng c dng phi hp vi estrogen trong iu tr thay th hormon ph n
sau mn kinh.
- Nhm dn xut t 19- nortestosteron (th h 3), khng c C 19, C20 v C 21 do c hot
tnh progestin mnh nhng cn cc tc dng estrogen, androgen v chuyn ha, tuy y u
(lin quan n tc dng khng mong mun) v ung c.
- Medroxyprogesteron 4 - 12 tun
acetat tb 1- 3 ngy - + -
dx 19- Nortestosteron
- Desogestrel ung 1- 3 ngy - - -
- Norethynadrel ung 1- 3 ngy + - -
- Lynestrenol ung 1- 3 ngy + + +
- L- Norgestrel ung 1- 3 ngy - + +
Ghi ch: tb: tim bp (-): khng c hot tnh
(+): c hot tnh (): hot tnh yu
4.4. Thuc khng progestin
Mifepriston
c dng u tin Php vo nm 1988
Mifepriston l dn xut ca 19 - norprogestin, gn mnh vo receptor ca progesteron.
Nu c mt progestin, mifepriston tc dng nh mt cht i khng tranh chp ti
receptor, nu tc dng mt mnh th mifepriston li c tc dng nh progestin, nhng yu
(ng vn mt phn- partial agonist)
Dng vo giai on sm ca thai k, mifepriston lm bong mng rng do phong ta cc
receptor progesteron ca t cung, dn n bong ti mm (blastocyst), lm gim sn xut
choriogonadotropin (CG). Chnh nhng tc dng ny s lm hong th gim tit
progesteron, cng lm bong thm mng rng. Progesteron gim lm tng sn xut
prostaglandin ti t cung, gy co bp t cung v sy thai.
Mifepriston cng c dng trnh th thai sau giao hp do ngn cn trng lm t. Tc
dng c th cn hn c thuc phi hp estrogen proge stin liu cao.
Ngoi ra mifepriston cn c dng y thai cht lu trong t cung, bnh lc mng
trong t cung. Ung th v, u c trn (leiomyomas)
Cc thuc loi ny c dng t khong 1998 - 2000 v cn cn theo di lm sng.
Gy sy thai trong qu u bng cho ung ung 400 - 600 mg/ ngy 4 ngy; hoc 800
mg/ ngy 2 ngy. Kt qu ti 85%. Nu ung 1 liu 600 mg mifepriston, sau 48h cho
ung hoc t m o misoprostol (tng t PGE 1), kt qu sy thai c th ti 95%.
5. Thuc trnh thai
5.1.C s sinh l
Trong na u chu k kinh nguyt, di tc dng ca hormon gii phng FSH (FSH - RH)
ca vng di i, tuyn yn bi tit FSH, lm cho nang trng trng thnh, tit foliculin
(oestrogen). Sau , vng di i tit hormon gii phng LH (LH - RH), lm tuyn yn
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- Nhi mu c tim: d gp ngi bo c tin s tin sn git tng huyt p, tng lipid
mu, i tho ng, ht thuc. Tai bin thng gim i nhng ngi dng thuc
khng lin tc.
- Bnh mch no: d gp ngi trn 35 tui vi t l 37 ca/ 100.000 ngi/ nm.
- Trm cm, i hi phi ngng thuc khong 6%.
- Ung th: cha c mi lin quan vi dng thuc.
5.2.1.4. Chng ch nh
Cao huyt p, cc bnh v mch mu (nh vim tc mch) vim gan, ung th v- t cung,
i tho ng, bo bu, ph n trn 40 tui (v d c tai bin v mch u).
5.2.1.5. Tng tc thuc
Lm gim tc dng chng th thai
- Cc thuc gy cm ng enzym chuyn ha thuc gan, lm tng ging ha oestrogen
v progesteron: Rifampici n, phenytoin, phenobarbital.
- Cc thuc lm thay i vi khun ng rut, tng thi tr oestrogen -progesteron qua
phn: ampicilin, neomycin, tetracyclin, penicilin, cloramphenicol, nitrofuratoin.
Lm tng c tnh i vi gan ca thuc chng th thai
Cc thuc chng trm cm loi 3 vng, IMAO, troleandromycin
5.2.1.6. Ch phm
C rt nhiu loi. Th d:
- Marvelon 21: vin c Desogestrel 150 mcg + Ethinylestradiol 30 mcg.
Mi v c 21 vin thuc + 7 vin khng thuc
- Nordette: mi vin c Levonorgestrel 1 50 mcg + Ethinylestradiol 30 mcg.
- Rigevidon 21 + 7 v Rigevidon 21 + 7 Fe (st: Fe fumarat 25 mg): mi vin c
Levonnorgestrel 150 mcg + Ethinylestradiol 30 mcg.
- Tri- regol:
Hot cht 6 vin vng 5 vin m chn 10 vin trng
Levonorgestrel 0,05 mg 0,075 mg 0,125 mg
Ethinylestradiol 0,03 mg 0,04 mg 0,03 mg
T ngy th 5 sau kinh, vin vng ung trc, sau n vin mu m chn ri vin trng.
Nu khong cch gia hai vin trn 36 gi th khng an ton.
Thuc thng ng thnh v 21 vin c hot cht + 7 vin khng c hot cht ung
theo th t, mi ngy ung 1 vin vo bui chiu sau ba n. Ngy bt u thy kinh, tnh
l ngy th nht, nu vng kinh l 28 ngy.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- Cc polyme tng hp, cc vi nang silastic c mang thuc chng th thai c cy, ghp
vo c th, c th gii phng mt lng thuc n nh vo mu sut trong 6 thng.
- Cc loi kem v thuc si bt c tc dng ti ch, dng bi vo cc mng ngn hoc
bm vo m o trc khi giao hp dit tinh trng.
- Ortho- crem; c acid ricinoleic, acid boric v lauryl natri sulfat.
- Nonoxynol- 9: cha nonylphenoxy- polytoxyetanol.
Thuc trnh thai dng cho nam gii
Thuc c ch sn xut tinh trng: t uy c nhiu hng nghin cu, nhng cho ti nay cha
c mt thuc no c hiu qu v an ton.
5.2.3. Thuc trnh thai sau giao hp. Cn gi l vin trnh thai khn cp
Dng thuc phi hp hoc mt mnh estrogen trong vng 72 gi c hiu qu ti 99%.
Ethinyl estradiol 2,5 mg 2 ln/ ngy 5 ngy; Diethylstilbestrol 50 mg/ ngy 5 ngy:
Norgestrel 0,5 mg ethinyl estradiol 0,05 mg 2 vin 2 ln/ 2 gi.
Thuc c th tc dng theo nhiu c ch: c ch hoc lm chm phng non; lm ni mc
t cung khng tip nhn c trng; sn xut dch nhy c t cung, lm gim s xm
nhp ca tinh trng; cn tr s di chuyn ca tinh trng, trng trong vi t cung.
Tc dng ph 40% bun nn v nn (dng km thuc chng nn) nhc u, chngmt,
cng v, au bng, chut rt . V phi dng liu cao nn c nhiu tc dng ph, trnh s
dng rng ri (FDA ca M khng cho dng).
. Postinor (thuc c dng Vit nam). Mi vin cha Levononorgestrel (progesteron)
0,75 mg. Dng cho ph n giao hp khng c k hoch. Nu c giao h p thng xuyn,
nn dng loi thuc phi hp.
Liu dng: ung 1 vin trong vng 1 gi sau giao hp. Nu c giao hp li, ung thm 1
vin sau vin u 8 gi. Ni chung, hng thng ung khng qu 4 vin.
Chng ch nh: ang c thai hoc nghi ng c thai, chy mu m o cha r nguyn
nhn, bnh gan- thn, c tin s carxinom v, bung trng hoc t cung.
Li ch khng lin quan n tc dng trnh thai
Sau hng chc nm dng thuc trnh thai phi hp, ngoi hiu qu trnh thai cao (ti 98 -
99%), ngi ta cn nhn thy 1 s li ch sau ca thuc:
- Lm gim nguy c u nang bung trng, ung th bung trng v ni mc t cung sau 6
thng dng thuc. Sau 2 nm dng thuc t l mi mc gim ti 50%.
- Lm gim u lnh tnh tuyn v.
- Lm gim cc bnh vim nhim vng h chu.
- iu ha c kinh nguyt, lm gim mt mu khi thy kinh, do gim c t l
thiu mu thiu st.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- Gim c t l lot tiu ha, vim khp dng thp, ci thin c trng c, rm lng.
cu hi t lng gi
1. Trnh by tc dng sinh l ca T3- T4 v p dng iu tr.
2. Trnh by c ch tc dng v p dng iu tr ca thuc khng gip trng tng
hp.
3. Trnh by tc dng v c ch tc dng ca insulin
4. Phn tch cc tc dng sinh l, tai bin, cch theo di v phng tai bin ca
glucocorticoid.
5. Phn tch v so snh tc dng chng vim ca steroid (glucocorticoid) v thuc
chng vim khng phi steroid.
6. Trnh by c ch tc dng chng d ng v c ch min dch ca glucocorticoid.
7. Gii thch v cc ch nh v chng ch nh ca glucocortico id.
8. Trnh by v nhng im cn ch khi dng glucocorticoid.
9. Trnh by ch nh v chng ch nh ca testosteron.
10. Da vo tc dng sinh l ca estrogen, phn tch ch nh v chng ch nh ca
estrogen.
11. Phn tch c ch tc dng v p dng lm sng ca thuc khng estrogen clomifen
v tamoxifen.
12. Da vo tc dng sinh l, phn tch ch nh v chng ch nh ca progesteron.
13. Trnh by c ch tc dng v p dng lm sng ca thuc khng progesteron:
mifepriston.
14. Trnh by c ch tc dng ca thuc trnh t hai phi hp. Cc loi thuc phihp?
15. Phn tch c ch tc dng, u nhc im ca thuc trnh thai c progesteron n
thun.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
1.2. Qua ng h hp
Ng c cc thuc thi qua ng h hp nh cc thuc m bay hi, ru, kh t, xng,
aceton..., cn lm tng h hp bng cc thuc kch thch nh cardiazol (tim tnh mch
ng 5 ml, dung dch 10%), lobelin (tim tnh mch ng 1 ml, dung dch 1%), hoc h hp
nhn to.
1.3. Qua ng tit niu
1.3.1. Thng dng cc thuc li niu thm thu
Nh manitol (10%; 25%), glucose u trng (10%; 30%), dung dch Ringer. Phi chc
chn rng chc phn thn cn tt. Khng c dng khi c suy thn, suy tim, ph phi
cp, huyt p cao, try tim mch nng.
Khi dng cc thuc li niu ny th cc khng sinh cng b tng thi, cho nn cn phi
nng liu cao hn.
1.3.2. Kim ho nc tiu
Trong trng hp ng c cc acid n h (barbituric, salicylat, dn xut pyrazolol).
Thngdng hai th:
- Natri bicarbonat (NaHCO 3): Dung dch 14%0, truyn nh git tnh mch 2 - 3 lt mt
ngy. Nhng c nhc im l a thm Na + vo c th, v vy khi chc phn thn khng
c tt, d gy tai bin ph no.
- T.H.A.M. (trihydroxymetylaminmetan), truyn tnh mch 300 - 500 ml.
- Tr tim, gi huyt p, chng try tim mch: Dng cc thuc tr tim thng thng,
noradrenalin 1- 4 mg ha trong 500- 1000ml dung dch glucose ng trng, truyn nh
git tnh mch. C th dng D.O.C dung dch du 1- 5 mg tim bp.
- Tr h hp: Cc thuc kch thch h hp (cardiazol, cafein), h hp nhn to, th oxy.
- Thm phn phc mc hoc thn nhn to: Ch dng trong trng hp nhim c nng,
thn suy, cc phng php iu tr thng th ng khng mang li kt qu, hoc cc
trng hp chng ch nh dng cc thuc li niu thm thu. Thng gp ng c kim
loi nng, sulfonamid liu cao, barbiturat liu cao.
- Thay mu c ch nh trong cc trng hp:
. Nhim c phospho trng: Phi l m trc 8 gi mi c kh nng cu c nn nhn.
. Nhim c vi liu cht: Cc thuc chng st rt, cht c t bo, isoniazid, dn xut
salicylat (nht l vi tr em).
. Cc cht lm tan mu: Saponin, sulfon...
. Cc cht gy methemoglobin: Phenacetin, anilin, nitrit, cloroquin... C th iu tr bng
xanh methylen ng 1%- 10 ml ha trong 500 ml dung dch glucose ng trng truyn
nh git tnh mch; hoc tim tnh mch vitamin C 4,0 - 6,0g trong 24 gi. Khi khng c
kt qu th thay mu.
Cn phi sm v khi lng mu thay th phi c nhiu (t nht l 7 lt). Nu hm sau
mu cn cha nhiu hemoglobin ha tan th c th phi truyn li.
3.3. Cng tc chm sc ngi bnh
- Ch dinh dng: Cho n cc thuc n nh, d tiu, calo, hoc truyn hu mn n u
c tn thng thc qun (nhim c acid). Cn cho thm nhiu vitamin, c bit l
vitamin B, C; cho thm insulin khi phi truyn nhiu ng (ose):
- Cc khng sinh phng nhim khun th pht.
- Lm tt cng tc h l: Ht m, ri, v sinh chng lot ...
3.4. Bng k mt s thuc trng c thng gp v cch iu tr
Trong bng ny ch k mt s thuc thng gy c v cc thuc c tc dng iu tr c
hiu. Ngoi nhng thuc iu tr ny cn phi hp thm cc thuc v phng php hi
sinh tng hp tu theo tnh trng trng c.
Nhng thuc khng k trong bng ny, khi trng c phn nhiu l ch iu tr triu
chng kt hp vi hi sc.
Barbiturat - Natri bicarbonat - Dung dch 12,5%o Truyn nh git tnh mch 1,5 - 3,0 lt /
- Cc thuc v phng ngy
php hi sinh tng hp.
Benzodiazepin Flumazenil (Anexate) ng 5 ml = 0,5 mg Tim t/m liu u 0,3 mg nu cha tnh,
sau mi pht tim nhc li liu ti a l 2
mg.
Cloroquin - Adrenalin ng 1ml= 1 mg - Tim t/m 0,25 mcg/ kg/ pht.
Nivaquin - Diazepam ng 2ml= 10 mg - Truyn t/m 2mg/ kg trong 30 pht, sau
(Amino 4 1- 2 mg/ kg/ ngy trong 48 gi...
quinolein)
Curare loi - Prostigmin v cc loi ng 0,5 mg Tim t/m tng liu 0,5 mg, khng vt qu
tranh chp vi phong to 3,0 mg (c th tim trc 1mg atropin
acetylcholin cholinesterase ngn cn tc dng ca prostigmin trn h
M)
C c dc - Pilocarpin ng bt 0,1g - Tim di da 10 mg mt ln cho ti khi
(belladon) v c nc bt
cc ch phm - Tanin 1- 2% - Ung 100 ml
c atropin
Ch EDTA calci ng 10 ml = 0,5g - 1,0g ha trong 500 ml dung dch glucose
ng trng truyn nh git tnh mch.
Cht sinh Xanh methylen ng 1% = 10 ml - Pha 1 ng trong 500 ml dung dch
methemoglobin glucose ng trng truyn nh git tnh
mch
Vitamin C ng 0,1g - Tim t/m 4,0- 6,0g/ 24 gi
S _ Pr HS _ CH2
R _ As S _
CH2
_
S Pr _
HS CH R As _
S _
CH + 2Pr _ SH
_
HO CH2
_
HO CH2 Enym cha SH
B.A.L
Dng kt hp cht asen Phc hp dimercaprol v hp cht
vi enzym cha - SH asen tan trong nc, thi
theo nc tiu
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
Kh nng to chelat ca dimercaprol thay i tu tng kim loi, mnh nht vi thu ngn,
mui vng v na kim loi nh asen.
Ngoi tc dng ln h enzym cha nhm - SH, dimercaprol cn tc dng trc tip ln cc
enzym c hot ha bi cc ion kim loi nh: Catalase, anhydrase carbonic, peroxydase.
4.1.3. Tc dng ph ca dimercaprol
- Nhc u, bun nn, nn, au bng
- Tng huyt p, tim p nhanh.
- Bong tm thi cc nim mc, vim kt mc, chy nc mi, tng tit nc bt.
- au c v vng sau xng c
- Kh chu im tim, i khi p xe.
- tr em, st, gim bch cu, i khi co git
- c ch chc nng ca tuyn gip trong trng h p dng ko di.
- Thiu mu tan mu trong trng hp thiu G 6PD.
4.1.4. Ch nh, liu lng
Dng trong iu tr ng c asen, thu ngn, mui vng. N cng c gi tr nh mt cht
b tr cho CaNa 2 EDTA trong ng c ch v cho penicilamin trong bnh Wilson. t hiu
lc trong nhim c bismuth, tali, ng, crm v nicken.
- Tm tnh cm th ca ngi bnh: Ln tim u tin 50 mg.
- Ng c cp: cch 4 gi tim 4 mg/ kg cho 48 gi u, ri 3 mg/ kg 2 ln mt ngy
trong 8 ngy (liu ti a 5 mg/ kg/ ngy).
- Ng c mn: cch 4 gi tim 2,5 mg/ kg cho 48 gi u, ri 2,5 mg/ kg 1 ln mt ngy
trong 10- 15 ngy.
- Tim bp su, mi ln tim, chuyn ch tim; dng bm tim bng thu tinh.
- Kim ha nc tiu trong thi gian iu tr ( bo v thn i vi tc dng c ca
nhng kim loi c gii phng).
4.2. EDTA calci dinatri v EDTA dinatri
4.2.1. EDTA dinatri (Na 2 EDTA)
4.2.1.1. Tc dng
Tc nhn chelat khng c calci, khi vo c th to phc d dng vi calci. Thi qua thn
di dng chelat ca calci: 72% thi qua nc tiu trong 2 4 gi.
4.2.1.2. Ch nh: Dng iu tr nhng trng hp qu ti calci:
- Da: Bnh cng b, hi chng Thibierge - Weissenbach.
- Mu: Tng calci- mu.
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
- ng tnh mch: 15 - 25 mg/ kg c th, truyn nh git tnh mch trong 250 - 500 ml
dung dch huyt thanh ngt ng trng trong 1 - 2 gi, 2 ln/ ngy; liu ti a 50 mg/ kg/
ngy; chu k iu tr trong 5 ngy lin, vi khong cch ti thiu 2 ngy gia nhng chu
k iu tr. Kim tra nc tiu hng ngy v ngng iu tr trong trng hp bt thng.
- ng tim bp (dung dch 20%): c ch nh tr ong bnh no do ng c ch, vi
tng p lc ca dch no tu; 4 - 6 gi tim 12,5 mg/ kg (ti a 50 mg/ kg/ ngy). Dung
dch c ha thm vi procain 1% tim.
4.3. Penicilamin
Penicilamin (D- bta, bta- dimethylcystein) l cht thu phn ca penicilin, c th tng
hp.
To chelat vi kim loi nng, hp vi nhng cht ny thnh nhng phc ha tan v c
thi qua nc tiu. Trong cystein niu, penicilamin hp thnh vi cystein mt phc hp
ho tan.
Hp thu tt qua ng tiu ha; thi gian na thi tr l 2 - 3 gi, thi qua nc tiu di
dng disulfid.
4.3.1. Ch nh v liu lng
- Bnh Wilson: 500 mg/ ngy vi 25 mg/ pyridoxin; iu tr cn c theo ui sut i.
- Ng c ch v thu ngn: 500 mg - 1,5g/ ngy trong 1- 2 thng. Tr em 30- 40 mg/ kg
cn nng.
- Cystein- niu mn ( phng bnh si): 250 mg/ ngy, liu c tng dn ti 500 mg, 4
ln/ ngy tu theo s chu thuc.
- Vim nhiu khp mn tin trin: Thng u 300 mg/ ngy; thng th hai, th ba: 600
mg/ ngy, nu sau 3 thng iu tr khng thy c kt qu th ngng thuc.
- Ung thuc lc i, 2 gi trc hoc 3 gi sau khi n.
4.3.2. Chng ch nh
- C thai, bnh mu, bnh thn, chng nhc c
- D ng vi penicilin.
4.3.3. Tc dng ph
- D ng, protein niu, mt v gic, khu gic.
- Vim nhiu dy thn kinh
- Vng da mt
- c ch tu xng: Thiu mu, gim bch cu, tiu cu.
4.4. Pralidoxim (2- PAM)
dc l hc 2007 - i hc Y H ni
(sch dng cho sinh vin h bc s a khoa)
cu hi t lng gi
1. Nu 3 nguyn tc trong iu tr ng c thuc cp tnh
2. Trnh by nguyn tc loi tr cht c qua ng tiu ha.
3. Trnh by nguyn tc loi tr cht c qua ng tit niu
4. Trnh by v phn tch c ch ca nguyn tc trung ha cht c trong c th.
5. Trnh by c ch tc dng v cch dng EDTA, penic ilamin.
6. Trnh by cc phng php iu tr triu chng v hi chng trong nhim c
thuc cp tnh.