evrimii Tematik Trkoloji Dergisi

ACTA TURCICA Online Thematic Journal of Turkic Studies

www.actaturcica.com
Yl VI, Say 1-1, Ocak 2014 Kltrmzde sim, Editrler: Emine Grsoy Naskali, Hilal Oytun Altun

Trkede Kii Adlarnda Renk Adlar

Colour Names in Turkish Personal Names

Nesrin Bayraktar1

ZET
Bu alma, Trk Dil Kurumunun Kii Adlar Szlnde yer alan ve renk ad ieren kii
adlarn bir incelemesidir. almann amac, hangi renk adlarnn kii ad yapmnda daha
fazla tercih edildii, hangi renk adlarnn kzlara, hangi renk adlarnn erkeklere uygun
grld gibi sorulara cevap bulabilmektir. Bu ama dorultusunda renk ad ieren kii
adlar ele alnm ve Kii Adlar Szlndeki anlamlarla Gncel Trke Szlkteki
anlamlar kyaslanarak renk adlarnn kii adlarnda kazand anlamlar konusuna da mmkn
olduunca aklk getirilmeye allmtr.
Bu almada, 510 renk ad ieren kii ad tespit edilmitir. Bunlardan 75i kz, 370i erkek,
67si hem erkek hem de kz addr. Kii ad yapmnda en ok tercih edilen renk ad ak, gk ve
kara; en az tercih edilen renk adlarysa mor, beyaz ve yeildir. En ok erkek ad srasyla ak,
gk ve kara renk adlaryla yaplmtr. Kzl, yaz ve doru renk adlaryla oluturulan kii
adlarnn ise tamam erkekler iindir. En ok kz ad srasyla ak, gk ve sar renk adlaryla
yaplmtr. Mavi, pembe, beyaz ve yeil renk adlaryla oluturulan kii adlarnn tm kzlar
iindir. Hem erkek, hem de kz ad olarak kullanlabilen adlarda renk ad younluu srasyla
ak, al ve gktr. Hem kz hem de erkek ad olarak kullanlan kii adlarnda ise al renk adnn
zel bir yeri vardr. Bu renk ad ile retilen kii adlarnn ou hem kz hem de erkek kii ad
zellii tamaktadr.
Anahtar kelimeler: Ad Bilimi, kii adlar, renk adlar, renk adlaryla zel ad yapm

ABSTRACT
This study is an inquiry into personal names which are listed in the Kii Adlar Szl
(Dictionary of Personal Names) of Turkish Language Institute and that embodied a colour
term. The study aimed to seek answers to the questions such as which colour terms are more

1
Do. Dr. Nesrin Bayraktar, anakkale Onsekiz Mart niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm,
anakkale.
bnesrin@yahoo.com.

1
preferable in naming; and which colour terms are more suitable to females and/or males. To
do this, personal names with colour terms were identified and their meanings were cross-
checked in the Kii Adlar Szl and Gncel Trke Szlk (Updated Turkish Dictionary)
so as to clarify what meanings were attributed to colour terms in personal names.
This study identified 510 personal names coined by means of colour terms. Of these, 75
were female names while 370 were male and 67 names appeared to be unisex. The most
frequently preferred colour terms in naming were ak, gk, and kara while the least frequently
preferred ones were mor, beyaz, and yeil. In naming males, the most frequently used colour
terms were ak, kara, and gk. All names with kzl, yaz, and doru were male names. The
most frequently observed colour terms in female names were ak, gk, and sar. All names
with mavi, pembe, beyaz, and yeil were female names. In unisex names, the most frequently
used colour terms were ak, al, and gk. The colour term al has a special place in unisex names
as the names that were coined with it are mostly of unisex nature.
Keywords: Onomastics, personal names, colour terms, personal names with colour terms

Giri
Trkede renk adlarnn zel bir yeri vardr. Soyut adlar iinde deerlendirilen renk adlar,
Trkede de genel itibariyle soyut ad zellii gstermekle birlikte sklkla somutlama eilimi
gsterir. Sz gelimi, orman yeili renk ad yeile gre, gkyz mavisi maviye gre daha
somuttur. Bunlarn yan sra kavunii, yavruaz, portakal rengi, kurun, vapurduman grisi
gibi renk adlarndaysa somutlama daha da belirginlemitir.
Trkede renk adlarnn bir baka nemli yn de szck retmede de sklkla
kullanlmasdr. Renk ad ieren szckler, birletirme ya da tretmeyle yaplmaktadr. Bu
yeni szckler, renk ad ya da eylemi olabildii gibi, hayvan, bitki, eya, doa olay gibi
zellikler gsterebilmektedir. Renk ad ieren atasz ve deyimlere de sklkla
rastlanmaktadr.
Dillere yeni szck eklemenin eitli yollar vardr. Trke ile biim ve dizim asndan
benzerlik gsteren dillerde, tretme ve szckleri birletirme; bu yollardan en yaygn olandr.
Tretme ve birletirmede renk adlarnn kullanm, Trke konuurlarnn sklkla
kullandklar unsurlardandr. Renk adlar, soyut kavramlara gnderme yapmalarna karn,
Trkiye Trkesinde ilgi ekici bir ekilde somutlatrlm birok renk ad grlr:
yavruaz, viner, glkurusu, vapurduman ve gvercinboynu vb.

1. Renk adlar ve ad verme

2
 1.1. Renk adlaryla ilgili almalar
Renk adlar, zenginliine ve Trke sz varlna katklarna karn henz sistematik
olarak incelenmemitir. Nevruz ve Renkler Sempozyumunda (2001), Trke renk adlaryla
ilgili bir dizi bildiri sunulmu ve bunlar baslmsa da almalarn dil bilimsel deil de daha
ok antropolojik bak asna sahip olduu grlmektedir. Trkedeki renk adlarn dil
bilimsel bak asyla ele alan bir alma Kaymaz tarafndan yaplmtr (2000). Kaymaz,
renk adlarn Orhon Yaztlarndan balayarak biim ve kavram gstergelerine gre
snflamtr. Bununla birlikte, alma, renk adlarnn szlksel kapsamlaryla
snrlandrlmtr. Renk adlarn dil bilimsel deerleriyle ilgili bir dizi alma da Bayraktar
(2003-2010) tarafndan yaplmtr. Bu almalar, Berlin ve Kay (1969: 2-3) tarafndan btn
diller iin yaplan renk terimleri snflandrmas temel alnarak hazrlanmtr. Berlin ve Kay,
almalarn Saphir ve Whorfun btn dillerde renk terimlerinin temel benzerlikleri vardr
ilkesine dayandrmlardr. Berlin ve Kayin renk terimleri hipotezinde balca u renk adlar
temel alnmtr: beyaz, siyah, krmz, yeil, sar, mavi, kahverengi, mor, pembe, portakal
rengi ve gri. Bu renkler, eitli niteliklere sahip birok dilde incelenmi ve tm dillerin
ierdikleri renk adlarna gre 7 ayr tipe ayrld tespit edilmitir. Bu gruplar yledir:
1. Btn dillerde mutlaka beyaz ve siyah renk adlar bulunmaktadr.
2. Bir dil 3 renk ad ieriyorsa, ilk gruptaki renkler ve ek olarak krmz renk ad vardr.
3. Bir dil 4 renk ad ieriyorsa, ikinci gruptakiler ve ek olarak yeil veya sar (ikisi birden
deil) renk ad vardr.
4. Bir dil 5 renk ad ieriyorsa, nc gruptakiler ve ek olarak yeil ve sar (ikisi birden)
renk ad vardr.
5. Bir dil 6 renk ad ieriyorsa, drdnc gruptakiler ve ek olarak mavi renk ad vardr.
6. Bir dil 7 renk ad ieriyorsa, beinci gruptakiler ve ek olarak kahverengi renk ad vardr.
7. Bir dil 8 renk ad ieriyorsa, altnc gruptakiler ve ek olarak mor, pembe, portakal rengi
veya gri renk adlarndan biri ya da bunlarn birleiminden olumu bir renk ad vardr.
Bu adan bakldnda, dillerin geliim sreleri iinde doal kavramsal alanlarn ierme
eiliminde olduklar anlalmaktadr. (Ayrca Bkz. Finnegan ve Besnier 1989: 249-252)
Renk adlar, tek bana ya da baka szck ya da eklerle birleerek zel ad yapmnda da
kullanlrlar. Btn olarak ad biliminin (onomastics) alanna giren bu adlar; genel olarak kii
adlar (antroponomic), su adlar (hydronymic), da ve ykselti adlar (horonymic) ve yer
adlar (toponymic) olmak zere drt farkl ana alann zelliklerini gstermektedir.

1.2. Ad verme

3
 Kii adlarnn Ad Bilimi iinde nemli bir yeri vardr. Ad, kiinin doumundan lmne
dek yannda tad bir arkada gibidir. Trkler yeni doan ocuklara ad vermede doadan ve
doal gzelliklerden ok etkilenmilerdir. ocuklara verilen isimlerde de bu gzelliklerden ve
bunlarn adlarndan yararlanlr. nana gre ocuk kendine verilen adn zelliklerini tar.
"Ad gibi yaasn" sz bunu tam olarak yanstan bir temennidir (en, 2010). Gzelliklerin
addan ocua gemesinin yannda adn insann ruhunu ve kiiliini de gsterdiine de
inanlr. Bu sebeple adlar masal motifi zellii tar (Kalkandelen, 2008). Renk adlar da bu
balamda doann yanss olarak kii adlarnda yerini almtr.
Karademir kii adlarnn deiimine dair grlerini yle vermektedir: Kii adlar,
bulunduklar blgenin corafyasndan, tarihinden, inanlarndan ve anne babalarn dnya
grlerinden izler tar. Dolaysyla ad verme eylemi, milletlerin sahip olduklar deerler
sistemine gre farkllklar gsterir (2008: 332). Trklerde ad verme gelenekleri deiik
dnemlerde ve corafyalarda farkllk gsterse de genel olarak kii adlarnn verilmesiyle
ilgili her dnemde geerli baz gelenekler vardr. Szgelimi kadnlar daha narin ve krlgan
sayldklarndan genellikle iek adlar; elmas, inci, altn, zmrt gibi deerli maden ya da ta
adlar; ay, gne, yldz gibi gkyz unsurlar onlara ad vermede tercih edilen unsurlar
arasndadr. te yandan Trk toplumu tarafndan her dnem gl, kudretli ve cesur olmas
beklenen erkekler iinse demir, elik gibi maden adlar; ta, kaya gibi sert cisimler, yiit,
kahraman, alp gibi cesurlukla balantl sfatlar; han, kaan gibi saltanat unvanlar erkek
adlarnda tercih edilmitir.

2. Renk adlar ve kii adlar

510 Renk ad ieren kii ad tespit edilmitir. Bunlardan 75i kz, 370i erkek, 67si hem
erkek hem de kz addr.
Bu almada, renk adlar ve kii adlar arasndaki balant, Trk Dil Kurumunun Kii
Adlar Szlne bavurularak ele alnmtr. Bu kaynaktaki verilere gre en ok ad ak renk
adyla oluturulmutur. Ak srasyla gk, kara, al, boz, ala, sar, kr, kzl ve yaz renk adlar
izlemektedir. Bu renk adlarna gre nispeten daha az kii adnda kendini gsteren renk
adlarysa srasyla akr, mavi, pembe, doru, mor, beyaz ve yeildir. Renk adlaryla
oluturulan kii adlarnn grafik zerinde gsterimi ve saysal deerleri aadaki gibidir.

ekil 1: Farkl renk adlarnn ad vermedeki yeri

4
 Yaz; 10 akr; 4 Pembe; 3 Mor; Beyaz; 2
Doru; 2 Yeil; 2
Mavi; 3
Kzl; 13 3
Kr; 16
Sar; 18
Ala; 24
Ak; 206
Boz; 31

Al; 39

Kara; 51
Gk; 85

Erkek adlarnda sklkla tercih edilen renk adlarnda da okluk sralamas deimemitir.
En ok erkek ad srasyla ak, gk ve kara renk adlaryla yaplmtr. Kzl, yaz ve doru renk
adlaryla oluturulan kii adlarnn ise tamam erkekler iindir. Bu veriler aada ekil 2de
grafik olarak gsterilmitir.

ekil 2: Erkeklere ad vermede daha ok kullanlan renk adlar

100%
90%
80%
70%
60% K/E
50% K
40% E
30%
20%
10%
0%
Ak Gk Kara Boz Sar Kr Kzl Yaz akr Doru

En ok kz ad srasyla ak, gk ve sar renk adlaryla yaplmtr. Mavi, pembe, beyaz ve

yeil renk adlaryla oluturulan kii adlarnn tm kzlar iindir. Hem kz hem de erkek ad
olarak kullanlan kii adlarnda ise al renk adnn zel bir yeri vardr. Hem erkek, hem de kz

5
ad olarak kullanlabilen adlarda renk ad younluu srasyla ak, al ve gktr. Bu veriler,
aada ekil 3te grafik olarak gsterilmitir.

ekil 3: Kzlara ad vermede daha ok kullanlan renk adlar

100%
90%
80%
70%
60% K/E
50% E
40% K
30%
20%
10%
0%
Mavi Pembe Beyaz Yeil

Hem kz hem de erkek ad olarak kullanlan kii adlarnda renk ad younluu srasyla ak,
al ve gktedir. Beyaz, boz, akr, doru, kr, kzl, mavi, mor, pembe, sar ve yazla yaplm
ve hem kz hem de erkek ad olarak kullanlabilen ad yoktur.

2.1. Ak
23 hem kz hem erkek iin, 25i kz, 158i erkek ad olmak zere toplam 206 ak renk ad
ieren ad tespit edilmitir. Adlardan birinde ak renk ad, Moolca kkenli cebe zrh
szcyle birlemitir. adda ise Arapa kkenli szcklerle (burak Hz. Muhammedin
Mira gecesindeki temiz biniti, bur kale, nur kutsal k) birlemitir. Ak renk ad, 10
kii adnda da Farsa kkenli szcklerle (baran yamur, can/an can, civan gen, gl
iek, nar bir tr aa, kerman yksek burlu kale, pay ayak) birlemitir. Tespit
edilen adlar aadaki gibidir. Sadece erkekler iin verilen adlarda hibir iaret
kullanlmamtr. Kz adlar (K) ile, hem kz hem de erkek ad olabilenler ise (E/K) ile
belirtilmitir. Bu uygulama aada verilen dier btn renkler iin de geerlidir.
Akad, Akadl, Akaan, Akal, Akalan, Akaln (E/K), Akalp, Akaltan, Akant, Akasma,
Akata, Akatay, Akay E/K, Akaydn, Akbac (K), Akbal (E/K), Akbaran , Akba, Akbaak
(E/K), Akbatu, Akbatur, Akbay, Akbayar, Akbek, Akbel, Akbet, Akbey, Akbil, Akbilge,
Akboa, Akbora, Akboy, Akbr, Akbudun, Akbu, Akbulut, Akburak, Akbur, Akburak,

6
Akcan (E/K), Akcebe, Akcivan, Aka (E/K), Akabay, Akael, Akagl (K), Akakaya,
Akakl, Akakoca, Akal, Akal, Akam, Akan, Akasu E/K, Akay, Aker, Akr,
Akl (E/K), Aknar, Akiek (K), Akit, Akora, Akda, Akdal, Akdamar, Akdemir,
Akdeniz, Akdik, Akdiken, Akdil, Akdo, Akdoan, Akdodu, Akdomu; Akdou, Akdolun
(K), Akdora, Akdoru, Akdoruk, Akdl, Akduman, Akdurmu, Akel (E/K), Aker, Akergin,
Akerman, Akersan, Akersoy, Akgil, Akgiray, Akgl, Akgze, Akg, Akgl (K), Akgn,
Akgndz, Akgner, Akgne (E/K), Akgngr (E/K), Akhan, Akhanm (K), Akhun, Akinci
(K), Akipek (K), Akkadn (K), Akkan, Akkar (K), Akka, Akkaya, Akkaynak, Akkemik,
Akkerman, Akkl, Akkn, Akkz (K), Akkor (K), Akkz, Akkurt, Akku, Akkutlu (K),
Akkuya, Akman, Akmanalp, Akmaner, Akmaral (K), Akmeri, Aknur (K), Akol (K),
Akozan, Aknder, Akren, Akz, Akpay, Akpnar (E/K), Akpolat, Akpulat, Aksal, Aksan,
Aksar (K), Aksay, Aksel (E/K), Aksen (K), Akser, Akses (E/K), Akseven (K), Aksevil (K),
Aksn (E/K), Aksoy (E/K) Akst, Aksu (E/K), Aksun, Aksuna (K), Aksunar, Aksuner,
Aksungur, Aksln (K), Aksyek (E/K), Akn, Akit, Akta (E/K), Aktalay, Aktan, Akta,
Aktay, Aktekin, Aktemr, Akt, Aktrk, Aktimur, Aktolga, Aktolun (K), Aktu, Aktuna
(E/K), Aktun, Aktn, Akn (E/K), Aknal, Akyel, Akyldz (E/K), Akyiit, Akyipek (K),
Akyol, Akyn, Akyurt, Akyrek, Akyz, Alnak, Alpak, Apak, Apakhan, Borak, Erakaln,
Eraksan, Grak, Ilak, zak (E/K), zakay, zaktu, zak, Pekak (K), Soyak, Tnak,
Yzak, Akvarol, Alnak, Alpak
Ak renk adnn Gncel Trke Szlke gre anlamlar unlardr: kar, st vb.nin rengi,
beyaz, kara ve siyah kart; bu renkte olan; beyaz leke; temiz; drst; skntsz, rahat
Ancak bunlardan temiz; drst anlamlar aklamalarda tercih edilmitir. zellikle baz
erkek adlarnda ak renk ad yalla delalet ediyor gibi grnmektedir. Ak renk adnn gney
anlam aklamalarda da yer almasna karn szlkteki anlamlara dhil edilmemitir.
Bayraktar 2006ya gre, ak renk adnn iyi kalite; namus; mutluluk; yallk; gney yn;
iyilik, olumluluk (2006: 49) anlamlar da vardr. Bu anlamlar, Gncel Trke Szlkte yer
almad gibi, ak renk ad ieren kii adlarna da dhil edilmemitir.

2.2. Al
Al renk ad, Trk Dil Kurumu Kii Adlar Szlne gre 11i kz, 5i hem erkek hem
kz, 23 erkek olmak zere toplam 39 adda kullanld anlalmaktadr. Bir adda Arapa
kkenli burak Hz. Muhammedin Mira gecesindeki temiz biniti szcyle birlemitir.
Can can, ruh, gl iek ve nar ate olmak zere Farsa kkenli szckle birlemitir.
Tespit edilen adlar aadaki gibidir.

7
 Albayrak, Alburak, Alcan, Aln, Alnsu, Aliek (K), Alin (K), Aldemir, Aldeniz (K),
Aldoan, Algl (K), Algn (E/K), Alhan, Aln (K), Alipek (K), Alkan (E/K), Alka, Alko,
Alkor (E/K), Alkz (K), Alkl, All (K), Allkz (K) Alsancak, Altun, Alyipek (K), Alnar,
Alsoy (E/K), Alsu (K), Altan (E/K), Altaner, Alta, Altemr, Alten, Altoan, Altop, Altu,
Altuna, zaltu
Gncel Trke Szlke gre al kann rengi, kzl, krmz; bu renkte olan; dorunun a,
kzla alan at donu; bu renkte olan (at); yze srlen pembe dzgn, allk anlamlarna
gelmektedir.
Bayraktar, al renk adnn bayrak; rengrenk olma durumu; gz alclk; dikkat ekicilik;
deerlilik; kan, zellikle ehit kan ve bayrak rengi olmas nedeniyle sayg deer olma (2005:
164) anlamlarn da ierdiini belirtmektedir. Bu anlamlar, Gncel Trke Szlkte yer
almad gibi Kii Adlar Szlnde de al renk ad ieren herhangi bir adla
ilikilendirilmemitir.

2.3. Ala
Trk Dil Kurumunun Kii Adlar Szlnn verilerine gre; 10u kz, 12si erkek, 2si
hem kz hem de erkek ad olmak zere toplam 24 kii ad ala renk adn iermektedir. Bu
adlardan biri ala renk adnn kendisidir. Ala renk adnn +CA kltme ekiyle yaplm biimi
alaca da erkek ad olarak bulunmaktadr. Ala renk ad, Farsa kkenli can can, ruh ve
Arapa kkenli nur kutsal k rneklerinin dnda Trke kkenli adlarla birlemitir.
Ala (E/K), Alaba, Alabay, Alabegim (K), Alabegm (K), Alabezek (K), Alaca, Alacan,
Alaam, Aladoan, Alageyik (K), Alagz (K), Alagn (K), Alahan, Alakz (K), Alako,
Alakurt, Alaku (E/K), Alanur (K), Alapnar (K), Alatan, Alata, Alatay, Alayunt (K)
Gncel Trke Szlke gre ala renk ad kark renkli, ok renkli, alaca; alabalk; ak
kestane renginde olan, ela (gz); kekliin boynundaki siyah halka anlamlaryla tanmlanmtr.
Bu anlamlardan ala ve alacann hi deilse dz anlam dzeyinde e anlaml olduu
anlalmaktadr.

2.4. Beyaz
Dilimize Arapadan (< bey) gemi olan beyaz renk adyla yalnzca iki kii ad
tretilmitir. Bu adlarn her ikisi de kz addr. Bu adlardan biri, renk adnn kendisidir, dieri
de Farsa gl iek szcyle birlemitir.
Beyaz (K), Glbeyaz (K)

8
 2.5. Boz
Biri kz, 30u erkek ad olmak zere toplam 31, +CA kltme ekiyle yaplm biimi de
erkek ad olarak yer almaktadr.
Boz, Bozan, Bozat, Bozay, Bozba, Bozbala, Bozba, Bozbay, Bozbey, Bozbora, Bozca,
Bozcin/Bozin(K), Bozda, Bozdemir, Bozdeniz, Bozdoan, Bozer, Bozerk, Bozkan,
Bozkara, Bozkaya, Bozkr, Bozkurt, Bozlak, Bozok, Bozokay, Bozta, Boztepe, Boztimur,
Bozyel, Bozyiit, Bozhan
Gncel Trke Szlk boz renk adn ak toprak rengi; kl rengi, gri; bu renklerde olan;
almam, srlmemi toprak anlamlaryla aklamtr. Bayraktar, Boz devety, toprak
renkleri ve sincabye yakndr (2009) aklamasn getirmektedir.

2.6. akr
akr renk ad, biri hem kz hem erkek ad, 3 erkek ad olmak zere toplam drt kii
adnda yer almaktadr. Bunlardan biri renk adnn kendisi, biri de +CA kltme eki alm
biimidir.
akr (E/K); akrbey, akrca, akrer
akr renk ad ak mavi, hareli ela (gz); akrdoan anlamlarna gelmektedir.

2.7. Doru
Doru renk adn ieren 3 kii ad mevcuttur. Bu adlarn de erkek ad olup biri renk
adnn kendisidir. Bir adda da ak renk adyla birlemitir.
Akdoru, Doru, zdoru
Gncel Trke Szlke gre doru gvdesi kzl, ayaklar ve yelesi koyu renkli olan,
yaz (at); kzl (at donu) anlamlarna gelmektedir.

2.8. Gk
Trk Dil Kurumunun Kii Adlar Szlne gre gk renk adn ieren 8i kz, 61i
erkek, 16s hem kz hem erkek ad olmak zere toplam 85 kii ad bulunmaktadr.
Gk (K), Gkalp, Gkay (E/K), Gkbaran, Gkbay, Gkbel, Gkbelen, Gkben (K),
Gkberk, Gkbey, Gkbora, Gkbr, Gkbudak, Gkbudun, Gkbulut, Gkcan, Gkcen
(E/K), Gke (E/K), Gkebala, Gkebalan, Gkebel, Gkebey, Gkeer, Gkek (E/K),
Gkel (E/K), Gken (E/K), Gker, Gkesu, Gkil, Gkin (E/K), Gkl, Gkn,
Gkdal, Gkdemir, Gkdeniz, Gkdoan, Gkduman (K), Gkel, Gken, Gker, Gkgl,

9
Gkhan, Gkhun, Gkmen, Gkmenalp, Gkmener Gkmete, Gknel, Gknil (K), Gknur
(E/K), Gkperi (K), Gksal (E/K), Gksaltuk, Gksan, Gksav, Gksay, Gksel (E/K),
Gkselen (K), Gksen (E/K), Gksenin, Gkser, Gksev (E/K), Gkseven, Gksever,
Gksoy, Gksu (E/K), Gksun (E/K), Gken (E/K), Gkin (E/K), Gktalay, Gktan,
Gkta, Gktay, Gkten, Gktre, Gktu, Gktulga, Gktuna, Gktun, Gktrk, Gkyay,
Nurgk (K), Gkem (K), Kkin, Kktrk
Gncel Trke Szlke gre gk renk ad iinde gk cisimlerinin hareket ettii sonsuz
boluk, uzay, sema, asuman, feza; yeryz zerinde mavi bir kubbe gibi kapanan boluk, gk
kubbe, sema; gkyznn, denizin rengi, mavi veya yeile alan mavi; bu renkte olan;
olgunlamam anlamlarna gelmektedir.
Gk renk adnn anlam ve kavram alanlarna bakldnda, bu renk adnn renk kavram
dnda, genlik, tazelik, ocuk, arlk, gzellik anlamlarn da kazanm olduu
grlmektedir. Ayrca gkyz anlamnn younluu yannda tanr anlamn da koruduu
grlmektedir.

2.9. Kara
2si kz, 2si hem erkek hem kz, 47si erkek ad olmak zere toplam 51 kii ad kara renk
ad iermektedir.
Bakara, Baykara, Beykara, Bozkara, alkara, ankara, aykara, Erenkara, Kara, Karaalp,
Karaba, Karabatak, Karabay, Karabet, Karabey, Karaboa, Karabr, Karabudun,
Karabuday, Karabura, Karabulut, Karabkey, Karaca (E/K), Karacabey, Karacakurt,
Karacan, Karac, Karaar, Karaay, Karaelik, Karada, Karademir, Karadeniz, Karadoan,
Karaduman, Karadut (K), Karaer, Karagz (E/K), Karahan, Karakalpak, Karakan, Karaka,
Karakaya, Karakz (K), Karakoca, Karako, Karakoyun, Karakucak, Karakurt, Karaku,
Karayaz
Gncel Trke Szlke gre kara renk adnn anlamlar unlardr: en koyu renk, siyah,
ak, beyaz kart; bu renkte olan; esmer; kt, uursuz, skntl; yz kzartc durum, leke;
iftira. Kii adlarndaki anlamlarn buradaki olumsuz anlamlar olamayaca gz nnde
bulundurulduunda geriye siyah ve esmer anlamlar kalmaktadr. 51 adn yalnzca bu
anlamlarla oluturulmas ok da mmkn grnmemektedir.
Bayraktara (2004) gre kara renk adnn kuzey; ok, bol; sradan, alelade; nitelikte iyilik;
nitelikte ktlk; hastalk ve gemeyen dert; lm, yas ve mezar; iftira; kanunsuzluk; tarm ve
hayvanclkta nitelikli tr belirtme; byklk ve arlk (2004: 75) gibi anlamlar da vardr.
Bu anlamlar Gncel Trke Szlkte yer almamaktadr. Kara renk adnn olumsuz

10
anlamlarnn yannda olumlu anlamlarnn da olduu grlmektedir. Bu anlam birimcikler,
mutlaka ad vermede de kendini gstermi olmaldr.

2.10. Kr
Kr renk ad, biri kz, 15i erkek ad olmak zere toplam 16 kii adnda kullanlmtr.
Bozkr, Kra, Kralp, Krat, Kratl, Kray, Krbay, Krboa, Krbr, Krca, Kriek(K),
Krhan, Krman, Krtay, Krteke, Krtekin
Gncel Trke Szlke gre kr renk ad beyaz ve az miktarda siyah karmasndan
oluan renk; bu renkte olan anlamlarna gelmektedir.
Bayraktara (2009) gre renk ifadesi olarak Kr, gri ve kl rengine yakndr. Kr renk
adyla oluturulan szckler iinde beyaz ya da beyaza yakn renkte tyler nedeniyle at
donlar, sa ve sakalda beyazlama nedeniyle insan d grn ve kar, dolu gibi ya
trlerini gsteren szcklerde younlama gze arpmaktadr. Kr, sa ve sakalda
beyazlama ile yal ve olgun olma hline de gndermede bulunmaktadr. Bu anlamlar,
adlarla birlemi olmaldr.

2.11. Kzl
Kii Adlar Szlne gre, kzl renk ad ieren 13 kii ad vardr. Bu adlarn tm erkek
addr.
Kzl, Kzlaslan, Kzlate, Kzlbars, Kzlboa, Kzlbr, Kzldemir, Kzlelma,
Kzlkurt, Kzlpars, Kzltu, Kzltun, Kzlyalm
Gncel Trke Szlke gre kzl renk ad, parlak krmz renk; bu renkte olan; ar
derecede olan; Komnist; genellikle kk yalarda grlen bulac, yksek ateli, krmz
renkte geni lekeler dktren, kuluka dnemi drt gn sren tehlikeli hastalk; altn
anlamlarn iermektedir.
Bayraktara (2005) gre kzl renk adnn kullanmlarnda genlik, olumsuzluk ve
istenmeyen durum anlamlar da mevcuttur. zellikle genlik anlam, zel ad yapmna
olduka uygun grnmektedir.
(< Ar. M)
Kii Adlar Szlne gre mavi renk ad, 3 kii adnda kullanlmtr. Bu adlarn tamam
kz addr. Biri renk adnn kendisi, biri de + ekiyle yaplm kltmesidir.
Mavi (K), Mavisel (K), Mavi (K)
Gncel Trke Szlke gre mavi renk ad, yeil ile meneke rengi arasnda bir renk,
bulutsuz gkyznn rengi; bu renkte olan anlamlarna gelmektedir. Dilimize Trklerin

11
Anadoluya gelmesinden sonra ve zaten onun anlamn veren gk renk adnn kstlamasyla
giren bu renk adnn kii adlarnda yalnzca dz anlamyla kullanlm olma olasl
yksektir.

2.13. Mor
Mor renk ad, biri kz dieri hem kz hem erkek ad olmak zere iki kii adnda
kullanlmtr. Her iki adda da mor renk adnn dz anlamyla kullanld anlalmaktadr.
Gncel Trke Szlke gre mor renk ad, krmz ile mavinin karmasndan oluan renk,
meneke renginin krmzya alan; bu renkte olan anlamlarna gelmektedir.
Moray (E/K), Morgl (K)

2.14. Pembe
(< Far. Penbe)
Pembe renk ad, Kii Adlar Szlne gre kii adnda kullanlmtr. Bunlarn
tamam kz addr. Bu adlardan biri renk adnn kendisi, dier ikisi de pembe renk adnn
Farsa kkenli gl iek szcyle bata ya da sonda birlemi biimidir. Gncel Trke
Szlke gre pembe beyaza biraz krmz kartrlmasyla oluan ak renk; bu renkte olan
anlamlarn iermektedir. 3 kii ad da dz anlamla ilikilidir.
Glpembe (K), Pembe (K), Pembegl (K)

2.15. Sar
Kii Adlar Szlne gre sar renk ad 6s kz, 12si erkek ad olmak zere toplam 18
kii adnn yapmnda kullanlmtr.
Aksar (K), Balsar (K), Saralp, Sarbay, Sarca, Sarcabay, Saram, Sariek (K), Sarer,
Sargl (K), Sargzel (K), Sarhan, Sarkaya, Sarkz (K), Sarta, Saru, Saruca, Saruhan
Gncel Trke Szlke gre sar renk ad yeil ile turuncu arasnda bir renk, limon
kabuu rengi; bu renkte olan; soluk, solgun anlamlarna gelmektedir. Bayraktar, sar renk
adnn beniz rengi, uyuturucu madde, sinsilik, hastalk, uursuzluk gibi anlamlar
kazandn ancak bu anlamlarn ve sar benizli olmann olumsuz anlam birimcikler olduunu
belirtmitir (2006: 217).

2.16. Yaz
Yaz renk ad, 10 kii adnda grlmektedir. Bunlarn tm erkek addr.

12
 Karayaz, Yaz, Yazalp, Yazbay, Yazboa,Yazer, Yazhan, Yazkan,
Yazkurt, Yaztekin
Gncel Trke Szlk yaz iin esmer; doru; yiit anlamlarn vermektedir. Kii
adlarnda zellikle yiit anlam birimcii ne km olmaldr.

2.17. Yeil
Kii Adlar Szl yeil renk ad ile ilikili iki kii ad vermitir. Bunlardan biri yeil renk
adnn kendisi, dieri de Eski Trkedeki biimidir. Herhangi bir adla birlemediinden
anlam konusunda bir ey sylemek mmkn deildir.
Yeil (K), Yal (K)

Sonu
Trk Dil Kurumunun Kii Adlar Szl, 3612 kz, 7230 erkek olmak zere toplam
10842 kii ad iermektedir. Bunlar arasnda 510 Renk ad ieren kii ad tespit edilmitir.
Bunlardan 75i kz, 370i erkek, 67si hem erkek hem de kz addr.
Genel olarak kii ad, kz, erkek ya da hem kz hem erkek ad yapmnda en ok tercih
edilen renk adlar ak, gk, kara ve aldr. Bu bulgulardan kan ilk sonu, kii adlarnda youn
olarak kullanlan renk adlarnn Berlin ve Kayin sonularyla tutarllk gsterdiidir. Baka
bir deyile, tarihi en eskiye dayanan renk adlar zel adlarda daha fazla kullanlrken nispeten
yeniler ya da dnlenmi renk adlar daha az kullanlmtr.
Bir baka sonu da renklerin kendi iinde neredeyse cinsiyet ifadesi kazanddr. Kii ad
yapmnda en ok tercih edilen renk ad ak, gk ve kara; en az tercih edilen renk adlarysa
mor, beyaz ve yeildir. Erkek adlarnda sklkla tercih edilen renk adlarnda da okluk
sralamas deimemitir. En ok erkek ad srasyla ak, gk ve kara renk adlaryla
yaplmtr. Kzl, yaz ve doru renk adlaryla oluturulan kii adlarnn ise tamam erkekler
iindir.
Renk adlarnn kendisinin kii ad olduu durumlar ak, al gibi tek heceli renk adlarnn
dnda sklkla grlmektedir. Ele alnan adlarda szck birletirmeyle ilgili arpc bir
durum da yabanc kkenli szcklerin renk adlaryla birlemede ok fazla tercih
edilmemesidir.
Trke kkenli renk adlaryla yaplm kii adlarnda younluk arpc seviyededir.
Yabanc kkenli renk adlarndan yalnzca mavi ve pembe kii adlarnda, snrl sayda
grlmektedir. Dilimize girii mavi ve pembe kadar hatta daha eski olan krmz, siyah,
lacivert ve gri ile yaplm herhangi bir kii adna rastlanmamtr.

13
Kaynaklar
Aksan, Doan, Trkenin Gc, Bilgi Yaynevi, Ankara, 1999.
Aksan, Doan, Her Ynyle Dil, Ana izgileriyle Dilbilim, Trk Dil Kurumu Yaynlar,
Ankara, 2000.
Bayraktar, Nesrin, Renk Adlarnn Trkenin Sz Varlna Katklar VIII. Uluslar Aras
KIBATEK Edebiyat leni, 16-20 Ekim 2003, anakkale.
Bayraktar, Nesrin, Kara ve Siyah Renk Adlarnn Trkedeki Kavram ve Anlam Boyutu
zerine TMER Dil Dergisi, Say 126, Ekim-Kasm-Aralk 2004, s. 56-77.
Bayraktar, Nesrin, Kavram ve Anlam Boyutunda Trkede Ak ve Beyaz V. Uluslar Aras
Dil, Yazn ve Deyibilim Sempozyumu, (24-25 Haziran 2005, Marmara niversitesi Atatrk
Eitim Fakltesi, stanbul); Dilbilim, Dil retimi ve eviribilim Yazlar I-II; Haz. Cemal
YILDIZ-Latif BEYREL, s. 35-50; Pegem-A Yaynclk, Ankara 2006, ISBN 9944-919-
15-2.
Bayraktar, Nesrin, Kavram ve Anlam Boyutunda Al, Krmz ve Kzl International Journal
of Central Asian Studies Mustafa Canpolat Armaan, Vol. 10-1, Seoul, 2005, s. 145-165.
Bayraktar, Nesrin, Anlam Boyutunda Sar ve Tonlar Erciyes niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Dergisi, Prof.Dr. Tuncer Glensoy Armaan, 2006/1, S. 20, s. 209-218.
Bayraktar, Nesrin, Boz ve Kr Renk Adlarnn Kavram, Anlam ve Biim Boyutu 8.
Uluslararas Dil, Yazn Deyibilim Sempozyumu, 14-16 Mays 2008, zmir.
Bayraktar, Nesrin, Orhon Yaztlarnda Geen Renk Adlarnn Anlam Alanlar zerine
Orhon Yaztlarnn Bulunuundan 120 yl Trklk Bilimi ve 21. Yzyl Konulu III. Trkiyat
Aratrmalar Sempozyumu, 26-29 Mays 2010, Ankara.
Bayraktar, Nesrin, Tarihten Bugne Yeil Renk Adnn Biim, Anlam ve Kavram Alan 3.
Dnya Dili Trke Sempozyumu, 16-18 Aralk 2010 zmir.
Berlin, Brent-Paul Kay, Basic Color Terms, Their Universality and Evolution, University of
California Press, Berkeley and Los Angeles, 1969.
elik, Fahrettin Trklerde Drt Ynn Renkle Adlandrlmas Trk Amac, 1942, C. 1, S.
1, s. 38-41.
Finegan, Edward-Niko Besnier, Language, Its Structure and Use, Harcourt Brace Jovanovich
Inc., Florida, 1989.
Gabain, Annamarie Von, Renklerin Sembolik Anlamlar (ev. Semih TEZCAN) Trkoloji
Dergisi, 1968, C. 3, S. 1, s. 107-113.

14
Kalkandelen, Hilal, Trkemizde Kullanlan Kii Adlar Atatrk niversitesi, Sosyal
Bilimler Enstits Dergisi, 2008, 12(2), 57-76.
Karademir, Fevzi, Gaziantepte ocuklara Ad Verme Gelenei ve 2007 Ylnda Verilen
Adlara Ad Bilimsel Bir Yaklam Gaziantep niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2008,
7(2): 331-354.
Kaymaz, Zeki, Trkiye Trkesi ve Azlarnda Renk Bildiren Kelimelerin Kullanl ve
Sistematii Trk Dili Aratrmalar Yll Belleten 1997, 2000, s. 251-341, Ankara: Trk
Dil Kurumu Yaynlar.
Krmhan, Nazan, Trk Kltrnde Yedi Rengin Anlam Trk Dnyasnda Nevruz
Drdnc Uluslararas Bilgi leni Bildirileri (21-23 Mart 2001-Sivas) 2001, AKM
Yaynlar, Ankara, s.107-111.
en, Semra, Trklerde Ad Verme Trenleri, Adlarn nemi, Ad Verme ile lgili Gelenek ve
nanlar Atatrk niversitesi, Gzel Sanatlar Enstits Dergisi, 2006, 6, 153-159.

15