elijske membrane i transport

(2.predavanje iz predmeta OP iz bioehmije, 25.10.2017.g. prevod)

elijska membrana se sastoji od 60%lipida i 40% proteina.Lipidi se

nalaze rasporeeni u 2 sloja tj. Bilipidni sloj i proteine koji se nalaze
uronjeni u lipide. Njena uloga jeste da odvoji eliju od okolne sredine i
da dopusti proputanje materije. Ona je polupropusna i dozvoljava
transport odreenih materija. Tj.materije koje su eliji potrebne: eer,
proteini, kisik, voda prolaze kroz membranu. Izluivaju se iz elije:
amonijum, soli, CO2, voda. Postoje proteini koji su predvieni da se
izlue iz celije, i one predstavljaju makromolekule koje su produkti
razlicitih hem.reakcija koje se desavaju u celiji.

Citoplazma je vodeni rastvor u kojem se nalaze odredjene materije.

Kako mora biti gradjena celijska membrana da dopusta prolaz samo
potrebnih tvari?

Mora biti gradjena na taj nacin da selektivno dopusta transport vode.

Molekula vode je polarna, te zbog toga je 60% celijske membrane lipidni
sloj, jer kada se stvori bilipidni sloj unutrasnjost celijske membrane je
hidrofobna i zbog toga se ne dopusta slobodan transpost polarnih
(hidrofilnih) molekula tj molekula vode.

Najveci dio celijske membrane su Lipidi. Najveci dio tih lipida su

fosfolipidi, mada se mogu naci i sfingolipidi (koji su u celijskim
membranama nervnih celija).

Zasto fosfolipidi? Jer imaju dvostruku podjeljenost (licnost) jer je to

molekula ciji je jedan dio hidrofilan a drugi dio hidrofoban.
Slika 2. Dvije linije-su 2 masne kiseline koje se nalaze na C1 i C2 atomu.

Imamo jedan dio molekule (hidrofoban) i sastoji se od masne kiseline,

dok je drugi dio hidrofilan, tj.fosfatna grupa i alkohol.

Slika 1. (plava) Polarni dio molekule okrece se prema vodi, dok hidrofoni
dijelovi bjeze od vode te se nalaze u unutrasnjosti celijske membrane .

Kroz celijsku membranu mogu proci molekule:

Unutrasnjost celijske membrane je hidrofobna, pa zbog toga samo male

hidrofobne molekule mogu slobodno prolaziti kroz celijsku membranu,
dok one koje nose naelektrisanje (joni) ne mogu proci.

Voda je jako mala molekula, iako je polarna moze prolaziti difuzijom kroz
celijsku membranu, ali je taj proces vrlo spor. Aqua porini-proteinski
kompleksi koji omogucavaju transport vode. Takodjer i Na+ i K+ joni
mogu proci ali veoma sporo.

U membrani imamo proteine koji mogu biti: integrisani, poluintegrisani ili

se mogu nalaziti na povrsini celijske membrane.

Integrisani-krajevi im vire sa oba kraja celijske membrane, tj.prolaze u

potpunosti kroz celijsku membranu, dok poluintegrisani-uronjeni su u
celijsku membranu i izlaze samo s jedne strane.

Da bi se omogucio transport drugih molekula koje ne porlaze slobodno

kroz celijsku membranu, postoje proteini koji cine pore ili kanale u
celijskoj membrani kroz koje je onda omogucen transport razlicitih
materija. Za svaku molekulu postoji proteinski kanal (kompleks) u
membrani koji omogucava transport iskljucivo te molekule.
Ti kanali su gradjeni od proteina, na taj nacin da hidrofobni dio proteina
se nalazi okrenut prema lipidnom sloju, dok se hidrofilni nalazi okrenut
prema unutrasnjosti gdje se nalazi supljina kroz koju prolaze odredjene
molekule. Nepolarne aminokiseline se nalaze u dijelu proteina koji je
orijentisan prema celijskoj membrani, dok se u unutrasnjosti nalaze
polarne aminokiseline.

Proteini imaju izgled alfa spirale (helixa) kada prolaze kroz celijsku
membranu, tj.7 alfa helixa koje su poredane u krug i obicno je potrebno
minimalno 20 aminokiselina kako bi alfa helix mogao proci kroz celijsku
membranu.

FLUIDNI mozaicni model

Fluidni je zato sto se proteini kao i fosfolipidi mogu lateralno kretati

unutar celijske membrane, tj u istom sloju, ali vrlo rijetko dolazi do
prelaska fosfolipida iz jednog u drugi sloj i taj proces se naziva Flit-flop
proces.

Mozaicni model jer kada ga gledamo s vrha, moze nas podsjetiti na

mozaik jer se sastoji od mnostva lipida u koje su uronjeni razliciti lipidi.

I za membranu postoji tacka topljenja, Tm, gdje ona prelazi iz nekog

vise rigidnog u stanje gdje je dozvoljeno vise kretanje fosfolipida i
proteina, i ova fluidnost zavisi od njenog sastava.

Ukoliko se u ovim fosfolipidima nalaze nezasicene masne kiseline, u tom

slucaju ta fluidnost membrane je veca, tj njena tacka topljenja ce biti
nia, i to iz razloga ako posmatramo jedan fosfolipid koji u svom sastavu
ima 2 zasicene masne kiseline.

-Zasicene-ravnolancane molekule sa COOH grupom na kraju.

-Nezasicene-nisu ravnolancane, mogu imati prelome gdje se nalazi =

veza.

U sastav membrane ulaze i molekule kolesterola, i sto je sastav

kolesterola vezi, to ce fluidnost membrane biti veca.

Proteinski kanali: Proteini deluju kao vrata u membrani. Postoje kanali

za pomicanje specifinih molekula kroz elijsku membranu.
Kretanje kroz kanal: Ovaj transport se moze podjeliti u vise razlicitih
tipova u zavisnosti od toga na koji nacin se odvija.

Npr. Kretanje molekula iz podrucja vece u podrucje manje koncentracije.

I ovaj proces se naziva Difuzija.

Molekule ce se prirodno kretati iz podrucja gdje im je veca koncentracija

u podrucje gdje im je manja koncentracija i sve to do momenta
izjednacavanja koncentracija.

Razlikujemo pasivni i aktivni transport. Najbitnija razlika jeste da aktivni

transport zahtjeva utrosak energije, a pasivni ne zahtjeva to.

Pri pasivnom transportu materije se kreu kroz membranu zahvaljujui

razlici u koncentraciji sa jedne i druge strane membrane, odnosno iz
sredine sa veom u sredinu sa manjom koncentracijom (niz hemijski
gradijent), pri emu se energija ne troi.

Oblici pasivnog transporta su: osmoza,difuzija i olakana difuzija.

Difuzija je transport materija kroz membranu iz sredine sa veom u

sredinu sa manjom koncentracijom sve dok se koncentracije ne
izjednae. Materije rastvorljive u lipidima i malog molekula prolaze brzo
kroz membranu slobodnom (prostom) difuzijom (tako se prenose gasovi
O2 i CO2 u pluima i tkivima). Materije koje nisu rastvorljive u lipidima
prolaze procesom olakane difuzije.

Olakana difuzija je transport materija, koje se ne rastvaraju u lipidima,

niz hemijski gradijent, ali pomou molekula nosaa (zato se naziva
olakana difuzija). Molekul nosa je protein koji prolazi kroz lipidni
dvosloj i sadri mesto za koje se materija vezuje. Olakanom difuzijom
se transportuje glukoza. Ovaj nain transporta reguliu hormoni pa tako
olakanu difuziju glukoza regulie insulin.
 Objasnjenje kopirano sa slajda:

Osmoza je difuzija vode kroz membranu. Molekuli vode se kreu iz sredine

sa manjom koncentracijom (tu je vie vode) u sredinu sa veom
koncentracijom rastvorenih materija (tu je vode manje). Pritisak koji je
potreban da bi se spreila osmoza je osmotski pritisak. Osmotski pritisak
je vei to je koncentracija rastvora vea i obrnuto. Ako se elije nalaze u
rastvoru, voda e teiti da proe kroz elijsku membranu u cilju da se
izjednae koliine vode sa obe strane membrane. Tako, ako eliju stavimo u
hipotonian rastvor (rastvor koji je manje koncentracije u odnos na samu
eliju) doi e do ulaenja vode u eliju, do njenog bubrenja i prskanja. U
hipertoninom rastvoru (koncentrovaniji od rastvora u samoj eliji), voda
e izlaziti iz elije i ona e se smeurati. Zbog toga je veoma vano da se
odrava stalan osmotski pritisak, odnosno koliina vode u organizmu to se
naziva osmoregulacija. Kod sisara se osmoregulacija vri preko bubrega
viak vode iz krvi prelazi u mokrau.

Razlikujemo dvije vrste pasivnog transporta:

Onaj nacin difuzije kada celije prolaze direktno kroz celijsku membranu
naziva se jednostavna difuzija, dok nacin gdje molekule prolaze kroz
prot.kanal se naziva olaksana ili potpomognuta difuzija (potpomognuta
jer im je potreban kanal da bi prosle kroz cel.membranu).

Proteinski nosaci:

Poluintegrisani takodjer mogu da ucestvuju u potpomognutoj difuziji i to

na taj nacin da se za njih veze molekula koja ce se transportovati, pri
cemu dolazi do konformacijske promjene u proteinu nakon cega ce taj
protein biti okrenut prema drugoj strani celijske membrane gdje ce ta
molekula biti otpustena. Oni se nazivaju proteinski nosaci-proteini koji ne
prolaze kroz celijsku membranu nego se vezu za tu molekulu, te
promjenom konformacije tu molekulu transportuju na drugi kraj
membrane.
Aktivni transport:

Razlika je da se tu molekule krecu nasuprot gradijentu koncentracije sto

znaci da se sada transport vrsi iz manje u vecu koncentraciju. Proteini
(proteinske pumpe) nam tu pomazu, i ove proteinske komplekse
poredimo sa pumpom zato sto je potrebno koristenje energije kako bi se
ovaj transport desio. Ove proteinske pumpe zahtjevaju energiju, ta
energija je u obliku ATP.

OSMOZA:
-To je difuzija vode kroz celijsku membranu, gdje se molekule vode
krecu iz podrucja gdje im je veca koncentracija u podrucje gdje im je
manja koncentracija.

Sta se desava sa celijom ako je stavimo:

-u okruzenje koje se sastoji od ciste vode: voda ulazi u celiju, i dolazi do

pucanja celije to se zove citoliza.

-u slanom rastvoru: molekule vode izlaze iz celije u rastvor, celija ce se

smezurati to se zove plazmoliza (pojava kod biljnih celija, boranje
celijske membrane).
Paramecijum: u unutrasnjosti se nalazi vakuola, u kojoj se skuplja voda, i
kada se ta vakuola napuni vodom ona se spaja sa celijskom
membranom, pri cemu dolazi do ispustanja vode.

Biljna celija- cel.membrana se odvaja od celijskog zida i u unutrasnjosti

se skuplja voda.

Osmoza je vrlo spor proces, pa postoje proteinski kanali koji se nazivaju

Aqua porini. To je 7- alfa helixa koju su poredani u krug gdje se nalazi
supljina.

Aktivni transport: kretanje molekula iz mjesta manje u mjesto vece

koncentracije. Na+- K+ pumpa Kroz jedan isti proteinski kanal vrsi se
transport i Na i K jona, samo sto se transportuju u suprotnom smjeru.
Na+ joni ulaze, a K+ izlaze iz celije.

Jos jedan nacin za transport preko celijske membrane je endocitoza i

egzocitoza.

Egzocitoza PROCES nam sluzi kako bi transportovali materiju iz celije

vani i to na nacin da se obicno ono sto treba da izadje iz celije
npr.proteini sintetiziraju se u celiji, u Goldziju se vrsi njihovo sortiranje i
onda ukoliko goldzi prepozna signalne sekvence pakuje ih u vezikule
okruzene dvostrukom membranom, i onda te vezikule idu do plazma-
membrane, spajaju se s njom, te ova materija koja se nalazi u
unutrasnjosti vezikula izlaze vani.
Proces suprotan ovom je ENDOCITOZA, koristi se za unos materije u
celiju. Na povrsini celijske membrane dolazi do nastanka udubljenja koje
postaje sve vece i dublje, da bi na kraju nastala okrugla vezikula koja se
odvaja od povrsine celijske membrane i odlazi u unutrasnjost celije i sa
sobom nosi sve ovo sto se nalazi u njenoj unutrasnjosti.

Postoje razlicite vrste endocitoze:

Fagocitoza-celijsko hranjenje kojim se unose vece cestice, npr i

bakterije mogu da udju u celije ovim procesom. Ulaze vece
materije,
pinocitoza unos rastvorenih materija koje se nalaze u blizini
celijske membrane, to je neselektivan transport.
receptor zavisna endocitoza-samo odredjene molekule koje se
vezu za receptore ili proteine koje se nalaze u celijskom membrani
ulaze u samu celiju ovim procesom.

Plazma membrana nastaje njeno udubljenje, dolazi do njenog

odvajanja i formira vezikulu. Ova vezikula obicno ide do goldzija (mjesto
za sortiranje) gdje on odvaja razlicite molekule i upucuje na razlicita
mjesta u celiji.

Receptor zavisna endocitoza- Samo one molekule koje imaju receptor za

koji ce mogu vezati-samo one mogu uci u celiju u obliku vezikula. I ovo je
specifican oblik endocitoze.