PERMEABILITET predstavlja promet materije preko protoplazmatične membrane.

To je
anročito složen proces koji zavisi od niza još nedovoljno istraženih faktora. Na osnovu
mnogobrojnih eksperimenata uočena je izvjesna pravilnost prolaza pojedinih neorganskih
materija kroz ćelijsku membranu. Utvrđeno je da kroz emmbranu lako prolaze sve materije koje
su lako rastvorljive u lipidima, zatim sitni molekuli kao i nenaelektrisani molekuli , što ukazuje na
to da je membrana naelektrisana, Na osnovu brojnih činjenica utvršeno je da ćelijska membrana
ima visoko selektivni permeabilitet.

ULOGA VODE U ĆELIJI

1. Voda je univerzalni rastvarač
2. Pogodna je sredina za odvijanje metaboličkih reakcija
3. Transportna uloga vode ogleda se u lakom prenošenju materija koje se u njoj arstvaraju
4. Učestvuje u termoregulaciji i osmoregulaciji

ORGANSKA JEDINJENJA –obavezno sadrže ugljik C i njihovim razlaganjem se oslobađa

amnja ili veća količina energije (razlika u odnosu na neorganske amterije)
Razlikuju se 4 grupe ovih jedinjenja: ugljeni hidrati, masti,proteini i nukleinske ksieline

UGLJENI HIDRATI – nastaju iz neorganskih materija u biljkama uprocesu fotosinteze. To su

organska ejdninjenja kisika, vodika i ugljika, te čine osnovni izvor energije u čelijama. U biljnim i
životinjskim ćelijama ugljeni hidrati grade strukturne dijelove. Prema graši molekule dijele se na
monosaharide, oligosaharide i polisaharide.

PROTEINI – su biopolimeri aminokiselina povezanih peptidnim vezama u polipeptidne lance.

Kao biopolimeri sintetišu se od aminokiselina od kojih svaka sadrži amino grupu (NH2), acisnu
karboksilnu grupu (COOH). U biosintezi proteina učestvuje 20 aminokiselina povezanih
peptidnim vezama. Neke od njih organisam može sam sintetisati. Aminokiseline neophodne zha
funkcionisanje organizma (ćelije) označavamo kao esencijalne (arginin, histidin, lizin, triptofan,
valin, fenilalanin,leucin...)

LIPIDI – su biološke molekule topive u organskim otapalima. Glavni su strukturni elementi

membrana. Neki lipidi služe kao rezervoari hrane. Mnogi hormoni i vitmini su lipisi ili derivati
lipida. Lipidi su ustavri polimeri grašeni od malih molekula koje pretežno čine ugljikovi i vodikovi
atomi. U lipide spadaju amsti (glicerol i amsne ksielin), fosfolipidi (grade membrane) i steroidi
(grade hormone, vidamin D i holesterol)

NUKLEINSKE KISELINE – Obje vrste nukleinskih kiselina se sastoje od nukleotida povezanih

fosfodiesterskim vezama u polinukleotidni lanac. Nukleotid se sastoji od šećera (pentoza),
azotne baze, Može da bude purinska (adenin i guanin) ili pirimidinska (citozin i timin i fosforne
kisline) . U svim nukleotidima su šećer i fosforna kiselina isti, a nukleotidi se međusobno
razlikuju po bazi koju imaju. Nukleotidi DNK i RNK se razlikuju po šečeru. Kod DNK je to
dezoksiriboza, a u RNK riboza, i u jednoj pirimidinskoj bazi umjesto timina RNK ima uracil
PROKARIOTSKA ĆELIJA
Jednostavni organizmi proakriota imaju ansljedni materijal DNK. Molekuli DNK nisu ograničeni
vlastitom membranom već su difuzno uklopljeni u citoplazmu. Izuzev spoljašnjeg sloja
citoplazme nemaju stalan unutrašnji membraniozni sistem, koji je tipičan za ćelije eukariota.
Kod ovih ćeliaj javljaju se samo 3 ćelijske diferencijacije : plazmoelma, nukleoid i ribozomi.
Plazmolema je periferni dio citoplazme lipoproteinske prirode sa tipičnim rasporedom lipida i
proteina. Višestruko se uvija u unutrašnjost ćelije. Ti dijelovi sadrže pigmente i enzime
fotosinteze. Drugi uvijeni dijelovi plazmoleme – mezozomi imaju ulogu u funkciji respiracije i
ćelijske diobe. Jedini organeli u citoplazmi prokariota su ribosomi koji su građeni od tRNK i
proteina. Nukleoid je smješten u citoplazmi, nepravilnog je oblika i sadrži dvolančani DNK. Ova
se struktura naziva bakterijsko jedro.

EUKARIOTSKA ĆELIJA – se razlikuje u nizu karaktera od prokariotske ćelije. Ove ćelije imaju
pravu jezgru , koja predstavlja samo jedan u nizu ćelijskih organela. Izdiferencirana ćelijska
membrana izgrađena od mozaičnog rasporeda dvosloja lipida i proteina povezuje jednu ćeliju
sa drugim ićelijama i mešućelijskim prostorima. Ove ćelije sadrže mnoštvo organela (jedro,
mitohondrije, endoplazmatski retikulum, lizosome, golđijev aparat itd). U ovim ćelijama nalazi se
veći broj hromosoma odvojenih od citoplazme. To nisu više kružne molekule , već odsječci DNK
različite dužine.

DANIELLI- DAVSONOV model

Prema dd ćelisjka membrana je građena od tamnih graničnih slojeva i unutrašnjeg rijeđeg
bimolekularnog sloja lipida. Sve ćelijske membrane u sonovi imaju istu stgrukturu: dvosloj lipida
uklopljen mešu proteine. Srednji sloj čien lipidi mešusobno povezani hidrofobnim vezama.
Spoljni slojevi su molekule proteina za koje su lipisi povezani hidrofilnim vezama. Proteini koji
prekrivaju lipidni sloj razlikuju se od proteina prema citoplazmi. Neki proteini su specifični za
membrane jedne vrste ćelije. U plazmamembrani se obično nalazi oko 50% proteina. Proteini
koji čine strukturu plazmamembrane grupisani su u integralne, periferne i globularne proteine.

GLOBULARNI PROTEINI- se nalaze u unutrašnjem citoplazmatskom sloju ćelijske membrane i

vrše specifične enzimske funkcije. Oni regulišu fiksaciju jona za membranu i njihov transport u
citoplazmu. Jedan takav enzim je adenil ciklaza, koji se nalazi na unutrašnjem licu ćelijske
membrane, a svojom aktivnošču osigurava reagovanje na razne molekulske stimulanse koji do
ćelije dopiru iz raznih mešućelisjkih prostora.

CITOPLAZMA – je specifična organska tečnost odnosno kolidni hidrofilni disperzni sistem. To je

viskozni dio ćelije u kojoj se nalaze citoplazmatske organele , odvijaju procesi biosinteze
bjelančevina i drugi životni procesi. Kod eukariotskih ćelija citoplazma je odvojena
plazmamembranom od okolne sredine. U središnjem dijelu citoplazmenalazi se jedro. U
ostatku cp nalaze se ostale cp diferencijacije- organele (Golđijev aparat, ribozomi, mitohondrije,
lizosomi, endoplazmatski retikulum..) i razne vrste inkluzija, te pigmenti. U citoplazmi se odvijaju
specifični procesi: prenošenje impulsa i drugih informacija, prenošenje hranjivih materija i drugih
supstanci.
CITOSKELET-obrazuje kompleksnu trodim strukturu i pruža se u različitim pravcima,
obezbjeđuje kontakt između susjednih ćelija i međućelijskog matriksa. Ima bitnu ulogu u
migraciji ćelija,metozi, mejozi, endocitozi i egzocitozi, intercelularnom transportu,mikrocirkulaciji,
održavanju polarnosti i oblika ćelije. Građen je od mikrotubula i intermedijalnih mikrofilamenata.
Glavni proteini koji grade citoskelet su aktin i tubulin.

CENTROSOMI su tvorbe koje se samoumnožavaju. Sadrže vlastitu DNA I RNA što im

omogučuje diobu. Poseban značaj imaju u genazi bičeva i flagela. Na njima se razliuje stabljika
koja je iznad slobodne površine ćelije i bazalno tjelašce koje se nalazi u apikalnoj citoplazmi od
kojeg je izrasla treplja, odnosno bič.

DIOBENO VRETENO – je struktura citoplazme koja nastaje za vrijeme diobe ćelije i dio je
mehanizma za ravnomjernu raspodjelu nasljednog materijala u dvije ćelije kćeri. Sastavljeno je
od submikroskopskih pojedinaca – mikrocjevčica. Do kretanja hromosoma duž vretena dolazi
uslijed uzajamnog djelovanja posebnih područja hromosoma (centromera) sa mikrocjevčicama.
Blizu jedra i an svakom polu vretena za vrijeme mitoze nalaze se 2 centrosoma.

OSMOZA je pojava prolaska rastvarača (bez rastvorenih supstanci) kroz polupropusnu

membranu. Brzina ovog procesa zavisi od temperature i razlike u koncentracijama rastvora koje
razdvaja membrana.

DIFUZIJA je prelazak materije iz sredine sa većom koncentracijom u sredinu sa manjom konc,

Svi gasovi,naročitoksik i ugljendioksid, obzirom da se dobro rastvaraju u vodi i lipidima, lako
difundiraju kroz membranu. Brzina difuzije uslovljena je razlikom parcijalnih pritisaka koji djeluju
na membranu, tj zavisi od gradijenta koncentracije.

ŠTA JE NEOPHODNO POZNAVATI ZA OBJAŠNJENJE SUŠTINE POJAVE ŽIVOTA

1. Mikroskopsu i submikroskopsku građu ćelijskih struktura
2. Fizičku i biohemijsku organizaciju protoplazme.
3. Biohemijske procese koji se vrše u protoplazmi,
4. Homeostatične mehanizme kojima se održava heterogenost u rasporedu materija između
ćelijske i spoljašnje sredine
5. Procese reprodukcije ćelije i ćelijskih struktura
6. Mehanizme i dejstva aktivnih materija i regularnost sistema na diferenciranju ćelija i na
razviće multicelularnih org

ŠTA MORA IMATI ĆELIJA DA BI SE ODRŽALA U ŽIVOTU

Ćelija mora imati:
Sistem membrana koje ograničavaju ćeliju i sve njene organele
Sistem koji ćeliju snabdjeva energijom
Sistemi koji obezbjeđuju autoreprodukciju ćelije preciznimkopiranjem njenih osnovnih struktura
Ako je bilo koji od ovih sistema oštećen ili nedostaje ćelija se ne može održati u životu.
OSNOVNA SVOJSTVA BIOLOŠKIH SISTEM
1. Genetski kontinuitet
2. Celularna organizacija
3. Metabolizam
4. Makromolekularnajedinjenja (proteini i nuk kiselina)
5. Biološki sistemi su otvoreni sistemi.

TRANSKRIPCIJA je sinteza RNA molekula sakalupa DNA

TRANSLACIJA je prijenos genetske informacije do mjesta sinteze poteina, odnosno ribosoma.

FUNKCIJE PLAZMOMEMBRANE KOJE SE ODVIJAJU AKTIVNIM TRANSPORTOM:

1. Odstranjivanje jona Na iz ćelije
2. Unos jona K u ćeliju
3. Vrši se resorpcija vode u nadbubrežnim kanalićima
4. Propuštaju elektroliti,amino-kiseline, glikoza iz epitela vrijeva u krvne zidove itd

GLIKOKALIKS je površinma ćelije pokrivena karbohidratima. Formiran je od oligosaharida ,

glikolipida i transmembranskih glikoproteina. Ima ulogu u zaštiti ćelijske površine,a neki
oligosaharidi glikokaliksa su amrkeri za vrazličite međućelijske interakcije.
Mitohondrije su ćelijske organele prisutne u ćelijama skoro svih eukariotskih organizama.
Smatraju se centralnim mestom metabolizma ćelije. Mitohondrije su mesto aktivnosti ciklusa
trikarboksilne kiseline kao i mesto sinteze ATP-a oksidativnom fosforilacijom.
- Unutrašnji sadržaj mitohondrija naziva se matriks. U njemu se nalaze:
ribozomi, koji su sitniji od onih u citoplazmi – obeleženi su kao 70S;
mitohondrijalna DNK (m-DNK) koja je prstenasta (slična prokariotskoj) i ima sposobnost da se
replikuje nezavisno od replikacije DNK u jedru; time i mitohondrije mogu da se udvajaju
(samoduplikacija) nezavisno od deobe same ćelije;
enzimi Krebsovog ciklusa.

JEDROVA OPNA Funkcija jedrove opne je složena i všestruka. Kao složena dupla membrana
sa izvijenim kompleksom poa ona kontroliše stalnu izmjenu materije izmešu jedra, citoplazme i
okoline. Smatra se da je prolaz jona i sitnih molekula iz citoplazme u jedro moguć po cijeloj
površini omotača, a da makromolekuli prolaze samo kroz pore. Jedna od osnovnih osobina
jedrove opne je selektivni permeabilitet.

NUKLEOLUS je značajna struktura nukleusa. To je mjesto za transkripciju tRNA i strukturisanje

ribosoma.

ENDOPLAZMATSKI RETIKULUM – predstavlja sistem membrana koji mrežasto prožima

citoplazmu- Mreža je građena od kanala u obliku cisterni ili razgranatih cjevčica i mjehuriča.
Kanalići su relativno mešusbno povezani i anastomoziraju. Lipoproteinske je građe. Broj, dužina
i priroda ovih membrana se mijenja u raznim stanjima aktivnosti, a time se mijenja i dijametar
prostora vezikula i cisterni koje ograničavaju kanaliće ER. Redovno je prisutan u ćelijama biljaka
i životinja. Nema ga samo u eritrocitima sisara, a potpuno je otsutan u prok ćelijama. Po izgledu
spoljašnje sredstrane membrane ER razlikuju se Granulirani i agranulirani ER

GRANULIRANI ER je sistem membrana koje na površini imaju granule ribosoma. Učestvuju u

procesu sinteze proteina. GER je razvijen u svim ćelijama sposobnim za biosintezu ekskretnih
proteina, kao što su ćelije štitne žlijezde, ili u antitijelima u u plazmocitima itd. . U šupljinama
kanalića ovog membranskog sistema nalaze se hidrolitički enzimi, različiti minerali i organske
materije, proteini koji se sintetiš.

AGRANULIRANI ER jeuglavnom zastupljen u ćelijama endokrinih žlijezda čija je primarna

funkcija produkcija steroidnih hormona, zatim u ćelijama jetre koje imaju

STRUKTURA DNA
DNA se satsoji od dva razlićita tipa oranskih baza, purina (adenin,guanin) i pirimidina (timin,
citozin). U RNA molekulama timin se zamijenjuje uracilom. U Dna šećer pentoza je
deoksiriboza, a u RNA je riboza. Purini i pirimidini vezuju se sa ribozom u nukleozide. Prije
nego što nkleozidi postanu sastavni dio molekula DNA ili RNA, vežu se esterski sa fosfornom
kisleinom. Novonastali spojevi zovu se nukleotidi.
1953. Godine Wotson i Crick predložili su trodimnezionalni model strukture molekile DNA prema
kojem se molekul DNA sastoji od 2 komplementarna polinukleotidna lanca koji se međusobno
uvijaju u vidu dvostruke uzvojnice (spirale) , povezani vodikovim vezama. Purinske i
pirimidinske baze nalaze se unutar zavojnice, dok su fosfatne grupe okrenute prema spoljnojk
strani i zajedno sa pentozom sa kojom grade 3'-5' fosfodiesterske veze čine okosnicu zavoja..
osnovni princip na kojem se zasniva ovakav model je princip komplementarnsoti između
adenina i timina (međusobno povezani sa dvioje vodikove veze) , odnosno guanina i citozina
(povezani sa 3 vodikove veze).
Rastojanje između komplementarnih baza 2 polinuklotidna lanca iznosi 0,29 nm, a cijeli prečnik
dvojnog heliksa 2nm

REPLIKACIJA DNA
Repliakcija DNA vrši se kod eukariota u interfazi ćelijskog ciklusa. Pod repliakcijom se
porazumijeva proces pri kojem iz jednog molekula DNA nastaju dva identična molekula DNA .
Replikacija DNA molekula se uvijek vrši u 5prim-3prim pravcu.
Enzimi replikacije - , od kojih u replikaciji najvažniju ulogu imaju nukleaza, ligaza i polimeraza. (I,
II, III)

GENETSKI KOD
Po tri nukleotida (triplet baza) u DNA određuju položaj jedne aminokiseline u proteinu i označeni
su kao genetski kod. Komplementarni triplet baza na i RNA označen je kao kodon, a
komplementarni triplet baza kodonu na tRNA označen je kao antikodon. Kako ima 20
aminoksielina, a 4 nukleotida, moguće su 64 kombinacije kodona.
Genetski kod je specifičan, kodira samo specifične aminokiseline. Genetski kod je
degenerativan.

NUKLEINSKE KISELINE – Obje vrste nukleinskih kiselina se sastoje od nukleotida povezanih

fosfodiesterskim vezama u polinukleotidni lanac. Nukleotid se sastoji od šećera (pentoza),
azotne baze, Može da bude purinska (adenin i guanin) ili pirimidinska (citozin i timin i fosforne
kisline) . U svim nukleotidima su šećer i fosforna kiselina isti, a nukleotidi se međusobno
razlikuju po bazi koju imaju. Nukleotidi DNK i RNK se razlikuju po šečeru. Kod DNK je to
dezoksiriboza, a u RNK riboza, i u jednoj pirimidinskoj bazi umjesto timina RNK ima uracil

TRANSKRIPCIJA I TRANSLACIJA
Prenos genetske informacije i uuputa o redoslijedu aminokiselia u polipeptid odvija se kroz
procese transkripcije i translacije.
U procesu transkripcije redoslijed baza u polinukleotidnom lancu DNA komplementarno se
prepisuje u redoslijed baza jednolančane RNA molekule.
U procesu translacije informaciona RNA prenosi genetsku uputu i prevodi je pomoću
transportne RNA do ribosoma u redoslijed aminokiselina u proteinu. Prevođenje genetske upute
predstavlja centralnu dogmu molekulske biologije DNA-> RNA->PROTEIN.

GEN je dio DNA koji ima sposobnost sinteze funkcioanlnog proteinaili RNA molekula.
Najveći broj gena smješten je linearno duž molekula DNA koje čine osnovu hromosoma.

HROMOSOMI predstavljaju najvažniju strukturnu i funkcionalnu konstituentu ćelije. U

hromosomima je ugrađen gotovo sav genetski materijal organizma. Svi hromsoomi se
međusobno razlikuju morfološki po građi, obliku i veličini. Broj hromsooma je stalna
karakteristika za svaku vrst. U prokariotskim ćelijama psotoji samo 1 hromosom. Broj
hromosoma se krećeod 1 do preko 100. U eukariotskim somatskim ćelijama svaki hromsoom je
ponovljen sva puta i jedan od njih uviejk vodi porijeklo od oca, a drugi od majke. U ljudskim
soamtskim ćelijama nalazi se 46 hromosoma. Za somatski broj ćelija kaže se da je diploidan,
dok je broj hromsooma u spolnim ćelijama upola amnji (haploidan).

HROMATIN je kompleks sastavljen od eukariotske DNA i proteina. U njemu je dva puta više
proteina od DNA.

ĆELIJSKI CIKLUS je niz događaja koji se odvijaju u ćeliji koji vodi ka podjeli i ponovnom
dupliranju u procesu postanka dvije kćeri ćelije od jedne materinske. Cillus se odvija kroz 2
osnovna dijela – interfazu (priprema ćelije za diobu, 95% diobe) i mitozu. Interfaza obuhvata 3
podfaze G1, S i G2.
S podfaza je važna za duplikaciju genetskog materijala.
U G1 se sintetišu komponente vezane za duplikaciju gena (enzimi, proteini...)
U G2 se stavraju proteini diobenog vretena , a ovo je važno za kretanje hromosoma.

MITOZA započinje kontrakcijom hromosoma. Označava se i kao M-faza a predstavlja dio

ćelisjog ciklusa u kojem prestaju sintetički procesi u ćeliji i vrši se nejna dioba. Pri ovoj diobi vrši
se distribucija genetskog materijala i ostalog sadržaja na dva jednaka dijela,na dvije identične
ćerke ćelije. Mitoza se odvija veoma brzo i u prosjeku traje 1 - 2 sata. Na kraju mitoze proces je
reverzan – hromosomi se dekondenzuju, nuklearni sadržđaj reformira oko mjesta podjele kćeri
hromsooma, nastaju dva nova nukleusa sa odvojenim setovima hromosoma.
Dešavanja u M fazi teku kontinuirano od početka do kraja, ali su zbog lakšeg praćenja
podjeljena na pet sukcesivnih stadija:profaza, prometafaza, metafaza, anafaza i telofaza.
Početak profaze je označen kondezacijom hromosoma, svaki sadrži dvije sestre hromatide.
Pred kraj profaze degradira se nukleolus, jedrova membrana. Dalje ćelija prečazi u
prometafazu- period između profaze i metafaze. U toku ove faze kondenzovani hromsoomi se
vezuju za mikrotubule vretena. Kinetohor sa sestrama hromatidama se orijentiše prema
ekvatorijalnoj ravni vretena. Ovaj stadij se naziva metafaza. Prevođenje metafaze u anafazu
označeno je odvajanjem sestara hromatida i njihovim kretanjem prema polovima. Kraj mitoze je
sa telofazom , rezultat su dvije formirane kćeri ćelije

MEJOZA je proces nastanka polnih ćelija.]

U Mejozi I homologni hromosomi se prvo spare jedan s drugim, potom se odvoje u različite kćeri
ćelije. Sestre hromatide jednog hromosoma su zajedno. Kraj mejoze I rezultira u formiranju
kćeri ćelija koje sadržavaju po jedan član sakog hromosomskog para. Mejozu I prati mejoz II u
kojoj se odvajaju sestre hromatide jednog hromosoma i odlaze u različite kćeri ćelije. Kompletna
mejoza II rezultira u produkciji 4 haploidne kćeri ćelije. Mejoza I sadrži 4 citolopška stadija –
profaza I, metafaza I, anafaza I, telofaza I.
Profaza I – nakon što se razgradi jedrova membrana . nukleolus i formira diobeno vreteno,
profaza se produžava u stadije – lepoten, zigoten, pahiten, diploten i diakinezu.
Metafaza 1 – homologni parovi hromosoma psotavljaju se u ravan diobenog vretena
Anafaza I – odvajaju se homologni parovi, nakon čega pojedinačni hromosomi svakog para biva
vučen ka suprotnim polovima diobenog vretena
Telofaza I – hromosomi su na polovima. Ćelija se podijeli citokinezom an dvije haploidne ćelije.

Mejoza II – na kraju mejoze II nastaju haploidne ćelije od jedne orginalne diploidne ćelije.

RAZLIKA IZMEĐU MITOZE I MEJOZE – Mitozom se vrši proliferacija somatskih ćelija, dok se
mejozom produkuju spolne ćelije.

RAZLIKA IZMEĐU MEJOZE I I MEJOZE II

U toku Mejoze I homologni hromosomi se prvo spare ejdan s drugim , potom se odvoje u
različite kćeri ćelije. Kraj mejoze I rezultira u formiranju kćeri ćeliaj koje imaju po jedan član
svakog hromsoomskog para. Mejoza II rezultira u produkciji 4 haploidne kćeri čelije, svaka
sadržava samo po jedan hromosom svakog homolognog para hromosoma.

HAPLOIDNA ĆELIJA - ćelija koja sadrži jedan set hromozoma.

DIPLOIDNA ĆELIJA - ćelija koja sadrži dva seta hromozoma, jedan poreklom od oca, drugi od
majke.

Jedro je najupadljivija, velika organela eukariotskih ćelija. Sam naziv - lat. nucleus znači jezgro -
govori o značaju jedra za ćeliju. U njemu se nalazi DNK, u kojoj su uskladištene informacije o
građi i funkcionisanju ćelije. U jedru se, dakle, nalazi jedarni dio sveukupnog genoma eukariota.
Jedro regulira sve procese u ćeliji, u njemu se obavlja i sinteza DNK (replikacija) i svih vrsta
RNK (transkripcija), kao i dijela proteina (translacija). Ćelija najčešće ima jedno jedro, mada ima
i onih sa više jedara (polinuklearne ćelije), a i veoma rijetko ćelija bez jedra (takvi su npr.
eritrociti skoro svih sisara).

JEDROVA OPNA Funkcija jedrove opne je složena i všestruka. Kao složena dupla membrana
sa izvijenim kompleksom poa ona kontroliše stalnu izmjenu materije izmešu jedra, citoplazme i
okoline. Smatra se da je prolaz jona i sitnih molekula iz citoplazme u jedro moguć po cijeloj
površini omotača, a da makromolekuli prolaze samo kroz pore. Jedna od osnovnih osobina
jedrove opne je selektivni permeabilitet.

NUKLEOLUS je značajna struktura nukleusa. To je mjesto za transkripciju tRNA i strukturisanje

ribosoma.

NUKLEOTIdi su monomerske jedinice nukleinskih kiselina i posrednici u reakcijama prijenosa

energije u ćelijama. Svaki nukleotid se sastoji od petougljicnog sećera za koji je esterski
vezana fosfatna grupa i dusikova baza. Secer može biti deoksiriboza i riboza, a baze purisnke
(A,G), pirimidinske (C, T)

DIOBENO VRETENO tvorevina stanice građena od mikrotubula koji se prihvaćaju za

centromere kromosoma tijekom diobe stanice i tako omogućuje odvajanje kromosoma između
dviju stanica kćeri

GENETIČKO INŽENJERSTVO je skuppostupaka koje omogućava neposredno anipulisanje

nasljednom supstancom, odnosno strukturama koje sadrže genetičku informaciju.

Razine GI:
gensko inženjerstvo – direktna manipulacija ciljanim segmentima DNK molekule tj genima ili
njihovim dijelovima
hromosomsko inženjerstvo - manipulacija genskim kompleksima koji čine grupu vezanih gena
ili čitav hromosom
genomsko inženjerstvo – manipuliraje ukupnim setom gena jednog živog sistema tj genoma

Gensko inženjerstvo (metoda rekombinantne DNK)

osnovni cilj ovog nivoa GI je introdukcija specifičnog dijela „strane“ DNA molekule u ćeliji
domačina ali na taj način da se pri replikaciji nasljednog materijala ćelije osigura i simultana
replikaciaj introdukovanog segmenta DNA

Hromosomsko inženjerstvo je manipuliranje krupnijim česticama donosrkog nasljednog

materijala

Genomsko inženjerstvo podrazumijeva manipulaciju ukupnim garniturama nasljednog materijala

Primjena GI –
proizvodnja biomolekula – počiva na iskustvu da je već u početnim fazama razvoja DNK
tehnologije uočena mogućšnost proizvodnje velikih količina segmenata DNK koji su u prirodi
relativno riejtki. NPr Inzulin
, poljoprivreda- Posljednje decenije prošlog vijeka bile su veoma plodonosne u riješavanju
problema različitih oboljenaj biljaka primjenom metode genetičkog inženejrstva
medicina – Veliki broj humanih oboljenja se zasniva na genskom poremećaju.
Genetičkim analizama potencijalnih roditelja danas je moguće aproksimacija pojavljivanja nekog
metaboličkog oboljenja u potencijalnom potomstvu.

Restrikcijski enzimi – „molekularne makaze“ koje sijeku Dna na tačno određenim mjestma,
jedna su od najvažnijih skupina enzima za genetičke manipulacije

Enzimi koji modificiraju DNA dograđuju nukleinsku kiselinu kidajuči fosfodiestersku vezu koja
nukleotide održava zajedmo

DNA polimeraze su enzimi koji sintetiziraju kopije molekula DNA i koriste se u mnogim
procedurama GI

DNA ligaze – „molekularno ljepilo“su važni celularni enzimi jer repariraju uništene
fosfodiesterske veze koje se koje se dešavaju slučlajno ili kao efekat rekombinacije ili
replikacije,

Kloniranje gena
Ova tehnologija se odvija u tubici i ne zahtjeva manipulaciju živih sistema. Jednom kad je
ekombinantna DNK dobivena on se umnožava u veći broj kopija i prenosi u neki biološki sistem
pomoću vozila ili vektora.

******
-Ćelijsko disanje i oksidativna fosforilacija odvijaju se u MITOHONDRIJAMA
- Kondenzovani genetski neaktivan hromatin je HETEROHROMATIN
- Ćelijsko disanje se odvija kroz dva procesa –Krebsov ciklus i transport elektrona
Krebsov ciklus je druga faza celijskog disanaj, odvija se u mitohondrijama
Glikoliza je prva faza u razlaganju glukoze, odvija se u citoplazmi

PLAZMAMEMBRANA je površinski slloj ćelije, ograničava pojedine organele u njenoj

unutrašnjosti. Obezbjeđuje uslove za odvijanje svih životnih procesa i održava razlike između
unutarćelijske i vanćelijske sredine.
Izgrađena je od lipida i proteina kojima su pridruženi polisaharidi. Lipidi grade dvosloj u koji su
uronjeni molekuli proteina. Lipidi su polarizovani , tj razlikuju se dva pola jedan kraj je hidrofilan i
to uje glava, a drugo hidrofoban koji je nazvan rep, repov se grupišu u sredini a glave se okreću
prema spolja,.

KARIOTIP je broj hromsooma u tjelesnim ćelijama koji je stalan i karakterističan za svaku

biolosšku vrstu
KARIOGRAM je prikaz izgleda i broja hromosoma

PROMJENE U BROJU HROMOSOMA

ANEUPLODIJA – Promjena koja zahvata pojedine hromosome u setu. Česta pojava kod ljudi
POLIPLODIJA – Promjena koja zahvata sve hromosome u setu. Česta pojava u biljnom carstvu

PROMJENE U STRUKTURI HROMOSOMA

DELECIJA – Nastaje gubitkom hromosomskog segmenta kao posljedica loma
DUPLIKACIJA – Kada Je neki segment prisutan više od 2 puta u diploidnom orgaizmu
INVERZIJA – Promjena u redoslijedu gena koja nastaje nakon 2 loma, rotacije segmenata za
180 stepeni te ponovnog spajanja
TRANSLOKACIJA – premještanje segmenata jednog hromosoma na drugi nehomologni
hromosom

Po položaju centromere u hromozomu razlikuju su:

metacentrični hromozomi, kod kojih je centromera postavljena medijalno, a p i q kraci su
približno iste dužine. U obu grupu spadaju hromozomi 1,3, 16, 19 i 20. par hromozoma u
humanom kariotipu;
submetacentrični hromozomi, kod kojih je centromera postavljana nešto niže nego što je to
slučaj kod metacentričnih, pa je p krak nešto kraći od q kraka. (B, C, E, F grupa)
akrocentrični hromozomi, kod kojih je centromera jako pomerena ka jednom kraju hromozoma,
a p krak daleko kraći od q kraka. (D i G grupa)
telocentrični hromozomi, kod kojih se centromera postavljena na samom kraju hromozoma,
odlikuje ih odsustvo p kraka; nema ih u humanom kariotipu.