‫قانون گاوس‬

‫قانون گاوس‪ ،‬قانونی در فیزیک است که ارتباط توزیع چارچ الکتریکی و میدان الکتریکی‬
‫حاصل از آن را بیان میدارد‪ .‬ما می توانیم با استفاده ازقانون گاوس (فیزیکدان و ریاضیدان‬
‫آلمانی کارل فردریک گاوس ‪ )1855-1777‬میدان الکتریکی را با انجام محاسبات کمتر‬
‫بدست آوریم‪.‬‬
‫سطح گاوسی‪ ،‬سطحی است که می تواند هر شکلی داشته باشد‪ ،‬اما شکلی که محاسبات را‬
‫کمتر می کند‪ ،‬شکلی است که تقارن توزیع چارچ را تقلید می کند‪.‬‬

‫‪1‬‬
 ‫سیالن برقی(شار الکتریکی)‬
‫برای تعریف سیالن میدان الکتریکی‪ ،‬به شکل زیر که یک سطح گاوسی دلخواه را در یک‬
‫میدان الکتریکی نشان می دهد توجه کنید‪ .‬ما سطح گاوسی را به مربع های کوچکی به‬
‫مساحت 𝐴∆ تقسیم کنیم (مربع ها آنقدر کوچک اند که مسطح درنظر گرفته می شوند)‪ ،‬وهر‬
‫جزء سطح را با وکتور سطح 𝐴∆ که وکتوری است عمود بر سطح گاوسی به طرف خارج‬
‫سطح و بزرگی برابر با مساحت سطح‪ ،‬نمایش می دهیم‪ .‬چون مربع ها به اندازه ی کافی‬
‫کوچک هستند میدان الکتریکی 𝐸 در آن ها ثابت است و شار گذرنده از سطح گاوسی شکل‬
‫به صورت زیر تعریف می شود‪:‬‬
‫=‪Φ‬‬ ‫𝐴∆ ∙ 𝐸‬ ‫𝐴 ∙ 𝐸 = 𝐸‪Φ‬‬

‫=‪Φ‬‬ ‫𝐴𝑑 ∙ 𝐸‬ ‫𝜃𝑠𝑜𝑐 ∙ 𝐴 ∙ 𝐸 = 𝐸‪Φ‬‬

‫‪2‬‬
3
 ‫گیری روی سطح بسته است‪ .‬واحد سیالن‬ ‫‪2‬‬
‫عالمت حلقه در انتگرال باال به معنی انتگرال‬
‫الکتریکی نیوتون‪-‬متر مربع بر کولن (وبر( 𝑏𝑊 = 𝑚∙𝑁 است‪ .‬با توجه به معادله ی باال‬
‫𝐶‬
‫سیالن الکتریکی عبوری از یک سطح با تعداد خالص خطوط میدان های الکتریکی عبوری‬
‫از سطح متناسب است‪.‬‬
‫سیالن الکتریکی گذرنده از یک سطح بسته ممکن است مثبت‪ ،‬منفی یاصفر باشد‪.‬‬

‫‪4‬‬
5
 ‫را نشان می دهد که‪:‬‬ ‫شکل باال چهار سطح گاوسی‬

‫‪‬سطح ‪: S1‬میدان الکتریکی به طرف خارج از سطح (برون سو) و بنابراین سیالن الکتریکی مثبت است‪.‬‬
‫‪‬سطح ‪: S2‬میدان الکتریکی به طرف داخل سطح (درون سو) و بنابراین سیالن الکتریکی منفی است‪.‬‬
‫‪‬سطح ‪: S3‬در داخل این سطح چارج الکتریکی وجود ندارد و طبق قانون گاوس‪ ،‬سیالن خالص عبوری‬
‫از آن صفر است‪ .‬مطابق شکل تمام خطوط میدان که از باالی سطح وارد شدند از پایین سطح خارج می‬
‫شوند‪.‬‬
‫‪‬سطح ‪: S4‬در داخل این سطح بار خالص الکتریکی صفر است‪ .‬چون مقدار دو بار برابر و عالمت آن ها‬
‫مخالف هم است‪ .‬چارچی وجود ندارد و طبق قانون گاوس‪ ،‬سیالن خالص عبوری از آن صفر است‪.‬‬
‫مطابق شکل تمام خوط میدان که از باالی سطح خارج می شوند از پایین وارد سطح گوسی می شوند‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫قانون گاوس‬
‫‪1‬‬
‫در چارچ خالص‬ ‫‪𝜀0‬‬ ‫سیالن خالص گذرنده از یک سطح بسته برابر است با حاصلضرب‬
‫محصور در سطح‪.‬‬

‫‪7‬‬
‫مثال‪ .1‬سیالن الکتریکی از یک کره ی به شعاع یک متر که حامل چارچ یک میکرو‬
‫کولمب است حساب کنید‪.‬‬

‫‪8‬‬
‫مثال ‪.2‬‬

‫‪9‬‬
‫حل‪:‬‬

‫‪10‬‬
‫کاربرد قانون گاوس‬

‫‪11‬‬
‫را در‬ ‫𝑞‬ ‫مثال‪ .3‬با استفاده از قانون گاوس میدان الکتریکی اطراف یک چارچ نقطه ای‬
‫فاصله 𝑟 بدست آورید‪.‬‬

‫حل‪:‬‬

‫‪12‬‬
 ‫مثال‪ .4‬تقارن کروی‬
‫یک توزیع کروی چارچی حجمی یکنواخت ‪ Q‬به کثافت چارچ 𝜌 و شعاع ‪ R‬داریم‪،‬‬
‫مصلوبست میدان الکتریکی در فواصل‪:‬‬
‫الف) ‪r<R‬‬
‫ب) ‪r>R‬‬

‫‪13‬‬
‫حل‪:‬‬

‫‪14‬‬
15
‫مثال‪ .5‬در مثال ‪ 4‬گراف تغییرات ‪ E‬بر حسب ‪ r‬را برای فواصل ‪ r<R‬و ‪ r>R‬رسم کنید‪.‬‬

‫حل‪:‬‬

‫‪16‬‬
 ‫مثال‪ .6‬تقارن استوانه ای‬
‫میدان الکتریکی ناشی از یک میله استوانه ای به طول بینهایت با کثافت خطی چارج 𝜆 در‬
‫فاصله ‪ r‬از میله را بدست آورید‪.‬‬

‫حل‪:‬‬

‫‪17‬‬
18
 ‫مثال‪ .7‬تقارن صفحه ای‬
‫میدان الکتریکی ناشی از یک صفحه بینهایت با توزیع چارچ مثبت سطحی 𝜎 بدست‬
‫آورید‪ .‬همچنین نشان دهید که میدان الکتریکی در فواصل نزدیک از صفحه به فاصله‬
‫بستگی ندارد‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫حل‪:‬‬

‫‪20‬‬
‫مثال‪ .8‬میدان الکتریکی ناشی از دوصفحه هادی موازی به هم با کثافت سطحی 𝜎 را‬
‫بدست آورید‪.‬‬

‫‪𝜎1 = 𝜎2‬‬

‫‪21‬‬
 ‫رسانا در تعادل الکتروستاتیکی‬
‫وقتی چارچ ها هیچ حرکتی خالصی در طول یک هادی نداشته باشند‪ ،‬آن هادی در حالت‬
‫تعادل الکتروستاتیکی است‪.‬‬
‫میدان الکتریکی در هرقسمت داخلی هادی صفراست‪.‬‬
‫‪𝐸=0‬‬

‫‪22‬‬
 ‫چارچ ها آزاد روی سطح خارج ( دیوار خارجی) هادی جمع(توزیع) می شوند‪.‬‬

‫شدت میدان الکتریکی در نزدیکی سطح خارجی هادی‪ ،‬عمود بر هادی بوده و مقدار آن‬
‫برابر 𝜎 است‪ 𝜎 .‬کثافت سحطی چارچ در آن نقطه است‪.‬‬
‫‪𝜀0‬‬

‫‪23‬‬
24