Ünite

2
Kimyasal
Hesaplamalar
MOL KAVRAMI 83
KİMYASAL TEPKİMELER VE HESAPLAMALAR 96
 MOL KAVRAMI
Bağıl Atom Kütlesi

ÜNİTE - 2
Maddeyi oluşturan taneciklerin (atom, molekül ve iyon) kütleleri, bilinen yöntemlerle
Diğer elementin
tek tek ölçülemeyecek kadar küçüktür. Bu nedenle bir karşılaştırma atomu seçilerek diğer H'nin kütlesi (g)
kütlesi (g)
atomların kütleleri karşılaştırma atomuna göre belirlenir.
HF 1 19
Karşılaştırmayla bulunan atom kütlelerine bağıl atom kütlesi denir. Bağıl atom kütlesi

KİMYASAL HESAPLAMALAR
yerine kısaca atom kütlesi ya da atom kütlesi ile eş anlamlı olan atom ağırlığı terimleri de HCl 1 35,5
kullanılır. Karşılaştırma atomu olarak hidrojen elementi seçilmiş ve 1 gram hidrojenle birleşen
HBr 1 80
diğer elementlerin hangi oranda birleştiği incelenerek bulunmuştur.
HI 1 127
Örneğin HF bileşiğinde 1 gram hidrojenle birleşen flor elementi 19 gramdır. Bu durumda
hidrojen atomunun kütlesi 1 birim kabul edilirse F elementinin bağıl atom kütlesi 19 birim olur. H2O 1 8

N ot NH3 1 4,7

Hidrojenin yer aldığı bazı bileşiklerde bir gram

Hidrojenle bileşik yapmayan elementlerin bağıl atom kütlelerini hidrojen-
hidrojen ile birleşen diğer element kütleleri
le bileşik yapan ortak başka atomun bağıl atom kütlesi ile karşılaştırılarak
buldular. Ayrıca bağıl atom kütlesi hesaplamasında hidrojenin kullanılması
sağlıksız sonuçlar verdiğinden bir süre sonra oksijen elementi karşılaştırma
olarak kullanılmıştır. Fakat oksijen doğada 16O, 17O, 18O kütle numaralarına
sahip atomların karışımı olarak bulunmasından dolayı oksijen elementinin
de kullanılmasından vazgeçilmiştir.

Atomların kütlelerini ölçmek için standart kütle birimleri çok büyük olacağından atom
kütlelerini ölçmek amacıyla yeni bir kütle birimi geliştirilmiştir. 1 atomik kütle birimi (akb) bir � 1961 yılında uluslararası
tane karbon-12 atomunun kütlesinin on ikide biri olarak tanımlanır. akb, Dalton (Da) veya Kuramsal ve Uygulamalı
evrensel kütle birimi (u) olarak da bilinir. Buna göre 1 karbon atomunun kütlesi 12 akb, Kimya Birliği (IUPAC) 12C

Palme Yayıncılık
1 hidrojen atomunun kütlesi 1 akb, 1 oksijen atomunun kütlesi 16 akb'dir. atomu kütlesinin 12,0000
kabul edilmesini ve bağıl
MOL KAVRAMI atom kütlelerinin 12C ye
Laboratuvarlarda incelenebilen miktarlardaki maddelerin pek çok sayıda atom ya da göre bulunmasını karar-
molekül içerdiğini biliyoruz. Kimyacılar, belirli sayıdaki taneciği (atom, molekül, iyon) belirli laştırmıştır. Günümüzde
halen 12C atomuna göre
bir birimle ifade etmişlerdir. Nasıl ki bir çift, bir düzine, bir deste gibi sayı sayma birimleri
belirlenen bağıl atom küt-
kullanılıyorsa, kimya biliminde de sayı sayma birimi olarak mol kullanılır. Bağıl atom kütlesi
leleri kullanılmaktadır.
kadar gram elemente bir mol denir.

Örneğin;
� 16 gram oksijen, 1 mol oksijendir.
� 1 gram hidrojen, 1 mol hidrojendir.
Mol birimi, Avogadro sayısı temel alınarak da tanımlanır. Avogadro 12C izotopunun
12,00 gramında 6,02.1023 tane atom bulunduğunu belirlemiştir.
� 6,02.1023 tane 12C atomu 12 gramdır.
� 6,02.1023 tane 14N atomu 14 gramdır.
� 6,02.1023 tane 24Mg atomu 24 gramdır.
6,02.1023 sayısına Avogadro sayısı denir. NA ile gösterilir.
� Bağıl atom kütlesi bir oran
6,02.1023 tane taneciğe (atom, molekül, iyon) yani Avogadro sayısı kadar taneciğe belirttiği için birimi yoktur.
1 mol denir.
Buna göre,
� 6,02.1023 tane H2 molekülü 1 moldür.
� 6,02.1023 tane CH4 molekülü 1 moldür.
� 6,02.1023 tane NaCl taneciği 1 moldür.

83
 Bazen mol yerine; tek atomlu elementlerde atom-gram, kovalent yapılı bileşiklerde molekül-
ÜNİTE - 2

• Proton sayısı aynı, nötron
sayısı farklı atomlara izotop
atomlar denir. Doğadaki ele-
mentlerden bir çoğu izotopları
halinde bulunur. Bir elemente
KİMYASAL HESAPLAMALAR
gram, iyonik yapılı bileşiklerde formül-gram, iyonlarda iyon-gram kavramları kullanılır.
� 1 atom - gram H = 1 mol H atomu � 1 formül-gram NaCl = 1 mol NaCl bileşiği
= 6,02.1023 tane H atomu = 6,02.1023 tane NaCl
formül birimi
� 1 molekül - gram H2 = 1 mol H2 molekülü � 1 iyon - gram H+ = 1 mol H+ iyonu

ait bağıl atom kütlesi hesapla- = 6,02.1023 tane H2 molekülü = 6,02.1023 tane H+ iyonu
nırken tüm izotoplarının kütle-
si dikkate alınır. Her bir izoto- Bütün elementlerin 1 mollerinde 6,02.1023 tane atom vardır. Bazı maddeler ise molekü-
pun kütlesi doğada bulunma ler yapıdadır. Oksijen elementi denildiğinde ''O'' anlaşılırken, oksijen molekülü denildiğinde
yüzdesi oranında alınarak bu ''O2'' anlaşılır. Her O2 molekülü 2 tane oksijen atomu içerir.
değerler toplanır ve ortalama
bağıl atom kütlesi elde edilir. 1 mol C2H4 = NA tane C2H4 molekülü 2 mol CO2 = 2.NA tane CO2 molekülü
molekülü = 2 mol C atomu molekülü = 2 mol C atomu
Bir atomun bağıl atom kütlesi
= 2 . NA tane C atomu = 2.NA tane C atomu
yaklaşık olarak o atomun küt- = 4 mol H atomu = 4 mol O atomu
le numarasına eşittir. = 4 . NA tane H atomu = 4. NA tane O atomu
= 6 mol atom = 6 mol atom
% 1 . KN 1 + % 2 KN 2 + ...
X ort = = 6 . NA tane atom = 6.NA tane atom
%T içerir. içerir.

(%1 : 1. izotopun doğada bulun-

ma yüzdesi) UYARI
(KN1 : 1. izotopun kütle numarası) 1 tane atom / molekül ve 1 mol atom / molekül kavramları farklıdır.
1 tane C3H4 molekülünde 1 mol C3H4 molekülünde

3 tane C 4 tane H 3 mol C 4 mol H

atomu vardır atomu vardır atomu vardır atomu vardır
Palme Yayıncılık

• Bir bileşiğin bir molünün küt-

MOL KÜTLESİ
lesi o bileşiğin mol kütlesidir.
Bileşiğin mol kütlesi bileşiğin
Bir elementin 1 mol atomunun (6,02.1023 tane atomunun) gram olarak kütlesine o elemen-
kimyasal formülünde bulu- tin atom kütlesi denir. Atom kütlesinin değerleri sabittir. Bu değerlerin o elementin atom-gram
nan atomların mol kütleleri ile değerine eşit olduğu unutulmamalıdır. MA şeklinde gösterilen bu değerlerin birimi g/mol dür.
atom sayılarının çarpımlarının N ot
toplamına eşittir.
Bir elementin 1 tane atomunun kütlesine o atomun gerçek atom kütlesi
1 mol CO2 = (C : 12, O : 16) MA
. denir. 1 tane atomun kütlesi ise değerine eşittir.
NA
12 + 16 . 2 = 44 g'dır.

Atom kütlesi Gerçek atom kütlesi (1 tanesinin kütlesi)

1 mol C2H6 = (C : 12, H : 1)
C = 12 g/mol 12/NA gram
. O = 16 g/mol 16/NA gram
12 . 2 + 6 . 1 = 30 g'dır. S = 32 g/mol 32/NA gram
He = 4 g/mol 4/NA gram
� C2H6 bileşiğinin mol kütlesi
30 g/mol'dür. ''Atom kütlesi'' ve ''bir atomun kütlesi'' kavramları birbirine karıştırılmamalıdır. Atom
kütlesi, bir element için, ''1 mol atomunun kütlesi'' anlamında kullanılmaktadır. Buna mol
� 6,02.1023 tane C2H6 molekü-
lü 30 gramdır. kütlesi de denilmektedir. Örneğin, 6,02.1023 tane C atomu = 1 mol C atomu = 12 gram C
12
� 1 molekül-gram C2H6 30 gram-
eşitliği yazılabilir. Oysa 1 tane C atomunun kütlesi gramdır.
6, 02.10 23
dır. N ot

� 1 tane C2H6 molekülü 30 akb'dir. 12

30 1 C atomunun kütlesi 12 akb veya gramdır. Bu bilgilerden,
� 1 tane C2H6 molekülü 6, 02.10 23
NA
gramdır. 12 1
12 akb = gram 1 akb = gram
6, 02.10 23 6, 02.10 23
6,02.1023 akb = 1 gram eşitliği elde edilir.

Soru
84
 ÜNİTE - 2
KİMYASAL HESAPLAMALAR
24,08.1023 tane Mg atomu kaç moldür? 1 mol Mg atomu 6,02.1023 tane
? 24,08.1023 tane
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
? = 4 mol Mg atomu Yanıt D

0,5 mol H2 molekülü kaç tanedir? (Avogadro sayısı : NA)

1 mol H2 molekülü NA tane
A) 0,5.NA B) NA C) 1,5.NA 0,5 mol H2 molekülü ?
D) 2.NA E) 3.NA Yanıt A
? = 0,5 . NA tane

1,5 mol CH3OH bileşiğinde kaç tane H atomu bulunur?

(Avogadro sayısı : NA) 1 mol CH3OH bileşiğinde 4 mol H atomu bulunur. 1,5 mol
bileşikte ise 1,5 x 4 = 6 mol H atomu bulunur. Bu da
A) 2.NA B) 5.NA C) 6.NA
1 mol NA tane
D) 8.NA E) 9.NA 6 mol ?
? = 6 . NA tane yapar. Yanıt C

2 mol CO2 molekülünde toplam kaç tane atom bulu-

nur?

A) 8.NA B) 6.NA C) 5.NA

D) 4.NA E) 2.NA Yanıt B

6 mol oksijen atomu içeren SO3 gazı kaç tane SO3 mo-
lekülü içerir?

A) 24.NA B) 16.NA C) 12.NA Yanıt E

D) 8.NA E) 2.NA

NA akb 1g 1 mol 56 gram
112 akb ? 112
112 akb Fe atomu kaç moldür? (Fe : 56) ? gram
112 NA
?= gram
2 NA
A) 2.NA B) NA C) 2
NA ?= mol
4 1 NA
D) E)
NA 2.N A Yanıt C

85
 MOL HESAPLAMALARI
ÜNİTE - 2

Avogadro sayısı
A. Tanecik Sayısı - Mol Sayısı İlişkisi
Tanecik sayısı verilirse;

Verilen atom sayısı Verilen molekül sayısı

KİMYASAL HESAPLAMALAR

Mol sayısı = Mol sayısı =

Mol sayısı Avogadro sayısı Avogadro sayısı
Atom sayısı

SORU
12,04.1023 tane H2O molekülünde kaç Tanecik sayısı 12,04.10 23
n= = = 2 mol
mol H atomu vardır? Avogadro sayısı 6,02.10 23
Mol sayısı A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 1 mol H2O molekülünde 2 mol H atomu
Molekül sayısı
bulunur. 2 mol H2O'da ise 2 . 2 = 4 mol H
atomu vardır. Yanıt D

SORU
1,2.NA tane atom içeren CO2 gazı kaç NA tane atom 1 mol atom ise
Mol sayısı
moldür? (Avogadro sayısı = NA) 1,2.NA tane ?
Mol sayısı
A) 0,8 B) 0,4 C) 0,2 D) 0,1 E) 0,05
? = 1,2 mol atom yapar.

1 mol CO2 de 3 mol atom

? 1,2 mol atom
Palme Yayıncılık

Bir moleküldeki ? = 0,4 mol yapar.

atom sayısı Yanıt B

B. Mol Sayısı - Kütle İlişkisi

Kütleden yola çıkarak, kütlesi verilen bir taneciğin molü ya da molü verilen bir taneciğin
kütlesi

Kütle Verilen kütle m

Mol sayısı = &n= bağıntısı ile hesaplanır.
Mol kütlesi MA

N ot

Kütle ile ilgili hesaplamalarda yukarıdaki formül kullanılabileceği gibi oran -

Mol sayısı orantı kurularak işlem yapılabilir.
Mol kütlesi
SORU
8 gram CH4 molekülü ile ilgili; CH4 = 12 + 4 . 1 & 16 g/mol

I. 0,5 moldür. m 8
n= = = 0, 5 mol
M A 16
Mol sayısı
II. 6 gram C atomu içerir.
0,5 mol CH4 molekülünde 0,5 mol C ato-
Kütle III. 3,01.1023 tane CH4 molekülü içerir.
mu vardır. Bu da 0,5 . 12 = 6 gram yapar.
yukarıdakilerden hangileri doğrudur? 1 mol 6,02.1023 tane molekül
(H : 1, C : 12) 0,5 mol ?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III ? = 3,01.1023 tane molekül içerir.
Mol kütlesi D) II ve III E) I, II ve III
Yanıt E

Soru
86
 ÜNİTE - 2
KİMYASAL HESAPLAMALAR
m 4, 6
4,6 gram Na elementinde kaç tane atom vardır? (Na : 23) n Na = & = 0, 2 mol
MA 23
A) 0,1.NA B) 0,2.NA C) 0,5.NA
1 mol NA tane atom içerirse
D) NA E) 2.NA
0,2 mol ?
? = 0,2 . NA tane atom içerir.
Yanıt B

NH3 = 14 + 3 . 1 & 17 g/mol

8,5 gram NH3 bileşiğinde kaç mol atom vardır?
m 8, 5
n NH = & = 0, 5 mol
(H : 1, N : 14) 3 MA 17
1 mol NH3 bileşiği 4 mol atom içerir. 0,5 mol NH3 molekülü
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
ise 0,5 . 4 = 2 mol atom içerir.
Yanıt D

Tanecik sayısı 3,01.10 23

n= = = 0,5 mol O atomu içerir.
3,01.1023 tane O atomu içeren N2O5 bileşiğinin kütlesi Avogadro sayısı 6,02.10 23
kaç gramdır? (N : 14, O : 16)
1 mol N2O5'te 5 mol O atomu
A) 14,4 B) 12,6 C) 10,8 D) 9,6 E) 8,4 ? 0,5 mol O atomu

? = 0,1 mol N2O5'te bulunur.

N2O5 = 2 . 14 + 5 . 16 & 108 g/mol
m m
nN = & 0,1 = & m = 10,8 gram
2O5 MA 108
Yanıt C

3,01.1023 tane X2SO4 molekülünün kütlesi 71 gram ol-

duğuna göre, bileşikteki X'in atom kütlesi kaçtır?

(O : 16, S : 32)

A) 23 B) 46 C) 78 D) 142 E) 160

Yanıt A

0,2 mol N2O4 bileşiğinde bulunan atom sayısı kadar

atom içeren H2O bileşiği kaç moldür?

A) 0,2 B) 0,3 C) 0,4 D) 2,8 E) 4,2

Yanıt C

87
 C. Hacim - Mol Sayısı İlişkisi
ÜNİTE - 2

V (L) Sıcaklığı 0°C, basıncı 1 atmosfer olan gazlara normal koşullardaki gazlar denilir. Sıcak-
� n =
22, 4 lığı 25°C, basıncı 1 atmosfer olan gazlara oda koşullarındaki gazlar denilir. Aynı koşullarda
bağıntısı, sadece normal (aynı sıcaklık ve basınçta) hacimleri eşit olan gazların mol sayıları da eşittir.
koşullarda ve gazlar için
Avogadro kuralına göre, normal koşullarda gazların 1 molü 22,4 litre hacim kaplar. Bu
uygulanabilir. Sıvı ya da
KİMYASAL HESAPLAMALAR

kuraldan yararlanarak, normal koşullarda hacmi bilinen gazların molü hesaplanır.

katılar için uygulanamaz.
� Normal koşullarda ise; � Oda koşullarında ise;
� Bir maddenin bir molünün Verilen hacim (L) Verilen hacim (L)
Mol sayısı = Mol sayısı =
hacmine molar hacim 22,4 24,5
denir. Katılar ve sıvıların
molar hacimleri madde- MA
� Normal koşullarda, bir gazın öz kütlesi (g/L) & d = eşitliği ile bulunur.
den maddeye değişirken, 22, 4
gazların molar hacimleri
aynı sıcaklık ve basınç SORU
şartlarında sabittir. Normal koşullarda 6,72 litre hacim kap- 6, 72
n= & 0, 3 mol
layan CO2 gazı kaç mol oksijen atomu 22, 4
içerir? 1 mol CO2 de 2 mol oksijen atomu varsa
0,3 mol ?
A) 0,6 B) 0,5 C) 0,4 D) 0,3 E) 0,2
? = 0,6 mol oksijen atomu içerir.
Yanıt A

SORU
64 gram O2 gazı normal koşullarda kaç m 64
n= & = 2 mol
Palme Yayıncılık

litre hacim kaplar? (O : 16) MA 32

1 mol O2 gazı N.K'da 22,4 L ise
A) 11,2 B) 22,4 C) 44,8
2 mol ?
D) 67,2 E) 89,6
? = 44,8 litredir.
Yanıt C

Karışım Problemleri
Birbirleri ile tepkime vermeyen ve farklı maddelerden oluşan karışımlara ait kütle, mol
sayısı, tanecik sayısı gibi niceliklerden birinin toplamı verilerek, o niceliğin karışımdaki mad-
deler için ayrı ayrı bulunması istenir. Verilen değerlerden yola çıkılarak iki bilinmeyenli iki
denklem kurulur ve sorunun çözümü yapılır.
4 mol XY4 ve Y2 gazla-
rı karışımında toplam 17
SORU
mol atom bulunduğuna
göre, gazların mol sayıla- Normal koşullarda 5,6 litre hacim kaplayan 5, 6
n= & 0, 25 mol
rını bulmak için şu işlemler SO3 ve C3H4 gazları karışımı 12 gramdır. 22, 4
yapılır. Karışımdaki SO3 ün mol sayısı x, C3H4'ün
Buna göre karışımdaki C3H4 gazı kaç
mol sayısı ise y kabul edildiğinde;
gramdır? (H : 1, C : 12, O : 16, S : 32) 1 mol SO3 80 gram olup, x molü 80 . x
� XY4 ⇒ a mol olsun
Y2 ⇒ b mol olsun A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10 gramdır. 1 mol C3H4 40 gram olup, y molü
40 . y gramdır.
a+b=4 x + y = 0,25
5a + 2b = 17 80x + 40y = 12
a = 3 ve b = 1 bulunur.
x = 0,05 ve y = 0,2 bulunur.
C3H4'te y = 0,2 mol olduğundan
0,2 . 40 = 8 gram bulunur.
Yanıt D

Soru
88
 ÜNİTE - 2
KİMYASAL HESAPLAMALAR
Şekildeki kaba normal koşullar- 2 gram Gaz kütlesi 3 katına çıkıyor ise eklenen X gazı 4 gramdır.
da 2,24 litre hacim kaplayan X CO2(g) 2, 24
n= = 0, 1 mol
gazı eklendiğinde gaz kütlesi 3 22, 4
katına çıkmaktadır.
0,1 mol 4 gram ise
Buna göre X gazı aşağıdakilerden hangisi olabilir? 1 mol ?
(H : 1, C : 12, N : 14, O : 16, S : 32) ? = 40 gramdır.

A) N2O B) NO2 C) SO3
1 molü 40 gram olan C3H4 gazıdır.
D) C3H4 E) SO2 Yanıt D

I. Normal koşullarda 11,2 litre hacim kaplayan N2O gazı

II. Bir molekül N2O gazı

III. 2 mol N2O gazı

Yukarıda verilen N2O gazlarının kütleleri arasındaki

ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

(N : 14, O : 16)
Yanıt B
A) I > II > III B) III > I > II C) I = II > III

D) II > I > III E) I = III > II

Normal koşullarda hacimleri eşit ise molleri de eşittir.

NO2 C3H8

Normal koşullardaki hacimleri eşit olan NO2 ve C3H8 gaz- x mol x mol
larının oluşturduğu karışımda toplam 2,8 mol atom bulun- Karışım 3x + 11x = 14x mol atom içerir.
maktadır.
14x = 2,8 & x = 0,2 mol
Buna göre, karışımda kaç mol hidrojen atomu vardır?
0,2 mol C3H8'de 0,2 . 8 & 1,6 mol hidrojen atomu vardır.
A) 0,8 B) 1,2 C) 1,6 D) 2,8 E) 4,4

Yanıt C

XY2 gazının normal koşullarda 5,6 litresi 11,5 gramdır.

Y'nin atom kütlesi 16 olduğuna göre, X'in atom kütlesi

kaçtır?
Yanıt B
A) 12 B) 14 C) 24 D) 40 E) 52

89
 ÇÖZÜMLÜ SORULAR
ÜNİTE - 2

1. 16 gram SO3 gazı ile ilgili; 5. 0,2 mol C3H7OH'ın içerdiği molekül sayısı kadar atom
içeren CO gazı ile ilgili;
I. 0,2 moldür.
KİMYASAL HESAPLAMALAR

I. 0,1 moldür.
II. 6,4 gram S içerir.
II. 2,8 gramdır.
III. Normal koşullardaki hacmi 22,4 litredir.
III. 1,2.NA tane atom içerir.
yargılarından hangileri yanlıştır?
yargılarından hangileri doğrudur?
(O : 16, S : 32)
(C : 12, O : 16, Avogadro sayısı : NA)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) I ve III E) II ve III
D) II ve III E) I, II ve III

2. 8 gram hidrojen atomu içeren C2H2 bileşiği kaç moldür?

6. 32 gram X2O3 bileşiği 0,6 mol oksijen atomu içermektedir.
(C : 12, H : 1)
Buna göre, X'in atom kütlesi kaçtır? (O : 16)
A) 2 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8
A) 13 B) 27 C) 39 D) 56 E) 112
Palme Yayıncılık

3. I. 6,02.1022 tane H2 molekülü

7. Genel formülü Cn(H2O)n olan bileşiğin 0,1 molünün kütlesi,
II. Normal koşullarda 11,2 litre O2 gazı normal koşullarda 4,48 litre hacim kaplayan C2H6 gazının
III. 4 gram CH4 gazı kütlesine eşittir.

Yukarıda verilen gazlardan hangileri Avogadro sayısı ka- Buna göre, ''n'' kaçtır?
dar atom içerir? (H : 1, C : 12, O : 16)
23
(H : 1, C : 12, O : 16, Avogadro sayısı: 6,02.10 ) A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III

D) I ve II E) I, II ve III

8. 0,3 mol X2Y bileşiği ile eşit sayıda X atomu içeren X3Y4
bileşiği ile ilgili;

I. Normal koşullarda 44,8 litre hacim kaplar.

4. – 0,2 mol X2Y5 bileşiği 21,6 gramdır. II. 1,4 mol atom içerir.

– 0,1 mol X2Y3 bileşiği 7,6 gramdır. III. 0,8.NA tane Y atomu içerir.

Buna göre, X ve Y elementlerinin atom kütleleri sırasıyla yargılarından hangileri doğrudur?

aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? (Avogadro sayısı : NA)
A) 14 – 16 B) 14 – 32 C) 28 – 16 A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
D) 28 – 32 E) 32 – 16 D) II ve III E) I, II ve III
Soru
90
 ÇÖZÜMLER

ÜNİTE - 2
1. SO3 = 32 + 3 . 16 = 80 g/mol 5. 0,2 mol C3H7OH'ın molekül sayısı 0,2.NA'dır. Bu da CO ga-
m 16 zının atom sayısına eşit ise;
n SO = = & 0, 2 mol

KİMYASAL HESAPLAMALAR
3 M A 80
1 mol CO gazı 2.NA tane atom içerirse
0,2 mol SO3 bileşiğinde 0,2 mol S atomu bulunur.
? 0,2.NA tane atom
Bu da 0,2 . 32 = 6,4 gram yapar.
1 mol SO3 N.K'da 22,4 litre ise ? = 0,1 mol CO gazı bulunur.
0,2 mol ?
Yanıt B 0,1 mol CO gazı da 0,1 . 28 = 2,8 gramdır.
? = 4,48 litre hacim kaplar.
0,1 mol CO gazı, 0,1 . 2 = 0,2 mol atom içerir. Yani 0,2.NA
2. 1 mol C2H2 bileşiğinde 2 . 1 = 2 gram hidrojen vardır. tane atom içerir.
Yanıt B
1 mol C2H2 de 2 gram hidrojen varsa
x 8 gram
6. 1 mol X2O3 3 mol O atomu içerirse
8
x= = 4 mol ? 0,6 mol O atomu
2 Yanıt B
? = 0,2 mol X2O3
6, 02.10 22 0,2 mol 32 gram ise
3. I.
nH = = 0, 1 mol
2 23
6, 02.10 1 mol ?
0,1 mol H2 & 0,2 mol H atomu içerir. ? = 160 gram
23
0,2 . 6,02.10 tane atom içerir. X2O3 = 160 & 2 . X + 3 . 16 = 160
11, 2
Palme Yayıncılık

II.
nO = = 0, 5 mol X = 56 Yanıt D
2 22, 4
0,5 mol O2 & 1 mol O atomu içerir.
4, 48
6,02.1023 tane atom içerir. 7. n= & 0, 2 mol
22, 4
m 4
III.
n CH = = & 0, 25 mol 0,2 mol C2H6'da 0,2 . 30 = 6 gram yapar.
M A 164

0,25 mol CH4 & 0,25 . 5 = 1,25 mol atom içerir. Kütleler eşit olduğundan;
1,25 . 6,02.1023 tane atom içerir. Yanıt B 0,1 molü 6 gram
1 mol ?

4. 0,2 mol X2Y5 21,6 gram ise ? = 60 gramdır.

1 mol ? Cn(H2O)n = 60
? = 108 gram 12n + (2 . 1 + 16) . n = 60
0,1 mol X2Y3 7,6 gram ise n = 2 Yanıt A
1 mol ?
8. 0,3 mol X2Y'de 0,3 . 2 = 0,6 mol X atomu bulunur. X3Y4 bi-
? = 76 gram
leşiğininde 0,6 mol X atomu içerebilmesi için 0,2 mol olması

X2Y5 = 108 ise 2X + 5Y = 108 dir. gerekir.

X2Y3 = 76 ise 2X + 3Y = 76 dır. 2X + 5Y = 108 0,2 mol X3Y4 bileşiği normal koşullarda 0,2 . 22,4 = 4,48 litre
hacim kaplar.
2X + 3Y = 76
0,2 mol X3Y4 bileşiği 0,2 . 7 = 1,4 mol atom içerir.
İki bilinmeyenli denklem çözüldüğünde X = 14 ve Y = 16
0,2 mol X3Y4 bileşiği 0,2 . 4 = 0,8 mol Y atomu & 0,8.NA tane
bulunur.
Y atomu içerir.
Yanıt A Yanıt D

91
 ÜNİTE - 2

1. 1,2 mol hidrojen atomu içeren NH3 bileşiği 0,4.NA 1. 4 mol He gazının kütlesi ......................... mol CH4 gazının
KİMYASAL HESAPLAMALAR

tane azot atomu içerir. (Avogadro sayısı : NA) kütlesine eşittir. (H : 1, He : 4, C : 12)

2. Normal koşullarda 2,24 litre hacim kaplayan CO2 gazı 2. Normal koşullarda 6 gram C2H6 gazının hacmi ..................

0,3.NA tane atom içerir. (Avogadro sayısı : NA) litredir. (H : 1, C : 12)

3. 8 gram C3H4 bileşiğinde toplam 2,1 mol atom vardır. 3. 9,8 gram H2SO4 bileşiğinde ......................... mol oksijen

(H : 1, C : 12) atomu vardır. (H : 1, O : 16, S : 32)

4. Genel formülü CnH2n+2 olan bir bileşiğin normal ko- 4. 0,6 mol atom içeren SO2 gazı normal koşullarda

şullarda 11,2 litresi 22 gram olduğuna göre, ''n'' sayı- ......................... litre hacim kaplar.

sı 3'tür. (H : 1, C : 12)

5. 0,3 molü 8,1 gram olan X elementi ile 0,1 molü 1,9 gram
Palme Yayıncılık

5. Normal koşullarda 6,72 litre hacim kaplayan CO2 gazı

13,2 gramdır. (C : 12, O : 16) olan Y elementinin oluşturduğu XY3 bileşiğinin molekül

kütlesi ......................... tür.

6. 8 gram Ca içeren CaCO3 bileşiğinde 0,2 mol oksijen 6. 6,4 gram kükürt (S) içeren, SO2 bileşiği .........................

atomu vardır. (Ca : 40) gramdır. (O : 16, S : 32)

7. 6,02.1023 tane atom içeren CH4 molekülü 1 moldür. 7. Bir CO2 molekülünün kütlesi ......................... akb'dir.

(C : 12, O : 16)

8. 1,204.1023 tane oksijen atomu içeren CO2 molekülü 8. 6.NA tane karbon atomu içeren C3H8 molekülünde toplam

8,8 gramdır. (C : 12, O : 16) ................... tane atom vardır. (Avogadro sayısı : NA)

9. 6,02.1023 tane molekül içeren CO gazı normal koşul- 9. Kütlesi 88 gram olan CO2 bileşiğinde ......................... tane

larda 22,4 litre hacim kaplar. oksijen atomu vardır. (C : 12, O : 16, Avogadro sayısı : NA)

10. 0,5 mol C3H4 bileşiğinin kütlesi ile 0,25 mol XO3 bile- 10. NA tane atom içeren SO3 molekülü normal koşullarda

şiğinin kütlesi birbirine eşit olduğuna göre, X'in atom ......................... litre hacim kaplar. (Avogadro sayısı : NA)

kütlesi 32'dir. (H : 1, C : 12, O : 16)

Soru
92 1. D 2. D 3. Y 4. D 5. D 6. Y 7. Y 8. Y 9. D 10. D 1. 1 2. 4,48 3. 0,4 4. 4,48 5. 84 6. 12,8 7. 44 8. 22.NA 9. 4.NA 10. 5,6
 AÇIK UÇLU SORULAR

ÜNİTE - 2
1. 0,2 mol C2H6 gazı ile ilgili aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 4. I. 0,2 mol CH4

KİMYASAL HESAPLAMALAR
a) Kaç gramdır? II. 0,2 molekül C2H4
b) Kaç tane atom içerir?
III. 1,2.1023 tane C2H4
c) Normal koşullarda kaç litre hacim kaplar?
IV. 8 gram H2
(C : 12, H : 1, Avogadro sayısı: NA)
Yukarıda verilen moleküllerde bulunan hidrojen atom sayıları
arasındaki ilişki nasıldır?

(H : 1, Avogadro sayısı : 6.1023)

a. 6, b. 1,6.NA, c. 4,48

IV > I = III > II

2. 12 gram C atomu içeren C2H6 gazı ile ilgili aşağıdaki soru-
ları yanıtlayınız. 5. 6 gram C2H6 gazı ile 0,1 mol X gazı karışımındaki toplam
a) Kaç moldür? atom sayısı 2.NA olduğuna göre, X gazının molekülleri kaç
atomludur? (H : 1, C : 12, Avogadro sayısı : NA)
b) Kaç mol hidrojen atomu içerir?

c) Toplam kaç tane atom vardır?

Palme Yayıncılık

(C : 12, Avogadro sayısı : NA)

4

6. CO2 ve N2O gazları karışımı eşit sayıda oksijen atomu içer-

mektedir.

Bu karışımın kütlesi 132 gram olduğuna göre, karışımın top-

a. 0,5, b. 3, c. 4.NA
lam mol sayısı kaçtır?

3. Normal koşullarda 8,96 litre hacim kaplayan CO2 gazı ile eşit (C : 12, N : 14, O : 16)
sayıda atom içeren NH3 gazı ile ilgili aşağıdaki soruları yanıt-
layınız.

a) Kaç moldür?
3
b) Kaç gramdır?

c) Kaç tane H atomu içerir? 7. Normal koşullarda hacmi 11,2 litre olan SO2 gazına eşit küt-
lede CH4 gazı ekleniyor.
(N : 14, H : 1, Avogadro sayısı : NA)
Buna göre, oluşan karışımın toplam mol sayısı kaçtır?

(H : 1, C : 12, O : 16, S : 32)

a. 0,3, b. 5,1, c. 0,9.NA

2,5

93
 TEST – 1
ÜNİTE - 2

1. I. Normal koşullarda 22,4 litre hidrojen gazı 4. I. 12,8 gram SO2 gazı

II. 6,02.1023 molekül azot gazı II. 0,5 mol N2O gazı
KİMYASAL HESAPLAMALAR

III. 44 gram karbondioksit gazı III. 3,01.1022 tane CH4 molekülü

Yukarıda miktarları verilen maddelerden hangileri bir Yukarıdaki madde örneklerinin içerdikleri atom sayıları
moldür? arasındaki ilişki için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

(C : 12, O : 16, Avogadro sayısı : 6,02.1023) (Avogadro sayısı : 6,02.1023, S : 32, O : 16)

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) I > II > III B) II > III > I C) III > I > II

D) I ve II E) I, II ve III D) II > I > III E) III > II > I

5. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin 40 gramı, 2.NA tane

atom içerir?
2. I. Normal koşullarda 4,48 litre hidrojen gazı
(Avogadro sayısı : NA , H : 1, C : 12, N : 14, O : 16, Na : 23,
II. 16 gram oksijen gazı
S : 32, K : 39, Cu : 64)
Palme Yayıncılık

III. 1,204.1023 molekül içeren SO2 gazı

A) NaOH B) SO3 C) KOH
IV. 0,3 mol sofra tuzu
D) C3H4 E) CuO
Yukarıda miktarları verilen maddelerden hangilerinin
mol sayıları eşittir?

(O : 16, Avogadro sayısı : 6,02.1023)

A) I ve II B) I ve III C) II ve III
6. Eşit molde oksijen içeren aşağıdaki bileşiklerden hangi-
D) III ve IV E) II, III ve IV
sinin mol sayısı en fazladır?

A) N2O3 B) NO2 C) N2O

D) SO3 E) HNO3

3. Aşağıdaki maddelerden hangisinin kütlesi en fazladır?

(O : 16, CH4 : 16, Avogadro sayısı : 6,02.1023)

A) 0,2 mol O2 molekülü

B) 0,5 mol CH4 molekülü

7. 24,08.1022 tane hidrojen atomu içeren CH4 gazı kaç
C) 5 tane O2 molekülü gramdır?
D) 3 tane CH4 molekülü (H : 1, C : 12, Avogadro sayısı : 6,02.1023)
E) 2 mol atom içeren CH4 molekülü A) 1,6 B) 2,3 C) 4,8 D) 6,4 E) 8,2

1. E 2. B 3. B 4. D 5. B 6. C 7. A
Soru
94
 ÜNİTE - 2
8. 32 akb oksijen molekülü ile ilgili; 11. Aşağıdakilerden hangisindeki atom sayısı Avogadro sa-
32 yısı kadardır?
I. gramdır.
NA (N : 14, O : 16, C : 12, H : 1)
II. 1 tanedir.
A) 1 mol CO2 gazı

KİMYASAL HESAPLAMALAR
1
III. moldür. B) 28 gram N2 gazı
NA
yargılarından hangileri doğrudur? C) 16 gram O2 gazı

(O : 16, Avogadro sayısı : NA) D) 8 gram CH4 gazı

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III E) 8 gram H atomu içeren CH4 gazı

D) I ve III E) I, II ve III

12. 1 mol X atomu içeren X2O5 bileşiği 54 gramdır.

Buna göre, bu bileşiğin 0,2 molü kaç gramdır?

9. I. NA tane atom içeren CO gazı A) 10,8 B) 16,2 C) 21,6

II. NA tane molekül içeren N2O gazı D) 32,4 E) 54

Palme Yayıncılık

III. 2.NA tane hidrojen atomu içeren C3H4 gazı

Yukarıda miktarları belirtilen gazların kütleleri arasında-

ki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

(H : 1, C : 12, N : 14, O : 16, Avogadro sayısı : NA)

A) I > II > III B) I > III > II C) II > I > III

D) II > III > I E) III > II > I

13. Bir C2H6 molekülü 5.10–23 gram olduğuna göre, C2H6'nın
mol kütlesi kaçtır?

(Avogadro sayısı : 6.1023)

A) 40 B) 30 C) 20 D) 10 E) 5

10. Normal koşullarda hacimleri eşit olan H2 ve CO2 gazları

ile ilgili;

I. Molekül sayıları eşittir.

14. Bir miktar CH4 gazı içeren sabit hacimli bir kaba sabit sı-
II. Kütleleri eşittir. caklıkta atom sayısı 3 katına çıkıncaya kadar NH3 gazı ilave

III. H2 deki toplam atom sayısı CO2 dekinin yarısı kadardır. ediliyor.

yargılarından hangileri doğrudur? (H : 1, C : 12, O : 16) Buna göre, toplam mol sayısının başlangıçtaki mol sayı-
sına oranı kaçtır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 1 1 2 2 7
A) B) C) D) E)
D) I ve III E) I, II ve III 5 3 5 3 2

8. E 9. D 10. A 11. C 12. C 13. B 14. E 95

 KİMYASAL TEPKİMELER VE HESAPLAMALAR
Bir kimyasal değişme süreci olan kimyasal tepkimelerde, kimyasal bağların kırılması
ÜNİTE - 2

• Kimyasal tepkimelerde; ve yeni kimyasal bağların oluşumu söz konusudur. Kimyasal tepkimeler, atomların veya
moleküllerin birbirleriyle etkileşmeleri sonucu gerçekleşir.
� Atomların sayısı ve cinsi
korunur. Kimyasal Tepkime Denklemleri
� Toplam kütle korunur. Bir kimyasal tepkimede tepkimeye girenlerin ve oluşan ürünlerin semboller ile belirtilerek
� Toplam proton sayısı ve bir eşitlik halinde yazılmasına kimyasal denklemler adı verilir.
KİMYASAL HESAPLAMALAR

nötron sayısı korunur. Kimyasal denklemlerde ok ($) işareti tepkimenin gerçekleştiği yönü, ok işaretinin solunda-
� Toplam elektron sayısı ko- ki maddeler tepkimeye girenleri (reaktif) ve sağındaki maddeler ise tepkimede oluşan ürünleri
runur.
(reaktan) ifade eder. Maddeler arasındaki etkileşim sonucu ısı çıkışı, renk değişimi, gaz çıkışı
ve çökelek oluşumu varsa kimyasal tepkime vardır denilebilir. Tepkimede yer alan maddelerin
� Toplam yük korunur.
fiziksel halleri, denklemdeki sembol veya formüllerin sağ alt köşesinde parantez içinde belirtilir.
� Molekül sayısı dolayısıyla
gaz tepkimelerinde aynı
3
KClO 3 (k) $ KCl (k) + O 2 (g)
koşullarda hacim korun-
1444424444 3 2
144444444424444444443
Reaktif
Reaktanlar
mayabilir. (girenler)
(ürünler)
H2(g) + Cl2(g) $ 2HCl(g)
(Molekül sayısı korundu.) Kimyasal tepkimeler denkleştirilirken;
2H2(g) + O2(g) $ 2H2O(g) � Atom sayıları, giren ve ürünlerdeki sembol ya da formüllerin önüne uygun katsayılar
(Molekül sayısı korunmadı.) yazılarak eşitlenmeye çalışılır.
� En fazla sayıda atom içeren bileşiğin katsayısı 1 alınır. Daha sonra deneme yanılmayla
maddelerin sadece katsayıları değiştirilerek atomların sayıları eşitlenir.
� Denklemde farklı elementler haricinde oksijen (O) ve hidrojen (H) atomları da varsa
bunların eşitlenmesi en sona bırakılır.

N ot

Çift atomlu elementel moleküllerde (O2, N2, F2, ...) atom sayısını bire indire-
Palme Yayıncılık

cek kadar kesirli sayılar kullanılabilir.

SORU
Mg3N2 + H2O $ Mg(OH)2 + NH3 Mg3N2 + H2O $ Mg(OH)2 + NH3

tepkimesi en küçük tam sayılarla 3 2 2 1 1 22 1 3

denkleştirildiğinde ürünlerin katsayı- Mg3N2'nin kat sayısı 1 alındığında, giren-
ları toplamı kaç olur? lerde 3 atom Mg ve 2 atom N olduğundan
A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 E) 8 Mg(OH)2 önüne 3, NH3'ün önüne 2 kat
sayısı yazılır. H ve O atomlarının sayıları-
nı eşitlemek için H2O nun önüne 6 yazılır.
• Bir kimyasal tepkimede, Buna göre denklem
tepkime denkleminde yer
Mg3N2 + 6H2O $ 3Mg(OH)2 + 2NH3
alan maddelerin hepsi
şeklindedir.
aynı fiziksel halde ise o Yanıt C
tepkime homojen, en az
bir madde farklı fiziksel SORU
halde ise o tepkime hete- 3X + 8HNO3 $ 3CO2 + 8NO + 10H2O 3X + 8HNO3 $ 3CO2 + 8NO + 10H2O
rojen olarak belirtilmekte-
dir. denkleştirilmiş denkleminde X olarak 8 8 24 36 88 20 10
1 gösterilen madde aşağıdakilerden
H2(g) + O (g) $ H2O(g)
2 2 Yukarıda görüldüğü gibi N ve O atomla-
hangisidir?
(Homojen tepkime) rı sayısı korunmuştur. C ve H atomlarının
A) CH4 B) C2H4 C) NO2 sayısının korunması için X'in içerisinde 1
1
Mg(k)+ O (g) $ MgO(k)
2 2 D) H2CO3 E) CH3OH tane C ve 4 tane H atomu bulunmalıdır. O
(Heterojen tepkime) halde X'in formülü CH4'tür.
Yanıt A

Soru
96
 TEPKİME TÜRLERİ

ÜNİTE - 2
1. Yanma Tepkimeleri
� İki ya da daha çok mad-
Bir maddenin oksijenle gerçekleştirdiği tepkimeye yanma denir. Yanma sonucunda ya- denin birleşerek yeni
nan maddedeki elementlerin oksijenli bileşikleri elde edilir. madde veya maddeler

KİMYASAL HESAPLAMALAR
3 oluşturdukları tepkimelere
2Fe (k) + O (g) $ Fe 2 O 3 (k)
2 2 sentez tepkimeleri denir.
CS2(k) + 3O2(g) $ CO2(g) + 2SO2(g) H2 + I2 $ 2HI
3
H 2 S (k) + O 2 (g) $ H 2 O (g) + SO 2 (g) 2Al + 3S + 6O2 $ Al2(SO4)3
2
1
Na + H $ NaH
Tüm organik bileşikler yanabilir. Yapısında C, H ve C, H, O içeren bileşikler yakıldığında 2 2

CO2 ve H2O oluşur. � Bir bileşiğin parçalanarak

yeni maddelere dönüştüğü
C3H4(g) + 4O2(g) $ 3CO2(g) + 2H2O(g) reaksiyonlara analiz (ayrış-
C2H5OH(s) + 3O2(g) $ 2CO2(g) + 3H2O(g) ma) tepkimeleri denir.
1
MgO $ Mg + O
2 2
CaCO3 $ CaO + CO2
UYARI
NH4Cl $ NH3 + HCl
C yakıldığında CO2 veya CO oluşurken, CO yakıldığında CO2 oluşur. S yakıldığında SO2
veya SO3 oluşur. CO2, SO3 ve soy gazlar yanmazlar. � Bir kimyasal tepkimede
maddeleri oluşturan ele-
ment atomları birbirleriyle
2. Çözünme - Çökelme Tepkimeleri yer değiştirebilir. Böyle
tepkimelere yer değiştir-

Palme Yayıncılık
Suda çözünen iyonik yapılı bileşikler karıştırıldığında çözeltide bulunan iyonlar etkileşe- me tepkimesi denir.
rek suda çözünmeyen ve çökerek ayrılan katı bir madde oluşturur. Bu olaya çökelti oluşu-
2AgNO3(suda) + Cu(k) $
mu, bu tür tepkimelere de çözünme - çökelme tepkimesi denir.
Cu(NO3)2(suda) + 2Ag(k)
Pb(NO3)2(suda) + Na2S(suda) $ PbS(k) + 2NaNO3(suda)

NaCl(suda) + AgNO3(suda) $ AgCl(k) + NaNO3(suda)

3. Asit - Baz Tepkimeleri

Asit ve baz çözeltileri karıştırıldığında asit çözeltisindeki H+ iyonu ile baz çözeltisindeki
–
OH iyonu etkileşerek H2O oluşurken, çözeltide geri kalan asidin ve bazın iyonları birleşerek
tuz oluşturur. Yani bir asit ile bir bazın etkileşerek, tuz ve su oluşturduğu tepkimelerdir.

HNO3(suda) + NaOH(suda) $ NaNO3(suda) + H2O(s)

2H3PO4(suda) + 3Ca(OH)2(suda) $ Ca3(PO4)2(suda) + 6H2O(s)

4. Yükseltgenme - İndirgenme Tepkimeleri (Redoks Tepkimeleri)

Elektron alış - verişi ile yürüyen tepkimelere, yükseltgenme - indirgenme tepkimeleri

veya redoks tepkimeleri adı verilir. Yanma tepkimelerinin tamamı ile birleşme ve ayrışma
tepkimelerinin büyük bir bölümü bu sınıfa girer.
0 1+ +2 0
Mg (k) + 2 HCl (suda) $ MgCl 2 (suda) + H 2 (g)
0 0 1+ 1–
H 2 (g) + F2 (g) $ 2 H F (g)
0 1 0 1+ 2–
2 Na (k) + O (g) $ Na 2 O (k)
2 2

97
 KİMYASAL HESAPLAMALAR
ÜNİTE - 2

Denklemli Miktar Hesaplamaları

Al4C3 ve H2O maddeleri uygun
koşullarda reaksiyona girdikle-
rinde CH4 ve Al(OH)3 bileşikleri
oluşmaktadır. 28,8 gram Al4C3
ve yeterince H2O dan normal
KİMYASAL HESAPLAMALAR
Kimyasal denklemlerden yararlanarak, denklemdeki maddelerin kütlesi, hacmi, mol sayısı
ve tanecik sayısı gibi nicelikleri hesaplanabilir. Bütün bu ilişkiler tepkime denklemi üzerine ku-
rulduğundan öncelikle tepkime denkleminin doğru olarak yazılması ve denkleştirilmesi gerekir.
Denkleştirilmiş bir tepkimede maddelerin katsayısı, tepkimede kullanılan ve oluşan

koşullarda en çok kaç litre CH4 maddelerin mol sayıları ile tanecik sayıları oranını verir. Ayrıca tepkime denklemi katsayıları,
gazının oluşacağını bulmak için gaz halinde olan maddeler için hacimce oranı da ifade eder.
şu işlemler yapılır.
Örnek olarak aşağıdaki tepkimeyi inceleyelim. (C : 12, H : 1, O : 16, Avogadro sayısı : NA)
(Al : 27, C : 12, H : 1, O : 16) CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(s)
� Önce tepkime yazılır ve denk-
leştirilir. Mol sayısı : 1 mol 2 mol 1 mol 2 mol
Al4C3 + 12H2O $ 4Al(OH)3 + 3CH4 Tanecik sayısı : NA 2 . NA NA 2 . NA
Kütle (g) : 16 64 44 36
28, 8
n Al C = & 0, 2 mol N.K'da hacim (L) : 22,4 2 . 22,4 22,4 – (katı veya sıvı)
4 3 144

Tepkimeye göre 0,2 mol Al4C3'ten UYARI

0,6 mol CH4 gazı oluşur. Bu da
Denklem katsayıları kesinlikle maddelerin kütleleri oranını ifade etmez.
1 mol 22,4 litre


0,6 mol ? SORU
? = 13,44 litre yapar. PCl5(g) $ PCl3(g) + Cl2(g) PCl5 $ PCl3 + Cl2

denklemine göre, normal koşullarda Bu denkleme göre 1,5 mol PCl5 gazından
1,5 mol PCl5 gazının tam olarak ayrış- 1,5 mol PCl3 ve 1,5 mol Cl2 gazları oluşur.
masından kaç litre gaz oluşur? Toplam 3 mol gaz oluşur.
Palme Yayıncılık

A) 8,96 B) 11,2 C) 22,4 1 mol 22,4

3 mol ?
D) 33,6 E) 67,2
Yanıt E
? = 67,2 litre

SORU
4 gram H2'nin yeterli miktardaki O2 ile 4
nH = = 2 mol
tepkimesinden en fazla kaç gram H2O 2 2
oluşur? (H : 1 , O : 16) Verilen tepkimenin denklemi yazılır ve
denkleştirilir.
A) 18 B) 36 C) 54 D) 72 E) 80 2H2 + O2 $ 2H2O
Denkleme göre 2 mol H2'nin oksijenle
tepkimesinden 2 mol H2O oluşur.
Ca + 2HCl $ CaCl2 + H2 1 mol H2O 18 gram ise
2 mol ?
tepkimesine göre 3 mol HCl'den
kaç gram H2 gazının oluşabile- ? = 36 gram
ceğini bulmak için şu işlemler Yanıt B
yapılır. (H : 1)
SORU
� Tepkime denklemine göre 3
mol HCl'den 1,5 mol H2 gazı 3Ag + 4HNO3 $ 3AgNO3 + NO + 2H2O 22, 4
nNO = = 1 mol
oluşur. 22, 4
denklemine göre, normal koşullarda
Bu da 3Ag + 4HNO3 $ 3AgNO3 + NO + 2H2O
22,4 litre NO gazı açığa çıkması için
denklemine göre 1 mol NO oluşması için
1 mol H2 2 gram kaç gram Ag kullanılmaktadır?
3 mol Ag kullanılmalıdır.
1,5 mol ?
(Ag : 108) 1 mol Ag 108 g ise
? = 3 gram yapar.
3 mol ?
A) 54 B) 108 C) 118 D) 216 E) 324
? = 324 gram Yanıt E

Soru
98
 ÜNİTE - 2
KİMYASAL HESAPLAMALAR
0,1 mol C3H8 gazı, O2 gazı ile tamamen tepkimeye girdi-
Soruda verilen bilgilere göre denklemi yazalım. C3H8 gazı
ğinde CO2 ve H2O gazları oluşmaktadır.
ve O2 nin reaksiyonundan CO2 ve H2O gazları oluştuğuna
Buna göre, tepkimede en fazla kaç gram O2 gazı kulla-
göre olayın denkleştirilmiş denklemi
nılmalıdır? (O : 16)
A) 8 B) 16 C) 24 D) 32 E) 80 C3H8(g) + 5O2(g) $ 3CO2(g) + 4H2O(g)

şeklinde olur. 0,1 mol C3H8 gazı ile 0,5 mol O2 gazı harca-
nır. Bu da 0,5 . 32 = 16 gram yapar.
6,4 gram Cu metali yeterince HNO3 çözeltisi ile Yanıt B
Cu(k) + 4HNO3(suda) $ Cu(NO3)2(suda) + 2NO2(g) + 2H2O(g)
denklemine göre tam verimle tepkimeye giriyor.
Buna göre, açığa çıkan NO2 gazının kütlesinin oluşan
H2O kütlesine oranı aşağıdakilerden hangisidir?
(Cu : 64, N : 14, O : 16, H : 1)
9 23 18 92 23
A) B) C) D) E)
23 9 45 25 18

Mg(k) + 2HCl(suda) $ MgCl2(suda) + H2(g) Yanıt B

tepkimesinde oluşan H2 gazının hacmi normal koşullar al-
tında 4,48 litredir.
Buna göre tepkime ile ilgili;
I. 4,8 gram Mg harcanmıştır.
II. 0,4 mol HCl harcanmıştır.
III. Oluşan MgCl2 0,2 moldür.
yargılarından hangileri doğrudur? (Mg : 24)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III Yanıt E

CH4(g) + 2O2(g) $ CO2(g) + 2H2O(g)

tepkimesine göre CO2 ve H2O gazı oluşurken,
I. 1 mol CH4 gazı ile 2 mol O2 gazı tamamen birleşir.
II. 2 molekül O2 gazından 1 mol CO2 gazı oluşur.
III. NA tane CH4 gazının tamamen harcanmasından 2 mol
H2O gazı oluşur.
yargılarından hangileri doğrudur? (Avogadro sayısı : NA)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve III E) I, II ve III Yanıt D

99
 Artan Maddesi Olan Tepkimeler
ÜNİTE - 2

Bazı tepkimelerde girenlerin miktarları tam birbirine yetecek kadar değil de gelişi güzel
• Bir kimyasal tepkimede alınabilir. Böyle tepkimeler girenlerden birisi bitinceye kadar devam eder. Bu durumda he-
tepkimeye girenlerden biri
saplamalar tepkimede tamamen kullanılan (sınırlayıcı) maddeye göre yapılır.
diğerlerinden daha önce
KİMYASAL HESAPLAMALAR

tükenerek tepkimenin Aşağıda verilen tepkimeyi ve madde miktarlarını inceleyelim.

durmasına neden olabilir.
İlk olarak biten bu mad- 2CO(g) + O2(g) $ 2CO2(g)
deye sınırlayıcı bileşen
tepkimesi 8 mol CO ve 5 mol O2 ile başlatılmış olsun.
denir.
2CO(g) + O2(g) $ 2CO2(g)

Başlangıç : 8 mol 5 mol –

Değişim : –8 mol –4 mol +8 mol

Sonuç : – 1 mol 8 mol

� Sınırlayıcı (biten) bileşen CO'dur.

� Tepkime sonunda toplam mol sayısı 9'dur.

� Harcanan toplam mol sayısı 12'dir.

� Daha fazla ürün için bitenden yani CO'dan eklenmelidir.

SORU
X 2 ile Y2 gazları tepkimeye girdiğinde X 2Y Tepkime denklemini yazıp denkleştirelim.
Palme Yayıncılık

oluşmaktadır. Tepkimenin başlangıcında

2X2 + Y2 $ 2X2Y
0,2 mol X 2 ve 0,2 mol Y2 alınmıştır.
Başlangıç : 0,2 mol 0,2 mol –
Bu tepkimede X 2 ve Y2 den birinin ta-
Değişim : –0,2 mol –0,1 mol +0,2 mol
mamı tükendiğine göre,
Sonuç : – 0,1 mol 0,2 mol
• X2 + 3Y2 $ 2XY3 I. Sınırlayıcı bileşen X 2'dir
Y2 artar X2Y oluşur.
II. 0,2 mol X 2Y oluşmuştur.
tepkimesi 2 mol X2 ve 3
mol Y2 ile başlatıldığında III. 0,1 mol Y2 artmıştır. Tepkimede biten ve aynı zamanda ürün
miktarını belirleyen madde sınırlayıcı bi-
X2 + 3Y2 $ 2XY3 yargılarından hangileri doğrudur?
leşendir.
2 mol 3 mol – A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
–1 mol –3 mol +2 mol
D) I ve III E) I, II ve III
1 mol – 2 mol Yanıt E

tepkimedeki maddelerin
SORU
mol sayılarının zamana
Eşit mol sayıda N2 ve H2 gazları alına- Tepkime denklemini yazıp denkleştirelim.
bağlı değişimi
rak gerçekleştirilen tam verimle tepki- N2 + 3H2 $ 2NH3

Mol sayısı meden 8 mol NH3 gazı elde edildiğine Başlangıç : 3n mol 3n mol –
3 göre, başlangıçta alınan N2 ve H2 gaz- Değişim : –n mol –3n mol +2n mol

2 XY3 larının mol sayıları toplamı kaçtır?

Sonuç : 2n mol – 2n mol
1 X2 A) 24 B) 20 C) 16 D) 12 E) 10 NH3 gazı 8 mol elde edildiğine göre;
Y2
0 2n = 8 & n = 4
Zaman
Başlangıçta 3n + 3n = 6n alındığından gaz-
grafikteki gibidir.
ların mol sayıları toplamı 6 . 4 = 24 moldür.
Yanıt A

Soru
100
 ÜNİTE - 2
KİMYASAL HESAPLAMALAR
Kapalı bir kapta 0,6 mol X2 ve 0,6 mol Y2 gazları X2Y3 ga- 3
zını oluşturmak üzere tam verimle tepkimeye giriyor. X2(g) + Y (g) $ X2Y3(g)
2 2
Tepkime tamamlandığında artan madde olmaması için Başlangıç : 0,6 mol 0,6 mol –
hangisinden en az kaç mol eklenmelidir?
Değişim : –0,4 mol –0,6 mol +0,4 mol
A) 0,2 mol X2(g) B) 0,1 mol Y2(g)

C) 0,3 mol X2(g) D) 0,2 mol Y2(g) Sonuç : 0,2 mol – 0,4 mol

E) 0,3 mol Y2(g) Artan 0,2 mol X2'yi tamamen harcamak için 0,3 mol Y2
gereklidir.
Yanıt E

3 mol XO2 ve 2 mol O2 arasında

2XO2 + O2 $ 2XmOn

tepkimesi tam verimle gerçekleşiyor.

Buna göre oluşan XmOn bileşiği ile ilgili;

I. Formülü XO3 tür.
II. Mol sayısı 3 tür.
III. Sınırlayıcı bileşen O2'dir.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Yanıt C
D) I ve III E) II ve III

Sabit hacimli kapalı bir kapta bulunan 0,4 mol X2 ve 0,6

mol Y2 gazları tam verimle tepkimeye girerek X2Y gazını
oluşturuyor.

Buna göre, bu tepkimeye ait çizilen aşağıdaki grafik-

lerden hangisi yanlıştır?
A) Toplam B) Kaptaki toplam C) Kaptaki
gaz kütlesi(g) mol sayısı yoğunluk
1

0,8

Zaman Zaman Zaman

D) Y2 gazının mol E) X2 gazının mol

sayısı sayısı
0,6 0,4

0,4 0,2
Yanıt E
Zaman Zaman

101
 Kimyasal Tepkimelerin Verimi
ÜNİTE - 2

Al4C3 + 12H2O $ 4Al(OH)3 + 3CH4 Bir kimyasal tepkimede tepkimeye giren maddelerden en az birinin tamamen tüken-
denklemine göre 200 gram mesi tepkimenin %100 (tam) verimle gerçekleşmesi demektir. Bazı tepkimeler tam verimle
Al4C3'ün yeterli miktarda H2O
gerçekleşmeyebilir. Bu durumda tepkimenin verimi oranında maddenin tepkimeye girmesi
ile tepkimesi sonucu normal
sağlanarak işlem yapılır.
KİMYASAL HESAPLAMALAR

koşullarda 33,6 litre CH4 gazı

oluştuğuna göre, Al4C3'ün yüz-
de kaçının tepkimeye girdiğini SORU
bulmak için şu işlemler yapılır. 2NH3(g) $ N2(g) + 3H2(g) 10 mol NH3'ün %80'i 8 mol yapar.
(C : 12, Al : 27)
tepkimesine göre 10 mol NH3'ün %80'i 2NH3 $ N2 + 3H2
33, 6 Başlangıç : 10 mol – –
� n CH = & 1, 5 mol tepkimeye giriyor.
4 22, 4 Değişim : –8 mol +4 mol +12 mol

Buna göre, tepkime sonunda kapta top-
Tepkime denklemine göre 1,5 Sonuç : 2 mol 4 mol 12 mol
mol CH4 gazının oluşması için lam kaç mol madde bulunur?
0,5 mol Al4C3 harcanmalıdır. Tepkime sonunda toplam 2 + 4 + 12 = 18
Bu da 0,5 . 144 = 72 gram ya-
A) 10 B) 12 C) 16 D) 18 E) 24 mol madde bulunur.
par. Yanıt D

200 72 SORU
100 ?
CCl4 + 2HF $ CCl2F2 + 2HCl CCl4 + 2HF $ CCl2F2 + 2HCl
? = %36 2 mol –
denklemine göre 2 mol HF'den 0,4 mol
CCl2F2 oluşmaktadır. –0,8 mol +0,4 mol
Bu tepkimenin % verimi aşağıdakiler- 1,2 mol 0,4 mol
Palme Yayıncılık

den hangisinde doğru verilmiştir?

0,4 mol CCl2F2 oluşurken 0,8 mol HF har-
canır.
A) 20 B) 30 C) 40 D) 70 E) 80
2 mol 0,8 mol
100 ?
? = %40
56 gram demir örneği yeterli Yanıt C
miktarda oksijenle tepkimeye
girdiğinde 32 gram Fe2O3 bi- Saf Olmayan Madde İçeren Problemler
leşiği oluştuğuna göre, demir
örneğinin % kaç saflıkta oldu- Kimyasal maddeleri doğada saf olarak bulmak mümkün değildir. Saf olmayan madde
ğunu bulmak için şu işlemler kullanılan tepkimelerde elde edilecek ürünün miktarı bulunurken saflık yüzdesinin de dikka-
yapılır. te alınması gerekir.
(O : 16, Fe : 56) SORU

32 CaCO3 katısı ısıtıldığında CaO katısı ve 3, 36

� n Fe O = & 0, 2 mol nCO = = 0, 15 mol
2 3 160 CO2 gazı oluşturmak üzere ayrışmaktadır. 2 22, 4

2Fe + 3/2O2 $ Fe2O3
Kütlece %25 saflıktaki CaCO3 katısı ısı- CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g)
tepkime denklemine göre 0,2 tıldığında normal koşullarda 3,36 litre
1 mol 1 mol
mol Fe2O3 oluşması için 0,4 hacim kaplayan CO2 gazı oluştuğuna ? 0,15 mol
mol Fe harcanması gerekir. Bu göre, ısıtılan katı kaç gramdır?
da 0,4 . 56 = 22,4 gram yapar. ? = 0,15 mol harcanır.
(C : 12, O : 16, Ca : 40)
m m
56 22,4 n= & 0, 15 = & m = 15 gram
A) 72 B) 64 C) 60 D) 56 E) 40 MA 100
100 ?
% 25 15 gram ise
? = %40 saflıktadır. % 100 ?

? = 60 gram
Yanıt C

Soru
102
 Birbirini İzleyen Tepkimelere İlişkin Problemler

ÜNİTE - 2
Bazı kimyasal maddeleri sadece bir tepkime sonucunda elde etmek mümkün değildir.
2X + 3H2SO4 $ X2(SO4)3 + 3H2
Birbirini izleyen iki ya da daha fazla tepkime gerekebilir. Bu durumlarda birinci adımda elde
edilen ürün ikinci adımda kullanılır. tepkimesine göre 5,4 gram X
metalinin yeterince H2SO4 ile
SORU tepkimesinden normal koşul-

KİMYASAL HESAPLAMALAR
Al4C3 + 12H2O $ 4Al(OH)3 + 3CH4 28, 8 larda 6,72 litre H2 gazı oluştu-
nAl C = = 0,2 mol ğuna göre, X'in atom kütlesini
CH4 + 2O2 $ CO2 + 2H2O 4 3 144
bulmak için şu işlemler yapılır.
Önce iki tepkimede ortak olan CH4'lerin
Yukarıdaki tepkime denklemlerine göre katsayılarını eşitlemek gerekir. 6, 72
28,8 gram Al4C3 ile başlayan tepkimede � n H = & 0, 3 mol
Al4C3 + 12H2O $ 4Al(OH)3 + 3CH4 2 22, 4
elde edilen CH4'ü tamamen yakmak için
kaç mol O2 gazı gerekir? (C : 12, Al : 27) 3CH4 + 6O2 $ 3CO2 + 6H2O Tepkime denklemine göre 0,3
tepkimelerine göre 0,2 mol Al4C3'ten 0,6 mol H2 gazının oluşması için
A) 1,2 B) 0,9 C) 0,8 D) 0,6 E) 0,3 mol CH4 elde edilebilir. Daha sonra 0,6 0,2 mol X harcanır.
mol CH4 kullanıldığında O2'dende 1,2 mol
kullanılır. 0,2 mol 5,4 gram
Yanıt A
1 mol ?

Kimyasal Tepkimelerden Yararlanarak Atom ve Molekül Kütlelerinin ? = 27

Hesaplanması
Bir kimyasal tepkimede kütlenin ve atom sayılarının korunumuna göre tepkimeye katılan ele-
mentlerden birinin ya da daha fazlasının mol kütlesini bulabilmek için öncelikle verilen mol sayısı ve
kütlesi bilinmelidir. Verilenler yardımıyla elementin ya da bileşiğin 1 molünün kütlesi hesaplanır.

SORU

Palme Yayıncılık
5C(k) + 2XO2(g) $ CX 2 + 4CO(g) 21 3
nCO = & & 0, 75 mol
28 4
tepkimesine göre 24 gram XO2'den 21
5C + 2XO2 $ CX 2 + 4CO
gram CO gazı oluşmaktadır.
Buna göre, X'in atom kütlesi aşağıdaki- denklemine göre 0,75 mol CO gazının
oluşması için 0,375 mol XO2 gazı harcan-
lerden hangisidir? (C : 12, O : 16)
malıdır.
A) 16 B) 32 C) 64 D) 84 E) 96 0,375 mol XO2 24 gram XO2 = 64
1 mol ? X + 2 . 16 = 64
X = 32
? = 64
Yanıt B

C3H8 ve He gazlarından olu-

şan bir karışımı yakmak için 0,5
Aynı Anda Oluşan Tepkime Problemleri (Karışım Problemleri)
mol O2 gazı harcandığına göre,
İki veya daha fazla element ya da bileşik içeren bir karışımdaki her maddenin miktarını bul-
normal koşullarda kaç litre CO2
mak için bazı tepkimelere ihtiyaç vardır. Tepkimeye karışımdaki maddelerden yalnız birinin katıl- gazının oluşacağını bulmak için
ması tercih edilirse buna ait tepkime denklemi yazılarak ilgili maddenin miktarı hesaplanır. şu işlemler yapılır.

SORU � He gazı tepkimeye girmez.

CH4 ve C3H8 gazlarından oluşan karışımın CH4 gazı X mol, C3H8 gazı Y mol olsun. C3H8 + 5O2 $ 3CO2 + 4H2O
toplam mol sayısı 1'dir. CH4 + 2O2 $ CO2 + 2H2O
Bu karışım yakıldığında 2,2 mol CO2 X mol X mol tepkime denklemine göre 0,5
gazı oluştuğuna göre, başlangıç karışı- mol O2 gazı harcanırken CO2
C3H8 + 5O2 $ 3CO2 + 4H2O
mında kaç mol C3H8 gazı vardır? gazından 0,3 mol oluşur. Bu da
Y mol 3Y mol 0,3 . 22,4 = 6,72 litre yapar.
X+Y = 1 2Y = 1, 2 mol
A) 0,2 B) 0,3 C) 0,5 D) 0,6 E) 0,8 2
X + 3Y = 2, 2 Y = 0, 6 mol Yanıt D

103
 ÜNİTE - 2
KİMYASAL HESAPLAMALAR

Saf olmayan SrCO3'ten 20 gram alınarak 2, 24

nCO = = 0,1 mol
2 22, 4
SrCO3 $ SrO + CO2
Tepkimeye göre 0,1 mol CO2, 0,1 mol SrCO3'ten oluşur.
tepkimesine göre ayrıştırıldığında elde edilen CO2 gazının
normal koşullardaki hacmi 2,24 litre bulunuyor. 0,1 mol SrCO3'te 0,1 . 148 = 14,8 gramdır.
Buna göre, SrCO3 örneği yüzde kaç saflıktadır? 14, 8
Saflık yüzdesi . 100 = 74
(Sr : 88 , C : 12 , O : 16) 20

A) 11,2 B) 20 C) 74 D) 80 E) 88,8 Yanıt C

8 gram X metalinin yeterli miktarda HBr ile olan aşağıdaki 4, 48

nH = = 0,2 mol
tepkimesinden 2 22, 4
Tepkimeye göre 0,2 mol H2, 0,2 mol X'ten oluşur.
X + 2HBr $ XBr2 + H2
0,2 mol X 8 gram
denklemine göre normal koşullarda 4,48 litre H2 gazı oluş-
maktadır. 1 mol ?

Buna göre, X'in atom kütlesi kaçtır? ? = 40

A) 12 B) 24 C) 40 D) 52 E) 56 Yanıt C

33, 6
60 gram Cu - Al alaşımı üzerine aşırı miktarda HCl çözeltisi nH = = 1,5 mol
2 22, 4
döküldüğünde normal koşullarda 33,6 litre H2 gazı açığa
çıkıyor. Al + 3HCl $ AlCl3 + 3/2H2
tepkimesine göre 1,5 mol H2, 1 mol Al'den oluşur.
Buna göre, alaşımdaki Al yüzdesi kaçtır?
Bu da 1 . 27 = 27 gramdır.
(Al : 27) (Cu, HCl ile tepkime vermez. Al ise HCl ile
60 27
Al + 3HCl $ AlCl3 + 3/2H2 tepkimesi verir.)
100 ?
A) 30 B) 45 C) 48 D) 50 E) 60
? = %45 Yanıt B

3
CuS(k) + O (g) $ CuO(k) + SO2(g)
2 2
1
SO2(g) + O (g) $ SO3(g)
2 2
tepkimelerine göre normal koşullarda 5,6 litre SO3 gazı
elde edebilmek için CuS katısından en az kaç gram ge-
rekir? (Cu : 64 , S : 32)
A) 24 B) 32 C) 36 D) 40 E) 48 Yanıt A

Soru
104
 Bileşik Formülü Bulma Problemleri

ÜNİTE - 2
Molekül yapılı bir bileşikteki atomların cinslerini ve sayılarını gösteren formüle molekül
Bileşiğin Basit Molekül
formülü, bileşikteki atomların sayıları arasındaki oranı gösteren en sade formüle ise basit
(kaba) formül denir. adı formülü formülü
Su H2O H 2O
UYARI

KİMYASAL HESAPLAMALAR
Amonyak NH3 NH3
Bir bileşikteki elementlerin kütlece yüzde bileşimleri bilindiği takdirde basit formül bulu- Etan CH3 C2H6
nabilir. Molekül formülünü bulabilmek için mol kütlesinin de bilinmesi gerekir. Asetilen CH C2H2

Molekül formülü basit formülün tam katları olup Bazı molekül yapılı bileşiklerin formülleri
(Basit formül) . n = Molekül formülü ya da (Basit formülün kütlesi) . n = Mol kütlesi
şeklinde gösterilebilir. Bağıntıda ''n'' tam sayıları ifade eden bir katsayıdır.

SORU
X ve Y element- Kütle (g) Grafiğe bakıldığında 9 gram X'e karşılık 8
lerinin XnYm bi- 9 gram Y harcanmıştır.
leşiğini oluştur- X 9 Y 8 & X 1 Y1
masına ilişkin 27 16 3 2
kütle - zaman Y
1 Tam sayıya çevrildiğinde • Bir bileşiğin basit formü-
grafiği yanda X
0 X 1 Y 1 . 6 & X 2 Y3 bulunur. lünden;
verilmiştir. Zaman
3 2
Yanıt B � Atomların türü ve sayıca
Buna göre, bileşiğin basit formülü aşa- birleşme oranı belirlenebilir.
ğıdakilerden hangisidir? (X : 27 , Y : 16) � Bileşikte yer alan ele-
mentlerin kütlece yüzde
A) X2Y B) X2Y3 C) X3Y2 D) XY2 E) XY

Palme Yayıncılık
bileşimleri hesaplanabilir.
SORU
Sabit hacimli Mol sayısı H2O Grafiğe bakıldığında 1 mol X ile 4 mol O2
kapalı bir kapta 4 tepkimeye girip 4 mol H2O ile 3 mol CO2
X
X ve O2 gazla- 3 oluşturduğu görülür.
rının tepkimeye CO2
2 X + 4O2 $ 3CO2 + 4H2O
girmesiyle CO2 1 .
ve H2O gazları O2 C 3 H 8 O2
oluşmaktadır. 0 Zaman Yanıt E
Buna göre, X'in formülü aşağıdakiler-
den hangisidir?
A) C3H8O B) C3H6 C) C3H6O3
D) C3H8 E) C3H8O2
• Bir bileşiğin molekül for-
SORU mülünden;
CXHYO formülüne sahip bir organik bileşi- Organik bileşiğin yanma denklemini yazalım. � Atomların türü ve sayıca
ğin 0,1 molü, 0,4 mol oksijen gazı ile tep- CXHYO + O2 $ CO2 + H2O birleşme oranı belirlenebilir.
kime vermektedir.
0,1 mol 0,4 mol 0,3 mol � Elementlerin kütlece yüzde
Tepkimede 0,3 mol su ve bir miktar CO2 Soruda verilen mol sayılarını 10'la geniş- bileşimleri hesaplanabilir.
gazı oluştuğuna göre, bileşiğin formülü leterek denklem katsayısı olarak alınır. � Bileşiğin mol kütlesi (ele-
aşağıdakilerden hangisidir?
1CXHYO + 4O2 $ CO2 + 3H2O mentlerin atom kütleleri
A) CH2O B) CH4O C) C2H6O biliniyorsa) bulunabilir.
Girenlerde 9 tane O atomu olduğundan
D) C3H6O E) C3H8O CO2'nin katsayısı 3 olarak bulunur. Bura-
dan da bileşiğin formülü C3H6O bulunur.
Yanıt D

105
 ÇÖZÜMLÜ SORULAR
ÜNİTE - 2

1. 2,2 gram C3H8 gazını tamamen yakabilmek için gereken 5. 2X + 3Y $ 2Z

O2 gazının normal koşullardaki hacmi kaç litredir?
tepkimesine göre eşit mol sayısında X ve Y den tam verimle
KİMYASAL HESAPLAMALAR

(H : 1 , C : 12) 0,4 mol Z elde ediliyor.

A) 5,6 B) 2,24 C) 44,8 D) 11,2 E) 22,4 Buna göre;

I. Sınırlayıcı bileşen X'tir.

II. 0,6 mol Y harcanmıştır.

III. 0,2 mol X artmıştır.

2. XYO3 + 2H2O $ X(OH)2 + H2YO3 yargılarından hangileri doğrudur?

denklemine göre 4,2 gram XYO3 bileşiğinin 1,8 gram H2O ile A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

artansız tepkimesinden 2,9 gram X(OH)2 elde ediliyor. D) II ve III E) I, II ve III

Buna göre, X'in atom kütlesinin Y'nin atom kütlesine ora-

nı aşağıdakilerden hangisidir?
6. N2(g) + O2(g) $ 2NO(g)
(H : 1 , O : 16)
tepkime denklemine göre;
1 1 4 3
A) B) C) D) E) 2
2 4 3 4 I. Toplam mol sayısı korunur.

II. 10 mol NO gazı elde etmek için 140 gram N2 gazı gerekir.

III. Normal koşullarda 4,48 litre NO gazı oluştuğunda 32

Palme Yayıncılık

gram O2 gazı harcanır.

yargılarından hangileri doğrudur? (N : 14, O : 16)

3. Kütlece % 16'sı hidrojen olan karbon ve hidrojenden olu- A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

şan bileşiğin molekül formülü aşağıdakilerden hangisi- D) II ve III E) I, II ve III

dir? (C: 12, H: 1)

A) C3H8 B) C4H10 C) C7H16

7. Aynı koşullarda 50 şer litre X2 ve Y2 gazları tam verimle
D) C8H14 E) C6H12 tepkimeye sokulduğunda kaç litre XY2 gazı oluşur?

A) 12,5 B) 25 C) 50 D) 75 E) 100

8. Eşit kütlede Al metali ve O2'nin tepkimesinden 20,4 gram

4. Başlangıçta 44,8 L olan O2 gazının bir kısmı Al2O3 bileşiği oluşmaktadır.
1 Buna göre;
SO2(g) + O (g) $ SO3(g)
2 2
tepkimesine göre SO2 gazı ile birleşerek SO3 gazına dönüş- I. Başlangıçtaki Al ve O2 karışımı 21,6 gramdır.
mektedir. II. Sınırlayıcı bileşen Al'dir.

Oluşan SO3 gazının hacmi 5,6 litre olduğuna göre, artan
O2 gazı kaç litredir?
(Gazların hacimleri aynı koşullarda ölçülmüştür.)
A) 11,2 B) 16 C) 21 D) 38 E) 42
III. 0,8 gram O2 artar.
yargılarından hangileri doğrudur? (Al : 27, O : 16)
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

Soru
106
 ÇÖZÜMLER

ÜNİTE - 2
m 2, 2 5. 2X + 3Y $ 2Z
1.
nC H = & = 0, 05 mol
3 8 MA 44 Eşit molde $ 0,6 0,6

KİMYASAL HESAPLAMALAR
C3H8 + 5O2 $ 3CO2 + 4H2O Harcanan $ –0,4 –0,6 0,4
denklemine göre 0,05 mol C3H8 gazı kullanıldığında
0,25 mol O2 gazı gerekir. 0,2 – 0,4
1 mol 22,4 litre mol mol
artan oluşan
0,25 mol ?
Sınırlayıcı (biten) madde Y'dir.
0,6 mol Y harcanmıştır. 0,2 mol X artmıştır.
? = 5,6 litre Yanıt A
Yanıt D

2. mA = 2 . 1 + 16 = 18
H2O 6. Tepkimeye göre girenlerin ve ürünlerin toplam mol sayısı
m 1, 8
nH O = = = 0, 1 mol eşit olduğundan toplam mol sayısı korunur.
2 MA 18
N2 + O2 $ 2NO
Tepkimeye göre 0,1 mol H2O harcandığında 0,05 mol denklemine göre 10 mol NO gazı elde etmek için 5 mol N2
X(OH)2 oluşur. gazı gerekir. Bu da 5 . 28 = 140 gram yapar.
0,05 mol 2,9 gram N2 + O2 $ 2NO
4, 48
1 mol ? denklemine göre n = = 0,2 mol NO gazı oluştuğunda
22, 4

0,1 mol O2 gazı harcanır.
? = 58 gram
Palme Yayıncılık

X(OH)2 = 58 Bu da 0,1 . 32 = 3,2 gram yapar.

X + 16 . 2 + 1 . 2 = 58 Yanıt B
X = 24
1
0,1 mol H2O harcandığında 0,05 mol XYO3 harcanır. 7. X + Y2 $ XY2
2 2
0,05 mol 4,2 gram XYO3 = 84 50 50 –
1 mol ? 24 + Y + 3 . 16 = 84
–25 –50 50
Y = 12

? = 84 gram X'in atom kütlesi 24
= =2 25 – 50 litre XY2 gazı oluşur.
Y'nin atom kütlesi 12
Yanıt C
Yanıt E

8. Reaksiyon denklemine göre 54 gram Al ile 48 gram O2 tep-

3. Kütlece %16'sı hidrojen ise %84'ü karbondur.
kimeye girer ve 102 gram Al2O3 oluşur.
C 84 H 16 & C 7 H 16
3
12 1 Yanıt C 2Al + O $ Al2O3
2 2
54 g 48 g 102 g
0,2 katı 0,2 katı 0,2 katı

10,8 g 9,6 g 20,4 g

1
4. SO 2 + O $ SO 3 Eşit kütlede ⇒ 10,8 10,8
2 2
–10,8 –9,6
denklemine göre oluşan SO3 gazının hacmi 5,6 litre oldu- 0 1,2 gram O2 artar.
ğunda harcanan O2 gazı 2,8 litredir. Sınırlayıcı bileşen (biten) Al'dir. Başlangıçta eşit kütlede

44,8 – 2,8 = 42 litre O2 gazı artar. 10,8'er gram alındığından toplam 21,6 gramdır.
Yanıt E Yanıt B

107
 ÜNİTE - 2
1. Mg(k) + 2HCl(suda) $ MgCl2(suda) + H2(g)
KİMYASAL HESAPLAMALAR
denklemine göre yeterince Mg metali ile 3 mol HCl
asidinin kullanılmasıyla normal koşullarda 33,6 litre
hidrojen gazı elde edilir.
2. 2NaHCO3 $ Na2CO3 + CO2 + H2O
16,8 g 10,6 g ? 1,8 g
Yukarıdaki tepkimede tepkimeye giren ve tepkime-
de oluşan maddelerin kütleleri altlarında belirtildiğine
göre, miktarı belirtilmemiş olan CO2, 0,1 moldür.
(CO2 : 44)
3. C3H8 + 5O2 $ 3CO2 + 4H2O
denklemine göre, 0,2 mol C3H8 ile 1,5 mol O2 gazının
tam verimle tepkimesinden 1 mol H2O oluşur.
4. Eşit hacimdeki SO2 ve O2 gazlarının
SO2(g) + 1/2O2(g) $ SO3(g)
tam verimle tepkimesine göre, 60 litre SO3 gazı oluş-
maktadır. Buna göre, başlangıç karışımı 120 litredir.
5. Genel formülü CnH2n olan organik bir bileşiğin 0,2
molünün tamamen yanmasıyla 0,8 mol CO2 ve 0,8
mol H2O oluşmakta olduğuna göre, bileşiğin molekül
formülü C4H8'dir.
6. 8,8 gram NXOY bileşiğinin 3,2 gramı oksijen olduğuna
göre, bileşiğin basit formülü NO2'dir. (N : 14, O : 16)
7. 0,9'ar mol X2 ve Y2 gazlarının tam verimle tepkimesin-
de X2Y gazı oluşurken sınırlayıcı bileşen X2 gazı olur.
108 1. D 2. D 3. Y 4. D 5. D 6. Y 7. D
1. X(OH)2 + 2HBr $ XBr2 + 2H2O
denklemine göre 37 gram X(OH)2 bileşiği yeterince HBr ile
tepkimeye girdiğinde 18 gram H2O oluşuyor.
Buna göre, X'in mol kütlesi ......................... tır.
(H : 1, O : 16)
2. 4,6 gram etil alkol (C2H5OH) yeterli miktarda O2 gazı ile
tepkimeye girdiğinde CO2 ve H2O gazları oluşmaktadır.
Buna göre, oluşan CO2 gazının normal koşullardaki hacmi
......................... litredir. (H : 1 , O : 16 , C : 12)
3. Eşit hacimlerdeki X2 ve Y2 gazlarının tepkimesinden aynı
koşullarda en çok 16 litre XY2 gazı oluşuyor.
Buna göre, başlangıç karışımının hacimce yüzde
.........................'i tepkimeye girmemiştir.
4. 5 mol NO2 gazının %80'i
2NO2 $ N2O4
tepkimesine göre, N2O4 gazına dönüştüğüne göre tepki-
me sonunda toplam mol sayısı ......................... mol olur.
5. Başlangıçta 25 litre olan O2 gazının bir miktarı
SO2(g) + 1/2O2(g) $ SO3(g)
tepkimesine göre 20 litre SO3 gazı oluşturduğuna göre,
artan O2 gazı ......................... litredir.
6. CaCO3(k) $ CaO(k) + CO2(g)
tepkimesine göre, kütlece %80 saflıktaki 500 gram CaCO3
tamamen ayrıştırılırsa en çok ......................... gram CaO
elde edilir. (C : 12 , O : 16 , Ca : 40)
7. X2 ve Y2 gazlarından oluşan bir karışımda kimyasal tep-
kime sonucu Y2 tükendiğinde 4 mol XY2 gazı oluşurken 3
mol X2 gazı arttığına göre, başlangıçta karışımı oluşturan
X2 ve Y2 gazlarının mol sayıları toplamı .........................
dur.
Soru
1. 40 2. 4,48 3. 25 4. 3 5. 15 6. 224 7. 9
 AÇIK UÇLU SORULAR

ÜNİTE - 2
1. 4,8 gram Mg katısı ve yeteri kadar O2 gazının tepkimesinden 4. Mol say›s›

MgO katısı oluşmaktadır. 1,2

KİMYASAL HESAPLAMALAR
Kapalı bir kapta X ve O2 ile 1,0
Buna göre, aşağıdaki soruları yanıtlayınız. (Mg: 24, O: 16) başlatılan tepkimede mol 0,8 CO2, H2O
0,6 X
sayılarının zamanla değişi-
I. Olayın kimyasal denklemini yazarak denkleştiriniz.
mi yandaki gibidir.
O2
II. Tepkimede harcanan O2 gazı normal koşullarda kaç litre Zaman
0
hacim kaplar?
Buna göre, 8,8 gram CO2 oluşturmak için aynı koşullarda
III. Tepkimede oluşan MgO katısı kaç gramdır?
kaç gram X gerekir? (C: 12, O: 16)

1
I. Mg(k) + O (g) $ MgO(k), II. 2,24, III. 8 2,8
2 2

5. Yeterli miktarda H2O ile

2. 2N2(g) + O2(g) $ 2N2O(g)
X2O + H2O $ 2XOH
tepkimesine göre 4'er mol N2 ve O2 gazları tam verimle tep-
denklemine göre, 6,2 gram X2O harcanırken 8 gram XOH
kimeye girmektedir.
oluşuyor.
Palme Yayıncılık

Buna göre, aşağıda verilen soruları yanıtlayınız. (O: 16)

Buna göre, X in atom kütlesi kaçtır? (O: 16, H: 1)
I. Sınırlayıcı bileşen hangisidir?

II. Kaç mol N2O gazı oluşur?

III. Hangi maddeden kaç mol artar?

IV. Kaç gram O2 gazı harcanır?

23

X 2Y3 hacmi (L)

6.

Aynı koşullarda eşit hacimli

6
X2 ve Y2 gazlarından X2Y3
I. N2 , II. 4 , III. 2 mol O2 , IV. 64 gazının oluşmasına ait gra-
fik yandaki gibidir.
0 6 9 X2 hacmi (L)
3. 0,2 mol SO2 ve 1,6 gram O2 gazından en çok kaç gram SO3
gazı elde edilir? (S: 32, O: 16) Aynı koşullarda başlangıçta tepkime kabına konulan gazla-
rın toplam hacminin tepkime tamamlandığında kapta bulu-
nan gaz hacmine oranı kaçtır?

8
2

109
 TEST – 1
ÜNİTE - 2

1. 0,2 mol Al katısının HCl ile; 5. X2 ve Y2 gazları tam verimle tepkimeye girdiğinde yalnız X2Y
gazı oluşur. Tepkimenin başlangıcında 0,8'er mol X2 ve Y2
Al(k) + 3HCl(g) $ AlCl3(k) + 3/2H2(g)
KİMYASAL HESAPLAMALAR

gazları alınmıştır.
denklemine göre artansız reaksiyonu sonucu oluşan H2
Buna göre tepkime tamamlandığında,
gazının normal koşullardaki hacmi kaç litredir?
I. X2 nin tamamı tükenir.
A) 44,8 B) 33,6 C) 22,4 D) 13,44 E) 6,72
II. Ortamda yalnız X2Y bulunur.

III. 0,3 mol Y2 artar.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III
2. Eşit hacimli X2 ve Y2 gazlarının tepkimesinden en fazla 20
litre X2Y3 gazı oluşmaktadır.

Tepkime tamamlandıktan sonra aynı koşullardaki top-

lam gaz hacmi kaç litredir?

A) 30 B) 40 C) 60 D) 80 E) 100
3
6. S(k) + O (g) $ SO3(g)
2 2
S(k) + O2(g) $ SO2(g)
Palme Yayıncılık

Yukarıdaki tepkime denklemlerine göre 128 gram S katısının

kütlece %25'i SO2 gazına, geriye kalanı ise SO3 gazına dö-
nüştürülüyor.

1 Buna göre, tepkimede oluşan SO2 gazının mol sayısının,

3. XNO3(g) $ XNO2(g) + O (g) SO3 gazının mol sayısına oranı kaçtır? (S : 32)
2 2
tepkimesine göre, 170 gram XNO3 ten normal koşullarda
1 2 4 1 1
en fazla 22,4 litre O2 gazı elde edildiğine göre, X in atom A) B) C) D) E)
3 3 3 2 6
kütlesi kaçtır? (N: 14, O: 16)

A) 23 B) 28 C) 39 D) 85 E) 278

1
7. C(k) + O (g) $ CO(g)
2 2
C(k) + O2(g) $ CO2(g)
4. CxHyOz bileşiğinin 2 molü, O2 ile tam tepkimeye girdiğinde 6 Yukarıdaki tepkime denklemlerine göre eşit kütleli C(k) ör-
mol CO2 ve 8 mol H2O oluşmaktadır. nekleri yeterince O2 gazıyla tepkimeye giriyor.
^x + yh
Olayda 8 mol O2 harcandığına göre, bileşikte z Oluşan CO2 gazı 8,8 gram olduğuna göre, harcanan top-
oranı kaçtır? lam C(k) kütlesi kaç gramdır? (C : 12, O : 16)
7 11 11
A) B) 11 C) D) E) 7 A) 1,2 B) 2,4 C) 4,8 D) 5,6 E) 7,6
2 3 2

1. E 2. A 3. A 4. D 5. A 6. A 7. C
Soru
110
 ÜNİTE - 2
8. N2 ve H2 gazlarının tepkimesinden NH3 gazı elde ediliyor. 11. Normal koşullarda hacmi 2,24 litre olan XY2 gazı bir miktar
Y2 gazı ile aynı koşullarda;
1 mol H2 gazının %60 ı tepkimeye girdiğine kaç mol NH3
1
gazı elde edilir? XY2(g) + Y (g) $ XY3(g)
2 2
A) 0,2 B) 0,3 C) 0,4 D) 0,5 E) 0,6 tepkimesine göre tam verimle XY3 gazını oluşturmaktadır.

KİMYASAL HESAPLAMALAR
Aynı koşullarda artan Y2 gazının hacmi oluşan XY3 ga-
zının hacminin 1,5 katı olduğuna göre başlangıçtaki Y2
gazının mol sayısı kaçtır?

A) 0,1 B) 0,2 C) 0,3 D) 0,4 E) 0,5

9. N2(g) + 3H2(g) $ 2NH3(g)

tepkimesi 3 er mol N2 ve H2 gazları alınarak sabit hacimli

kapalı bir kapta tam verimle gerçekleştiriliyor.

Bu tepkime ile ilgili çizilen,

N2' nin H2' nin NH3' ün

mol say›s› mol say›s› mol say›s› 12. Eşit sayıda H2 ve CH4 moleküllerini içeren bir karışım yakılın-
3 3
ca 0,6 mol H2O oluşuyor.
2 2
Buna göre, karışımdaki H2 gazı kaç moldür?
0 t Zaman 0 t Zaman 0 t Zaman
Palme Yayıncılık

A) 0,05 B) 0,1 C) 0,2 D) 0,3 E) 0,4

I II III

grafiklerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

13. 5 mol O2 gazının bir kısmı O3 gazına dönüştürülünce 4 mol

gaz karışımı oluşuyor.

Buna göre, O2 gazının yüzde kaçı tepkimeye girmiştir?

10. Bir miktar N2 gazı ile 1,2 gram H2 gazı tam verimle tepkime-
ye girerek NH3 gazını oluşturmaktadır. A) 10 B) 25 C) 35 D) 50 E) 60

Tepkime sonunda 8,4 gram N2 gazı arttığına göre; baş-

langıçtaki N2 kütlesi ve oluşan NH3 gazının normal ko-
şullardaki hacmi aşağıdakilerden hangisinde doğru ve-
rilmiştir? (N : 14, H : 1)

N2 kütlesi (g) NH3 ün N.K daki hacmi (L)

A) 5,6 8,96
B) 14 4,48 14. Gaz fazındaki 3 litre C2H5OH in tamamen yanması için

C) 11,2 4,48 gerekli olan havanın aynı koşullardaki hacmi kaç litre-
dir? (Havanın 1/5 i oksijendir.)
D) 14 8,96
E) 5,6 5,60 A) 9 B) 25 C) 30 D) 45 E) 60

8. C 9. E 10. D 11. B 12. C 13. E 14. D 111