JATUN YACHAYWASI

MAYOR DE SAN SIMON

FACULTAD DE MEDICINA “Dr. Aurelio Melean”
DEPARTAMENTO DE MEDICINA SOCIAL Y FAMILIAR

MEDICINA ALTERNATIVA NISQATA

MACH´A: Quechua
YACHACHIQ: Lic. Lastenia Guzmán Salazar
YACHAKUQ:
• CASTILLO YAURI Edwin Saúl
• PEREDO ALANIS Tania
• SOTO CUSI Biane Massiell
• ZEGARRA ARISPE Rosa Irene

COCHABAMBA-BOLIVIA
 MEDICINA ALTERNATIVA NISQATA

Medicina Alternativa nisqaqa tukuy chaikunaqa jampicunapaq, chantapis

tukuy chay janpinakunaqa manaraq q”imisqachu medicina cientificawanqa.
Chay janpina kunaqa kachckan chay unquykunata qaliyachinanpaq
imaraykuchus chay janpikunaqa jamun kawsay pachamanta pacha. Chay
janpina kunaqa mawk”an janpi vegetales y minerales nisqakunata tukuy
chayqunaqa mawk”asqa kanku unqusqa upyananpaq mayllakunanpaq ima
tukuy chaikunaqa unqusqata qaliyachinampaq.
Riqsicun qimsa waranqa jampina sah”akunata Chantapis mana
chaykunallachu, kan achkaraq, tukuy chaykunaqa runata jampirinapaq
kachkan.
Kunan qawarisunchiq tukuy jampi sach”akunata Bolivia llaqtanchiqmata.
EUCALIPTO
Kay sach”akunaqa manchay jauchaq chantapis chiqankuna tupunkunataq suqta chunka mts.

Eucaliptuq llukllunqan kaykunapaq kachkan:

 Infecciones respiratorispaq
 Musculos articulacones nanasqakunapaq
 Chantapis ch”uspita manchachinapaq
 Kurkuman churanapaqpis

Imaynata Waquichina
Juq wisllata qimsa laqita churana akillapi chaymantaq churana quñi yakutawan, chayta suyarina phichqa chininita
chaimanta laqisninta urquna, kuna upyarinapaq kachkan.

MUÑA
Muñaqa uña llant”a sachitalla. Sach”itanqa laqisituyuq uramantapacha laqinqa uñitachlla. T”ikanqa yuraq
chantapis manchay uñitalla.

Janpirinapaq
Kay sach”aqa manchay waqaychasqa andino llaqtapaqqa, laqinpi lluqllun taripakun chayrayku waqaychasqa,
muñaqa kaykunapaq kachkan.

• Quñi yakuta wakichinapaq

• Chiri unquykunata
• Chunchulapi unquikunata
• Calculos biliarista
• Mana chuqcha t”akakunanpaq
Imaynata Waquichina
Juq wisllata iskay laqita churana akillapi chaymantaq churana quñi yakutawan, chayta suyarina phichqa chininita
chaimanta laqisninta urquna, kuna upyarinapaq kachka

ROMERO
Kay sach”aqa janpinapaq chanapis mikhuna waqichinapaq ima

Ima janpinapaq kay romero nisqa

• Uma nanaypaq
• Sayk”usqa runakunapaq
• Q”ichalirapaq
• Warmi mana anchata yawarikunanpaq
• Yanapan thuqanapaq
• Walliqyachin qhuchuchqata
• Uma qaratapis waqaichan

Imaynata Waquichina
Juq wislla laqita churana akillapi chaymantaq churana yaku t”inpusqata, chayta suyarina phichqa chininita
chaimanta laqisninta urquna, kuna upyarinapaq kachkan.
RUDA
Uña sach”italla q”illo t”ikayuq q”apayniyuq ima kaytaqa tarisunman china laqhisniyuqta chantapis urqu
laqhisniyuqta ima, chay urqu laquiqa manchay jatuchaq.

Janpinakunapaq
• Uma nanayta
• Qharkatipaq
• Varices nisqapaq
• Edema nisqapaq
• Ch”unchula qhurupaq
• Paralisis nisqapaq
• Waira jap”iqaspaq
• Nanaita chinkachin

Imaynata Waquichina
Kaytaqa yaku q”uñita jina uphyasunman chayman qimsa laqita churana chayta suyarina. K”irispaqa chay
k”iriman qaquikuna.
MACA
Maqa juq sach”aq sapin, kaytaqa yarpuq kanku ñaupamanta pachaña chantapies kunankama. Kayqa manchay
sumaq mikhunapaq, callpayuq tukuy runakunapaq kaykunapaq.

• Proteinas
• Vitaminas
• Carbohidratos
• Lipidos
• Minerales

Kayqa kamachisqa paykunapaq:

• Wawaspaq
• Sipaskunapaq
• Awichuspaq

Janpinakunapaq
• Yanapan neuronaskunata
• Yanapan wawachta sumaq kallpayuq paqarinanpaq
• Yanapan warmita yawarikuqtin
• Yanapan warmita phiñakuqtin
• Yanapan tulluchta achtawan kallpayuq kananpaq
• Anemiatapis chinkachin
• Yanapan sistema inmunetariotapis
MANZANILLA
Kay mallkiqa janpikunapaq, uphyakun yaku quñipi chantapis crema jina kusallataq jawikuna nanasqa chiqanman.

Kusa kaykunapaq
• Punkisqapaq
• Vactrias nisqakunatapis chinkachin
• Sedantes ima
• Digestivos nisqa
• Nanaytapis chinkachin
• Sayquytapis chinkachin
• Ulceras gastritistapis yanapan
• Chiri unquykunapaqpis kusa
• Asmapaq
• Chiri ch”ujupaq
• Quñipaq
• Bronquitis
• Mana puñuy atiqcunapaq
• Warmi yawarikuypaqpis
• Esteticanisqapaqpis
• Chuqchata llijuchin
• Crematajina
OREGANO
Oreganuqa wertaspi kan.

Kay unquykunata chinkachin

• Chiri unquikunata
• Miqhunapaq
• Sunquta yanapan
• Reumatismupaq
• Anemiapaq
• Utero unquykunapaq ima

CEDRON
Kay cedron sach”aqa wertaspi kallantaq, ch”aqichiytawan kaytaqa jallch”ana.

Imapaq kusa:
• Yanapan dijestionta
• Yanapan gases intestinalista
• Ansiedadtapis yanapan
• Alergiatapis chikachin
• K”irita walliqyachin
CURCUMA
Curcuma nisqa riqsisqa q'illu llimphimanta chanta kʼachaminmanta. Kay cusa jampinapaq.

Kusa kaykunapaq

 Ch'umchulata: yanapan waleq kanampaq

 Chanta mana thasanapaq nitaq lamsanapaq ima
 Unquyquna hepaticos: yanapan urkuyta rumista vesiculamanta
 Chanta tukuy cancermanta: chuchumanta chanta pʼachamanta
 Artritis reumatoide nisqa sindrome tunel carpiano nisqamanta: punkisqamanta
 Yuyayquna sintomasta depresión nisqata
 Yanapan sunquta: tiyaykuchin niveles colesterolmanta
 Yanapan sistema inmunologico nisqata
 Yanapan yuyayquna respiratorios nisqata
 Yanapan organismota radicales libres manta
 Yanapan pʼachayqunasta
 Yanapan ciclos menstruales nisqata
 Yanapan síndrome premenstrual nisqata
 Qepachan machuyanata: sinchi antioxidante nisqa
 Jampi tantaspa
 Tiyaykuchin unquyquna cerebrales nisqata chanta yanapan rikurynanta Alzheimer nisqata

Atiynin mikhunaspi:
 Colorante nisqa mikhunasqa (arruz)
 Mikhunasman churacun

Indicaciones nisqa:
Pi runaspata kapun:

 Digestiones Ñaqʼaycunasta
 Gastritis nisqata
 Cirrosis nisqata
 Cancermanta
 Artritis reumatoide nisqata

Contraindicaciones nisqa:
 Mana mikhunanchu ni upyananchu tiyan warmi wisanpi wawayuq
 Runas jayaquey unquyniyuq
JENGIBRE
Jengibre nisqa. Ancha waleptaq churakun wayk'unaman chanta kay jaya.

Kusa kaykunapaq

 Chinkachim wirata
 Antiviral nisqa
 Punkinata chinkachin
 Analgesiconisqa
 Uma nanayta chinkachin
 Estresnisqata chinkachin
 Menstruacion nisqata nanayta sayachin
 Wisa nanayta sayachin
 Mana chay cancer nisqata qonchu colompi nitaq esofagopi

Imapi mikhuna:
Aychapi, q'umir supapi, pescadupi, misk'i mikhunaspi, t'antapi.

Contraindicaciones nisqa:
 Mana mikhunanchu nitaq upyananchu tiyan warmi wisampi wawayuq
 Runas sunqu onquyniyuq kay sunquta sayachinman
 Runas diabetesnisqauan