AYAKUCHO SUYUPI MIKUYKUNA

RIKSICHIKUYNIN
Ayakuchu suyunchikpiqa mitan mitanllan tukuy rikchaq mikuykunata
yanukunchik, llamkayninchikunapi, rayminchikunapipas. Kay ñawpa
mikuyninchikunam, pachapa risqanman hina chinkachkanña. Chaymi kunan
yachachiqkunapa, yachaq warnakunapa qillqaspa uqarimusqankuta
llaqtanchikpa miski mikuyninkunamanta qillqa maytupi chayachimuchkaykiku.
Llapallan llaqtanchikunapin sumaq mikuykunata ruranku: payqu chupikunata,
lawakunata, tiqtikunata, apikunata, aqakunata, mutikunata, hamkakunata, huk
ima munay mikuykunatapas.
Chaynallataq sapa ruwaypi mikuykunata yanukunchik, allinta
kallpanchawaptinchik llamkananchikpaq, allin hapikuqta mikuyta, chaymi
llamkanchik kusisqallaña mana pisipaspa, mana qillakuspa, kukachanchikta aku
akuykuspa wiñay kawsakunapaq.
kay maytuta ñawinchaykuspaykichikqa munapakunkichiqraqmi sunquykichikpas
kusirikunqaraqmi, chaymi yuyaymanaspaykichik, huk mikuykunatapas,
qamkunapas yachakuqmasikikunawan qillqamuychik. Chaymi kay maytuta tukuy
sunquykuwan qillqamuspayku riksichimuykichik.

SVAROG_
 1. QUWI KANKA

Quwi kankaqa miski mikuymi, kay mikuypa paqarininqa kan ñawpa pachamantaraq kay
peru suyunchikpi. Kay mikuypin hinapuni kan quwi, ñawpaq pachakunaqa rumiwan
ñitichispam kankaqku chaymi lluksiq miskillaña, kunan pachaqa mankallapiñam yanunku
aceite nisqanwan chayna yanusqapas miskilla.
Quwiqa huk uywam, kay uywapin tarikun achka nutrientekuna, hinaspapas miski ima
mikuypipas, chaynam kay mikuy ñawpa taytamanchikunapa saqiwasanchik hinallam
kawsan hinaspapas kunan pachaqa riksisqapunin maypiñapas.

IMAKUNAM YAYKUN?
• Munan chik uk quwita
• Sara ñutuy ñutuy kutasqata
• Ajosta
• Limon nisqanta
• Kachita
• Comino pimienta nis qntawan
• Tupachinapaqtaq munanchi
• papa yanusqata
• choqllo yanusqata
• lichugatawan
• ensalada ruaranapaqtaq munanchik
• cebollata
• tomatita
• hierba buena
• hapchi ruranapaqtaq munanchik
• kachipata
• uchu kutasqata
• lichita
• cebolla chinatawan

¿IMAYNATAM YANUNA?
• Qallaykusun kachita quwiman taqtaspa pimientatatawan chaynallaltaq
cominotapas chaymanta ajostapas
• sumaqtan kaykunawan quwita chapuna
• chaymanta hinasun limonpa yakunta kaymi miskichinqa kay quwi Kankata
• chaymanta quwita chapusunchik sara kutaman
• quwnichinn sumaq chapusqa sara kutawan kanan
• kay rurayta tukuraspan quwita kankayta qallaykusun achka aceitepe o wirapipas
• quwinchi tiqtikunankaman qapçhita ruwachkasunchik
• qallaykusun kachipata ñitispa ñutuyanankama
• chaymanta lecheta tallisun uchuta cebolla chinatawan kaytam sumaqta
tupachinanchik kaymanpas kachitam hinasun.
• Kayta tukuruspañataq qallaykusun ensalada ruwayta
• Kaymanmi hinasunchik limonpa yakunta hinaspañataq tupachisunchik.
• Quwinchik sumaq kankakunanpaq tikrasunchik achka patata,
• hinaspa suyasunchik sumaq kankakunankaman
• kunanqa ñam kachita hinachwanña enlasadanchiman

SVAROG_
 • hinaspaqa qaraytaña qallaykusun qatun matipi
• lechugata quwi kankata chuqllu yanusqata, papa yanusqata ensaladata
qapchitapas. Kunanqa ña mikuchwanña.

2. MONDONGO
Mondongo ayacuchano nisqanqa ñawpaq taymamanchikunapa mikuy
saqiwasqanchikmi paykunam kay mikuyta ima ruraykunapipas mikuqku, chaynallataq
ima raymimpipas chakrapi runakunam kay mikuyta mikunku umalaqa nisqampi, kaymi
ima rurayta ruraspapas paqarintinta apakun chaypim kay miski mikuyta mikunku, kay
mikuytan tukuylla tuta yanuna achka yantawan, kay mikuymanmi hinanku achka
aychata, waka pataraq, uwiqa pataraq chaynallataq kuchiqaratapas chaymi kay mikuyqa
ruyaq ruyaq.

IMAKUNAM YAYKUN?
• mote pelado nisqan
• aycha (wakapa, owiqapa, llamapa, kuchipa)
• apio
• zanahoria
• hierbabuena
• kachi
• siwulla china
• uchu
¿IMAYNATAM YANUNA?
• qallaykusun mote peladota sumaqta aywispa
• qinaspa uk punchay nuyuchisunchik chusyalla yanunapaq hinaspa sumaq
kanapaq
• chaymantañataq tullpanchikta rurayta qallaykusun ladrillokunawan,
yantakunawan
• chaymanta sumaqta aywisunchik aychata aqallikunata
• qinaspañataq hatun mankapi hinasunchik yakuta mote pelado nisqanta aychata
aqallikunata qinaspa tinpuchisunchik tukuylla tuta.
• Chaymantañataq qinasun apioita zanahoriata hierba buenatapas
miskichinanpaq
• Chaymanta lluchunchik aychakunata pikiktiyayapaq
• Kayta tukuruspa miskichina kachiwan oreganoan
• Kayta tukuruspañataq qaraykuykuspa mikunapaq.
3. TRIGO PICANTE
¿IMANAKUNAM YAYKUN?
• Trigo
• Aycha
• Aqos
• Peregil
• Cebolla
• Kachi
• Aji panka
• Aji amarillo (qillu uchutapas)
¿Imaynatam yanuna?
• Qallaykusun Trigota nuyuchuchispa uk punchaw
SVAROG_
 • Nuyurachispan aywinsunchik sumaqta hisnaspan yanusunchik huk mankapi
• Kayta timpuchispan huktawan aywina ima qachachakunapas lluksinanpaq
• Kayta ruraspam qallaykusun tiqtiyta aceitewan o wirawanpas ajosta
qilloyarinankama chaymanta hinasun sewullata kaitapas tiqtisunchik
qilluyanakaman
• Qinaspam hinasunchik aji panka nisqanta munsapaqa aji amarillotapas
• Chaymanta kachitapas miskiyanapaq
• Chaymantañataq aychata tiqtiykusunchik, chakiyaptinqa yakuta yapaykusunchik
chaymantañataq trigo yanusanchita tupaykachisunchik yakuchantina
saqiykusunchik kay tinpunankama
• Kunan ñam mikuchwanña

4. PUKA PIKANTE
Kay mikuypa paqariyninqa chakrapin kan, ñawpa taytamamanchikunam mikuqku ima
hatun ruraypas kaptin, minka kaptin mita kaptin, ayni kaptin, chaynallataq wasi qispiypi,
ima chanikuq ruray kaptimpas, kay mikuyta qaraqku chawpi punchaw manachayqa ima
ruraytapas tukuruspaku chaymi kay mikuypa yaykuqninkuna chakrallapi tarikun, kunan
pachaqa kay mikuyqa rikurirun plato típico nisqañam Ayacucho suyupa.
Llumpay chaniyuq kay mikuy kaptinmi MUNICIPALIDAD DE HUAMANGA puquy Raymi
iskay waranqa chunka pusaqniyuq watata nirqa sapa iskay punchaw qatun puquy killata
yuyana kanqa kay mikuypa punchawninta. Hinaspam kay mikuy rikurirqa hatun mikuy
Ayacucho suyupa. Kunan pachaqa kay mikuyqa manam kuchi kankallawanñachu
qarakun, qarakun quwi kankakunawanñam.

¿IMANAKUNAM YAYKUN?
• Mani
• Papa
• Arroz
• Kuchipa aychan
• Cebolla
• Aji colorado
• Ajos
• Comino y pimienta
• Oregano
• Ongos y laurel
• Hierba buena
• Achote
¿IMAYNATAM YANUNA?
• Qallaykusunchik papata yanuspa
• Qinaspa mani nisqanta hamkasunchik, manaya llumpaytaqa manachayqa
qayaqninmi chinkaruman
• Chaymantañataq arrostapas seconaña.
• Mani nisqanta qankaruspan tipllasunchik, ñawpaqa maraypin chamsana kaq
kunanqa kayllapiña
• Papa yanunakama hapisunchik huk mankata hinaspa yanusunchik kuchi aycha
kankata hinaspa hinasun kachita hierbabuenatawan miski kananpaq
• Wakin runakunam yanunku remolacha nisqanwan kunan yanusun achote
miskichinanpaq llumpinanpaqwan pukanchita.

SVAROG_
 • Hatun papakunata nutoyachisunchik.
• Kuchi haycha tiqtisanchipin tiqtisunchik cebollata, chaymanta ajostapas
hinasunchik comino pimienta nisqanta oreganotapas kay yaykuqkunatam
sumaqta taqwinanchik
• Kunanñataq hinasunchik kay aji colorado nisqanta o puka uchu nisqanta.
• kayman hinasunchik kachita. Kaq kaymantaq mani chamsasanchita hinasun
asqa wakillanta wakinta qipapaq churasun.
• Ña tiqtisanchik allin kaptin hinasunchik te de achote nisqanta, hinaspa
saqisunchik tinpunankama hinaspa yapasunchik chakisqa oreganota. Hongos y
laurel nisqantapas yakuta yapaykuspa hinasun papa yanusanchita chay mani
saqisqanchitawan.
• Suyasunchik timpuykunankama
• Kunanqa ñam qarakuspa mikuchwanña.
CALABAZA API
Kalawasa apipaqa peru suyupi tarikun paqariqnin kay miski apiqa ñawpa purumpi
runakunapa mikunanmi, chaymi kay apiqa peru suyunchikpi riksisqa, aswantaq kay apipi
tarikun achka nutrientikuna chaymi uchuypa, qatunpa mikunanpaq kusallana.

¿IMAKUNAM YAYKUN?
• Calabaza
• Azúcar o chankaka
• Leche
• Clavo canela
• Miel
• Esencia de vainilla nisqanta miski kananpaq
¿IMAYNATA YANUNA?
• Qallaykusun calabazata yanunachiman apaspa, chaymanta yantaman risun,
yantata apamuspam pichasunchik tullpanchita, hinaspa ninata ratachisunchik
puko pukorispa.
• Hinaspa yanamakanchita hinasun aslla yakuwan qunirinankaman calabazata
chitqasunchik. Imaynan pay sunquykita chitaqarun hina.
• Hinaspan tillpayta qallaykusun allin tillapqmi kani tillpaqta munaspaqa
qayaykamuway, tillparuspaqa mankamanña kuchusunchik kunanqa huk maki
clavota hinasun canelatawan. Hisnaspa suyasunchik timpunankama yaqa kimsa
pacha wata qina.
• Timpuptinña hinasun chankaka nisqanta llumpinapaq minkichinanpaqpas
manachayqa azúcar nisqanta hinawaqmi, miskiyananpaq hinason miel de
abejata.
• Hinaspa hinasun lichita esencia de vainilla nisqantawan
• Kunanqa suyasun sumaq timpukunankaman
• Rikunkicho kaynalla calabaza api ruway.
ATAQU PIKANTI
¿IMAKUNAM YAYKUN?
Kay sumaq miski mikuytaqa rurakunku tukuy rikchaq tupaqninkunata huñuspa, chaymi
kaykuna yaykun:
• Ataqu
• Papa
• Asiyti

SVAROG_
 • Ahus
• Yuraq sara / muruchu sara

¿IMAYNATA RURANA?
RURASPA TUPACHIYNIN:
• Ataqupa allpanta, aqunta sumaqta mayllaspa, allpa mankapi uchpa yakuwan
allin chayanankama yanuna.
• Chayaruptimi hurquruspa iskay kutikama chumana, chuya yakuwan mayllaspa,
chaymanta qapispa yuyuta kurpana.
• Papatañataq sapaq mankapi yanuna.
• Papa yanuyta tillpaspa murku murkuta llapina.
• Huk mankapi siwullata, ahuswan sumaq sumaqta tiqtispa, chay tiqtisqaman
aslla yakuta tallina, chaynallataq tumpa kachita hinaykuna.
• Chay timpuruptinña papa llapisqata hinaykuspa, yuyu ikasqata taqruykuna.
• Qarakuna sapakamata matipi: yuyu mikuy pikantita, mutita, kullu pukupiñataq
uchu kutachata.
• Ranti qatukunapiñataq huk matipillapi yuyu pikantita, waqtanpimutichayuqta,
uchuchayuqta qarakunku.

SVAROG_