112 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ.

ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556

ระบบป้ องกันฟ้ าผ่าภายนอกสิ่ งปลูกสร้าง

External Lightning Protection Systems
มงคล ปุษยตานนท์ บงกช สุขอนันต์ *
ภาควิชาวิศวกรรมไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์ คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
อ.วารินชาราบ จ.อุบลราชธานี 34190

Mongkol Pusayatanont Bongkoj Sookananta*

Department of Electrical and Electronic Engineering, Faculty of Engineering, Ubon Ratchathani
University, Warinchamrap, Ubon Ratchathani 34190
E-mail: enbongso@ubu.ac.th

บทคัดย่อ understanding of the protection system. Information

บทความนี้ ท บทวนวรรณกรรมเกี่ ย วกั บ ระบบ
ป้องกันฟ้าผ่าภายนอกสิง่ ก่อสร้าง โดยเน้ นที่แท่งตัวนา
อากาศ ซึง่ ติดตัง้ บนส่วนยอดของสิง่ ปลูกสร้างและมีหลาย
ชนิ ด แตกต่ า งกัน ได้แ ก่ แท่ ง แฟรงกลิน กรงฟาราเดย์
แท่งอีเอสอี แท่งดีเอเอส และแท่งเซมิคอนดักเตอร์ เพื่อให้
เข้าใจหลักการทางานของระบบป้องกันฟ้าผ่า บทความนี้
จึง อธิบ ายการเกิด ฟ้ าผ่ า หลัก การท างานพื้น ฐานและ
ข้อ มู ล ประสิท ธิภ าพของระบบป้ องกัน แต่ ล ะประเภท
รวมถึง การรับรองจากมาตรฐานต่างๆ เพื่อประโยชน์ใน
การเลือกใช้ระบบป้องกันฟ้าผ่า เนื่องจากระบบป้องกัน
ฟ้ า ผ่ า ห ล า ย ป ร ะ เ ภ ท ไ ม่ ไ ด้ รั บ ก า ร ย อ ม รั บ จ า ก
มาตรฐานสากลและมาตรฐานประเทศไทย แต่ มีการใช้
อย่างแพร่ห ลาย ทาให้มีความเสี่ยงสูงต่ อการเกิดความ
เสียหาย เนื่องจากป้องกันสิง่ ปลูกสร้างจากฟ้าผ่าไม่ได้จริง
คาหลัก การเกิดฟ้าผ่ า ระบบป้องกันฟ้าผ่า แท่งแฟรง-
กลิน กรงฟาราเดย์ แท่งอีเอสอี
Abstract
This article reviews lightning protection system
outside structures, especially the air terminal which
is installed at the top of the protected structure.
There are several types of lightning air terminal
including Franklin rod, Faraday cage, Early Streamer
Emission (ESE), Dissipation Array System (DAS)
and Semi-conductor Lightning Eliminator (SLE).
Lightning occurrence is given for better
on their operations, effectiveness and standards are
provided for benefit in selection of further use of the
lightning protection system. Although, many types of
lightning protection system are not accepted by Thai
and international standards, they are utilized
worldwide and give high risk of losses to the sites of
installation.
Keywords: Lightning occurrence, lightning
protection system, franklin rod, faraday cage, early
steamer emission
1. บทนา
ฟ้าผ่า เป็ นปรากฏการณ์ทเ่ี กิดขึน้ อย่างไม่แน่ นอน มี
ความซับซ้อน และทานายไม่ได้ [1] จึงเป็ นการยากที่จะ
ป้ อ งกัน ไม่ ใ ห้เ กิด ขึ้น อีก ทัง้ ในป จั จุ บ ัน ตึก สูง มีจ านวน
เพิม่ ขึน้ อุปกรณ์และเครื่องใช้ไฟฟ้าในตึกหรือทีอ่ ยู่อาศัยมี
มูลค่าเพิม่ มากขึน้ ดังนัน้ ระบบป้องกันอันตรายทีเ่ กิดจาก
ฟ้าผ่าจึงมีความสาคัญมากขึน้ ด้วย ความเสีย่ งต่อการถูก
ฟ้ าผ่ า หมายถึ ง ความเสี่ ย งต่ อ การสู ญ เสีย ชี วิ ต และ
ทรัพย์สนิ ทัง้ นี้อนั ตรายจากฟ้าผ่า เกิดจาก 3 สาเหตุ
ได้แก่ ความร้อน แรงกลและกระแสไฟฟ้า โดยความร้อน
เป็ นเหตุให้เกิดเพลิงไหม้ แรงกลเป็ นเหตุ ให้เกิดระเบิดได้
และกระแสไฟฟ้าเป็ นอันตรายต่ออุปกรณ์ไฟฟ้าและชีวติ
ตัวอย่างความสูญเสียเนื่องจากการถูกฟ้าผ่าเห็นได้ชดั เจน
เช่น กรณีคนไทยถูกฟ้าผ่าถึงแก่ชีวติ ที่แกรนด์แคนยอน
[2] และกรณี บ้า นหรู ร าคาหลายล้ า นปอนด์ ข องเซอร์
 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ. ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556
ริชาร์ด แบรนสัน มหาเศรษฐีชาวอัง กฤษ ที่สร้างอยู่บน
เกาะส่วนตัวกลางทะเลแคริบเบียน ดังเห็นจากรูปที่ 1 ใน
ระหว่างทีเ่ กิดพายุลมแรง มีฟ้าผ่าลงมาทีบ่ า้ นทาให้เกิดไฟ
ไหม้ลุกลามจนเสียหายหมดทัง้ หลัง ดัง เห็นจากรูปที่ 2
ทัง้ นี้เหตุ การณ์ ท่ีเกิดขึ้น ยังเสี่ย งต่ อการสูญเสียถึงชีวิต
เนื่องจากเกิดเหตุในช่วงเวลากลางคืน และมีผู้สงู อายุอยู่
ในบ้านด้วย
รูปที่ 1 บ้านของเซอร์รชิ าร์ด แบรนสัน ก่อนถูกฟ้าผ่า [3]
รูปที่ 2 บ้านของเซอร์รชิ าร์ด แบรนสัน ขณะเกิดเพลิงไม้
เนื่องจากถูกฟ้าผ่า [3]
ระบบป้องกันฟ้าผ่าได้ถูกพัฒนาขึน้ ตัง้ แต่ช่วงปลาย
คริสตศตวรรษที่ 18 และพัฒนาต่อมาจนถึงปจั จุบนั มี
การออกแบบติดตัง้ ทีเ่ ป็ นมาตรฐาน โดยการป้องกันฟ้าผ่า
สิง่ ปลูกสร้าง แบ่งออกได้เป็ นสองส่วน คือระบบป้องกัน
ฟ้ าผ่ า ภายนอก ซึ่ ง มี ไ ว้ เ พื่ อ ป้ องกัน ไม่ ใ ห้ เ กิ ด ความ
เสียหายต่อสิง่ ปลูกสร้างจากการถูกฟ้าผ่าลงโดยตรง และ
ระบบป้ องกัน ฟ้ าผ่ า ภายใน ซึ่ง มีไ ว้เ พื่อ ป้ องกัน ความ
เสียหายของอุปกรณ์ ท่อี ยู่ภายในสิง่ ปลูกสร้างอันเป็ นผล
เนื่องจากการเกิดฟ้าผ่าภายนอก โดยการป้องกันฟ้าผ่า
ภายในสามารถทาได้โดยใช้อุปกรณ์ป้องกันเสิรจ์ (surge
protection) และต่อระบบกราวน์ให้ครบถ้วน ถูกต้อง ตาม
คาแนะนาในมาตรฐาน “การป้องกันบ้านและองค์ประกอบ
จากฟ้ าผ่ า ” [4] ของสมาคมวิศ วกรรมไฟฟ้ าและ
อิเล็กทรอนิกส์ (IEEE)
บทความนี้ ท บทวนวรรณกรรมที่ เ กี่ ย วกั บ การ
้ปองกันฟ้าผ่าภายนอกสิง่ ปลูกสร้าง ซึ่ง มีส่วนประกอบ
หลัก ของระบบป้ องกัน ได้ แ ก่ แท่ ง ตั ว น าอากาศ (air
terminal) สายตัวนาและแท่งอิเล็กโทรด โดยแท่งตัวนา
113
อากาศหรือทีน่ ิยมเรียกว่า แท่งล่อฟ้าเป็ นแท่งตัวนาทีต่ ิด
ตัง้ อยู่สว่ นบนของสิง่ ก่อสร้าง ส่วนใหญ่ทาหน้าทีล่ ่อให้เกิด
ฟ้าผ่าลงมาที่แท่งตัวนา แทนที่จะผ่าลงที่สงิ่ ปลูกสร้างที่
ต้องการป้องกัน สายตัวนาทาหน้ าที่เชื่อมต่อแท่งล่อฟ้า
และแท่งอิเล็กโทรดซึ่งฝงั ลงดิน เพื่อนากระแสไฟฟ้าจาก
ฟ้าผ่าลงไปทีด่ นิ โดยไม่ทาความเสียหายต่อสิง่ ปลูกสร้าง
ความหลากหลายของระบบป้องกันฟ้าผ่าภายนอก
สิง่ ปลูก สร้า งนี้ อยู่ท่ีแท่ง ตัว นาอากาศ ซึ่ง มีหลายแบบ
ได้แก่ แท่ง แฟรงกลิน (franklin rod) กรงฟาราเดย์
(faraday cage) แท่งอีเอสอี (early steamer emission-
enhanced ionizing air terminal) แท่งเซมิคอนดักเตอร์
(semi-conductor lightning eliminator) และแท่งดีเอเอส
(dissipation array system) เป็ นต้น โดยความรูใ้ นเรื่อง
เกี่ ย วกับ ระบบป้ องกัน แต่ ล ะชนิ ด มี ค วามส าคัญ มาก
เนื่องจากบางชนิดไม่ได้รบั การรับรองจากมาตรฐานให้ใช้
งานตามที่ผู้ผลิต กาหนด ซึ่งพบว่า การเลือ กใช้อุป กรณ์
ของเจ้าของสิง่ ปลูกสร้างหรือผูอ้ อกแบบ มีแนวโน้ม เลือก
ตามคาแนะนาของผูข้ ายทีม่ เี ทคนิคต่างๆ ในการนาเสนอ
และสร้างความเชื่อมัน่ [5] ในประเทศไทย พบว่ามีการใช้
อุปกรณ์ ท่ไี ม่ได้รบั การรับรองมาตรฐานอย่างแพร่หลาย
และการใช้งานอุปกรณ์เหล่านัน้ ก็เป็ นเหตุให้มคี วามเสีย่ ง
สูงต่อการเกิดความไม่สะดวกและสูญเสียถึงชีวติ ได้
บทความนี้ อ ธิบ ายการเกิด ฟ้ าผ่ า เพื่อ เป็ น พื้น ฐาน
ความเข้าใจแนวทางการทางานของระบบป้องกันฟ้าผ่า
ทบทวนวรรณกรรมทีเ่ กีย่ วกับระบบซึง่ มีความแตกต่างกัน
ทีแ่ ท่งตัวนาอากาศ ประสิทธิภาพการทางานระบบแต่ละ
ชนิด และข้อแนะนาจากมาตรฐานต่างๆ ทัวโลก ่ รวมถึง
มาตรฐานที่ใช้ในประเทศไทยด้วย เพื่อเป็ นข้อมูลความรู้
แก่ผสู้ นใจและวิศวกรในการเลือกใช้ระบบการป้องกันได้
อย่างถูกต้องเหมาะสม
2. การเกิ ดฟ้ าผ่า
ฟ้าผ่ามักเกิดขึ้นในเวลาที่มีพายุ ฟ้าคะนอง ฝนตก
และลมแรง ฟ้าผ่าก่อให้เกิดเสียงดังกึกก้อง และบางครัง้
จะเห็นฟ้าแลบเกิดขึน้ ก่อนฟ้าผ่า เนื่องจากฟ้าผ่านัน้ เกิด
จาก ความต่างศักย์ระหว่างเมฆและพืน้ ดินทีม่ มี ากพอทา
ให้เกิดเบรกดาวน์ได้ในทีส่ ดุ
การเกิดฟ้าผ่า มีสแ่ี บบคือ
 เกิดภายในก้อนเมฆ
 เกิดระหว่างก้อนเมฆ
114 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ. ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556
 เกิดระหว่างก้อนเมฆและอากาศ
 เกิดระหว่างก้อนเมฆและพืน้ ดิน
การเกิดฟ้าผ่าภายในก้อนเมฆเป็ นปรากฏการณ์ท่ี
เกิดขึน้ มากทีส่ ุด เป็ นสัดส่วนมากกว่า 50% ของการเกิด
ทัง้ หมด แต่ ฟ้ าผ่ า แบบที่ท าให้ เ กิ ด ความเสีย หายต่ อ
ทรัพย์สนิ และชีวิตของมนุ ษย์ เป็ น การเกิดระหว่างก้อน
เมฆและพืน้ ดิน มีสดั ส่วนการเกิดขึน้ ประมาณ 45% โดย
ก้อนเมฆทีท่ าให้เกิดฟ้าผ่าได้จะต้องมีขนาดความลึก 3 ถึง
4 กิโลเมตร ยิง่ มีขนาดใหญ่มากก็จะสามารถเกิดฟ้าผ่าได้
บ่อยมากขึน้ ลักษณะการเกิดลาประจุ เริม่ (step-leader)
ของการเกิดฟ้าผ่า ในแบบทีเ่ กิดขึน้ บ่อยทีส่ ุดคือ ลาประจุ
ลบที่ก้อนเมฆเคลื่อนทีล่ งสู่พ้ืนดินซึง่ มีประจุเป็ นบวก ดัง
รูปที่ 3 เมื่อประจุลบนัน้ อยู่เหนือพื้นดินประมาณ 45.7
เมตร หรือ 150 ฟุต จึงจะทาให้เกิดฟ้าผ่าลงทีว่ ตั ถุ [6-7]
ลาประจุก ารเริ่ม ของการเกิดฟ้ าผ่า อาจเกิด ได้ใ น
ลักษณะอื่นอีก ได้แก่ การเคลื่อนที่ของลาประจุบวกจาก
เมฆลงมา การเคลื่อนที่ของลาประจุลบขึ้นจากพื้นโลก
และการเคลื่อนทีข่ องลาประจุบวกขึน้ จากพื้นโลก ซึง่ การ
เคลื่อนทีข่ น้ึ ของลาประจุเป็ นกรณีทเ่ี กิดขึน้ น้อยมาก
EE-UBU
รูปที่ 3 การคายประจุจากเมฆลงสู่พน้ื ดิน
วัตถุ ปลายแหลมหรือสิง่ ที่อยู่สูงขึน้ มาจากพื้นโลก
และสิง่ อื่นรอบข้าง จะเริม่ คายประจุทาให้อากาศแตกตัว
เป็ นอิออน เมื่อความเข้มสนามไฟฟ้ามีค่าเกิน 1.5 – 2
กิโ ลโวลต์ต่ อ เมตร [6] เรีย กว่ า เกิด จุด คายประจุ (point
discharge)
ฟ้าผ่าเกิดขึน้ เมื่อมีความต่างศักย์ ระหว่างจุดเริม่ กับ
พืน้ โลก มากกว่า 10 เมกะโวลต์ ทาให้เกิดกระแสไฟฟ้า
ได้ระหว่าง 20 – 400 กิโลแอมแปร์ และอุณหภูมมิ ากถึง
30,000 เคลวิน [4, 6]
3. หลักการทางานของระบบป้ องกันฟ้ าผ่า
ระบบป้องกันฟ้าผ่าภายนอกสิง่ ปลูกสร้างสามารถ
แยกออกเป็ นสองประเภทใหญ่ได้แก่
 แบบดัง้ เดิม (conventional system) หมาย
รวมถึง ระบบที่ใช้แท่งแฟรงกลิน และกรงฟารา
เดย์
 ไม่ใ ช่แ บบดัง้ เดิม (unconventional system)
หมายรวมถึง ระบบทัง้ หมดที่ไม่ใช้แท่งแฟรง-
กลินหรือกรงฟาราเดย์ เช่น ระบบทีใ่ ช้แท่งอีเอส
อี แท่งเซมิคอนดักเตอร์ และแท่งดีเอเอส
แต่ละชนิดมีลกั ษณะและการทางานดังต่อไปนี้
3.1 แท่งแฟรงกลิ น
แท่งแฟรงกลินเป็ นแท่งตัวนาทีท่ าหน้าทีส่ กัดจับฟ้า
ทีผ่ ่าลงมา จากนัน้ ประจุไฟฟ้าจะถูกส่งผ่านลงไปทีด่ นิ โดย
ผ่า นสายตัวน าและแท่ งอิเ ล็ก โทรดซึ่ง ฝงั อยู่ใ นดิน แท่ ง
แฟรงกลินเป็ นส่วนหนึ่งของระบบป้องกันไฟฟ้า ซึง่ ถูกติด
ตัง้ อยู่ส่วนบนสุดของสิ่งก่อสร้างที่ต้องการป้ องกัน โดย
แท่งตัวนานี้มปี ลายแหลมดังรูปที่ 4
รูปที่ 4 แท่งแฟรงกลินปลายแหลม
ภายหลังมีการค้นพบว่า แท่งตัวนาปลายทู่ ดังรูปที่
5 สามารถมีประสิทธิภาพในการสกัดจับฟ้าผ่าได้ดกี ว่า
แท่งปลายแหลม [8- 9] จากการทดลองฟ้าผ่าในธรรมชาติ
บนยอดเขาในนิวเมกซิโก [10-11] พบว่าแท่งแฟรงกลินป
ลายทู่ขนาดเส้นผ่านศูนย์กลาง 12.7 – 25.4 มิลลิเมตร
ถูก ฟ้ าผ่ า ในช่ ว งเวลาเจ็ด ปี ข องการทดลอง แต่ แ ท่ ง แฟ
รงกลินปลายแหลมและแท่งอีเอสอีไม่ถูกฟ้าผ่าเลย
รูปที่ 5 แท่งแฟรงกลินปลายทู่
จากการศึกษาจาลองการทางาน ของแท่งแฟรงกลิน
 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ. ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556
ทีม่ วี งแหวนล้อมรอบ ตามระบุในมาตรฐานของเซอร์เบีย
JUS N. B4. 811 ดังรูปที่ 6 พบว่ามีประสิทธิภาพการ
ทางานได้ดีกว่าแท่งแฟรงกลินธรรมดา ที่ระยะความสูง
จากพืน้ ดินเท่ากัน โดยเฉพาะกับตึกทีม่ คี วามกว้างแคบๆ
เมื่อเทียบกับความสูงของตึก [12]
รูปที่ 6 แท่งแฟรงกลินทีม่ วี งแหวนล้อมรอบ[12]
ในช่วงก่อนปลายคริสต์ทศวรรษที่ 1970 เชื่อว่า
พืน้ ทีป่ ้ องกันหลังติดตัง้ มีลกั ษณะเป็ นรูปกรวยคว่าทามุ ม
45 องศา จากยอดของแท่งแฟรงกลินลงมาถึงพืน้ ดิน ดัง
รูปที่ 7 โดยเรียกพื้นที่ป้องกันนี้ว่า zone หรือ cone of
protection [6]
รูปที่ 7 พืน้ ทีก่ ารป้องกันรูปกรวย
ภายหลังพบว่า สิง่ ปลูกสร้างมักถูกฟ้าผ่าลงด้านข้าง
แทนที่จะผ่าลงส่วนยอด แนวความคิดเรื่องพื้นที่ป้องกัน
หลังการติดตัง้ จึงได้ถูกอธิบายใหม่ในแบบ ลูกบอลกลิ้ง
(rolling ball) หรือทรงกลมกลิง้ (rolling sphere) ซึง่ หาก
นึกภาพลูก บอลขนาดใหญ่ พิงอยู่ก ับสิ่งปลูกสร้า ง และ
พืน้ ทีป่ ้ องกันอยู่ใต้ลูกบอลนัน้ ดังรูปที่ 8 ค่ารัศมีของลูก
บอลทีน่ ิยมใช้คอื 150 ฟุต ซึง่ พืน้ ที่ป้องกันตามแนวคิดนี้
เล็กว่าแนวความคิดรูปกรวยแบบเดิม จะเห็นว่าขอบตึก
บริเวณดาดฟ้าของตึกสูงที่อยู่ในเงาของวงกลมในรูปที่ 8
ไม่อยู่ในพืน้ ที่ป้องกัน เป็ นจุดเสีย่ งถูกฟ้าผ่าได้มากกว่า
บริเวณอื่น
115
r = 150
รูปที่ 8 พืน้ ทีก่ ารป้องกันแบบทรงกลมกลิง้
จุด ที่ฟ้ าผ่ า ลงมา ขึ้น อยู่ก ับ ระยะห่ า งของลาประจุ
เริม่ ต้น และวัตถุ ดังเห็นได้จากผลการทดลองใน [13] โดย
การแปรผันความสูงของแท่งล่อฟ้า ระยะของแท่งตัวนาที่
มีแรงดันสูง (ใช้แทนลาประจุเริม่ ต้นในธรรมชาติ) เหนือ
พืน้ ดิน และระยะห่างในแนวแกนนอน ของแท่งล่อฟ้าและ
แท่งตัวนาที่มแี รงดัน ซึง่ การแปรผันระยะนี้เป็ นผลทาให้
เกิดฟ้าผ่าแตกต่างกันสามลักษณะคือ ผ่าลงพืน้ ผ่าลงแท่ง
ล่อฟ้า และผ่าลงทัง้ พื้นและแท่งล่อฟ้า การเคลื่อนทีข่ อง
ประจุ ล งที่จุ ด ต่ า งๆ กัน สามารถอธิบ ายได้โ ดยการใช้
โมเดลเรขาคณิตไฟฟ้า (electrogeometric model) [14]
และความสัมพันธ์ของระยะห่างระหว่างลาประจุเริ่มต้น
กับวัตถุทฟ่ี ้ าผ่าลงสามารถคานวณได้จาก [14-15]
D = kI m (1)
เมื่อ D เป็ นระยะห่างระหว่างลาประจุเริม่ ต้นและวัตถุ มี
หน่วยเป็ นเมตร
I เป็ นค่ากระแสทีเ่ กิดจากฟ้าผ่า มีหน่ วยเป็ น กิโลแอมแปร์
k และ m เป็ นค่าคงที่ ซึง่ มีค่าต่างกันไปจากผลการวิจยั
ของนักวิจยั หลายท่าน ตัวอย่างเช่น สมการของ E. R.
Love [14, 16] ทีน่ ิยมใช้กนั อย่างแพร่หลาย
D = 10I0.65 (2)
จากสมการที่ (2) เมื่อกระแสมีค่า 10 กิโลแอมแปร์
D มีค่าประมาณ 150 ฟุต
จากแนวคิดว่าฟ้าผ่าลงวัตถุทอ่ี ยู่ในแนวรัศมี D ของ
ทรงกลมกลิง้ จึงมีความเป็ นไปได้ทฟ่ี ้ าผ่าลงบนสิง่ ก่อสร้าง
ทีม่ ลี ่อฟ้าปกั อยู่ ดังรูปที่ 9 ทัง้ นี้ขน้ึ อยู่กบั ตาแหน่งของการ
เกิดลาประจุเริม่ ด้วย
116 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ. ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556

โครงสร้างกรงฟาราเดย์ตามคาแนะนาในข้างต้น มี
ค่าใช้จ่ายสูง ดังนัน้ จึงนิยมใช้แท่งแฟรงกลินร่วมด้วย เพื่อ
เพิม่ ขีดความสามารถในการป้องกัน
D
แต่ หากสิง่ ก่อ สร้า งนัน้ สร้า งจากวัสดุท่ีเป็ น ฉนวน
เช่น พลาสติก แต่ไม่หนาหรือมีความเป็ นฉนวนดีมากพอ
ฟ้าจะผ่าลงจุดทีล่ งดินได้ง่ายทีส่ ดุ ภายในสิง่ ก่อสร้าง [15]

3.3 แท่งล่อฟ้ าอีเอสอี

แท่ ง ล่ อ ฟ้ าอีเ อสอี เป็ น แท่ ง ล่ อ ฟ้ าแบบเริ่ม ปล่ อ ย
รูปที่ 9 การเกิดฟ้าผ่าลงสิง่ ก่อสร้างตามหลักคิดแบบทรงกลมกลิง้ ประจุก่อน มีราคาตามท้องตลาดสูงกว่าแท่งแฟรงกลินได้
มากถึงกว่าร้อยเท่า โดยผูผ้ ลิตอ้างว่าแท่งล่อฟ้าชนิดนี้มี
3.2 กรงฟาราเดย์
ประสิท ธิภ าพการป้ องกัน มากกว่ า แท่ ง แฟรงกลิน แต่
กรงฟาราเดย์เป็ นแท่งตัวนาหรือโลหะต่ อเชื่อมกัน อย่างไรก็ตามไม่มขี อ้ มูลหรือทฤษฎีใดๆ สนับสนุ นว่าเป็ น
เป็ นตาข่าย ล้อมรอบวัตถุ หรือสิง่ ก่อสร้าง เป็ นผลทาให้ เช่นนัน้ จริงตามอ้าง [21]
เกิด ฉนวนไฟฟ้ าสถิต การป้อ งกันโดยใช้ก รงฟาราเดย์
หลักการทางานของแท่งอีเอสอีคอื เมื่อมีลาประจุเริม่
เรียกอีกชื่อหนึ่งว่าเป็ นวิธตี าข่าย (mesh method) จากก้อนเมฆลงมา ทาให้สนามไฟฟ้ามีค่าสูงเพิม่ ขึน้ แท่ง
โดยทัวไปอาคารที
่ ่มีโ ครงสร้างเป็ นคอนกรีตเสริม อีเอสอี จะปล่อยประจุออกมาและสร้างลาประจุขน้ึ มาได้
เหล็ก ก็เ ข้า ข่า ยกรงฟาราเดย์ แต่ ค วามถี่ห่ า งของโครง อย่างรวดเร็วทาให้เกิดฟ้าผ่าลงทีแ่ ท่งอีเอสอีแทนการลงที่
เหล็ก ก็มีผ ลต่ อ การป้ องกัน มีข้ อ มู ล วิ จ ัย เรื่อ งการลด จุดอื่นซึง่ ไม่มปี ระจุล่อ
สนามแม่เหล็กไฟฟ้าว่าขนาดช่องตาข่ายของกรงควรมี แท่งอีเอสอีมอี ยู่ 3 ชนิด [1] คือ
ขนาดเล็ ก กว่ า หนึ่ ง ในแปดของความยาวคลื่ น ของ
 แท่งที่มสี ารกัมมันตรังสีท่บี รรจุไว้ท่สี ่วนปลาย
สัญญาณกระแสทีเ่ กิดจากฟ้าผ่า [17] จะทาให้การเปลีย่ น
ของแท่งล่อฟ้า
ของสนามแม่เหล็กไฟฟ้าภายนอกกรงไม่มผี ลต่อสิง่ ที่อยู่
ในกรงตาข่าย ดังนัน้ การใช้กรงฟาราเดย์ขนาดเท่านี้จะ  แท่งทีม่ อี ุปกรณ์ไฟฟ้าปล่อยแรงดันอิมพัลส์เพื่อ
ปลอดภัยต่ออุปกรณ์ภายในสิง่ ปลูกสร้างด้วย สร้างประจุ
จากการศึ ก ษาพบความยาวคลื่ น ของสัญ ญาณ  แท่งทีป่ ล่อยลาแสงเลเซอร์
กระแสจากฟ้าผ่าแปรผันตัง้ แต่ 3.2 ถึง 195 เซนติเมตร แท่ ง อีเอสอีท่นี ิ ย มใช้ก ัน มากที่สุด คือ ชนิ ด ที่มีสาร
แต่สญ ั ญาณทีม่ คี วามยาวคลื่นน้อยกว่า 5 เซนติเมตร พบ กัมมันตรังสีบรรจุไว้ท่สี ่วนปลายของแท่งล่อฟ้า ดังรูปที่
ได้ น้ อ ยมาก สัญ ญาณส่ ว นมากที่พ บมีค วามยาวคลื่น 10
ประมาณ 11 เซนติเมตร [18]
โดยทัวไปขนาดช่
่ องตาข่ายของกรงฟาราเดย์ เพื่อ
การป้องกันฟ้าผ่าด้านนอกสิง่ ปลูกสร้าง กาหนดจากการ
ใช้ประสบการณ์มากกว่าการคานวณทีแ่ น่ นอน อย่างไรก็
ตาม มาตรฐานสากล IEC61024 และมาตรฐานไทย
EIT2009-53 ระบุว่า ตาข่ายป้องกันขนาด 55 ตาราง
เมตร มีประสิทธิภาพป้องกันร้อยละ 98 สามารถป้องกัน
ฟ้า ผ่า ที่มีร ัศ มีท รงกลมกลิ้ง 20 เมตรได้ และตาข่า ย
ป้องกันขนาด 1515 ตารางเมตร มีประสิทธิภาพป้องกัน
ร้อยละ 90 สามารถป้องกันฟ้าผ่าทีม่ รี ศั มีทรงกลมกลิง้ 45 รูปที่ 10 แท่งล่อฟ้าอีเอสอี
เมตร [19-20]
 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ. ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556
สารกัม มัน ตรังสีท่สี ามารถใช้บรรจุไ ว้ท่ีส่ว นปลาย
ของแท่งล่อฟ้าได้แก่ เรเดียม226 โคบอล60 อเมอริเซียม
241 คริบตอน85 และโพโลเนียม210 โดยสารทีม่ คี วาม
แรงจากัดที่ 1 มิลลิคูรี ไม่เป็ นอันตรายต่อมนุ ษย์ [6] ใน
สภาวะปกติสารทีใ่ ช้กบั แท่งอีเอสอีทาให้ออิ อนในอากาศ
แตกตัวได้ในรัศมี 1 – 3 เซนติเมตร [1]
แท่ ง ล่ อ ฟ้ าชนิ ด นี้ ถู ก ออกแบบและเริ่ ม ผลิ ต ใน
ประเทศฝรังเศส ่ จากนัน้ ได้ถูกผลิตในประเทศสเปนและ
ออสเตรเลียด้วย โดยจากร่า งที่ย่นื ขอรับ รองมาตรฐาน
NFPA ระบุ ว่า แท่ง อีเอสอีมีรศั มีการป้องกัน มากกว่ า
แท่งแฟรงกลิน [22] เป็ นระยะ
L  106 T (3)
้
เมื่อ L คือระยะที่แท่งล่อฟาแบบเริม่ ปล่อยประจุก่อน
และเป็ น ระยะป้ องกัน ที่ค รอบคลุ ม พื้น ที่ ม ากกว่ า พื้น ที่
ป้องกันของแท่งแฟรงกลิน
T คือความต่างของเวลาทีแ่ ท่งแฟรงกลินและแท่ง
อีเอสอีเริม่ ปล่อยประจุ มีหน่วยเป็ นวินาที
ตัวอย่างการทดสอบในห้องปฏิบตั ิการโดยใช้แท่ง
อีเอสอี Helita Pulsar และแท่งแฟรงกลิน พบแท่งอีเอสอี
ปล่อยประจุเร็วกว่า 10 – 50 ไมโครวินาที [23]
ดังนัน้ ระยะทีแ่ ท่งอีเอสอีสามารถล่อให้ฟ้าผ่าลงทีม่ นั
ได้ มีค่าเท่ากับ D + L โดย D เป็ นค่ารัศมีทแ่ี ท่งแฟรง-
กลิน ล่ อ ให้ฟ้ าผ่ า ลงได้แ ละค านวณได้จ ากสมการที่ (1)
ทัง้ นี้ มีข้อ มู ลและความเห็น แย้ง เรื่อ งประสิท ธิภ าพการ
ทางานของแท่งอีเอสอีเป็ นจานวนมาก นักวิทยาศาสตร์ท่ี
ค้นคว้าเรื่องระบบป้องกันฟ้าผ่าหลายท่าน ไม่สามารถระบุ
ได้ว่า แท่งอีเอสอี ทางานได้อย่างทีผ่ ผู้ ลิตกล่าวอ้างไว้จริง
[24-25] มีผลจากการทดลองพบว่า ความสามารถในการ
ล่อฟ้าผ่าของแท่งอีเอสอีไม่แตกต่ างจากแท่งแฟรงกลิน
[26] และจากการทดลองกับ แท่ ง อีเ อสอีแ บบที่ป ล่ อ ย
แรงดัน อิม พัล ส์พ บว่ า เวลาที่ท าให้เ กิด การเบรกดาวน์
ดีก ว่ าแท่ งแฟรงกลิน เพีย งเล็ก น้ อ ยเท่ า นัน้ [27] แต่
ภายหลัง มีการค้น พบจากการทดลองที่คล้ายกัน ว่ามัน
ทางานได้ใกล้เคียงกันเมื่อ ประจุเริม่ ก่อตัวอย่างช้าๆ แต่
ท างานได้ดีข้ึน หลัง จากที่ เ กิด ล าประจุ เ ริ่ม มากขึ้น โดย
สนามไฟฟ้าโดยรอบ [28]
อย่ า งไรก็ต ามการก่ อ ตั ว ของประจุ ใ นธรรมชาติ
เกิดขึน้ ในอัตราช้าเร็วแตกต่างกันออกไป ซึง่ คาดเดาไม่ได้
มีขอ้ สรุปจากการทดลองหนึ่งว่า แท่งอีเอสอีทางานได้ดี
ตามอ้างในห้องปฏิบตั ิการแต่ไม่สามารถทางานตามอ้าง
117
ได้จ ริง ในธรรมชาติ เนื่ องจากเวลาในการเปลี่ย นแปลง
สนามไฟฟ้ าในห้อ งปฏิบตั ิก ารและในธรรมชาติมีความ
แตกต่างกัน และการจาลองการเพิม่ ขึน้ ของสนามไฟฟ้าใน
ห้องปฏิบตั กิ ารไม่ตรงกับสิง่ ทีเ่ กิดขึน้ จริงในธรรมชาติ [29]
นอกจากนั น้ มีก ารพบว่ า เกิด ฟ้ าผ่ า ลงบนสิ่ง ปลู ก
สร้างที่อยู่ภายในพื้นที่ป้องกันของแท่งอีเอสอีหลายแห่ง
ด้ ว ยกัน เช่ น เหตุ ฟ้ าผ่ า ลงที่ ผ้ า สัญ ลัก ษณ์ ข องพระ
สันตปาปา (papal crest) ในกรุงโรม เมื่อปี คศ. 1976 ทัง้
ที่มีการป้องกันจากแท่งล่อฟ้าที่มสี ารกัมมันตรังสีสูง 22
เมตรสองแท่งติดตัง้ อยู่ [30] เหตุ การณ์ ฟ้าผ่าในบริเวณ
โรงไฟฟ้าก๊าซชีวภาพ ในปี ค.ศ. 2011 [31] ฟ้าผ่าลงบน
หลังคาอพาร์ตเมนต์หลายแห่งในมาเลเซีย ในช่วงปี ค.ศ.
1997 – 2003 [32] ฟ้าผ่าลงหลังคาของรอยัลสลังงอคลับ
ในปี ค.ศ. 2001 อาคารในโรงเรี ย นสอนศาสนาใน
มาเลเซียในปี คศ. 2002 [5] ฟ้าผ่ามัสยิตปุตราจายา ในปี
ค.ศ. 2005 [33] ศูนย์กฬี ามหาวิทยาลัยอิสลามเมละกา ปี
ค.ศ. 2012 [34] และอาคารอีกกว่า 20 แห่งในมาเลเซีย
[5, 32, 33, 35]
ผูผ้ ลิตแท่งอีเอสอีของฝรังเศสได้
่ ออกมาตรฐาน NFC
17-102 แต่ องค์กรทางวิทยาศาสตร์ (INERIS) ของ
ฝรังเศส
่ เองได้แนะนาว่าไม่ควรนามาตรฐานนี้ไปใช้ โดย
เอ กส า รนี้ ไ ด้ เ ป็ นข้ อ มู ล พื้ น ฐ า น ใ นก า รน า ไ ป ข อ
มาตรฐานสากลและมาตรฐานที่ใช้ในประเทศใหญ่ๆ อีก
หลายมาตรฐาน แต่ไม่ผ่านการรับรอง [33] ผู้ผลิตแท่ง
อี เ อสอี ใ นออสเตรเลี ย ได้ น าเอาวิ ธี ซี วี เ อ็ ม (CVM,
Collection Volume Method) มาใช้ในการคานวณพืน้ ที่
ป้ อ งกัน ของแท่ ง อีเ อสอี แทนการใช้วิธีท่ีป รากฏอยู่ ใ น
มาตรฐานสากล (วิธี Air Terminal Placement method)
โดยการออกแบบจากการคานวณด้วยวิธีซีวีเอ็ม ทาให้
เกิด ความไม่ ป ลอดภัย เนื่ อ งจากการประมาณค่ า และ
สมมติฐานทีใ่ ช้ในวิธดี งั กล่าวไม่ถูกต้อง [36]
สภาระบบไฟฟ้าขนาดใหญ่ระหว่างประเทศ CIGRE
(international council on large electric systems) [37]
ซึง่ มีสานักงานกลางอยู่ในประเทศฝรังเศส ่ ได้ให้เหตุผลใน
การไม่ ส นั บ สนุ น การใช้ แ ท่ ง อีเ อสอี เนื่ อ งจากทฤษฎี
พื้นฐานการทางานของอีเอสอีไ ม่ถูก ต้องในทางเทคนิ ค
ด้วยเหตุผล 2 ประการคือ [23]
 ถึงแม้อเี อสอีจะสร้างประจุได้เร็วกว่าแท่งแฟรงกลิน
แต่การเกิดเบรกดาวน์ตอ้ งมีสนามไฟฟ้าเท่ากัน
118 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ. ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556
 การสมมติว่าประจุท่สี ร้างขึ้นจากอีเอสอี มีความเร็ว
106 เมตรต่ อวินาที ขัดกับข้อมูลที่ได้จากการเกิด
ฟ้าผ่าจริงและจากในห้องปฏิบตั กิ าร
3.4 แท่งดีเอเอส
Dissipation Array System (DAS) เป็ นอุปกรณ์ท่ี
ออกแบบมาเพื่อ ป้ อ งกัน ไม่ ใ ห้ฟ้ าผ่ า ลง ณ จุ ด ที่ม ัน ติด
ตัง้ อยู่ ประกอบขึน้ จากแถวตัวนาปลายแหลมหลายๆ แถว
ทัว่ ไปตั ว น าปลายแหลมมีลัก ษณะเหมือ นลวดหนาม
ประกอบรวมกันมีลกั ษณะเหมือนโครงร่มดังรูปที่ 11 ใช้
ติดตัง้ อยู่เหนือ หรือใกล้จุดที่ไม่ต้องการให้เ กิด ฟ้าผ่ าลง
โดยออกแบบจากหลัก การที่ว่ า การเกิด โคโรนาจะลด
ความแรงของสนามไฟฟ้าในบริเวณใกล้เคียง เมื่อความ
แรงของสนามไฟฟ้าลดลงจึงทาให้ไม่เกิดลาประจุเริม่ ต้น
และเบรกดาวน์ จากก้อ นเมฆ [21-22] โดยดีเอเอสต้อ ง
สามารถสร้างประจุออกมาให้ได้มากและเร็วเท่ากับทีเ่ กิด
ลาประจุเริม่ จากก้อนเมฆ คือ 5 คูลอมบ์ใน 10 วินาที ซึง่
ต้องใช้ตวั นาทีม่ ปี ลายแหลม 5000 จุด แต่ไม่มหี ลักฐานว่า
ดีเ อเอสปล่ อยประจุ อ อกมาได้มากเพีย งพอในเวลาเร็ว
ขนาดนัน้
คุณสมบัติการทางานของดีเอเอสที่ผู้ผลิตอ้างไว้ไม่
เป็ นจริง เนื่องจากมีช่างภาพสามารถจับภาพฟ้าผ่าลงที่
แท่งดีเอเอส ได้หลายครัง้ ภายหลังจึงใช้ช่อื เรียกว่า ซีที
เอส (CTS, Charge Transfer System) [5] การศึกษาและ
รายงานที่ว่า ซีทีเอสทางานได้มีป ระสิท ธิภาพกว่า แท่ ง
แฟรงกลิน ก็เ กิด จากการวิเคราะห์ท่ผี ิดพลาด โดยร่ า ง
มาตรฐาน PAR1576 ที่เ สนอเข้า รับ รองมาตรฐานกับ
IEEE ไม่ได้รบั การรับรอง ในปี ค.ศ. 2004 [38]
ในช่วงปี ค.ศ. 1989 ถึง 2005 มีการยื่นขอให้รวมซี
ทีเอสในมาตรฐาน NFPA780 ถึงห้าครัง้ แต่ ได้รบั การ
ปฏิเสธ [33]
รูปที่ 11 แท่งป้องกันฟ้าผ่าแบบกระจายประจุ
นอกจากนี้ ย ัง มีค วามเห็น และเหตุ ผ ลแย้ง ในทาง
วิท ยาศาสตร์ว่ า แท่ ง ดีเ อเอสไม่ ส ามารถป้ องกัน ไม่ ใ ห้
ฟ้ าผ่ า ลงตัว มัน เองหรือ อุ ป กรณ์ ภ ายใต้ ม ัน ได้ [26] แต่
อย่ า งไรก็ต ามการต่ อ ลงดินอย่ า งดี ก็ท าให้ม ัน สามารถ
ป้องกันหรือลดอันตรายจากการเกิดฟ้าผ่าได้ ในหลักการ
เดียวกันกับระบบทีใ่ ช้แท่งแฟรงกลิน
3.5 แท่งเซมิ คอนดักเตอร์
ความหมา ยตามชื่ อ ในภาษา อั ง กฤษ (semi-
conductor lightning eliminator) คือ ตัวลดฟ้าผ่าแบบเซ
มิคอนดักเตอร์ มีลกั ษณะดังรูปที่ 12 ถูกคิดค้นขึน้ ใน
ประเทศจีน เชื่อว่าสามารถลดกระแสจากฟ้าผ่าลงได้ถึง
ร้อยละ 99 แต่จากการศึกษาทดลองของนักวิทยาศาสตร์
ไม่ พ บว่ า กระแสจากฟ้ าผ่ า ลดลงและเคยวัด กระแสได้
มากกว่า 6 กิโลแอมแปร์ในการทดลองครัง้ หนึ่ง [39] จาก
ผลการทดลองจึงชัดเจนว่า แท่งป้องกันนี้ไม่สามารถลด
กระแสจากฟ้าผ่าลงจนถึงระดับที่ไม่ เป็ นอันตรายต่ อสิ่ง
ปลูกสร้างและชีวติ ได้
ทัง้ นี้ มีห ลัก ฐาน ความล้ม เหลวในการใช้แ ท่ ง เซมิ
คอนดักเตอร์ ที่ติด ตัง้ อยู่บนอาคารโอเรียนทัล เพิร์ล ทีวี
ทาวเวอร์ในเซียงไฮ้ ซึ่งถูกฟ้าผ่าจนเกิดไฟไหม้เสียหาย
ในปี ค.ศ. 2006 [40]
รูปที่ 12 แท่งป้องกันฟ้าผ่าแบบเซมิคอนดักเตอร์ [5]
4. มาตรฐานและการรับรองระบบป้ องกันแบบต่างๆ
มาตรฐานทีก่ ล่าวถึงระบบป้องกันฟ้าผ่าภายนอกสิง่
ปลูกสร้างกาหนดโดยหน่ วยงานทีเ่ กีย่ วข้อง สาหรับในแต่
ละประเทศ
มาตรฐานสากลของยุ โ รป ซึ่ ง ก าหนดโดย The
International Electrotechnical Commission (IEC) [41]
มาตรฐานนี้มขี น้ึ ครัง้ แรกที่กรุงลอนดอน ประเทศสหราช
อาณาจัก ร ตัง้ แต่ ปี ค.ศ. 1906 จนถึง ป จั จุ บ ัน ได้ใ ห้
มาตรฐานเกีย่ วกับไฟฟ้ามากกว่า 100 มาตรฐาน ทีไ่ ด้รบั
การยอมรับจากทัวโลก ่ IEC ได้กาหนดมาตรฐาน IEC
 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ. ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556
61024 ในปี ค.ศ.1993 ส าหรับ ใช้ ใ นประเทศที่ ไ ม่ ไ ด้
ก าหนดมาตรฐานของตนเอง และเป็ น แนวทางในการ
ทบทวนมาตรฐานในประเทศที่กาหนดมาตรฐานเองด้วย
[22] หลังจากนัน้ มีการทบทวนและออกมาตรฐาน IEC
62305 [33] เพื่อใช้แทน IEC 61024 ในปี ค.ศ. 2006
ครอบคลุ ม การใช้ตัว นาอากาศแบบดัง้ เดิม และวิธีก าร
คานวณการติดตัง้ (air terminal placement method)
และระบุให้ตดิ ตัง้ แท่งล่อฟ้าในจุดเสีย่ งดังหลักฐานทีบ่ นั ทึก
ได้ในประเทศมาเลเซีย คือ
 ยอดแหลมของหลังคา หรือจุดยอดแหลมที่ย่นื
ขึน้ มาจากหลังคา
 จุดปลายสันหลังคา
 มุมหลังคาด้านนอก
ในประเทศสหรัฐอเมริกา ใช้มาตรฐาน NFPA780
ซึง่ กาหนดโดย National Fire Protection Association
(NFPA) มีเนื้อหาครอบคลุม การใช้ระบบป้องกันแบบ
ดัง้ เดิม โดยผู้ผลิต แท่ งอีเ อสอี ได้เ สนอ ร่ า งมาตรฐาน
NFPA781 สาหรับการใช้แท่ง อีเอสอีใ นระบบป้องกัน
ฟ้าผ่า ทัง้ นี้รายงานการวิจยั ภายใต้กองทุนของ NFPA ใน
ปี ค.ศ. 1995 มีข้อสรุป ว่า ไม่ มีข้อ มูลเพียงพอในการ
เปรียบเทียบการทางานของอีเอสอีและแท่งแฟรงกลินใน
การทางานจริงในธรรมชาติ จึง ต้องมีการศึกษาอีก [42]
และ NFPA มีผลการพิจารณา ไม่รบั รองร่างมาตรฐาน
NFPA781 [43]
ในปี ค.ศ. 1995 นักวิทยาศาสตร์จานวน 17 คนซึง่
เป็ นสมาชิกของคณะกรรมการ การประชุมระบบป้องกัน
ฟ้าผ่าสากล (international conference on lightning
protection) จาก 15 ประเทศทัวโลก ่ รวมถึง ประเทศ
่
สหรัฐ อเมริก า อัง กฤษ ญี่ปุ น และอีก 12 ประเทศใน
สหภาพยุโรป โดย 14 คนในนี้เป็ นศาสตราจารย์จาก
มหาวิ ท ยาลั ย ที่ มี ช่ื อ เสี ย ง มี ห นั ง สื อ ไม่ เ ห็ น ด้ ว ยกั บ
หลักการทางานของแท่งอีเอสอี และ ในปี ค.ศ. 2011
มาตรฐาน NFPA ก็ยงั ไม่ครอบคลุมการใช้งานแท่งอีเอสอี
[44]
ในประเทศออสเตรเลี ย ออกก าหนดมาตรฐาน
AS/NZS1768 ในปี ค.ศ. 1991 ครอบคลุมการใช้แท่งล่อ
ฟ้าแบบดัง้ เดิม โดยรวมข้อมูลวิธกี ารคานวณแบบซีวเี อ็ม
ไว้ใ นภาคผนวกด้ว ย แต่ ห ลัง จากออกฉบับ ทบทวนใน
ปลายปี ค.ศ. 2003 วิธซี วี เี อ็มได้ถูกลบออกไป [45] และ
119
ให้ติดตัง้ แท่งล่อฟ้าในจุดเสี่ยงเช่นเดียวกับ ที่ระบุรวมใน
มาตรฐาน IEC ด้วย ปี 2007
ในประเทศอังกฤษ ใช้มาตรฐาน BS6651 ตัง้ แต่ปี
ค.ศ. 1985 มาจนถึงปี ค.ศ. 2008 ได้เริม่ ใช้มาตรฐาน
BS62305 [46] ซึง่ แบ่งออกเป็ นสีส่ ว่ นเหมือนกับมาตรฐาน
IEC ได้แก่
ส่วนที่ 1: ข้อกาหนดทัวไป ่ (part 1: general
principles) เป็ นบทนาเข้าสูส่ ว่ นอื่นๆ ของมาตรฐาน
ส่วนที่ 2: การบริหารความเสีย่ ง (Part 2: risk
management) เป็ นวิธกี ารจัดการความเสีย่ ง ซึง่ ในส่วนนี้
ไม่ได้เน้นที่ความเสียหายต่อสิง่ ปลูกสร้าง แต่เน้นทีค่ วาม
เสี่ยงต่ อการเสีย ชีวิต การสูญเสีย การบริก ารสาธารณะ
มรดกทางวัฒนธรรมและ ความสูญเสียด้านเศรษฐศาสตร์
ส่ว นที่ 3: ความเสีย หายทางกายภาพต่ อ สิ่ง ปลู ก
สร้าง และอันตรายต่อชีวติ (part 3: physical damage to
structures and life hazard) กล่าวถึงระดับของการ
ป้องกันฟ้าผ่า สีร่ ะดับ และวิธกี ารคานวณตาแหน่ งที่วาง
แท่งตัวนาอากาศแบบดัง้ เดิม
ส่วนที่ 4: ระบบไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์ภายในสิง่
ปลูกสร้าง (part 4: electrical and electronic systems
within structures) ครอบคลุมการป้องกันอุปกรณ์และ
ระบบไฟฟ้าภายในสิง่ ปลูกสร้าง
ในประเทศมาเลเซี ย เดิ ม ใช้ ม าตรฐาน MS939
ภายหลังเปลี่ยนมาใช้มาตรฐานที่องิ ตาม IEC เรียกว่า
MS-IEC61024 [5]
ในประเทศสิงคโปร์ ใช้มาตรฐาน CP33 ตัง้ แต่ ปี
ค.ศ. 1985 มีการทบทวนออกมาตรฐานในปี ค.ศ. 1996
[47]
ในประเทศไทย ใช้ ม าตรฐานที่ ป ระกาศใช้ โ ดย
วิศวกรรมสถานแห่งประเทศไทย [48] โดยมาตรฐานทีใ่ ช้
ในประเทศไทย อ้างอิงมาจากมาตรฐาน IEC ซึ่งแบ่ง
เนื้อหาเป็ นสีส่ ว่ นเช่นกัน คือ
 EIT2007-53 มาตรฐานการป้องกันฟ้าผ่า ภาค
ที่ 1 ข้อกาหนดทัวไป ่ [49]
 EIT2008-53 มาตรฐานการป้องกันฟ้าผ่า ภาค
ที่ 2 การบริหารความเสีย่ ง [50]
 EIT2009-53 มาตรฐานการป้องกันฟ้าผ่า ภาค
ที่ 3 ความเสีย หายทางกายภาพต่ อ สิ่ง ปลู ก
สร้าง และอันตรายต่อชีวติ [20]
120 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ. ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556
 EIT2010-53 มาตรฐานการป้องกันฟ้าผ่า ภาค
ที่ 4 ระบบไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์ภายในสิง่
ปลูกสร้าง [51]
โดยในหน้าที่ 5-2 บทที่ 5 ของมาตรฐานภาคที่ 3
ระบุไว้ว่า “ตัวนาล่อฟ้าชนิดกัมมันตรังสีไม่ได้รบั อนุ ญาต
ให้ใช้”
5. กรณี ศึกษา
ดังทีไ่ ด้กล่าวไว้ในข้างต้นว่า ตัวนาล่อฟ้าหลายชนิด
ไม่ได้รบั การรับรองจากมาตรฐานสากลและมาตรฐานของ
ประเทศไทย แต่บางชนิดถูกใช้อย่างแพร่หลาย อย่างเช่น
ภายในมหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ซึ่งมีจานวนอาคารสิง่
ปลู ก สร้ า งทัง้ หมดประมาณ 60 หลัง อาคารจ านวน
มากกว่า 20 หลัง ติดตัง้ ระบบล่อฟ้าแบบอีเอสอี
ในวันที่ 13 สิงหาคม พ.ศ. 2556 อาคารหอพัก
อาจารย์ แ ละบุ ค ลากร วิ ท ยาลั ย แพทยศาสตร์ แ ละ
สาธารณสุข มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี ที่มรี ะบบล่อฟ้า
แบบอีเอสอีติดตัง้ อยู่ ได้ถูกฟ้าผ่า จนหลังคาของอาคาร
ได้รบั ความเสียหาย ดังรูปที่ 13
แท่งล่อฟ้ า
รูปที่ 13 อาคารหอพักอาจารย์และบุคลากร วิทยาลัยแพทยศาสตร์
และสาธารณสุข มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
อาคารมีลกั ษณะเป็ นอาคารประกอบสองหลัง และ
เชื่ อ มต่ อ กัน ด้ ว ยบัน ไดตรงกลางระหว่ า งสองอาคาร
อาคารแต่ละหลังกว้าง 7 เมตร ยาว 44 เมตร โดย
ตาแหน่ งทีต่ ิดตัง้ ล่อฟ้า และตาแหน่ งทีถ่ ูกฟ้าผ่า แสดงไว้
ในรูปที่ 14
9 .
22 .
X
44 .
รูปที่ 14 ตาแหน่งทีต่ ดิ ตัง้ ล่อฟ้า และตาแหน่งทีถ่ ูกฟ้าผ่า อาคาร
หอพักอาจารย์และบุคลากร วิทยาลัยแพทยฯ ม.อบ.
ระบบล่ อ ฟ้ าแบบอีเ อสอีท่ีใ ช้ ระบุ ม าตรฐาน NFC
17-102 ซึง่ เป็ นมาตรฐานของผูผ้ ลิต มีคุณสมบัตปิ ้ องกัน
ฟ้าผ่าได้ในรัศมี 60 เมตร ซึง่ มีพน้ื ทีป่ ้ องกันอาคารดังรูปที่
15
แท่งล่อฟ้า
= 60 .
19.4 .
15.4 .
รูปที่ 15 พืน้ ทีป่ ้ องกันฟ้าผ่า โดยระบบป้องกันแบบอีเอสอี
ทีถ่ ูกติดตัง้ ไว้ท่ี อาคารหอพักอาจารย์และบุคลากร
วิทยาลัยแพทยฯ ม.อบ. ตามมาตรฐานผูผ้ ลิต
จากรูปที่ 15 จะเห็นได้ว่า ตามที่ผู้ผลิตได้อ้างไว้
ระบบล่อฟ้านี้มพี ้นื ที่ป้องกันครอบคลุมพื้นที่ทงั ้ หมดของ
อาคารประกอบทัง้ สองหลัง แต่ ในสภาพการทางานจริง
ระบบล่ อฟ้ าไม่สามารถทาการป้อ งกันฟ้ าผ่า ได้ในพื้น ที่
ป้องกันที่ออกแบบไว้ตามมาตรฐานของผู้ผลิต โดยจาก
การศึกษาเกี่ยวกับระบบล่อฟ้าอีเอสอี ที่ได้นาเสนอไว้ใน
ข้างต้น พืน้ ทีก่ ารป้องกันในการใช้งานจริง ไม่แตกต่างกับ
แท่งแฟรงกลินซึง่ วิเคราะห์พน้ื ทีป่ ้ องกันได้โดยใช้หลักการ
ทรงกลมกลิง้ จะพบว่าพืน้ ทีป่ ้ องกันอาคารในกรณีศกึ ษานี้
อยู่ภายใต้เส้นประทีแ่ สดงไว้ดงั รูปที่ 16 ซึง่ ไม่ครอบคลุม
พืน้ ทีส่ ว่ นทีถ่ ูกฟ้าผ่า
19.4 .
15.4 .
รูปที่ 16 พืน้ ทีป่ ้ องกันฟ้าผ่า โดยระบบป้องกันแบบอีเอสอี
ทีถ่ ูกติดตัง้ ไว้ท่ี อาคารหอพักอาจารย์และบุคลากร
วิทยาลัยแพทยฯ ม.อบ. ตามหลักการทรงกลมกลิง้
 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ. ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556
6. สรุป
ระบบป้องกันฟ้าผ่าภายนอกสิง่ ปลูกสร้าง ทีน่ ิยมใช้
สาหรับตึกสูงโดยทัวไป ่ คือ ระบบที่มีแท่งตัวนาอากาศ
เป็ นแท่ ง แฟรงกลิ น และ แท่ ง อี เ อสอี แ บบที่ มี ส าร
กัมมันตรังสีบรรจุได้ทส่ี ่วนบน แต่แท่งอีเอสอีไม่ได้รบั การ
รับรองจากมาตรฐานสากล รวมถึงมาตรฐานของ วสท.ที่
ใช้ใ นประเทศไทยด้วย เนื่องจากพื้นที่ป้องกันไม่เป็ นไป
ตามที่ผผู้ ลิตแท่งอีเอสอีอา้ งไว้ว่า มีพน้ื ที่ป้องกันมากกว่า
แท่ ง แฟรงกลิน โดยจากการศึก ษาและสัง เกตจากการ
ติดตัง้ จริง พบว่าประสิทธิภาพในการทางานใกล้เคียงกับ
แท่งแฟรงกลิน อย่างไรก็ตามมีบนั ทึกการถูกฟ้าผ่าลงบน
สิง่ ก่อสร้าง ซึ่งมีแท่งตัวนาอากาศทัง้ สองแบบติดตัง้ อยู่
มาตรฐานจึงระบุให้ติดตัง้ แท่งตัวนาอากาศที่จุดเสี่ยงซึ่ง
พบการถูกฟ้าผ่าลงบ่อยด้วย
ระบบป้ อ งกัน แบบอื่น ๆ ที่แ ท่ ง ตัวน าอากาศไม่ ใ ช่
แบบดัง้ เดิม ก็ไม่ได้รบั การรับรองจากมาตรฐานสากล และ
ไม่สามารถทางานตามที่ผผู้ ลิตอ้างไว้ แต่เนื่องจากระบบ
เหล่านัน้ ประกอบด้วยสายตัวนาและแท่งอิเล็กโทรดเพื่อ
นาไฟฟ้าลงดิน มันจึงสามารถทางานได้เหมือนกับการใช้
แท่งแฟรงกลินเท่านัน้ การใช้งานระบบล่อฟ้าทีไ่ ม่ได้รบั
การรับรองจากมาตรฐานเหล่านี้ จึงทาให้เกิดความเสีย่ ง
ต่อชีวติ และทรัพย์สนิ เพราะมีพน้ื ทีป่ ้ องกัน น้อยกว่าทีไ่ ด้
คานวณออกแบบไว้ และยังทาให้เสียค่าใช้จ่ายในการซื้อ
อุปกรณ์ ล่อ ฟ้า มากขึ้น ดังนัน้ จึง ควรใช้ร ะบบล่อ ฟ้า ที่ใ ช้
แท่ ง แฟรงกลิน ร่ ว มกับ กรงฟาราเดย์ ตามก าหนดใน
มาตรฐานสากลหรือมาตรฐานของประเทศไทยทีเ่ ผยแพร่
โดยวิศวกรรมสถานแห่งประเทศไทย
7. เอกสารอ้างอิ ง
[1] Brunt, R. J. V. Nelson, T. L. and klett, K.
L. S. 2000. Early streamer Emission
Lightning Protection Systems: An Overview.
DEIS Future article, 16(1).
[2] สื่อนอกตีข่าว “คู่ฮนั นีมูนชาวไทย” ถูกฟ้าผ่า
เสียชีวติ ใกล้ “แกรนด์แคนยอน” [Online] 2013.
Available from:
http://www.manager.co.th/around/viewnews.
aspx?NewsID=9560000092345. Access 27
กรกฎาคม พ.ศ. 2556.
121
[3] English, R. and Gardner, D. 'I ran naked
to rescue Kate Winslet and my mother': Sir
Richard Branson tells of terrifying inferno on
his £60m paradise island. Dailymail. 2011.
[4] IEEE. 2005. How to protect your house and
its contents from lightning: surge protection:
IEEE guide for surge protection of
equipment connected to AC power and
communication circuits. Standard
information network, IEEE Press.
[5] Hartono, Z. A. and Robiah, I. 2004.
Conventional and unconventional lightning
air terminal: An overview. Forum on
lightning protection; Hilton Petaling Jaya,
Malaysia.
[6] Zipse, D. W. 1994. Lightning Protection
Systems: Advantages and Disadvantages.
IEEE Transactions on Industry Applications,
30(5):1351 - 1361.
[7] Zipse, D. W. 2001. Lightning protection
methods: An update and a discredited
system vindicated. IEEE Transactions on
Industry Applications, 37(2):407 - 414.
[8] Rison, W. Moore, C. B. and Aulich, G. D.
2004. Lightning air terminals - is shape
important? International Symposium on
Electromagnetic Compatibility, EMC 2004,
2004.
[9] Ahmad, H. and Ong, L. M. 2005. An
Account of A Modified Lightning Protection
System For Power Stations. The 7th
International Power Engineering
Conference, IPEC 2005, 2005.
[10] Moore, C. B. Aulich, G. D. and Rison, W.
2000. Measurements of lightning rod
responses to nearby strikes. Geophysical
Research Letters, 27(10):1487 - 1490.
[11] Lightning protection principle and
applications part I [Online]. Available from:
http://www.costp18-
122 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ. ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556
lightning.org/Courses/Kiten_Bulgaria/Docu/Li
ghtning%20Protection%20Principles%20and
%20Applications%20I.pdf. Access
November 3, 2012.
[12] Ilic, S. S. and Aleksic, S. R. 2009.
Comparison of results for the effective
height and atmospheric electric field
distribution surrounding a parallelepiped
building with Franklin’s rod and lightning
protection rod JUS N. B4. 811. Journal of
Electrostatics, 67:616-624.
[13] Agoris, D. P. Charalambakos, V. P.
Pyrgloti, E. and Grzybowski, S. 2004. A
computational approach on the sudy of
Franklin rod height impact on striking
distance using a stochastic model. Journal
of Electrostatics, 60:175 - 181.
[14] Okyere, P. Y. and Eduful, G. 2006.
Evaluation of Rolling Sphere Method Using
Leader Potential Concept: A Case Study.
The 2006 IJME – INTERTECH Conference,
2006
[15] Szczerbinski, M. 2000. A discussion of
'Faraday cage' lightning protection and
application to real building structures.
Journal of Electrostatics, 48:145 - 154.
[16] Hasbrouck, R. T. Determining the
probability of lightning striking the device
assembly facility: Lawrence Livermore
National Laboratory 1996 Contract No.:
UCRL-ID-123334.
[17] Metwally, I. A. and Heidler, F. H. 2008.
Reduction of Lightning-Induced Magnetic
Fields and Voltages Inside Struck Double-
Layer Grid-Like Shields. IEEE
TRANSACTIONS ON
ELECTROMAGNETIC COMPATIBILITY,
50(4):905 - 912.
[18] Williams, E. R. and Geotis, S. G. 1989. A
radar study of the plasma and geometry of
lightning. Journal of Atmospheric sciences,
46(9):1173 - 1185.
[19] Szczerbinski, M. 2006. Lightning protection
with the mesh method: Some models for
the effectiveness analysis. Journal of
Electrostatics, 64:283-288.
[20] วิศ วกรรมสถานแห่ ง ประเทศไทยในพระบรม
ราชูปถัมภ์. 2553. มาตรฐานการป้องกันฟ้าผ่า
ภาคที่ 3 ความเสียหายทางกายภาพต่อสิง่ ปลูก
สร้าง และอันตรายต่อชีวติ (Thai Standard :
Protection Against Lightning Part 3 Physical
Damage to Structures and Life Hazard).
[21] Uman, M. A. and Rakov, V. A. 2002. A
critical review of nonconventional
approaches to lightning protection.
American meteorological society,
83(12):1809-1820.
[22] Mackerras, D. Darveniza, M. and Liew, A.
C. 1997. Review of claimed enhanced
lightning protection of buildings by early
streamer emission air terminals. IEE
Proceedings Science and Measurement
Technology, 144(1):1-10.
[23] Evaluation of Early Streamer Emission Air
Terminals [Online]. Available from:
http://www.devill.net/Infos/Electricite/foudre/
ESE-paper.pdf. Access November 1, 2010.
[24] Cooray, V. and Theethayi, N. 2007 The
striking distance of lightning flashes and the
earlystreamer emission (ESE) hypothesis.
Journal of Electrostatics, 65:336-341.
[25] I.D.Chalmers J.C.Evans and W.H.Siew.
1999. Considerations for the assessment of
early streamer emission lightning protection.
IEE Proceedings- Science Measurement
and Technology, 146(2):57-63.
[26] Cooray, V. 2010. Non conventional lightning
protection systems. 30th International
conference on Lightning protection,
ICLP2010; Cagliari, Italy.
 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ. ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556
[27] Allen, N. L. Cornick, K. J. Faircloth, D. C.
and Kouzis, C. M. 1998. Tests of the 'early
streamer emission' principle for protection
against lightning. IEE Proceedings Science
and Measurement Technology, 145(5):200-
206.
[28] Allen, N. L. and Evans, J. C. 2000. New
investigations of the 'early streamer
emission' principle. IEE Proceedings
Science and Measurement Technology,
147(5):243 - 248.
[29] Becerra, M. and Cooray, V. 2007. The
early streamer emission principle does not
work under natural lightning!! IX
International symposium on lightning
protection; Foz do Iguacu, Brazil.
[30] Rakov, V. A. and Uman, M. A. 2003.
Lightning: Physics and Effects Cambridge
University Press, Cambridge, UK.
[31] Mikeš, J. Kutác, J. Martínek, Z. and
Petrák, M. 2011. Biogas plant explosion
protected early streamer emission (ESE) air
terminal. Elektro, 21(11):23-26.
[32] Hartono, Z. A. and Robiah, I. 2003. A
Long Term Study on the Performance of
Early Streamer Emission Air Terminals in a
High Keraunic Region. Asia-Pacific
Conference on Applied Electromagnetics
(APACE 2003)146 - 150
[33] Conventional and Unconventional Lightning
Air Terminals: An Update [Online] 2007.
Available from:
www.lightningsafety.com/nlsi_lhm/ACEM_Jo
urnal_Q1_2007.pdf. Access November 25,
2010.
[34] Death at the stadium: Report on the fatal
use of an early streamer emission lightning
rod in Malaysia [Online] 2012. Available
from: www.lightningsafetyalliance.com/.
Access November 1, 2012.
123
[35] Adventure island lightning incident: Report
on the deadly failure of an early streamer
emission lightning rod (Revision 1) [Online]
2012. Available from: http://www.lightning
safetyalliance.com/documents/Adventure%2
0Island%20Lightning%20Incident.pdf.
Access November 1, 2012.
[36] Mousa, A. M. 2012. Failure of the Collection
Volume Method and Attempts of the ESE
Lightning ROD Industry to Resurrect it.
Journal of Lightning Research, 4:118-128.
[37] CIGRE; [November 9, 2012]; Available
from: http://www.cigre.org/.
[38] Hartono, Z. A. and Robiah, I. 2006. A
review of studies on Early Streamer
Emission and Charge Transfer System
conducted in Malaysia. 17th International
Zurich Symposium on Electromagnetic
Compatibility.
[39] Zhang, Y. and Liu, X. 2004. Experiment
of artificially triggered lightning to lightning
rod and semiconductor lightning eliminator
Asia-Pacific Radio Science Conference,
2004
[40] Shanghai Pearl of the Orient, such as
matches, fire lightning [Online] 2006.
Available from: http://www.dab9.com/tag/
lightning-eliminator/. Access November 6,
2012.
[41] International Electrotechnical Commission;
Available from: http://www.iec.ch.
[42] Brunt, R. J. V. Nelson, T. L. and
Firebaugh, S. L. Early streamer emission air
terminals lightning protection systems:
literature review and technical analysis.
Massashusetts, USA.: National Fire
Protection Research Foundation1995.
[43] Scientists Oppose Early Streamer Air
Terminals [Online]. Available from:
http://www.lightningsafety.com/nlsi_lhm/char
124 บทความวิชาการ วารสารวิชาการ วิศวกรรมศาสตร์ ม.อบ. ปีที่ 6 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม - ธันวาคม 2556

ge_transfer_opp.html. Access 3 November Against Lightning Part 4 Electrical and

2010. Electronic Systems within Structures).
[44] Association, N. F. P. 2011. NFPA standard
directory 2011. 87.
[45] Case studies on the Collection Volume
Method including comparisons with the ESE
standard, NF C 17-102 [Online] 2010.
Available from: http://www.lightning-
risk.org/pdfs/CASESTUDIES.pdf. Access
November 3, 2012.
[46] A summary of the key differences between
BS 6651:1999 and BS EN 62305 Protection
against Lightning and the new standard’s
key requirements [Online]. English Heritage.
Available from: http://www.english-
heritage.org.uk/publications/protection-
against-lightning/lightningbsen62305
web.pdf. Access November 3, 2012.
[47] SINGAPORE STANDARD CP 33 : 1996 -
Code of Practice for Lightning protection
(Incorporating Amendment No. 1, February
1999).
[48] วิศวกรรมสถานแห่ง ประเทศไทย ในพระบรม
ราชูปถัมภ์. [November 10, 2012]; Available
from: www.eit.or.th/.
[49] วิศ วกรรมสถานแห่ ง ประเทศไทยในพระบรม
ราชูปถัมภ์. 2553. มาตรฐานการป้องกันฟ้าผ่า
ภาคที่ 1 ข้อกาหนดทัวไป ่ (Thai Standard:
Protection against lightning Part 1 General
Principles).
[50] วิศ วกรรมสถานแห่ ง ประเทศไทยในพระบรม
ราชูปถัมภ์. 2553. มาตรฐานการป้องกันฟ้าผ่า
ภ า ค ที่ 2 ก า ร บ ริ ห า ร ค ว า ม เ สี่ ย ง ( Thai
Standard : Protection Against Lightning Part
2 Risk Management).
[51] วิศ วกรรมสถานแห่ ง ประเทศไทยในพระบรม
ราชูปถัมภ์. 2553. มาตรฐานการป้องกันฟ้าผ่า
ภาคที่ 4 ระบบไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์ภายใน
สิง่ ปลูกสร้าง (Thai Standard : Protection