Kleur Studie

Perceptie en Gebruik van kleur keuzes

Cursus geschreven door Gill Baert

1
Inhoud
1. Kleur Definitie 3
2. Kleurmodellen 4
2.1. CMY 4
2.2. RGB 5
2.3. HSL 6
3. Kleur Relaties 7
3.1. Kleur Wiel 7
3.2. Kleur Combinaties 9
4. Verwerkings Opdrachten 11

2
1. Kleur Definitie
Wat is kleur?
Het belangrijkste om te onthouden is dat kleur eigenlijk gereflecteerd licht is dat ons oog opvangt
en dan vertaalt naar beeld.
Er zijn echter wel verschillende manieren waarop we kleur kunnen omschrijven.
 Via hun naam (bv.: rood, paars, groen…)
 Via hun saturatie (bv.: grauw blauw, fel groen, …)
 Via hun lichtheid intensiteit (bv.: licht groen, donker geel, …)
Een kleur kan een oneindig aantal variaties hebben. Deze hebben allemaal een unieke kleurtoon,
saturatie en lichtheid.
Elk van deze waarden verwijst naar een specifiek deel van kleur.

Kleurtoon of Hue verwijst naar de waarde die de kleur heeft in het kleurenspectrum. Het
kleurenspectrum zijn de verschillende kleuren die vormen naarmate licht een andere golf-lengte
krijgt.

Saturatie of Saturation verwijst naar de puurheid van een kleur, of in andere woorden, naar hoeveel
kleur er aanwezig is. Meer of minder kleur maakt de kleur die we zien respectievelijk grauwer of
feller. Als we grijs zien, wijst dit op de laagst mogelijke saturatie, terwijl felle, fluo-achtige kleuren
wijzen op heel hoge saturatie.

Lichtheid of Luminance/Value verwijst naar de hoeveelheid zwart of wit aanwezig zijn in een
kleur. Een lagere lichtheid zorgt voor meer zwart en dus een donkerdere kleur, terwijl hogere
lichtheid voor meer wit en dus een lichtere kleur zorgt.

Tinten
De meest gekende variaties op kleuren zijn tinten. Er zijn twee verschillende soorten tinten die we
kunnen onderschijden. Een lichtere tint, of Tint in het Engels, is een kleur omschreven door een
kleurtoon met een bepaalde hoeveelheid wit. Een donkere tint, of Shade in het Engels, is een kleur
bestaande uit een kleurtoon met een bepaalde hoeveelheid zwart.

3
2. Kleurmodellen
Kleurmodellen is de manier waarop we kleuren uitdrukken en vormen. Deze modellen zijn
afhankelijk van de media die we gebruiken. Het is belangrijk om deze verschillen te onthouden,
omdat deze de regels compleet kunnen veranderen.
De eerste twee van deze kleurmodellen werken met het concept van de primaire kleuren, die we dan
combineren om alle andere kleuren te kunnen bereiken. Als verlengde hiervan hebben we ook de
secundaire kleuren, die we krijgen door 2 primaire kleuren evenredig te mengen.

2.1. CMY
CMY is het kleurmodel dat we het meeste tegenkomen in fysieke vorm. Dit is hoe we kleuren
mengen en vormen met inkt of verf, bijvoorbeeld.
In dit model beginnen we altijd met wit, wat we zien als het compleet ontbreken van kleur. Als we
kleur toevoegen beginnen we een overgang die donkerder en donkerder wordt. Als we dan alle
kleuren combineren, bekomen we uiteindelijk zwart.
Dit noemen we de Substractieve manier van kleuren mengen.

De afkorting CMY staat voor de drie primaire

kleuren in dit model:

 Cyan

 Magenta

 Yellow

Het is belangrijk om te onthouden dat deze

kleuren een beetje verschillen van de
gewoonlijk blauw, rood en geel die we
kennen.

Als we dan de secundaire kleuren bekijken, zien we ook dat de deze dezelfde zijn als de primaire
kleuren van het RGB model:
Cyan + Magenta = Blauw
Magenta + Geel = Rood
Geel + Cyan = Groen
We gaan zien dat dit ook omgekeerd geldt voor het RGB kleurmodel.

4
2.2. RGB
RGB is het kleur-model dat voor de meeste bekender is, omdat dit met simpelere kleuren werkt van
naam. Dit is het kleurmodel dat gebruikt wordt door licht. Dit wilt ook zeggen dat dit kleurmodel
gebruikt wordt voor digitaal kleur weer te geven.
RGB werkt tegenovergesteld aan CMY. Hierbij beginnen bij zwart als wat we zien wanneer er geen
kleur aanwezig is. Kleuren die we dan toevoegen maken wat we dan zien lichter, tot wanneer we
alle kleuren hebben toegevoegd, waardoor we dan wit krijgen.
Dit noemen we de Additieve manier van kleuren mengen.

De letters van RGB staan dus ook weer voor

de verschillende letters van de primaire
kleuren van dit systeem:

 Red

 Green

 Blue

En net zoals met CMY, zien we ook weer dat

de secundaire kleuren van dit model eigenlijk
de primaire kleuren van het CMY model zijn.

Rood + Groen = Geel

Rood + Blauw = Magenta
Blauw + Groen = Cyan

Dit wilt ook zeggen dat als we op ons computer scherm een rode afbeelding zien, en deze willen
afprinten, dat onze printer eigenlijk Magenta en Geel moeten mengen hiervoor, terwijl de computer
gewoon puur rood laat zien.
En omgekeerd, als we een gele afbeelding op een blad inscannen, zal onze computer dit vertalen in
een mengeling van rood en groen.

5
2.3. HSL
Dit laatste kleurmodel is ook een model dat we digitaal gebruiken, maar werkt vanuit een veel
technischer standpunt. Dit model is de wiskundige manier om kleuren te vormen en mengen, en
noemen we dus ook wel kleuren wiskunde.
De verschillende letters hiervan bestaan duiden dan ook de verschillende onderdelen aan die we in
hoofdstuk 1 hebben gezien:

 Hue (Kleurtoon)

 Saturation (Saturatie)

 Lightness (Lichtheid)
Soms wordt ook de afkorting HSV gebruikt, waarbij de letters voor Hue, Saturation en Value staan.
In praktijk zijn ze hetzelfde.
Deze verschillende onderdelen worden dus ook uitgedrukt via numerieke waarden, aangezien dit de
wiskundige manier is.
Saturatie en Lichtheid worden aangeduidt door een percentage, en kunnen dus een waarde van 0 tot
100 hebben.
Kleurtoon wordt echter aangeduid door graden, en kan dus een waarde hebben van 0 tot 360,
waarbij 0 en 360 be primaire RGB kleur Rood is.
Aangezien HSL en HSV ook vooral digitaal gebruikt worden, volgen ze ook het RGB model. Dit
zorgt er dus voor dat wanneer we Saturatie en Lichtheid op 0 zetten, we altijd zwart zullen krijgen.
De waarde van onze kleurtoon heeft hier geen invloed op.

6
3. Kleur Relaties
Bij kleurmodellen hebben we bekeken hoe we nu eigenlijk kleuren maken. Bij kleur relaties
bekijken we nu de relaties tussen verschillende kleuren en hoe deze gecombineerd kunnen worden
bij kunst en ontwerp.
Welke kleuren passen bij elkaar in specifieke contexten? Welke kleuren ogen algemeen mooi
wanneer ze gecombineerd worden? Hoe verandert een afbeelding wanneer we andere kleuren
gebruiken?
Dit zijn allemaal delen die beïnvloed worden door de verschillende kleur relaties. En deze kleur
relaties beginnen allemaal bij hetzelfde punt.

3.1. Kleur Wiel

Het kleur wiel (of de kleurencircel) is een diagram dat gebruikt wordt door artiesten en ontwerpers
om te helpen met het kiezen van verschillende kleuren die goed samen gaan.
Het kleuren wiel is opgebouwd uit specifieke kleuren.

Primaire kleuren
De primaire kleuren van het kleur wiel zijn gebasseerd op het CMY model, maar zijn iets
algemener. De primaire kleuren van de kleuren cirkel zijn rood, blauw en geel.
Dit zijn onze primaire kleuren omdat deze kleuren over het algemeen niet gemaakt kunnen worden
door andere kleuren te mengen (volgens het CMY model). Ze zijn de meest basis kleuren die
afbegeeld kunnen worden.

7
Secundaire kleuren
Dit zijn de kleuren die we krijgen door two primaire kleuren te mengen. Hoewel deze niet meer
overeenkomen met de secundaire kleuren van RGB of CMY, zijn dit wel algemeen de meest
bekende secundaire kleuren, namelijk oranje, paars en groen.

Tertiaire kleuren
Deze kleuren worden gemaakt door een primaire kleur met een nabij gelegen secundaire kleur te
mengen, zoals rood en oranje, of blauw en groen. De meest gekende benaming voor deze kleuren is
simpelweg de naam van de primaire en secundaire kleur te combineren, zoals rood-oranje, blauw-
groen of geel-groen.

Tinten
Dit kleur wiel kan nog verder uitgebreid
worden, aangezien we momenteel nog
enkel op het niveau van kleurtoon werken.
De beste manier om dit te doen is door
onze kleur cirkel op te delen in meerdere
niveaus, waarin elke niveau een andere
helderheid heeft.
Er zijn geen vaste regels over of de
kleuren donkerder of lichter moeten
worden hoe meer je naar het midden gaat.
Dit kan ook gedaan worden met saturatie
in plaats van lichtheid, maar nooit met
beide tegelijk.

Uiteindelijk kunnen nog meer kleur combinaties en nog meer

veranderingen in kleurtoon en lichtheid of saturatie ervoor
zorgen de lijnen tussen de kleuren van onze cirkel
verdwijnen, en dat alles meer een vloeiend geheel wordt. Dit
is dan de kleuren cirkel die we veel in teken en foto
bewerkings-software zien.

8
3.2. Kleur Combinaties
Met ons kleur wiel kunnen we nu kleuren kiezen binnen een werk, zijnde kunst of ontwerp.
Hiervoor zijn een aantal vaste combinaties die we altijd kunnen gebruiken afhankelijk van hoe we
willen dat ons werk bekeken wordt.
Maar eerst moeten we nog iets aan ons kleur wiel toevoegen, namelijk de kleur temperatuur of de
visuele activiteit.
Elke kant van ons kleur wiel heeft een bepaalde temperatuur of activiteit.
De actieve of warme kant bevat kleuren zoals rood, geel en oranje. Dit zijn kleuren die veel sneller
de aandacht eisen. Onze ogen worden er veel sneller naar getrokken dan naar de andere kleuren.
Deze andere kleuren zijn de passieve of koude kleuren, waarin meer blauwe tonen zitten.
Er zijn ook kleuren die noch actief, noch passief zijn:
geel-groen en rood-paars. Deze kleuren liggen tussen
de twee uitersten en zullen dus meestal minder
opvallen dan actieve kleuren, maar meer dan passieve
kleuren.
Deze groeperen zal ons verder helpen met te kiezen
hoeveel energie of welk gevoel we ons werk willen
geven.
Maar uiteindelijk zijn het de kleuren combinaties die
de structuur of de flow van onze afbeelding zullen
leiden.

Complementaire kleuren
Dit is een kleuren combinatie die iedereen al kent. Het wordt
veel gebruikt binnen reclame en affiches; werken die aandacht
willen.
Voor complementaire kleuren kiezen we twee kleuren op ons
kleur wiel die recht tegenover elkaar liggen, zoals rood en
groen, of paars en geel. Hierdoor komt één van de kleuren altijd
uit het actieve spectrum, en de andere uit het passieve spectrum.
Dit zorgt voor een duidelijk verschil tussen de kleurtonen
waardoor de afbeelding heel dynamisch oogt.
Als de kleuren in gelijke mate gebruikt wordt, wordt het oog
meer getrokken naar de lijnen waar de kleuren wisselen. Maar
als we een kleur meer gebruiken, wordt het oog natuurlijker
geleid naar de kleur die minder voorkomt.

9
Bij deze kleur combinatie is het wel belangrijk dat je erop let dat de kleur combinatie geordend
blijft. Een chaotische combinatie van deze kleuren kan ervoor dat het oog niks kan vinden om op te
focussen.

Drietal kleuren
Dit is een variatie op de complementaire kleuren. In plaats van twee kleuren, kiezen we hier drie
kleuren die in een gelijkzijdige driehoek ten opzichte van elkaar liggen. Dit kunnen bijvoorbeeld de
primaire, of de secundaire kleuren zijn.
Waar deze kleur combinatie voor gebruikt kan worden is een werk waar veel energie of variatie
hoort in te zitten. Hoewel, dit is moeilijker om goed te doen, aangezien de drietal kleuren nog
sneller tot het chaotische probleem kunnen leiden waar complementaire kleuren onder kunnen
lijden.

10
Analoge kleuren
Als laatste hebben we het tegenovergestelde van complementaire
kleuren.
Analoge kleuren zijn kleuren die ongeveer binnen hetzelfde kwadrant
vallen. Het zijn kleuren met gelijke kleurtonen, waardoor een werk
veel meer als een geheel overkomt. Over het algemeen bevatten
analoge kleuren maximaal 1 primaire en 1 secundaire kleur, samen
met allemaal variaties die daar tussen of rond liggen.
Natuurlijk kunnen ook analoge kleuren problemen geven. Het meest
gekende probleem met analoge kleuren is dat een werk ééntonig kan
worden. Dit gebeurt als er niet genoeg variatie wordt toegevoegd in
lichtheid en saturatie.

Voorbeelden
Complementair Drietal Analoog

11
4. Verwerkings Opdrachten
Schrijf in de volgende diagrammen de namen van de correct kleuren.

RGB CMY

Kleurenwiel (Primair & Secundair)

12
Schrijf bij de schilderijen wat de gebruikte kleurencombinatie is.

13
Leerplandoelstellingen
Leerplan 2003/060 – Gemeenschapsonderwijs
A-Stroom, 1ste graad, 1ste & 2de leerjaar, AV Plastische Opvoeding

 Doelstelling 6, p.6: De leerlingen kunnen basisinzichten verwerven met betrekking tot de

perceptie van licht en kleur.
◦ Kleurtoon (nuance) regenboogkleuren [Hue]
◦ Saturatie en verzadiging (kleurpuurheid) [Saturation]
◦ Lichtheid of helderheid (stralend) [Brightness/Lightness]

 Doelstelling 7, p.7: De leerlingen kunnen basisinzichten verwerven met betrekking tot de

kleurmodellen RBG, CMY en TVH (of HSB).
◦ RGB (oogprimairen)
◦ CMY
◦ TVH of HSB (ook wel HSL)

 Doelstelling 9, p.7: De leerlingen kunnen basisinzichten verwerven met betrekking tot

enkele kleurconcepten.
◦ Mengen (additief, substractief en partitief)
◦ Contrasteren

Lesdoelstellingen
 Lln kunnen de verschillen tussen de kleurmodellen aantonen (C, weten)
 Lln kunnen de hoofdkleuren uit het RGB model benoemen (C, weten)
 Lln kunnen de hoofdkleuren uit het CMY model benoemen (C, weten)
 Lln kunnen bij kleuren hogere en lagere waarden schatten binnen het HSL model (C, inzien)
 Lln kunnen in een digitaal kleuren pallet een kleur recreëeren (C, toepassen)
 Lln kunnen de primaire, secundaire en tertiaire kleuren aanduiden met behulp van een
kleurwiel (C, weten)
 Lln kunnen kleuren additief mengen en benoemen (C, toepassen)
 Lln kunnen kleuren substractief mengen en benoemen (C, toepassen)
 Lln kunnen de verschillende onderdelen van het HSL kleurmodel verwoorden (C, weten)
 Lln kunnen de verschillende kleur combinaties benoemen (C, weten)
 Lln kunnen een kleur palet kiezen dat voldoet aan een specifieke relatie (C, toepassen)
 Lln kunnen in eigen woorden uitleggen wat actieve en passieve kleuren zijn (C, inzien)
 Lln kunnen de gebruikte kleur combinatie op een afbeelding aanduiden (C, toepassen)
 Lln kunnen uitleggen hoe de kleurcombinaties slecht gebruikt kunnen worden (C, inzien)
 Lln zijn bereid om kunstwerken en ontwerpen met een kritisch oog te bekijken (A)
 Lln zijn bereid om te experimenteren met kleur keuzes in eigen werk (A)
 Lln kunnen een gekleurd werk maken dat voldoet aan een specifieke kleur relatie (SM,
toepassen)

14
Gebruikte bronnen
Websites
 (2015). The basics of the color wheel for presentation design (Part 1).
Geraadpleegd op 25 maart 2018 via http://presentitude.com/color-theory-part-1/

 Janet L. Shallbetter, (1998). Color Theory – Color Tutorial.

Geraadpleegd op 25 maart 2018 via http://www.worqx.com/color/index.htm

 Larry Chase, (2012). What are the differences between Pantone, CMYK & RGB?
Geraadpleegd op 26 maart 2018 via https://www.lcipaper.com/kb/what-are-the-differences-
between-pantone-cmyk-rgb.html

 J. Huskey en H. Johnson. Color Wheel Primer.

Geraadpleegd op 27 maart 2018 via https://www.hgtv.com/design/decorating/design-
101/color-wheel-primer

 Jeff R. Graham. How to use a color wheel for gem faceting.

Geraadpleegd op 27 maart 2018 via https://www.gemsociety.org/article/color-wheel-
gemology/

 Adobe. Adobe Kleurenwiel.

Geraadpleegd op 27 maart 2018 via https://color.adobe.com

Illustraties en Schilderijen
 Leonid Afremov. Love by the lake.
Geraadpleegd op 27 maart 2018 via https://afremov.com/love-by-the-palette-knife-oil-
painting-on-canvas-by-leonid-afremov-size-30-x40.html

 Catf, (2013). Horse Paintings 001.

Geraadpleegd op 27 maart 2018 via https://fineartamerica.com/featured/horse-paintings-
001-catf.html

 Iris Scott. Taxi Jungle.

Geraadpleegd op 27 maart 2018 via http://www.irisscottfineart.com/urban-1

 Aja Kusick. Lion King.

Geraadpleegd op 27 maart 2018 via https://www.boredpanda.com/pop-culture-paintings-
van-gogh-never-aja-kusick/

 Edgar Germain Hilaire, (1872). Ballettsaal der Oper in der Rue Peletier.
Geraadpleegd op 27 maart 2018 via http://www.zeno.org/Kunstwerke/B/Degas,
+Edgar+Germain+Hilaire%3A+Ballettsaal+der+Oper+in+der+Rue+Peletier

 Caspar Isenmann. Betrayal of Christ.

Geraadpleegd op 27 maart 2018 via http://www.the-athenaeum.org/art/detail.php?
ID=121327

15