INTERNACIONALNI UNIVERZITET TRAVNIK

FAKULTET POLITEHNIČKIH NAUKA

TRAVNIK

PRORAČUN VIJAKA
SEMINARSKI RAD

Predmet: Tehnička dokumentacija i CAD

Mentor: Student:
Doc.dr Zdravko Boživković Mirza Duraković
Br.Indexa:
PT-86/16-I

Travnik, juni 2017

 1. UVOD

Ovaj seminarski rad ima za cilj obrazložiti različitu primjenu vijaka te

osnovne proračune vijaka i vijčanih spojeva.Prvo ćemo reći šta je to vijak?
Vijak predstavlja pomoćni elemenat koji služi za spajanje strojnih elemenata
u lahko rastavljive sklopove. Pri spajanju (po navlačenju osigurača i podloške
na tijelo vijka) vijak se uvlači kroz navrte osnovnih elemenata(na tijelo vijka
se navlače podloška i osigurač) nakon čega se navrće odgovarajuća matica.
Uz pomoć jednog ključa se sprječava okretanje vijka dok se drugim ključem
okreće matica i time priteže vijčani spoj. U pritegnutom vijčanom spoju
prisutni su značajni pritisci između osnovnih strojnih elemenata koji
sprječavaju njihova uzajamna pomicanja u ravnini okomitoj osi vijčanog
spoja!

2
 2. OSNOVNI ELEMENTI VIJČANOG SPOJA

Vijak – osnovni element vijčanog sklopa s vanjskim navojem (izrađen

postupcima plastične deformacije ili odvajanja strugotine).
Dijelovi vijka su (S-07.06):
1. Tijelo, koje obuhvata:
– jezgru dijela s navojem,
– navoj,
– svornjak
– zaobljenje na prijelazu tijelo/glava vijka
2. Glava
Matica – osnovni element vijčanog sklopa s unutarnjim navojem (izrađen
postupcima plastične deformacije i/ili odvajanja strugotine).

Pomoćni elementi vijčanog sklopa su spojni elementi podloška i osigurač

Podloška – pomoćni spojni element vijčanog sklopa namjenjen smanjenju
pritiska glave vijka na osnovni spajani strojarski element.
Osigurač – pomoćni spojni element vijčanog sklopa namijenjen osiguranju
od spontanog (izazvanog djelovanjem vanjskih utjecaja) odvrtanja
matice/vijka.

Slika1: Vijčani spoj sa osnovnim elementima

3
 2.1. Osnovne dimenzije Vijka

Osnovne dimenzije vijčanog spoja su normirane (S-07.06):

- nazivni prečnik vijka d , mm.

- korak navoja P , mm.

Pored ovih osnovnih dimenzija vijka, normirane su i druge dimenzije vijka

kao što su:
- srednji prečnik vijka d2 , mm.
- prečnik jezgre vijka d3 , mm.
- prečnik otvora matice D1 , mm.
- nosiva dubina navoja H1 , mm.
- dubina navoja h3 , mm.
- visina profila navoja H , mm.
- ugao profila navoja  , °.
- poluprečnik zaobljenja dna profila vijka R , mm.
- poluprečnik zaobljenja dna profila matice r , mm.

Slika2: Spojni elementi vijčanog spoja

4
 Slika 3: Detalji geometrije ISO metričkog vijka

2.2. Vrste vijaka

Vijci se obično dijele prema namjeni u dvije osnovne skupine i to:

- Vijke za pričvršćivanje
- Vijke za prijenos gibanja

Za neke vijčane spojeve uz vijke potrebni su i drugi elementi koji se zbog

toga također mogu dalje razmatrati
5
Vijci za pričvršćivanje se dalje prema namjeni mogu podjeliti na:

- Matične
- Zatične
- Specijalne
- Vijke sa glavom

Matični vijci prikazani su na sl. 4 . Njihove glave najčešće su šesterostrane

(sl. 4a), rjeđe četverostrane (sl.4 b) i obično su izrađene zajedno sa
svornjakom u jednom komadu. Uz tetemeljne oblike glava postoje i druge
kao npr. cilindrične, konične, zaobljene. Završetci vijaka mogu biti različiti.
Najčešće su zaobljeni ili stožasti a ponekad mogu biti i ravni.
Vijci s glavom (glavati vijci) upotrebljavaju se u slučajevima kad kroz
materijal nije moguće provrtati rupu, npr. zbog velike debljine predmeta ili
nepristupačnosti predmeta s druge strane
Zatični (svorni) vijci se upotrebljavaju za vijčane spojeve koji se često
rastavljaju. Oni imaju navoje na oba kraja svornjaka. Jedan kraj vijka čvrsto
se uvija u otvor koji ima unutrašnji navoj.
Specijalni vijci i matice upotrebljavaju se za posebne namjene. To su
temeljni, distancijski, uvrtni, zatezni, zglobni, vijci za zavješenje, vijci za
zatvaranje, te oni sa specijalnim oblicima.U tu skupinu ubrajaju se i vijci za
drvo.

Slika 4: Matičcni vijak sa šestostranom(a)

i četverostranom(b) glavom.

6
 3. PRORAČUN VIJAKA

3.1. Krutost vijaka

Vijci obično po dužini imaju različite presjeke Ai različitih dužina ,dakle

promjenljivu krutost Cvi . Prilikom određivanja ukupne krutosti vijka Cv
mora se, osim krutosti tijela vijka uzimati u obzir i krutost sudjelujućih
dijelova glave vijka δG i dijela vijka δU i matice δM koji se uvrće (ili dijela u
kojeg je vijak uvrnut), koji također podnose opterećenje, te se pri tome
elastično deformišu. Budući da se dijelovi vijka različitih presjeka različito
deformišu, a ukupna deformacija je jednaka zbroju deformacija pojedinih
dijelova, krutost vijka CV dobije se iz:

Pri čemu je

Produženje vijka pod utjecajem sile u vijku FV može se jednostavno odrediti

prema izrazu:

7
 3.2. Izbor veličine vijka

Potrebna površina vijka određuje se na mjestu navoja i to prema izrazu:

Usvaja se vijak sa odgovarajućim prečnikom:

Za odabrani vijak je potrebno očitati prečnik na korijenu vijka d3:

8
 3.3. Vijci opterećeni na zatezanje bez prednapona

3.4. Vijci sa zračnošću

Pritezanje ovih vijaka se vrši u tolikoj mjeri da sila trenja koju stvorimo bude
veća od poprečne sile jer tada poprečna sila ne djeluje na vijak, već je on
opterećen tačno onoliko koliko smo ga pritegnuli.

9
 3.5. Poprečno opterećeni vijci sa dosjedom/nalijeganjem

Ova vrsta vijaka nalijegaju u rupu, te ne postoji nikakav razmak između tijela
vijka i rupe. Karakteristika ovih vijaka jeste to što ih uopšte ne moramo
pritezati, već se poprečna sila prenosi oblikom.

10
 3.6. Proračun vijaka sa prednaponom

Na slici a) prikazan je vijak, koji spaja poklopac s posudom pod pritiskom,

prije pritezanja i prije djelovanja pritiska, odnosno radne sile.

Na slici b) prikazano je stanje nakon pritezanja vijka, a prije djelovanja radne

sile. Uslijed pritezanja vijak se produži za λ, a podloga se smanji za δ.
Izduženje vijka odvija se po pravcu čiji je koeficijent smjera jednak arctan Cv
(Cv predstavlja koeficijent krutosti vijka i ovisi o dužini, promjeru i
materijalu vijka).

Na slici c) prikazano je stanje nakon djelovanja radne sile. Sila u vijku se

povećava samo za dio nametnute radne sile, a drugi dio se troši na smanjenje
sile u podlozi. Uslijed toga vijak se dodatno produžuje, a podloga se otpušta.

11
 Proračun:

Za statičko opterećenje (Fr = konst.)

Za dinamičko opterećenje (ciklus r = 0)

a) kontrolišemo najveće ekvivalentno naprezanje (kada radna sila ima
maksimum)

b) kontrolišemo amplitudu naprezanja

gdje je σ – amplituda dinamičke čvrstoće

U oba slučaja je potrebno provjeriti i sigurnost protiv razdvajanja spojenih

dijelova slijedećim izrazom:

12
 3.7. Sile i momenti na vijku te pojam samokočnosti

U cilju definisanja momenta na vijku MV, pritezanje matice može se

promatrati kao gibanje tereta po kosini.Pretpostavi li se da nema trenja,
horizontalna sila se može računati prema izrazu:

Uzevši u obzir silu trenja, horizontalna sila je pri zatezanju a računa se kao:

Iz ovoga slije moment koji se računa prema slijedećem izrazu

Za slučaj otpuštanja vijka, sila i moment su

13
 Slika 5. Sila kod pritezanja vijka Slika 6. Sila kod otpuštanja vijka
Realni navoj je izveden tako da zub navoja ima određeni ugao te normalna
sila ne djeluje paralelno sa površinom vijka već pod određenim
uglom.Normalnu silu smo označavali sa Fn, pa shodno tome normalna sila na
podlogu glasi:

Tada je sila trenja:

Slika 7. Normalna I aksijalna sila

Ukoliko je pri otpuštanju r ¢ >a , tada je za otpuštanje potrebno upotrijebiti

silu FO te se za takav vijak kaže da je samokočan. Ukoliko je a > r ¢ , tada za
otpuštanje nije potrebna nikakva sila! Matica se sama odvija pod djelovanjem
sile FV te se za ovakav vijak kaže da nije samokočan
Uvjet samokočnosti glasi:

14
 3.8. Proračun podešenih vijaka

Primjer:

Proračunati vijke (podešene) za vezu zupčastog vjenca i prirubnice glavčine

zupčanika. Poznati su sledeći podaci:
 Obrtni moment koji prenosi zupčanik: T  10120Nm
 Prečnik D po kome su raspoređeni vijci: D  320mm
 Broj vijaka za vezu: z  12
 Klasa izrade zavrtnja: fina ( 1  0,9 )
 Klasa čvrstoće zavrtnja: 5,6
   1,8
 Stepen sigurnosti protiv klizanja dodirnih površina:
 Stepen sigurnosti podešene zavrtanjske veze: t  1,8
  1,8
 Stepen sigurnosti protiv površinskog razaranja kod podešene veze: p
 Faktor neravnomernosti raspodele opterećenja podešenih zavrtnjeva:
r  2
Debljine elemenata za vezu: 1  35mm ,  2  25mm

Poračun:

 Ukupna obimna sila na prečniku D:

2  T 2 10120 20240
F0     63250 N
D 0,32 0,32
 Sila smicanja po jednom vijku:
F0 63250
Fs   r   2  10533N
z 12
 Napon smicanja:
Fs
s    sdoz
As
 Poprečni prejsek stabla na mestu smicanja:
2
d smic 
As 
4

15
  Stepen sigurnosti podešene zavrtanjske veze:
St 
 
 sdoz
 Kritični napon vijka je napon tečenja:
    T  0,8   T

Za usvajanje podešenog vijka,prvo se izračunava minimalni potrebni prečnik

stabla vijka:

 T  0,8  T  0,8  300  240MPa

F 
 s   sdoz  s  T
A S
F S d 2 
A  s   smic
T 4
4  Fs  S 4  10533  1,8 75838
d smic     0,010m  10mm
T   240  10  
6
753600000

 Potrebna dužina stabla vijka:

l  1   2  m  x
1  35mm
 2  25mm
m  8mm
x  2  p  2 1,5  3mm
l  35  25  8  3
l  71mm

Prema izračunatoj vrednosti usvaja se standardna dužina vijka

l  75mm

Potrebna dužina navojnog djela podešenog vijka:

b  x  m  2 p
b  3  8  2 1.5
b  383
b  14mm

16
 4. ZAKLJUČAK

Tema ovog seminarskog rada je bila proračun vijaka.Probao sam na što

jednostavniji način upoznati nas šta je vijak, gdje nalazi najveću primjenu,
koje vrste vijaka razlikujemo te najvažnije koje vrste proračuna možemo vršiti
nad vijcima što je bila i svrha moga seminarskog rada.Prvi metalni vijci su
proizvedeni još u 15 stoljeću u Evropi ali su zbog visoke cijene ubrzo otišli u
zaborav, sve do 18 stoljeća i početka industralizacije kada je njihova
proizvodnja postala izuzetno jeftina.Od tada pa do danas oni su postali veoma
bitna komponenta u gotovo svim granama industrije.Postoji veliki broj
proračuna koje možemo vršiti sa vijcima a vrsta proračuna ponajviše zavisi od
njegove namjene i vrsti opterećenja kojoj će biti izložen.Krutost vijka,
moment, sila i napon smicanja, stepen sigurnosti su samo neki proračuni kada
govorimo i vijcima.

17
5. LITERATURA

- Decker K.-H.: Elementi strojeva, 2. izdanje; Tehnička knjiga,

1987.
- Pomoćni nastavni materijali uz kolegij "Konstrukcijski elementi
I" - Prof. dr. sc. Božidar Križan
- Vitas D. J., Trbojevic M. D.: Masinski elementi I, 10. izdanje;
Naucna knjiga, 1990.
- Elementi konstrukcija 1; prof.dr.sc. M. Kljajin, prof.dr.sc. Ž.
Ivandić

18
 SADRŽAJ

1. UVOD.....................................................................................................2
2. OSNOVNI ELEMENTI VIJČANOG SPOJA....................................3
2.1. Osnovne dimenzije vijaka...............................................................4
2.2. Vrste vijaka.......................................................................................5
3. PRORAČUN VIJAKA..........................................................................7
3.1. Krutost vijaka..................................................................................7
3.2. Izbor veličine vijaka.........................................................................8
3.3. Vijci opterećeni na zatezanje bez prednapona..............................9
3.4. Vijci sa zračnošću............................................................................9
3.5. Poprečno opterećeni vijci sa dosjedom/nalijeganjem.................10
3.6. Proračun vijaka sa prednaponom................................................11
3.7. Sile i momenti na vijku te pojam samokočnosti………………..13
3.8. Proračun podešenih vijaka............................................................15
4. ZAKLJUČAK......................................................................................17
5. LITERATURA………………………………………………………18

19