UNIVERZITET U SARAJEVU

FARMACEUTSKI FAKULTET
KATEDRA ZA KLINIČKU BIOHEMIJU

Analiza nedozvoljenih doping sredstava u sportu i

njihovi neželjeni efekti

Mentor: prof.dr.Adlija Čaušević Kandidati:

Minela Sivrija
Jasmina Spirjan
Ivan Stolica
Damir Šeper
Irma Šačić

Sarajevo, januar 2013.godine

0
Sadržaj

Sadržaj…………………………………………………………………………………………1
1. Apstrakt…………………………………………………………..………………..2

2. Uvod…………………………………………………………..…………………...3
2.1. Istorija upotrebe dopinga.......................................................................................3
2.2. Šta je doping?........................................................................................................4
2.3. Lista zabranjenih sredstava 2012. godine data od strane Svjetske anti-doping
agencije................................................................................................................6
2.4. Anaboličko-androgeni steroidi............................................................................13
2.5. Klenbuterol..........................................................................................................18
2.6.Selektivni modulatori androgenih receptora (SARM).........................................19
2.7. β-blokatori...........................................................................................................20
2.8. Diuretici...............................................................................................................20
2.9. Simpatikomimetički preparati..............................................................................21
2.10. Hormoni i srodne supstance...............................................................................24
2.11. Antagonisti i modulatori hormona.....................................................................28
2.12. Genski doping....................................................................................................30

3. Cilj rada...................................................................................................................34

4. Materijali i metode...................................................................................................35

5. Rezultati...................................................................................................................36
5.1. Desetogodišnja procjena zloupotrebe anaboličih sredstava među sportašima u
Puerto Ricu............................................................................................................36
5.2. Efekti AAS na apolipoproteine i lipoproteine.......................................................36
5.3. Pojedinačna doza testosterona povećava nivo ukupnog holesterola i
indukuje ekspresiju HMG Coa reduktaze............................................................38
5.4. Osnove i ograničenja natjecateljskog sporta- medicinski uvid..............................39

5.5. Efektivna separacija i simultana analiza anaboličkih androgenih steroida u

farmaceutskim formulacijama sa validiranom TLC-denzitomerijskom
metodom.................................................................................................................39
5.6. Studije o amfetaminu..............................................................................................42

6. Diskusija....................................................................................................................42

7. Zaključci....................................................................................................................45
8. Reference...................................................................................................................47

1
 1. Apstrakt

Nije novina da sportista traži lijek ili nešto slično lijeku što bi mu pomoglo u treniranju ili pri
samom takmičenju. Poznato je da su još sportaši u straoj Grčkoj uzimali jednu vrstu pečurki u
većim količinama, smatrajući da će im ona donijeti snagu, i zdržljivost i volju za sportska
takmičenja. Podliježući različitim pritiscima od vlastitog samodokazivanja do utjecaja roditelja,
trenera i šire društvene zajednice radi slave i novca sportaši se često nalaze u iskušenju da koriste
zabranjena sredstva u svrhu poboljšanja rezultata. Ta sredstva djeluju na povećanje mišićne
snage i mase, otklanjaju umor, maskiraju druga zabranjena sredstva prilikom testiranja, dovode
do bržeg oporavka, ali imaju niz drugih učinaka, vrlo često štetnih po zdravlje. Primjena
zabranjenih sredstava u suprotnosti je s tjelesnim i mentalnim integritetom sportaša i sportskom
etikom. Poznatiji naziv za primjenu zabranjenih sredstava je doping i predstavlja jedan od
najvećih problema u sportu. U zabranjena sredstva ubrajaju se zabranjene supstance kao i
zabranjene metode. Nažalost, upotreba dopinga nije vezana samo za vrhunske sportaše, nego ih
sve više koriste rekreativci i mladi sportaši. Najčešće korištene supstance su anabolički
androgeni steroidi, a često je i zloupotreba amfetamina i dugih simpatikomimetičkih preparata,
diuretika, β-blokatora, psihomotornih stimulanasa itd.

Ključne riječi: doping, sport, anaboličko-androgeni steroidi, apolipoproteini, amfetamin

2
 2. Uvod

2.1. Istorija upotrebe dopinga

Doping se veže još za daleku ljudsku prošlost. Prema drevnim izvještajima koje nalazimo
u norveškoj mitologiji upotreba stimulirajućih supstanci potiče još od norveških Berserker
ratnika (ratnici koji su odijevali medvjeđu kožu) koji su živjeli 1300 godina prije nove ere, kod
kojih je zabilježeno korištenje bufotenina Naziv doping vjerojatno potiče od nizozemske riječi
dop, koja ozačava alkoholno piće koje se pravi od kožice grožđa i cola napitka koje su koristili
Zulu ratnici da bi poboljšali svoje borbene sposobnosti. Također, afričko pleme Kaffir je koristilo
primitivno alkoholno piće koje se koristilo kao stimulans u vjerskim obredima a spominje se pod
nazivom dop. Naziv dop su koristili i nizozemski kolonisti, a ovim kodnazivom su označavali
bilo koji napitak koji se koristi kao stimulans. Vremenom, pojam se udomaćio šireg kruga
supstanci u različitim sportovima gdje se prvi put pojavljuje 1889. godine, a označava upotrebu
nedozvoljenih supstanci (1).

U drevnim sportskim natjecanjima mnogi sportaši nastojali su poboljšati svoje sposobnosti

eksperimentiranjem sa različitim dijetama. Charmis, pobjednik spartanske stade utrke (~183m)
navodno je koristio posebno pripremljenu hranu od suhe smokve na Olimpijskim igrama 668
godine p.n.e. Dromeus iz Stymphalosa koji je pobijedio na dolichos utrci (1.6-4.8 km) dva puta
na Olimpiji, dva puta u Delfima, tri puta na Istmiji i pet puta u Nemei jeo je hranu pripremljenu
od različitih vrsta mesa (2).

U Antičkoj Grčkoj, opisani su različiti prehrambeni dodatci za sportaše u svrhu poboljšanja

njihovih fizičkih sposobnosti. To je smatrano potpuno neophodnim, a stručnjaci koji su opisivali
te dodatke mogu se usporediti sa današnjim medicinskim stručnjacima. Također, sportaši su jeli
različite vrste mesa prije početka natjecanja radi poboljšanja svoje fizičke izdržljivosti. Tokom
Olimpijskih igara u 3. stoljeću p.n.e. sportaši su koristili razne vrsta gljiva radi povećanja
izdržljivosti. Filostratos je zabilježio da su doktori imali značajnu ulogu kod pripremanja
sportaša za natjecanja a da su doktori pripremali kruh sa analgetičkim svojstvima. U 1. stoljeću
nove ere zabilježeno je da su i Grčki sportaši koristili biljne napitke u svrhu poboljšanja svoje
snage i sposobnosti kako bi izdržali dugotrajna takmičenja (1,2).

3
Upotreba stimulanasa zabilježena je i u rimskoj povijesti. Natjecatelji u bojnim kolima su hranili
svoje konje različitim smjesama u svrhu poboljšanja njihove izdržljivosti i snage. Zabilježena je i
upotreba stimulirajućih supstanci od strane gladijatora (3).

Druga polovina 19. stoljeća predstavlja period moderne medicine i u ovom razdoblju koriste se
različite supstance za poboljšanje fizičkih sposobnosti(3).

2.2. Šta je doping?

WADA (World anti-doping agency - Svjetska anti-doping agencija) je aktualno međunarodno

tijelo koje nadzire korištenje dopinga u svim sportovima. WADA je definisala doping u zakonu
svjetske zdravstvene organizacije, član 22. Po zakonu, prekršaj jednog ili više sljedećih pravila
se smatra dopingom i može rezultirati sankcijom: i) prisustvo zabranjenih substanci ili njihovih
metabolita ili markera u tijelu sportaša, ii) upotreba ili pokušaj upotrebe zabranjenih supstanci ili
zabranjenih metoda, iii) posjedovanje zabranjenih supstanci, iv) administracija ili pokušaj
administracije zabranjenih supstanci ili zabranjenih metoda sportašima, v) pomaganje, poticanje,
podupiranje, nagovaranje, prikrivanje ili bilo koji drugi oblik saučešništva u kršenju anti-doping
pravila (4).

Supstanca ili metoda će se naći na WADA zabranjenoj listi ako supstanca ili metoda podliježe
bilo kojim dvama kriterijima od navedenih kriterija:

a) Ima potencijal da poboljšava sportaševu spremu i izvedbu

b) Predstavlja trenutni ili potencijalni rizik za zdravlje sportaša
c) Narušava duh sporta (4)

Svjetska zdravstvena anti-doping agencija karakterizira „duh sporta“ u članu 14.

sljedećim:
1. Etičnost, fair-play i iskrenost
2. Zdravlje

4
 3. Izvrsnost u izvedbi
4. Karakter i obrazovanje
5. Zabava i užitak
6. Timski rad: predanost i obaveza
7. Poštovanje pravila i zakona
8. Poštovanje prema sebi i drugim učesnicima
9. Hrabrost
10. Komunikacija i solidarnost (4)

2.3. Lista zabranjenih sredstava 2012. godine data od strane Svjetske anti-doping
agencije

Supstance i metode zabranjene svo vrijeme (za vrijeme i izvan takmičenja):

1. Anabolički agensi
 Anabolički androgeni steroidi(AAS):
a) Egzogeni AAS uključuju:
1-androstenediol,

5
1-androstenedion,
Bolandiol,
Bolasteron,
Boldenon,
Boldion,
Kalusteron,
Klostebol,
Danazol,
Dehidrohlormetiltestosteron,
Dezoksimetiltestosteron,
Drostanolon
Etilestrenol,
Fluoksimesteron,
Formebolon,
Furazabol,
Gestrinon,
4-hidroksitestosteron,
Mestanolon,
Mesterolon,
Metenolon,
Metandienon,
Metandriol,
Metasteron,
Metildienon,
Metal-1-testosteron
Metiltestosteron
Metribolon
Miboleron
Nandrolon
19-norandrostenedion
Norboleton
Norklostebol
Noretandrolon
Oxabolon
Oxandrolon
Oxymesteron
Oxymetolon
Prostamozol
Kvinbolon
Stanozol
Stanbolon
1-testosteron
Tetrahidrogestrinon
Trenbolon
i druge supstance slične hemijske strukture ili sličnih biohemijskih
efekata. (5)

6
 b) Endogeni AAS uključuju:
Androstendiol
Androstendion
Dihidrotestosteron
Prasteron
Testosterone
i njihove metabolite i izomere (5).

 Drugi anabolički agensi:

Klenbuterol
Selektivni modulatori androgenih receptora
Tibolon
Zeranol
Zilpaterol (5)

2. Peptidni hormoni, faktori rasta i slične supstance

a) Stimulatori eritropoeze
b) Horionski gonadotropin(CG) i folikustimulirajući hormone( FH)
c) Inzulini
d) Kortikotropini
e) Hormoni rasta, Inzulinu sličan faktor (IGF-1), Faktor rasta fibroblasta,
Faktor rasta hepatocita i dr. (5)

3. β2-agonisti
Svi β2-agonisti su zabranjeni izuzev salbutamola (max. 1600 mg tokom 24 h),
formoterola (max. 36 mikrograma tokom 24 h) i salmeterola.(5)

4. Hormoni i modulatori metabolizma

a) Aromatski inhibitori uključujući:
Aminoglutetimid
Anastrozol
Androsta-1,4,6-trien-3,17-dion
4-androsten-3,6,17-trion
Eksemestan
Formestan
Letrozol
Testolakton (5)

b) Selektivni modulatori estrogenih receptora (SERMs)

Raloksifen
Tamoksifen
Toremifen (5)

7
 c) Druge antiestrogene supstance uključujući:
Klomifen
Ciklofenil
Fulvestrant (5)

d) Agensi koji modificiraju funkciju miostatina uključujući inhibitore miostatina

e) Modulatori metabolizma

5. Diuretici:
Acetazolamid
Amilorid
Bumetamid
Kanrenon
Hlortalidon
Etakrinska kiselina
Furosemid
Indapamid
Metolazon
Spironolakton
Tiazidi
Triamteren (5)

Supstance i metode zabranjene samo za vrijeme takmičenja:

1. Stimulansi
Zabranjene su sve stimulirajuće supstance (uključujući njhova oba optička izomera)
izuzev derivate imidazola za topikalnu upotrebu (5).

Zabranjene stimulirajuće supstance uključuju:

a) Nespecifične stimulanse
Adrafinil
Amfepranon
Amifenazol
Amfetamin
Amfetaminil
Benflureks
Benzfetamin
Benzilpiperazin

8
 Bromantan
Klobenzoreks
Kokain
Kropropamid
Krotetamid
Dimetilamfetamin
Etilamfetamin
Famprofazon
Fenkamin
Fenetilin
Fenfluramin
Fenproporeks
Furfenoreks
Mefenoreks
Mefenterum
Mezokarb
Metamfetamin
p-metilamfetamin
metilendioksamfetamin
metilendioksimetamfetamin
modafinil
norfenfluramin
fendimetrazin
fenmetrazin
fentermin
4-fenil piracetam
Prenilamin
Prolintan (5)

b) Specifične stimulanse:
Adrenalin
Katin
Efedrin
Etamivan
Etilefrin
Fenbutrazat
Fenkamfamin
Heptaminol
Izometepten
Levmetamfetamin
Meklofenoksat
Metilefedrin
Metilheksanemin
Metilfenidat
Niketamid
Norfenefrin

9
 Oktopamin
Oksilofrin
Parahidroksiamfetamin
Pemolin
Pantetrazol
Fenprometamin
Propilheksedrin
Pseudoefedrin
Selegilin
Sibutramin
Strihnin
Tuaminoheptan
i druge supstance slične hemijske strukture ili sličnih bioloških efekata (5).

2. Narkotici:
Buprenorfin
Dekstromoramid
Diamorfin (heroin)
Fentanil i njegovi derivati
Hidromorfon
Metadon
Morfin
Oksikodon
Oksimorfon
Pentazocin
Petidin (5)

3. Kanabinoidi
a) Prirodni : kanabis, hašiš, marihuana
b) Sintetski: delta 9-tetrhidrokanabinol i kanabimimetici (5)

4. Glukortikosterodi
Svi glukokortikosteroidi su zabranjeni ako se primjenjuju oralno, intravenski,
intramuskurno i rektalno (5).

2.4. Anaboličko-androgeni steroidi

U anaboličke steroide se ubrajaju derivati muškog spolnog hormona-testosterona. Anabolički

steroidi su umjetno proizvedene supstance koje imaju djelovanje jednako testosteronu.
Testosteron je androgeni hormon, tj. utiče na razvoj muških spolnih i tjelesnih karakteristika, a
pored toga ima i anabolički učinak, što znači da potiče izgradnju tkiva, posebno mišićnog.
Anabolički steroidi su nastali kao pokušaj da se sintetiziraju steroidi koji će poput testosterona

10
imati anaboličko djelovanje. Pri tome je postavljen zahtjev da takvi steroidi moraju imati
izraženo anaboličko djelovanje (povećanje mišićne mase), a smanjeno androgeno djelovanje
(utjecaj na određene spolne karakteristike poput dubine glasa, dlakavosti, seksualne želje itd.).
Tokom godina sintetiziranja takvi spojevi su dobijeni. Oni imaju snažne efekte na ljudsko
tijelokoji mogu biti blagotvorni za sportsku izvednu. Dostupne naučne studije i literatura opisuju
da kratkotrajna upotreba ovih supstanci kod sportaša može povećati snagu i tjelesnu težinu.
Uočeno je povećanje snage za oko 5-20 % od inicijalne snage i porast tjelesne mase za oko 2-5
kg. Također, admnistracija AAS može utjecati na eritropoezu i koncentraciju hemoglobina u krvi
(6).
Anabolički steroidi se mogu podjeliti u više grupa prema različitim kriterijima, a prema kriteriju
načina primjene mogu biti u obliku tableta i injekcija. Oralni steroidi su više toksični on
injektabilnih jer prolaze kroz digestivni trakt i jetru, gdje mogu dovesti do ozbiljnih oštećenja
jetre uslijed dugotrajne i prekomjerne upotrebe. Za razliku od oralnih, koji u cirkulaciji ostaju
svega nekoliko sati, injektabilni imaju duži učinak,i do nekoliko dana, ovisno da li su u vodenoj
ili uljnoj bazi. Neke steroide moguće je identificirati u tijelu i 12 mjeseci nakon upotrebe.
Anabolički steroidi su isprva sintetizirani zbog lijelenja hronične pothranjenosti i za primjenu u
stanjima kada treba vratiti mišićnu masu, nakon dužeg perioda mirovanja, ali su se brzo počeli
zloupotrebljavati u sportu za postizanje vrhunskih rezultata. Anabolički steroidi su jako slični
tetstosteronu, ali su hemijski modificirani tako da im je anaboličko dejstvo izraženo puno jače
nego androgeno. Koriste se i u medicini za liječenje određenih bolesti, ali češće je njihovo
korištenje u nemedicinske svrhe. Osobe koje ih koriste s ciljem pojačane izgradnje mišićne mase
i povećanja snage, pored toga što ih koriste kada to nije medicinski indicirano, često uzimaju i
količine koje su mnogo veće, pa čak i 10-20 puta,od količine koja se koristi u medicinski
opravdane svrhe. Često se uzima kombinacija raznih steroida, u dozama znatno većim od 100
miligrama dnevno, tjednima i mjesecima bez prestanka. Takvo medicinski nepotrebno i
prekomjerno uzimanje testosterona dovodi u organizmu do stvaranja takvog nivoa testosterona
koji višestruko prelazi normalne vrijednosti tog hormona kod zdravog, odraslog muškarca. To
može dovesti do cijelog niza vrlo ozbiljnih nuspojava i prouzrokovati narušavanje zdravlja.
Jedna od najozbiljnijih posljedica je oštećenje jetre, do kojeg može doći uzimanjem steroida
oralnim putem, Drugi ozbiljni neželjeni efekti do kojih može dovesti korištenje steroida jesu

11
mogući srčani udari do kojih dolazi uslijed povećanog nakupljanja holesterola, spolne promjene i
dr.
Spolne promjene te oštećenja spolnih funkcija, koje su posljedica androgenih svojstava steroida
često se javljaju iznenadno. Kod muškaraca se mogu javiti neka ženska obilježja kao što su
povišenje glasa i rast grudi, te mogu pretrpjeti smanjenje testisa, odnosno gubitak njihove
funkcije. Žene mogu poprimiti neka muška obilježja, kao što su dubok glas, smanjenje tkiva u
grudima, te rast brade. Posebno veliku opasnost uzimanje anaboličkih steroida predstavlja za
adolescente, jer tada može doći do smanjenja, pa čak i prestanka rasta (6,7,8).

Pored navedenih fizičkih posljedica, uzimanje anaboličkih steroida, posebno u velikim dozama,
te ako uzimanje traje duže vrijeme, može dovesti do određenih psihičkih poremećaja. Opsežna
studija o psihičkim učincima uporabe steroida pokazala je da 12.2 % osoba koje koriste steroide
može pokazivati psihotične simptome, a 25% može pokazivati manične simptome kao što su
nepromišljena neustrašivost i osjećaj nepobjedivosti. Najčešća psihička promjena, koja ponekad
prelazi u poremećaj, jest veliki porast agresivnosti. Posljedice uzimanja steroida su zbog utjecaja
na prirodnu ravnotežu hormona u tijelu trajne i ne prestaju prestankom uzimanja steroida
(6,8,9,10).

Moguće nuspojave za vrijeme korištenja anaboličko-androgenih steroida su:

- ginekomastija

- akne

- opterećenje i oštećenje jetre

- agresivno ponašanje, depresija

- retencija vode i soli

12
- virilizacija

- visoki krvni pritisak

- gubitak kose

- glavobolja

- seksualna disfunkcija

- oštećenje bubrega

- atrofija testisa i sterilnost

- promjene imunog sustava

- promjene u zgrušavanju krvi

- bolesti krvožilnog sustava

- anafilaktički šok (6)

Korištenje anaboličkih steroida snažno potiče povećanje mišićne mase, potiče snagu i
agresivnost, sve karakteristike koje su bitne u atletskim i šprinterskim sportovima. Međutim,
povećana količina androgena uzrokuje pad vlastite proizvodnje testosterona te vrlo često,
sportaši postaju impotentni. Za ponovno pokretanje produkcije vlastitog testosterona u testisima
koristi se klomifen. Primjena anabolika u žena izuzetno je opasna. Naime, ženski organizam nije
naviknut na toliku količinu jakih anaboličkih steroida. Prije svega strada spolni sustav, staje
menstrualni ciklus, izostaju ovulacije, dolazi do produbljivanja glasa, povećanja agresivnosti,
pojavljuju se dlake po cijelom tijelu, pogotovo na licu(7,8,9).

Svako korištenje anaboličkih steroida mimo medicinsko-terapijski opravdanih razloga smatra se

zloupotrebom. Ali apsolutno anatemiziranje i potpuno zabranjivanje anaboličkih steroida također

13
nije opravdano, jer postoje klinička stanja gdje je korištenje takvih sredstava opravdano i tada
možemo ta sredstva doista smatrati lijekovima u pravom smislu te riječi (6,7).

Metandrostenolon (DIANABOL)

To je bio prvi anabolički steroid, a stvorila ga je ekipa liječnika američke reprezentacije u dizanju
utega dr. Johna Zieglera 1955. godine. Na tržište je došao pod nazivom Dianabol, a danas je vrlo
poznata rumunjska generička verzija pod nazivom Naposim. Metandrostenolon se smatra jednim
od najjačih anaboličkih steroida. Iako je terapijska doza 5 mg, pravu snagu metandrostenolon
pokazuje pri dozama od 35 mg. To dokazuje da mehanizam djelovanja anaboličkih steroida nije
samo vezanje na androgene receptore, nego da su u taj mehanizam uključeni i neki drugi
nedovoljno poznati putevi. Vjerojatno je u mehanizam uključen i sistem eikosanida.
Metandrostenolon snažno potiče povećavanje snage i mišićne mase, poboljšava fizičku
izdržljivost, te superkompenzaciju glikogena u mišićima. Za njega je zanimljivo da povećava i
razinu dopamina u mozgu što uzrokuje izuzetno poboljšano raspoloženje sportaša koje nerijetko
prerasta u euforiju. Ovaj anabolik je karakterističan za sportove koje zahtjevaju veliku i
eksplozivnu snagu kao što su dizanje utega, bacanje kladiva i sl.
Međutim, metandrostenolon je toksičan za jetru i može izazvati nepovratna oštećenja jetre.
Protpostavlja se također, da brojne tablete metandrostenolona porijeklom iz Rusije više i ne
sadržavaju metandrostenolon već metiltestosteron koji je jeftiniji ali izrazito toksičan za jetru
(7,8).

Nadalje, metandrostenolon u organizmu posredstvom enzima aromataze prelazi u estrogene. To

ima za posljedicu simptome feminizacije – rast dojki (ginekomastija), ali je to ponajviše izraženo
u obliku povećanog zadržavanja vode u mišićima zbog kojeg sportaš dobiva “napuhan” izgled,
karakterističan za bodybuildere. Jako loše utječe na omjer LDL/HDL stoga snažno povećava
opasnost od razvoja ateroskleroze. Potiče androgenu ćelavost kod predisponiranih osoba, a
također i benignu hipertrofiju prostate. Također, metandrostenolon je jak inhibitor lučenja
vlastitog, endogenog testosterone, pa sportaši često nakon uzimanja metandrostenolona dugo
osjećaju pad lipida I erekcijsku disfunkciju. I pored brojnih nuspojava, ovaj steroid se izuzetno
mnogo koristi mežu sportašama, zbog svoje velike učinkovitosti (7,8,10).

14
Nandrolon

Drugi najpoznatiji anabolički steroid je nandrolon, koji predstavlja derivate nortestosterona, a

razvila ga je firma Organon. Najčešće se primjenjuje u obliku depo-preparata- uljne injekcije
nandrolon dekanoata. Nakon primjene injekcije u mišić ulje se lagano razgrađuje i ester se
postepeno hidrolizira, te se kontrolisano otpušta nandrolon. Zbog togje dovoljno davati samo
jednu injekciju od 50 mg , mjesečno. Ali sportaši ga injiciraju sedmično u supraterapijskim
dozama od 400 mg, pa čak i u dozama od 600 mg sedmično. Nandrolon izaziva povećanje
tvrdoće mišića i snage, a povećava i izdržljivost, pa je njegova upotreba karakteristična u
sportovima kao što su plivanje, šprint na 100 metara i sl. Daleko se manje pretvara u estrogene,
nego metandrostenolon, pa ne odvodi do ginekomastije i retencije vode u mišićima. Često se
anabolički steroidi kombiniraju, a jedna od najpoznatijih kombinacija je kombinacija
metandrostenolona i nandrolon dekanoata. Na taj način se postiže povećanje kvantitete (mase),
ali i kvalitete (definicije) mišića (7).

Stanozolol

Stanozolol je derivat dihidrotestosterona i pokazuje jake anaboličke efekte, a primjenjuje se u

obliku tableta i injekcija. Stanozolol je antiprogesteron i može blokirati djelovanje progesterone.
Zbog toga predstavlja potencijalni abortiv. Stanozolol ne dovodi do retencije vode i velikog rasta
mišićne mase, nego poboljšava kvalitetu mišića i na taj način potiče povećanje snage i
eksplozivnosti, te ga mnogo koriste atletičari i plivači, a zloupotrebljava se i u timskim
sportovima. Dosta je toksičan za jetru (7).

Metenolon

15
Ovo je najsigurniji anabolik koji postoji. Dolazi u obliku depo preparata uljnih injekcija estera
metenolon-entanata i u obliku tableta. Ne aromatizira se u estrogene, nije toksičan za jetru i ne
potiče lučenje vlastitog testosterone. Nema velikog učinka u smislu povećanja mišićne mase, ali
učinci u poboljšanju definicije mišića su znatni, pa je često sredtvo zloupotrebe u sportu (6,7).

2.5. Klenbuterol

Klenbuterol je svrstan u skupinu anaboličkih steroida, ali je njegovo anaboličko djelovanje na

čovjeka jako malo. Po hemijskom sastavu je beta 2 adrenergički agonist, i koristi se za lijelenje
hronične inflamacije dišnih puteva, odnosno u liječenju astme. Sportaši ga uzimaju prije svega
da bi otvorili dišne puteve i omogućili veći protok i razmjenu gasova, za sprječavanje
katabolizma, povećanje čiste tjelesne mase i smanjivanje porcenta tjelesnih masti. Jedan e od
najčešće zloupotrebljavanih lijekova u sportu. Jako je dobar lipolitik, jer postepeno povećava
tjelesnu temperaturu i za svaki stepen za koji se temperatura poveća, dolazi do sagorijevanja 5 %
kalorija. Neželjena dejstva ovog sredstva su poremećaji srčanog ritma,nesanica, gubitak apetita,
mučnina i razdražljivost, a može doći i do srčanih napada i otkazivanja rada srca (7).

2.6. Selektivni modulatori androgenskih receptora (SARM)

SARMs (Selective Androgen Receptor Modulators-selektivni modulatori androgenskih

receptora) predstavljaju novu skupinu farmakoloških preparata koja je sintetizirana tako da
djeluje kao steroidi, ali bez neželjenih efekata. SARM su selektivni preparati jer djeluju samo na
ciljn tkiva, tj.na mišićno tivo i ne djeluju pri tome na druga tkiva u kojima se nalaze androgenski
receptori. Znači, oni predstavljaju nesteroidne agente sa anaboličkom aktivnošću koji su
dizajnirani da djeluju kao testosteron (povećavaju mišićnu masu, gubitak težine i gustoću
kostiju), a da pri tome ne dovode do poremećaja libida, uvećanja prostate, gubitka kose i
steriliteta. SARM djelujući kao testosteron dovodi do povećanja čiste mišićne mase. SARM su
jedinstvena klasa molekula koje su trenutno u fazi istraživanja u svrhu tretmana različitih
oboljenja kosa su se dosada tretirala sa anaboličkim steroidima i drugim lijekovima. SARM se

16
izučavaju i razvijaju od 1998. godine. Kada se selektivni modulator androgenih receptora veže
na receptor, dolazi do anaboličke (hipertrofične) aktivnosti u mišićima i kostima, čineći ih
idealnim kandidatima za zamjenu terapije s androgenima i za tretman osteoporoze. Iako su ove
molekule tkivno-selektvine, iapk nisu savršeno selektivne. Jedini poznat SARM do sada je
Ostarin, i trenutno ga je nemoguće naći na doping testu. Brojni SARM su trenutno u fazi razvoja
i imaju različitu anaboliku i androgenu aktivnost i različit potencijal za neželjene efekte.
Generalno, većina ih uzrokuje par neželjenih efekata i ima anabolički učinak sličan testosteronu.
Oni tipično pokazuju visoku oralnu bioraspoloživost i imaju kratak poluživot. Trenutno ne
postoji prihvaćena procedura za ispitivanje prisustva SARM prilikom doping kontrole (11).

2.7. β-blokatori

Beta-adrenergični blokatori su lijekovi koji su dobili ime po tome što sprječavaju neka dejstva
adrenergičkih supstanci (adrenalina iz nadbubrežne žljezde i noradrenalina). Mnogi sportovi
zahtjevaju od takmičara apsolutnu koncentraciju uz maksimalnu staloženost i mirnoću, npr.
streljaštvo, skijaški skokovi, skok u vis itd. Da bi se to postiglo, sportaši često posežu za
supstancama iz grupe beta-blokatora u cilju obuzdavanja nemira, srčanog uzbuđenja i slično.
Djeovanje β-blokatora na srce je posljedica smanjenog simpatičkog sprovođenja, tj blokiranja
kateholamina. To se ispoljava preko smanjenja srčane frekvencije i smanjenja kontraktilnosti
miokarda. To dovodi do smanjenja minutnog volumena, a opada ukupna potrošnja kisika u
srčanom mišiću. Pri hroničnoj primjeni dolazi do smanjenja protoka krvi kroz jetru i do 30 % što
omogućava produženje t1/2 lijekova čiji metabolizam zavisi od protoka kroz jetru. Zbog

17
smanjenog minutnog volumena srca i posljedičnog smanjenja protoka krvi na periferiji, kod duže
upotrebe ovih lijekova dolazi do pojave hladnih eksremiteta. Nuspojave prekomjerne primjene
beta-blokatora su različite,a mogu biti i fatalne. To su: bronhokonstrikcija, zatajivanje srca,
srčani blokovi, nesposobnost srca da se prilagodi povećanom naporu, hipoglikemija, smanjen
protok krvi kroz jetru, bubrege i periferna tkiva itd. (7).

2.8. Diuretici
Diuretici su lijekovi i sredstva koja pojačavaju lučenje urina i elemenata rastvorenih u urinu,
prije svega natrija. S urinom se izlučuju i brojni štetni produkti metabolizma. Diuretici se mogu
podjeliti u nekoliko skupina prema njihovom mehanizmu djelovanjaDiuretici su korisni kod
različitih oboljenja, ali kada je njihova primjena propisana i kontrolisana od strane ljekara.
Glavna stanja gdje se oni primjenjuju su retencija vode i soli u tijelu, a to je najčešće kod edema
uslijed slabog srca, kod ascita, u trudnoći i kod nefrotskog sindroma. Njihova primjena je
zabranjena u sportu. Mnogi vrhunski sportaši koriste diuretike zbog nasilnog skidanja težine
gubitkom tečnosti iz organizma. Diuretici se široko pirmjenjuju u onim sportovima u kojima
postoje kategorije takmičara po tjelesnoj težini, gdje se diuretici koriste za brzi gubitak težine.
Mjerenja težine se obično obavljaju par dana prije takmičenja, pa sportaš upotrebom diuretika
značajno smanji težinu, i da se brzo vrati na nju rehidratacijom, što dovodi do toga da se u
odrđenoj kategoriji takmiči sportista sa mnogo većom težinom od dozvoljene. Diuretici se
također koriste i za prikrivanje upotrebe drugih zabranjenih supstanci, jer ubrzavaju lučenje urina
(maskirajući agensi). Ove preparate najčešće koriste bokseri, hrvači, džudisti, džokeji,
gimnastičati i fudbaleri kojim tjelesna težina smeta prilikom trčanja. Uslijed nekontrolisanog
uzimanja diuretika može doći do niza poremećaja. Gubitak veće količine tečnosti iz tijela može
dovesti do smanjenja ekstracelularne tečnosti s gubitkom elektrolita pri čemu dolazi do slabosti,
sanjivosti i bolova u mišićima. Veći gubitak kalija, s gubitkom jona vodika može dovesti do
poremećaja acidobazne ravnoteže. Ostali neželjeni efketi uslijed primjene diuretika su
vrtoglavica, grčevi, dehidratacija, glavobolja, mučnina, dehidracija i oštećenje bubrega.
testiranjem se diuretici mogu lako otkriti (7).

18
 2.9. Simpatikomimetični preparati

Lijekovi iz ove skupine u organizmu izazivaju efekte slične onima koji nastaju draženjem
simpatičkog nervnog sistema uslijed oslobađanja noradrenalina. Postoji nekoliko grupa
simpatomimetičkih amina- jedna grupa su etilenski amini,a druga grupa je izopropilaminska.
Među najjačim preparatima iz ove skupine je amfetamin (7).

AMFETAMIN
Sintetiziran je još 1920. godine, a prvi put je u kliničkoj praksi primjenjen 1930. U vrijeme
velike svjetske ekonomske krize 30-tih godina 20.vijeka, amfetaminse široko koristio jer je
stvarao osjećaj dinamičnosti, svježine i budnosti. Masovno se upotrebljavao i nakon II.svjetskog
rata u Japanu, Engleskoj i Francuskoj (7).

Farmakokinetika amfetamina
Amfetamin se brzo razgrađuje u jetri i prolazi jetrenu barijeru. 15-60 5 amfetamina biva
resorbovano i u urinu se pojavljuje i nakon 2-3 dana, a u urinu se može naći I već nakon 30
minuta od uzimanja (7).

Efekti amfetamina
Amfetamin utiče na koru mozga stimulišući odgovarajuće centre, i dejstvom na koru mozga i
moždano stablo stimuliše aktivnost srčanog mišića i tako povećava arterijski pritisak. Amfetamin
smanjuje fizički umor, pojačava motornu aktivnost i spreječava nesanicu. Postepeno opušta
crijevnu muskulatur, dovodi do širenja zjenica i utiče na vazokinstrikciju perifernih krvnih
sudova. Nakon 10-30 minuta od uzimanja lijeka javlja se živahnost, razdraganost, poboljšanje
raspoloženja, smanjuje se ojećaj umora i razdražljivosti. Dejstvo amfetamina je nestabilno ako se
uzima oralnim putem, lijek je stabilniji ako se uzima putem injekcije. Amfetamin može stvoriti
nepravilan srčani rad i uzrokovati aritmije, ventrikularne ekstrasistole i dovesti do parcijalnog
srčanog bloka. Amfetamin smanjuje osjećaj gladi pa često dovodi do gubitka težine,ali ne utiče

19
na novi šećera u krvi. Povećava tjelesnu temperature i utiče na smanjenje vode. Najizraženiji
efekti prilikom predoziranja amfetaminom manifestuju se na centralnom nervnom sistemu u vidu
nesanice, glavobolja, razdražljivosti, nemira, tremora, halucinacija, delirijuma i depresije.
Javljaju se i muka, povraćanje, pojačano znojenje i palpitacije (7,12,13).

Štetnost amfetamina
Amfetamin pojačava fizičku snagu sportiste tako što se suprotstavlja snu. Smanjuje razliku
između napora i odmora, i produžava je u korist napora, i na taj način još više iscrpljuje sportistu.
Taj dodatni napor je štetan jer se sportista još više iscrpljuje svladavajući nova naprezanja.
Amfetamin može dovesti do povećanja tjelesne temperature što također povećava fizičku
aktivnost. Mogu nastupiti brojn ekomplikacije na kardiovaskularnom i respiratornom sistemu,
kao i nagli pad arterijskog pritiska i kolaps (7,12).

EFEDRIN
Efedrin je simpatomimetički amin i izoliran je još 1885.godine, a nakon 50 godina stvoren je
sintetskim putem. Lako se apsorbuje iz digestivnog trakta i lako se razgrađuje u organizmu, ali se
veliki dio izlučuje nepromjenjen urinom. Efedrin stimuliše srčani mišić tako što povećava
minutni volume što dovodi i do povećanja arterijskog pritiska koji nastupa sporo, ali dugo traje.
Na pluća djeluje tako što dovodi do širenja bronhiola i na taj način direktno stimuliše pluća.
Efekti na CNS se manifestuju u vidu nesanice, tremora i motornog nemira, kada se unese u
većim količinama. Efedrin dovodi do opuštanja musculature želuca i crijeva i smanjuje crijevnu
peristaltiku. Utiče i na skeletne mišiće popravljajući neuromišićni mehanizam i može popraviti
mišićnu snagu (7).

ADRENALIN
Adrenalin je hormon srži nadbubrežne žljezde i djeluje na srce, krvne sudove i glatke mišiće.
Dovodi do povećanja krvnog pritiska, stimuliše miokard, povećava srčani minutni volume i
ubrzava srčani rad. Sposoban je da dovede do kontrakcije krvnih sudova, što dovodi i do
povišenja krvnog pritiska. Utiče na metabolizam stimulišući ga povećanom potrošnjom kisika.

20
To osigurava metabolizam ugljenih hidrata,tj. njihovo sagorjevanje koje u isto vrijeme dovodi do
povećanja temperature. Adrenalin ne utiče značajno na ritam disanja, ali može uticati na
popuštanje mišića bronhija. Oralno uzet adrenalin djeluja samo na sluznicu želuca i crijeva.
Češće se primjenjuje u obliku injekcija u dozama od 0,2 do 0,5 mg. Ako se uzmu veće doze,
mogu nastupiti osjećaj straha, napetost, nemir, vrtoglavica,glavobolja i blijedilo, a rijetko se
javljaju krvarenje u mozgu i poremećaj rada srca (7).

2.10. Hormoni i srodne supstance

U ovu grupu spadaju sljedeće supstance i njihovi oslobađajući faktori :

• Eritropoetin (EPO)
• Hormon rasta (hGH) insulinu sličan hormon rasta (IGF-1), mehano hormon rasta (MGF)
• Gonadotropini (LH,hCG)
• Inzulin
• Kortikotropini (14)

21
Eritropoetin (EPO)

Eritropoetin (EPO) je glikoproteinski horomon koji se luči u bubrezima i jetri. Glavna mu je

uloga stimulacija koštane srži,na način da utiče na proliferaciju i dalju diferencijaciju
opredjeljenih matičnih ćelija eritropoeze, što konačno dovodi do veće produkcije eritrocita.
Proizveden je i sintetski eritropoetin koji se aplicira u formi injekcija, a dobija se tehnikom
rekombinacije gena. U medicini se eritropoetin koristi za liječenje teške anemije, a nekad i kao
zamjena za transfuziju.Česta je i zloupotreba eritropoetina u sportu, posebno u sportovima
izdržljivosti da bi povećali broj eitrocita, što povećava dotok kisika u organizam, a s tim i
aerobni kapacitet sportaša. Zloupotreba eritropoetina dovodi do teških neželjenih efekata. EPO
izuzetno utiče na hematokrit, što predstavlja veliku opasnost jer krv velike gustoće može dovesti
do začepljenja arterije,a onda do moždanog ili srčanog udara, plućnog edema ili otkazivanj srca.
Opasnost je još veća kod dehidriranih sportista (maratonci, biciklisti itd koji gube velike količine
tečnosti za vreme takmičenja). Doziranje je 15-100 I.J po kilogramu telesne težine..
Trenutni doping test kojim se vrši kontrola urina sportaša ne može detektovati prisutnost
eritropoetina, prije svega što djelovanje ovog doping sredstva traje duži vremenski period i
nakon prestanka njegovog uzimanja, pa ga sportaši ne trebaju uzimati neposredno prije
takmičenja (7).

Hormon rasta (hGH)

To je hormon prednjeg režnja hipofize čije je lučenje kompleksno i zavisi od mnogih egzogenih
faktora koji djeluju na centralni nervni sistem. Dobijen je iz hipofize čovjeka ili majmuna, a u
novije vrijeme stvara se sintetskim putem. Poznat je i kao somatotropni hormon ili HGH (human
growth hormone). Prvi put je otkriven na takmičenju u Helsinkiji,a na listi zabranjenih supstanci
je od 1985. godine. Prve studije o njegovom učinku u sportu počinju još 1950. godine kada je
eksperimentalno dokazano njegovo djelovanje na rast organizma i metabolizam, osobito na
metabolizam proteina. Dokazano je da ovaj hormon utiče na pojačanje rasta, osobito koštanog
sistema i nekih djelova tijela. Također, povećava anabolizam i smanjuje katabolizam, uz retenciju

22
azota što dovodi do stvaranja proteina u organizmu. Ovaj hormon dovodi i do većeg
metabolizma masti i njegovog gubitka, a povećava i nivo glikogena u serumu. Ovaj preparat se
uzima parenteralno. Somatotropni hormon omogućava bolje iskorištavanje glukoze i energije iz
organizma. Omogućava povećanje količine plazmatskog testosterona. Također povećava i
transport aminokiselina i nivo sinteze proteina. Stimuliše rast većine tkiva, povećavajući broj, a
ne veličinu ćelija. Jako visoke doze mogu dovesti do poremećaja u rastu, do dijabetes melitusa,
kao i do poremećaja metabolizma kalcija i fosfora. Korištenje hormona rasta je bezbijedna
supstanca za test urina. Iako je njegova upotreba zabranjena od atletskih i drugih sportskih
organizacija, još uvijek ne postoji pouzdan metod za njegovu detekciju, zbog čega je izuzetno
popularan među sportistima, koji mogu da ga nesmetano koriste i za vrijeme takmičenja, a da se
ne otkrije. Efekti ove supstance su najviše naglašeni kada se koristi u dužem vremenskom
periodu, od nekoliko meseci. Hormon rasta se može primjeniti kao intamuskularna ili kao
potkožna injekcija. Najčešći neželjeni efekat pri korištenju hormona rasta je akromegalija ili
primjetno istanjenje kostiju (posebno čela, ruku, nogu, vilice i laktova). Ova supstanca također
može dovesti do uvećanja vitalnih organa poput srca i bubrega, a njena upotreba je povezana i sa
hipoglikemijom i dijabetesom (najviše zbog svoje mogućnosti da izazove insulinsku otpornost)
(7,15,16).

Inzulinu sličan hormon rasta (IGF-1)

IGF (inzulinu sličan faktor rasta (insulin-like growth factor) tj somatomedin C) je prirodna
supstanca koja se stvara u ljudskom telu i najvee nivoe dostiže tokom puberteta. IGF-1 ili
inzulinu sličan faktor rasta 1 ima strukturu i aktivnost sličnu inzulinu. IGF-1 je peptid preko
koga hormon rasta vrši većinu svojih efekata koji potpomažu rast. Brojne su uloge IGF-1 u
tijelu- povećava transport aminokiselina, transport glukoze, sintezu porteina, sintezu RNK, a
smanjuje katabolizam. IGF mobiliše masti koje se onda koriste kao izvor energije.U suhom
tkivu, spriječava inzulin da transportuje glukozu preko membrana ćelija, pa ćelije moraju da
sagorijevaju masti da bi dobile energiju. IGF mišiće čini mnogoosjetljivijima na djelovanje

23
inzulina. Ima sposobnost da prouzrokuje hiperplaziju, tj.djeljenje ćelija. Sportaši rijetko koriste
sam IGF, obično ga koriste u kombinaciji sa drugim anaboličkim agensima ( AAS, hormon
rasta,inzulin) (7,17).

Gonadotropini (LH,hCG)

Humani horionski gonadotropin (hCG) je proteinski hormon koji je po svom delovanju sličan
luteinizirajućem hormonu (LH), kojeg luči prednji režanj hipofize. Oba hormona se koriste u
medicini za izazivanje ovulacije kod žena koje pate od steriliteta, kao i za stimulaciju testisa na
lučenje testosterona. Sportaši već dugo koriste potencijal ova dva hormona. Nakon injekcije
hCG, koncentracja testosterona u krvi se značajno povećava, od čega sportista ima višestruke
koristi. Korištenje hCG se obično vrši nakon steroidnog ciklusa, ili čak za vrijeme ciklusa,
ukoliko je u pitanju duži ciklus, u cilju sprečavanja atrofije testisa, usled supresivnog dejstva
AAS. Uslijed dugotrajne primjene hCG može doći do desenzibiliteta testisa na LH, i da testisi
prestanud jelovati na njega što dovodi do potpunog prestanka lučenja testosterona (7,14,18).

Inzulin

Inzulin je polipepeptidni hormon, kojeg luče β-ćelije Langerhansovih ostrvaca u pankreasu.

Glavna uloga inzulina je da reguliše koncentraciju glukoze u krvi. Inzulin se koristi u liječenju
šećerne bolesti (dijabetes mellitusa). On pospješuje ulazak glukoze i aminokiselina u stanice,
pospješuje glikolizu, a inhibira gkukoneogenezu. Inzulin ima jako anaboličko dejstvo tj.
povećava sintezu proteina i masti u perifernim tkivima. Inzulin djeluje na mišićne ćelije, i to je
razlog zašto sportaši koriste inzulin. Inzulin se ne može otkriti analizom urina, pa ga koriste
brojni profesionalni sportisti. Inzulin se često koristi u kombinaciji sa drugim supstancama

24
(gGH, tireoidnim hormonima, AAS itd), i te kombinacije mogu imati dramatičan efakat na
izgled tela sportaša bez straha od otkrivanja na doping testu. Najčešće se zloupotrebljava inzulin
kratkog djelovanja. Ovaj inzulin brzo djeluje i lakše se kontroliše nego drugi oblici, u slučaju da
dođe do problema sa nivoom glukoze u krvi. Sportaši obično koriste brzodjelujući inzulin odmah
poslije treninga zajedno sa obrokom bogatim jednostavnim ugljenimhidratima i proteinima.
Neželjeni efekti inzulina nekad mogu biti fatalni, a neki do njih su hipoglikemija, alergijska
reakcija na inzulin, inzulinska rezistencija i atrofija tkiva) (7,14,19).

2.11.Antagoisti i modulatori hormona

Zabranjeni lijekovi iz ove grupe su:

• Aromatizirajući inhibitori tj. inhibitori enzima aromataze (anastrolozol, letrozol,
aminoglutetimid, eksemstan, formestan, testolakton)
• Selektvivni modulatori estrogenskih recptora (SERMs) kao što su tamoksifen, raloksifen,
toremifin.
• Ostale antiestrogene supstance kao što su klomifen, ciklofenil, fulvestrant.
• Agensi koji modifikuju funkciju miostatina (miostatin blokeri)

25
Antiestrogeni

Ovi lijekovi se kod sportista široko zloupotrebljavaju, a razlog njihove upotrebe je da se spriječe
neželjeni efekti za vrijeme i nakon steroidnog ciklusa. Upotrebom antistrogena mogu se spriječiti
neželjeni efekti kao što su ginekomastija i retencija vode. Estrogen se normalno nalazi u malim
količinama u tijelu muškarca, a glavni izvor mu je testosteron. Testosteron pod djelovanjem
enzima aromataze prelazi u estogen. Kada se unosi AAS u velikoj količini, postoji velik
amogućnost da dođe do aromatizacije i nastanka estrogena. To se može izbjeći upotrebom
inhibitora enzima aromataze, kao što su letrozol, formestan, testolakton, SERMs itd. Ovi
preparati dejuluju antiestrogenski u tkivu grudi, masnom tkivu i hipotalamusu, ali imaju
estrogensko djelovanje u kostima i krvi. Imaju visok afinitet vezivanja za estrogenske receptore,
i tako onemogućavaju delovanje slobodnog estrogena. U medicini se primjenjuju u terapiji
karcinoma dojke kod žena,a pomažu i u oporavku hipotalamusno-hipofizno testikularne osovine
(HPTA).
Od blokatora aromataze u bodibildingu se najčešće koristi aminoglutetimid (Cytadren). Pored
inhibicije aromataze, on inhibira i enzim desmolazu, koji je potreban za sintezu kortizola, ali
dobra strana je što inhibira aromatazu već u onim količinama koje će samo ograničeno dovesti
do inhibicije desmolaze. Inhibicija sinteze kortizola nije poželjna, jer to dobodi do problema sa
zglobovima, a kad se zaustavi inhibicja, dolazi do prekomjerne proizvodnje kortizola.
Najpopularniji peparati u ovoj skupini su komifen (Clomid) i tamoxifen (Nolvadex). Oni su
selektivni modulatori receptora etrogena. Receptori estrogena ne zahtjevaju samo hormon, nego i
akiviranje dijelova receptora nazvanih AF-1 i AF-2. Da bi se aktivirao AF-1 potrean je
fosforilation, a za aktiviranje AF-2 potrebno je prisustvo bilo kojeg faktora, kao što je IGF-1.
Klomifen i tamoksifen su blokatori receptora estrogena u stanicama koji zavise od aktivacije AF-
2 dijela, dok ustanicama koje aktiviraju AF-1, ova jedinjenja djeluju kao estrogen U nekim
stanicma ovi preparati blokiraju jedan tip blokatora estrogena (ERa), a sprječavaju drugi tip
(ERb).
Raloxifen (Evista) je novi selektivni modulator receptora estrogena čija upotreba ima prednost
kod žena, jer djeluje antiestrogeno u materici, dok su klomifen i tamoxifen estrogeni u tkivu.

26
Zbog toga, ova dva preparata mogu izazvati karcinom materice, dok će raloxifen sprječiti pojavu
karcinoma (7,14,20).

Agensi koji modifikuju funkciju miostatina (miostatin blokeri)

Miostatin je peptid koji sprječava rast mišića i povećava zalihe masti. Ovaj protein kontroliše
rast mišića i inhibira umnožavanje mišićnih ćelija i njihov rast. U medicini se blokeri miosatina
mogu koristiti kod teških slučajeva atrofije mišića, ali našli su primjenu i kod sportaša. Misotatin
blokeri se nalaze u formi suhog bijelog praha, rastvara se u rastvoru za injekcije i apliciraju se
intramuskularno. Ovi preparati još uvijek nisu dovoljno ispitani, pa s tim su i njihovi neželjeni
efekti nedovoljno poznati (21).

2.12. Genski doping

Veliki napredak u genetici i genskoj terapiji otvara noe mogućnosti za zloupotrebu novih
saznanja u sportu. Genski doping je neterapijska upotreba stanica, gena ili genetskih elemenata u
cilju povećanja sportskih performansi. Svjetska antidoping agencija (WADA) izričito zabranjuje
neterapeutsku upotrebu stanica (gena, genskih elemenata ili modulaciju genske ekspresije), koja
ima mogućnost za povećanje sportskih sposobnosti. Upotreba genskog dopinga ili tehnologije
transfera gena za poboljšanje sportskih rezultata najavljuje značajnu prijetnju integritetu
antidopinških inicijativa. Ovaj pristup ima potencijal da unaprijedi sportska dostignuća znatno
ispred „tradicionalnog dopinga“ koji spada u farmakološke okvire, i to na taj način da njegovu

27
detekciju učini jako teškom ili gotovo nemogućom. Ovdje postoji također druga strana
tehnologije transfera gena, koji je mnogo veći etički problem. Metode genskog dopinga se
koriste u identifikaciji gena odgovornih za određenu vještinu. Također se koristi tehnologija na
tkivnim isjećcima kod liječenja povreda, kao što je mišićna atrofija nakon ozljede križnih
ligamenata te mnogih drugih oboljenja kod sportaša. Ciljna tkiva i organi u genskom dopingu su
prikazani na sljedećoj slici (slika 1.) Najčešći geni koji se koriste od strane sportista su: ACE
gen, ACTN3 gen, miostatin, eritropoetin gen, VEGF, PPAR-delta itd. (22,23)

Slika 1. Ciljna tkiva i organi u genskom dopingu. 1) Mozak- povećava se prag tolerancije na bol; 2) Srce-
povećava se snaga i brzina rada srčanog mišića; 3) Bubrezi-stimulacija proizvodnje eritropoetina u

28
intersticijskim stanicama; 4) Jetra-intenzivira se energetski metabolizam, stimulacija laktatnog ciklusa; 5)
Mišići-mijenjanje kvaliteta, strukture i vaskularizacije mišićnih vlakana; 6) Koštana srž-povećava se
produkcija eritrocita, pospješuje se prijenos kisika (23).

Genskom terapijom uspješno se tretiraju sportske povrede, koje uključuju povrede mišića,
rupture ligamenata i tetiva, lezije na hrskavici, frakture kostiju itd. Primjenom transfera gena koji
kodiraju odgovarajuće faktore rasta u povrijeđeno tkivo, može se poboljšati regeneracija tkiva. S
obzirom na to da razvoj kostiju uključuje aktivaciju nekoliko gena u diferencijaciji osteoblasta iz
mezenhimskih prekursorskih stanica (IGF, FGF, transformirajući faktori rasta β, VEGF),
primjena ovih gena je, u animalnim modelima, pokazala značajno poboljšanje u brzini zarastanja
fraktura (24). Određeni broj ovih faktora (VEGF) i koštani morfogenski protein aktiviraju
osteoblaste, ubrzavajući zarastanje kostiju. Iz tih razloga će raspodjela DNK inkodiranja tih
faktora rasta poboljšati oporavak. Iako je ovo dozvoljeno kao terapeutsko sredstvo, dešava se da
naglašavanje ovih faktora povećava jačinu kostiju i tetiva i time pruža prednost takmičarima.
Mišićne povrede čine između 10 i 55% svih povreda sportaša. Lokalna primjena IGF-1, bazičnog
fibroblastnog faktora rasta (bFGF), ili nervnog faktora rasta (NGF) poslije povrede, povećava
broj i veličinu regenerativnih miofibrila u različitim animalnim studijama (25). Ovakav postupak
se može primijeniti na pacijente koji boluju od mišićnih bolesti, ali ne i na sportaše za ubrzavanje
procesa zarastanja zbog većeg rizika od potencijalne dobiti (24).

Jedan od važnih aspekata regenerativne medicine je tkivno inženjerstvo. Ono uključuje tri
elementa: stanice, faktore ili stimuluse (faktori rasta, citokini) i biomaterijale. Biomaterijali za
tkivno inženjerstvo, bilo da su prirodni (kolagen) ili sintetički (polimeri mliječne i glikolne
kiseline) moraju biti biodegradibilni i biokompatabilni. Zahvaljujući vaskularizaciji, zarastanje
kostiju je brže, ali kada su u pitanju meka tkiva kao što su hrskavica, tetive i ligament, koji su
slabije vaskularizirani, zarastanje je sporije. Matične stanice predstavljaju idealnu i obećavajuću
opciju za tkivno inženjerstvo tetiva. Ove strategije su trenutno u ranim fazama razvoja i njihov
potpun uticaj treba biti središte intenzivnih istraživanja (26).

Mnoge od impresivnih promjena u mišićnoj fiziologiji i postizanje rezultata u

laboratorijama kod glodavaca ostvarene su kroz germinativnu genetičku modifikaciju, obično
nazvanu kao transgeni postupak (introdukcija egzogenih gena). Transgeni postupak se izvodi na
taj način da se provodi postupak genetičke modifikacije u vrlo ranom embrionu prije nego se

29
germinativne stanice diferenciraju od somatskih. Genetička promjena se može izvršiti
uvođenjem dodatnog genetičkog materijala, najčešće transgenom mikroinjekcijom u pronukleus
u oplođenu pojedinačnu jajnu stanicu ili specifičnim genskim ciljanjem u embrionske matične
stanice, najčešće na taj način da se izvrši inaktivacija specifičnog gena, prije ponovnog uvođenja
genetski modificirane stanice u rani embrij. Transgeni pristup kod glodavaca osigurava da su
genetičke modifikacije prisutne u svim stanicama u narednim generacijama sa ekspresijom
kontroliranom transgenim postupkom ili endogenim genskim promotorom. Ove tehnike su
relativno neučinkovite i trenutno su naprimjenjive na ljudima. Dakle, u doba moderne
tehnologije sportaši će također prepoznati priliku za zloupotrebu ovih metoda. Za razliku od
modifikacije germinativne stanične linije, mnogi načini prenošenja somatskih gena su vjerojatno
uključeni u genetičku modifikaciju svih somatskih stanica u ciljanom tkivu. Transfer somatskih
stanica može producirati drugačije rezultate od transfera koji se bazira na germinativnim
stanicama. To je zato što su efekti genetičkih modifikacija obično aktivni tokom razvoja i
životinje se mogu prilagoditi na promjenu u genskoj terapiji (27).

30
3. Cilj rada

- definisati pojam dopinga

-dati pregled supstanci zabranjenih za korištenje sportašima od strane Svjetske anti-doping

agencije, opis svojstava i neželjenih efekata nekih od zabranjenih supstanci,s naglaskom na
anaboličke androgene steroide (AAS)

- prikazati neželjene efekte do kojih dovodi zloupotreba nedozvoljenih doping sredstava

- prikazati rezultate dostupnih naučnih studija o zloupotrebi dopinga u sportu

31
4. Materijali i metode

Ovaj rad ima karakter retrospektivne studije. Korištene je metoda kompilacije, tj. metoda
pozivanja na rezultate i zaključke drugih naučno-istraživačkih radova.

U svrhu ispitivanja korištena je sva raspoloživa stučna literatura, orginalni naučni članci
objavljeni u medicinskim časopisima te internet:

- Medline

- Scopemed

- www.wada-ama.org

-bjsm.bjs.com

32
5. Rezultati

5.1. Desetogodišnja procjena zloupotrebe anaboličkih steroida među sportašima u Puerto

Ricu

U ovoj studiji je ispitana upotreba AAS među profesionalnim sportašima u Puerto Ricu.
Analizirani su rezultati doping testa sportaša dobiveni randomiziranim uzorkovanjem u periodu
od 2000 do 2009 godine. Rezultati doping testa izvršeni su od strane Centra za sport, zdravlje i
vježbanje. 550 sportaša je praćeno u periodu od 2000 do 2009 godine. Od ukupnog brja
ispitanika, 5,4 % imalo je štetan analitički nalaz. Zloupotreba anaboličkih steroida pronađena je
među muškim sportašima (62%), kao i među sportašicama (38 %). Među dizačima tegova
pronađen je najveći procenat pozitivnih rezulatata doping testa na AAS (70 % od ukupnog broja)
,a stanozolol je bio najčešći zloupotrebljavani egzogeni androgen (60 %). Testosteren je
pronađen kao najčešći zloupotrebljavani endogeni steroid (10%) (9).

5.2. Efekti AAS (androgeni-anabolički steroidi) na apolipoproteine i lipoproteine

Ova studija je bila dio velike studije koja je istraživala efekte AAS na tjelesni sastav, izvedbu
vježbi i zdravstveni status muških, snažnih sportaša. Cilj ove studije bio je ispitati efekte dva
različita režima administracije AAS, na serumske lipide i lipoproteine i oporavak ovih varijabli

33
nakon prestnaka uzimaja AAS, kao indikatora rizika za kardiovaskularna oboljenja kod
zdravih,snažnih sportaša. U studiji 1 serumski lipoproteini i lipidi su procjenjeni kod 19
ispitanika koji su samostalno administrirali AAS u periodu od 8 do 16 sedmica i kod 16
dobrovoljaca koji nisu uzimali AAS. U randomiziranoj, dvostruko slijepoj, placebo kontrolisanoj
studiji, posmatrani su efekti intramuskularne administracije nandrolon dekanoata (200
mg/sedmično) u periodu od 8 sedmica, kod 16 bodibildera (studija 2). determinisane su
koncentracijeukupnog holesterola, triglicerida, HDL-holesterola (HDL-C), HDL2- holesterola
(HDL2-C), HDL3-holesterola (HDL3-C), apolipoproteina A (Apo-A1), apolipoproteina B (Apo-
B) i lipoproteina a (Lp(a) ) (10).

Tokom studije svi ispitanici su zadržali svoj standardni režim treniranja, kao i prehrambene
navike. Upotreba AAS nije dovela do signifikantnih promjena u nivou serumskih triglicerida i
ukupnog holesterola, ali je uočen značajan porast koncentracije LDL-C, i značajan pad u
koncentracijama HDL-C (sa 1,08(0,3) na 0,43(0,22) mmol/l), HDL2-C ( sa 0,21(0,18) na
0,05(0,03) mmol/l) i u koncentraciji HDL3-C ( sa 0,87(0,24) na 0,4(0,2) mmol/l). Ove promjene
su bile istovremene sa porastom od 35 % koncentracije Apo-B (sa 0,96(0,13) na 1,32(0,28) g/l) i
padom od 50 % koncentracije Apo-A1 (sa 1,41(0,27) na 0,71 (0,34) g/l). Također je uočen i
signifakantan pad koncentracije Lp(a) sa 189 (315) na 32 (63) U/l. Nakon što je prekinuta
administracija AAS, koncentracije lipoproteina su se sporo vraćale u normalu: šest sedmica
nakon prestanka uzimanja nisu se vratile ne početne koncentracije. Oporavak je bio značajno
sporiji nakon upotrebe AAS u periodu od 14 nego u periodu od 8 sedmica. Koncentracije Lp(a)
ostale su snižene nakon dugotrajne upotrebe, dok su se nakon kratkotrajne upotrebe AAS vratila
na početne vrijednosti, 6 sedmica nakon obustavljanja primjene AAS.

Studija 2 je provedena kao randomizirano,dvostruko slijepo, placebo kontrolisano kliničko

ispitivanje koje je obuhvatalo 16 bodibildera u dobroj formi. Nijedan ranije nije koristio AAS.
Svim učesnicima sedmično je u labaratoriji administrirana intramuskularna injekcija nandrolon
dekanoata u visokoj dozi ( 200mg)- n=9, ili placebo (n=7) tokom 8 sedmica. Krv je uzeta od svih
ispitanika na početku ispitivanja, nakon četiri i osam sedmica od početka, i 6 sedmica nakon
obustavljanja primjene AAS. Na početku, fizičke karakteristike, podaci o treninzima i
prehrambene navike su bile uporedive u obe grupe. Na početku nije bilo signifikantnih razlika

34
između grupa. I kod placebo i nandrolon grupe nije bilo efekata na koncentracije ukupnog
holesterola, HDL-C, HDL2-C, HDL3-C, LDL-C i trigliceride. Također, nisu uočene
signifikantne promjene u APO-A1 i Apo- B koncentracijama. Lp(a) koncentracije kod
bodibildera koji su primali nandrolon dekanoat ošale su značajno sa 103 U/l na 65 U/l, što
predstavlja smanjenje za oko 40 %. Kod placebom tretiranih ispitanika, signifikantna redukcija
Lp(a) je također uočena. Početni nivo je bio 245 U/l,a nakon 8 sedmica bio je 201 U/l, smanjenje
od 19 %. Kako god,promjene u Lp(a) nisu značajno bile različite između dvije grupe. Tokom
perioda ispitivanja, navike treniranja i prehrambene navike nisu se značajno mjenjale među
ispitanim grupama. Analiza urina nije pokazala metabolite na početku. Nakon 4 i 8 sedmica, isto
je bilo kod placebo grupe,ali je analizom urina pokazano prisustvo samo metabolita nandrolon
dekanoata (10).

5.3. Pojedinačna doza testosterona povećava nivo ukupnog holesterola i indukuje ekspresiju
HMG Coa reduktaze
Ova studija je uključivala 39 zdravih volontera. Svi učesnici bili su muškarci starosti od 18 do 50
godina. Učesnicima je dato 500 mg testosteron anentata kao pojedinačna intramuskularna doza,
koja je ekvivalentna 360 mg testosterona. Uzorci krvi i seruma skupljani su prije injiciranja
testosterona(dan 0), nakon 2 i 15 dana od administracije testosterona. Svi uzorci su skupljani
između 7 i 11 h prije podne i odmah su zamrznuti na +20 °C.
Nivo ukupnog holesterola porastao je drugog dana (4,87 mmol/L + SD o,25) u odnosu na dan 0
(4,23 mmol/L +/- SD 0,27). 15.dan nivo ukupnog holesterola se vratio na počete vrijednosti
( 4,23 +/- SD 0,14). Nije bilo značajne razlike u nivoima HDL, LDLD ili VDL između 0. dana i
2.dana. Korelacijska analiza je pokazala da je povrast nivoa holesterola značajno bio povezan sa
ukupnim nivoom testosterona 2.dan (r2=0,14 p= 0,02). Porast nivoa holesterola potakao je
ispitivanje ekspresije glavnog enzima u sintezi holesterola. Proteinska ekspresija HMGCo
reduktaze ispitivana je metodom Western blotting u punoj krvi ispitanika 0.dan i nakon dva dana
od adminisracije testosterona. Kod 80 % ispitanika ekspresija HMGCoA reduktaze bila je
povećana dva dana nakon administracije testosterona. U cijeloj grupi ispitanika, postojao je
signifikantan porast ekspresije HMGCoA eduktaze drugi dan u poređenju s danom 0 (28).

35
5.4. Osnove i ograničenja natjecateljskog sporta - medicinski uvid

Doc.dr. Malarecki je izvršio eksperimente na dobrovoljcima koji su uzimali anaboličke steroide

za vrijeme treninga. U obzir su uzeti samo oni takmičari koji su uzimali metanabol u
terapeutskim dozama. Oni takmičari koji su lijek uzimali na svoju ruku nisu uzeti u obzir.
Sportisti su uzimali terapijske doze u periodu od 20 dana sa pauzom od 3 do 4 sedmice, a potom
se ciklus ponavljao 7 puta. Eksperiment je trajao jako dugo, i u literaturi nisu nađeni slični
slučajevi. Svo vrijeme eksperimenta takmičari su normalno trenirali, uzimali su propisanu
količinu proteina. Ishrana je bila obogaćena proteinskim preparatima. Na kraju je izvršena je
kompletna kontrola (tjelesna težina, masno tkivo, puls, pritisak i sl.). Kontrola je pokazala
postojanje male razlike između eksperimentalnih sportista i kontrolne grupe. Sportisti su dobili
malo na težini, 12 %. Nisu primjećene bitne promjene na volumenu masnog tkiva (7).

5.5. Efektivna separacija i simultana analiza anaboličkih androgenih steroida u farmaceutskim

formulacijama sa validiranom TLC-denzitomerijskom metodom

Ova studija opisuje simultanu determinaciju 4 AAS pomoću TLC denzitometrijske metode.
Vršena je determinacija 4 AAS, derivata testosterona uključujući testosteron propionat(TP),
testosteron fenil propionat(TPP), testosteron izoproat(TI) i testosteron dekanoat(TD) u njihovim
farmaceutskim formama.

36
Standardna mješavina TP,TPP,TI i TD je nanijeta na TLC ploče zbog razvijanja mobilne faze.
Različite smjese rastvarača su korištene za optimizaciju pri izboru mobilne faze i njenog sastava.
Heksan ietil acetat su bili konstantni, dok je treći rastvarač koji su činili hloroform i toluen
varirao pri različitim sastavima. Kako god, ove kombinacije su davale dobre R vrjednosti, ali
nedovoljnu rezoluciju. Neki od njih nisu bili čak sposobni da separiraju testosteronske derivate
jedan od drugog. Slilno, toluen i etilacetat su dali niske R vrjednosti sa slabom rezolucijom.
Konačno, heksan i etilacetat su obezbjedili prihvatljive R vrjednosti i najbolju rezoluciju pri
nezasićenim uslovima. Zasićeni uslovi su također probani,ali nije pronađena značajna razlika.
Konačno, korištene su TLC ploče sa heksanom i etilacetatom kao mobilnom fazom. Podaci
pokazuju dobru linearnu vezu za koncentracijski raspon od 200 do 1200 ng o mjestu nanošenja
za sve testosteronske derivate i imaju r0 0,995, 0,993 i 0,995 i 0,996 za TP,TPP,TI i TD. Također
je verifikovana i linearnost standardne kalibracijske krive sa rezidualnim linearnim testom.
Linearnost je evaluirana pripremom standardnog rastvora u koncentraciji od 01 mg/mL i različiti
volumeni ovog rastvora suaplicirani da se dobije raspon od 200, 400, 600, 800, 1000 i 1200
ng/mjestu nanošenja. Svaka od voih koncentracija je simultano nanesena na aluminijsku TLC
ploču u triplikatu. Za procjenu vrjednosti metode korišteni su uzorci injekcija, S1 koji je
sadržavao testosteron propionat (TP) i S2 koji je sadržavao testosteron propionat, testosteron
fenil propionat, testosteron izokaproat i testosteron dekanoat u poznatim količinama.
Ponovljivost i reproducibilnost metode determinisana je korištenjem inter i intra dnevne analize.
% relativna standardna devijacija ( R:S:D: %) za sve testosteronske derivate u uzorcima je
pronađena kao manja od 2 % što pokazuje dobru vrjednost ispitivane metode. Separacija je
izvršena na Al TLC pločama, prethodno obloženim sa silika gelom 60F-254 koristeći heksan i
etilacetat (8,5:1,5). Tačke na Rf o,31 ±0,01, 0,34±0,01, 0,4±0,01 i o,45±0,02 su prepoznate kao
TPP, TP, TI i TD, redom. Kvantitativna analiza je urađena denzitometrijskim mjerenjima na
λmax 251 nm za sve derivate. Razvijena metoda je validirana prema ICH vodiču. Metoda je
linearna za koncentracije u rasponu od 200 do 1200 ng/mjestu nanošenja sa korelacionim
koefiicjentom od 0,995, 0,993, 0,995 i 0,996 za TP, TPP, TI, TD, redom. Limit detekcije za sve
derivate je bio u rasponu od 16,7 do 22,3 ng/mjestu nanošenja dok je limit kvantifikacije bio u
rasponu od 55,7 do 70,9 ng po mjestu nanošenja. Rikaveri studije su rađene da se sazna
ekstrakciona efikasnost ispitivane metode. Ekstrakciona efikasnost je evaluirana korištenjem
standarda prikladnih metodi. Čistoća pika standarda i oba uzorka derivata testosteronaje

37
determinisana poređenjem njihovih spektara na početku pika, vrhu pika i na kraju pika. Dobra
korelacija, r (početak,sredina)= 0,999 i r (sredina,kraj)=0,9999 je primjećena poređenjem
spektara standarda i uzoraka. Validirana metoda je korištena za analizu dvije različite injekcione
formulacije derivata testosterona. Testolik sadržava samo jedan od derivata dok sustanon-250
sadržava sva 4 derivata testosterona u različitim omjerima. Analiza spomenutih formulacija
testolika pokazala je sadržaj od 96,4 mg TP dok je kod sustanona-250 pronađen sadržaj od 27,15,
67,61, 82,16 i 131,75 mg za TP,TPP,TI i TD, redom. Niska vrjednost R.S.D. % ukazuje na
prihvatljivost ove metode u rutinskoj analizi ovih derivata u farmaceutskim dozirnim formama.
Rezultati ove studije su pokazali da razvijena TLC denzitometrijska metoda može biti aplicirana
za simultanu, rutinsku analizu derivata testosterona u individualnim kao i kombinovanim
farmaceutskim formulacijama (29).

38
6. Diskusija

Zloupotreba medicinskih sredstava i metoda u sportu datira još od davnina. Nije rijetkost da
sportaši koriste zabranjena sredstva u svrhu poboljšanja rezultata. Ta sredstva djeluju na
povećanje mišićne snage i mase, otklanjaju umor, maskiraju druga zabranjena sredstva prilikom
testiranja, dovode do bržeg oporavka, ali imaju i niz drugih štetnih učinaka. Primjena zabranjenih
sredstava u suprotnosti je s tjelesnim i mentalnim integritetom sportaša i sportskom etikom. U
svrhu poboljšanja rezultata koriste se različita sredstva, prije svega anaboličko-androgeni
steroidi, zatim diuretici, β-blokatori, psihostimulansi itd. Najčešće korištena doping sredstva su
AAS.

Studija rađena u Porto Ricu po prvi puta determiniše profil zloupotrebe AAS među
kompetitivnim sportašima u Puerto Ricu. Monitoring zloupotrebe steroida bi trebao biti prioritet
s obzirom da je WADA izvjestila da se 59 % od svih kontrolisanih supstanci u 2008 godini
odnosilo na AAS. U karipskoj regiji je u jednom istraživanju o zloupotrebi AAS otkriveno da 2,5
% sudenata koji pohađaju specijaliziranu sportsku školu u Porto Ricu koristi AAS bez liječničke
preporuke. Studenti obuhvaćeni ovim istraživanjem ispoljili su simptome depresije (21,5 5) i
samoubilačkih ideja (12,7 %) koje su pražene pokušajima samoubistva (2.5 %). Ovi rezultati su
alarmantni, jer je u zadnjih 20 godina potpuno jasno da zloupotreba AAS može dovesti do
afektivnih poremećaja i sindroma ovisnosti. Druga studija rađena u Karibskoj regiji izvještava
oupotrevi AAS među članovima teretane u Trinidadu i pornađeno je da 2,9 % ispitanika uzima
AAS. U studiji rađenoj u Purto Ricu (9) pronađeno je da je zloupotreba steroida podjednaka

39
među ženama i mupkarcima, dpk je u studiji iz Trinidada pokazana veća prevalenca upotrebe
AAs među muškarcima, nego među ženama. To je od interesa za buduće studije da se ispita da li
je ova razlika među polovima u uzimanju AAS u vezi sa nivoom sportskih vještina. U Latinskoj
Americi, u Brazilu se konstantno vrši monitoring upotrebe AAS i intervjuišu se mladi i studenti.
Prevalenca upotrebe AAS među njima kreće se od 0,1 % do 11,1 %. testosteron, nandrolon i
stanozolol su AAS izbora u Brazilu. Također, testosteron i stanozolol su najuobičajeniji korišteni
endogeni i egzogeni androgeni, što se također podudara i sa izvještajima WADA. Dizanje utega i
atletika su bili među sportovima sa visokim procentom zloupotrebe AAS, a dans je upotreba
dopinga raširena u većem broju sportova. Podaci iz navedenih studija ukazuju na potrebu dobro
osmišljenog sistema monitoringa za ilegalnu upotrebu steroida tokom sportskih treninga i
takmičenja. Dobijeni podaci daju koristan okvir za uspostavljanje programa prevencije i
edukacije o zloupotrebi AAS u Karibskoj regiji.

U studiji u kojoj je ispitivan utjecaj upotrebe AAS na nivo lipoproteina iapolipoproteina, dobijeni
su rezultati koji ukazuju na porast koncentracije Apo-B u serumu i veliki pad serumskih
koncentracija HDL-C, HDL2-C, HDL3-C i Apo-A1. Ovo vodi do povećanja rizika od
kardiovaskularnih oboljenja. Serumske koncentracije aterogeničnog Lp(a) su bile snižene.
Tokom zadnjih par desetljeća, sportaši su primjenili njihove uzroke samostalne primjene AAS. U
prvim godinama, dugotrajna zloupotreba ( kontinuirana administracija nekoliko mjeseci, čak i
nekoliko godina) je bila uobičajena i AAS su uzimani oralno. U posljednjem desetljeću, sportaši
koji uzimaju AAS su redukovali dužinu administracije da bi smanjili rizik. Kako gdo, oni danas
uzimaju AAS u više ciklusa tokom godine i koriste više lijekova istovremeno u mnogo većim
dozama. Prije ove studije nije bilo prethodnih studija o efektima trajanja uzimanja različitih AAS
na lipide i lipoproteine. Uočeno je da serumske koncentracije Apo-A1, Apo-B i HDL-C i
njihovih subfrakcija nisu pod utjecajem trajanja upotrebe AAS. Nakon 14 sedmica, serumske
koncentracije ovih parametara mjenjale su se najviše tokom prvog vikenda administracije AAS,
iako efekti različitih supstanci mogu značajno varirati. Kako god, supresivni efekat AAS na
serumske lipoproteine i lipide perzistira tokom dugotrajne administracije, ali nije bilo daljnjeg
pogoršanja ovih varijabli tokom trajanja ispitivanja. Ovi podaci ukazuju na to da duži period
zloupotrebe AAS nije neophodno praćen većim aterogeničnim rizikom, ali je rizik prolongiran.
Šest sedmica nakon prestanka uzimanja AAS, serumske koncentracije HDL-C, Apo-A1 i Lp(a)

40
se nisu normalizirale kod onih koji su dugotrajno uzimali AAS, dok su se kod sportaša koji su
uzimali AAS kraći vremesnki period, koncentracije lipida i lipoproteina, sa izuzetkom HDL2-C
vratile na početne koncentracije. Oporavak od blagotvornog sniženja Lp(a) koncentracija je
također bio prolongiran kod onih koji su duži vremenski period uzimali AAS. U studiji sa
nandrolon dekanoatom, sniženje Lp(a) se vratilo na početne vrijednosti potpuno, nakon 6
sedmica. Kako je analiza urina nakon prestanka uzimanja AAS pokazala tragove AAS kod
nekoliko sportaša koji su na svoju ruku uzimali AAS, spora eliminacija nekih supstanci može
doprinositi sporijem oporavku serumskih koncentracija lipida i lipoproteina. Stoga se može
zaključiti da oporavak koncentracija serumskih lipida i lipoproteina ovisi o dužini upotrebe AAS.
Genski doping je metoda koja u potpunosti preuzima principe genske terapije te je sve češće
prisutna kod profesionalnih sportaša. Geni za koje se na osnovu funkcije pretpostavlja da mogu
biti uzrok nekog karakterističnog fenotipa su geni kandidati. Popis potencijalnih gena kandidata
u genskom dopingu još nije konačan a među najvažnijim su rhuEPO, VEGF, IGF-1, antagonisti
miostatina, ACTN3, endorfini i enkefalini itd. Rezultati animalnih studija pokazuju da rhuEPO
doprinosi većim koncentracijama cirkulirajućeg eritropoetina te da su njegovi učinci jače
izraženi nego kod endogenih gena svih testiranih vrsta. Ova i mnoge druge studije potvrđuju da
je rhuEPO gen zajedno sa VEGF genom u prvoj liniji gena kandidata u genskom dopingu.
Zanimljiva odlika IGF-1 je to da ne funcioniraju sve njegove izoforme na sličan način kod
mladih i odraslih miševa. Ovome u prilog idu rezultati studije u kojoj je zabilježeno da pad
mišićne mase uzrokovan starošću slijedi povećanje mišićne snage za 27 % kod starijih miševa.
Za sportaše bi ovo moglo značiti ne samo povećanje u izdržljivosti nego i duže trajanje njihove
sportske karijere.

41
7. Zaključci

- Upotreba stimulanasa datira još od davnina što nam potvrđuju brojni zapisi iz norveške
mitologije, Antičke Grčke i Rima.
- Široka upotreba doping sredstava započinje razvojem medicine i farmokologije te su
početkom 19. stoljeća zabilježeni prvi slučajevi upotrebe dopinga na sportskim
natjecanjima.
- Borba protiv dopinga u sportu je strateški cilj na globalnoj i nacionalnoj razini a
rezultirala je osnivanjem Svjetske antidopinške organizacije (WADA) 1999 godine.
- Najčešće zloupotrebljavana sredstva su anaboličko-androgeni steroidi.
- U studiji rađenoj u Puerto Ricu dokazana je zloupotreba AAS kod sportaša oba spola, a
kao najčešće zloupotrebljavani AAS otkriveni su stanozolol (egzogeni) i testosteron
(endogeni).
- Simultana administracija nekoliko AAS u periodu od 8 do 14 sedmica uzrokuje izrazito
nepovoljne efekte na lipide i lipoproteine, vodeći povećanju aterogeničnog lipidnog
profila, bez obzira na povoljne učinke na koncentraciju Lp(a). Promjene su prisutne i
nakon prestanka uzimanja AAS i normalizacija ovisi od trajanja zloupotrebe AAS.
- Samo jedna pojedinačna doza testosteron enantata povećava nivo ukupnog holesterola u
serumu.Ovaj neposredan odgovor na AAS je razlog za zabrinutost i signal da je
poremećaj metabolizma lipida brzi odgovor i sa sobom nosi rizik od kardiovaskularnih
oboljenja koji se mogu javiti kasnije u životu kod osoba koje su zloupotrebljavale AAS.
- Razvijena TLC metoda se može primjenjivati u simultanoj,rutinskoj analizi derivata
testosterona u njihovim individualnim ili kombinovanim farmaceutskim formulacijama.
- Saznanje iz oblasti humanog genoma i razrješavanje uloge pojedinih gena u nastajanju
određenih bolesti doprinijeli su razvoju genske terapije.

42
- Genski doping u potpunosti preuzima principe genske terapije u svrhu poboljšanja
fizičkih sposobnosti.
- Geni za koje se sumnja da imaju potencijalne sposobnosti da uzrokuju poboljšanje
fizičkih sposobnosti nazivaju se geni kandidati.
- Brojni su potencijalni geni koji se mogu iskoristiti u genskom dopingu među kojima se
najznačajniji rhuEPO, VEGF, antagonisti miostatina, IGF-1 a popis nije konačan i stalno
se nadoponjuje novim genima.
- Genski doping je u početku bilo jako teško otkriti standardnim doping testovima

43
8. Reference

1. WADA, http://www.wada-ama.org/en/About-WADA/History/A-Brief-History-of-Anti-
Doping/ (pristup: 22.11.2012.)

2. Yesalis E., Bahrke M. History of doping in sport. International sport studies, 2002;1 (24):42-
76

3. Techniche Universität München, http://www.doping-prevention.de/doping-in-general/history-

of-doping.html

4. Koh B., Freeman L., Zaslawski C. Alternative medicine and doping in sports. Australian
Medical Journal, 2012,5,1, 18-25

5. Lista zabranjenih sredsatava Svjetske antidoping organizacij, http://www.wada-

ama.org/en/World-Anti-Doping-Program/Sports-and-Anti-Doping- Organizations/International-
Standards/Prohibited-List/QA-on-2012-Prohibited-List/ (pristup: 23.11.2012.)

6. Peter J Angell, Neil Chester, Nick Sculthorpe, Greg Whyte, Keith George, John Somauro.
Performance enhancing drug abuse and cardiovascular risk in athletes: implications for the
clinician. Br J Sports Med, 2012 46: i78-i84

7. Ostojić Branko, Doping i sport, Beograd : Delta press, 1986

8. Hartgens F, Kuipers H., Effects of androgenic-anabolic steroids in athletes. Sports Med.

2004; 34 (8): 513-54.

9. Acevedo P, Jorge JC, Cruz-Sánchez A, Amy E, Barreto-Estrada JL. A ten-year assessment

of anabolic steroid misuse among competitive athletes in Puerto Rico. West Indian Med J . 2011
October ; 60(5): 531–535.

10. F Hartgens G Rietjens, H A Keizer, H Kuipers. Effects of androgenic-anabolic steroids on

apolipoproteins and lipoprotein. Br J Sports Med 2004;38:253–259.

44
11. SARMS - Selective Androgen Receptor Modulators, http://www.sarmsinfo.com
(pristup: 06.03.2013.)

12. Hooman Angoorani, Hooman Narenjiha, Behnoosh Tayyebi, Akhgar Ghassabian, Gelareh
Ahmadi, Shervin Assari. Amphetamine use and its associated factors in body builders: a study
from Tehran, Iran. Arch Med Sci 2012; 8, 2: 362-367

13. Amfetamin, www.emcdda.europa.eu (pristup: 03.12.2012.)

14. Vodič kroz antidoping, http://www.ada.gov.ba/stariweb/index.php?

option=com_content&view=article&id=153&Itemid= (pristup: 06.03.2013.)

15. GH Research Society. Consensus guidelines for the diagnosis and treatment of growth
hormone (GH) deficiency in childhood and adolescence: summary statement of the GH Research
Society. J Clin Endocrinol Metab 2000;85:3990-3.

16. Heally ML, Russel Jones D. Growth hormone and sport: abuse, potential benefits and
difficulties in detection. Br J Sports Med 1997;31:267-8

17. Firth SM, Baxter RC. Cellular actions of the insulin-like growth factor binding proteins.
Endocr Rev 2002; 23; 824-54

18. Gonadotropini i stimulatori ovulacije, http://www.stetoskop.info/gonadotropini-i-stimulatori-

ovulacije-b13-bs129-p93-nc1-book.htm (pristup: 07.03.2013.)

19. Doping with Insulin www.diabetesdaily.com (pristup: 07.03.2013.)

20. Antiestrogenihttp://www.fitnessvodic.com/anabolicki_steroidi/d691/antiestrogeni

(pristup: 107.03.2013.)

45
21.Myostatin blockers break down fat reserves too,

http://www.ergo-log.com/myostatin-blockers-break-down-fat-reserves-too.html
(pristup:07.03.2013.)

22. Sgugenetics<http://sgugenetics.pbworks.com/w/page/38371765/Gene%20Therapy> (Pristup

vršen: 10.03.2013.)

23. McCrory P. Super athlets or gene cheats? Br J Sports Med, 2003; 192-193

24. Superhumangear < http://superhumangear.wordpress.com/2011/12/19/the-use-of-genes-for-

performance-enhancement-doping-or-therapy > (Pristup vršen: 10.03.2013.)

25. Southwood L. L., Frisbie D. D., Kawcak C. E., McIwraith C. W. Delivery of growth factors
using gene therapy to enhance bone healing. Vet Surg, 2004; 33: 565–578.

26. Hoffmann A., Gross G. Innovative strategies for treatment of soft tissue injuries in human
and animal athletes. Med Sport Sci, Basel, Karger, 2009; 54: 150–165.

27. Sharma P., & Maffulli N. Tendinopathy and tendon injury: the future. Disability and
Rehabilitation, 2008; 30(20–22): 1733–1745.

28. Nina Gårevik, Cristine Skogastierna, Anders Rane and Lena Ekström. Single dose
testosterone increases total cholesterol levels and induces the expression of HMG CoA
Reductase. Gårevik et al. Substance Abuse Treatment, Prevention, and Policy 2012, 7:12

46
29. Syed Ghulam Musharraf, Umaur Gulzar. Effective separation and simultaneous analysis of
anabolic androgenic steroids (AAS) in their pharmaceutical formulations by a validated
TLC-densitometry method. Musharraf and Gulzar Chemistry Central Journal 2012, 6:54

47