UNIVERZITET U TRAVNIKU

EDUKACIJSKI FAKULTET

SPECIJALNE NAMJENE

SEMINARSKI RAD IZ SPORTSKOG PRAVA

DOPING U SPORTU

Student : Mentor:

Haris Burić prof. dr. Damir Ahmić

Travnik, Maj

2022.
Sadržaj
1. UVOD.................................................................................................................3

2. ISTORIJAT DOPINGA U SPORTU............................................................... 5

3. FIZIOLOŠKA OSNOVA DJELOVANJA DOPING SREDSTAVA ............. 8

2.1. Androgeni-anabolički steroidi (AAS)........................................................... 8

2.2. Rekombinovani humani eritropoetini (rhEPO)............................................. 9

2.3. Diuretici......................................................................................................... 9

2.4. Hormon rasta ................................................................................................ 10

2.5. Stimulansi .................................................................................................... 11

2.6. Insulin .......................................................................................................... 11

2.7. Maskirajući agensi.........................................................................................12

2.8. Genski doping .............................................................................................. 12

4. UPOTREBA DOPINGA U NEPROFESIONALNOM SPORTU .................. 13

5. OSNOVNI PRINCIPI SAVREMENOG TRENINGA KAO ALTERNATIVA

UPOTREBI DOPINGA....................................................................................... 14

6. PRAVILNA ISHRANA I RACIONALNA SUPLEMENTACIJA..................16

6.1. Suplementi .....................................................................................................16

7. ZAKLJUČAK................................................................................................... 18

8. LITERATURA ................................................................................................. 19

2
 1. UVOD

Doping se definiše kao upotreba nedozvoljenih supstanci i metoda u cilju

poboljšanja sposobnosti sportiste. Još od perioda antike ljudi su pokušavali da
svoje sposobnosti unaprijede, te su posezali za raznim supstancama koje su
imale stimulativne karakteristike. Razvoj nauke, prije svega medicine doveo je
do velike ekspanzije dopinga i njegove široke primjene, naročito u
profesionalnom sportu.
Od medicine se očekivalo da odgovori na izazove koje je donosilo novo doba, te
da ljudske sposobnosti dovede do maksimuma. Tako je razvoj medicine i
otkrivanje novih saznanja u liječenju pratila njihova zloupotreba u sportu.
Nakon što su otkriveni brojni neželjeni efekti ovakve upotrebe stimulativnih
supstanci, upotreba doping sredstava je zabranjena pravnim odredbama i
pokrenuta je velika antidoping kampanja u cilju suzbijanja ove pojave, te boljeg
informisanja javnosti.

3
Slika 1. Zastupljenost dopinga u određenim zemljama i sportovima

4
 2. HISTORIJAT DOPINGA U SPORTU

Prvi oblici dopinga svoje korijene imaju još u vremenu prije nove ere kada su
vojnici koristili biljne ekstrakte kako bi poboljšali fizičku snagu i izdržljivost, te
povećali pažnju. Riječ doping prvi put se zvanično pojavljuje 1889. godine i
označavala je lijek koji je pored ostalih sastojaka sadržao i opijum, dok je kod
afričkog plemena Zulu dopom nazivano alkoholno piće korišteno kao stimulans
za borbu. Vremenom je termin doping ušao u širu upotrebu i danas
podrazumijeva upotrebu nedozvoljenih supstanci i metoda u cilju poboljšanja
sposobnosti.

Slika 2. David (Mikelanđelo,1504.god.) -model savršenog ljudskog tijela

5
Doping nije oduvijek predstavljao nelegalan postupak u sportu. Tokom 19. i
početkom 20. vijeka smatralo se da medicina treba da da svoj doprinos u
pomijeranju granica sportskih dostignuća. U nastojanju da se održe i poboljšaju
energetski kapaciteti sportista i odloži pojava umora isprobavana su različita
hemijska jedinjenja. Neka od ovih sredstava, kao što je strihin, morala su da se
upotrebljavaju veoma pažljivo jer bi veće doze od dozvoljenih mogle da izazovu
trovanje, pa čak i smrt. Kofein, kokain, alkohol, etar i nitroglicerin bili su najčešći
stimulansi koji su se primjenjivali u drugoj polovini 19. i početkom 20. vijeka.

Sredinom 20. vijeka naučnici su izolovali testosteron i uspjeli da ga sintetišu. U

narednih nekoliko decenija testosteron je predstavljao sredstvo kojim se povećavala
snaga i izdržljivost sportista. Drugo stimulativno sredstvo koje je ubrzo takođe ušlo
u široku upotrebu bio je amfetamin. On se tokom Drugog svjetskog rata koristio u
vojsci, a poslije rata u sportu. Dejstvo ovog doping sredstva ogledalo se u
povećanju koncentracije, redukovanju zamora i poboljšanja rezultata.

Jedan od sastojaka koji se može svrstati u red pionirskih sredstava modernog

dopinga jeste alfametilfeniletilamin poznatiji kao amfetamin, a nakon njega
otkriven je metaamfetamin daleko moćnijeg dejstva i jednostavnije za
konzumaciju. Dejstva ovih jedinjenja testirana su na biciklistima, plivačima i
bacačima kugle gdje je kod svih grupa utvrđeno unapređenje fizičke sposobnosti.

Sedamdesetih godina sport se sreo sa još jednom novom procedurom dopinga koja
nije podrazumijevala uzimanje nekih vještačkih sintetičkih supstanci, već se
izvodila transfuzijom sopstvene krvi ili krvi nekog donora. Krvni doping je
zapravo postupak kojim se povećava broj eritrocita u krvi sportiste sa ciljem da se
povećanja sportskih performansi.

6
Ubrzo poslije zabrane metode krvnog dopinga naučnici su uspjeli da razviju
sintetički hormon koji se može koristiti u cilju sprovođenja krvnog dopinga, a da se
pri tom ne vrši transfuzija krvi. Novi hormon zvao se eritropoetin i ima ulogu u
kontroli procesa eritropoeze.

Supstanca koja je nastala kao rezultat genetskog inžinjeringa poput eritropoetina i

našla se u upotrebi među sportistima jeste humani hormon rasta. Ovaj hormon
djeluje kao lipolitički agens, u isto vrijeme podstiče potrošnju masti u organizmu i
rast mišićne mase, te je postao veoma popularan među sportistima. Međutim vrlo
brzo pokazalo se da upotreba hormona rasta u ove svrhe dovodi do mnogih
neželjenih efekata, prije svega akromegalije i gigantizam.

Genetski inžinjering predstavljao je novo poglavlje u istoriji dopinga, koji je kao i

većina prethodno razvijenih metoda nastao u nastojanju da se medicina izbori sa
veoma ozbiljnim bolestima. Genska terapija u najvećem broju slučajeva
podrazumijeva korištenje modifikovanog virusa gdje se oštećeni DNK mijenja
novim DNK koji je dizajniran da koriguje genetski defekt. Dvije vrste genske
terapije koje se izvorno koriste u medicini za tretiranje veoma opasnih bolesti, a
koje su zbog načina djelovanja privlačne sportistima. Radi se o genetskoj terapiji
mišićne distrofije i tretman pacijenata sa anemijom kao što su pacijenti oboljeli od
karcinoma ili pacijenti sa izvijesnim bubrežnim oboljenjima kod kojih se podstiče
produkcija veće količine eritrocita.

7
 3. FIZIOLOŠKA OSNOVA DJELOVANJA DOPING SREDSTAVA

2.1. Androgeni-anabolički steroidi (AAS)

AAS su sintetički derivati polnog hormona testosterona. Testosteron ima više

fizioloških uloga od kojih su najznačajnije androgena (razvoj primarnih i
sekundarnih polnih karakteristika) i anabolička (podstiče razvoj u visinu, dovodi do
povećanja mišićne mase i snage). Pored toga neophodan je za normalnu seksualnu
želju (libido) , koitusnu sposobnost, te oplodnu moć (fertilitet) muškarca. Djeluje
stimulativno na eritropoezu i može da poveća agresivnost.

Kora nadbubrežne žlijezde luči androgene koji su slični testosteronu. Kod ženskog
pola glavni androgen je androstendion, a dnevna proizvodnja testosterona je
približno 1/20 produkcije muškarca.

AAS stvoreni su da zadrže anabolički efekat testosterona, a da se umanje njegovi

androgeni efekti. Oni uzrokuju pozitivni azotni balans inhibišući kataboličko
dejstvo glikokortikoida, čime povećavaju mišićnu snagu, izdržljivost i skraćuju
vrijeme oporavka.

Neželjeni efekti :

Muški reproduktivni sistem: poremećaj hormonske ravnoteže, atrofija testisa,

smanjenje broja spermatozoida, sterilitet, uvećanje prostate, bolna produžena
erekcija, itd.

Ženski reproduktivni sistem: ireverzibilno uvećanje klitorisa, smanjena veličina

materice, neregularnosti ili prekid menstrualnog ciklusa.

8
Srce i krvni sudovi: povećanje krvnog pritiska, ubrzavanje procesa ateroskleroze,
infarkt miokarda, cerebrovaskularni inzult.

Ostali sistemi: oštećenja jetre, kamen u žuči i bubregu, ginekomastija kod

muškaraca, smanjenje dojki kod žena, prestanak rasta u visinu, akne
dlakavost...Neželjeni psihički efekti: agresivnost, anksioznost, zavisnost, depresija.

2.2. Rekombinovani humani eritropoetini (rhEPO)

Glavna uloga eritrocita je u prenošenju kinseonika od pluća do ćelija do ćelija i

ugljen dioksid u suprotnom smjeru. Stvaranjem bikarbonata eritrociti ostvaruju
ulogu pufera i regulišu acidobaznu ravnotežu. Eritrociti se stvaraju u koštanoj srži
pod uticajem hormona eritropoetina koji se najvećim dijelom stvara u bubrezima.
Upotrebom rhEPO stvara se veći broj eritrocita što povećava kiseonički kapacitet
krvi.

Neželjeni efekti: arterijska hipertenzija, tromboza, policitemija, cerebrovaskularni

inzult, infarkt miokarda.

2.3. Diuretici

Diuretici su supstance koje povećavaju količinu izlučene mokraće (diurezu).

Sportisti zloupotrebljavaju diuretike u cilju smanjenja tjelesne težine u sportovima
gdje postoje težinske kategorije (boks, dizanje tegova, veslanje) kao i u bodi
bildingu gdje postoji i estetski razlog kada sportisti žele postići bolju izraženost
mišića. Pojedini sportisti koriste dijuretike u cilju razblaživanja urina kako bi na taj
način izbjegli detekciju androgenih anaboličkih steroida.

Upotreba diuretika dovodi do dehidratacije koju prate glavobolje, mučnina, gubitak

ravnoteže, grčevi, kao i oštećenje bubrega i srca. Hipokalijemija se manifestuje
apatijom, parestezijama i tetaničkim grčevima. Respiratorni mišići mogu znatno da
oslabe što u kombinaciji sa oštećenjem srca u najtežim slučajevima dovodi do
letalnog ishoda.

9
2.4. Hormon rasta

Hormon rasta ili somatotropni hormon stimuliše anaboličke procese u ćeliji

dovodeći do porasta i razvoja ćelija. On ubrzava i uvećava razvoj i rast
kostiju na metafizama dovodeći do porasta visine jedinke. Pored uloge u
regulaciji normalnog rasta, ima važnu ulogu i u regulaciji metaboličkih
procesa. Djeluje kao antagonist insulina i ispoljava hiperglikemički efekat,
povećava intestinalnu resorpciju kalcijuma.Nivo hormona rasta u krvi
povećava se fizičkom aktivnošću, ali i emocionalnim i fizičkim stresom, pa se
zajedno sa adrenalinom i kortizolom ubraja u hormone stresa. Sportisti ga
zloupotrebljavaju zbog stimulacije sinteze proteina u skeletnim mišićima,
povećanja procesa lipolize i smanjenje ukupne tjelesne mase.Neželjena
efekti su svi znaci akromegalije ( rast donje vilice, povećanje nosa,
povećanje šaka i stopala), artritis, povećanje unutrašnjih organa, rast mekih
tkiva, mogu se javiti i impotencija, mišićna slabost, hiperlipidemija,
dijabetes i kardiomegalija.

10
2.5. Stimulansi

Stimulansi su supstance koje stimulišu CNS i koru velikog mozga, što smanjuje
pospanost i povećava psihomotornu sposobnost. U velikim dozama stimuliše
produženu moždinu i pojačava disanje. Pojačavaju snagu srčane kontrakcije i
ubrzavaju srčani rad, djeluju bronhodilatatorno i diuretički, potenciraju
izometrijsku kontrakciju skeletnih mišića. Sportisti ih upotrebljavaju da povećaju
brzinu, opreznost, smanje umor i povećaju agresiju.

Neželjeni efekti su problemi sa regulacijom tjelesne temperature, ubrzano disanje,

problemi sa koordinacijom i ravnotežom, gubitak težine, nesanica, tremor,
ekstrasistole, psihička zavisnost, stanja slična paranoji ili shizofreniji sa različitim
halucinacijama.

2.6. Insulin

Insulin je hormon koji luče beta ćelije endokrinog dijela pankreasa, a ima ulogu u
metabolizmu sve tri grupe hranljivih materija. Insulin smanjuje nivo glikemije,
ubrzava glikogenezu, suvišne količine apsorbovane glukoze deponuje u jetri i
mišićima u obliku glikogena. On ubrzava transport glukoze u masne ćelije i
lipogenezu, te transport aminokiselina i sintezu proteina.

Sportisti zloupotrebljavaju insulin njegove sintetičke analoge ili biotehnološke

modifikacije zbog stimulativnog uticaja na formiranje glikogena i biosintezu
proteina, kao i uticaja na smanjenje procesa razgradnje proteina, što sve zajedno
ubrzava proces oporavka nakon treninga.

11
2.7. Maskirajući agensi

Maskirajući agensi su jedinjenja koja se zloupotrebljavaju u sportu s ciljem

maskiranja upotrebe drugih doping sredstava.

U tu svrhu najčešće se koriste diuretici, probenecid, inhibitori 5 alfa- reduktaza,

plazma ekspanderi, epitestosteron i dr.

Diuretici se kao maskirajući agensi koriste da bi povećanjem količine izlučene

mokraće smanjili koncentraciju drugih doping sredstava u urinu ili da smanje
izlučivanje drugih sredstava povećanjem pH urina.

Probenecid (lijek iz grupe urinokinaza koji se koristi u terapiji gihta i zapaljenskih

artritisa) smanjuje koncentraciju kiselih jedinjenja u urinu.

Inhibitori 5 alfa- reduktaza se koriste da bi smanjili stvaranje metabolita AAS-a.

Plazma ekspanderi povećavaju zapreminu krvne plazme nakon korišćenja

eritropoetina ili infuzije eritrocita.

Epitestosteron se kao maskirajuće sredstvo koristi da bi se maskirala zloupotreba

testosterona.

2.8. Genski doping

Genski doping predstavlja zloupotrebu pravno i medicinski utemeljene genske

terapije.Genska terapija ima za cilj da ispravi genetske poremećaje zamjenom
neispravnog gena istim genom stranog porijekla ili promjenom u postojećim
genima s ciljem postizanja pozitivnih terapijskih efekata. Međutim, takvi postupci
se mogu zloupotrebljavati u cilju povećanja fizičke sposobnosti i sticanja
takmičarske prednosti. Svaki gen koji igra ulogu razvoju mišića , utiče na
mehanizam transporta kiseonika, neuromišićnu koordinaciju ili kontrolu bola može
biti doping. Otkrivanje genskog dopinga je tehnički veoma teško, jer su proteini
kodirani izmijenjenim genima identični endogenim.

12
 4. UPOTREBA DOPINGA U NEPROFESIONALNOM
SPORTU

Korišćenje doping sredstava najčešće se dovodi u vezu sa profesionalnim

sportistima, međutim ovaj problem je zastupljen i na nivou neprofesionalnog sporta
gdje je mnogo kompleksniji. Štetne posljedice korišćenja dopinga u
profesionalnom sportu su ogromne jer osim ugrožavanja zdravlja samih sportista,
jedna od posljedica je i narušavanje glavnih karakteristika sporta koji treba da pruža
zdrav model ponašanja mladima.

Problem upotrebe dopinga u neprofesionalnom sportu ogleda se u činjenici da ovi

sportisti ne podliježu testiranjima te je nemoguće kontrolisati njegovo korištenje.
Takođe doping sredstva se koriste neodgovorno, u velikim količinama i bez
dovoljne informisanosti o posljedicama koje mogu da uslijede.

Razlozi upotrebe dopinga u profesionalnom i neprofesionalnom sportu se razlikuju.

Profesionalni sport za cilj uglavnom ima materijalnu korist, te postizanje što boljih
rezultata na takmičenjima. Razlozi korišćenja doping sredstava od strane
neprofesionalnih sportista uglavnom su socijalne i psihloške prirode. Naime,
sredstva se najčešće koriste kako bi se poboljšao fizički izgled, zatim dokazivanje u
društvu, te privlačenje suprotnog pola.

Tri psihološke varijable kada su izražene imaju značajnu ulogu u početku

korišćenja dopinga. Prvi od tih faktora je strah od neuspjeha. Ovaj faktor razložen
je na dvije podkomponente od kojih jednu čini stres i anksioznost, a drugu
perfekcionizam. Drugi faktor jeste nisko samopouzdanje i treći faktor se naziva
„super kompleks“ i pod njim se podrazumijeva avanturističko shvatanje dopinga uz
izrazito podcjenjivanje negativnih efekata njegove primjene.

13
5. OSNOVNI PRINCIPI SAVREMENOG TRENINGA KAO ALTERNATIVA
UPOTREBI DOPINGA

Nakon dugog niza godina naučnih istraživanja, iz teorije i prakse treninga

izrodili su se osnovni principi savremenog sportskog treninga bazirani na
fiziološkim i psihološkim zakonitostima. Otkrića u ovoj oblasti zasnivala su
se na činjenici da sport treba vratiti njegovim počecima uz modifikaciju
primjenom novih saznanja. Kroz historiju ljudi su pokušavali da povećaju
svoju snagu, ali često je to bilo intuitivno i stihijski, bez jasne slike o tome
šta je dalo najveći doprinos konačnom uspjehu. Iako je u oblasti sportskog
treninga još uvijek mnogo toga nepoznatog i neotkrivenog, dosadašnja
praksa upućuje na pridržavanje osnovnih principa, a to su: specifičnost,
nadopterećenje, odmor- oporavak- adaptacija, progresija opterećenja,
retrogresija- plato- reverzibilnost, održivost fizičkih sposobnosti i
individualizacija.

Specifičnost se bazira na težnji da se ostvari specifična daptacija na

postavljene zahtjeve, odnosno da se trening podredi krajnjem cilju.
Planiranju treninga se pristupa uzimajući u obzir kojoj starosnoj dobi pripada
sportista, da li je profesionalac ili rekreativac, zatim o kojoj vrsti sporta je
riječ. Važno je procijeniti fiziološke zahtjeve postavljenog cilja i koji će
fiziološki sistemi biti najviše stresirani, koji je glavni izvor obezbjeđivanja
energije i koje su motoričke sposobnosti najvažnije .

Princip nadopterećenja sastoji se u primjeni većih opterećenja od onih na

koja je organizam sportiste već naviknut. Nervno-mišićni sistem može se
stimulisati jedino opterećenjem većim od onog na koji je adaptiran da bi se
ostvarilo povećanje mišićne sile i snage i konačno promjena u strukturi
mišića i njegova hipertrofija. Prilikom ove vrste treninga u obzir se uzimaju
tri faktora: učestalost, intenzitet i trajanje opterećenja.

14
 Odmor- oporavak- adaptacija

Proces adaptacije odvija se tokom odmora kada se tijelo oporavlja od akutnog

narušavanja homeostaze ili od rezidualnog zamora što za krajnji rezultat ima
podizanje tjelesnih funkcija iznad nivoa koji je sportista imao prije treninga. Ovaj
fenomen poznat je i kao superkompenzacija. Oporavak i vraćanje sposobnosti na
nivo prije treninga za hiopertrofiju mišića ostvaruje se tek 24 do 36 sati nakon
treninga, a nivo bazalne koncentracije testosterona ostaće smanjen čak dva dana
nakon treninga.

Progresija opterećenja karakteriše se promjenama u opterećenju koje je

moguće savladati zahvaljujući stalnoj adaptaciji organizma i podizanjem nivoa
fizičkih sposobnosti. Jedno od generalnih pravila u planiranju progresije jeste
da se nakon dva ili tri podizanja opterećenja vrši jedno smanjivanje. Svako
podizanje treba da bude malo, kontrolisano i prilagođeno trenutnim
okolnostima.

Retrogresija- plato- reverzibilnost

Napredak i povećanje fizičkih sposobnosti gotovo nikad nisu linearani.

Usporavanje i prestanak podizanja nivoa fizičkih sposobnosti predstavlja
trenažni plato. Moguće je čak da u jednom periodu dođe do opadanja fizičkih
sposobnosti i do tzv. trenažne retrogresije. Održavanje platoa ili retrogresije u
dužem vremenskom periodu predstavljaju prvi znak pretreniranosti.

Princip individualizacije zasnima se na razlikama između pojedinih osoba koje

su uslovljene brojnim faktorima kao što su genotip, godine starosti, pol,
zdravstveni status i slično.

15
6. PRAVILNA ISHRANA I RACIONALNA SUPLEMENTACIJA

Pravilna ishrana pri fizičkoj aktivnosti veoma je važan faktor bez koga nema
maksimalnih rezultata i ona ima višestruke uloge. Ishrana mora da zadovolji
optimalan unos proteina, ugljenih hidrata, masti, kao i minerala i vode. Obrok
prije fizičke aktivnosti treba da sadrži visok procenat ugljenih hidrata i malo
masti. Unos proteina u ranom periodu oporavka poslije treninga povećava
anaboličke procese u organizmu.

6.1. Suplementi

Suplementi predstavljaju široku grupu hemijskih različitih supstanci koje se

joriste kao dodaci ishrani.

6.1.1.Proteinski suplementi

Proteini mogu uticati na adaptivne procese tokom treninga , povećavajući

sintezu proteinima u mišićima i obezbjeđujući aminokiseline za:
izgradnju mišića u cilju povećanja mase ili snabdijevanja mišića energijom
tokom fizičke aktivnosti prekursore za sintezu hormona i drugih složenih
supstanci mitohondrijalnu biosintezu neophodnu za povećanje oksidativnog
kapaciteta .

6.1.2.Kreatin monohidrat

Uloga ovog suplementa ogleda se u sposobnosti preuzimanja od strane

skeletnih mišića i povećanju anaerobnih izvora energije.

6.1.3.Kofein

Kofein stimuliše CNS čime se povećava pažnja i koncentracija, poboljšava

raspoloženje, smanjuje zamor i odlaže njegova pojava. Takođe on smanjuje
reakciono vrijeme, pojačava oslobađanje kateholamina, povećava oslobađanje
slobodnih masnih kiselina i povećava upotrebu triglicerida. U prevelikim
količinama može da uzrokuje nesanicu, nervozu, tremor, povećanu diurezu,
kao i podložnost toplotnom udaru.

16
6.1.4. Rastvori za neutralizaciju

Natrijum- bikarbonat je alkalna so koja se prirodno stvara u organizmu. Kada

se nađe u krvi, predstavlja alkalnu rezervu i služi za neutralisanje mliječne
kiseline koja se stvara u mišićima. Na taj način se postiže tolerancija veće
količine laktata u krvi, što bi trebalo da odloži pojavu zamora tokom
kratkotrajne anaerobne fizičke aktivnosti. Međutim, treba uzeti u obzir
mogućnost pojave mučnine, dijareje, grčeva i nadutosti u stomaku. Pojedina
istraživanja su pokazala da natrijum-citrat ima sličan efekat, bez pojave
gastrointestinalnih tegoba.

6.1.4. Asparaginska kiselina

To je amino kiselina uključena u konverziju amonijaka u ureu u jetri. Ona

pospješuje izlučivanje amonijaka iz organizma i time odlaže pojavu zamora.

6.1.6.Antioksidanti
Unos antioksidanata može da popravi antioksidantni status organizma i smanji
štetni efekat stvranja slobodnih radikala, posebno tokom intenzivne fizičke
aktivnosti. Najbolji izvor ovih materija je pravilna ishrana individualno
prilagođena potrebama svakog sportiste.

17
7. Zaključak

Razvoj savremene medicine paralelno je praćen razvojem dopinga u sportu, te su

medicinska sredstva i metode često zloupotrebljavane od strane sportista. U
današnje vrijeme kada je sport postao biznis, doping metode su sve agresivnije, a
posljedice sve veće. Upravo zbog toga razvila se politika antidopinga koja
sprovodi rigorozne kontrole, a posljedice su strogo sankcionisane. Međutim,
problem predstavljaju neprofesionalni sportisti koji sve češće koriste doping
supstance, a ne podliježu kontroli, te je edukacija veoma bitan faktor. Pažnja je
usmjerena naročito na mlade kojima se skreće pažnja da su trening, zdrava ishrana
i odmor ključni faktori za uspjeh jednog sportiste, a takođe se radi i na
psihološkom jačanju kao osnovi za zdrav razvoj.

18
8. LITERATURA

1. Radovanović, D., Ponorac, N. (2014). Doping i antidoping, Niš.

2. Mitić, P., Radovanović, D. (2013) Zloupotreba anaboličko-androgenih

steroida-problem sporta i društva.

3. Hartgens, F., Kuipers, H. (2017) Efects of androgenic-anabolic steroids in

athletes. Sports Medicine.

4. Muller, R.K. (2010) History of doping and doping control, Berlin.

5. Sweeney, H. L. (2014) Gene doping , Scientific American

6. Erhnborg, C., Rosen, T. (2009) The Psychology behind doping in sport

7. Bačanac, Lj., Petrović, N., Saudan, C., (2011) Psihološke osnove tretiranja
mladih sportista

19