1
176
BANDAT E DRUVARËVE:
Plaçkitja e pyjeve të lashta të Shqipërisë MJEDISI MODEL I NJË SHKOLLE
- Prerja masive e pemëve në parkun më të madh kombëtar të Shqipërisë po shkatërron
pyllin natyror të mbrojtur nga UNESCO, zbulon një investigim i BIRN -
- Pavarësisht ndalimit strikt të prerjes së pyjeve dhe regjistrimit të një pjese të
Shebenik-Jablanicës si vend i trashëgimisë botërore të mbrojtur nga UNESCO, rrjetet
kriminale po shkatërrojnë pyjet natyrore për të furnizuar me dru zjarri tregun e vendit,
zbuloi një investigim nga Rrjeti Ballkanik për Gazetari Investigative -
ARLIS ALIKAJ
Kune - Vain - Tale
Rezervat Natyror i Menaxhuar/
Park Natyror
N
ë korrikun e vitit 1940
u shpall rezervat gjue-
tie territori lagunor në
perëndim të fshatit Ishull-Le-
zhë deri në Detin Adriatik. Kjo
njihet si “Zona e parë e mbroj-
tur në Shqipëri”. Sot laguna e
Vainit, së bashku me disa terri-
tore, që e qarkojnë, “Kune -
Vain - Tale”, sipas VKM nr. 432,
31 Tetori
Dita Botërore e Qyteteve
Kombet e Bashkuara kanë cak-
tuar çdo 31 tetor si “Ditën Botë-
rore të Qyteteve”. Kjo Ditë pritet
të promovojë interesin e bashkë-
sisë ndërkombëtare në urbanizi-
min global, të shtyjë përpara ba-
shkëpunimin midis vendeve, në
përmbushjen e mundësive dhe
adresimin e sfidave të urbanizi-
mit, si dhe të kontribuojë në
zhvillimin e qëndrueshëm urban
në mbarë botën.
“Dita Botërore e Qyteteve” nisi
më 27 dhjetor 2013 nga Asam-
M
ëse dymijë metra mbi
rrafshin e detit, pyjet e
virgjëra të ahut, në parkun
më të madh kombëtar të Shqipërisë,
rriten të larta dhe të gjera, duke i bërë
ato plaçkë të rëndësishme në një vend
që ka humbur shumicën e pyjeve të
veta përgjatë pesëdhjetë viteve të
fundit.
Nga ryshfeti te lejet e falsifikuara
apo te flotat e kamionëve të pajisur
dt. 28.04.2010, ka statusin e
kategorisë IV (IUCN): Rezervat
Natyror i Menaxhuar/ Park Na-
bleja e Përgjithshme e OKB me
rezolutën e saj A / RES / 68/239,
ku u vendos 31 tetori, duke filluar
nga 2014, si “Dita Botërore e Qy-
teteve”, Sistemi i Kombeve të Ba-
shkuara, në veçanti UN-Habitat,
organizatat relevante ndërkombë-
tare, shoqëria civile dhe të gjithë
aktorët për të vëzhguar dhe rritur
ndërgjegjësimin për këtë Ditë.
Tema e përgjithshme e Ditës Botë-
rore së Qyteteve është “Qyteti më
i mirë, Jeta më e mirë”, ndërsa çdo
vit përzgjidhet një nëntemë tjetër,
me mjete gjurmimi satelitore,
investigimi i BIRN zbulon përmasat
në të cilat druvarët ilegalë shfrytë-
zojnë zonat e mbrojtura. Ai thekson
gjithashtu kulturën e pandësh-
kueshmërisë në një vend kandidat për
anëtarësim në BE, që po vuan të
vendosë sundim ligji në fushën e
mbrojtjes së natyrës.
Vijon në fq. 2
tyror. Parku ka një sipërfaqe
prej 4393.2 ha. Ndodhet në
Qarkun e Lezhës, Bashkia Le-
zhë, Njësitë Administrative
Shëngjin e Shënkoll.
Eshtë Zonë e Rëndësishme për
Shpendët në Evropë (Importa-
nt Bird Area-IBA).
Administrohet nga AdZM, Lezhë.
Vijon në fq. 3
për të nxitur sukseset e urbanizi-
mit ose për të adresuar sfidat spe-
cifike që dalin nga urbanizimi.
Dita e parë e qyteteve të botës u
festua në Shangai (Kinë) më 31
tetor 2014, me temë
“Transformimi kryesor urban”.
Tema për me 31 tetor 2018 ishte:
Vëzhgimi Global për Ndërtimin
e Qyteteve të Qëndrueshëm dhe
Elastikë. Këtë vit kjo dite u
festua në Liverpul, Angli.
Përgatiti: Gjon Fierza, AKM
(VITI XX I BOTIMIT)
Shkolla e Bashkuar Derviçan,
Dropull
EFROSINI SHEHU, Inxhiniere Mjedisi
“Mjedisi i gjelbër i shkollës, jetëdhënës për ne”, ishte Projekti i zbatuar
në Shkollën e Bashkuar Derviçan - Bashkia Dropull. Ky projekt u realizua
nga Shoqata Mjedisore “Çajupi”, në bashkëpunim me Drejtorinë e Shkollës
dhe pjesëmarrjen e nxënësve. Mbështetja u bë nga Agjencia për Mbështetjen
e Shoqërisë Civile. Ky projekt u zbatua nga 15 maji deri me 15 nëntor
2018, me objektiv kryesor kujdesin ndaj mjedisit, duke promovuar nisma
ndërgjegjësuese dhe aksione të tjera për mirëmbajtjen mjedisore e
territoriale.
Qëllimet dhe objektivat specifike ishin:
- Të krijohet një mjedis model në Shkollë, me pjesëmarrjen e nxënësve,
mësuesve dhe prindërve.
- Të informohen nxënësit, mësuesit dhe prindërit me rëndësinë e drurëve
zbukurues në mjediset publike dhe ato familjare, për sekuestrimin e gazit
karbonik, shtimin e oksigjenit dhe krijimin e kënaqësisë estetike të atyre
që do të frekuentojnë këtë shkolle (“10 arsye për të mbjellë një pemë”).
- Të ndërgjegjësohen e të marrin përgjegjësi direket nxënësit për
ruajtjen dhe shërbimin ndaj drurëve e shkurreve zbukuruese.
- Mjedisi i k të shërbejë saj shkolle dhe pjesëmarrja e nxënësve,
mësuesve e prindërve të shërbejë si model për simotrat e saj në Bashkinë
e Dropullit dhe qarkun e Gjirokastrës.
Veprimtaritë kryesore të këtij Projekti ishin: (i) Takim njohës e
informues me personelin e shkollës dhe nxënësit; (ii) Prezantimi i planit
të veprimit; (iii) Njohja me objektivat dhe mënyrën e zhvillimit të
veprimtarive. U caktua një grup drejtues me 5 nxënës, 2 mësues, 2 prindër
Vijon në fq. 4
Njoftim!
Redaksia e gazetës “Kurora e Gjelbër”,
ka hartuar një projekt për ribotimin e ve-
prës madhore “Drurët dhe shkurret e
Shqipërisë” me autor Bashkëpunëtorin e
Vjetër Shkencor Ilia MITRUSHI, duke i ruaj-
tur autorësinë. Ribotimi do të bëhet nën
kujdesin e një Redaksie të posaçme.
Ftojmë Fakultetin e Shkencave Pyjore,
Agjencinë Kombëtare të Mjedisit (Drejto-
rinë e Pyjeve), Sektorin e Pyjeve pranë
Ministrisë së Turizmit e Mjedisit, Bankën Botërore, REC-un,
CNVP-në, INCA-n, Kompanitë që operojnë në fushën e
pyjeve, AKZM-në, Projektin e Shërbimeve Mjedi-sore, etj., që
të bashkojnë kontributet për ribotimin e kësaj vepre shumë
të rëndësishme për sot dhe për të ardhmen.
Për përjetësimin e figurës së shkencëtarit të paharruar Ilia
MITRUSHI, me të ardhurat nga shitja e këtij libri do të krijo-
het një pyll me emrin e tij.
Gazeta “Kurora e Gjelbër”
Cel. 068 42 17 939
klubiekologjik@gmail.com
 2
ARLIS ALIKAJ
Vijon nga fq. 1
Në lojë është shëndeti i një ekosistemi, që
shërben si mushkëri e Shqipërisë. Pyjet e larta
ndihmojnë për të stabilizuar klimën e zonës,
duke rregulluar reshjet dhe duke ndihmuar
qarkullimin e ajrit, thonë mjedisorët.
I gjendur në kufi me Maqedoninë, Parku
është gjithashtu një nga zonat e fundit të mëdha
të egra në Evropën Juglindore, ku tufa ujqish
të hirtë konkurrojnë me sharrat elektrike.
Bashkë me pyjet e virgjëra të ahut, sharra
rrezikon bimë dhe kafshë të rralla, përfshirë
zambakun shqiptar, ariun e murrmë, shqiponjat
e arta dhe rrëqebullin, të njohur ndryshe si “tigri
i Ballkanit”.
“Parku Shebenik-Jablanicë është një nga
më të bukurit në Ballkan, por në anën jug-
lindore të tij është dëmtuar shumë”, thotë Ah-
met Mehmeti, udhëheqës i një grupi mjedi-
sorësh, të quajtur “Klubi Ekologjik i Elbasanit”
dhe konsulent në prokurorinë e shtetit për
krimet kundër mjedisit. “Ata përgjegjës për
tregtinë e paligjshme të drurit të zjarrit, po
thyejnë ligjin dhe po përdorin parkun për të
bërë miliona për vete”, - nënvizon ai.
“Masakra mjedisore”
Më 2016, Shqipëria vendosi një mora-
torium 10 vjeçar për shfrytëzimin e të gjitha
pyjeve të veta dhe ndaloi eksportin e drurit.
Ndalimi erdhi pas dekadash shfrytëzimi të egër,
që zhveshi shpatet dikur të gjelbra të vendit dhe
shkaktoi erozion. Autoritetet mund të vijojnë
të lëshojnë leje për prerje pemësh në zona
specifike për të plotësuar nevojat për dru zjarri
për popullsinë vendase, por parqet kombëtare
janë rreptësisht të ndaluara. Sipas kodit penal
shqiptar, shkelësit mund të dënohen deri tetë
vjet burg për dëmtimin e zonave të mbrojtura.
Të dhënat më të fundit nga ”Global Forest
Watch”, një shërbim me bazë në SHBA, që
monitoron pyjet në të gjithë botën, tregojnë
se pyjet mbulonin 17 të Shqipërisë më 2010.
Sipas këtij shërbimi, mes viteve 2001 e 2017,
humbja e mbulesës me pyje në vend ka sjellë
çlirimin e pothuaj tre megatonëve dyoksid
karboni. Një pjesë e pyjeve të mbetura është
në Parkun Kombëtar Shebenik-Jablanicë, i cili
përbën 70 % të biodiversitetit të Shqipërisë,
sipas Klubit Ekologjik Shqiptar, një grup
mjedisorësh. Parku me sipërfaqe 340 km2
është pjesë e Brezit të Gjelbër të Evropës, një
rrjet zonash ekologjike me rëndësi për
Komunitetin Evropian. Pyjet e lashta të ahut
përreth fshatit të thellë të Rajcës në cepin
juglindor të parkut, morën mbrojtje nga
UNESCO, më 2017.
Pëllumb Gjini, ish-kryekomunar në fshatin
Steblevë në veri të Shebenik-Jablanicës,
ndihmoi në organizimin e pleqësisë për kri-
jimin e parkut kombëtar më 2008, pasi druvarët
shkaktuan dëme “të stërmëdha” për shumë vite
me radhë. “Por, si për ironi, situata nuk u për-
mirësua dhe masakra mjedisore vijon”, - i tha
ai BIRN. “Biznesi prej miliona dollarësh e bën
BANDAT E DRUVARËVE:
Plaçkitja e pyjeve të lashta të Shqipërisë
të lehtë injorimin e asaj që po ndodh, duke e
lënë zonën pa një plan menaxhimi”. Rreth 80
% e banorëve të zonës mbështeten te drutë e
zjarrit për ngrohje gjatë dimrit”, - shtoi Gjini.
Enver Shkurti, drejtor i Inspektoratit të
Mjedisit për Qarkun e Elbasanit, institucioni
përgjegjës për zbatimin e ligjit në Park, mohoi
se këtu kishte një problem gjatë një interviste
në një kafene në Librazhd, qyteti më i afërt
me Parkun. “Nuk është e vërtetë se ka prerje
të paligjshme të pyjeve në Park”, - tha Shkurti,
i cili ka qenë zëvendëskryetar bashkie në
Librazhd nga viti 2015 deri në fillim të vitit
2018. “Institucioni ynë nuk ka informacion
mbi asnjë prerje të paligjshme në, megjithëse
mund të ketë raste të izoluara”, - tha ai.
Por, investigimi i BIRN zbuloi një pamje
tjetër. Në një udhëtim njëditor të fshehtë, me
prerësit në Zonën e Mbrojtur nga UNESCO,
pranë Rajcës, BIRN pa parcela pyjesh të
virgjëra ahu që po pastroheshin. Në shpatet e
larta, mbi retë, gjendeshin pirgje me drurë të
sapoprerë, në pritje për t’u ngarkuar. Zhurma e
sharrave dëgjohej kudo. Ajo që pa BIRN nga
bota e tregut të zi të drurëve të zjarrit, filloi në
mëngjes vere në një kafene pranë rrugës në
fshatin Hotolisht, pak kilometra jashtë anës
jugperëndimore të Shebenik-Jablanicës. Pesë
shoferë, që punonin për “bosët” e druve, po
pinin duhan dhe kafe. Theksi i të folurës së tyre
tregonte se vinin nga pjesë të ndryshme të
Shqipërisë. Targat e kamionëve të parkuar aty
pranë tregonin për mjete të regjistruara në
rrethe të largëta: Durrës, Fier, Korçë, Berat.
Degë të prera nga pemët për dru zjarri
në shpatet e Parkut Kombëtar Shebenik-
Jablanicë.
Shoferët punonin për “kompani” të ndry-
shme. Detyra e tyre ishte që të lidheshin me
skuadrat e druvarëve në malet e Shebenik-
Jablanicës dhe të ngarkonin lëndën drusore. Ata
nisën të debatonin se kush do të merrte ngar-
kesën më të mirë nga lartësitë më të mëdha në
Park. Sa më e mirë të ishte lënda drusore, aq
më i madh ishte fitimi i tyre. Në tavolinë ata
kishin të dhëna mbi lëvizjet e oficerëve të
policisë vendore - të vlefshme për planifikimin
e rrugës dhe shmangien e patrullave.
Pak më vonë, një tjetër mbërriti në kafene.
Ishte kryeplaku i njërit prej disa dhjetëra
fshatrave që gjenden pranë Parkut.
Grupi filloi të grindej mbi atë se në cilin
kamion do të hipte kryeplaku. Në fund, ai
zgjodhi një shofer dhe të gjithë të tjerët u
hipën kamionëve për të krijuar një karvan.
BIRN shoqëroi njërin prej shoferëve, një njeri
i bëshëm, në të dyzetat. “Ai zgjodhi kamionin
dhe shoqërinë e atij që do t’i japë ryshfetin
më të madh”, - tha shoferi, ndërsa ndezi
makinën, duke shpjeguar se pasja e kryeplakut
në kamion do të thoshte më pak probleme me
autoritetet apo banorët vendës.
Kryeplaku përcakton gjithashtu vendet ku
priten pemët, - tha ai. Shoferët e dinë se çfarë
shtigjesh të ndjekin në Park, sipas shenjave
të vendosura me bojë në shkëmbinj apo degë
pemësh, në degëzimet e rrugëve të pashtruara.
Çdo kompani ka ngjyrën e vet të përcaktuar.
Sa më i madh të jetë ryshfeti, aq më e pasur
është parcela për t’u prerë.
Armë dhe sharra
Ndërsa ai përparoi në Park, shoferi mori
telefonata nga bosët, përmes tre telefonave të
ndryshëm celularë, secili me një bateri të
jashtme. Ai tha se kamioni kishte pajisje të
gjurmimit satelitor, për të ndihmuar punë-
dhënësit, që të ndiqnin vendndodhjen e tij.
Në një degëzim rruge, kamionët u ndanë.
Duke dalluar ngjyrën e kompanisë së tij në një
trung, shoferi mori një shteg të pjerrët, që
gradualisht u bë edhe me baltë e me gurë. Për
45 minutat që pasuan, kamioni çau ngadalë
përpara, duke u tërhequr herë pas here pas. Në
një pikë, ai ndali kamionin, zbriti, vendosi
shkopinj e gurë nën rrota për të çarë baltën.
Herë pas here burra me syze dielli shfaqeshin
mes pemëve për t’u siguruar se kamioni do të
ndiqte shtegun e duhur, i cili dukej se ishte
hapur nga një buldozer, që gjendej i parkuar aty.
Një zinxhir sharre shihet në një trung ahu
në Parkun Kombëtar Shebenik –
Jablanicë. Foto: Arlis Alikaj
Një i ri, trupmadh, përshëndeti shoferin e
i dha dy apo tre dokumente, që shoferi tha se
ishin lejet për të prerë dru në Dardhë, rreth
30 kilometra në jug të parkut. “Këto letra do
të më shpëtojnë”, - tha shoferi.
Kur kamioni mbërriti në kreshtën e malit,
pranë fshatit të vogël Rajca-Skënderbej, mëse
dymijë metra mbi rrafshin e detit, dhjetë
banorë vendës nisën të ngarkonin trungje ahu
gjigant në kamion. Burra të tjerë, me sharrë
në duar, ishin të zënë duke prerë pemët. Stivat
e druve shiheshin gjithkund.
Disa me armë në brez mbikëqyrnin punën.
Njëri rrotullonte pistoletën në dorë. - “Është
për kafshët”, - tha ai. “Më vjen turp për çfarë
po bëj, po nuk kam zgjedhje tjetër”. (druvar
anonim).
Një nga punëtorët që po ngarkonte trungjet
në kamion, djalë rreth të njëzetave, nga një
fshat pranë Parkut, larg veshëve të atyre me
armë, tha se e vetmja mënyrë për të mbajtur
familjen ishte puna e rëndë në prerjen dhe
ngarkimin e drurëve, në disa raste duke punuar
natën. “Mua nuk më pëlqen të pres pyjet”, -
tha ai. Më vjen turp për çfarë po bëjmë, por
ç’mund të bëj tjetër”? Si të gjithë të përfshirët
në prerjen ilegale, që folën për BIRN, edhe
ai refuzoi të identifikohet.
Në një udhëtim të vështirë, duke zbritur
nga mali, ndërsa trungjet përplaseshin në anët
e kamionit të ngarkuar rëndë, shoferi bëri
telefonata te bosët, për t’u informuar më saktë
mbi patrullat e policisë atë ditë, që të
sigurohej se nuk do të kishte ndalesa të
padëshiruara.
Kërkesat e BIRN për komente nga policia
e zonës mbetën pa përgjigje, ndërsa Policia e
Shtetit në Elbasan nuk iu përgjigj një kërkese
për të drejtë informimi mbi zbatimin e ligjeve
kundër prerjes së pyjeve.
Shoferi tha se gjithmonë përpiqej të
ngarkonte më shumë dru nga sa lejonte leja e
tij false, për shkak se çdo rrugë paguhej pak.
Nëse dokumenti specifikonte 5 m3 ai merrte
15. “Njerëzit e thjeshtë si unë, janë poshtë
fare”, - tha ai, duke shpjeguar se bosët ishin
biznesmenë të lidhur me “njerëz të fuqishëm”,
që lejojnë prerjen e pyjeve. Ai tha se gjysma
e parave të bëra nga shitja e druve të zjarrit
shkon te bosët dhe punëtorët e tyre. Pjesa
tjetër mbulon ryshfetet për zyrtarët e qeverisë.
Ryshfet dhe korrupsion.
Leksione nga Maqedonia
Parku Kombëtar Shebenik-Jablanicë
shtrihet në të dy anët e kufirit mes Shqipërisë
dhe Maqedonisë. Mjedisorët thonë se
autoritetet e të dy vendeve e luftojnë shumë
ndryshe prerjen ilegale të pyjeve.
“Në kulturën e tyre [Maqedonase], ata e
mbrojnë pyllin si trashëgimi”, - thotë Armando
Braho, jurist mjedisor në Universitetin Ndër-
kombëtar të Strugës në Maqedoninë Perë-
ndimore. “Ka ligje të forta dhe patrulla 24 orë
në ditë. Stafi është i trajnuar dhe ka një forcë
speciale rojesh për të zbatuar ligjet”. Nga ana
tjetër, Shqipëria “ka ligje që nuk zbatohen”, -
tha ai. Prerje ndodhin [në Maqedoni] por ka
edhe ripyllëzime. [Shqiptarët] kanë një kulturë
të shkatërrimit të asaj që kanë.
Bajram Kullolli, një roje e vjetër në
Shebenik-Jablanicë, tha se ana maqedonase e
Parkut menaxhohet shumë më mirë. “Maqedo-
nasit kanë më shumë kulturë ligjore dhe
komunikim më të mirë”, - tha ai. “Ne kemi bërë
shumë shkëmbime e bashkëpunime me ta dhe
ata duken shumë më profesionistë në skuadra,
materiale dhe organizim. Ne na vjen turp, aktua-
lisht dhe kemi shumë për të mësuar prej tyre.
Ne kemi nevojë për mbështetje nga shteti, për
të fuqizuar shërbimin e rojeve”, - theksoi ai.
Ahmet Mehmeti tha se Maqedonia ka ruaj-
tur trashëgiminë e kujdesit për pyjet. Sot, ajo
përdor teknologjinë për t’u kujdesur. “Maqe-
donasit kanë kapacitetet dhe teknologjinë për
të mbrojtur pyjet”, - tha ai. “Ata kanë zhvilluar
teknologji me monitorim GPS dhe vrojtim me
kamera. Por puna është edhe në zbatim dhe ne
nuk kemi kapacitetet cilësore në staf”.
Delegacioni i BE-së në Shqipëri, i cili
financon një projekt për të ndihmuar në mena-
xhimin dhe shfrytëzimin e qëndrueshëm të py-
jeve të mbrojtura, përmendi qeverisjen e dobët
dhe korrupsionin si pengesa në mbrojtjen e
pyjeve. “Zonat e Mbrojtura janë të prekura nga
shpyllëzimi ilegal, fragmentimi i habitateve dhe
degradimi i ekosistemeve për shkak të kapa-
citeteve të dobëta administrative, mungesës së
aftësive teknike, financimit të pakët dhe korru-
psionit në administratë”, - i tha Delegacioni
BIRN-it në një deklaratë me shkrim.
Vijon në fq. 3
 3

Kune - Vain - Tale KLOSI:

Rezervat Natyror/Park Natyror Do të krijojmë shtëpitë e pritjes
Vijon nga fq. 1
Adriatikut. Kjo zonë karakterizohet nga
habitate të ndryshme, përbëhet nga një
sistem lagunash (Kune, Merxhan, Zajet,
Parku ka një panoramë të mrekulluesh-
me, ka infrastrukturë të ngritur në ndi-
hmë të vizitorëve, vlera arkeologjike dhe
kulinari tradicionale. Për këto arsye është
një zonë e rëndësishme, që kontri-buon
në zhvillimin e turizmit në Shqipëri.
Vendet për t’u vizituar janë: këneta e
Merxhanit, Ishulli i Kunes, Këneta e
Kashtës, Grykëderdhja e Lumit Drin,
Këneta e Zajes, Cekës, Vijat e Zallit,
plazhi i Shëngjinit, Vainit dhe Tales.
Për të shkuar në këtë Park
ndiqen rrugët:
- Tiranë - kryqëzimi i Zejmenit - Tale.
- Tiranë - Ura e Lumit Drin - Ishull
Lezhë - Rruga e Vainit.
- Tiranë - Rruga e Shëngjinit - Kune.
Kjo Zonë e Mbrojtur shfrytëzohet edhe
nga turistët dhe studiuesit për vëzhgi-
min e shpendëve të shumtë ujorë, që
shumohen në këtë kënetë.
Përfaqësuesit specifikë të Florës
dhe Faunës:
Ky ekosistem është një nga lagunat më
të rëndësishme të bregdetit shqiptar të
dhe pikat e informacionit në
zonat e mbrojtura
Vain, Vijat e zallit, etj.), të lidhura me
njëra - tjetrën nga Lumi Drin dhe më Parku natyror Korab - Koritnik, me sipërfaqe prej
poshtë me Lumin Mat. 34 mijë e 800 ha, vijon të jetë një nga zonat më
Shumëllojshmëria e habitateve natyro- të preferuara nga turistët. Shifrat tregojnë se deri
re ka krijuar kushtet e nevojshme për
në tetor numërohen 23 mijë turistë, që kanë
specie përfaqësuese të biodiversitetit.
Në këtë lagunë gjenden 277 lloje bimësh vizituar bukuritë e zonës dhe që kanë shëtitur
të ndara në 67 familje dhe 202 gjini. shtegun në këmbë. Por, megjithëse shifrat janë
Fauna është mjaft e pasur me 341 loje, optimiste, ministri Klosi, gjatë vizitës dyditore të
nga të cilat: Gjitarë 23 lloje, shpendë
qeverisë në Kukës, tha se numri i shtuar vizitorëve nuk mjafton! Duke iu
196, insekte 59, peshq 58, reptilë 10 lloje.
rikthyer planit të 365 masave për turizmin e vitit 2019, Ai theksoi se masa
Ndër gjallesat e egra, specie me status
e radhës është krijimi i bujtinave, shtëpive të pritjes dhe krijimi i pikave të
të veçantë, që konsiderohen globalisht
të rrezikuara, janë karabullaku dhe lun- informacionit, që do të udhëheqin guidat në mënyrë më profesionale në
dërza. Kjo lagunë është e vetmja zonë zonat e mbrojtura. “Shtegu është i bukur se e ka bërë natyra, shtegu
shumëzimi për çafkën e vogël. Ajo vizi- është i bukur dhe interesant, sepse nuk është dëmtuar nga dora e
tohet herë pas here nga breshkat e detit
dhe foka mesdhetare, që kanë rëndësi
njerëzve, por shtegu nuk mund të jetë ekonomidhënës nëse nuk do të
të veçantë në ekosistemin mesdhetar. kemi kombinim perfekt nëpërmjet ekonomizimit të gjithë shëtitjes në këtë
shteg dhe përfitimit që do të kenë banorët e zonës. Në kuadër të
Monumente natyre:
politikave të agroturizmit dhe 100 fshatrave, po zbatojmë ngritjen e disa
Brenda zonës së mbrojtur janë dy monu-
guest house-ve apo pikave mikpritëse gjatë gjithë shtegut, por kjo nuk
mente natyre: Këneta e Kashtës (ndo-
mjafton”. Për këtë arsye, Ai shtoi se qeveria është e angazhuar që të
dhet në Ishullin e Kunes) dhe Rivat e
ofrojë politika lehtësuese në ndihmë të atyre që do t’i shërbejnë këtij lloj
Drinit (ndodhen përgjatë grykëderdhjes
se Lumit Drin). turizmi. “Së bashku me ministrinë e Bujqësisë, për pikat e agroturizmit, që
Krahina ku përfshihet territori i Parkut ofrojnë kapacitet akomodues, por dhe që kanë kapacitete të tjera për të
është shumë e pasur për nga trashëgimia afruar turistët, mundësojmë një taksim të ri, që shkon në 5 % të tatim fitimit
kulturore, traditat, folklori, veshjet po- për këto pika të agroturizmit dhe, po ashtu, 6 % TVSH për realizimin e
pullore, etj.
gjithë shërbimeve brenda tyre”, nënvizoi ministri Klosi.

Vijon në fq. 2 BANDAT E DRUVARËVE: Plaçkitja e pyjeve të lashta të Shqipërisë

Armando Braho, jurist mjedisor në
Universitetin Ndërkombëtar të Strugës, - tha
se problemi ishte “më shumë politik se sa
ligjor”. “Ka interesa politikë të lidhura me fiti-
met, gjë që mundëson këtë aktivitet”, - tha ai.
Ndërsa shumica e Parkut Shebenik-
Jablanicë administrohet nga autoritetet në
qytetin e Librazhdit, pjesa jugore e tij, për-
fshirë zonat e mbrojtura nga UNESCO përreth
Rajcës, gjendet në Bashkinë e Përrenjasit.
“Mendimi ynë është që shteti nuk ka ndërhyrë
mjaftueshëm për të bllokuar prerjet ilegale”, -
tha kryebashkiakja e Përrenjasit Miranda Rira
në një intervistë për BIRN. “Moratoriumi i vitit
2016 nuk është zbatuar dhe popullsia nuk ka
alternativa për ngrohje në dimër, gjë që e bën
shumë të vështirë ndalimin e prerjeve ilegale”.
Ajo tha se dimrin e kaluar Bashkia bleu 3260
m3 dru zjarri nga burime të tjera për banorët,
por me një popullsi prej 25 mijë vetash, sipas
censusit 2011, furnizimi shtesë nuk mjaftoi.
“Nëse shteti nuk merr seriozisht nevojën për
një alternativë për t’i mbajtur njerëzit ngrohtë,
në të ardhmen e afërt pylli ynë do të humbasë
statusin UNESCO”, - tha Rira.
Rojet e Parkut, që punojnë për admini-
stratën e Zonave të Mbrojtura në Librazhd, APA
Librazhd, janë përgjegjës për patrullimin e
parkut. Bajram Kullolli, i cili së fundmi u bë i
dyti në komandën e APA Librazhd, pas 25 vje-
tësh pune si roje pylli, - tha se personeli prej
15 personash ishte i mbingarkuar dhe pa buri-
met e nevojshme. “Shteti duhet … të rrisë pa-
gat, të japë tollona nafte [për automjetet e pa-
trullimit] dhe të rrisë burimet njerëzore”, tha
ai për BIRN.
Delegacioni i BE-së në Shqipëri lavdëroi
APA Librazhd për përpjekjet e saj për të
kontrolluar prerjet e paligjshme, por tha se
problemi vijonte për shkak të “kapaciteteve të
kufizuara” të administratës dhe “mungesës së
angazhimit serioz nga Inspektorati i Mjedisit”.
Kullolli tha se zyra e tij kishte dërguar së
fundmi katër raste në polici e prokurori por
asnjëra prej tyre nuk ishte dënuar. Krahas
vonesave burokratike, investigimet u penguan
nga vështirësia për të provuar se nga vinte druri
i prerë, pasi ai ishte tharë, - shtoi ai.
Një investigim i BIRN i vitit 2017 (teksti
është në shqip) tregoi se nga 26 rastet e prerjes
së paligjshme, që u janë referuar prokurorëve
gjatë dy viteve të fundit, 23 prej tyre përfunduan
me ngritje akuzash, por vetëm një person u
dënua – një burrë nga Rajca, i cili mori një gjo-
bë prej 650 eurosh për prerje pemësh pa leje.
‘Lotët e pemëve’
Mjedisorët thonë se trungjet nga Parku
përfundojnë në tregjet e druve të zjarrit në të
gjithë vendin, ku kanë çmim më të lartë, për
shkak të trashësisë dhe janë të tharë e digjen
më gjatë në sobë.
Përgjatë pak orëve, BIRN pa kamionë të
rëndë, që ecnin në një copë rrugë mes qyteteve
të Librazhdit e Përrenjasit, të gjitha të
mbingarkuara me trungje, gati për t’u nxjerrë
në treg. Tregtarët e druve të zjarrit në Pogradec
e Korçë dhe në zonën përreth Librazhdit
refuzuan të thonë se cili ishte burimi i druve të
tyre, por menaxheri i një tregu në Elbasan, që
kërkoi të mbetej anonim, tha se druri më i mirë
vinte nga Shebenik-Jablanica. Ai tha se
furnizuesit përdornin dokumente false, për të
treguar se druri ishte prerë në Dardhë, një zonë
jashtë parkut, ku autoritetet mund të lëshojnë
leje për plotësimin e nevojave të zonës për dru
zjarri. Gjatë verës, druri që me të vërtetë vjen
nga Dardha, shitet me rreth 24 euro (3 mijë
lekë) për m 3, ndërsa druri më i mirë nga
Shebenik-Jablanica shitet me 32-35 euro
(4000-4500 lekë), - tha ai. Në dimër, druri nga
Parku shitet me 55 euro (7000 lek).
Pyetur mbi aludimet se druri nga Parku
shitet sikur vjen nga zona të tjera, ku prerja
lejohet, Shkurti, nga Inspektorati i Mjedisit në
Elbasan, tha: “Kjo nuk është e vërtetë. Këto
janë probleme të së shkuarës”. Por, ai tha se
ka pak konfuzion mbi ligjshmërinë e prerjeve
jashtë Parkut, për shkak të koncesioneve të
dhëna para moratoriumit. “Disa koncesione u
dhanë në vitin 2003 dhe vijojnë deri më 2022”,
- tha ai. “Kjo na jep ne imazh të keq. Por këto
koncesione nuk janë përgjegjësia jonë”. Lidhur
me këtë, inxh. Mehmeti tha: “Koncesionet
kanë abuzuar, duke prerë më shumë pemë nga
sa janë lejuar, duke prerë në zona pa leje dhe
duke ndryshuar letrat për të fshehur origjinën”.
Kastriot Gurra, kryebashkiak i Librazhdit,
u pyet së fundmi mbi hapësirat në interpretimin
e moratoriumit në një intervistë televizive (në
shqip). “Ne nuk kemi aftësinë për të pezulluar
apo anuluar kontratat, pasi ato u nënshkruan nga
Ministria e Mjedisit në vitin 2012”, - tha ai.
“Këto pemë janë rritur me mua, … duket sikur
[druvarët] më kanë prerë mua”, - tha një banor
i zonës. Ndërsa Braho, nga Universiteti Ndërko-
mbëtar i Strugës, e hodhi poshtë idenë se kon-
cesionet e vjetra mund të shkaktojnë konfuzion
ligjor ose të pengojnë zbatimin e ligjit. “Edhe
nëse ka një kontratë [para moratoriumit],
qeveria mund të gjejë zgjidhje”, - i tha ai BIRN.
Fermerët përreth fshatrave të Steblevës e
Dragostunjës, në anë të ndryshme të Parkut,
thonë se shpyllëzimi po shkatërron tokat e tyre,
duke shkaktuar gërryerja. Fshatarët që mbajnë
lopë, dele apo dhi në malet shkëmbore, thonë
se po humbasin kullotat. Ndërkohë, banorët
përreth Rajcës ankohen se po humbet pylli i
virgjër i ahut, me të cilin thonë se kanë lidhje
shpirtërore. “Këto pemë u rritën bashkë me
mua”, - tha një tregtar 35 vjeçar, që kërkoi të mbe-
tet anonim nga frika e hakmarrjes nga prerësit
e pyjeve. “Unë gdhenda emrin tim në një nga
këto pemë dhe shkoja për piknik atje me
familjen. Sot, kur u ktheva pashë se ajo nuk
ishte. E kishin prerë. Ishte sikur të më kishin
prerë mua”.
Në një lëndinë pranë fshatit Rajca-Skën-
derbej, ku druvarët ishin të zënë duke prerë
pemët, një grua në të shtatëdhjetat po ecte me
një gomar për të sjellë drekën për djalin e saj,
një prej druvarëve. “A e sheh këtë pikën që
rrjedh nga trungu”? - tha ajo, duke bërë me
shenjë nga një ah i madh. “Ne e quajmë atë loti
i pemës, për shkak se pemët qajnë kur priten”.
Arlis Alikaj është gazetar i lirë në Shqipëri. Ky
artikull u realizua si pjesë e Bursës Ballkanike
për Gazetari Ekselente, mbështetur nga
Fondacioni ERSTE dhe Fondacionet për
Shoqëri të Hapur, në bashkëpunim me Rrjetin
Ballkanik për Gazetari Investigative.
 4
Thesare
të natyrës sonë lisa shekullorë, monumente natyre
Lisat (dushqet) janë drurë shumëvjeçarë (200-400
Lisi i Pashallisë Lisi i Erindit
e më shumë vjet), me lartësi 25-30 m. Gjenden Ndodhet në fshatin Mimas të
afërsisht 600 lloje me emër të përbashkët, por lloji Poshnjës (Berat), rreth 100 m Një lis qindra vjeçar pranë
ndryshon sipas rajonit. Shumë prej tyre janë mbi nivelin e detit. Eshtë dru Kishës së Shën Thanasit në
gjetherënës, por ka edhe lloje me gjelbërim të me trung e kurorë të veçantë fshatin Erind, Gjirokastër.
përhershëm. Druri është shumë cilësor dhe (ombrellë) me lartësi 20 m dhe Për banorët e të dy besimeve
përdoret si material ndërtimi dhe në industrinë e diametër të trungut 90 cm, fetare edhe sot ky lis është i
përpunim drurit. Nga lëvorja e drurit nxirret perimetër 280 cm dhe moshë shenjtë.
tanini, që përdoret për ngjyrosje dhe për bojë
mbi 210 vjeçare. Mund të vizitohet duke ndjekur rrugën
shkrimi (e zezë dhe blu). Edhe gjethet kanë
automobilistike Berat - Ura Vajgurore - Skrevan.
përmbajtje të lartë tanini. Në mjekësi Lisi i Markatonajt
përdoren frutat e thara, gjethet dhe lëvorja e
bimës. Lëndet dhe gjethet përdoren edhe si Dushku i Kishës Gjinar Ndodhet në terren fushor, në
ushqim për kafshët. afërsi të fshatit Zejmen, në të
Disa nga lisat më jetëgjatë ndër vite janë shpallur Gjendet pranë kishës së fshatit djathtë të rrugës auto Zejmen –
monumente natyre dhe ruhen nga shteti. Ata Gjinar, në Elbasan, 900 m mbi Lezhë. Ai ka vlerat e një druri
kanë vlera shkencore (biologjike dhe ekologjike), nivelin e detit. Përfaqëson një të shenjtë për banorët, sepse
kulturore, didaktike dhe turistike. dru lisi të veçuar, me formë të përreth tij janë vendosur
rregullt. Ka dëmtime të varrezat e fshatit. Ka dy
dukshme nga faktorët natyrorë, degëzime në trungun e tij në
Lisi i Lleshanit kryesisht nga shkarkimet lartësinë rreth 1.3 m nga
atmosferike. Lartësia e tij është sipërfaqja e tokës. Diametri i
22 m, diametri e perimetri i çdo trungu është rreth 80 cm,
Sipas legjendës, rreth 700 vjet
trungut janë përkatësisht 210 ndërsa lartësia e lisit arrin rreth
më parë, një çift të rinjsh
dhe 670 cm. Ka 9 degë, që 12 m. Ka kurorë krejt të veçantë
bashkë me djalin e tyre trevjeçar,
formojnë kurorën me perimetër dhe shumë të bukur; degët e dendura, shumë pranë tokës, i japin
vinin nga zona të thella të Za-
82 m. Mosha e tij është 300 pamje në territorin e varrezave dhe kodrën e zhveshur pranë.
valinës për të shkuar në Lleshan,
vjeçare. Vizitohet sipas rrugës Vizitohet, duke marrë rrugën auto Lezhë – Zejmen.
apo ndoshta më poshtë, në
rurale qyteti i Elbasanit – Gjinar.
Shelcan. Të lodhur nga rruga, ata
ndalen nën këtë lis, i cili ishte shumë herë më i vogël se ky. Lisat e Lam Pores
Lisi i Qershizës
Çifti për një çast largon vëmendjen nga djali, i cili gjeti një
lende dushku me të cilën po luante. Pa e ditur rrezikun e i uritur, Ndodhet në afërsi të fshatit
Ndodhet në juglindje të liqenit të Macukull të Matit, 700 m mbi
vogëlushi e përtypi atë dhe gjithçka merr fund këtu ... Prindërit
Ulzës, pranë rrugës auto, që lidh nivelin e detit. Përbën drurë
vendosën që ta varrosin shumë pranë këtij lisi dhe pema u pre.
fshatrat Shoshaj – Bruç, në lisi të bashkuar në një trung
Një gropë e vogël dhe një gur mbi të tregonte se këtu prehej
lartësinë rreth 250 m mbi nivelin me lartësi 16 m, diametri i
djali trevjeçar. Por, nuk kaloi më shumë se një vit dhe, për çudi,
e detit. Përbën një dru qarri, me trungut është deri 110 cm,
një filiz mbiu pikërisht nga varri, mbi trupin e djalit!? Gojëdhënat
trung dhe kurorë të veçantë ndërsa perimetri i tij është
thonë se lendja që fëmija përtypi, mbiu në barkun e tij, hapi
ombrellore dhe mjaft të hapur mbi 340 cm dhe mosha mbi 320 vjeçare. Kanë kurorë të rregullt,
rrënjët thellë në tokë dhe një dushk i madh u rrit pikërisht mbi
territorin e varrezave të fshatit. Ka perimetri i së cilës arrin në 25 m. Vizitohet sipas rrugës rurale
trupin e tij.
lartësi mbi 15 m e trashësi trungu qyteti i Burrelit – Shoshaj – Macukull.
E veçanta është se, për shkak të klimës, në zonën e Shpatit
mbi 1 m. Mosha e tij duhet të jetë
rrallë sheh dushqe dhe ky është një i vetëm, që vazhdon të
jetojë e të gjelbërojë në çdo stinë. Dhe gojëdhënat thonë se
mbi 200 vjeçare. Ruhet në gjendje Lisi i Dobit (Vakufit)
shumë të mirë. Në trungun e degëve kryesore të tij ka një
më pas, me amanetin e tyre, prindërit e djalit u varrosën pranë bimë tjetër parazite, lartësia e së cilës arrin deri 60-70 cm. Ndodhet në Fushë Muhurr,
këtij lisi e kështu, me radhë, të gjithë pjesëtarët e familjes. Vizitohet duke ndjekur rrugën rurale Shoshaj-Kalbrosh-Bruç. lagjja Algjone. Diametri i
Tashmë, rreth tij ndodhen shumë varre ...
kurorës shkon deri 15 m dhe
Të moshuarit e rrëfejnë si legjendë, por fakt është se ky lis
ruhet pa dëmtime e deformime dhe sa e sa vite e shekuj do të
Lisi i qafë Shënkollit lartësia 12 m. I mbetur si i
shenjt, kushtuar teqesë se
kalojnë, ai tregon se nuk do të plaket kurrë. Kurdo që të shkosh, Ndodhet në afërsi të fshatit Dabiçit (Dobit). Nok Dabiçi i
ai është i njëjtë, i gjelbër, i cili të fton vetiu të ulesh pranë tij Dukagjin, 650 m mbi nivelin parë ishte iniciatori dhe
dhe të bisedosh me të, duke pirë një cigare apo ujin e ftohtë, e detit. Përbën disa drurë lisi, organizuesi i hapjes se vijës së
i cili nuk dihet se nga vjen. me trung dhe kurorë të Zallit. Kur erdhën te Kodra punimet u ndërprenë, sepse duhej
Në vitin 2002, ky lis është shpallur monument natyre. Gjendet veçantë (piramidale), me çarë kodra, që ishte shkëmbore. Meqë u errësua, u bë natë,
në fshatin Lleshan, pranë rrugës për në Gjinar të Elbasanit, në lartësi 21 m dhe diametër të puna u ndërpre. Të nesërmen në mëngjese, kur vajtën për të
një shpat mali me lartësi rreth 1000 mbi nivelin e detit. trungut rreth 1 m e moshë rifilluar punën kodra ishte çarë, vija u gjet e hapur!? Për
Lartësia e lisit është rreth 21 m, diametri i trungut 120 cm,
mbi 250 vjeçare. Mund të vizitohet sipas itinerarit Burrel – mrekullitë që bëri, iniciatori kur ndërroi jetë u varros në teqe,
perimetri i trungut 240 cm.
Dukagjin. ku është edhe ky lis, qe mbahet si I shenjte.

MJEDISI MODEL I NJË SHKOLLE disa punime të tjera i bënë nxënësit gjatë orëve të punës
praktike në terren. Pas kësaj, u përzgjodhën e u mbollën 80
sigurimi i ujit të mjaftueshëm për nevojat e shkollës, deri
tani i munguar.
Vijon nga fq. 1 fidanë dekorativë. Shkolla u pajis me mjetet e punës për Mbrojtja dhe përkujdesja për mjedisin e krijuar lypset të jenë
dhe një person nga Njesia Administrative ose bashkia. U mbjellje dhe shërbime, si lopata, kazma, shata, kalistir, ndër prioritet e qeverisë së nxënësve e drejtuesve të shkollës,
organizua një veprimtari masive në Ditën Botërore të Mjedisit gërshërë, tuba gome për ujitje, etj. Ne mjediset e shkollës u objekt diskutimi edhe në takimet me nxënësit e prindërit.
(5 Qershor) për pastrimin e mjediseve në shkollë dhe në disa
fshatra afër saj. Pati pjesëmarrje dhe mbështetje të mirë nga
organet vendore, pjesëmarrje të prindërve, nga biznesi vendas,
etj. Për të pasur sukses, 4-5 ditë para nxënësit shpërndanë
një thirrje në çdo familje për pjesëmarrje, duke përcaktuar
edhe pikat më të ndotura në qendrat e banuara. Po ashtu, u
përgatitën e u shpërndanë 500 fletëpalosje me 10 arsyet për
të mbjellë drurë, si dhe u përgatit një Kënd i Edukimit
Mjedisor, në dy gjuhë, shqip dhe greqisht.
Ndërkohë, u hartua
projekti i gjelbërimit vendosen 6 stola qëndrimi. Drurët dhe shkurret ekzistuese u Me këtë Projekt u krijua një model mjedisi i gjelbër nga
të mjediseve të krasiten dhe u bënë shërbime të tjera. mund të merret përvojë nga shkollat e tjera të qarkut
jashtme, ku u caktuan Mjedisi tashme i sistemuar, i gjelbëruar e i pastër, të Gjirokastër e më gjerë.
vendmbjelljet dhe jep kënaqësi dhe konsiderohet jetëdhënës për nxënësit Së fundi, duhet vënë në dukje se mbyllja me sukses e këtij
llojet kryesore të dhe mësuesit e shkollës. Prindërit dhe kushdo që viziton Projekti ishte bashkërendimi i punës se stafit pedagogjik me
drurëve e shkurreve. këtë shkollë, ndjehet mirë në një mjedis të tillë. Një nxënësit, i drejtores së shkollës, Marinela Lici me stafin e
Hapja e gropave dhe problem i mbartur në vite dhe që duhet zgjidhur, është Shoqatës Mjedisore “Çajupi”, drejtuar nga inxh. Kleanthi Mandi.

Misioni i gazetës sonë është mbrojtja e natyrës, e
mjedisit, por njëkohësisht, të shijojmë edhe bukuritë
e saj. Prandaj, menduam të sjellim disa “copëza” të
natyrës në stinën e vjeshtës. Për këtë u bë shkak
Vjeshtë në Boston
Fuat Memelli
Vjeshta larushe
Shkova dhe sot në pyllin vjeshtak
I bëra ca foto vjeshtës larushe
Gdhenda aty ndonjë varg
Këmbëkryq në qilimin me gjethe.
I mora ca ngjyra me vete
Folè i bëra në aparat
I kam kujtime të kësaj vjeshte
T’i shoh gjer të vijë ajo prapë.
S’e di pse kaq shumë vjeshtën e dua
Më shumë se çdo stinë tjetër
Ndoshta se ka një moshë me mua
Ndoshta, kështu ndodh kur je i vjetër ...
Boston, nëntor, 2018
Sanza
(Gentiana lutea) Për kultivimin e bimëve
mjekësore në zhdukje
S
hqipëria ndodhet në krye të vendeve që ekspo-
rtojnë bimë mjekësore në tregjet evropiane dhe
ato përtej Atlantikut. Ndër vendet e BE-së,
Gjermania është importuesja më e madhe e këtyre
bimëve është Gjermania me 2500 tonë në vit, e ndje-
kur nga SHBA me 1300 tonë. Pas tyre vjen Italia, Fra-
nca dhe Turqia.
Vendi ynë dallohet për natyrën shumë të pasur dhe
tepër të larmishme. Janë një numër i madh bimësh
me vlera mjekësore dhe aromatike. Ekzistojnë 320
bimë të tilla, që përdoren në farmaceutikë, kozme-
tikë, industrinë e pijeve, etj. Mes tyre janë 30 bimë
endemike, që do të thotë se rriten vetëm në Shqipëri.
Ndër to veçohen Sanza (Gentiana lutea) dhe Aguliçja
(Primula oficinalis), për të cilat kompanitë gjermane
janë shumë të interesuara dhe i importojnë nga
Shqipëria.
Meqë këto dy bimë, si dhe mjaft të tjera, janë në rre-
zik zhdukjeje, një projekt gjerman, i financuar nga
një fotoreportazh i bashkëpunëtorit tonë, gazetarit
të njohur Fuat Memelli, me foto nga vjeshta në
Boston, shoqëruar edhe me një vjershë për këtë
stinë. Kjo na nxiti të nxjerrim disa foto nga vjeshta
GIZ, ish GTZ, po kontribuon që kjo të mos ndodhë.
Sipas Ismail Bekës, zv/drejtor i zyrës së GIZ në Tiranë
dhe menaxher programesh, ky projekt siguron partne-
ritet mes kompanive gjermane dhe fermerëve shqiptarë.
Kompanitë gjermane kanë arritur që, në bashkëpunim
me fermerë shqiptarë, të ndërtojnë një bazë gjenetike
për të prodhuar farën dhe fidanët e këtyre bimëve në
rrezik për t’u zhdukur. Përveç kësaj, kanë arritur
marrëveshje me fermerë në zona të ndryshme që t’i
kultivojnë këto bimë. Mes dy palëve janë nënshkruar
kontrata afatgjata, ku kompanitë gjermane garantojnë
blerjen e bimëve mjekësore të kultivuara. Kjo është
realizuar në tri zona, me fermerë të Thethit, të Sllovës
në Dibër dhe të Stëblevës, në Librazhd.
Projekti është mbështetur financiarisht nga qeveria
gjermane, përmes GIZ, duke mbuluar për kompanitë
gjermane 50 % të kostos. Rezultati i projektit është i
dyanshëm: nga njëra anë fermerët gjejnë në Gjermani
tregun e garantuar e afatgjatë, që u ka munguar, nga
ana tjetër ruhen nga rreziku i zhdukjes bimët e rralla
mjekësore që rriten në natyrë.
5
në Tiranë dhe t’i botojmë në këtë faqe. Siç duket
qartë, vetë fotot “flasin” për faktin që Tirana e sotme
ka hyrë në radhën e qyteteve më të njohur të
vendeve të zhvilluara ...
Vjeshtë në Tiranë
Aguliçja
(Primula oficinalis)
Kultivimi i bimëve mjekësore sjell edhe rritjen e
prodhimit të tyre rreth 6 herë në krahasim me sasitë
që ndodhen në natyrë. Rritja e prodhimit krijon
mundësi për zhvillimin e industrisë së këtyre bimëve
dhe rritjen e eksportit. Si në një reaksion zinxhir,
shtimi i prodhimit sjell rritjen e të punësuarve, shtimin
e të ardhurave dhe mundësi reale për zhvillimin
ekonomik të zonave të thella malore. Sipas
vlerësimeve në sektorin e mbledhjes së bimëve
mjekësore punësohen rreth 100 mijë vetë. Kjo varet
edhe nga interesi i kompanive gjermane për ta
shtrirë modelin e kultivimit të këtyre bimëve edhe në
zona të tjera.
Interesi i kompanive gjermane pritet të shtrihet edhe
në investime për përpunimin në Shqipëri të bimëve
mjekësore dhe aromatike. Kjo do të kishte interes
për të dyja palët: rrit të ardhurat e kompanive
gjermane, pasi krahu i punës është më i lirë në
Shqipëri dhe, nga ana tjetër, mundëson zhvillim të
qëndrueshëm ekonomik për zonat e thella malore.
 6
Profil pylltarësh
- Vlerësime për librin “Pyjet
dhe energjia e gjelbër” të
studiuesit Ahmet Mehmeti -
Kohët e fundit, studiuesi
Ahmet Mehmeti ka botuar dhe
promovuar librin e tij të ra-
dhës “Pyjet dhe energjia e gje-
lbër”, bazuar në një studim të
plotë që ka kryer, me të dhëna
nga vendi, sidomos nga Elba-
sani, Gramshi e Librazhdi, por
më të hollësishme për disa
zona, përfshirë realizimin e
qindra pyetësorëve me përdo-
ruesit e druve të zjarrit për
djegie. Analizat që bën dhe
përfundimet që nxjerr, autori
i bazon në matjet dhe vrojti-
met e bëra në terren, i ilustron
me pasqyra, grafikë e foto-
grafi, i krahason me të dhënat
e literaturës së pasur dhe me
përvojën botërore. Në fund
jepen këshilla të vlefshme për
të gjithë të interesuarit, për-
doruesit e shumtë të druve të
zjarrit, administratën që me-
rret me mbarështimin e py-
jeve, studiuesit dhe institucio-
net arsimore në të gjitha ni-
velet.
Studimi u përgatit në
kuadër të projektit “Së bashku
një sy për mjedisin”!, mun-
dësuar nga programi “Mbë-
shtetje për Organizatat e
Shoqërisë Civile në Shqipëri
(SENiOR-II), zbatuar nga Qe-
ndra Rajonale e Mjedisit
(REC) Shqipëri dhe financuar
nga Qeveria Suedeze.
Në këtë libër, si dhe në
studimet dhe botimet e tjera,
autori ka pasqyruar përvojën e
gjatë teorike e praktike si
ekspert i shkencave pyjore
dhe mjedisore, literaturën e
kohës, të vendit dhe atë botë-
rore. Libri është mirëpritur
nga publiku, pasi aty gjejnë
shpjegime për funksionin e
rëndësishëm energjetik të
pyjeve, krahas funksioneve të
tjera prodhuese, klimatike,
hidrologjike, mbrojtëse e
shoqërore. Autori, për herë të
parë në literaturën tonë, traj-
ton me hollësi rolin e pyjeve
në “energjinë e gjelbër”, si
prodhues të druve të zjarrit, si
dhe dobitë jetike që ofrojnë,
veçanërisht për zonat rurale
dhe shtresat e varfra të po-
pullsisë.
Vlen të përmendim disa
aspekte kryesore që trajtohen
në libër.
Pyjet tona cilësohen si
“centrale energjetike” shumë
efikase, që nëpërmjet fotosin-
tezës kanë prodhuar çdo vit
sasi të mëdha dru zjarri, të
përdorur nga fshatarët dhe
popullsia në zonat urbane, që
furnizohen me to për ngrohje
dhe gatim, përveç eksportit të
druve të zjarrit dhe qymyrit të
drurit të prodhuar prej tyre.
Nga 308,370 banesa në
Shqipëri, rreth 58 % e tyre
ngrohen me dru zjarri (95.7 %
në zonën malore, 72.7 % në
atë kodrinore dhe 38.7 % në
zonën e ulët). Sipas një vlerë-
simi të përafërt, vetëm kon-
Funksioni energjetik i pyjeve, alternativë
efektive e energjisë së rinovueshme
sumatorët familjarë përdorin
mbi 1.5 milionë metër ster
dru zjarri. Por, shumica e
pajisjeve ngrohëse janë të
vjetra dhe joefikase, me
humbje nxehtësie, që shkojnë
deri në 40-50 %.
Për sa i përket sasisë së
druve të zjarrit të prodhuara
çdo vit, autori thekson se
informacioni zyrtar është
shumë i pasaktë, për shkak të
nënvlerësimit dhe anashka-
limit të këtij problemi. Kon-
kretisht, përdorimi i druve të
zjarrit nga fshatarësia nga
mesi i viteve ‘70 dhe në vitet
‘80 u falsifikua, duke ndry-
shuar raportin e prerjeve me
mundësinë vjetore të shfrytë-
zimit (rritjen vjetore të pyje-
ve) nga 3-4:1, që ishte në të
vërtetë, në 2:1, që i raportohej
zyrtarisht FAO-s. Informali-
teti dhe prerjet e paligjshme,
mbishfrytëzimi dhe falsifiki-
met statistikore, megjithëse
janë ditur, kanë vazhduar pa-
ndërprerë, që nga vitet ‘50
deri sot. Kësaj gjendjeje i
përgjigjet me prioritet dhe
sipas parimeve të zhvillimit të
qëndrueshëm VKM nr. 27,
datë 20.01.2016, ku thekso-
het: “Niveli aktual i konsumit
të drurit si lëndë djegëse, që
përdoret vetëm për energji,
kërkon një rritje më të madhe
vjetore me 35-55 % se rritja
vjetore e pyjeve dhe kjo prirje
duhet të ndryshojë për të
lejuar zhvillimin e qëndrue-
shëm të këtij sektori. Për të
arritur një zhvillim të qëndru-
eshëm të pyllit, do të duhet të
merret parasysh përdorimi i
biomasës si lëndë djegëse për
uljen e konsumit nga 211,50
ktoe (në 2013) për 167,79
ktoe (në 2020) dhe ripyllëzimi
në pragun minimal të paktën
2,200 ha për çdo vit”.
Drutë e zjarrit tek ne
prodhohen kryesisht duke
prerë rrah shkurret (llojet e
makies mesdhetare si mareja,
mretja, xina, etj.) gjatë gjithë
vitit, si dhe pyjet e ulët të du-
shqeve e fletorëve të tjerë gja-
të pushimit të vegjetacionit
(dimrit). Pas prerjes, shkurret
dhe pyjet e ulët ripërtërihen në
mënyrë natyrore nëpërmjet
lastarëve, gjë që është përpa-
rësi e madhe për kushtet tona,
duke siguruar pa shpenzime
ripërtëritjen e tyre. Veçse kër-
kohet mbrojtja e ripërtëritjes
në pyjet e ulët nga kullotja, të
paktën për 1 vit nga dhentë
dhe 3 vjet nga dhitë dhe gjedhi.
Autori thekson se krahas
përdorimit më të gjerë të
energjisë së rinovueshme, sot
kërkohet me forcë të rritet
efiçenca e energjisë. Dihet se
sasia e energjisë së pro-dhuar
nga djegia e druve të zjarrit,
përveç nga lloji drusor, varet
shumë nga përmbajtja e
lagështisë në to. Është vëre-
jtur se energjia e përfituar nga
Prof. dr. Vezir MUHARREMAJ
djegia e dajave, duke mund të kontribuojë drejtpër-
druve të e rritur efi- drejt në reduktimin e varfë-
njoma ë- çencën e ene- risë, duke siguruar energjinë
shtë afër- rgjisë së pe- e nevojshme për krijimin e
sisht sa leteve të pro- bizneseve dhe punësimit.
gjysma e dhuara nga Teknologjitë e energjisë së
energjisë mbetjet e dr- rinovueshme mund të japin
që përfi- urit, si dhe të kontribute të tërthorta për të
tohet nga V. Muharremaj (majtas) dhe mbetjeve të lehtësuar varfërinë, duke sigu-
e njëjta A. Mehmeti tjera bujqë- ruar energji për gatimin, ngro-
sasi dru zjarri të thara në ajër, sore, deri në 98 %. hjen e hapësirës dhe ndriçimin.
me lagështi 15-20 %; pra, Edhe në shkallë botërore, Pengesat kryesore për
vlera energjetike e druve te funksioni energjetik i pyjeve, zbatimin e energjisë së rino-
zjarrit të thara gjatë dy vjetëve përdorimi i druve të zjarrit si vueshme në shkallë të gjerë
në mënyrë natyrore dyfi- alternativë e rëndësishme e dhe strategjitë e ulëta të ener-
shohet. Lagështia e druve të energjisë së rinovueshme, gjisë së karbonit janë krye-
zjarrit të porsaprera zë 50 % vlerësohet si jetik, sidomos në sisht politike dhe jo tekno-
të peshës; në drutë e stivosura vendet në zhvillim dhe në logjike, si mohimi i ndryshi-
në mjedis të hapur për 1-4 zonat malore e rurale, kryesi- meve klimatike, lobimi i lën-
muaj ajo ulet në 40 %, pas 4- sht nga shtresat e varfra të dëve djegëse fosile, mosve-
8 muajsh bie në 30 % dhe në popullsisë. Biomasa drusore primi politik, konsumimi i
mjedise të njëjta pas dy është burimi më i lashtë dhe paqëndrueshëm i energjisë,
vjetësh lagështia bie në 15 %. më i përhapur i energjisë. infrastruktura e vjetruar e
Përdorimi për djegie i Përdorimi më i vjetër tradi- energjisë dhe kufizimet finan-
druve të zjarrit të njoma, cional i njohur i druve të zjarrit ciare. Ndryshimet klimatike
përveç humbjes energjetike, për djegie daton që nga 790 dhe shqetësimet e ngrohjes
sjell dhe efekte negative në mijë vjet më parë, por ai u bë globale, së bashku me çmimet
mjedis. Procesi i djegies jo të i zakonshëm vetëm disa e larta të naftës dhe rritjen e
plotë të druve të njoma sho- qindra mijëra vjet më vonë. mbështetjes së qeverive, po
qërohet me emetimin e ok- Kështu që, para fillimit të imponojnë forcimin e legji-
sidit të karbonit, oksideve të përdorimit të gjerë të qymyrit slacionit, nxitjeve dhe komer-
azotit, gazrave dhe grimcave të të drurit në mesin e shek. 19, cializimit të energjisë së ri-
ndryshme. Si shembull, autori gati e gjithë energjia e novueshme, përfshirë bioma-
përmend ndotjen e madhe që përdorur ishte e rinovueshme sën drusore. Druri mbetet
vërehet në qytetin e Korçës prej druve të zjarrit. burimi më i madh i energjisë
nga djegia e druve të njoma, e Përdorimi i biomasës së së biomasës sot, kryesisht
cila duket me sy të lirë nga rinovueshme, në krahasim me drutë e zjarrit nga shfrytëzimi
smogu karakteristik, si dhe lëndët djegëse fosile, sjell i pyjeve e shkurreve, por dhe
vërehet nga analizat e ajrit të efekte pozitive ndaj ndotjes nga pastrimet në pyje, drutë e
bëra në qytet. atmosferike, për mbrojtjen e tharë, mbetjet nga përpunimi
Një aspe-kt tjetër i efi- tokës, për zhvillimin e qën- i lëndës së punimit, mbetjet e
cencës së energjisë ka të bëjë drueshëm, si dhe për punë- bimëve bujqësore e blegto-
me djegien e druve në vend të simin rural, etj. rale, madje edhe mbeturinat e
hapur, ku çlirohet rreth 5 % e Llogaritet se në konsumin ngurta komunale. Pra, roli
potencialit të energjisë së botëror, drutë e zjarrit përfa- energjetik i pyjeve në të
materialit drusor; por, duke qësojnë 45 % të materialit ardhmen, sikurse thekson
përdorur teknologjitë ekzis- drusor që rezulton nga shfry- studiuesi Ahmet Mehmeti në
tuese, efiçenca energjetike tëzimi i pyjeve. Projektet e librin e tij, për arsye të
mund të rritet më shumë se 80 energjisë së rinovueshme në ndryshme, do të vijë gjithnjë
%. Vitet e fundit në Rumani shumë vende në zhvillim kanë e më shumë në rritje.
p.sh., një firmë është bërë e demonstruar se energjia e Me këtë rast, dëshiroj të
famshme për prodhimin dhe rinovueshme, përfshirë për- ve në dukje faktin se Ahmet
tregtimin e stufave dhe kal- dorimin e biomasës drusore, Mehmeti shquhet si veprimtar
me interesa të gjera dhe kri-
jimtari profesionale, letrare,
Disa nga publikimet dhe shoqërore, dhe patriotike. Ai
është ekspert i përkushtuar në
botimet kryesore punën eksperimentale, shken-
core e studimore në fushën e
- Pylli dhe kullotja pyjeve, kullotave dhe mjedi-
- Abedin Dino (Monografi) sit, duke punuar pothuaj në të
- Kujtesa e gjakut (Poezi) gjithë vendin dhe në detyra e
- Kullotja racionale në pyje e kullota institucione kombëtare e ven-
- Shpirt thesprot (Poezi) dore, për të cilat ka botuar
- Nektar i shpirtit shqiptar (Antologji poetike për libra, një mori artikujsh
Çamërinë) shkencorë e publicistikë në
- Biomasa e pyjeve dhe sistemet pyjekullosore organe qendrore e vendore,
- Pyjet dhe ndotja industriale gazeta, revista e buletine. Nd-
ër të tjera, ka punuar ekspert
- Çamëria kërkon drejtësi (Refleksione historike)
në temën qeveritare për
- Eliksir dashurie (Poezi)
përmirësimin e kullotave, si
- Çështja çame në kërkim të një zgjidhjeje
punonjës dhe anëtar i Këshillit
(Konferencë shkencore mbi Çamërinë) Shkencor të ish-Institutit të
- Abedin Dino dhe çështja çame sot (Simpozium
Kërkimeve të Foragjereve e
ndërkombëtar) Kullotave në Fushë-Krujë,
- Strategjia dhe plani i veprimit për trajtimin e
konsulent në projektin e
mbetjeve të ngurta urbane në shkallë qarku pyjeve të Bankës Botërore
- Elbasani: çelësi turistik (Guidë turistike-praktike dhe në projektin e inventari-
për Elbasanin) zimit kombëtar të pyjeve,
- Biomasa e pyjeve kryeinxhinier në ndërmarrjen
Mblodhi: Gj. Fierza e kullotave në Elbasan dhe në
DSHP Elbasan. Aktualisht
kryen detyrën e drejtuesit
teknik në firmën private për
eksport “Fioricultura” dhe
ekspert mjedisi ...
Përveç librave e artikujve
profesionalë, botimet e Ahmet
Mehmetit në buletine, revista
e gazeta përfshijnë shumë
cikle me poezi, artikuj publi-
cistikë e letrarë, ese e pam-
flete, si dhe studime shken-
core për letërsinë, folklorin,
marrëdhëniet ndërkombëtare,
historinë, etj. Kontributi i
shumanshëm i tij e ka bazën
në punën e palodhur e të për-
kushtuar, në pjesëmarrjen në
trajnime e konferenca për pro-
blemet mjedisore, brenda e
jashtë vendit, si në Kosovë,
Maqedoni, Bullgari, Rumani,
Çeki, Hungari, Kroaci, Mali i
Zi, Bosnje Hercegovinë, Gjer-
mani, Turqi, Greqi, etj; në
kursin e kualifikimit pas-
universitar për shërbimin kë-
shillimor pyjor, kurset meto-
diko–teknike për mbrojtjen
e biodiversitetit dhe burimeve
ujore, etj. Veç këtyre, ai ka kr-
yer studime pasuniversitare
dhe është certifikuar në
në filozofi, si dhe në marrë-
dhënie ndërkombëtare e di-
plomaci ...
Ahmet Mehmeti është
themelues dhe kryetar i
Klubit Ekologjik Elbasan, ku
ka hartuar e drejtuar shumë
projekte për ruajtjen dhe
mbrojtjen e mjedisit; aktivist
në lëvizjen mjedisore dhe
anëtar bordi i “Ekolëvizjes”,
“Zyrës Qytetare të Mbrojtjes
së Mjedisit” dhe shoqatës
kombëtare “Progresi Py-
jor”, etj. Krahas punëve të
tjera, ai është aktivist i për-
kushtuar i Shoqatës Patrioti-
ke “Çamëria”, duke u zgje-
dhur gjithmonë anëtar i Kë-
shillit të Përgjithshëm dhe në
Kryesi, duke kontribuar me
botime, referate, kumtesa,
studime e intervista në gazeta
dhe revista letrare e kultu-
rore. Për të drejtat e njeriut
dhe çështjen kombëtare, ai ka
ngritur zërin në televizionet
e radiot e vendit e të huaja.
Është një nga themeluesit
e Institutit të Studimeve për
Çamërinë. Aktualisht është
anëtar i Lidhjes së Shkrim-
tarëve dhe Artistëve të
Shqipërisë, i Klubit të Shkri-
mtarëve “Kostandin Kristo-
foridhi”, sekretar i Haik-
Klubit Shqiptar dhe redaktor
i revistës letrare “Haiku”, si
dhe i revistës së ilustruar
Vijon në fq. 7

Përqafimi i drurëve mund të ndihmojë shëndetin e njerëzve
Vetëm pas viteve 1960 është krijuar bindja se drurët
dhe bimët janë qenie që jetojnë, marrin fryme dhe dinë
të merren vesh me njëri -tjetrin. Ne këtë realitet dhe
magji, akoma nuk duam ta kuptojmë e besojmë. Ato
janë qenie te gjalla, të ndjeshme. Janë pa sy, pa veshë,
pa gojë, pa zemër, pa mushkëri e stomak, por ato, si
njerëzit, marrin frymë,tresin ushqimin, lëvizin, ndjejnë
… Kur futemi në rrezen dhe valën e tyre ne japim e
marrim nga njeri-tjetri. Është bio-elektriciteti i bimës dhe
i njeriut që e realizon këtë bashkëpunim. Që të kryhet
kjo nuk duhet të këtë klimë armiqësore, por duhet klimë
e ngrohtë, e qetë … Po nuk u realizua kjo, druri, bima,
trëndafili, lulja, nuk të “jepet”. Kur i afrohesh një druri
apo një bime në rrezen e saj dhe je njeri i mirë, i ngro-
htë, i qetë, ajo e ndjen, e skanon energjinë tende pozi-
tive, ndjen dashurinë tende, dhe lulja bëhet më e bukur,
çel më mirë dhe ofron shërbime më të mira. Është vë-
zhguar p.sh. se si fillon e dridhet një valanidh, kur drejt
saj afrohet druvari me sëpatë në dore.
Natyra, drurët, përcjellin energji dhe magji vetëm te nje-
rëzit që dinë të presin dhe ti pranojnë me dashuri këto
shërbime.
Efektet pozitive dhe shërbimet që ofrojnë, përqafimi i
drurëve për shëndetin e njeriut është vërtetuar shken-
cërisht. Prekja dhe përqafimi i një druri mund tu bëjë
më të shëndetshëm. Në fakt nuk është nevoja që njerë-
zit të vrapojnë e të përqafojnë drurët, që të marrin shër-
bime, por mjafton që ne të ndodhemi pranë tyre. Libri i
ri “Blinded by Science” (Të verbuar nga shkenca), i
shkrimtarit Matthew Silverstone, vërteton shkencërisht
se vërtet drurët kanë ndikime pozitive në shëndetin e
njerëzve, sidomos për problemet e stresit, ankthit, sin-
dromit të mungesës së vëmendjes dhe lëvizshmërisë,
përqendrimit, të disa sëmundjeve psikike … U zbulua
gjithashtu, se kur përkushtojmë dhe kalojmë kohë të
mjaftueshme pranë drurëve, kur i kontaktojmë, përqa-
fojmë, mund të lehtësojmë dhimbjet e kokës. Shumë
studime kanë vërtetuar përmirësime të ndjeshme në
psikologjinë dhe fiziologjinë e fëmijëve, kur ata lozin në
mjedise të gjelbra. Fëmijët janë më mirë mendërisht dhe
ndjeshmërisht, janë te gëzuar dhe loja e tyre është plot
gjallëri e fantazi. Të befasojnë indianet e Amerikës, të
cilët në çastet e vështira të jetës, rrinin me duar të sht-
rira drejt qiellit, por me shpatullat lakuriq të mbështetura
në trungun e selvisë, për të marrë forcë, energji.
Jo me kot mjeku personal
i Bismarkut, ish-Kancelarit
Gjerman, e këshillonte që
për të luftuar stresin, ank-
thin dhe lodhjen e ditës, të
përqafonte me të dy duar-
të, gati për tridhjetë minu-
ta trungun e një valanidhi.
Valanidhi i thithte si me
magji gjithë stresin dhe lo-
dhjen.
Eshtë vërtetuar se drurët
dhe bimët gjejnë “marife-
te” nga më interesante
dhe mistike, shumë funk-
sionale për të bashkëpunuar. Ato përcjellin ndikime po-
zitive, nxisin te njeriu pikat e forta, aktivizojnë te mendja
dhe shpirti prodhim idesh, relaks, energji, komunikim,
dëshirë për jetën, gjallëri. Gjithë qenia e njeriut, çdo qe-
lizë, zemra dhe pulsi rrahin më shpejt, gjaku qarkullon
më mirë, adrenalina ngrihet … mbizotërojnë ndjesitë e
ëmbla e të gëzuara, optimiste …
7
Përgatiti: inxh. Kristo KAURI
Po, ç’është kjo magji qe e
bën natyrën, drurët, bimët
që të kenë këto veti shumë
të dobishme. Deri tani ekzi-
stonte mendimi se janë
mjediset e hapura, të gjel-
bra, që shkaktojnë këto ndi-
kime. Por, Silverstrone
shpjegon se nuk ka të bë-
jë vetëm me këtë, duke vër-
tetuar shkencërisht se va-
lët e bio-elektricitetit të bimëve janë ato që ofrojnë këto
shërbime dhe terapi. Pra, përgjigjja është e thjeshte dhe
bindëse. Të gjithë drurët, bimët, qeniet, gjithçka në na-
tyrë, lëshon valë bio-elektriciteti dhe disa nga këto ndi-
kojnë pozitivisht në qenien tonë biologjike.
Është vërtetuar se kur pi një gotë ujë, që i është nënsh-
truar goditjes me vale 10HZ, në gjakun e njeriut do të vë-
rehen ndryshime. E njëjta gjë ndodh edhe me drurët e
bimët. Kur prekim një dru, valët e bio-elektricitetit të tij
ndikojnë në funksionimin biologjik të trupit brenda tij. Kjo
dridhje valësh, mendimesh, idesh, mbrohet në të gjitha
faqet e librit nga qindra studime dhe shkencëtarët dësh-
mojnë se përqafimi i drurëve nuk është një ide e çmendur.
Nuk është vetëm një e mirë për shëndetin, por ndihmon
edhe të kursejmë para, duke ofruar një alternative dhe
terapi dhuratë e natyrës. Kjo terapi është rezultative
njësoj me ilaçet cilësore që përdoren për shërimin apo
lehtësimin e këtyre sëmundjeve.
Do të ishte diçka e bukur për njeriun, që mjekët të kë-
shillojnë kontaktin me natyrën, me mjediset e gjelbra, me
drurët … për terapinë e disa sëmundjeve, që përmen-
dëm, se sa të mbushin recetën me ilaçe që ndoshta s’i
përballon xhepi dhe trupi.

ARONIA, FRUT I ÇMUAR PËR SHËNDETIN TONË ENVER ISUFI

prej frutave më të rëndësishëm verë. Mund të shërbejë edhe si

dhe u mboll në shkallë të gjerë.
Shkencëtarët rusë, frutat e
pjekura të saj i futën në mesin e
bimëve parandaluese dhe shëru-
ese te disa sëmundjeve. Meqë u
reziston temperaturave mjaft të
ulëta dhe acarit, ajo filloi të
ngjyrues i pijeve të buta dhe
verërave. Përdorim gjen edhe si
përbërës i produkteve të ndry-
shme ushqimore, sidomos për
ëmbëlsira.
Në botë ka gjetur përdorim
të madh veçanërisht në industrinë
djeve. Është interesante të thek-
sohet se pas katastrofës së Çer-
“Ambulanca
nobilit, janë përdorur frutat e
aronisë në masë të madhe për të e pemëve”
zbutur problemet shëndetësore të
njerëzve të ekspozuar ndaj rrezatimit.
U ndodha duke ecur në shëtitoret e Torontos,
Aronia është një thesar i ele- Një qytet në Kanada
mentëve minerale (hekur, ma-
Pa pritur u dëgjuan sirenat e “ambulancës së gjelbër”
ngan) dhe vitaminave A, C, E, B1,

A
ronia është një super-frut
shumë i dobishëm për
shëndetin e njeriut. Në
botë, ka gjetur përdorim të madh,
veçanërisht në industrinë farma-
ceutike, për përgatitjen e prepa-
rateve për trajtimin e presionit të
lartë të gjakut, arteriosklerozës,
sëmundjeve neurologjike, për të
përmirësuar kujtesën, etj.
Në Evropë, për herë të parë
erdhi nga pjesa lindore e Amerikës
së Veriut. Ishin Indianët ata që e
përdorën të parët për ushqim dhe
si bar për mjekim, ndërsa më vonë
edhe të tjerët që shkuan në
Amerikë filluan t’i njohin përfitimet
e shumta shëndetësore të saj.
Indianët e Amerikës Veriore, për
uljen e temperaturës dhe ndërpre-
rjen e diarresë përgatitnin çaj,
ndërsa frutat e saj i përdornin si
konservues apo ruajtës të mishit
dhe ushqimeve tjera gjatë dimrit,
ose e kanë përdorur të gjithë
shkurren e aronisë; rrënjën e
vendosnin në plagë për të ndaluar
gjakderdhjen
Pas vitit 1946, aronia filloi të
bëhet e njohur në ish-BS, si një
Vijon nga fq. 6
“Tirana Live” (shqip e ang-
lisht), me krijimin e mjaft
veprave letrare e historike.
Poezi të tij janë përfshirë në
përhapet e të kultivohet edhe në
Moldavi, Ukrainë, Bjellorusi,
Finlandë, Suedi, etj. Tani ajo është
mjaft e njohur në Kanada, SHBA;
plantacione të saj gjenden edhe në
Çeki, Bullgari, Gjermani, Poloni.
Aronia (Sorbus melanoca-
rpa Elliot) i takon familjes
Rosaceae. Hyn në grupin e bimëve
shumëvjeçare, e cila mund të rritet
1-3 m e lartë, ndonjëherë edhe më
shumë. Gjethet i ka vezake, të gje-
lbra, rreth 8 cm të gjata dhe 5 cm
të gjera. Frutat marrin ngjyrë të
kuqe të errët, e cila kthehet po-
thuaj në të zezë nga fundi i fazës
së pjekurisë. Pesha mesatare e një
kokrre është 1-1,5 g dhe me dia-
metër rreth 1 cm. Një bimë e vet-
me mund të japë 10-15 kg fruta
dhe mund të prodhojë rreth 20
vjet.
Frutat e aronisë mund të
përdoren për konsum, të freskëta
ose të përpunuara; ato janë
shumë të mira për të prodhuar
lëng, i cili ka ndikon mjaft në
forcimin e imunitetit të organizmit.
Përveç lëngut, mund të përgatitet
edhe çaj, marmelatë, komposto,
antologji të ndryshme. Ka
marrë pjesë aktivisht në disa
konferenca shkencore e fes-
tivale poetike kombëtare e
ndërkombëtare, brenda e
jashtë vendit. Ka shqipëruar
farmaceutike, për përgatitjen e
preparateve për trajtimin e pre-
sionit të lartë të gjakut, arte-
riosklerozës, sëmundjeve neuro-
logjike, për të përmirësuar kuj-
tesën, etj.
Në vendet ku është kultivuar
në plantacione të mëdha, si në
SHBA, Rusi, Poloni, etj., ka qenë
subjekt i shumë studimeve. Ka
tërhequr vëmendjen e shkencë-
tareve për shkak të nivelit shumë
të lartë të antioksidantëve. Në fakt,
disa flavonoide të frutave të
aronisë kanë deri pesëdhjetë herë
më shumë aktivitet antioksidant se
vitaminat C dhe E, të cilat veprojnë
në parandalimin e shumë sëmun-
shumë poetë nga anglishtja,
rusishtja e spanjishtja dhe
poezi, libra e shkrime të tij
janë përkthyer e botuar në disa
vende në anglisht, spanjisht,
italisht, rusisht, maqedonisht,
Sikur diku kishte rënë ndonjë hata
B2, B6, B9, si dhe vitaminën P,
Mësova se ishte “ambulanca e pemëve”
që ndikon në elasticitetin e enëve
E zyrës së Mjedisit, që funksiononte në Bashki
të gjakut.
Hulumtimet e fundit tregojnë
Për tu ardhur në mbrojtje pemëve
Që ishin në vështirësi.
se aronia: Përmirëson qarku-
llimin e gjakut dhe forcon ze-
“Ambulanca” ishte kaq e alarmuar dhe e nxituar
mrën; përmirëson elasticitetin e
enëve të gjakut dhe normalizon Nga që dikush në bahçen e tij
nivelet e presionit të gjakut; Po shkulte një dru, por askënd nuk kishte njoftuar
ndikon në parandalimin e Quheshin skandale,
sëmundjeve kardiovaskulare; Kur dikush dëmtonte një pemë të hartës digjitale.
në parandalimin e arterio-
sklerozës; liron trupin nga Të gjithë e dimë që ka ambulanca
toksinat dhe metalet e rënda;
Për të mbrojtur jetën e miletit
ndihmon në trajtimin e infek-
Por nuk kisha parë ambulancë me kryq të blertë
sioneve të aparatit urinar; ndi-
Që mbronin pemët e qytetit!!!
hmon luftën kundër baktereve
dhe në ftohje; përmirëson
Evropa dhe Amerika, që i përmendim gati çdo orë
kujtesën; ngadalëson procesin Nuk janë të bukura rastësisht
e plakjes së qelizave; pengon
Çdo gjallesë, fije bari a pemë e lartë
formimin e yndyrave; përmi-
Atje mbrohet rreptësisht
rëson funksionin e mëlçisë ...
Nga industrializimi pa fre,
Bazuar në këto vlera, mund
të themi se aronia është bimë
Bota e zhvilluar ia pa sherrin
Dikur digjej një pyll për të gjetur elefantin ose derrin.
shumë e vlefshme, që duhet njohur
e kultivuar, meqë edhe kultivimi i
Kjo ndodh edhe në Kanadanë e gjelbëruar
saj nuk kërkon kujdes të veçantë.
Rritet në të gjitha llojet e tokave E stërmadhe në madhësi
dhe duron temperatura të ulëta. Ku qendrat e banuara
zënë aq vend,
sa një kokërr ulliri në një tepsi.
greqisht, etj. Ahmet Mehmeti
është vlerësuar me disa çmime Nga ky mësim nga Kanadaja
në fushën e letërsisë dhe për veten time formova mendimin:
historisë brenda e jashtë “Shoqëria arritka kulmin e modernitetit,
vendit, si dhe me tituj nderi. kur të drejtat e njeriut, realisht barazohen me të drejtat e
biodiversitetit”.
 8 E N G L I S H
ARLIS ALIKAJ
the plundering of the ancient forests of Albania
- Massive tree cutting in Albanias’s largest national park is
destroying the UNESCO protected natral forest, reveals a BIRN
investigation -
- Despite the strict cutting of forests and the
registration of the part of Shebenik-Jablanica as
UNESCO World Heritage site, criminal networks
are destroying natural forests to supply firewood to
the country’s market, revealed an investigation by
the Balkan Network on Investigative Journalism -
Kune - Vain - Tale,
Nature Reserved Nature Reserve / Natural Park
Vaini Lagoon, along with some territories that
surround it, “Kune - Vain - Tale”, is category
IV (IUCN): Managed Natural Reserve /
Natural Park. The park has an area of
4393.2 ha. It is located in Lezha District,
Lezha Municipality, Shëngjin and Shënkoll
Administrative Units. It’s Important Bird Area
in Europe (Important Bird AreaIBA).
Administered by AdZM, Lezha.
The park has a wonderful panorama, has built
infrastructure to help visitors, archaeological
value and traditional culinary. For these
reasons is an important area that contributes
to the development of tourism in Albania.
The places to visit are: the Mergana marsh,
the island of Kuna, the bay of Kashta, the
Drin river estuary, the marsh of Zajca, the
river Ceka, the villages of Zall, the beach of
Shengjin, Vainit and Tales.
Efrosini SHEHU THE MODEL ENVIRONMENT OF A SCHOOL
Environmental Engineer
“The Green School Environment, Life-
giving to Us”, was the project
implemented at the “Shkolla e
Bashkuar Dervican” - Dropull
Municipality. This project was realized
by the Environmental Association
“Çajupi”, in cooperation with the
School Directorate and the participation
of the students. Support was provided
by the Agency for Civil Society
Support. This project was implemented
from 15 May to 15 November 2018,
with the main objective of
environmental care, promoting
awareness initiatives and other actions
for environmental and territorial
maintenance.
WOOD BANDITS:
Page 1, 2, 3
To go to this park follow the streets:
- Tirana-crossing of Zejmen-Tale.
- Tirana - Drin River Bridge - Lezha Island -
Vaini Street.
- Tirana - Shengjin Street - Kune.
This Protected Area is also used by tourists
and researchers to observe numerous aquatic
birds that multiply in this lagoon.
Nature Monuments:
Within the protected area are two natural
monuments: the Kashta Canal (on the Isle of
Kuna) and the Drini River (along the Drin River
estuary).
The area that includes the territory of the Park
is very rich in cultural heritage, traditions,
folklore, folk costumes, etc... Page 1, 3
KËSHILLI BOTUES
Dr. A. PETTO, Mrs. K. MARIKA,
Prof. dr. M. Kotro, Prof. dr. Anesti
POSTOLI, Dr. L. PERI, Prof. dr. Th. LAKO,
PhD.C E. IMERAJ, Msc. Gj. FIERZA
KLOSI:
Waiting houses and information points will be
created in protected areas
Korab - Koritnik Natural Park, with an area of 34
thousand and 800 ha, continues to be one of the
most favorite areas of tourists. Figures show that
by October 23 thousand tourists counted, visiting
the beauties of the area and traveling by foot. But
while figures are optimistic, Minister Klosi, during
the two-day government visit to Kukes, said the
increased number of visitors is not enough! Returning to the plan of the
365 measures for tourism in 2019, He underlined that the next move is to
create hospitals, guest houses and create information points that will lead
guides more professionally in protected areas. “The path is beautiful
because the nature made it that way, the path is beautiful and interesting
because it is not damaged by people’s hands, but the path can not be
economical if we do not have the perfect combination through economizing
all the way around this trail and the benefit that the inhabitants of the area
will have. In the framework of agro-tourism policies and 100 villages, we
are implementing the establishment of several guest houses or hotspots
throughout the trail, but that is not enough. “ For this reason, He added that
the government is committed to providing mitigating policies to help those
who will serve this kind of tourism. “Together with the Ministry of
Agriculture, agrotourism, offering accommodation capacities but also
having other capacities to bring tourists closer, we provide a new taxation
that goes to 5% of the profit tax for these agritourism spots and , as well
as 6% VAT for the realization of all services within them, “underlined
Minister Klosi ... Page 1
Treasures of Albanian nature
Centuries old oaks, nature monuments
25-30 m. There are approximately
600 common names, but the type
varies according to the region. Many
of them are deciduous, but there are
also species of evergreen. Wood is
of very good quality and is used as
building material and in the
woodworking industry. From the bark
of wood is extracted tannin, used for
dyeing and writing ink (black and
blue). Even the leaves have high
tannin content. In medicine are used
dried fruits, leaves and bark of the
plant. The leaves and leaves are also
used as animal food.
Some of the oldest oaks have been
declared as a monument of nature and
preserved by the state over the years.
They have scientific (biological and
ecological), cultural, didactic and
tourist values.
Page 4
Notification!
The editorial board of the “Kurora e Gjelbër” newspaper has
drafted a project for the reprinting of the major work “The
trees and the shrubs of Albania” by the author of Old Scienti-
fic Associate Ilia MITRUSHI, preserving the authorship. The
reprint will be done under the care of a special editing.
We invite the Faculty of Forestry Sciences, the National
Environment Agency (Forestry Directorate), the Forestry Se-
ctor at the Ministry of Tourism and Environment, the World
Bank, REC, CNVP, INCA, Forestry Companies, NAPA , the
Environmental Services Project, etc., to unite the contribu-
tions for the republication of this very important work for
today and for the future.
For the perpetuation of the figure of unforgettable scientist
Ilia MITRUSHI, with the revenue from the sale of this book will
be used to create a forest with his name.
The newspaper “Kurora e Gjelbër”
Cel. 068 42 17 939
klubiekologjik@gmail.com
Aldo Diku
Kontaktoni:
REDAKSIA velihoxha@yahoo.com - 068 21 42 098
V. Hoxha (Red. përgjegjës), Klubi Ekologjik, Lezhë
B. Koçi, F. Memelli, A. Diku klubiekologjik@gmail.com
Nr. llogarie: 0110154266
Financë, marketig:
Msc. Gj. Fusha www.ecl-albania.org