Fakultet za poslovne studije i pravo

SEMINARSKI RAD

PREDMET: Diplomatsko i konzularno pravo

TEMA: Diplomatski azil

mentor:
Student:
Doc. dr Ana Opačić Sanela Suljević
Br.indexa I0189-17
 SADRŽAJ

UVOD…………………………………………………………………………………………….3

DIPLOMATSKO I KONZULARNO PRAVO…………………….……….……….…………...4

DIPLOMATSKI AZIL………………...……………………………………….…………………6

PRAVO DIPLOMATSKOG AZILA……………………………………………………………..8

PRIMERI DAVANJA POLITIČKOG AZILA……………………………………...…….…….10

ZAKLJUČAK……………...……………………………………………………………………13

LITERATURA…………………………………………………………………………….……14
 Uvod

U ovom seminarskom radu dat je akcenat na Azil, rec koju svakodnevno cujemo a jako
malo znamo o njoj. Posto sam policijski sluzbenik , a stanica u kojoj radim se nalazi u
neposrednoj blizini granicnog prelaza imao sam iskustva u radu sa traziocima azil ( ljudima koji
su izbegli iz maticnih drzava zbog rata koji se tamo desava). Samo iskustvo na terenu me je
privuklo da obradim ovu temu, pa da nesto malo kazemo sta zapravo znaci ta rec ?

Azil je pravo na boravak i zaštitu koje ima stranac kome je na osnovu odluke nadležnog
organa koji je odlučivao o njegovom zahtevu za azil u Republici Srbiji odobreno utočište ili
drugi oblik zaštite predviđen ovim zakonom.1

Azil (od grčkog asilon - pribežište (pribežište), sklonište) je običaj pružanja zaštite licima
progonjenim iz političkih razloga. Na nivou država je regulisan zakonima, po kojima se
dozvoljava ljudima da ostanu u zemlji u koju su pobegli, bez prisile vraćanja u prvu zemlju.
Pravo azila je jedno od osnovnih prava čoveka, prema Opštoj deklaraciji o pravima čoveka iz
1948. Svako ima pravo da traži azil, osim kriminalaca i lica koja su prekršila načela Povelje
Ujedinjenih nacija.

Države nisu obavezne da daju azil već se ovo čini na dobrovoljnoj bazi. Neke omogućavaju da se
to pravo zatraži i u diplomatskim predstavništvima. Trgovački brodovi nemaju pravo davanja
azila, za razliku od ratnih.

Krajem XX veka azil je počeo da se daje ljudima koji mogu da dokažu osnovan strah od politički
motivisanog progona u svojoj domovini.2

Postoje slučajevi i na našim prostorima. Ovom tematikom se bavila i Anderson Elizabeta sa

posebnim osvrtom na BiH.

1
Zakon o azilu, sl. Glasnik R.Srbije, 109/2017.
2
Andersen E., „The Role of Asylum States in Promoting Safe and Peaceful Repatriation under the
Dayton Agreements“, Issue Vol. 7, 1996
 DIPLOMATSKO I KONZULARNO PRAVO

Diplomatsko i konzularno pravo je sastavni deo međunarodnog javnog prava. Ono sadrži
pravila međunarodnog prava koja se tiču odnosa u međunarodnoj zajednici, pre svega odnosa
između država kao osnovnih subjekata međunarodnog prava, ali i odnosa između država

I međunarodnih organizacija, kao i odnosa između samih međunarodnih

organizacija i unutar njih.

Mnogi autori s pravom smatraju da diplomatsko pravo kao grana međunarodnog prava obuhvata
i konzularne odnose i pravila koja se odnose na organizaciju i delatnost konzulata I konzularne
službe kao sastavnih delo-va diplomatije i diplomatske službe, te da nema osnova ni razloga da
se konzularno pravo razdvaja od diplomatskog prava kao poseban deo.

Ovakav stav opravdanje i stoga što pod nazivom konzularno pravo mogu da se shvate i pravila I
odredbe konzularnog prava koja ne spadaju u međunarodno javno pravo, već čine odredbe
međunarodnog privatnog prava, kao i odredbe nacionalnog zakonodavstva koje primenjuju
konzulati, odnosno konzularna služba pojedinih zemalja (na primer, odredbe o državljanstvu,
vojnim obveznicima, porodičnom pravu, starateljstvu, obavezama građana i si.). Međutim,
činjenica je da i ranije, kao i sada, jedan broj autora koristi naziv „diplomatsko i konzularno
pravo" (počev od Gligorija Gige Geršića kod nas 1898. godine do savremenih naših i stranih
autora koji konzularno pravo smatraju posebnim delom).

Ova studija bavi se samo konzularnim pravom kao delom međunarodnog javnog prava, koje
ulazi u širi pojam diplomatskog prava. Tom delu je i u doktrini posvećeno mnogo manje pažnje
nego onom koji se bavi diplomatskim odnosima i diplomatskim misijama, što je dalo povoda
savremenom ruskom autoru B. V. Ganjuškinu za konstataciju da je ,,u poredenju sa
diplomatskim pravom I mnogim drugim granama me-dunarodnog prava, konzularno pravo bilo i
ostaje 'zoluška' (pepeljuga)".

Bez obzira na to da li doktrina deli ili spaja ove dve grane međunarodnog prava, one
predstavljaju jednu organsku celinu odnosa, odnosno organa jedne države za predstavljanje I
zaštitu njenih interesa u inostranstvu. U tom smislu, priznajući osobenost konzularnog prava I
ustanove konzulata i kroz sam njen naslov, autori ove studije ipak uvažavaju navedenu
celovitost.

Obrađujući diplomatsko pravo, doktrina obično vrši nekoliko podela. Po broju učesnika, vrši se
podela na oblike bilateralne diplomatije i oblike multilateralne diplomatije. Po vremenskom
elementu, odnosno stalnosti, podela se vrši na stalnu (sedentarnu) i privremenu (ad hoc)
diplomatiju. U bilateralnu nesumnjivo spadaju stalne diplomatske misije i specijaln misije,-! kao
i konzulati, dok u multilateralnu spadaju međunarodne organizacije i stalne misije pri tim
organizacijama. Za razliku od prvobitne podele, po vremenskom karaktera u stalne spadaju
diplomatske misije, stalne misije pri međunarodnim organizacijama I konzulati, dok su
specijalne misije oblik privremene, ad hoc diplomatije (uključujući tu I razne oblike diplomatije
na vrhu).

Tri Bečke konvencije: od 1961. o diplomatskim odnosima, od 1963. o konzularnim odnosima, od

1975. o predstavljanju država u njihovim odnosima sa 3međunarodnim organizacijama
univerzalnog karaktera i Konvencija o specijalnim misijama od 1969. godine, temelj su
postojećoj kodifikaciji diplomatskog i konzularnog prava. Iako one nisu uredile sva pitanja
(ostala su pitanja misija međunarodnih organizacija pri državama i međunarodnim
organizacijama, kao i pitanje specijalnih misija na međunarodnim konferencijama koje nisu
sazvane od međunarodnih organizacija, ili pod njihovim okriljem), može se konstatovati daje za
manje od dve decenije izvršena sveobuhvatna kodifikacija I progresivni razvoj savremenog
diplomatskog i konzularnog prava i da sada doktrina, sa mnogo manje teškoća, dilema i
nepoznanica, može da razmatra ovu značajnu oblast međunarodnog javnog prava.4

4
Mitić M., „Diplomatsko i konzularno pravo“, Pravni fakultet, Beograd, 2007., str. 13-14
 DIPLOMATSKI AZIL

Nepovredivost prostorija diplomatske misije oduvek je bila izazov progonjenim ljudima u

vreme nereda, bezakonja, građanskog rata ili sličnih incidenata u državi prijema, da se sklone i
zaštite život ugrožen od strane ne-kontrolisanih oružanih grupa. Krov diplomatske misije bio je
skoro jedino utočište u takvim situacijama na svim kontinentima, mada ni on uvek nije bio
siguran. Sa fikcijom eksteritorijalnosti rađala se i ustanova diplomatskog azila. Sa nestankom
teze o eksteritorijalnosti i pojavom novog shvatanja ne povredivosti prostorija diplomatske
misije, ustanova je skoro nestala iz života, osim na latinoameričkom kontinentu, gde i sada
postoji.

Za vreme kodifikacije diplomatskog prava, na Bečkoj konferenciji postavljeno je i pitanje

diplomatskog azila, vezano upravo za princip nepovredivosti prostorija diplomatske misije.

Odbijen je predlog da Bečka konvencija o diplomatskim odnosima sadrži bilo kakvu odredbu o
ovoj ustanovi, s obzirom na to da nije opšteprihvaćena.

diplomatskog azila jedno je od najspornijih pitanja diplomatskog, uopšte međunarodnog prava.

Kao pravni institut,zvanično je priznat jedino u zemljama Latinske Amerike, dok je u drugim

krajevima sveta dodeljivan povremeno i sporadično najviše iz humanitarnih razloga, tj. zaštite
lica koje se nalazi u neposrednoj opasnosti za život. Diplomatski azil specifičan je po tome što se
daje u zgradi diplomatske misije, na ratnom brodu ili ratnom vazduhoplovu, dakle izvan teritorije
države. Davanje diplomatskog azila često dovodi do sukoba između principa suvereniteta
teritorijalne države i principa nepovredivosti prostorija diplomatske misije. Naime, država
prijema ne sme da naruši nepovredivost prostorija diplomatske misije ni u kom slučaju, bez
obzira na to da li je neka osoba tamo potražila utočište. U radu se analizira osnov nastanka
diplomatskog azila koji se rađa iz principa eksteritorijalnosti. Takođe, navodi se pravno
regulisanje prava azila u zemljama Latinske Amerike, obrađuje se presuda Međunarodnog suda
pravde u slučaju peruanskog političara Haja de la Torea, razmatra se praksa dodeljivanja azila
van latinoameričkog kontinenta. Analizira se problem diplomatskog azila sa aspekta
diplomatskog prava (ovaj institut nije predviđen Konvencijom o diplomatskom pravu)
Diplomatski azil postoji već duže vreme u Latinskoj Americi kao priznat institut regionalnog
prava. Na Šestoj međuameričkoj konferenciji u Havani 1928. godine usvojena je Konvencija o
azilu, koja utvrđuje da će azil koji se daje „političkim krivcima" biti uvažavan, ali pod određenim
uslovi-ma. Na Sedmoj međuameričkoj konferenciji Konvencija je izmenjena: dobila je naziv
Konvencija o političkom azilu i njenim odredbama zabranjeno je davanje azila licima optuženim
ili osuđenim za opšta krivična dela ili dezerterstvo iz vojske I mornarice. Član 3. Konvencije
naglašava da „politički azil, postoje ustanova humanitarnog karaktera, nije uslovljen
reciprocitetom i da svako lice može da se obrati za zaš titu, bez obzira na državljanstvo".
Sjedinjene Američke Države stavile su izričitu rezervu, odbijajući da priznaju takozvanu
doktrinu azila kao dela međunarodnog prava. utočište licima koja ga traže zbog političkog
progona, tj. u strahu od njega. Ernest Satou definiše diplomatski azil kao pitanje humanitarne
prakse, a ne kao pravo na osnovu pravnih normi. Takođe, navodi da se diplomatski azil može
odobriti samo radi zaštite života i fizičkog integriteta begunca u slučaju neposredne opasnosti.
Čak i u ovim slučajevima azil bi predstavljao privremeno rešenje zbog toga što begunca treba
predati na zahtev lokalnih vlasti. Vodeći pravni teoretičar i diplomata iz Dominikanske
Republike Manueln Morales Lama u svom delu Diplomacia conteporanea: teoria y practica el
ejercicio profesional definiše diplomatski azil kao unikatnu ustanovu pravnog Sistema.
Diplomatski azil predstavlja izuzetak od načela državnog suvereniteta, označava utočište koje
daju diplomatske misije država Latinske Amerike licima proganjanim iz političkih razloga.”U
današnje vreme, ne može se ozbiljno prihvatiti argument da su prostorije diplomatske misije deo
teritorije države imenovanja, a ne države prijema. Teoriju eksteritorijalnosti formulisao je u 17.
Veku. Hugo Grocius da bi objasnio zašto diplomatske misije ne potpadaju pod nadležnost države
prijema na sličan način kao i sve ostalo. Prema fundamentalnom pravilu međunarodnog prava
države ne mogu da vrše svoju nadležnost izvan njihove teritorije, npr. u inostranstvu. Zbog toga
što su diplomatska predstavništva takođe ”u inostranstvu” države moraju da se uzdrže od vršenja
svoje nadležnosti u prostorijama diplomatskih misija.
Prve stalne ambasade pojavile su se u 15. veku – to su bile diplomatske misije rimokatoličke
crkve i italijanskih gradova–država. U 16. veku ulazi u pravo raniji običaj lične
neprikosnovenosti i sudskog imuniteta za ambasadore. To se odnosi i na stan i na teritoriju koju
koriste ambasadori. U periodu od 16. do18. veka eksteritorijalnost je dovela do izdvajanja
ambasadorskih kvartala koji su bili nedostupni lokalnim vlastima, a služili su kao mesto azila.

Kada je fikcija eksteritorijalnosti u svom punom obliku primenjivana na diplomatske stanove, ta

privilegija je proširena čak i na sve one kuće koje su se nalazile oko hotela poslanstava, dakle na
ceo onaj gradski deo ili kvart gde je bio poslanički stan, i to se onda zvalo „franchise des
quartiers”. Tako se onda ceo taj gradski kraj ili kvart smatrao kao izuzet ispod jurisdikcije
teritorijalne državne vlasti; on je bio obeležen i zatvoren lancima ili nekim drugim pregradama I
u tom je ograđenom kraju poslanik vladao kao nezavisan gospodar. Razume se da je takva
preterano proširena privilegija morala biti u očitoj suprotnosti prema svim zahtevima i uslovima
dobrog državnog poretka, naročito kada je još sa tom, tako prostranom privilegijom, bilo
povezano i pravo azila, tj. utočišta, po kojem je ceo taj kvart u kojem je stanovao diplomatski
agent mogao da služi kao pribežište svim krivcima koji su hteli da se spasu od policije i od
sudova.

Pojam diplomatskog azila u najširem smislu označava azil, koji daje država u svojim
diplomatskim misijama i konzulatima izvan svoje teritorije, na svojim ratnim brodovima koji se
nalaze u teritorijalnim vodama druge države, kao i na svojim ratnim vazduhoplovima na teritoriji
druge države. Diplomatski azil daje Poslednji međunarodni regionalni ugovor je Konvencija o
diplomatskom azilu, usvojena na Međuameričkoj konferenciji u Karakasu 1954. godine. Ovom
konvencijom svaka država ugovornica dobila je pravo da odobri azil i da sama odredi karakter
krivičnog dela ili motive progona ličnosti koja traži azil. Azil se može dati ne samo u
prostorijama diplomatske misije i rezidenciji njenog šefa, već i u dodatnim prostorijama koje je
diplomatska misija pred-videla za takve svrhe uslučaju masovnog traženja azila.

Konvencija propisuje dužnost države koja je odobrila azil da obavesti ministarstvo inostranih
poslova države čije državljanstvo odnosno lice ima (obično je u pitanju teritorijalna država,
država prijema) o imenima lica kojima je dat azil. Ukoliko se utočište daje van teritorije glavnog
grada države prijema, obaveštavaju se lokalni organi.
Vlada teritorijalne države ima pravo da zahteva da lice koje je dobilo azil napusti njenu teritoriju.
To može tražiti i država koja odobrava azil - da se dopusti napuštanje teritorije zemlje, ali u oba
slučaja - uz siguran odlazak i nepovredivost uživaoca azila. Takva lica ne mogu se smeštati u
blizini granice države koju su napustili, kako bi se sprečile eventualne subverzivne aktivnosti
protiv te države, niti im je dozvoljeno da čine dela protivna javnom redu i miru.

Pomenuta Konvencija o diplomatskom azilu predvidela je i situaciju kada se između države čija
misija ima azilante i teritorijalne države prekinu diplomatski odnosi. U tom slučaju, vlasti
teritorijalne države obavezne su da omoguće da diplomatski predstavnik države imenovanja
napusti državu prijema zajedno sa azilantima ili da azilante preda diplomatskoj misiji treće
države.

Konvencija utvrđuje da za primenu njenih odredaba o diplomatskom azilu nije neophodno

međusobno priznanje vlada države koja daje azil I teritorijalne države. Naime, diplomatska
misija jedne države ima pravo da odobri azil čak i u slučaju da ta država ne priznaje vladu
teritorijalne države.

Interesantan je stav Međunarodnog suda pravde u presudi u sporu Perua i Kolumbije zbog
davanja diplomatskog azila u zgradi Kolumbijske ambasade peruanskom političaru Haja de la
Tore, u kojoj se, između ostalog, kaže: „Utočište je u okviru teritorije države gde je krivično delo
izvršeno.

Odluka da se prizna diplomatski azil uključuje derogaciju suvereniteta te države. Ona povlači
učinioca krivičnog dela van jurisdikcije teritorijalne države i konstituiše intervenciju u stvari koje
su u isključivoj nadležnosti te države. Takva derogacija teritorijalnog suvereniteta ne može biti
priznata, osim ukoliko je njena pravna osnova ustanovljena u svakom konkretnom slučaju.
Principi međunarodnog prava ne priznaju nikakvo pravo jednostrane i konačne kvalifikacije
prava da se da azil od strane države koja pruža azil."

Presuda podvlači da se azil može davati samo kad postoji neposredna opasnost po lice koje traži
azil i da država koja daje azil nema pravo da traži slobodan prolaz tog lica.
Vanlatinoameričkog kontinenta bilo je više slučajeva davanja diplomatskog azila, ponekad
uspešnih, ali veoma često i neuspešnih, s obzirom na to da ova ustanova nije pravno priznata I da
se slučajevi davanja i priznanja azila zasnivaju isključivo na uticaju, odnosno odnosu snaga
između države koja daje azil i teritorijalne države, o čijem se državljaninu (u najvećem broju
slučajeva) radi. To je najbolje vidljivo na dva slučaja, koja su se desila istovremeno, i to u istoj
zemlji.

Za vreme ustanka protiv vlasti u Mađarskoj 1956. godine, jugoslovenska ambasada u Budimpešti
dala je utočište bivšem mađarskom premijeru Imreu Nađu, a američka ambasada mađarskom
kardinalu Midcentiju. Jugoslovenska strana bila je primorana da preda Nada mađarskim
vlastima, uz uslov da mu se neće ništa desiti, tj. da će mu se regularno suditi.

Uslov je grubo prekršen (Nad je streljan), a američka ambasada držala je kardinala Midcentija
godinama u svojim prostorijama, dok joj Mađarska nije dozvolila da Midcenti napusti mađarsku
teritoriju. Ambasade Francuske i Velike Britanije u više navrata su na azijskom i afričkom
kontinentu davale azil licima kojima su vlade teritorijalnih država kasnije dozvolile napuštanje
njihove teritorije.

Američ ka ambasada u Pekingu dala je utočište kineskom disidentu, profesoru Fangu Liziju i
njegovoj supruzi, kojima je kasnije dopušten odlazak u Ameriku. Godine 1962. u Ambasadu
SAD u Moskvi nasilno je prodrlo više od tridesetak evangelista, žaleći se na progon vernika u
SSSR-u i tražeći azil.

Saradnjom Ambasade i Ministarstva inostranih poslova SSSR-a, grupa je ubedena da mirno

napusti prostorije ambasade i da svoje žalbe iznese birou Prezidijuma Vrhovnog sovjeta.
Međutim, izvesno vreme posle toga, vođa grupe Vašenko je sa svojom porodicom ponovo
dospeo u američku ambasadu, preklinjući da mu da azil. Posle nekoliko nedelja boravka u
ambasadi, sovjetske vlasti su se složile da Vašenko sa članovima porodice napusti SSSR I
otputuje u SAD, gde se i nastanio.5

5
Dimitrije Pindić, Specijalne misije u savremenim rneđunarodnim odnosima, Beograd,1985 str 120 122
 PRAVO DIPLOMATSKOG AZILA

Pravo diplomatskog azila (utočišta) znači da osumnjičenik ili okrivljenik, u begu pred telima
domaće države, može zatražiti, i eventualno i dobiti zaštitu u prostorijama strane diplomatske
misije.

Ovo pravo poznato je još u antičkoj Grčkoj (atinski su robovi u Tezejevu hramu imali pravo na
zaštitu, pa ih gospodar tamo nije smeo telesno kažnjavati niti ih iz hrama silom odvesti), iz tog
vremena poznata je i drama o spartanskom vojskovođi Pauzaniji, koji je, nakon što je otkrivena
njegova izdaja, zatražio azil u Ateninu hramu.

Kako tamo nije mogao biti uhvaćen, po predlogu je vlastite majke u hramu bio zazidan. O azilu
uopšte govorimo i u slučaju kad utočište u Srbiji temeljem akta nadležnog tela dobija izbeglica.

Ovaj je azil pravno regulisan u Zakonu o azilu.

 PRIMERI DAVANJA POLITIČKOG AZILA

Tako su npr. sve osobe koje su se u vreme državnog udara u Čileu i ubistva predsednika
Allende-a 1973.g. sklonile u meksičku ambasadu posle bile prebačene u Meksiko, a azil su
tokom istih događaja pružala i ambasade tadašnje SFRJ, Švedske i nekih drugih zemalja.

Nasuprot tome, mađarski je kardinal, nakon što se 1956.g. posle propasti revolucije bežeči pred
sovjetskom vojskom sklonio u američku ambasadu u Budimpešti, ostao u ambasadi sve do
1976.g., kad je napokon sklopljen sporazum kojim je dozvoljen njegov odlazak u Vatikan.

Sličnu sudbinu, nažalost, nije doživio predsjdnik mađarske vlade Imre Nagy koji je zatražio azil
u ambasadi bivše Jugoslavije. Po jednoj je verziji, dogovorivši se sa Sovjetima, sam dragovoljno
napustio ambasadu verujući obećanju kako će mu se dozvoliti da napusti

Mađarsku, dok mu po drugoj u ambasadi nije pružena zaštita, pa je morao napustiti prostorije
diplomatske misije. Ipak, nezavisno od ove priče, pao je u sovjetske ruke, pa je 1958.g. 6osuđen
na smrt i pogubljen

6
Tomašević G., „Međunarodno pravo i kazneni postupak“, Zagreb, 2005. , str. 266.

Đorđević S., „Diplomatsko i konzularno pravo“, JP SL. SRJ, Beograd, 2000., str. 289
 Z A K L JU Č A K

Diplomatsko i konzularno pravo je sastavni deo međunarodnog javnog prava. Sadrži

pravila međunarodnog prava koja se tiču odnosa u međunarodnoj zajednici, pre svega odnosa
između država kao osnovnih subjekata međunarodnog prava.

Pravo diplomatskog azila (utočišta) znači da osumnjičenik ili okrivljenik, u begu pred telima
domaće države, može zatražiti, i eventualno i dobiti zaštitu u prostorijama strane diplomatske
misije.

Diplomatski azil je prihvaćen i priznat samo u Latinskoj Americi. Svaka primena van ovog
kontinenta je rizična i nema nikakvih garantija da može da bude uspešna.

To je u stvari davanje privremenog utočišta licima koja se momentalno nalaze u nevolji, odnosno
opasnosti po život, sa potpuno neizvesnim ishodom, koji isključivo zavisi od realnih odnosa
između države čija misija pruža utočište i države na čijoj se teritoriji to dešava.

Zbog toga, u ovakvim situacijama ne postoji nikakvo pravilo na koje bi diplomatska misija jedne
države mogla da se osloni.
 Literatura

Andersen E., „The Role of Asylum States in Promoting Safe and Peaceful Repatriation under the

Dayton Agreements“, Issue Vol. 7, 1996.

Vasić D., „Preventivna diplomatija“, Službeni glasnik, Beograd, 2010.

Đorđević S., „Diplomatsko i konzularno pravo“, JP SL. SRJ, Beograd, 2000.

Mitić M., „Diplomatsko i konzularno pravo“, Pravni fakultet, Beograd, 2007.

Tomašević G., „Međunarodno pravo i kazneni postupak“, Zagreb, 2005.

Zakon o spoljnim poslovima, ("Službeni glasnik RS", br. 116/07, 126/07, 41/09);