Jaartaak Esthetica

Voor mijn jaartaak esthetica heb ik meegewerkt aan een concert van de Nadar Summer
Academy. Nadar is een hedendaags muziekensemble die ieder jaar de Nadar Summer
Academy organiseren, een stage waar alle jongeren die geïnteresseerd zijn in moderne
hedendaagse muziek aan mee kunnen doen. Dit jaar was het een extra lang programma, met
muziek van Matyas Wettl, James Saunders, Luciano Berio, Julius Eastman en ook een jonge
student compositie: Benjamin Windelinckx.
Ik heb meegedaan in drie stukken, namelijk een werk van Bèla Bartok, een werk van James
Saunders en een werk van Julius Eastman, maar ik hier enkel twee van bespreken.

Het eerste stuk dat ik wou bespreken

heet “Evil Nigger” geschreven door
Julius Eastman, voor vier of meerdere
piano’s. Het interessante aan dit stuk
is dat het geen toonaard heeft, en
geen maten, in plaats daarvan zijn op
verschillende plaatsen in de partituur
tijdsaanduidingen aangebracht, die
de muzikant vertellen wanneer hij of
zij moet overschakelen naar de
volgende bladzijde. Het staat ook niet
vast welke pianist welke partij moet
spelen, de bedoeling was om
gezamenlijk met alle muzikanten een soort van muzikale klankwolk te produceren, met de
motiefjes en noten die op de partituur geschreven stonden. Het is een heel meditatief stuk,
en gaat door voor twintig minuten, met één hoofdthema die altijd op een creatieve manier
herhaald wordt. Nu kan men zich afvragen waar de nogal grove titel vandaan komt, en dat
heeft te maken met Julius Eastman zelf. Hij was namelijk zwart en gay en schreef zijn muziek
in de jaren tachtig, waardoor hij steeds werd buitengesloten door de blanke muziekwereld.
De methode waarop de muzikanten moeten samenwerken is ook heel erg anders dan de
klassieke hiërarchie in een orkest of ensemble, namelijk een dirigent die de maat slaat en de
muzikanten die hun partij spelen. Het vrije karakter van dit stuk, en ook het
improvisatorische karakter is heel typerend ook aan de zwarte muziekcultuur, waartoe de
Blues en Bebop behoren. Daarom werd dit stuk ook nooit op de grote podia gespeeld, maar
vooral in kelders of cafés. Julius Eastman is tijdens zijn leven nooit beroemd geraakt, maar
zijn muziek wordt nu wel nog gespeeld. Gelukkig maar.
Een andere componist die ook van het typische stramien van “orkest gehoorzaamt dirigent”
is losgekomen is namelijk James Saunders, waarvan op het concert met NSA het stuk “It is
impossible for everyone to
achieve everything they want”
is uitgevoerd. Misschien is het
beter om te beginnen met de
voorwerpen die de uitvoerder
gebruikt. Het stuk wordt
gespeeld door zes uitvoerders,
die elk beschikken over een
radio, een dictafoon, een tablet
met een app waarop ze
substantieven en werkwoorden
kunnen aantikken, een
keyboard en een megafoon. Als
partituur krijgen de uitvoerders
een blad met alle substantieven op met hun bijbehorend akkoord, dat op de keyboards moet
worden gespeeld. Het doel is om samen zinnen te vormen, maar de uitvoerder heeft enkel
controle over zijn eigen acties, en moet zich dus aanpassen aan degene die voor hem een
woord heeft gespeeld, of een geluid heeft geproduceerd. Op de tablet zijn er ook geluiden,
die tussen de zinnen of woorden door kunnen worden geproduceerd. Het stuk begint met
dat speler 1, waarop speler 2 volgt en zo gaat het door tot speler 6, waarna de cyclus zich
herhaalt. De uitvoerders kunnen dus samenwerken om zinnen te vormen, of een reeks
geluiden te maken, maar met de megafoon kunnen ze bevelen geven om bijvoorbeeld de
richting te veranderen, een speler over te slaan, een specifieke speler na zich te laten komen
of de hele boel stop te zetten. Het bevel “All” wilt zeggen dat alle spelers door elkaar mogen
geluiden produceren, en geen rekening meer moeten houden met de anderen. De speler
kan de megafoon dus gebruiken om het spel wat moeilijker te maken, of om de luisteraar te
verwarren. Met de dictafoon kan men bijvoorbeeld een ronde opnemen, en die dan terug
laten afspelen. Het doel van dit stuk is dus om te reageren op elkaar en zo een soort van
gemeenschappelijk performer-bewustzijn te vinden, om het stuk tot een goed einde te
brengen.
Als u het stuk eens live wil zien, dan kan dat op 13 oktober in het Transit Festival in Leuven.
Het concert is zeker tot een goed einde gekomen, en de mensen waren over het algemeen
tevreden.
Taha Posman