Professional Documents
Culture Documents
:Computerized by
Kh.M.Ashraf Noori HT2-1
Year:(1388)
لکچر نوت جیودیزی انجنیری
قسمت اول
فصل اول
معلومات عمومی:
مقدمه :مسایل اساسی علمی و تخنیکی جیودیزی
جیودیزی یکی از علوم است درباره زمین" .جیو"بمعنی "زمین" و "دیزی" بمعنی "اندازه گزاری".
مسایل اساسی علمی و تخنیکی جیودیزی عبارتند از
نننن ننننن "ننن ن نننننن ننن نننن" .1
.2نننن نننن ننننن ننننن نننن.
.3نننن نننننننن نننن ننن نننن نن نن ننننن نننن.
.4ننننن نننننن نننن نننننن نننن نننننننننن نننننن ن نننن ننن
ننننننننننن.
.5نننن نننن ننننن ننننننن نن ننننن نننن ننننن.
.6نننن نننن نننن نن ننننن نننن ننننن نننن.
جیودیزی به رشته های علمی تخنیکی ذیل تقسیم
میشود.
.1جیودیزی عالی:
بخش از جیودیزی بوده که مصروف اندازه گیری مسافات افقی و شاقلی و زوایای افقی و .a
شاقلی به دقت عالی میباشد.
تعین ساحه جاذبه خارجی زمین " گراویمتری" .b
تعین موقیعت نقاط روی زمین و یک سیستم واحد کواردنات استقامت نصف النهار ها از .c
رسدات اجرام سماوی "استرانوم جیودیزی"
درین اواخرباپرتاب اقمار مصنوعی موقیعت نقاط و جسامت زمین تعین میشود و این بخش .d
جیودیزی عالی را بنام جیودیزی کیهانی "ستلیت جیودیزی" یادمیکنند.
.2جیودیزی توپوگرافی:
این بخش جیودیزی مصروف ایجاد نقشه ها و پلنهای توپوگرافیکی روی زمین میباشد.
مصروف نقشه برداری خشکه ها ,تل ابحاروسواحل آنها بمقصداجرای نقشه برداری نقاط
اساسی جیودیزیکی و نقاط اساسی نقشه برداری ,اندازه گزاری زوایای افقی و شاقلی و
مسافات افقی و شاقلی میباشد.
.3جیودیزی انجینیری:
این بخش جیودیزی مصروف تهیه مواد وارقام بمقصد تفحص"تجسس" ,طرحریزی ,انتقال
محورات ,نقاط اساس ,تعین حجم و جسامت ساختمانهای انجنیری میباشد.
.4مرکشیدری )جیودیزی زیرزمینی(:
این بخش جیودیزی مصروف تعین موقیعت معادن درزیرزمین و سطح زمین و ارتسام آن بروی نقشه
ها میباشدوهمچنان مصروف کشیدن چاه ها و تونل ها بخاطر استخراج معادن میباشد.
.5فوتوتوپوگرافی:
بخاطر نقشه برداری ساحات وسیع ازفوتوهای هوایی استفاده مینمایند.
.6کارتوگرافی:
این بخش نقشه های توپوگرافی راترتیب؛توحید و تکمیل نموده طبع و تکثیر مینماید.
3صد سال قبل از امروز درافغانستان نقشه های کدستری ترتیب شد که حدود زمین ها نظر به نقشه ها
تثبیت شد ودرسال 1810م اولین نقشه های افغانستان ازطرف سیاح انگلیسی"برنس" ترتیب شد .نقشه
های دقیق تر تمام ساحه افغانستان بمقیاس های 1:100000 , 1:50000و 1:200000بکمک روسیه
و ایالت متحده امریکا درسال های) 1960 —1957م( ترتیب گردیده است.
فصل دوم
معلومات راجع به شکل زمین و سیستم های
کواردنات که در جیودیزی بکار برده میشود.
یکی از وظایف اساسی علمی جیودیزی عبارت از تعین شکل و ابعاد زمین میباشد .دانستن این
معلومات حین حل نمودن مسایل عملی و علمی در بسیاری ازرشته های علمی و تخنیکی خیلی ها
ضروری پنداشته میشود.
برای ارایه نمودن شکل زمین در جیودیزی از مفهوم سطح سویه استفاده مینمایند .این سطح عبارت از
سطح محدب است که به استقامت خط شاقول در هر نقطه زمین و استقامت قوه جاذبه عمود باشد.
شکل زمین که توسط سطح آب بحیره ها و اقیانوس ها در حالت آرام آنها بوجود آمده باشد و بصورت
خیالی درزیر براعظم ها امتداد داده شود بنام جیویید یاد میگردد .نظر به اینکه کتله داخل کره زمین
بصورت غیر مساوی جابجا گردیده است و استقامت خطوط شاقول بطرف اجسام ثقیله انحراف مینماید
ازین جهت سطح جیویید خیلی مغلق بوده وبا هیچ شکل ریاضیکی تطابق نمی نماید .طوریکه درشکل
فوق دیده میشود دریک ساحه mnیک کتله Tدارای تراکم بیشتر است.
εزاویه است که بین نورمال و استقامت خط شاقول تشکیل شده و بنام انحراف خط شاقول یاد میگردد.
εدرحدود 4 – 3ثانیه و در بعضی حالت تا 10ثانیه میرسد.
به اساس رسدات استرونومی جیودیزی ثابت گردیده است که در اثر حرکت دورانی زمین بدور
محورش قطبین دارای فشردگی بوده شکل زمین بشکل الپسویید دورانی نزدیک میشود .تفاوت بین
الپسویید و جیویید کوچک بوده از 150 – 100متر تجاوز نمیکند .برای حل اکثر مسایل عملی
جیودیزی سطح جیویید به حیث الپسویید دورانی قبول میگردد .الپسویید سطحی است که در اثر دوران
یک بیضوی بدور محور کوچک آن "محور قطبی" بوجود میآید .ابعاد الپسویید زمین بواسطه طول
های نیم محور کلن aو نیم محور کوچک bبمقدار فشردگی مشخص گردیده و توسط
= )a /(a-b فورمول ذیل دریافت میگردد.
کمیت های a , b , به اساس جیودیزی استرنومی طول قوس های نصف النهار
دریافت میگردد .در افغانستان ابعاد الپسویید بین المللی انتخاب گردیده است که
در نتیجه اندازه گیری ها و رسدات استرونومی جیودیزی حرکت اقمار مصنوعی
زمین بدست آمده است.
= 1:298.25؛ a = 6378162mحین محاسبات تقریبی سطح الپسویید به حیث
سطح کروی که دارای شعاع R = 6371.11kmمیباشد قبول میگردد .الپسویید که
دارای ابعاد معین باشد و در جسم زمین طوری جهت داده شده باشد که سطح آن
از همه نزدیکتر به سطح جیویید باشد بنام ریفرنس الپسویید یاد میگردد.
نصف النهار :عبارت از خطی است که از تقاطع سطح الپسویید زمین با مستوی که از نقطه
داده شده و محور دورانی زمین عبور میکند تشکیل می شود.
مدار نقطه :تقاطع سطح الپسویید زمین با مستوی که از نقطه داده شده گذشته و بالی
محورگردش زمین عمود باشد و مستوی که درمرکززمین بالی محورآن عمود باشد عبارت از خط
استوا است.
عرض البلد نقطه عبارت اززاویه است که بین مستوی استوا و شاقول عرض البلد" :"
نقطه داده شده تشکیل میشود واز ◦90-0بطرف شمال ,از ◦90-0بطرف جنوب تغییر مینماید که
بالترتیب بنام عرض البلد های شمالی و جنوبی یاد میشود و اگر نقطه در مستوی استوا قرار داشته باشد
عرض البلد آن ◦0است واگر نقطه در قطب قرار داشته باشد عرض البلد ◦90است.
زاویه دووجهی است که بین نصف النهار گرینویچ "مبدا" و نصف طول البلد" :"
النهار نقطه داده شده تشکیل میشود .از ◦180-◦0بطرف شرق و از ◦0-◦180بطرف غرب تحول
میکند .بنام طول البلد های شرقی و غربی یاد میشود.
ارتفاع مطلقه" :"ارتفاع مطلقه نقطه عبارت از فاصله است از نقطه داده شده الی سطح
الپسویید یا سطح سویه به امتداد خط شاقول .بعضی اوقات بخاطر اجرای کارهای جیودیزیکی اگر
ارتفاع مطلقه موجود نباشد برای یکی از نقاط ارتفاع فرضی و یا شرطی قبول میشود و برای نقاط
دیگر نظر به ارتفاع شرطی و یا فرضی ارتفاع انتقال داده میشود که این ارتفاعات را ارتفاعات شرطی
یاموضعی گویندودرصورت بدست آوردن ارتفاع مطلقه درمنطقه ارتفاعات نقاط تصحیح میگردد.
سیستم کوردینات قایم الزاویه
گاوس کریوگر:
برای ارتسام سطح الپسویید زمین بروی مستوی سیستم های زیاد وجود دارد ولی بخاطراجرای کار
های جیودیزیکی انجنیری از سیستمی کارگرفته میشودکه مشابهت اشکال درارتسام حفظ شود یعنی
زوایا بروی مستوی مساویانه ارتسام یابد که این نوع ارتسام را ارتسام مساوی الزاویه "کنفورمنی"
میگویند .درین ارتسام زوایا ثابت بوده ومسافات درامتداد بعضی ازمدارها و نصف النهار ها ثابت
میباشدو متناسب به دوری از آنها,انحراف در ارتسام مسافات ازدیاد می یابد .ارتسام گاوس کریوگر
"که گاوس پیشنهاد کننده آن بودوکریوگر حل متیماتیکی آنرا انجام داده" چنین مراحل رادربر دارد
ننن نننن نننن ننن نننننن ننن 3نننن .1
نن ننن 6نننن نن نن ننن نن ننننن ننننن.
نننن ننننن ننن نن نن ننن نننننن ننننننن
نننن ننن نننن نننننن.
.2نن ننن نننن ننننننن نن نننننننن نننن
ننننن نننننن نننن ننننن نن نن ننننن ننننننن
نننن نننننن نننننن ننننن ن نننن ننننننن y
نننن ننننن .ننن نننننن ننننننن "نننن"
ننن ننن نننن نننننن ننننننن نننننن نن ننننن
نننن xنننننننن ننننن.ننننن نننننن
xن yنننن نننننننن ن نننن ننننن نن
نننننن xن yنننن نننننننن نننن
ننننن
.3نننن ننننن نننن نننننننن نننن نن نن
ننننن ننن ننننن نننن yنن ننن نن نننن
نننن yنننن ننن ننننن ننننن.
ننننن نن نننن نننن yنننننن ننن نننن
yنن 500kmنننن ننن نننننن
نننننن .نننن نننن نننن نن نن
نننننن ننن ننننن ننننننن y=3372216 -:نننننن 3نننن ننن ننن
نن نننن ننننن نننن ننننننننن نننن yنن 372216mنننننن.
.4نننننن ننننن نننن نننننن نن نننن نن نن ننن نننننن ننننن نننننن نن
نننن ن نننننن ننننن نننن نننن نننننن
ننن نننننن نننننن
ننن نننننن نن ننن ننن 6نننن نن
1/1500ن نن ننن ننن 3نننن نن 1/6000نننننن.
ننن ننن 6نننن نن نننن نن 1500ننن نن ننن نن نننننن ن ننن ننن 3
نننن نن نن 6000ننن نن ننن نن نننننن نننن نن ننن.
ننن ننن
جهت دهی خطوط
زوایای جهت دهی یا
استقامت دهی:
جهت دهی خطوط نظر به مبداء ها یعنی نصف النهار ها صورت میگیرد.
زاویه سمت ) :(
0 -360 تحول میکند.
زاویه است که از جهت شمال نصف النهار حقیقی مطابق آزیموت حقیقی ) :(
گردش عقربه ساعت الی استقامت داده شده حساب میشود واز 0 -360تحول میکند .رابطه بین آزیموت
)نصف النهار مقناطیسی( :
A =A .
m
زاویه حاده است که از نزدیکترین جهت شمال و یا جنوب نصف رومب ):(r
النهار محوری شروع شده الی استقامت داده شده همجهت ویا مخالف الجهت گردش عقربه ساعت
حساب میشود.
پلن ها و
نقشه های توپوگرافیکی:
پلن عبارت از ارتسام خودرشده و مشابه مرتسم افقی تفصیلت و عوارض اراضی است بروی کاغذ.
در پلن قسمت های کوچک اراضی نشان داده میشود و کرویت زمین درنظر گرفته نمیشود .تفصیلت
اراضی توسط اشارات مخصوصه و عوارض اراضی توسط منحنیات ارتسام می یابد .نسبت طول
قطعه خط بروی پلن dبر مرتسم افقی همان قطعه خط بروی اراضی Dمقیاس نامیده میشود یعنی:
M=d/D
بطورمثال 1:500 , 1:1000 , 1:2000 , 1:25000ننننن .نننن ننننن ن نن
ننننن نننن نن ننن نننننننن ن نننننن نن نن ننن نننن نننننن نننننن نن
نننن نننننننننننن نننن نننننن ننننننن ن ننننن ننننن ننن ننن ن نن
نننننن ننن ننننننن نننن نننن نننننن نن نننن .نن نننن ننن ننن نننننن
نننن نن نننن ننننن نننن :نننن ننننن نن نننننن ننننننن ,ننن ننن ن
ننننن نننن ننن نننن ننننن ننن نننن نننن.
نننننن نن ننننن نن نننننن نننن نن ننن نننننن نن ننن نننننن نننن نننننن
نن نننن ننننن نننن ننن نننننننن نن نننن نن نن ننننن نننن ننننن نن ننن
ننننن نن نننن نن ننننن.
نننن نن ننن نن ننننن ننن نن نن نننن ننننن نننننن:
. نننن ننن نننن ننننن
. نقشه های متوسط مقیاس
. نقشه های کوچک مقیاس
نقشه ها و پلن ها باید دارای خصوصیات ذیل باشند
ننن نن ننننن ننن نننن نننن نن نننن نننن .
نن نن نننن ننننن "نن" ننننن .
نن ننننن ننننن نن نننننن نننن نننن نننن ن نن ننننن نننن نننن نن ننننننن نننن ن
ننننن نن نننن نننن
نننننن ن نننننن ننننننننن نن نننن نننن.
نننن ننننن نننن نننن نن ن نننن ننن ننننننننننن ننن ننننننن ننننن نن
نننن نننننن نن ننن ننن نننن نن نن نننن ننن نننننن ننننننن نن ننننن
ننننننن نننن ننننن .نننن نننن نن ننن ننننن ننننننن نن نن ننن نننننن
ننننن نن نننن نننننن نن نننن نننن ننن ننننننن ننن نننننن ننننن نننن ننن
ننننننن ننننن. ننننننننن ,ننننننننن ,
نننن نننن ن نننن نننن نننن نن ,نننن ننن ننننننننننن ننن نن نن
ننننننن ننننن ن نن ننننن ننننن نن نننن ننننن ن نننن ننننننن نننننن نن
ننن نننن نننن ننننن .ننن ننننن ن نننن نننن ننن ننننننننننن ننننن
ننننن ننن نن نن نننننن ننننن نننننن ننن ننن ننننننن نن ننننن ننن.
نن ننن نننن نننننننننن ننننننن نننن نن نن نننن ننن 1:10000
ننن ننننن ننننن ن نن نننن ننن نننن ننننن نن ننن نننننن ننننننن
نننننننننن ننننننن ن نن نننن ننن ننننن ننننننن ن نننن ننننن نن ننن
ننننننن ن نن ننننننن نننننننننن ننننننن ننن ننننن ننننن .ننننننن
نننن نن ,نننننن ننننن ننن ننننن ننننن .نننننن ننننن نن نننن
ننننن ننن نننن نن نننن.
حروف لتینی بزرگ بطرف شمال و جنوب از حروف " "A-Vنمره گذاری میشود که ردیف یا سطر
نامیده میشودو توسط نصف النهار های 6درجه یی و یا 6درجه طول البلد محدود شده که ستون نامیده
میشود .نمره گذاری آن از 180مقابل نصف النهار گرینویچ بطرف غرب انجام میشود.
برای
در جدول ذیل ابعاد و نمره پلن ها و نقشه های مختلف داده شده است.
فرق ارتفاع بین منحنیات hنظربه عوارض و مقیاس نقشه )1متر 2 ,متر 5 ,متر 10 ,متر( گرفته
میشود و در اراضی که عوارض آن خفیف باشد ) (h=0.25m – 0.5mگرفته میشود .در اراضی
هموارعوارض همیشه توسط منحنیات اساسی ارایه گردیده نمیتواند در چنین حالت بروی پلن )نقشه(
توسط خطوط منقطع منحنیات نیمه از نصف منحنیات قبول شده گذشتانده میشود .برای قرائت بهتر
عوارض اراضی هر منحنی پنجم بروی پلن )نقشه( ضخیم رسم میگردد و قیمت ارتفاعی بالی آن
تحریر میگردد.
اراضی نظر به عوارض خود به سه گروپ تقسیم میشود:
-3اراضی کوهستانی -2اراضی تپه زار -1اراضی هموار
درجدول ذیل فرق ارتفاع بین منحنیات نظر به عوارض اراضی بروی مقیاس های
مختلف نقشه داده شده است.
زاویه میل مقیاس های نقشه و ارتفاع منحنیات به متر خصوصیت
اعظمی 1:25000 1:10000 1:5000 1:2000 اراضی
4 - 3 2.5 2 0.5 0.5 هموار
10 – 7 5 2.5 1 1 تپه زار
30 - 20 10 5 5 2 کوهستانی
از تعریف منحنی خواص ذیل آن حاصل میگردد:
منحنی خط بسته است.
منحنیات یکدیگر خود را قطع نمیکنند.
به هر اندازه که فاصله بین منحنیات زیاد باشد میل اراضی کم میباشد وبرعکس اگر فاصله
بین منحنیات کم باشد درینصورت میل زیاد میباشد.
عوارض اساسی اراضی وارتسام آن توسط منحنیات در اشکال ذیل نشان داده شده است:
گودال
قله
پشته
دره
:قله
.
:گودال
.
:پشته
گردنه
.
:دره
.
. :گردنه
Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1 ) 15
لکچر نوت جیودیزی انجنیری
برعلوه بعضی ازخصوصیات اشارات مخصوصه توسط حروف و اعداد تشریح و توزیح میگردند.در
اشارات مخصوصه مشابهت و مطابقت جغرافیایی باید حفظ گردد.
:1طریقه مقطع های افقی :این طریقه در محاسبه احجام تپه ها و گودال ها
بکار برده میشود .کتله زمین با مستوی های موازی افقی قطع میگردد .بروی نقشه های توپوگرافیکی و
پلن ها اثر مقطع ها منحنیات میباشد توسط پلیت بطریقه گرافیکی و یا پلنی متر مساحت مقطع ها
اندازه میگردد.درصورتیکه ارتفاع مقطع اراضی معلوم باشد حجم کتله زمین توسط فورمول های ذیل
محاسبه میگردد:
این طریقه نظر به ساده بودن آن درعمل زیاد بکار طریقه اوسط حسابی: :2
برده میشود .بروی کاغذ شفاف بعد از 10mm-5پلیت نقطه ای ساخته میشود بالی حدود ساحه
مطلوبه بروی پلن گذاشته میشود قیمت ارتفاع هر نقطه پلیت در داخل حدود ساحه توسط منحنیات تعین
میگردد .قیمت ارتفاع وسطی سطح زمین ساحه مطلوبه به فورمول ذیل محاسبه میگردد:
درصورتیکه قیمت ارتفاع سطح زمین بعد از کندنکاری خاک یعنی H0معلوم باشد تفاضل ارتفاع چنین
محاسبه میگرددh = Hmid – H0 :
به اطول گرافیکی ویا توسط پلنی متر مساحت ساحه Sتعین میگردد.حجم کتله زمین به فورمول ذیل
محاسبه میگردد v = h * s :بخاطر بلند بردن دقت و کنترول پلیت بیجا شده تکراار ) v` , H`mid ,
( hمحاسبه میگردد.از قیمت vو `vوسطی آن اخذ میگردد .باکوچک ساختن اندازه های پلیت دقت
محاسبه حجم کتله زمین بال میرود .تفاوت حجم های محاسبه شده نباید از %5تجاوز نماید.
فصل چهارم
معلومات راجع به تیوری خطاها
انواع و خصوصیات خطا ها:
اندازه گیری های مکرر یک شی توأم با خطا میباشد.خطا هانظربه خصوصیات خود 3نوع اند.
:1خطای فاحش :به اثر اشتباه راسد درحساب بمیان می آید وبا اندازه گیری های
مکرر کشف واصلح میگرددمانند :اشتباه نمودن در تعداد محاسبات "تعداد فیته های مکمل"
:2خطای سیستماتیک :خطای است که دراندازه گیری های مکرر علمه و
مقدار آن ثابت باقی میماند .منابع خطاهای سیستماتیک عبارت اند از :آلوی ؛ شخصی و محیط خارجی.
خطاهای سیستماتیک با اصلح نمودن آلت ,استعمال میتود های درست و وارد نمودن تصحیح به حد
اقل رسانده میشود.
:3خطای تصادفی :خطای است که در اندازه گیری های مکررعین شی علمه و
مقدار آن نامشخص باقی میماند .به اثر تحقیقات چندین ساله به این نتیجه رسیده اند که خطاهای تصادفی
خواص ذیل را دارا میباشند:
خطای تصادفی از یک حد معین تجاوز نمیکند.
وقوع خطاهای بزرگ نسبت به کوچک کمتر صورت میگیرد .وقوع خطاهای مثبت و منفی
تقریبا ا یکسان است.
اوسط حسابی خطاهای تصادفی درصورتیکه تعداد اندازه گیری ها زیاد باشدبه صفر تقرب
میکند.این خاصیت خطای تصادفی را طور ریاضیکی چنین افاده میکنند
Lim
1 2 n
= Lim
= 0
n n n n
درصورتیکه تعداد اندازه گیری ها به لیتناهی ∞ تقرب کند مطابقت خاصیت سوم خطاهای تصادفی
L = X
اما نتایج اندازه گیری محدود باقی میماند بنا ا تفاوت کوچکی مانند باقی میماند پس مجموعه
n
L
. X = یک عدد کوچک است در صورتیکه تعداد اندازه گیری ها به لیتناهی ∞ تقرب کند
n
L = x
که درینجا xاوسط مساوی به صفر میشود چون تعداد اندازه گیری ها محدود باقی میماند پس
n
حسابی است که اطمینانی ترین ویا احتمالی ترین قیمت که نزدیک به قیمت حقیقی است میباشد.
فصل پنجم
اندازه گیری زوایا
پرنسیپ اندازه گیری زاویه
افقی:
زوایای افقی بمقصد ترتیب نمودن نقشه ها "پلن ها" ,امورات ساختمانی ,تفحصاتی "انکشافی" و
بهره برداری ساختمانهای انجنیری اندازه گردیده و بالی مستوی افق ارتسام داده میشود فرضا ا سه نقطه
A , B , Cکه در ارتفاعات مختلف از هم قرار دارند میخواهیم زاویه افقی را درراس Bاندازه نماییم.
درفورمول فوق به هر اندازه که بزرگنمایی تلسکوپ زیاد باشد ساحه دیططد کوچططک شططده و تلسططکوپ
دقیق می باشد .ساحه دیطد تلسطکوپ کطه در حططالت جیطودیزیکی اسطتعمال میشططود از `30الطی 20
میباشد.
(3دقت توجیه تلسکوپ :انسان مستقیما ا توسط چشططم خططویش دونقطططه کططه تحططت زاویططه
یک دقیقه از هم دور قرار داشته باشند تفکیططک کططرده میتوانططد .اگططر دیططد ازیططن زاویططه کوچططک شططود
دونقطه باهم وصل گردیده و تفکیک شده نمیتوانند لذا خطای توجیه چشم مسططاوی بططه 60secقبططول
شده است درصورتیکه شی با تلسکوپ دیده شود خطای توجیه متناسب به بزرگنمططایی تلسططکوپ کططم
میشود و به فورمول ذیل محاسبه میگردد.
آبترازو ها:
آبترازو ها بخاطر قرار دادن خطوط و سطوح بطه حطالت افقطی و شطاقلی بکطاربرده میشطوند .آبطترازو هطا
بخاطر منتاژ ,اجست ماشین آلت و میکانیزم ها بکططار بططرده میشططوند و درحططالت جیططودیزیکی یکططی از
قسمت های عمده آن میباشد که محور اساسی تیودولیت را بحالت شططاقلی و لیمططب دایططره افقططی را بحططالت
افقی می آورد .آبترازو ها بدو نوع میباشند.
آبترازوی استوانه ای :امپول شیشه ای است بططا شططعاع انحنططای )(200 – 3.5
متر که قسمت بالی داخلططی آن صططیقل شططده و توسططط سططیمآب و یططاالکول کططه حططرارت 600رادارا
میباشد و بعداا لحیم ویا بسته میشود ودر قطعی فلزی قرار داده میشود.
بعد از سردشدن بخاراتی که بوجطودمی آیطد یطک خل را تشططکیل میدهطد کطه بنططام حبططاب آبططترازو یططاد
میشودکه بلندترین نقطه را اشغال میکند وبنام نقططه صططفری حبطاب یططاد میشطود .ممططاس بططالی نقططه
صططفری درداخططل امپططول بنططام محططور آبططترازو یططاد میشططود از نقطططه صططفری بططدوطرف بططه مسططافات
2mmتقسیمات صورت میگیرد که بنام تقسیمات آبترازو استوانه ای یاد میگردد.
دقت آبترازوی استوانه ای :زاویه کوچکی است که بین دوحططالت محططور آبططترازو در حططالی کططه
حباب آن به اندازه یک تقسیم تغیر کند تشکیل میشود.
L
= ``
R
`` = 206265`` = 3438` = 57.3
بالیی آن صیقل شده و توسط سیمآب ویا الکول با حرارت 600پر شده اسططت ودر قططالب فلططزی جططا
) Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1 24
لکچر نوت جیودیزی انجنیری
داده میشود و بعد از سرد شدن حباب تشکیل میشود و بلندترین نقطه انحنا بنام نقطه صفری یاد شططده
و بدور آن دایره کوچک حکاکی میشود.
نورمال uu1در نقطه صفری بنام محططور آبططترازوی کططروی یادمیشططود ویططا بططه عبططاره دیگططر محططور
آبترازوی کروی عبارت از عمودی است که بالی مماس در نقطه صفری از داخل امپططول میگططذرد
و دقت آبترازوی کروی از ) (5-3دقیقه میباشد و برای قرار دادن تقریبی آلت بکار میرود.
` uu1 zz
u `u `1 ` zz
` vv` HH
`LL uu1
,ننن نننن نننن R = L 180نننننن نن ننن ننن نننن ننننن نننننن نن
نننن Mننننن ننن نننن نننن ننننن ننننن ننننن ننن ننن ننن
ن
نننن نننننن نن ننن نننن نننننننن ننن نن نننن VV`1ننننن ننننن نن
نن ن ن نن ن ن ننننن ن نننن ن ننن ن . N = L C 180ن ننننن نن نن ننننن
R L 180
نننن نننن ننننننننن ننن ننننن C =C ننننن 2t ننن نننن
2
ن نن نننننن ننننن ننن ننننن نننن نننن ننننن ,ننننن نننننن ننننن
نن ننننن ننن نننن نننننن :ننننن نننن نننن نننن Nنن نننننن
نننن نننننن نننن
ن ننننن نننن ننن ننننننننن نننننن نننن ننننن نننن
نننن ننننن نننن Hننننننن نننن نننن ننن ننننن نننن نننن ننن ننن
ننننن -نننن نننن نن نن ننننن نننن نننننن نن ننننن نننن Mنن
نننن ننننن نننن نننن نننن ننن ,ننن ننننن ننن ننن نننننننننن نن
نن نننن ننننننننن " "Cنن ننننن ننن ننننن نننن ننن .نننن نن
ننننن ننننن نننن ننننننننن ننننن ننننن نننننن نننن نننننن نننن
R L 180
=N ننننن ننن نن ننننن:
2
.3نننن نننن نننننن `HHننننن نننن ننننن نننننننن `zzنننن
نننن نننن نننن نننن ننن نننننننن نننن ننننن نننن .نننن ننننن ننن
ننن نن نننن ننن نن ننننن ننننن نننننن ننننن ن نننننن نن نن نن
نننننننن ننننن ننننن " "R , Lنننننن ننننن ن نن ننننن نننننن
نننننن .ننن ننننن نن نننن "نننن " Mنننننننننن نننن ننننن
ننن ننن نننن نننن ن ننن ننننن ننن نننن نن نننننن نننننن نننننن ننننن
ننننن نننننن ننننن نننن ننن ننن نننن نن نننن نننننن نن ننننن نن ننننن
نننن Mنننن نننن ننننن ننننن نننن ننننن نننن.
.4ننن نننن نننن نننن نننن نننن ن ننن ننننن نن نننن ننننن نننن.
نن نننن نن نننننن ننننن ننن نن نننن نن ننننن )m(40 – 30
نننننننن ننننننن نن "نننن `zzننننن ننننن" ننننن نننن نننن نن
نننن نننن ننن ننننن ننن نننن نننن نننن ن نننن نننن ننننننننن نننننن
نننننن نن ننننن ننننن نننن نننن ننن نننن ننننن ننننن ننن نننن نننن
نننن ن نن نننن ننننن نننن ننن نننن نننن ,ننن نننن نننن نن ننن نن
نن ننن نننن نننننننن نننن نننن نننن ننن ننن ننننن نننن نننن نننن
ننننن ننن نننن نننن نننن ننننن .ننن ننننن نن نننننن ننن نننن ننن
ننننن ننن :نننننن ننننن نن نننننن نننن ن ننن ننن ننننن ننننن ننننن
نننننننن ننننن ننننن ننن نننن نننن نن ننن نن نننن ننن ننن ننننن نننن
نننن "ننن ننننن ننن نننننن" ننن نننننن نن ننننن نن ننننن.
داداخل دایره شبکه موهای شاقول اپتیکی قرار گیرد بعداا پایه ها را آهسته به زمیططن قططرار داده
و آله را آبترازو مینمایند بعد از آبترازو نمودن دوباره به شططاقول اپططتیکی نظططر مططی انططدازیم تططا
نقطه با مرکز شبکه موهای شاقول اپتیکی منطبق شود ,اگططر منطبططق بططود شططرط وجططود دارد و
اگر منطبق نبود پیچ سرانه سه پطایه را بطاز نمطوده تیططودولیت را بطالی سططرانه سطه پططایه آهسطته
آهسته تا زمانی حرکت میدهیم که نقطه با مرکز شبکه موها منطبق شود.
تسویه نمودن ) آبترازونمودن ( :تسطططویه نمطططودن نیطططز شطططامل دومرحلطططه .b
مقدماتی و نهایی میباشد.
مرحله مقدماتی :که محور دورانی آله `zzباید بالی نقطه شاقول باشد روی این .i
منظور حباب آبترازوی کروی باید دروسط قرار داشته باشد .میتوان آنرا به ترتیب ذیططل در
وسط قرار داد :چون حباب بلندترین مططوقعیت را بخططود اختیططار مینمایططد پططس همططان پایططۀ را کططه
حباب بلندترین موقعیت را بخود اختیار نموده باباز نمودن پیچ استنادی پایه ها نسططبتا ا کوتططاه تططر
میسازیم ویا برعکس دوپایه مقابل آنططرا نسططبتا ا طویلططتر میسططازیم ,ایططن عمططل را تازمططانی ادامططه
میدهیم که حباب آبترازوی کروی دو وسط دایره قرار گیرد.
مرحله نهائی :لیمب دایره افقی بایططد کططاملا افططق باشططد روی ایططن منظططور حبططاب .ii
آبترازوی استوانه ای باید دروسط تقسیمات قرار گیرد که عملیه را به ترتیب ذیل اجرا میکنیم:
ها آبترازوی استوانه ای را موازی به دوپیچ تسویه قرار داده پیچ
را یا داخل ویا خارج مخالف جهت همدیگر حرکت میططدهیم تططا
حباب آبترازوی استوانه ای در وسط تقسیمات قرار گیرد ثانیا ا
الیداد را 90oدوران داده توسط پیچ سومی حب اب را دروس ط
قرار میدهیم بعططداا الیططداد را دوبططاره 90oدر م وقعیت اول ی آن
قرار داده و مشاهده میکنیم که حباب آبترازو دروسط تقسیمات
قرار دارد یا نططه .اگططر قططرار داشططت شططرط وجططود دارد و اگططر
قططرار نداشططت عیططن مرحلططه رادوبططاره اجططرا میکنیططم تططا حبططاب
دروسط تقسیمات قرار گیرد .این مرحله را میتوانیم الی سه بار اجرا کنیم اگططر حبططاب آبططترازو
دروسط قرار گرفت ,خوب و اگر قرار نگرفت آبترازو به تدقیق و اصلح ضرورت دارد.
عیار تلسکوپ به چشم :برای عیططارنمودن تلسططکوپ بطه چشطم ,تلسططکوپ را بطه .c
یک صفحه روشن " دیوار ,آسمان "...توجیه نموده و توسط پیچ شبکه موها ,شططبکه موهططا را
به چشم خود روشن میسازیم بعداا توسط پیچ فوکس هدف را به چشم خود روشن میسازیم.
.2اننندازه گیننری زوایننا ,محاسننبه ژورنننال و کنننترول صننورت
میگیرد:
اندازه گیری زوایای افقی :بططه سططه طریقططه ذیططل انططدازه میشططود * طریقططه .a
* طریقه سلسله های دریروی * طریقه مکرر سلسله ها
.iطریقططه سلسططله هططا :دریططن طریقططه زاویططه بیططن
دواستقامت اندازه میشود فرضا ا زاویه بین استقامت های
II – Iو II – IIIرا در اراضی اندازه میکنیم .درین
حالت تیودولیت را بالی نقطططه " IIراس زاوی ه " آم اده
کار ساخته و تلسکوپ را به ترتیب بططه نقطططه Iو IIIدر
) Computerized By : K.M.A.N ( HT2-1 29
لکچر نوت جیودیزی انجنیری
پایین ترین حصه میرا های شططاقولی کططه بططالی نقططاط Iو IIIق رار داده ش ده ت وجیه نم وده و
قرائت های aIIIو aIرا از لیمب دایره افقی اخذ می نمططاییم کططه زاویططه βتوس ط فورم ول ذی ل
بدست می آید β = aIII – aIبخاطر خنثی ساختن و یا از بین بردن تاثیر خطای کلسماسیون و
عدم عمود بودن محور گردش تلسکوپ `HHبالی محور گردش تیودولیت `zzزاوی ه را در
نیم سلسله دیگر اندازه میکنیم .برای اینکه زاویه در قسططمت هططای مختلططف لیمططب انططدازه شططود ,
لیمب را تقریبا ا 90oتغیر میدهیم بعداا تلسکوپ رااز قسمت راست عبططور داده و زاویطه را در
حالت دوم دایره شاقلی اندازه میکنیم درصورتیکه انحططراف یططا تفططاوت از دوچنططد دقططت قرائططت
زیاد نباشد اوسط آنرا اخذ می کنیم و در صورتیکه تفاوت و یا انحراف از دوچند دقططت قرائططت
R L
= M یعنی 2tزیاد باشد زاویه را دوباره اندازه میکنیم R L 2t
2
طریقه سلسله های دایروی :این طریقه وقتی بکار برده میشود که استقامت .ii
ها سه ویا اضافه تر از آن باشد.درین طریقه تیودولیت را بالی ستیشططن "درینجططا در نقطططه "5
قرار دارد .به ترتیب همجهت گردش عقربه ساعت به تمام نقاط تططوجیه نمططوده وازلیمططب دایططره
افقی قرائت اخذ میگردد .بخاطر متیقن شدن غیر متحرک بودن لیمب ,تیودولیت را دوبططاره بططه
نقطه اولی توجیه نموده قرائت اخذ میکنیم بعداا تلسکوپ رااز سمت راست عبططور داده و لیمططب
را تقریبا ا 90oتغیر داده درین بار مخططالف گططردش عقربططه سططاعت بططه تمططام نقططاط تططوجیه نمططوده
قرائت از لیمب دایره افقی اخذ میگردد.
اندازه گیری زوایای شاقلی :زاویططه شططاقلی " میططل " زاویططه اسططت کططه بیططن .b
محور توجیه تلسکوپ و مرتسم آن بالی سطح افقططی تشططکیل میشططود کطه اگططر زاویططه از مسططتوی
افقی ویا ازسطح افقی بال باشد علم ۀ آن مثبطت و اگطر پطایین باشطد علمطۀ زاوی ه مطذکور منفطی
میباشد .زوایای شاقلی توسط دایره شاقلی تیودولیت اندازه میشوند .لیمب دایطره شطاقلی بططا محططور
گردش تلسکوپ وصل بوده و همرای تلسکوپ یکجا حرکت میکند .الیداد دایره شاقلی نیز بالی
محور گردش تلسکوپ قرار داشته ولی همرای آن یکجا حرکططت نمططی کنططد " ثططابت مططی باشططد ".
بخاطر محاسبه زوایای میل قبل از همه مططوقعیت صططفری را معلططوم مططی کننططد مططوقعیت صططفری
قرائتی است بروی لیمب در حالیکه محور توجیه تلسکوپ افق باشططد و مططوقعیت صططفری توسططط
R L 180
و زاویه میییل مسییاوی میشییود = M0 فورمول ذیل محاسبه میگردد:
2
اگططر بططه راسططت نزدیططک باشططد او ) = R M 0 (1یعنططی
) = M 0 L ( 2 بییه :
فورمول اول و اگر به چپ نزدیک باشد از فورمول دوم استفاده میشود .در بعضی تیودولیت ها
R L 180
= M0 موقعیت صفری توسط فورمول ذیل دریافت میگردد:
2