Waray

MAUPAY NGA
KULOP
GROUP 4
Teritoryo
Ang tatlong mga lugar na
pinalilibutan ng mga Waray ay
ang Samar, Leyte, at ang
Probinsya ng Biliran. Ang
tatlong mga ito ang siyang
bumubuo sa Rehiyon ng
Silangang Visayas o Region
VIII. Sa kaliwang bahagi nito
ay ang Camotes Sea na siyang
pagitan ng Silangang Visayas
at  ng natitirang bahagi ng
Visayas. Ang San Juanico
Strait ay ang katubigang
namamagitan sa isla ng Leyte
at Samar. 
 atbp.
10%
Wika
Kapampangan
2%
Waray Mula sa National Statistics
3%
Office, 2.7% lamang ang
Bikol
5%
Tagalog nagsasalita ng Waray sa
38%
buong Pilipinas. Ang pangkat
ng wikang Waray ay binubuo
Ilonggo
8% ng Waray, Waray Sorsogon at
Masbate Sorsogon. 3.1 million
na tao ang mga katutubong
tagapagsalita nito. Sa Rehiyon
Ilocano ng Silangang Visayas, ang mga
9%
sinasalitang wika nila ay
Waray at Cebuano. Kung
pagmamasdan nang maigi,
matitigas ang mga dila ng mga
Cebuano/Bisaya
26% Waray kapag sila ay mag-
Tagalog. 
Mga Salitang Waray
Maraming Salamat Damo nga salamat
Mahal Kita Hini-higugma ta ikaw
Kamusta Ka? Ano na?
Walang Anuman Sige
Sige po, ingat Sige pag hinay-hinay na la.
Magandang umaga Maupay nga aga
Magkano po? Tag-pira ini?
Maganda o gwapo Mahusay ngan gwapo
Kasaysayan
Ang mga “Waray” ay tumutukoy sa mga tao at wika ng 
Leyte at Samar. Ang ibig sabihin ng “Waray” ay “wala”. Mas-
kinilala ang wikang ito sa pangalan na “Lineyte-Samarnon”
o “Binisaya” noon. Ang mga islang sa Silangang Visayas ay
mga “natural harbors” para sa mga naunang “seafarers”.
Kasaysayan
Noong Marso 16, 1521, si Ferdinand Magellan ay nakarating sa Pilipinas (sa
Homonhon - isang isla sa Samar). Makalipas ng dalawang linggo, ang kasikasi o
sanduguan ni Magellan at ang Hari ng Limasawa na si Rajah Kolambu, ay
naganap. Dalawang araw pagkatapos nito, ang pinaka-unang misa sa Pilipinas ay
nagdiwang. Makalipas ang labing pitong taon, nakarating sa Leyte ang
ekspedisyon ni Ruy Lopez de Villalobos. Siya ang nagbigay ng pangalang, “Las
Ylas Felipinas” sa islang Samar at Leyte, dating “Tandaya”, sa karangalan ni Don
Felipe ng Espanya. 
Kasaysayan
Sa katapusan ng Abril, ang isang
insidente sa Mactan ay nagpakita
ng pinakaunang paglalaban sa
dayuhang mananakop. Itong pag-
aalsa sa bayan ng Mactan ay
isang tagumpay para sa mga
Pilipino noon, mas lalo na na-
ipatay nila si Magellan.

Pagkatapos ng okupasyon ng
mga Kastila, dumating ang mga
Amerikano. Si Heneral Vicente
Lukban ang ang pinuno ng
paghihimagsik at inatake nila ang
garison ng mga Amerikano at ito
ay mamayang tinawag na
“Balangiga Massacre”.
Kasaysayan
Sa panahon ng ikalawang
Digmaang Pandaigdig (WWII),
nilusob ng mga Hapon ang mga
Pilipino habang ito ay sinasakop
ng mga Amerikano. Ang pinuno
ng hukbo sa panahon na ‘yon ay
ang pinuno na si Heneral Douglas
MacArthur. Napilitan siyang
lumikas dahil kinailangan niyang
pamunuan ang ibang laban sa
ibang lugar. Bago umalis si
Heneral Douglas MacArthur ng
Pilipinas, siya ay nagsabi ng
kanyang kilalang mga salita na, “I
shall return”. Nang bumalik si
Heneral MacArthur, nakipaglaban
siya kasama ang mga guerilla sa
Leyte at tuluyan nang napatalsik
ang mga Hapones
Yamang Sosyo-Kultural
PANGINGISDA
Ang mga Waray ay gumagawa na ng mga bangka dahil sila ay
nakatira sa mga matubig na lugar at para sa pagtransportasyon at
pangangalakal.

PAG-UMA
Nagsasaka rin sila ng mga palay, kanin, camote, gabi, ube, apari,
talayan, casava, saging, at lubi. Pero ang pinaka nakakaiba sa kanila
ay ang paggamit ng pahoy na gawa sa kawayan at kahoy.

PAG-LARA
Sila rin ay naghahabi. Ito ay ginagawa nila sa tikog. Ang
paghahabi ay trabaho at isa sa mga paraan nila na magkakasama.

TABO
Ito ay isang palengke para sa mga Waray. Dito sila
nangangalakal at nagtitinda ng kanilang mga produkto.
Institusyong
Panlipunan
Panliligaw at pag-
aasawa
Paniniwala at
Kaugalian 
Katawagang Pang-
angkan
Pamanang
Pampanitikan
Pagkain
Mga Kasalukuyang
pangyayari
PANLILIGAW AT PAG-AASAWA 
Ang panliligaw sa Waray ay tinatawag na “panguyab” galing sa salitang- ugat
na “uyab” na nangangahulugang “boyfriend/ girlfriend/sweetheart”.
Isa pang katawagan dito ay ang pang-unswelo. 
Ginagawa ang pan-liligaw para malaman kung maganda ba ang intensyon ng
lalaki sa babae. 
Kailangan ng lalaki bumisita nang pormal sa bahay ng babae at magpa-kilala
sa pamilya at mga kamag-anak nito. 
 PANLILIGAW AT PAG-AASAWA 
Kung ito naman ay umabot sa planong kasalan, kinakailangan naman ng lalaki na humingi
ng basbas mula sa kanyang mga magulang. Ang tawag dito ay Pasabot. Dito na rin
pupunta sa bahay ng babae ang pamilya ng lalaki at mayroon silang kasamang
tagapagsalita” na tinatawag na tagumbaba sa Alang-alang, Leyte. Ang pamilya ng babae
ay may karapatang hindi papasukin ang pamilya ng lalaki kung hindi nila ito magustuhan.
Kinakailangan na ang pamilya ng lalaki ang magdadala ng pagkain at kagamitang pagkain
na sumisimbolo ng kakayahan ng lalaki na mag-alaga at magsikap para sa babae. Dowry
 din ang tawag sa alay na ibibigay ng pamilya ng lalaki sa pamilya ng babae. Pamalaye
naman ang tawag sa sunod na hakbang kung saan pupunta ulit ang pamilya ng lalaki sa
bahay ng babae at pag-uusapan ang preparasyon sa kasal.
 PANLILIGAW AT PAG-AASAWA 

Sa lalawigan ng Bubon, Northern Samar, ang pamilya ng lalaki ang maghahanda

sa sayawan o “social dance event” na tinatawag namang “sada-sada”. Ang
tradisyong sayaw nilang “kuratsa” ay ginagawa ng mga panauhin. “Gala” naman
ang tawag sa pagtapon ng pera sa isang panyo na nasa lupa. At sa huli, ang
“paado” naman ang tawag sa sayaw ng babae at ng lalaki.
PANINIWALA
AT KAUGALIAN

Tattoo - paniniwala at
damdamin 
Pulseras - mahilig sa mga
gintong pulseras
Pag-iinom -  Masayahin silang
mga tao. Ang kanilang pulang
alak na hango sa niyog ay ang
Tuba. 
Relihiyoso - dala ito ng kanilang
nakaraan. 
Matatapang - Likas silang
matapang dahil sila ay mahirap,
kailangan nilang magsumikap
sa buhay
Masihayin - Mahilig sa mga
Tugtugin at Awitin
KATAWAGANG
PANG-ANGKAN

 Anak: Bata/Bata nga

Babaye/Lalake
Lalaki: Intoy/Idoy
Babae: Inday/Iday
Nag-iisang Anak: Bugtong
Isang takda ng mga anak na
puro lalaki/babae: Buklid
Pag ipinanganak ng salid-salid
ang mga lalaki at babae sa
pamilya: Salad-salad. 
Malaki ang puwang ng mga
edad: laay
Pag maliit lang ang puwang sa
edad: Aligsunod. 
KATAWAGANG
PANG-ANGKAN
Mag-kapatid:
Bugto/Kabugtuan
Pinakamantada: Suhag
Pinakabunso: Pudo
Magulang: Kag-anak
Nanay: Iroy
Tatay: Amay
Lola/Lolo: Apoy
Ninong: Bata
Ninang: Dada
Pinsan: Patod
 PAMANANG
PAMPANITIKAN
Ang katutubong awit ng mga
Waray ay Lubi-lubi.  Ang lubi-
lubi ay isang halaman Solanum
nigrum (black nightshade).
Tinatawag itong
kamkamatisan o
gamagamatisan sa Tagalog.

Ang katutubong sayaw naman

nila ay ang Kuratsa o Curacha.
Ito ay sinasayaw ng isang
babae at isang lalaki. Kapag
sinasayaw ito, kailangan isang
pares muna ang sasayaw. Ang
ideya ng sayaw na ito ay
parang hinahabol ng lalaki ang
isang babae. .
Pagkain
Tamalos
Humbas
Suman Moron
Budbud
Sarungsong
Tipay
Hinatukan
Pastillas de Leche
Roscas
Mazapan de Toledo
Buko Salad
Suman Moron
Paano niluluto ang Suman Moron
Kailangan ng:

1/2 cup malagkit (glutinous) rice

1-1/2 cup ordinary rice
3/4 cup coconut milk
1-1/2 cup sugar
1 cup chocolate or cocoa
banana leaves, wilted over fire
melted butter
string
Paano niluluto ang Suman Moron
1. Soak over night the malagkit and ordinary rice.
Grind the following day.
2. Soak both ground rice in coconut milk until soft.
Add sugar and the chocolate.
3. Cook over low fire, constantly stirring until thick.
Set aside and cool.
4. Prepare the leaves for wrapping by heating by
over low fire. Brush the leaves with butter.
5. Put 2 tbsp. of the mixture in every wrap. Tie with
string. Repeat until all are wrapped.
6. Cook/steam for half an hour in a double boiler
container or a steamer.
 Mga Kasalukuyang
Pangyayari

PINTADOS FESTIVAL
Ito ay isang masayang pagdiriwang kung saan pinapaalala ang kasaysayan
noong mga katutubong Leytenos sa kanilang pakikipagdigma, relihiyon at
marami pang iba. Ito ay ipinagdiriwang sa ika-29 ng Hunyo. Ang nakakatuwa
dito ay iyong mga sumasayaw na may pinta sa kanilang mukha hanggang paa.
Pinapakita din sa pagdiriwang na ito ang “custom of tattoing”. Ito rin ang
kaarawan para magbigay respeto para sa ating Señor Santo Niño.
 Mga Kasalukuyang
Pangyayari

LUBI-LUBI FESTIVAL
Ito ay isang pagdiriwang kung saan makikita ang paggamit ng coconut shells
at kung gaano ito kahalaga. Ginagamit nila ang coconut shells kasama ng
kanilang kasuotan habang sumasayaw. Nagbibigay din ng respeto ang
pagdiriwang na ito para sa kanilang mga santo na sina Our Lady of Fatima at
San Roque.
 Karagdagang Impormasyon
KILALANG MGA TAO
IMELDA MARCOS
Dating First Lady ng Pilipinas;
asawa ni dating Presidente na si
Ferdinand Marcos.

BOY ABUNDA JR.

Isang sikat na  television host, at
publist. Binansagan na rin siyang
“King of Talk” sa loka na palabas
sa telebisyon.

TED FAILON
Isang sikat na manunulat sa
Pilipinas at broadcaster hindi
lamang sa radyo kung hindi sa
telebisyon.
 RODRIGO DUTERTE
Isang abogado, politiko, at ang kasalakuyang Presidente ng Pilipinas
 Karagdagang Impormasyon
MGA TANAWIN
LEYTE LANDING
Dito unang binigkas ang mga
katagang, “I shall return” ni
General Douglas MacArthur.

TULAY SAN
JUANICO
Ito ang pinakamahabang tulay sa
Timog-Asya na siyang
dumudugtong sa dalawang lugar
mula  Samar papuntang Leyte.

ISLA HOMONHON
Dito unang tumapak ang mga
Kastila sa Pilipinas
SALAMAT
SA PAKIKINIG