ΓΕΝΙΚΕΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

ΑΠΟΛΕΙΠΕΙΝ Ο ΘΕΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΝ, Καβάφης

ΕΙΔΟΣ: ποίημα συμβολικό με ηθικοδιδακτικό χαρακτήρα. Ανήκει στην κατηγορία των φιλοσοφικών ποιημάτων του Καβάφη
με ιστορικό υπόβαθρο.
ΠΗΓΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ: «Ο Βίος Αντωνίου» από τους Παράλληλους Βίους του Πλουτάρχου. Στηρίζεται σε ένα ιστορικό γεγονός,
την ήττα του Μάρκου Αντώνιου στο Άκτιο το 31π.Χ. και το τέλος του στην Αλεξάνδρεια.
ΘΕΜΑ: Αξιοπρέπεια! Ο ποιητής προτρέπει κάθε άνθρωπο να αντιμετωπίζει τη συμφορά, την αποτυχία, την παρακμή, τον
θάνατο με αξιοπρέπεια.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ: Ο αφηγητής είναι παρόν στο δωμάτιο του ήρωά του. Είναι παντογνώστης. Με αμεσότητα και
ρεαλισμό απευθύνεται στο β’ ενικό πρόσωπο στον ήρωα και στον αναγνώστη.
 Το ποίημα χωρίζεται σε δύο μέρη:
Α. Εισάγει το θέμα της ήττας που έρχεται μοιραία σαν από μόνο του «Αποχαιρέτα την την Αλεξάνδρεια που φεύγει».
Β. Αναπτύσσει το μοτίβο μιας ψύχραιμης αποδοχής των γεγονότων, χωρίς παρακλητικές ικεσίες και αυταπάτες
«Αποχαιρέτα την την Αλεξάνδρεια που χάνεις».

ΣΥΜΒΟΛΑ
Αλεξάνδρεια: Η πόλη με τις υπέρτατες απολαύσεις σώματος και πνεύματος. Είναι η πόλη όπου έζησε ο Αντώνιος,
υιοθετώντας τον τρόπο ζωής της. Πρόκειται για μια πόλη μυστηριακή, ηδονική, μαγική. Είναι η ίδια η ζωή, γεμάτη
περιεχόμενο, επιτυχίες και απολαύσεις, μια ευτυχισμένη ζωή που φτάνει όμως στο τέλος της. Συμβολίζει ό,τι σπουδαίο και
μοναδικό είχαμε και τώρα το χάνουμε. Η Αλεξάνδρεια αποτελεί διαχρονικό σύμβολο. Για κάθε άνθρωπο υπάρχει μια
Αλεξάνδρεια, που συμβολικά αντιπροσωπεύει όλο το υλικό και ηθικό κέρδος της ζωής για το οποίο τόσο κουράστηκε και το
οποίο τόσο αγάπησε.
Αντώνιος: Είναι το εκλεκτό, το ξεχωριστό πρόσωπο που αξιώθηκε να γνωρίσει επιτυχίες. Η τύχη στάθηκε ιδιαίτερα ευνοϊκή
απέναντί του, ώστε να απολαύσει μια σπουδαία ζωή. Στο πρόσωπο του Αντώνιου ο Καβάφης είδε το ηθικό πρόβλημα του
αναγκαστικού τερματισμού της προσωπικής ζωής, όταν αυτή κινδυνεύει να ξεπέσει σε ταπείνωση, αθλιότητα και εμπαιγμό.
Είναι το επιτυχημένο άτομο που ξαφνικά βρίσκεται αντιμέτωπο με το τέλος, την καταστροφή, το θάνατο. Βρίσκεται
μπροστά στην πίκρα του απολογισμού μιας ζωής που δεν ολοκληρώθηκε.
Αόρατος Θίασος: το σύμβολο ενός δυσοίωνου μηνύματος. Το προμήνυμα του τέλους του θανάτου.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ, Καβάφης

ΕΙΔΟΣ: ποίημα με ιστορικό υπόβαθρο. Ανήκει στα Ιστορικά ποιήματα του Καβάφη κι έχει διαχρονικό χαρακτήρα.
ΠΗΓΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ: Το ιστορικό συμβάν του 34 π.Χ., δηλαδή τη δημόσια τελετή των «δωρεών», που την
σκηνοθέτησαν ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα, για να μοιράσουν, «με τα λόγια», στην ίδια την Κλεοπάτρα και στα
τέσσερα ανήλικα παιδιά της, όλες τις χώρες που κάποτε εξουσίαζε ο Μέγας Αλέξανδρος. Πολλές από αυτές τις
χώρες δεν είχαν ανακτηθεί ακόμα ή κυβερνιόνταν από υποτελείς είτε υπασπιστές του Αντωνίου. Το μεγαλύτερο
από τα παιδιά, ο «συμβασιλεύς» Πτολεμαίος ΙΕ’ Καίσαρ ή Καισαρίων (= Καισαρόπουλο, επειδή η Κλεοπάτρα
ισχυριζόταν ότι τον είχε συλλάβει από τον Ιούλιο Καίσαρα), ήταν τότε μόλις 14 ετών, και το μικρότερο 2 ετών.
Τέσσερα χρόνια αργότερα, ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα θα αυτοκτονήσουν, ο Καισαρίων θα εκτελεστεί, και τα
μικρά του αδέρφια θα συρθούν αιχμάλωτα στη Ρώμη.
ΘΕΜΑ: Η ματαιότητα της φιλοδοξίας.  Ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα διοργανώνουν μια «ψεύτικη» τελετή για
να μοιράσουν στα παιδιά της Κλεοπάτρας, και στην ίδια, τα εδάφη που είχε κατακτήσει ο Μέγας Αλέξανδρος και
τα οποία σχεδίαζαν, χωρίς να το έχουν ακόμη καταφέρει, να τα κατακτήσουν εκ νέου ο Αντώνιος με την
Κλεοπάτρα.
Σκοπός του ποιήματος: Ο ποιητής παρουσιάζοντας την Κλεοπάτρα ως μία ηγέτιδα που βάζει τις δικές της
επιδιώξεις και φιλοδοξίες πάνω από το καλό της πατρίδας και των πολιτών της, θέλει να τονίσει και να αναδείξει
την αρνητική πλευρά της πολιτικής.
Ποια είναι η αντίδραση των κατοίκων της Αλεξάνδρειας; Η προσπάθειά της Κλεοπάτρας δεν πείθει τους
κατοίκους της Αλεξάνδρειας, αλλά αυτό δεν της δημιουργεί κανένα πρόβλημα, αφού η Αλεξάνδρεια είναι μια
πολυπολιτισμική πολιτεία, οι πολίτες της οποίας δεν έχουν κοινή συνείδηση εθνικής ταυτότητας και δεν
μπαίνουν στη διαδικασία μιας κοινής αντίδρασης, αντιθέτως παρατηρούν αδιάφορα όσα γίνονται στην πόλη
τους αφήνοντας ελεύθερη την Κλεοπάτρα να κάνει ό,τι θέλει.
Ποια είναι τα παιδιά της Κλεοπάτρας που ανακηρύσσονται βασιλείς και ποιος φαίνεται να έχει το μεγαλύτερο
κύρος;
Αλέξανδρος, 7 χρονών  βασιλιάς της Αρμενίας, της Μηδίας και των Παρθών
Πτολεμαίος, 2 χρονών  βασιλιάς της Κιλικίας, της Συρίας και της Φοινίκης
Καισαρίων, (Πτολεμαίος ΙΕ’ Καίσαρ ή «Καισαρίων», επειδή η Κλεοπάτρα ισχυριζόταν πως τον είχε συλλάβει από
τον Ιούλιο Καίσαρα) 14 χρονών  Βασιλιάς των Βασιλέων
 Από τις ηλικίες των παιδιών και από την απουσία του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας καταλαβαίνουμε ότι
πρόκειται για ένα καλοστημένο σκηνικό  Αντώνιος και Κλεοπάτρα βρίσκονται στο παρασκήνιο, ενώ τα τρία
αθώα παιδιά στο προσκήνιο και στο μέσον του πλήθους των Αλεξανδρινών που επευφημεί.
 Κεντρικό πρόσωπο φαίνεται να είναι ο Καισαρίων, αφού σε αυτόν ο ποιητής κάνει παύση. Οι άλλοι δύο
παρουσιάζονται με στόμφο – μεγαλοπρέπεια αλλά χωρίς καμία άλλη αναφορά, ενώ ο Καισαρίωνας
παρουσιάζεται με περισσότερη επιμέλεια και ιδιαίτερη ευαισθησία

«Φαίνεσθαι» Vs «Είναι»
Πίσω από την εντυπωσιακή – ελκυστική ατμόσφαιρα που επικρατεί (ο ουρανός ένα γαλάζιο ανοιχτό, το Γυμνάσιο
κατόρθωμα τέχνης, ο Καισαρίων όμορφος) κρύβεται η τραγική πραγματικότητα. Οι Αλεξανδρινοί τρέχουν να
δουν την τελετή, παρά το γεγονός ότι γνωρίζουν την ανουσιότητα των τίτλων (Αυτοί οι Αλεξανδρινοί ήξεραν
σαφώς τι κούφια λόγια ήτανε αυτές οι βασιλίες), ίσως από συγκατάβαση, οίκτο και συμπόνια για την τύχη των
παιδιών, που παρά την κενότητα των αξιωμάτων που τους απονέμονται το δράμα τους είναι υπαρκτό. 
ΤΡΑΓΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ = οι νεαροί βασιλείς αγνοούν τι συμβαίνει, ενώ οι Αλεξανδρινοί γνωρίζουν και παρόλα
αυτά ζητοκραυγάζουν.

ΕΛΕΝΗ, Σεφέρης
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ: Το ποίημα "Ελένη" ανήκει στη συλλογή "Κύπρον ου μ' εθέσπισεν", που δημοσιεύθηκε το 1955. Η
συλλογή αυτή είναι αφιερωμένη στην Κύπρο: "Στον κόσμο της Κύπρου, Μνήμη και Αγάπη". Τη χρονιά που
δημοσιεύθηκε η συλλογή, η Κύπρος είχε ήδη αρχίσει τον απελευθερωτικό της αγώνα ενάντια στους `Αγγλους
κατακτητές.
Το ποίημα σχετίζεται με δύο αρχαίους μύθους: Tον μύθο του Τεύκρου και τον μύθο της Ελένης
Οι δύο αυτοί μύθοι χρησιμοποιούνται από τον Σεφέρη στο ποίημα του συμβολικά. Τα πρόσωπα και οι
καταστάσεις συνδέονται με τη σύγχρονη πραγματικότητα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Σεφέρης έζησε τους δύο
παγκόσμιους πολέμους και τη μικρασιατική καταστροφή, που του στέρησε την ιδιαίτερη του πατρίδα, τη Σμύρνη.
Στο ποίημα μιλάει ο Τεύκρος, ένα ποιητικό πρόσωπο που δανείζεται τη φωνή του ποιητή.

Η αναφορά στον Τεύκρο στο μότο προοικονομεί την κυριαρχία της φωνής του στη σεφερική Ελένη και
ταυτόχρονα καθιστά αναγκαία την γνώση της μυθικής παράδοσης που αφορά τον τρωικό αυτό ήρωα.

Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες: το ποίημα αρχίζει με τον στίχο αυτό, ο οποίος
επαναλαμβάνεται ως επωδός άλλες δύο φορές  λειτουργεί ως ένα είδος μουσικού μοτίβου που ενώνει τις
ενότητες του ποιήματος.
Η λειτουργία του, ωστόσο, είναι πολυδιάστατη:
- Με την αναφορά στις Πλάτρες εντοπίζει χωρικά το ποίημα στην Κύπρο. Ο Σεφέρης διέμενε στις Πλάτρες όταν
επισκέφθηκε το νησί, επομένως ο στίχος αυτός αποτελεί τη φωνή του Σεφέρη στο ποίημα, η οποία κατά τα άλλα
κρύβεται πίσω από το προσωπείο του Τεύκρου.
- Την ίδια στιγμή, μπορούμε να πούμε ότι ο στίχος αυτός ενώνει χρονικά την εποχή του μυθικού ήρωα με την
εποχή του ποιητή, αποτελώντας μια γέφυρα μεταξύ παρελθόντος και παρόντος και προσδίδοντας στο
αντιπολεμικό δίδαγμα του κειμένου μια διαχρονική διάσταση.
- Η αναφορά στο αηδόνι μας εισάγει στο μοτίβο του αηδονιού που επαναλαμβάνεται πολλές φορές παρακάτω
στο ποίημα.
- Η αναφορά στην έλλειψη ύπνου προσδιορίζει ασαφώς τη χρονική στιγμή ως νυχτερινή.
- Τέλος ο πρώτος στίχος προσδιορίζει και το φυσικό περιβάλλον: δεν είμαστε σε αστικό περιβάλλον, αλλά σε μια
σχεδόν ειδυλλιακή τοποθεσία (βλ. παρακ. ανασασμό των φύλλων, μουσική δροσιά του δάσους), η οποία ωστόσο
ανακαλεί τις τραγικότερες μνήμες.
Το Αηδόνι ως σύμβολο:
- Συμβολίζει την ποιητική έμπνευση με τη μουσικότητα της φωνής του (μουσική δροσιά, βλ. παρακάτω
ξεκάθαρα αηδόνι ποιητάρη).
- Συμβολίζει τον θρήνο (σύμφωνα με μια παράδοση που ξεκινά από την αρχαιότητα). Το αηδόνι θρηνεί το χαμένο
παιδί του, εδώ γενικά τους νεκρούς του πολέμου (στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές / αυτών που ξέρουν πως
δε θα γυρίσουν).
- Το αηδόνι είναι και το ερέθισμα που πυροδοτεί, πέρα από τον ποιητική αϋπνία, και την επιστροφή στη μνήμη
του τραγικού παρελθόντος (που ψηλαφείς μέσα στη νυχτωμένη μνήμη). Η μνήμη αυτή είναι νυχτωμένη, όχι μόνο
επειδή ανασύρεται μέσα στη νύχτα. αλλά και επειδή είναι απωθημένη βαθιά στο σκοτάδι του νου του ομιλητή.

 το αηδόνι-ποιητική έμπνευση- διεγείρει/ξυπνά, μέσω του θρήνου του, την κοιμισμένη μνήμη του Τεύκρου για
τους νεκρούς του. Κρατώντας τον άυπνο, ξυπνά μέσα του τον πόνο γι’ αυτούς που χάθηκαν, ίσως εντέλει ξυπνά τη
μνήμη τόσο δυνατά που οι νεκροί κατά κάποιο τρόπο ζωντανεύουν: μέσω του αηδονιού οι νεκροί συνειδητοποιούν
πως δεν μπορούν να γυρίσουν, βηματίζουν και χειρονομούν μέσα στη μνήμη του Τεύκρου.
 Η φωνή του αηδονιού υπήρξε παρούσα στις παλαιότερες προσπάθειες των κατοίκων να διεκδικήσουν την
ελευθερία τους, κι είναι παρούσα και τώρα που η «ξαγριεμένη σκλάβα», η Κύπρος (σε άμεση συνάρτηση με τις
Ελληνίδες αιχμάλωτες, συνοδούς της Ελένης – οι σκλάβες είναι «ξαγριεμένες» διότι ξέρουν πως δεν θα γυρίσουν
ποτέ στην Ελλάδα)), είναι έτοιμη να ξεσηκωθεί ξανά. Τα φιλήματα, όπως και κάθε ερωτική διάθεση, είναι
παράταιρα, σ’ αυτό το τρικύμισμα της κυπριακής ψυχής που έχοντας για χρόνια ανεχτεί την αγγλική κυριαρχία,
βρίσκεται σ’ επαναστατική εγρήγορση.

ΙΔΕΕΣ
 Οι πόλεμοι που γίνονται για ψεύτικα ιδανικά είναι μάταιοι και το μόνο που πετυχαίνουν είναι να φέρουν τη
δυστυχία και τον όλεθρο.
 Πολλοί άνθρωποι σκοτώθηκαν άδικα, ενώ οι ίδιοι νόμιζαν ότι πολεμούσαν για κάποια ιδανικά.
 Να είμαστε ξύπνιοι και να μην παρασυρόμαστε εύκολα από μεγάλα λόγια.

Αφηγηματικές τεχνικές:
- Αφήγηση (δραματικός μονόλογος)
- Εσωτερική εστίαση.
- Αναδρομές
- Ρητορικές ερωτήσεις.
- Στοιχεία περιγραφής (αφηγηματικός τρόπος – περιγραφή Ελένης).
- Συνειρμοί
- Συμβολισμοί: Η μοίρα του Τεύκρου είναι η μοίρα οποιουδήποτε ανθρώπου.

ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ – ΤΑ ΠΑΘΗ – ΑΣΜΑ Δ’, Ελύτης

ΘΕΜΑ: Τα Πάθη και η Άνοιξη / Ανάσταση. Μέσα από το σκοτάδι των Παθών (πόλεμος, πείνα, κατοχή) θα λάμψει το φως της
λύτρωσης, το φως της Ανάστασης.
ΜΗΝΥΜΑ: Μετά τον θάνατο / σκλαβιά έρχεται η Ανάσταση / Ελευθερία
Ιδέες:
- Η ελευθερία αποκτιέται με θυσίες, με καθολική προσπάθεια, με αρετή και τόλμη.
- Βαριά παρακαταθήκη το ένδοξο ιστορικό παρελθόν και η πνευματική κληρονομιά. Οι Έλληνες πρέπει να
φανούν αντάξιοι των προγόνων τους.
- Ελληνισμός και Ορθοδοξία συνταυτίζονται και συμπορεύονται.
- Ο Θεός είναι Θεός της αγάπης, της ζωής, της δικαιοσύνης, της ειρήνης, της Άνοιξης. Αποστρέφεται το μίσος, το
θάνατο, τον πόλεμο, το σκοτάδι.
- Η «ύβρις» και η «αμαρτία» τιμωρούνται και στο τέλος επέρχεται η Δικαιοσύνη και η κάθαρση.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ:
- Παρομοιώσεις: σαν σπέρμα, όπως δαγκώνει
- Επαναλήψεις: Θε μου Πρωτομάστορα
- Παρηχήσεις: Μάγοι – Μαγιού
- Αντιθέσεις: νεκροί/ζωντανοί – βουνά/θάλασσα – σκοτάδι/φως – θάνατος/ανάσταση
- Σχήμα κύκλου: α’ και γ’ επωδός
- Εικόνες συμβολικές: οπτικές: α’, β’, γ’ στροφές, α’ και γ’ επωδός / οσφρητικές: β’ επωδός
Φως / Ήλιος
Σύμβολο: της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και του αγώνα για την κατάκτηση τους
Παράγοντες που συμβάλλουν στην έλευση του:
- Συλλογικές προσπάθειες και θυσίες, υπεράνθρωποι και ομαδικοί αγώνες
- Ο δημιουργός, πλαστουργός του κόσμου
- Η ιστορική μνήμη τους γένους, η οποία με το ξύπνημα της θα οδηγήσει στον ξεσηκωμό και την απελευθέρωση
 Λειτουργία: λειτουργεί λυτρωτικά  υπερνικά το σκοτάδι σταθερά και θριαμβευτικά

ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ – ΤΑ ΠΑΘΗ – ΨΑΛΜΟΣ Β’ – ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΟΥ ΕΔΩΣΑΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ, Ελύτης

Στο ποίημα τονίζεται το αλληλένδετο της ελληνικής γλώσσας, της ορθοδοξίας και της ελευθερίας. Η ελληνική γλώσσα είναι
ενιαία και αδιαίρετη. Έχει τις ρίζες της στον Όμηρο. Στην ίδια γλώσσα που έγραψε ο Όμηρος τα έπη του ακούονται και οι
γλυκές Βυζαντινές μελωδίες – τα πρώτα-πρώτα δόξα σοι. Η ελληνική γλώσσα υπηρετεί την Ορθοδοξία. Στην ίδια γλώσσα
υμνεί και ο Σολωμός την ελευθερία. Αλληλένδετες είναι και οι έννοιες της Ορθοδοξίας και Ελευθερίας. Με τον αγώνα των
Ελλήνων για ελευθερία αποκτά και η Ορθοδοξία καινούριο νόημα. Εξάλλου η Εκκλησία ευλογεί τα όπλα των Ελλήνων στον
αγώνα του 1821. Το Πάσχα των Ελλήνων, η Ανάσταση του Γένους ταυτίζεται με την Ανάσταση του Χριστού.
Προθέσεις – Στόχοι του ποιητή που διαφαίνονται στο ποίημα:
- Να δείξει:
1. Τη διάρκεια και συνέχεια της Ελληνικής γλώσσας
2. Τη συνέχεια και εξέλιξη της ελληνικής παράδοσης
3. Ότι η φύση διαμορφώνει τη γλωσσική και πολιτιστική φυσιογνωμία μας (να δείξει δηλαδή τη σχέση φύσης –
γλώσσας και παράδοσης – γλώσσας)
4. Ότι στη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας και της πολιτιστικής κληρονομιάς βρίσκεται η ταυτότητα της φυλής
5. Ότι η ελευθερία και η γλώσσα είναι έννοιες ταυτόσημες και αποτελούν τη μοναδική έγνοια του, όπως και του
Σολωμού.
- Να χρησιμοποιήσει δημιουργικά και να καταξιώσει τη δημοτική μας γλώσσα ως μια συνέχεια από τον Όμηρο, στην
Εκκλησιαστική υμνογραφία, στο Δημοτικό Τραγούδι και το Σολωμό.
Βασικά μηνύματα:
- Θαυμασμός και πίστη στη μια και αδιαίρετη ελληνική γλώσσα
- Φροντίδα γι αυτήν την κληρονομιά που ξεκινά από την αρχαιότητα, από τον Όμηρο, περνά από το Βυζάντιο, φτάνει
στη μαχόμενη Ορθοδοξία των χρόνων της Τουρκοκρατίας και της Ελληνικής Επανάστασης και καταλήγει στη
νεότερη εποχή.
- Η συγκίνηση που σκορπά η λέξη ελευθερία σε συσχετισμό με τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν, του Σολωμού.
Μορφές παράδοσης – σταθμοί εξέλιξης ελληνικής γλώσσας:
- Αρχαία πνευματική κληρονομιά – Όμηρος
- Βυζαντινή παράδοση – Υμνογραφία, γλυκές ψαλμωδίες
- Νεοελληνική πνευματική δημιουργία – Σολωμός
- Λαϊκή – λαμπριάτικα έθιμα, κνίσες, τσουγκρίσματα
- Εθνική παράδοση – Αγώνας του 1821 – συνδέεται με το νέο ξεσηκωμό του ελληνοϊταλικού πολέμου.

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ, Ρίτσος
Γράφτηκε το Μάρτιο του 1957, αμέσως μετά τη θυσία του Γρηγόρη Αυξεντίου, και αναφέρεται σε έναν υποθετικό μονόλογο
του ήρωα, λίγες ώρες πριν το ολοκαύτωμά του.
Η μορφή του ποιήματος  Μονόλογος του Γρηγόρη Αυξεντίου
Πολλά εκτενή ποιήματα του Ρίτσου έχουν αυτή τη μορφή:
- Σκηνοθετικός πρόλογος (πεζό)
- Μονόλογος
- Επίλογος (πεζό)
Σ’ αυτά τα ποιήματα απουσιάζει η δράση από τους ήρωες, υπάρχει η ενδοσκόπηση, η εξερεύνηση της
ανθρώπινης συμπεριφοράς, η ανάμνηση πράξεων, γεγονότων και η ανάλυσή τους.

Σχολιασμός του τίτλου:

Ο τίτλος «Αποχαιρετισμός» εκφράζει τα εξής:
 Τη συνειδητή επιλογή της θυσίας του ήρωα. Αποχαιρετά τη ζωή και τον κόσμο, αφού προηγουμένως έχει
καταλήξει στην απόφαση να θυσιαστεί.
 Ο ήρωας χρησιμοποιεί τον χρόνο που υπολείπεται μέχρι τον θάνατο, ως ευκαιρία αυτογνωσίας, αναμνήσεων
και εσωτερικών διαλογισμών. Γι’ αυτό, ενώ αποχαιρετά συνεχώς τον κόσμο, συνεχίζει το μονόλογό του.

ΘΕΜΑ: Οι στοχασμοί του Αυξεντίου περιστρέφονται γύρω από το νόημα της ζωής και του θανάτου. Γενικότερα ο
ποιητής παρουσιάζει τον εσωτερικό στοχασμό και την πάλη του ήρωα που οδηγεί στην αυτογνωσία. Με την
αυτογνωσία επιβεβαιώνεται η συνειδητή και αμετάβλητη απόφαση της θυσίας. Ο ήρωας πιστεύει ότι χρωστά τη
θυσία και τη λευτεριά στον κόσμο. Αρνείται να προδώσει τα ιδανικά της φυλής και την αξιοπρέπειά του, γι’ αυτό
και θυσιάζεται πιστός στο υπέρτατο χρέος της λευτεριάς.

Στίχοι προς σχολιασμό:

«Όλο σας αποχαιρετώ, κι ακόμα στέκω σα κάτι να’ χω να προσφέρω στον κόσμο»
«Τη λευτεριά ο καθένας μας τήνε χρωστάει σ’ όλους»
«ένιωθα ν’ ανεβαίνω με τ’ αμάξι μου, μαζί κι ο μέγα κάμπος της Μεσαορίας»
ΙΑ΄ ενότητα: «Κι έλεγα...Γεια σας»
Α΄ αναβαθμός: Η καθημερινή έγνοια για αντιμετώπιση καθαρά βιολογικών αναγκών (τροφή, χρήματα, έρωτας)
Ατομική ελευθερία
Φράσεις: δε φτάνει το τραπέζι,
μήτε κάμποσος παράς στην τσέπη
μήτε το ψωμί, μήτε το φιλί
Β΄ αναβαθμός: Η προσπάθεια, ο αγώνας να ξεσκλαβωθεί η πατρίδα του.
Εθνική ελευθερία
Φράση: τραβάει...στο ξεσκλάβωμα της πατρίδας
Γ΄ αναβαθμός: Η προσπάθεια, ο αγώνας για ξεσκλάβωμα του κόσμου
Πανανθρώπινη ελευθερία
Φράση: στο ξεσκλάβωμα του κόσμου...αγάπη για όλο τον κόσμο

Στοιχεία τεχνικής:
Παρομοιώσεις, Επαναλήψεις, Ελεύθερος στίχος, Ερωτήσεις, Εικόνες, Εσωτερικός μονόλογος, Αποφθεγματισμός

ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ ΠΕΡΙΜΕΝΟΥΝ, Διδώ Σωτηρίου

Τόπος: Αϊδίνι, στο σπίτι της αφηγήτριας, (σαλόνι, κουζίνα), εξοχή

Η αφηγήτρια στο απόσπασμα του βιβλίου αφηγείται τα γεγονότα από απόσταση χρόνου (παρόν αφήγησης: μετά το
1942). Θυμάται και αναπολεί τις ευχάριστες στιγμές σε ειρηνικούς καιρούς, πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922).
Είναι αναμνήσεις που έρχονται στο μυαλό της οικείες και ξαναζωντανεύουν.

Στο απόσπασμα διαφαίνεται μία αντίθεση, η οποία αφορά τη ζωή της αφηγήτριας και της οικογένειάς της πριν και μετά
τη μικρασιατική καταστροφή. Η λεπτομερής περιγραφή της καθημερινής ζωής στο Αϊδίνι που μοιάζει με παραμύθι, με
ήρωες να κινούνται συνεχώς σκοπό έχει να παρουσιάσει πώς αλλάζει και μεταβάλλεται η ζωή και η τύχη των ανθρώπων
μετά τη μικρασιατική καταστροφή. Οι δύο κόσμοι (πριν και μετά την καταστροφή) φαντάζουν πολύ διαφορετικοί και
εντείνουν την τραγικότητα των ηρώων. Αυτό είναι εμφανές στην τελευταία παράγραφο του αποσπάσματος, σ. 179:
«Άλλωστε, στο σπίτι μας τέτοια “ψιλοπράματα” κανείς δεν τα υπολόγιζε τότε.»  Με τη συγκεκριμένη φράση η αφηγήτρια
μάς προϊδεάζει ότι στη συνέχεια όλα όσα θεωρούνταν δεδομένα, πρόκειται να αλλάξουν. Το τέλος αυτού του κόσμου με
την ανεμελιά και την ξεγνοιασιά δηλώνεται με την τελευταία πρόταση του αποσπάσματος και κυρίως με τη χρήση του
χρονικού επιρρήματος «τότε».
Τα περιστατικά που περιγράφονται και τα οποία δεν είναι μεμονωμένα αλλά επαναλαμβανόμενα, δίνουν με
παραστατικότητα και ζωντάνια το κλίμα που επικρατούσε, διανθίζοντας την αφήγηση με λαογραφικά και πολιτισμικά
στοιχεία. Έτσι η αφήγηση αποκτά αληθοφάνεια.

 Η αφηγήτρια διακρίνει δύο «στρατόπεδα» ανάμεσα στα μέλη της οικογένειάς της, τα οποία κατατάσσει ανάλογα με τη
συμπεριφορά τους απέναντι στους άλλους ανθρώπους:
Α) Στο πρώτο «στρατόπεδο» ανήκουν η γιαγιά, ο θείος Θανάσης, η θεία Καλλιόπη, ο πατέρας, οι οποίοι χαρακτηρίζονται
από ένα «ζωντανό, λαϊκό, εύθυμο, καλόκαρδο μοτίβο». Είναι άνθρωποι που αποδέχονται τους άλλους, δεν κάνουν
διακρίσεις, είναι ανοιχτόκαρδοι και καταδεκτικοί, ειλικρινείς στις συναναστροφές τους.
Β) Το δεύτερο «στρατόπεδο» αποτελούσαν οι θείος Αριστείδης, θείος Περικλής, θεία Ηλέκτρα, θείος Ορέστης και θεία Ιώ.
Επίσης η θεία Ελβίρα Σιτζάνογλου, σύζυγος εργοστασιάρχη. Η Ηλέκτρα και η Ιώ είναι ακατάδεκτες, μαζεμένες, υποτιμούν
τους υπόλοιπους που δεν ανήκουν στη δική τους κοινωνική τάξη, αποδοκιμάζουν όσα ακούνε κάνοντας μορφασμούς και
επικρίνουν.

Ο αφηγητής και η λειτουργία του: Όλα τα γεγονότα δίνονται από τη σκοπιά και την οπτική της αφηγήτριας, της Αλίκης
Μάγη (του μικρότερου μέλους της οικογένειας), η οποία έχει την ευχέρεια να κινείται και να τρυπώνει σε όλους τους
χώρους του σπιτιού −και στην κουζίνα− να αφουγκράζεται και να παρατηρεί  πρωτοπρόσωπη αφήγηση (με τη χρήση του
α΄ πληθυντικού προσώπου ίσως να ακούγεται και η φωνή άλλων προσώπων της οικογένειάς της - μπορεί να
αντιπροσωπεύει και τη ματιά των παιδιών). Η αφηγήτρια είναι ομοδιηγητική/ αυτοδιηγητική. Η εστίαση είναι εσωτερική.
Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση προσδίδει ζωντάνια και εξασφαλίζει αμεσότητα. Είναι τρόπος έμμεσης εξομολόγησης και
αναπόληση μιας εποχής ειρηνικής και ξέγνοιαστης, άρα η αφήγηση αποκτά αληθοφάνεια. Επιπλέον η οπτική μέσα από την
οποία περιγράφεται ο βίος είναι ξεκάθαρα γυναικεία: στο απόσπασμα κυριαρχούν οι γυναικείες μορφές, η ζωή τους στο
σπίτι, λεπτομέρειες από την καθημερινότητα των μικροαστών και των λαϊκών ανθρώπων.

Η παρουσία στο απόσπασμα πλήθους ανθρώπων

Στο Αϊδίνι, και όπως φαίνεται ξεκάθαρα στο σπίτι της αφηγήτριας, συνυπάρχουν άτομα που ανήκουν σε διαφορετικές
κοινωνικές τάξεις. Παρά την ταξική διαφορά, οι άνθρωποι αυτοί πηγαινοέρχονται στο σπίτι της αφηγήτριας, είναι
αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας και αποδεικνύονται φορείς της δικής τους κουλτούρας, ανάλογα και με την
καταγωγή τους: συνυπάρχουν παραδόσεις, διαφορετικές πεποιθήσεις, αντιλήψεις. Από την άλλη, διαφαίνεται ότι δεν ήταν
όλοι τόσο καταδεκτικοί στην αποδοχή των κατώτερων κοινωνικών τάξεων, αλλά κρατούσαν αποστάσεις, καθώς θεωρούσαν
προσβλητικό το γεγονός ότι έπρεπε να συναναστραφούν μαζί τους.

Συνήθειες, ήθη, πεποιθήσεις στην περιοχή της Μικρασίας και σχολιασμός της ένταξής τους στο απόσπασμα
Ήθη στο Αϊδίνι και γενικότερα στη Μ. Ασία:
 συνήθεια να δίνονται στα παιδιά αρχαιόπρεπα ονόματα (Ηλέκτρα, Ιώ, Καλλιόπη, Αριστείδης, Περικλής, Ορέστης κ.ά).
 πλουσιοπάροχα γεύματα που περιλάμβαναν και του πουλιού το γάλα (ψητά, τηγανιτά, λουκουμάδες, χαλβάδες κ.ά).
Λαογραφικά στοιχεία:
 πίστη στη βασκανία (γιαγιά) – η διαδικασία για το ξεμάτιασμα από την κόνα Αγγελικώ
 ξόρκια και γιατροσόφια για τη θεραπεία ασθενειών (πχ. έκοβε το «σαρλίκι» με μέλι και μετάξι κ.ά.)
 κόψιμο του φιδέ (δίνεται αρκετά αναλυτικά η όλη διαδικασία)
 Καφεμαντεία, χαρτορίχτρες, μάγεια, ξόρκια
 Χτύπος του ραβδιού του παζβάντη (νυχτοφύλακα)
 Διηγήσεις παραμυθιών: - διήγηση της ιστορίας του Τσάκιτζη

Όλα αυτά τα στοιχεία εντάσσονται λειτουργικά στην αφήγηση: φωτίζουν τη σοφία του λαού και τη δημιουργικότητά του,
φανερώνουν τον γλωσσικό πλούτο, αναδεικνύεται ο πολιτισμικός πλούτος, φωτίζεται ο τρόπος ζωής των ανθρώπων.

Τεχνική – εκφραστικά στοιχεία

- Αφήγηση
- Εικόνες
- Παρομοιώσεις: «σα χοντρές οξείες», «σα να ήταν σακουλίτσες με λίρες»
- Μεταφορές: «ήταν όλοι τους παραλλαγές ενός ζωντανού, λαϊκού, εύθυμου και καλόκαρδου μοτίβου», «ετοιμάσου να
μαζέψεις τα δηλητήρια»
Γλώσσα: Η γλώσσα είναι ιδιωματική, αυτή που μιλούσαν οι Μικρασιάτες Έλληνες, με πολλές τούρκικες και ιταλικές λέξεις.
+13-12-43
Θέμα: Η ανακομιδή των λειψάνων ενός 16χρονου αγοριού, που εκτελέστηκε το 1943 από τους Γερμανούς κατακτητές,
γίνεται αφορμή για συνοπτική παρουσίαση της εθνικής τραγωδίας και του μετεμφυλιακού κλίματος. Δίνεται έμφαση στην
ποιότητα των ανθρώπων που επισκέπτονται τον τόπο θυσίας και στη στάση τους απέναντι στο γεγονός.
Τόπος: Καλάβρυτα. Είναι ο τόπος ομαδικής εκτέλεσης 1200 αθώων Ελλήνων πολιτών από τους Γερμανούς, κατά τη
διάρκεια της κατοχής.
Χρόνος Διηγήματος:
- Αφηγηματικός χρόνος: 1963 – Ο συγγραφές παρακολουθεί την εκταφή των οστών ενός 16χρονου αγοριού που είχε
εκτελεστεί από τους Γερμανούς.
- Ιστορικός χρόνος: 1943 – Ομαδική εκτέλεση 1200 αθώων Ελλήνων από τους Γερμανούς.
Ψυχική κατάσταση συγγραφέα – αφηγητή:
- Πρώτη σκηνή: Βαθιά συγκίνηση, συμπάσχει σιωπηλά με τα δύο αδέρφια
- Δεύτερη σκηνή: Αγανακτισμένος από την τυπική, επιφανειακή και ξεδιάντροπη στάση των τουριστών.
Αντιθέσεις:
- Ευαισθησία, ευλάβεια αδελφών και αφηγητή # ρηχότητα, αδιαφορία, βέβηλες θέσεις τουριστών
- Συμπάθεια αφηγητή προς τα αδέλφια του 16χρονου # ειρωνεία, σαρκασμός προς τους τουρίστες
- Αγράμματοι, αγνοί άνθρωποι # μορφωμένοι, αστοί, δήθεν εξευγενισμένα υποκείμενα
- Αφηγητής μοναχικός προσκυνητής # μπουλούκι με πούλμαν οι τουρίστες
- Κερί, θυμίαμα, κρασί # βρώμικες εφημερίδες
- Λίγα λόγια της ψυχής # διαβάζουν από εγκυκλοπαίδεια
- Δε μιλούν # μιλούν δυνατά, χαχανίζουν
Σκοπός του έργου:
Ο συγγραφέας στο πεζογράφημα αυτό τονίζει τη στάση που πρέπει να τηρούμε απέναντι στα μαρτύρια, τις θυσίες, τους
αγώνες και τα βάσανα που πέρασε ο Ελληνισμός στην κατοχή και γενικότερα απέναντι στα ιερά και στα άγια του τόπου και
της ιστορίας μας. Οι θυσίες και τα βάσανα του Ελληνισμού είναι τα ιερά και τα όσιά μας και οφείλουμε να τα προσκυνούμε
με ευλάβεια. Η τυπική στάση απέναντι σ’ αυτά, η αδιαφορία και το σβήσιμό τους από την ατομική και την κοινή μνήμη
μέσα στη γενικότερη υλική ευμάρεια, αλλά και η υποβάθμισή τους με την εκ των υστέρων αναγνώριση δικαιολογιών στον
εχθρό, είναι πράξη βέβηλη και άτιμη.
Εκφραστικά Μέσα
 Πρωτοπρόσωπη αφήγηση, άμεση, βιωματική και εξομολογητική.
 Βασικό αφηγηματικό υλικό η παρατήρηση, η μνήμη και οι συνειρμοί.
 Εκτός από τη διήγηση – μέσω της οποίας παρουσιάζεται σχεδόν αποκλειστικά η ιστορία – παρατηρείται περιγραφή
ορισμένων λεπτομερειών, συχνά σχόλια σαρκαστικά και αυτοσαρκαστικά, καθώς και τρεις φράσεις – μονόλογοι.
 Το πεζογράφημα κινείται συχνά με άλματα, σε τρία χρονικά επίπεδα: ανάμεσα στον χρόνο γραφής (1963-64), στο χρόνο
εκταφής (1963) και στον χρόνο εκτέλεσης (1943).

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ 1969 Μ.Χ., Αναγνωστάκης

Πολιτικό ποίημα που απηχεί την πολιτικοκοινωνική κατάσταση στα χρόνια της χούντας (1967-1974).
Στόχος του ποιητή είναι η καταγγελία του δικτατορικού καθεστώτος και των ψεύτικων μορφών ζωής που τα καθεστώτα
αυτά εκτρέφουν.
Κυκλικός τρόπος παρουσίασης:
- Αρχικά περιγράφει την Οδό Αιγύπτου στη Θεσσαλονίκη της εποχής του.
- Επισημαίνει τις αλλαγές που έχουν επέλθει από τότε που την έζησε ως παιδί. Οι αλλαγές αφορούν τον χώρο και
κατά συνέπεια τον τρόπο ζωής.
- Επανέρχεται στην περιγραφή της Οδού και τονίζει το ρόλο των νέων κτηρίων – συμβόλων στις σχέσεις των
ανθρώπων.
Τεχνική του ποιήματος – εκφραστικά μέσα: ελεύθερος στίχος, απλό και λιτό ύφος, πεζολογικό, επαναλήψεις, ειρωνεία,
αντίθεση παρόντος – παρελθόντος, εικόνες, σύμβολα, κλίση ρήματος στον ενεστώτα.
Τομείς που λειτουργούν στο ποίημα:
Οικονομικός: Οικονομική ανάπτυξη – τουριστικό θαύμα – εμπορευματοποίηση των πάντων – Τράπεζα Συναλλαγών –
Τουριστικά γραφεία
Ηθικός: Όλοι συναλλάσσονται – ιδιοτέλεια – ατομικό συμφέρον – εκμετάλλευση
Πνευματικός: Λογοκρισία – πνευματικός μαρασμός – πνευματικοί άνθρωποι εξορίζονται
Πολιτικός: Δικτατορία των Συνταγματαρχών (1967 – 1974)
Κοινωνικός: Οι άνθρωπο δεν γελούν, δεν εμπιστεύονται,, δεν ψιθυρίζουν μυστικά – φαινόμενο μετανάστευσης
ΦΙΛΙΠΠΟΣ, Τάκης Σινόπουλος
Από την ποιητική συλλογή Μεταίχμιο Β΄, 1957 (ποιήματα που γράφτηκαν κατά την περίοδο 1949-1955).
ΧΡΟΝΟΣ: Ο χρόνος γραφής του ποιήματος ανάγεται στη δύσκολη περίοδο 1949-1955. Στο ποίημα δεν γίνεται ξεκάθαρη
αναφορά στον Πόλεμο και τον Εμφύλιο, αλλά ο αναγνώστης μπορεί να αναγνωρίσει το ιστορικό πλαίσιο σε λέξεις, φράσεις
και εικόνες: «κλαίγοντας», «καράβια εφράξανε τη θάλασσα», «Μαύρισε η γη», «κακός χειμώνας», «μακρύ ποτάμι το
αίμα», «φυσάει απόψε δυνατά», «σκοτεινές μέρες», «φεγγάρι του χειμώνα», «μέρες του ’44».
Τα χρονικά επίπεδα του ποιήματος, παρόν και μέλλον, διαπλέκονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να καταλύεται η χρονική
συνάφεια και τα πολλαπλά χρονικά επίπεδα συνδέονται με ετερόκλητα τοπικά επίπεδα:
 Γερμανική κατοχή – οράματα – αντίσταση – εκτέλεση του Φίλιππου (1942)
 Αναφορά στο 1944 ‒ χρονιά θανάτου του άνδρα της κυρίας Πανδώρας ‒ τέλος της Γερμανικής Κατοχής και αρχή του
Εμφυλίου. Η αναφορά στο 1944 «ξεκλειδώνει», θα λέγαμε το ποίημα. Το ποίημα ξεκινά με τη φράση «Εδώ στοχάζομαι» και
κλείνει με την αναφορά στο 1944. Χρονιά τόσο σημαντική για τον ποιητή. Η μνήμη, η παραίσθηση και η παρουσία του
νεκρού του φίλου στο παρόν, τον οδηγούν σε σκέψεις και στη συγγραφή του ποιήματος. Το ποίημα αποτελεί απόπειρα
του Σινόπουλου να περισώσει από τη λήθη τον νεκρό του φίλο.
 Εμφύλιος – καταστροφή – «ποτάμι το αίμα» – «φωτιές παντού και πυροβολισμοί»
 Μετεμφυλιακά χρόνια – «σκοτεινές μέρες», «ερειπωμένα πρόσωπα»
 Μέλλον – «δεν θα ξανάρθει ο Φίλιππος»
Στο ποίημα δεν είναι ευδιάκριτα τα χρονικά όρια και συνδυάζονται με τέτοιο τρόπο που τελικά καταλήγουν όλα να είναι
παρόντα μέσα σε μία ακινητοποιημένη χρονική στιγμή.
ΧΩΡΟΣ: Εάν συγκεντρώσουμε τους προσδιορισμούς του χώρου στο ποίημα, αντιλαμβανόμαστε ότι το ποιητικό υποκείμενο
βρίσκεται τοποθετημένο σε ένα εφιαλτικό σκηνικό που δεν είναι άλλο από αυτό της μεταπολεμικής Ελλάδας.
 ακίνητη κοιλάδα
 θάλασσα φραγμένη
 κούφια Λάρισα
 έρημο καφενείο
 φωτιές παντού και πυροβολισμοί
 μια πολιτεία φανταστική κι ασάλευτη
 δέντρα πεσμένα στις οικοδομές
 Μακεδονία
Το ποίημα αρχίζει με έναν αόριστο τοπικό (ίσως και χρονικό) προσδιορισμό: «εδώ». Ο χώρος στη συνέχεια γίνεται πιο
συγκεκριμένος: Λάρισα. Η Λάρισα ορίζεται ως «ακίνητη» και «κούφια», επίθετα που συνδηλώνουν την απραξία και την
εγκατάλειψη. Στο ποίημα εικόνες σκόρπιες, αντλημένες από την εμπειρία, εικόνες μιζέριας και φθοράς δημιουργούν ένα
πένθιμο κλίμα και συνθέτουν το «τοπίο θανάτου». Η Ελλάδα έχει σαρωθεί από τον πόλεμο και τον εμφύλιο: «φωτιές
παντού και πυροβολισμοί».
ΠΡΟΣΩΠΑ
ΦΙΛΙΠΠΟΣ: Στο συγκεκριμένο ποίημα συναντάμε έναν Φίλιππο ιδεολόγο, εκρηκτικό, ασυμβίβαστο, μαχητικό που σπάει τη
σιωπή του και ασκεί κριτική. Πρόκειται για ένα πρόσωπο που αντιπροσωπεύει όλους όσοι αγωνίστηκαν και πέθαναν την
περίοδο της Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα. Ήταν μια γενιά με οράματα πανανθρώπινα, αγωνιστικό πνεύμα και
μαχητικότητα που δεν δίστασαν να αντισταθούν, να πολεμήσουν έναν παράλογο κόσμο και να θυσιάσουν ακόμα και τη
ζωή τους.
Το ποιητικό υποκείμενο: Το ποιητικό υποκείμενο είναι «Ο Επιζών». Είναι ένα πρόσωπο όχι κατ’ ανάγκην ηρωικό, αλλά ένα
πρόσωπο που έτυχε να σωθεί από τον βέβαιο πνιγμό, από τον εφιάλτη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και του Εμφυλίου,
στιγματισμένο από τραυματικές αναμνήσεις. Το πρόσωπο αυτό έχει την ευθύνη να μαρτυρήσει και να πει τη δική την
ιστορία με τον δικό του τρόπο, όπως χαράκτηκε στη μνήμη του.
Η ΚΥΡΙΑ ΠΑΝΔΩΡΑ: Η παρουσία της γυναίκας, της κυρίας Πανδώρας, μέσα σε αυτό το εφιαλτικό σκηνικό θα μπορούσε να
ήταν λυτρωτική. Θα μπορούσε να αναιρέσει τον θάνατο και τη μοναξιά. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Ακυρώνεται κάθε ελπίδα.
ΤΟ ΣΥΝΑΧΩΜΕΝΟ ΓΚΑΡΣΟΝΙ: Σκόρπιες αναμνήσεις που επιστρέφουν χωρίς αλληλουχία. Μια αντιποιητική εικόνα, παρμένη
από χώρους τετριμμένους και καθημερινούς. Ένα γκαρσόνι, σε ένα έρημο καφενείο, συναχωμένο. Έρημο, άδειο το
καφενείο και το γκαρσόνι χωρίς λόγο ύπαρξης.
ΤΑ ΕΡΕΙΠΩΜΕΝΑ ΠΡΟΣΩΠΑ: Τα πρόσωπα των επιζώντων. Των Ελλήνων της μεταπολεμικής / μετεμφυλιακής περιόδου.
Ερειπωμένα από τον εφιάλτη που έζησαν. Ερειπωμένα είναι τα πρόσωπα που απορρίπτει ο Φίλιππος. Είναι οι Έλληνες που
έπαψαν να αγωνίζονται, που προδόθηκαν και αφέθηκαν. Αποδέχτηκαν την κατάσταση που διαμορφώθηκε και
αδιαφόρησαν για το χρέος τους απέναντι στους αγώνες των εκλιπόντων, των νεκρών τους φίλων. Έχασαν το «αληθινό»
τους πρόσωπο και βυθίστηκαν. Έρημος και ο χώρος και τα πρόσωπα.
ΔΕΥΤΕΡΟ ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗ ΜΗΤΕΡΑ, Κώστας Μόντης
1η ενότητα (στ.1-23): Οι τρεις πρώτοι στίχοι καθορίζονται από τη λέξη «διασπάται», που είναι το αποτέλεσμα της
«διαίσθησης» του ποιητή  ο ποιητής θέλει να τονίσει ότι το γράμμα και η συνοχή του «διασπάται».
Η αρχή αυτής της διάσπασης παρομοιάζεται με τις «μαθητικές παρελάσεις»: όπως η μαθητική παρέλαση
κινδυνεύει να διασπαστεί όταν «προσεγγίζει το τέρμα», αφού οι «τετράδες» χαλαρώνουν από την ομαδική και
συλλογική πορεία τους, για να ακολουθήσει ο καθένας ατομικά τον δρόμο του, έτσι και η ποιητική σύνθεση του
ποιητή κινδυνεύει να διασπαστεί και να χάσει τη συνοχή και τη δομή της.
 Ρητορικά ερωτήματα: Η επανάληψη αυτών των ερωτημάτων σκοπό έχει να τονίσει την ένταση και να
προβληματίσει τον αναγνώστη – θεατρικότητα.
2η ενότητα (στ. 24-55): Σε αυτή την ενότητα, το ποιητικό υποκείμενο διατυπώνει την πρόθεσή του να
εγκαταλείψει τη συνοχή, τη δομή και τη συνέπεια.
 Ο ποιητής βιώνει μιαν αντιφατική συμπεριφορά, την οποία παρομοιάζει με τη συμπεριφορά του «τρελού
κλαδιού της λυγαριάς» και του «μικρού τρελού πουλιού».
Οι τρεις παρομοιώσεις του αποσπάσματος λειτουργούν συμβολικά και μεταφορικά. Οι δύο τελευταίες από
αυτές λειτουργούν ταυτόχρονα και ως προσωποποιήσεις (τρελό κλαδί, τρελό πουλί), ενώ παράλληλα,
συνοδεύονται από πολλαπλά και επαναλαμβανόμενα ερωτήματα, συνήθως ρητορικά.
Το ποίημα κλείνει με την απορία του ποιητικού υποκειμένου που διερωτάται με όλα αυτά:
κι εσύ δεν ξέρεις πια
αν έστω κι απ’ αυτή τη δειλή μεταμελημένη απόπειρα
βγήκε κάτι
ή αν χειρότερα τώρα.
 Το ποιητικό υποκείμενο επιστρέφει στην ενότητα των υπολοίπων, για να διερωτηθεί αν τελικά αυτή η «δειλή
μεταμελημένη απόπειρα» διάσπασης έφερε κάτι ή «αν *είναι+ χειρότερα τώρα».

ΣΤΑ ΣΤΕΦΑΝΑ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ, Χαραλαμπίδης

Το ποίημα λειτουργεί ως καταδίκη και πολιτική διαμαρτυρία για το δράμα και την αδικία της τουρκικής εισβολής εξαιτίας
της οποίας πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους ή αγνοούνται και μεγάλο μέρος της Κύπρου βρίσκεται υπό Τουρκική
κατοχή.
- Ο τίτλος του ποιήματος με το κτητικό «του» εισάγει το κύριο πρόσωπο που είναι ο πατέρας.
- Στο ποίημα, ο γάμος αποτελεί τον πυρήνα του ποιητικού μύθου, αλλά χρησιμεύει ως πρόσχημα για να προβληθεί ο
νεκρός πατέρας. Η ειρωνεία, ο πόνος και η πικρία είναι διάχυτες στο ποίημα, αφού προβάλλεται συνεχώς η
αντίθεση ανάμεσα στο ευτυχές γεγονός του γάμου και την τραγική τύχη του πατέρα (τραγικό γεγονός της
εισβολής).
 Ο γάμος αναγγέλλεται με το επίρρημα «ευτυχώς», το οποίο έρχεται σε ειρωνική αντίθεση με την κατάσταση της
νύφης – περιουσία υπό κατοχής, αγνοούμενος πατέρας.
 Η παρουσία του πατέρα κυριαρχεί, όμως περνά απαρατήρητος και τον θεωρούν τον ηλίθιο του χωριού. Αυτός που
θα έπρεπε να είναι από τους πρωταγωνιστές είναι αγνοημένος και περιφρονημένος.
 Οι καλεσμένοι του γάμου και ο πατέρας πηγαίνουν σε αντίθετες κατευθύνσεις. Ο πατέρας επιστρέφει στη θέση του
στο χώμα, γεγονός που οι άλλοι αγνοούν. Οι καλεσμένοι αγνοούν ότι ο πατέρας είναι νεκρός.
Ο δεύτερος στίχος παρουσιάζει τον πατέρα της κοπέλας ως αγνοούμενο και σ’ αυτόν λανθάνει μια αισιοδοξία, ότι βρίσκεται
τουλάχιστον στη ζωή. Όμως ο τελευταίος στίχος αιφνιδιάζει με την τραγική αποκάλυψη ότι ο αγνοούμενος πατέρας είναι
νεκρός.

ΟΝΗΣΙΛΟΣ, Μηχανικός
Ανήκει στην ποιητική συλλογή του Παντελή Μηχανικού Κατάθεση που εκδόθηκε το 1975.
«δέκα χρόνια έστελλε τις μέλισσές του ο Ονήσιλος» - 1964 – 1974:
- Χριστούγεννα 1963 – Αρχές 1964: Τουρκική ανταρσία – πρώτη απειλή τουρκικής εισβολής
- Καλοκαίρι 1964: Τουρκικά αεροπλάνα βομβάρδισαν την Τηλλυρία και απειλήθηκε ξανά εισβολή
- 1967: Επιθέσεις στην Κοφίνου / πραξικόπημα και επιβολή δικτατορίας στην Ελλάδα – αναχώρηση Ελληνική
μεραρχίας από την Κύπρο
- 1971: Αρχίζει στην Κύπρο ένας εμφύλιος διχασμός (Γριβικοί – Μακαριακοί)
- 1974: Πραξικόπημα στις 15 Ιουλίου – αφορμή τουρκικής εισβολής στην Κύπρο
Σύμβολα:
Ονήσιλος: Εθνικός ήρωας, πρότυπο αρετής που με την αυτοθυσία του οδηγείται στην αγιότητα. Καθολικό σύμβολο της
αγωνιστικότητας και της αυτοθυσίας. Ο υπέρμαχος της ελληνικής ταυτότητας της Κύπρου.
Καύκαλο: Συμβολίζει το γεγονός του θανάτου που οδηγεί, όμως, στην ηρωοποίηση / την αγιότητα. Το γυμνό κρανίο είναι ο
απογυμνωμένος άνθρωπος απαλλαγμένος από τις κακίες των συνανθρώπων του.
Μέλισσες: Είναι σύμβολο πολυδύναμο. Εκφράζουν την αγιότητα, την αγνότητα, την εργατικότητα, τον αδιάκοπο
προβληματισμό. Είναι οι άγρυπνες συνειδήσεις που ανησυχούν και προσπαθούν να αφυπνίσουν όλους εκείνους που
αδιαφορούν κι εφησυχάζουν. Είναι ακόμα τα μηνύματα των καιρών, που, ενώ μας δίνονται επίμονα, εμείς τα αγνοούμε.
Σαλαμίνα: Σύμβολο της ελληνικότητας της Κύπρου και του χώρου των αγώνων της.
Βάρβαροι: Είναι όλα τα κακά που συντρίβουν τον ελληνισμό της Κύπρου, αλλά και όλοι οι κατά καιρούς κατακτητές.

Εκφραστικά Μέσα: σύμβολα, αντιθέσεις, εικόνες, επαναλήψεις

Γενικό Σχόλιο: Ο ποιητής καταδικάζει την αδιαφορία, τον εφησυχασμό και την αδυναμία του Κυπριακού Ελληνισμού να
προσγειωθεί στην πραγματικότητα και να ερμηνεύσει σωστά τα μηνύματά της, με αποτέλεσμα μπροστά στην τουρκική
εισβολή να οδηγηθεί στην αποτυχία και στην πτώση.
Αντίθεση: Ονήσιλος – βγαλμένος από την ιστορία και τον θρύλο, αρχιλεβέντης βασιλιάς, πρότυπο αρετής
Vs Ποιητής / Κυπριακός Ελληνισμός («Έγειρε νεκρός, άδοξος, άθλιος, καταραμένος από τον Ονήσιλο»

Ο ΠΟΡΤΟΚΑΛΟΚΗΠΟΣ
Χώρος: Ο κόλπος της Αμμοχώστου από το Τρίκωμο ως το Κάβο Γκρέκο. Ο ακριβής χώρος είναι η Δερύνεια.
Χρόνος: Ιστορικός χρόνος: Τα χρόνια του αγώνα 1955-59. Διαδήλωση στην Αμμόχωστο – Θάνατος Πετράκη Γιάλλουρου
Πραγματικός χρόνος: Ο χρόνος δράσης – 35 περίπου χρόνια. Από την εφηβική ηλικία του Πετρή μέχρι τα 53 του
χρόνια.
Πρόσωπα: Πετρής, η γυναίκα του, ο γιος του Αρτέμης, οι δύο μαθητές, ο κόσμος.
Άξονες διηγήματος: Όλο το διήγημα κινείται γύρω από δύο άξονες σχέσεων:
- Πετρής – Πορτοκαλόκηπος: Τονίζεται το δέσιμο του Πετρή με τη γη και τα δέντρα του. Το δέσιμο του ανθρώπου της
κυπριακής υπαίθρου με τη γη και τα δέντρα του, που δεν λύνεται ούτε διασπάται ακόμα και από το γεγονός του θανάτου
του πιο αγαπημένου προσώπου.
- Πετρής – Αρτέμης: Τα συναισθήματα, τα όνειρα, οι καινούριες ιδέες, οι φιλοδοξίες για το γιο του. Τα πρωτοφάνερα
αισθήματα των μεσόκοπων γονιών για το παιδί τους έβαλαν στο μυαλό του Πετρή κάτι καινούριες ιδέες. Στόχος του ήταν οι
σπουδές του παιδιού του. Έτσι του έδωσε την άδεια να πάει στο Γυμνάσιο. Οι καινούριες ιδέες στο μυαλό του Πετρή δεν
σταματούσαν ως εδώ. Έβαλε σκοπό, σαν τέλειωνε ο Αρτέμης το Γυμνάσιο, να τον στείλει για ανώτερες σπουδές.
 Ποιος από τους δυο θεματικούς άξονες έχει τη μεγαλύτερη βαρύτητα;
Σκοπός του συγγραφέα είναι να δοθεί ο δεσμός του ανθρώπου της κυπριακής υπαίθρου με τη γη και τα δέντρα του, που
δεν λύνεται ούτε διασπάται ακόμα και από το γεγονός του θανάτου του πιο αγαπημένου προσώπου.
Φαίνεται από:
- Το διήγημα αρχίζει και τελειώνει με κυκλικό σχήμα, με αναφορά στον Πορτοκαλόκηπο.
- Ο τίτλος του ποιήματος ενισχύει αυτή τη θέση
- Ο λυρισμός του συγγραφέα εξαντλείται στην περιγραφή αυτής ακριβώς της σχέσης
- Ο γοργός ρυθμός και η λιτότητα της αφήγησης, ακόμα και στην κορυφαία στιγμή του θανάτου του Αρτέμη,
απουσιάζουν από την αναφορά στην αντίδραση του Πετρή, η οποία περιγράφεται αναλυτικά.