2

хүрт элх насны хүүхдийн хооллолт

Зохиолч:М.Оюунбилэг

© Энэхүү бүт ээлийн эрх нь Монгол Улсын Зохиогчийн Эрхийн тухай

хуулиар хамгаалагдсан болно. Бүт ээлийг цахим хэлбэрээр түгээх эрхийг
bookstore.mn цахим хуудас эзэмших бөгөөд зөвшөөрөлгүйгээр бүтнээр
нь буюу хэсэгчлэн хувилах болон бусад ямар нэгэн хэлбэрээр олшруулах,
ашиглахыг хориглоно.

www.bookstore.mn
 “ТАЛАРХАЛЫН ҮГ “

Зохиогч миний бие бүх насны хүмүүсийн эрүүл мэнд эд зориулсан

“Монголчуудын эрүүл мэнд эд: Зөв зохистой хооллож эрүүл амьдрах”
гэсэн ерөнхий гарчигтай “Жирэмсэн эмэгт эй, хөхүүл эх, 2 хүрт элх насны
хүүхдийн хооллолт”, “2-10 насны хүүхдийн хооллолт”, “Сурагчид,
оюутан залуусын хооллолт”, “Насанд хүрэгчдийн хооллолт” гэсэн
тусдаа гарчиг бүхий 4 цуврал ном бүрийнхээ эхэнд Монголчуудын эрүүл
мэнд эд хөрөнгө оруулж буян хийсэн олон хүнд талархлаа илэрхийлэхийг
хүссэн юм.

Монголчуудын дунд цаг бус өвчлөл хэт нэмэгд эж, цаг бус нас баралт
ихэссээр байгаа нь халдварт өвчин биш, бусад өвчин ч биш харин
халдварын бус өвчнүүд ээс шалтгаантай гэдгийг одоо хэн хүнгүй мэд эх
болсон. Нас барж буй 3 хүний нэг нь зүрх судасны өвчин /ЗСӨ/-өөр, 5
хүний нэг нь хорт хавдараар, 10 хүн тутмын 9 нь нийт халдварын бус
ЗСӨ, хорт хавдар, чихрийн шижин, уушгины архаг өвчин, таргалалт,
осол гэмтлээс болж нас барж байгааг статистик дүн мэд ээ харуулж
байна.

“Монголчууд олуулаа болох”-ын тулд өвчлөл, нас баралтыг эрчимт эй

бууруулах нь хамгийн чухал асуудал билээ. Эхчүүд бүхэн шинээр төрсөн
хүүхд ээ байгалийн жамаар хөхүүлж өсгөсөн байхад нялхсын өвчлөл, нас
баралт буурна. Нийт хүмүүс амьдралынхаа буруу хэв маягаа өөрчлөж

чадвал монголчуудын цаг бусаар өвчлөх, насан өөд болоход нөлөөлж

байгаа өвчнүүд буурах учиртай.

Амьдралын буруу хэв маягаа өөрчлөж чадсан байхад ЗСӨ-ний

өвчлөл, нас баралтыг 80%, хорт хавдрын тохиолдлыг 40%, чихрийн

шижинг 90 хүрт эл хувь бууруулж, чихрийн шижинд эрсд элт эй
хүмүүсийг

өвчлөхөөс 58% сэргийлж чадна гэж д элхийн эрд эмт эд үзэж байна.
Манайд жил бүр шинээр өвдөж буй хорт хавдартай 4000 орчим хүний
тоог 800 хүрт эл, жилд ЗСӨ-р нас барж буй 6000 хүнийг 480 болтол
бууруулж, одоо чихрийн шижингээр өвчлөх эрсд элт эй байгаа 180000
хүний 58% буюу 104400 хүнийг өвчлүүлэхгүй байж болох тооцоо гарч
байна.

Эдгээр өвчин удамшдаг. Тиймээс амьдралын буруу хэв маягаа

өөрчлөж энэ талын мэд ээлэлийг үр хүүхэдд ээ өгч, зөв амьдрах хэв
маягийг оюун санаанд нь суулгаж өгөхгүй бол д ээрх тоо жил тутам 2
дахин өснө гэд эг нь тодорхой болж байна. Үүний л тулд өөрсдөө эрүүл
мэнд, хооллолтын талаар мэдлэг боловсрол олж авах төдийгүй,
хүүхдүүдд ээ мэдлэг боловсрол эзэмшүүлэх нь хамгийн чухал. “Мэдлэг”

төр засгийн шинэ д эвшилт эт бодлого, хөтөлбөр, төслийг ч

төрүүлж чадна.

Дээр дурьдсан амжилтад хүрч хүн амаа өвчлөл, зүй бус энд эгдлээс аврах
гол арга нь урьдчилан сэргийлэх ажил. Өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх
ажлын үнд эс нь хүн амд эрүүл мэндийн, амьдралын эрүүл хэв маягийн,
зөв зохистой хооллолтын талаар мэдлэг, боловсрол олгох асуудал.

Хүүхдийн эмч, хүн амын хооллолт зүй судлаач эрд эмт эн хүний хувьд
миний бие далайд дусал нэмэр болдгийн адилаар д ээр дурьдагдсан
халдварын бус өвчнүүд ээс хүмүүсийг төрсөн үеэс нь эхлэн насан туршид
нь сэргийлэх, зөв зохистой хооллолт, архи, тамхины хор хөнөөл,
эдгээрийн хэрэглээнээс хүүхэд үеэс нь хамгаалах, хөдөлгөөний
ид эвхт эй байх, чийрэгжих зэрэг амьдралын зөв хэв маягийг бүрдүүлэх
асуудлуудын талаар бүх насны хүмүүст мэдлэг боловсрол олгох 4 цуврал
ном бичиж зэрэг хэвлүүлж байна.

Энэхүү номоор дамжуулан хүн амын хүнс, хоол, хооллолт, эрүүл мэнд,
анагаах ухаан болон хөдөө аж ахуйн чиглэлээр нөр их судалгааны ажил
хийсэн гадны болон эх орны судлаачид судалгааны ажлын үр дүн,
бүт ээлийнхээ үр шимээр монголчуудын эрүүл мэнд эд хөрөнгө оруулсан
учраас эрд эмт эн судлаачиддаа талархал илэрхийлж байна.

Монголчуудын эрүүл мэнд эд хөрөнгө оруулсан хүмүүст зүй ёсоор ивээн

т этгэгчд ээ оруулах ёстой гэж бодож байна. Ивээн т этгэгчид үгүйгээр
эрд эмт эд судлаачид бид ажлынхаа үр өгөөжөө ард түмэнд ээ хэрхэн
хүргэх билээ. Эрд эмт эд ивээн т этгэгчдийн хамтын үйл ажиллагаа
байдаггүйсэн бол миний сүүлийн 10 гаруй жилийн хөдөлмөр ширээний
нүд энд, номын тавиурт тоосонд дарагдан хэвт эж ард түмэн маань т эр
хөдөлмөрийн үр шимийг хүрт эж эс чадан эрүүл мэнд ээрээ хохирсоор
байх байсан буйзаа.

Олныхоо төлөө оюунаа шавхан ажиллах эрд эмт эдийг ард түмэнт эй нь
холбож, бүт ээлийг нийт эд хэрэгцээт эй мэдлэг болгон хүргэж байгаа
хүмүүс бол яах аргагүй номыг ивээн т этгэгчид. Нийт монголчуудын
эрүүл мэнд эд харамгүй хөрөнгө оруулалт хийж буянаа хайрласан та
бүхэнд өөрийнхөө болон монголчуудын өмнөөс гүн талархал
илэрхийлэхийг чин сэтгэлээсээ хүсч байна..

Миний номыг ивээн т этгэсэн д ээрх байгууллага, хувь хүмүүст дахин

талархал илэрхийлье.

Уг номыг хэвлэж Монголчуудын эрүүл мэнд эд хөрөнгө оруулсан Бест

Колор Интернэйшнл ХХК-ийн хамт олонд бас талархлаа илэрхийлж
байна.

Энэ олон хүний хөдөлмөр, оюунаар бүтсэн ном маань монголчуудын

олуулаа болж, эрүүл энх, урт удаан амьдрахад ач тусаа өгөх болтугай.

Талархалын үгээ илгээсэн, цуврал номыг бүтээгч Анагаах Ухааны доктор

М.Оюунбилэг.

2013 оны намрын адаг хар нохой сарын билгийн 3-ны Балжинням,
Дашнямтай сайн өдөр
 Хэрвээ та зохистой хооллодог бол танд эмч хэрэггүй

Харин та зохисгүй хооллодог бол ямар ч эмч танд туслаж чадахгүй

Гиппократ

ЭХЛЭЛ

Хүүхэд эхийн хэвлийд байхаас эхлээд төрсөн цагаас нь хүний амьдралын

бүх үед зөв зохистой хооллох, эрүүл амьдралын дадал буюу ид эвхт эй
хөдөлгөөнийг эрхэмлэх, өвчнөөс сэргийлж биеэ чийрэгжүүлэх зэрэг
эрүүл амьдралын чухал асуудлуудыг багтаасан, нийт хүн амд зориулсан
4 цуврал номын эхнийх буюу “Жирэмсэн эмэгт эй, хөхүүл эх, 2 хүрт элх
насны хүүхдийг зөв зохистой хооллох ” энэхүү ном эхийн хэвлийд
байхаас хүүхдийн эрүүл амьдрал эхлэх учиртай учраас эх нь жирэмсэн
үеэсээ хоолоо яаж зөв зохицуулах, биеэ яаж арчлан хамгаалах, хүүхд ээ
төрөнгүүт ангир уургийг нь яаж амлуулах, хөхөө яаж хөхүүлэх талаар
мэдлэг олж авах, эхийн сүүгээр хүүхд ээ хооллохын туйлын ач
холбогдлыг ойлгох, эхийн сүү муудах шалтгааныг даван туулах, хөхүүл
эх эрүүл байхын тулд яах вэ, хүүхд эд нэмэгд эл хоолыг хэзээ, ямар
хоолоор яаж өгөх вэ, хүүхд эд өгөх нэмэгд эл хоолыг яаж бэлтгэх,
хүүхдийг яаж чийрэгжүүлэн, хөдөлгөөний дадалтай болгох вэ гэх мэт
амьдралын чухал асуултуудад хариу өгөх юм. Хүүхд ээ хөхүүлэх гэд эг
д элхийн болон монгол эхчүүдийн уламжлал мөн байгаад зогсохгүй
хүүхэд хорвоод мэнд элж хүн болсны анхны хоол, хүн болох анхны
хүмүүжил, хүнлэг сэтгэлийн эх ундрага болохын хувьд гэр бүлийнхний
мэдвэл зохих мэдлэг учраас хүүхэд хөхүүлэх талаарх асуудлыг ихээхэн
д элгэрэнгүйгээр оруулж байгаа юм.

Дэлхийн эрд эмт эдийн сүүлийн 20-30-аад жилийн судалгаа эхийн сүүг
орлох бүт ээгд эхүүн одоо ч байхгүй цаашид ч гарахгүй гэдгийг
нотолсоор байгаа бөгөөд эхийн сүү хүний үрд байгалиас заяасан ганц
хоол, хүүхд ээ хөхүүлэх нь эхчүүдийн хүүхэдд ээ үзүүлд эг гол ачлал, хүү,
охиноо хүн болгох эхлэлийг тавьж өгөх ганц боломж гэж хүүхдийн эмч,
эрд эмт эн хүний хувьд миний бие бодож явдаг.

Хүүхд ээ хөхүүлд эг эхчүүдийн тоо цөөрч угжаар хооллох явдал газар авч
байсан 1960-1990-ээд оны эхчүүд, хүүхдийн тоонд олон хүүхдүүд
багтаж бидний үеийнхний ихэнх нь хүүхдүүдд ээ ангир уургийг нь
амлуулж чадаагүй бөгөөд хүүхдүүд ээ д ээд тал нь 3 сар л хөхүүлж
байлаа. Тэр үеийн төрөх газрын үйлчилгээ, эхчүүд хүүхд ээ төрүүлээд 45
хоноод ажилдаа ордог байсан шалтгаанууд ийм байдалд хүргэж байсан.

Хүүхд ээ эхийн сүүгээр хооллох Дэлхийн давалгаант үйл ажлыг Монголд

хэрэгжүүлж ардын уламжлалыг сэргээсний ачаар 1992 оноо с хойш
эхчүүд бяцхан жаахан үрсд ээ ангир уургийг нь амлуулах, сүүгээрээ өсгөх
аз заяа түшсэн билээ. Бидний ач зээ нар ч ангир уургаа амлаж, ээжийнхээ
хөхийг 2 нас хүртлээ хөхсөн. Дэлхийн эрд эмтдийн судалгаа, нотолгооны
үр дүнд НҮБ Хүүхдийн Сан НҮБ ХС, Д ЭМБ, Хүүхдийг Эхийн Сүүгээр
Хооллох Дэлхийн Холбоо гээд олон улсын олон байгууллага, д элхийн
олон орны засгийн газар, эмч нар, сайн дурынхан, бүх эхчүүд,
хүүхдүүдийн эрүүл мэндийн төлөөх энэ буянтай ажлыг 1990-ээд оноос
сэргээсэн.

НҮБ ХС Монголд хүүхд ээ эхийн сүүгээр өсгөх, хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг

болох ажлыг 1992 оноо с д эмжиж, Монгол Улсын Засгийн газар эхчүүд
хүүхд ээ эхийн сүүгээр өсгөх бодлого баримталж 1992 онд ЭМ-ийн
Сайдын тушаал гарч энэ ажил эхэлсэн.

1990-ээд оноос ядуурал ихэсч, хүмүүсийн аж амьдрал доройтож,

д элгүүрийн лангуу хоосорч байсан ч эхчүүд хүүхд ээ эхийн сүүгээр өсгөх
хувь нэмэгд эж, хүүхдийн энд эгд эл буурч байсан нь манай Засгийн газар,
НҮБ ХС, Д ЭМБ эхчүүд хүүхд ээ эхийн сүүгээр хооллох зорилтыг
амжилттай хэрэгжүүлсний үр дүн гэдгийг НҮБ ХС, Д ЭМБ-ын олон
зөвлөхүүд т эмд эглэж байсан. Бид Монголд ирэхээсээ өмнө судалгаа
хийгээд Монголд амьдрал ядуурч байхад хүүхдийн нас баралт буурч
байгаад гайхаж байсан. Гэвч бид ирээд хот, хөдөөгийн төрөх газруудаар
явж, эмч нар, эхчүүдт эй уулзаж, эхчүүд хүүхд ээ хөхүүлж, эхийн сүүгээр
хооллох хүүхдийн хувь нэмэгдсэн, хүүхдийн энд эгд эл, өвчлөл,
физиологийн шарлалт, хүйн халдвар буурч, эхчүүдийн хөх хагарах, хөх
сүүгүй боллоо гэх зовиур эрс багассаныг олж мэдлээ. Танайд амьдрал
ядуурсан ч хүүхдийн энд эгд эл буурч байгаа шалтгаан нь эхийн сүүгээр
хооллох бодлого өндөр түвшинд хэрэгжиж байгаатай холбоотой юм
байна гэж дүгнэж байсан.

Сүүлийн жилүүд эд эхийн сүү орлуулагч нэрт эй угжны сүүг гадаадаас

ихээр оруулж ирд эг болсон, хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох талаарх
нийгмийн эрүүл мэндийн сургалт, эмнэлгийн үйлчилгээ, хэвлэлийн
сурталчилгаа суларсантай холбоотой хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох
эхчүүдийн хувь буурсаар байгаа нь анхаарал татахгүй байх аргагүй. Энэ
нь монголчуудыг байгалиас заяасан асар их нөөцөө алдахад хүргэхэд
ойрхон болгоод байна. Хүүхэд төрүүлсэн ээжийн хөхөнд байгаа бэлэн,
нялх үрсийнхээ ганц хоол нь болсон хамгийн сайн чанартай, юугаар ч
сольшгүй эхийн сүүний нөөцөө алдахад хүргэж байгаагаар барахгүй
эхчүүдийн төрсөн үрд ээ өвлүүлэн үлд ээх хайр, энэрэлийг, хүн
чанарыг алдахад хүргэж байгаагаараа монгол эхчүүдийн хувьд д элхийн
бусад орны ээжүүдийг бодвол саяхан болтол, одоог хүрт эл хадгалагдан
үлдсэн хүүхд ээ хөхүүлэх байгалийн жам ёс, эрхэм нандин зөн, арга
билгээ гээхэд хүргэх д ээр тулчихаад байгаагаа ухамсарлан засах
хэрэгт эйг дахин дахин сануулмаар байна. Жирэмсэн эмэгт эй ба хөхүүл
эхийн хоол, 0-24 сартай хүүхдийг хооллох асуудлыг багтаасан номын
маань анхны хэвлэлийг эцэг, эх, эмээ өвөө, охид, эмэгт эйчүүд та бүхэн
хүлээн авна уу.

Энэхүү ном маань жил жилд, өдөр цаг мөч тутамд төрж байгаа эхчүүд эд
хүүхд ээ эхийн сүүгээр бойжуулж, эрүүл чийрэг өсгөхөд нь ширээний
ном болж та нартай үргэлж хамт байж таны мэд эхгүйг мэдүүлж та нарт
тохиолдож байгаа бэрхшээлийг даван туулахад тань тус болно гэж
найдаж байна.

Та бүхний таалал оршиж монголын үрс маш олон болох болтугай.

Зохиогч
 ЭЭЖ ТА ЖИРЭМСЭН БАЙХДАА ГЭР БҮЛИЙНХЭНТЭЙГЭЭ
ЗААВАЛ УНШИХ НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

Нэг. ЖИРЭМСЭН ҮЕД БАРИМТЛАХ Д ЭГЛЭМ, ЗОХИСТОЙ

ХООЛЛОЛТ

Гэр бүл төлөвлөлтийн кабинет

Эмэгт эй хүн бүр жирэмсэн болсон гэж үзвэл эмчид эхний 3 сарын дотор
үзүүлнэ. Үүнээс хойш сар бүр үзүүлж 8 дахь сарын эцсээр 2 долоо хоногт
нэг удаа, жирэмсний сүүлийн сард 7 хоногт 1 удаа үзүүлж байх
шаардлагатай. Гэр бүл төлөвлөлтийн кабинет жирэмсэн эмэгт эйчүүдийн
эрүүл мэндийг хамгаалах, жирэмсний үед сахих ариун цэвэр, эрүүл ахуйн
д эглэм, хоол т эжээлийн асуудлыг зааж сургах, хянах ажлыг зохион
байгуулах төв газар юм. Жирэмсэн эмэгт эйг хэвийн төрөхөд бүх л
анхаарлыг тавьж, амралтыг нь биеийн байдалд зохицуулан олгоно.
Жирэмсэн эмэгт эй өвчилбөл нарийн мэргэжлийн эмчид явуулж үзүүлнэ.
Хүүхд ээ эрүүл төрүүлэхийн тулд жирэмсэн эхийн баримталбал зохих
хоол, амьдралын д эглэмийг зөвлөж, хүүхд ээ эхийн сүүгээр хооллоход
бэлдүүлж, төрөх тасагт баримтлах д эглэм ангир уургаа хэрхэн амлуулах,
хүүхд ээ хөхүүлэх аргыг зааж сургана.

Жирэмсэн эмэгт эйн хувийн эрүүл ахуй

Жирэмсэн эмэгт эй ойр ойр хэт халуун биш шүршүүр усанд орж биеэ
угаах шаардлагатай бөгөөд ингэснээр бие хөнгөрч тайвшран эвт эй
болохоо с гадна арьсны амьсгалыг сайжруулж, биеэ чийрэгжүүлэх чухал
ач холбогдолтой. Биеэс гарах хөлс то стой нийлж биед наалдаад хөлсний
булчирхайнуудын нүхийг таглаж, хөлс цаашид ялгарах боломжгүй
болоход арьс амьсгалж чадахаа болихоос гадна арьсан д ээр янз бүрийн
ид ээт тууралтууд үүснэ. Жирэмсэн үед арьсны үүрэг нэмэгдд эг. Ийм
учраас арьсыг цэвэр байлгах шаардлагатай. Угаахад арьс зөвхөн цэвэр
байгаад зогсохгүй цусны гүйд эл сайжирдаг. Шүршүүрт нүүрнээсээ
эхлээд бүх биеийг угаах ба энэ бүх үйлд элд 10 минут шаардана. Зогсож
биеэ угаахдаа хальтарч унаж бэрт эхээс болгоомжилно. Өдрийн чухам
ямар

үед угаахаа өөрийн дассан байдал, гэр орны нөхцөл бололцоогоор

зохицуулна. Эмэгт эй хүн, т эр тусмаа жирэмсэн эмэгт эй бүр бэлэг

эрхтний гадна талыг өглөө бүр бүлээн усаар савандаж урдаас нь ар тийш
чиглэлээр угааж сурах хэрэгт эй.

Орны цагаан хэрэглэл, дотуур хувцсаа 3-5 хоног тутам солино. Их

хөлөрдөг бол өдөр бүр солих хэрэгт эй. Бие засах, хоол бэлдсэний дараа,
хоол ид эхийн өмнө гараа угааж сурвал гараар халдах өвчнөөс сэргийлэх
болно.

Жирэмсний 9, 10 дахь сартайд удаан зогсох ажил хийж болохгүй.

Хэсэгхэн зогссоны дараа ч гэсэн сандал д ээр суугаад зэрэгцээ сандал
д ээр хөлөө тавьж амраах нь хөлийн судас бүдүүрэхээс сэргийлд эг.

Жирэмсэн үед шүдээ арчлах

Эхчүүдийн шүд хэврэг болох нь олонтаа байдаг. Энэ нь жирэмсэн үед ээ

буруу хооллосноос болдог. Кальц багатай хоол идсэнээс хүүхэд
хэрэгцээт эй кальцаа эхийнхээ кальц ихт эй шүднээс авдаг учир эхийн
шүд хэврэг болдог. Жирэмсний 3-7 сартайд шүдний эмчид үзүүлнэ.
Өвчилсөн шүд ээ жирэмсэн үед эмчлүүлэхгүй бол халдварын голомт
болж эхэд ба хэвлийд байгаа хүүхд эд муугаар нөлөөлнө. Шүд өвчлөхөөс
урьдчилан сэргийлж, хатуу хоол, хатаасан талх, ааруул, жимс ид эж кальц,
фосфор ихт эй хоол, сүү сүүн бүт ээгд эхүүн, төмс байцаа, талх хэрэглэх
нь зүйт эй. Оройн хоол, өглөөний цайны дараа шүд ээ оогоор угаана.
Ундны усанд фтор багатай нутагт оршин суугчид фтортой оогоор
шүд ээ угаагаарай. Шүд ээ зөв угаахыг сануулж Д ЭМБ, ЭМЯ, Шүд эрүү
нүүрний эмгэг судлалын төвөөс гаргасан аргачлалаар шүд ээ угаахыг
зөвлөж байна.

Зураг 1. Шүд угаах арга

Эцгийн эрүүл мэнд

Жирэмсэн болох, жирэмсний явцыг амжилттай туулж, хүүхд ээ энх

амгалан т ээж, эрүүл хүүхэд төрүүлэхэд эцгийн эрүүл мэнд ихээхэн ач
холбогдолтой. Эцэг хоол унд муутай байх, архи их уух, тамхи татах, эм
уух, илүүд эл жинт эй байх зэрэг нь эрүүл мэнд, эр бэлгийн эс бий болох
болон түүний хөдөлгөөнд муугаар нөлөөлдөг. АНУ-ын Орчны эрүүл
мэндийн институтын судалгаагаар эр бэлгийн ”эрүүл эс ”бий болоход
хоол т эжээл түүний дотор цайр, селен, фолийн хүчил, С амин д эм,
омега-3, омега-6 тосны хүчлүүд нөлөөлдөг болохыг тогтоожээ. Өдөрт
исэлд элтийн эсрэг /антиоксидант/ бодисоор баялаг ногоо, жимсийг 5
нэгжээс багагүй хэрэглэсэн тохиолдолд эр бэлгийн эс ид эвхт эй эрүүл
байна гэж үзсэн байна.

Антиоксидантын талаар 4-р номоос уншина уу.

Хүүхэд төрсний дараа ч эцэг хүн эрүүл байх нь гэр бүл, хүүхд ээ
төрүүлсэн эхийн сэтгэл санаа, хөхний сүүний гаралтад сайн нөлөөлөхөөс
гадна улмаар хүүхдийн эрүүл мэнд эд эерэг нөлөөт эй.

Эцэг, эх хоёулаа эрүүл байх

Үүний тулд эцэг эх хоёулаа:

​ - Эрүүл т энцвэрт эй хооллох ⁄5 бүлэг хүнсний бүт ээгд эхүүнээс өдөр бүр⁄

- ​ Архинаас татгалзах

​- Тамхи татахаа болих

​- Жингээ хэвийн болгох

​- Эм, то сон түрхлэгүүд, ургамлын гаралтай хүнсний нэмэлтүүдийг

эмчээс зөвлөгөө авч байж хяналттай хэрэглэх

​- Зөвхөн эх нь өдөрт 400 мг фолийн хүчил нэмэлт ээр уух

​- Хүнсний эрүүл ахуй, аюулгүй байдлыг эрхэмлэх

​- Биеийн дунд зэргийн ачаалал шаардсан хөдөлгөөний ид эвхт эй байх.

Энэ талаар 4-р номноо с уншаарай.

​- Эрүүл мэнд эд ямар нэг хямрал гарвал эмчид үзүүлэх.

Жирэмсэн үед биед гарах өөрчлөлт

Жирэмсэн эмэгт эйчүүд зөв хооллохын тулд жирэмсэн үед биед

гарах өөрчлөлтийг мэд эх шаардлагатай. Ямар өөрчлөлт гарах вэ?

Жирэмсэлсэн үеэс эхлэн эмэгт эйчүүдийн биед өөрчлөлт гарч эхэлд эг.
Энэ нь ургийн хөгжлийг хангах, төрөхөд болон хүүхд ээ хөхүүлэхэд
бэлд эж өгч байгаа хэрэг юм. Эхийн эхэс, цусаар хүүхэд т эжээгд эн
бодисын солилцооны эцсийн бүт ээгд эхүүн ургаас эхсээр дамжин
гадагшилна. Жирэмсэн эмэгт эйн бие махбод ингэж 2 хүний төлөө
ажиллахдаа ихээхэн өөрчлөлтөнд ордог.

Мэдрэлийн тогтолцоо өөрчлөгдөнө.

Дотоод шүүрлийн булчирхайд өөрчлөлт орж умайд тогтсон үр, ураг

бэхлэгд эх, өндгөн эс боловсрохгүй байх, эхэс бий болох, хөхний
булчирхайнууд хөгжих, умай томрох, булчингийн агших үйл ажиллагааг
зохицуулах зэрэг шинэ үйл ажиллагаанууд бий болно.Үүнд ихээхэн илч
зарцуулна.
Бодисын солилцоо ид эвхжинэ. Эх ураг хоёрт илч өгөх нүүрс ус, эх ураг
хоёрын эд эсийг шинээр бий болгох уураг, тосны хэрэгцээ ихсэнэ.

Зүрх судас, шээс ялгах эрхтний ачаалал ихэснэ. Бэлэг эрхт эн түүний
дотор умайд маш их өөрчлөлт орж хэмжээ, хэлбэр,
байрлал өөрчлөгдөнө.

Ургийн өсөлт, эмэгт эйн бие махбодын шингэн нэмэгдсэнт эй холбоотой

жирэмсэн эмэгт эйн биеийн жин нэмэгд эх ба 20 долоо хоногтойд 4.5 кг
нэмэгд эх нь хоол т эжээлээ зохицуулж жин нэмэхгүй байх шаардлагатайг
харуулна.

Жирэмсэн үед таргалах нь өсч буй урагт болон төрсний дараа хүүхдийг
эхийн сүүгээр хооллоход илч, ханаагүй то сны хүчлийн болон то сонд
уусдаг аминд эмүүд нөөцлөгдөх ач холбогдолтой. Жирэмсний эхний
хагаст жин нэмэгд эхэд санаа зоволтгүй. Жирэмсэн хугацаанд 7 хоног
тутамд 450 г нэмэгд эх нь нярай хүүхд эд сайн үзүүлэлт болно. Жирэмсэн
эмэгт эйн биед гарах өөрчлөлтүүд нь илч, нөхөн сэргээх бодисын
хэрэгцээг ихэсгэж хоол т эжээлийг өөрчлөх шаардлага бий болгодог.

Гэт эл жирэмсэн эмэгт эйн хоол боловсруулах эрхт энд ихээхэн өөрчлөлт
ордог. Ходоодны шүүсний ялгаралт муудаж, ходоод гэд эсний байрлал
шахагдсанаас болж өөрчлөгдөн хөдөлгөөн нь хязгаарлагдаж ходоод
гэдсэнд хоол удаан боловсорч, шимэгд элт нь удааширна.

Гэд эсний хөдөлгөөн муудаж, ус ихээр шимэгд эж, биеийн хөдөлгөөн

багасч, бүдүүн гэд эс хүүхдийн толгойд дарагдсанаас өтгөн хатамтгай
болно. Гэд эсний хөдөлгөөн багасч, хураагуур судсанд цус
тогтонгишсоноо с жирэмсэн эмэгт эйд шамбарам тохиолдох нь их
болно.

Жирэмсэн эмэгт эй зөв зохистой хооллох

Жирэмсэн эмэгт эйчүүд зөв зохистой хоолло сноор цус багадалт,

жирэмсний хордлого, төрөлтийн хүндрэлээс сэргийлнэ. Төрөхийн
тураал, цус багадалт, аминд эм Д дутал рахит(сульдаа), иодын дуталтай
хүүхэд төрөхөөс сэргийлнэ. Мөн жирэмсний явц, хэвлий д эх хүүхдийн
хэвийн өсөлт хөгжилт, төрөлт хэвийн явахад нөлөөлж, хөхний сүүний
гарц сайн болох, төрсний дараах үед эрүүл байх нөхцлийг бүрдүүлэх
олон талын ач холбогдолтой.
Жирэмсэн үед т эжээлийн бодисуудын ач холбогдол Уураг: Уураг нь бүх
эд эсийг бүрдүүлж бодисын солилцоонд оролцоно. Жирэмсэний үед
уураг үүсэх үйл ажиллагаа багассан байдаг.

Иймээс жирэмсэн эмэгт эйн хоолонд уураг,түүний дотор үл орлогдох

амин хүчлийн хэрэгцээ ихэсд эг. Амьтны гаралтай уураг хүний бие мах
бодын уургийн бүт эцт эй ойролцоо бөгөөд амьтны гаралтай уургийн
шингэц өндөр байдаг тул жирэмсэн эмэгт эйн уургийн өндөр хэрэгцээнд
амьтны гаралтай уураг чухал юм.

Хүний биед өндөгний уураг 100%, сүүний уураг 96%, махны уураг 75%,
загасны уураг 80% шингэд эг. Жирэмсэн эмэгт эйчүүдийн хоногийн
хоолны уургийн хагас хувийг амьтны гаралтай уургаар хангах ёстой гэж
үзд эг. Жирэмсний эхний хагаст Хоногт 76 гр уураг хэрэгт эй. 38- 40 гр
уургийг амьтны гаралтай бүт ээгд эхүүнээс авна. Үүнийг 300 мл сүү,
тараг,1 ш өндөг 100 г махан бүт ээгд эхүүнээр хангана. Үлдсэн 35 г
уургийг 140 г төмс, 200 г бусад ногоо, 300 г үр тарианы бүт ээгд эхүүн,
78 г будаа, 15 г шош вандуй зэрэг ургамлын гаралтай бүт ээгд эхүүнээс
авна.

Жирэмсний сүүлийн 10 долоо хоногт урагт уургийн хэрэгцээ нэмэгд эх

учраас жирэмсэн эмэгт эй хоолоороо хангалттай уураг авахгүй
бол өөрөө уургийн дуталд орж хүүхэд жин багатай төрөхөд хүргэнэ.
Сүүлийн хагаст хоногт 88 гр уураг хэрэгт эй. Үүнийг исгэлэн сүүн
бүт ээгд эхүүн тараг, ээд эм, аарц зэргийг нэмэгдүүлэн хэрэглэснээр
хангана. Хоолоор орсон илүүд эл уургийг жирэмсэн эх дутуу
боловсруулсанаас үүссэн хоронд хордох, хүүхдийн дархлаа муудах зэрэг
сөрөг нөлөө үзүүлд эг учраас уургийг хэтрүүлэлгүй, дутаалгүй нормын
хэмжээгээр хэрэглэх ёстой.

Тос. Жирэмсэн эмэгт эй өөх тостой хоол их ид эж то соо хэтрүүлбэл

хоолны дуршил буурах, цөс төлжилт муудах, тос эцсийн
бүт ээгд эхүүн болтлоо задарч чадахгүй бие мах бодод хорт бодис
хуримтлагдах болно. Нөгөө талаас тос дутаж болохгүй. Амархан шингэх
цөцгийн тос, цөцгий, бяслаг, ээд эм, ургамлын тосноос олив, рапсын то с
хэрэглэнэ. Омега-3, омега- 6 тосны хүчлүүд үрэвсэл дарах, дархлаа
сайжруулах, хүүхэд төрөх үед өвдөлтийг зохицуулах үүрэгт эйгээс гадна
эсийн хөгжилд чухал үүрэгт эй. Урт гинжит омега- 3 тосны хүчил буюу
эйкозапентаен хүчил /ЭПХ/, докозагексаен хүчил /ДГХ/ хэвлий д эх
ургийн нүд, мэдрэл, тархины хөгжилд чухал үүрэгт эй. Эдгээр тосны
хүчлийг ураг эхээс эхсээр дамжуулан авна. Иймээс жирэмсэн үед омега-3
тосны хүчлийн хэрэгцээ өндөр байна. Жирэмсний сүүлийн 3 сард
ургийн тархи, нүдний торлогийг бүрэн гүйцэд хөгжлүүлэхэд омега-3
тосны хүчил ихт эй хүнс хэрэглэж хэрэгцээг хангана. Хоолоор
хангалттай аваагүй үед урагт хэрэглэх уг то сны хэрэгцээг эхийн бие д эх
нөөцөөр хангаснаас эхийн биед омега-3 дутаж дутуу төрөх, гадна
тохиромжгүй нөлөөнд т эсвэрлэх чадвар муудах, амархан стрест орох
зэрэг хүндрэлд хүргэнэ. Нөөц нь ч хүрэхгүй тохиолдол гарвал хүүхдийн
тархи, нүдний торлогийн хөгжил хоцроно. Омега-3 тосны хүчил балмад,
сардин, хулд, май, тулбага, туна загас, т эдгээрийн тос, бэлчээрийн
малын мах, сүү, сүүн бүт ээгд эхүүнд хангалттай байна. Мөн ургамлаас
маалингын тосонд их байдаг.

Нүүрс ус. Хоногт хэрэгцээт эй илчлэгийн 50-70% ийг нүүрс усаар

хангадаг. Жирэмсэн эмэгт эй ургийн нүүрс усны хэрэгцээг давхар
хангадаг учраас нүүрс усны хэрэгцээ ихэсд эг. Нүүрс ус дотроос энгийн
сахар агуулсан хүнсний зүйл: чихэр, чихэрт эй боов, бялуу зэрэг өндөр
илчлэгт эй бүт ээгд эхүүнийг хэтрүүлснээс биеийн эсэргүүцэл суларч
харшил болж, биед шингэн их хуримтлах, жирэмсэн эмэгт эй болон
ургийн жин хэт нэмэгд эх сөрөг талтай. Жирэмсэн эмэгт эй хоолондоо
нийлмэл нүүрс ус агуулсан хүнс хэрэглэх нь зүйт эй. Энэ нь үр тариа,
гурил, ногоо, жимсэнд элбэг байдаг.

Эрдэс бодис. Яс, мэдрэлийн тогтолцоог бүрдүүлэхэд онц чухал

шаардлагатай кальц, фосфорын хэрэгцээ ихсэнэ. Кальц яс, шүд, мэдрэл,
булчингийн үйл ажиллагаанд хэрэгт эй. Кальц нь ээд эм, бяслаг, сүү, талх,
байцаа, төмс, зарим загас, хатаасан инжир, кальцаар баяжуулсан
бүт ээгд эхүүнүүд, шош, улаан вандуй, гүн ногоон өнгийн навчны ногоо:
сэрэвгэнэ, савой байцаа, кимчиний байцаа, ногоон цэцэгт байцаанд
элбэг байна.

Жирэмсэн үед савны булчин, эхсийн хэмжээ ихсэх, эхийн цусанд

нэмэгд эх улаан бөөм, ургийн өсөлт хөгжилт эй уялдаж
хоногт шаардагдах төмрийн хэрэгцээ нэмэгд энэ. Жирэмсэн эмэгт эйчүүд
төмрийн шимэгд элт сайжруулах С амин д эмт эй хүнс, исгэлэн сүүн
бүт ээгд эхүүн түлхүү хэрэглэх шаардлагатай. Төмрийн шимэгд элтийг
буруулдаг цай, кофег эрс багасгана. Хар гурилын бүт ээгд эхүүн төмрийн
шимэгд элтийг бууруулах тул хэтрүүлэн хэрэглэж болохгүй. Жирэмсэн
эмэгт эйд нэгэн чухал шаардлагатай бичил бодис бол иод юм. Иод
дутвал хүүхэд дутуу төрөх, оюун ухааны хомсдолтой төрөх аюултай.
Иодын дутлаас сэргийлэхийн тулд иоджуулсан давс, иод ихээр агуулдаг
далайн загас, далайн байцаа, замагийг хоолондоо хэрэглэж сурах
хэрэгт эй.

Амин дэм. Хэвлий д эх ургийг өсгөх, эх ураг хоёрын бие

махбодыг халдвараас хамгаалах аминд эмүүд бодисын солилцоонд
хамгийн их оролцоно. Фолийн хүчил, А, В бүлэг, Д, Е-гийн хэрэгцээ
ихэснэ. Амин д эм А, С, Е нь бие мах бодыг өвчин үүсгэгч нян, вирусээс
хамгаалахад оролцоно. Жирэмсэн эмэгт эйн хоол т эжээлд амин д эм
дутахад халдварын эсрэг биеийн эсэргүүцлийг доройтуулах, дутуу
төрөх, сул дорой хүүхэд төрөх, рахиттай хүүхэд төрөх, төрөх үед
хүндрэл гарах нь их байна. А аминд эм нь үхрийн элэг, үнээний сүүний
цөцгийн то с, цөцгий, бяслаг, гүн шар, улаан, шар, ногоон өнгөт эй жимс,
ногоонд элбэг. Амьтны гаралтай бүт ээгд эхүүний А амин д эм ихсэхэд
хүүхэд гажигтай төрөх тул А амин д эмийн хэрэглээг хэвийн хэмжээнээс
10 дахин ихэсгэх үед аюултай. А амин д эмээр баяжуулсан хүнсний
нэмэлт, загасны элэгний тос, элэгний нухаш, амьтны элэгний хэрэглээг
багасгана. Харин ургамлын гаралтай бүт ээгд эхүүний А амин д эм
аюулгүй. Д амин д эмийн талаар рахит гэсэн гарчгаас уншина уу.

Жирэмсний эхний саруудын хооллолтод онцгой анхаарах бодисууд

Жирэмсний эхний саруудад ургийн бүх л эд, эрхт эн, тогтолцоо нь

нарийн д эс дараатай, тодорхой хугацаанд бүрэлд эн тогтдог бөгөөд
энэ үед чанартай хангалттай хоол чухал үүрэг гүйцэтгэнэ. Энэ үед уураг
илчлэг дутахад бүх эрхт энд шаардлагатай эс хуримтлагдаж чаддаггүй.
Эх нь уураг, илчлэг багатай хоолоор хоолловол хүүхдийн тархины
хөгжил хоцорно.Цаашид хичнээн сайн хоололлоо ч тархины дутуу
хөгжлийг гүйцээж чаддаггүй.

Дутуу хоолло сноор ургийн хөгжил удаашрах, дутуу төрөх, хүүхэд бага
жинт эй төрөхөд хүргэнэ. Ийм хүүхдүүд тархи, оюун ухааны хөгжил
хоцронги болдог.

Жирэмсний эхний 3 сард фолийн хүчил дутвал мэдрэлийн эрхтний

гажигтай хүүхэд төрнө. Фолийн хүчлийн хэрэгцээг броколи, бууцай
зэрэг ногоон ногоо, жүржийн шүүс, цагаан шош, талх, цагаан будаатай
хоолоор хангана.

Жирэмсний эхний үед эс хуваагдан үр хөврөл өсч томроход цайр маш

чухал үүрэгт эй. Цайр үхэр, хонь, гахай, тахиан мах, лаазтай хавч, лаазтай
сардин, хулуу, сүүн бүт ээгд эхүүн, хошуу будаа, хар гурил түүний
бүт ээгд эхүүнд элбэг.

Жирэмсний эхний 12 долоо хоногтой үед буюу ураг эхийн бамбайн

даавраас хамаатай байдаг үед эхэд бамбайн даавар дуталтай байвал
ургийн тархины хөгжил гэмт эх аюултай. Шар буурцгийн изофлавин нь
бамбайн дааврын үйл ажиллагааг муутгаж бамбайг томруулдаг. Иймээс
шар буурцгийг жирэмсэн эмэгт эй хэрэглэхгүй.

Жирэмсний сүүлийн саруудын хооллолтод анхаарах чухал бодисууд

Жирэмсний сүүлийн 3 сард олон ханаагүй тосны хүчил омега-3 ихсээр,

төрсний дараа ангир уургаар ургийн болон нярай хүүхдийн төв
мэдрэлийн тогтолцоо, нүдний торлог бүрхэвчийн бүрэн бүт эн хөгжлийг
хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэд эг. Хэрэв энэ үед жирэмсэн эмэгт эй
омега-3ыг хоолоороо хангалттай авахгүй бол өөрийн бие д эх нөөцөө
шавхсанаас эмэгт эйн бие д эх омега-3 дутаж стресст орох, дутуу төрөх,
хүүхэд бага жинт эй төрөх, хэт хөдөлгөөнт эй хүүхэд төрүүлэх,
төрөлтийн дараах гутралд орох, хүүхдийн тархи, нүдний бүт эц гэмт эх
аюултай.

Омега-3-т хамгийн ид эвхт эй, ашигтай нь эйкозапентаен ⁄ЭПХ⁄-ы

болон докозагексаен ⁄ДГХ⁄-ы хүчил бөгөөд ЭПХ нь ургамлын буюу
маалингын, улаан буудайн үр хөврөлийн, хушганы, зарим ногоон навчин
ногоо, рапсын тосонд, ДГХ нь хүйт эн усны загас сардин, хулд, туна,
балмад, анчовус, май загас т эдгээрийн тосонд агуулагддаг.

Хүний тархи ДГХ-г хамгийн их хэрэглэгч эрхт эн юм. Ялангуяа жирэмсэн

үед хэрэгцээг нь хангах шаардлага улам ихэснэ. Учир нь ДГХ ургийн
тархины 15-20%, нүдний торлогийн 30-60%-ийг бүрдүүлд эг.

Жирэмсэн эмэгт эй ЭПХ, ДГХ-г хоногт 1000 мг хүрт эл хэрэглэх

шаардлагатай. Хэрэгцээ хангагдсан үед даралт хэвийн, биеийн ерөнхий
байдал сайн, сэтгэл санаа өндөр болно. Дээрх хэмжээ бүхий
бүт ээгд эхүүнд 1 хоолны халбага рапсын тос ⁄эсвэл 1 цайны халбага
маалингын үр, 5-10 ширхэг шараагүй самар, эсвэл 70 гр хулд загас, д ээр
бичигдсэн загас 100-150 г долоо хоногт 3-4⁄ орно. Хошуу будаа,
цэвэрлээгүй бор будаа, цэвэршүүлээгүй ургамлын то с, үр тариа, самрын
үр нь амин д эм Е ихт эй бөгөөд энэ нь омега то сыг хамгаалах үүрэгт эй.
Ногоон өнгийн т эр тусмаа навчтай ургамлаар оливын, рапсын,
эрд энэшишийн, хулууны, маалингын то с 1 хоолны халбага хийж зууш
бэлтгэж ид эх, хулуу, наранцэцгийн үр атга хир, соёолуулсан хошуу будаа,
улаан буудайн үрийг зуушинд нэмж ид эхэд омега-3-ын хэрэгцээг
хангахаас гадна омега-3, омега-6-ын харьцааг зөв барьж байхын тулд
салат, зуушиндаа наранцэцгийн то сыг маалингын то стой юмуу оливын
тостой ээлжлэн хэрэглэхийг зөвлөж байна.

Жирэмсэн эмэгт эй бэлчээрийн малын мах, сүү, сүүн бүт ээгдэхүүн

⁄импортын, суурин маллагаатайцөөхөн ургамал бусад зүйлээр т эжээгдд эг

малын сүү биш ⁄-г хүнс хоолондоо заасан хэмжээгээр хэрэглэх нь зүйт эй.
Бэлчээрийн малын идд эг ногоон ногооны тосонд омега-3 тос 60%
хүрт эл байдгаас бэлчээрийн малын мах, сүүнд омега-3 их хэмжээт эй
байдгийг Америкийн эрд эмт эд хийсэн судалгаагаараа тогтоо сон байдаг.
Монгол оронд байдаг 120 гаруй хэв шинжийн бэлчээрт байдаг 550
гаруй дүрсийн ⁄А.А. Юнатов, Ж.Очир, Ц.Даваажамц, Б. Дашням, 1947-
1966⁄ ургамлаас монгол мал түүнээс ч илүү хэмжээний омега- 3 авч
байдгийг үгүйсгэх аргагүй. ӨМӨЗО-нд гэхэд л 20 хэв шинжийн бэлчээр
байдаг юм байна ⁄ Б.Мягмаржав, 2008⁄. Манай эрд эмт эдийн хийсэн
судалгаагаар монгол бэлчээрийн малын махны омега-6:омега-3 харьцаа
бага буюу эрүүл мэндийг хамгаалах түвшинд байгааг тогтоожээ

⁄Д.Рэгд эл, Б.Энхтуяа, 2012⁄.

Жирэмсэн үед хоногт шаардлагатай хүнсний бүт ээгд эхүүн ( г )

Талх 150.0

Будаа гоймон 100.0

Гурил, гурилан бүт ээгд эхүүн 100.0

Төмс 200.0

Байцаа 100.0
Шар лууван 100.0

Өргөст хэмх 200.0

Улаан лооль 200.0

Алим жимс 300.0

Сүү 300.0

Тараг 200.0

Цөцгийн тос 25.0

Ургамлын тос 28.0

Өндөг 1/2

Загас 3.0

Мах 250.0
 Жирэмсэн үед хооллох зарчим

Жирэмсэн эмэгт эйн бие махбод, хоол боловсруулах эрхт энд гарсан

өөрчлөлт хооллохдоо харгалзах шаардлага болно. Хоол т эжээлийн

хэрэгцээ шаардлага нь хоолны хэмжээг ихэсгэхэдбиш хоолоо
төрөлжүүлэх болон бусад олон зөвлөгөөг биелүүлснээр
хангагдана.Үүнд:

1. Хүнсний олон төрлийн бүт ээгд эхүүнээр хийсэн төрөл бүрийн хоол
шаардлагатай. Үүгээр өсч буй хүүхдийн биед шаардагдах олон бодисыг
хангаж өгнө.

2. Илчлэг хоол байх шаардлагатай.

3. Зөвхөн илчлэг байх биш т эжээлийн бодисууд хангалттай байх

шаардлагатай. Уураг, то с, нүүрс ус нь их ч биш, бага ч биш зөвхөн
шаардлагатай хэмжээнд хэрэгцээт эй. Хавсралтад байгаа нормоор.

4. Аминд эмийн гол эх булаг болох жимс, ногоо хоолондоо түлхүү

хэрэглэх

5. Амархан бүрэн боловсорч шингэх хоол байх.

6. Ходоод гэд эсний замыг цочроох хурц, халуун ногоотой хоолыг

багасгах (чинжүү, гич, цуу гэх мэт)

7. Шинэ бэлдсэн хоол хэрэглэх.

8. Гэд эс дүүрэх шинэ талх, хөөсөн гурилан бүх бүт ээгд эхүүн, байцаа,
алим, төмсийг хэтрүүлж ид эхгүй байх.

9. Тос ихт эй хоол, өөхт эй мах, гахайн өөх, тахианы хальс, майонезыг
багасгах.

10. Хэт таргалуулах чихэрлэг бүт ээгд эхүүн, гоймон, шарсан төмс, чипс,
попкорн, жигнэмэг, мөхөөлдсийг бага хэрэглэх.
11. Мах махан хоолыг хэтрүүлэх хэрэггүй. 7 хоногийн 5 хоногт өдөрт нэг
удаа махан хоол, нэг өдөр загас болж өгвөл далайн, тахианы махан хоол,
нэг өдөр ногоо, жимс, цагаан ид ээбүхий хоол ид эхэд тохиромжтой.

12. Давсыг хэтрүүлэхээс болгоомжилж давсгүй цай ууна. Жирэмсэн үед

давс шээс хөлсөөр ялгарах нь багасч, биед шингэнийг тогтоон барьж
хавагнуулдаг. Хүнсний бүх бүт ээгд эхүүн давстай гэдгийг санаж давсны
амт нь бидний л олж авсан амт болохоо с хоолонд заавал хийх ёстой ганц
амт оруулагч биш. Өөр олон амт оруулагчаар хоолоо амталж ид эж сурах
сонгино, саримс, яншуй, халиар, жууцай, хөмөөл, таана, мангир, гоньд,
гогод гээд олон төрлийн амтлагчид бий. Цусны даралт ихэсвэл эхлээд
хоолныхоо давсыг багасга. Давстай цай бүү уу.

13. Кофеин агуулсан унд цай, кофе, хийжүүлсэн ундаа, шоколад

хэрэглэхээ багасгах

14. Уух шингэнээ багасган хавагнахаас сэргийлэх. Хоногт 1.5 л, сүүлийн

сард 1 л хүрт эл багасгах. Уух шингэнээ төрөлжүүлж нохойн хошууны
ханд, хатаасан болон шинэ жимсний компот, шүүс, цэвэр ус уух.

15. Архи хүүхдийн мэдрэлийн тогтолцоог гэмт ээд эг тул хориглоно.

Хүүхдийн хөгжилд муу нөлөөт эйг харгалзан тамхи татахыг зогсооно.

16. Хоолыг д эглэмт эй, тодорхой цагт тогтмол хэрэглэх.

17. Хүүхд эд харшил болгох бүт ээгд эхүүнийг хязгаарлах. Ялангуяа

түрүүчийн хүүхэд харшилтай төрсөн, эцэг эх хоёулаа харшилтай,
харшлын удамтай бол илүү анхаарал болгоомжтой хандана.

18. Хүнсний эрүүл ахуй, аюулгүй байдлыг эрхэмлэх

Жирэмсний хүндрэлүүдийг хоолоор засах

Өтгөн хатах. Өтгөн хатахаас сэргийлж хүнсний ширхэг ⁄эслэг⁄ ихт эй хоол
хүнс хэрэглэнэ. Үүнд хар талх, хивэгт эй бүт ээгд эхүүн, хошуу будааны
агшаамал, буурцаг, сэвэг зармын шөл орно. Унтахын өмнө тараг,
өглөө өлөн элгэн д ээрээ цэвэр юмуу, буцалсан бүлээн ус уух, түүхий
ногоо, жимс, хар чавга, алим , байцааны зууш үр дүнгээ өгнө.

Дотор муухайрч, бөөлжис цутгах. Энэ хүндрэл жирэмсний эхний 3 сард

өглөөгүүр тохиолдох нь их. Өглөө сэрэнгүүт орондоо хатсан талх, алим
бага зэрэг ид эхэд тохиромжтой. Хэрэв өдөржингөө бөөлжис цутгавал
хоолны хооронд бага зэрэг юм ид эх, хоолыг хүйтнээр буюу хөргөж
ид эх, шарсан, элд эв амтлагчтай хоолны үнэр бас дотор муухайруулж
бөөлжис цутгуулдагийг анхаарах нь зүйт эй.

Гулгих, хэхрүүлэх. Жирэмсний сүүлийн 7 хоногт зарим эмэгт эйд гулгих,

хэхрүүлэх хүндрэл тохиолддог. Ийм шинж гарвал 1 удаад хэт ид эхгүй
байх. Бага багаар яарч т эвд элгүй тайван, удаан зажлаж хооллох, шарсан,
өөх ихт эй, утсан хоолноо с татгалзах, өтгөн цай, кофе уухгүй байх, хоол
ид энгүүт ээ хэвт элгүй байх нь хүндрэлийг засах арга болдог ч хэрэв
засрахгүй бол эмчд ээ хандаж зөвлөгөө авах нь зөв.

Жирэмсэн үед хоногт хоолоор авах ёстой илчлэг

Өдөрт хоолноос авдаг илчлэг д ээрээ хэдий хэмжээнии илчлэг нэмж

авбал зохимжтой вэ?

Жирэмсний эхэн үе /16 долоо хоног хүрт эл / +50 ккалори илчлэг.

Жирэмсний дунд үе /16-28 долоо хоног хүрт эл/ +250 ккалори илчлэг

Хүснэгт 1
Жирэмсний 7 хоног бүр БЖИ-с шалтгаалан нэмэгд эх ёстой биеийн жин

Биеийн жингийн индекс (БЖИ) - ээр хүний хэвийн ба дутуу, илүүд эл

жинг тооцдог. БЖИ = биеийн жин(кг) /биеийн өндөр/ метрийн квадрат).
БЖИ хэвийн үзүүлэлт нь 18-24 хооронд байна.

Жишээ нь: биеийн жин 62 кг, биеийн өндөр 1,75 бол 62/
кг/(1.75*1.75)=20.2

Энэ тохиолдолд хэвийн БЖИ-т эй байна.

Жирэмсний чихрийн шижин /ЖЧШ/

Жирэмсэн үед ихэст үүсд эг дааврууд инсулины эсрэг үйлчлэлт эй. Энэ
эсрэг байдал нь ЖЧШ үүсгэд эг. Гэр бүлд ээ чихрийн шижингийн
удамтай, биеийн жин ихт эй эмэгт эйд жирэмсний 20-28 ддолоо
хоногийн хооронд ЖЧШ тохиолдох нь их. ЖЧШ-ийн үед нүүрс усыг
өдрийн туршийн бүх хоолонд т энцүү хуваарилан ид эх шаардлагатай.
Мөн биеийн тохирсон хөдөлгөөн чухал нөлөөт эй. ЖЧШ хүүхэд төрсний
дараа зүгээр болно. Энэ нь ээж хожим нь чихрийн шижинт эй болох
эсэхийг шийд эх зүйл биш. Хэвийн жинт эй бол чихрийн шижин болох
магадлалыг бууруулна. Харин зөвхөн ЖЧШ-т эй байна уу, жирэслэхээс
өмнө чихрийн шижинт эй байсан уу гэд эг асуудал их чухал.
Жирэмслэхээс өмнөх чихрийн шижингээ эмчлүүлээгүй бол хэвлий д эх
ургийн жин хэт нэмэгд эх, эх хагалгаагаар төрөх, эрт төрүүлэх шаардлага
гарахаас үүд эн хүүхэд тархины гэмт элт эй төрөх, хүүхэд төрөхдөө
цусанд нь глюкоз бага байх зэрэг хүндрэл гардаг.

ЖЧШ цаашид 40 % нь чихрийн шижин болох магадлалтай гэж үзд эг.

Жирэмсэн үед цусны даралт ихсэх

Жирэмсэн үед цусны даралт ихсэх тохиолдол 6-8% тай тохиолддог

байна. Хөнгөвтөр хэлбэрийг эклапсин өмнөх, хүнд хэлбэрийг эклампси
гэнэ. Эрт илрэх шинж т эмд эг нь даралт ихсэх, шээсээр уураг гарах,
хавагнах, цус өтгөрөх, мэдрэлийн талаас өөрчлөлт гарах. Хүнд эрвэл
татах. Голчлон 2-3 дахь сард тохиолдоно. Жирэмсний цусны даралтыг
тогтмол хянахгүй байсаар ихэсгэвэл элэг, бөөрийг гэмт ээж эх, ураг 2-ын
аль алины амь насанд аюул учрана. 35-с д ээш нас, ихэр хүүхэд, эх эцгийн
талаас удамшилдаа кальц хэт багатай хоол хэрэглэд эг зэрэг хүчин
зүйлүүд эрсд эл болно. Жирэмсэн үеийн цусны даралт ихсэлтийг эмчийн
хяналтад, эмнэлэгт эмчилнэ.

Жирэмсэн үеийн 1 өдрийн хоолны үлгэрчилсэн цэс.

Өдрийн эхний хагаст бодисын солилцоог сайжруулж, мэдрэлийн

тогтолцоог сэргээж ходоодонд удаан баригдаж байдаг уураг, то с ихт эй
хоол ид эх, өдрийн хоёр дахь хагаст амархан шингэх, ходоод
гэд эсний үйл ажиллагааг хүндрүүлэхээргүй, мэдрэлийн тогтолцоог
сэргээхгүй сүүн бүт ээгд эхүүн, ногоо, будаа голчилсон хоол хэрэгт эй.

Хоол идсэний дараа хэвт элгүй ид эвхт эй хөдөлгөөнт эй байх нь чухал.

Өглөө 8-9 цаг

ээд эм 100 г

гурвалжин будааны сүүн агшаамал 250

Талх 50

Сүүт эй цай 250

Бага үд 11-12 цаг

Сүү 200

Зөгийн балтай талх 100

Үдэд 14-15 цаг

Лууван алимны зууш 100

Ногоотой банштай шөл 250

Талх 100

Жимс 100

Орой 18-19 цаг

Шарсан өндөг будаатай 250

Жимсний шүүс 200

Орой 21 цаг

Тараг 250

Рахиттай хүүхэд төрүүлэхгүйн тулд жирэмсэн эмэгт эйчүүд юу мэдвэл

зохих вэ?

“Д” аминдэм таны хүүхдэд ямар ашигтай вэ?

Хүний биемахбодын бодисын солилцоонд чухал үүрэгт эй олон янзын

бодисууд байдаг бөгөөд эдгээрээс Д аминд эм ясны бүрэлд эхүүний
үндсэн хэсэг болох кальц, фо сфорыг цусанд зөв зохистой харьцаагаар
тогтоон барьж байх үүрэгт эй. Мөн Д аминд эм нь хүний биеийн дархлаа,
эсүүдийн үүсэл, өсөлт хөгжилд нөлөөлнө. Хэрэв Д амин д эм жирэмсэн
эмэгт эйн биед хангалттай байвал жирэмсний сүүлийн саруудад эхийн
цусанд агуулагдаж байгаа Д аминд эм эхийн цусаар дамжин урагт
нөөцлөгдөж, энэ нь төрсний дараа нэг сарын дотор нялх хүүхдийн
хэрэгцээг хангахад зарцуулагддаг.

“Д” аминдэм дутахад:

- Бага насны хүүхд эд Д аминд эм дутлын өвчин сульдаа буюу

Рахит үүснэ.

- Насанд хүрсэн хүнд яс сийрэгжилт үүснэ.

Рахит өвчин хор уршигтай юу?

Рахит өвчний үед хүүхдийн толгой томорч, хөл майга болж байснаа
хүүхэд өсч томрох үед энэ шинж т эмдгүүд аяндаа алга болдог мэт ээр
ойлгож тайвширч болохгүй. Рахит өвчин бусад өвчинт эй
хавсраагүй үед ээ хүүхдийн амь насанд аюул учруулахгүй ч эцэст ээ хэд
хэд эн хор уршигт хүргэнэ. Үүнд:

1. Энэ өвчний үед хүүхдийн ясны бүт эц алдагдаж, ясжих үйл ажиллагаа
удааширч, биеийн эсэргүүцэл сулран өвчлөмтгий болно.

2. Бодисын солилцоонд гүнзгий хямрал гарч дотоод эрхт эн

системийн үйл ажиллагаа алдагдана.

3. Рахитаар өвчилсөн хүүхдүүд бие бялдар, ой ухаан, сэтгэхүйн хувьд үе

т энгийнхнээсээ хоцронги байдаг.

4. Биеийн гадаад үзэмжийг эвд энэ.

5. Эмэгт эй хүүхэд насанд хүрэхэд аарцаг багатай болдог тул төрөхөд

хүндрэл гарна.

Рахиттай хүүхэд төрүүлэхгүйн тулд яах вэ?

Жирэмсэн эмэгт эйд Д амин д эм дутвал хүүхэд рахиттай төрнө. Үүнээс

сэргийлэхийн тулд:

Зуны улиралд жирэмсний хугацаа таарч байгаа жирэмсэн эмэгт эйчүүд 7

хоногт наран шарлагыг 2-3 удаа 10-15 минутаар хийх. Хэрэв
ингэж чадвал 10000 нэгж Д аминд эмийг амаар уусантай т энцэх
хэмжээний аминд эмийг нарны гэрлийн нөлөөгөөр өөрийнхөө арьсанд
үүсгэж авах боломжтой.

Хүйт эн сэрүүний улиралд жирэмсний хугацаа таарч байгаа үед Д

аминд эм агуулсан хоол хүнс өргөн хэрэглэхээс гадна Д аминд эм уух
шаардлагатай болно. Эрүүл эмэгт эй жирэмсний 4-5 сартайд Д
аминд эмийг 50000 нэгжээр нэг удаа ууна.

Жирэмсний хордлоготой, элэг бөөрний архаг өвчт эй, олон дахин

төрсөн, амьдралын нөхцөл муутай жирэмсэн эмэгт эйчүүд 50000
нэгжээр 1 сарын зайтай 2 удаа ууна.

Төмөр дутлын цус багадалтаас та өөрийгөө сэргийлж чадвал хүүхэд

цус багатай төрөхгүй

Жирэмсэн үед савны булчин, эхэсийн хэмжээ ихсэх, эхийн цусанд

нэмэгд эх улаан бөөм, ургийн өсөлт хөгжилт эй уялдаж хоногт
шаардагдах төмрийн хэрэгцээ нэмэгдд эг.
Гэхд ээ тухайн эмэгт эй зөв хооллож, төмрийг хангалттай хэмжээгээр
хуримтлуулсан, жирэмслээгүй үед ээ цус багатай байгаагүй бол жирэмсэн

үед цус багадах ёсгүй. Хүүхэд ч цус багатай төрөхгүй. Эхийн хэвлийд
байхад эх нь цус багатай байгаагүй хүүхдийг зөв хооллоход хүүхэд ч цус
багадалтаар өвдөхгүй байж болно.

Цус багадах шалтгаан

Ямар үед жирэмсэн эмэгтэйн цус багадах вэ?

​- Ойрхон олон удаа төрсөн эх

-​ Сарын т эмд эг олон хоногоор их хэмжээгээр үзэгдд эг

-​ Төмрийн агууламж ихт эй бүт ээгд эхүүн хэрэглэхгүй байх

-​ Хоолонд амьтны гаралтай уураг дутах

- Фолийн хүчил, В12, С аминд эм бага хэрэглэх, төмрийн шимэгд элт

муутгадаг бүт ээгд эхүүн их хэрэглэснээс төмрийн шимэгд элт муудах

-​ Эх ходоод гэд эсний шархлаа, суулгалт өвчин, гэд эсний гаж

хөгжилт эйгөөс шалтгаалан төмрийн шингэц муудах

-​ Биеэс төмөр их хэмжээгээр алдагдах (цус гоожимтгой, цус алддаг,

хялгасан хорхойн халдвар)

Шинэ төрсөн болон бага насны хүүхдэд яагаад цус багадах вэ?

- Хүүхэд нөөц төмөр багатай төрөх (эх цус багатай байх, хүүхэд хугацаа
дутуу төрөх)

​- Төмрийн агууламж ихт эй бүт ээгд эхүүн хэрэглэхгүй байх

​- Фолийн хүчил, В , С аминд эм бага хэрэглэх, төмрийн шимэгд элт

муутгадаг бүт ээгд эхүүн их хэрэглэснээс төмрийн шимэгд элт муудах

Төмөр Дутлын Цус Багадалтын хор уршиг

Цус багадалтыг оношлох хамгийн найдвартай арга нь цусны

шинжилгээгээр гемоглобин тодорхойлох арга юм. Гемоглобин 110 г/л-
ээс бага тохиолдолд цус багатай байна.

Жирэмсэн эмэгт эйчүүдийн цус багадалт нь бүт элтт эй, цус багатай, бага
жинт эй хүүхэд төрөх, төрөх үед цус алдах, төрсний дараа цус алдах
зэрэг хүндрэлд хүргэнэ. Ийм учраас жирэмсэн эмэгт эйчүүд, бага насны
хүүхдүүдийн цус багадалтыг урьдчилэн сэргийлснээр төрөхийн
хүндрэл, бүт элтт эй, бага жинт эй, өвчлөмтгий, хоцронги хөгжилт эй
хүүхэд төрөхөөс урьдчилан сэргийлнэ.

Төмөр дутлын цус багадалтаас сэргийлэх

1. Төмрийн бэлдмэлийг ямар үед хэрэглэх вэ?

А. Жирэмсний хожуу хордлоготой, дутуу дулимаг хооллодог нэг

төрлийн хоол хэрэглэд эг жирэмсэн эмэгт эйчүүд хоногт 120 мг төмөр
агуулсан төмрийн бэлдмэл, 0.5 мг фолийн хүчлийг аскорбины хүчил
юмуу жимсний шүүсээр даруулж хоол идсэний дараа 100 хоног ууна.
Уусны дараа 2-3 цаг цай уухгүй. Цай уухыг багасгана.

Б. Цус багатай эхээс төрсөн, дутуу төрсөн, төрөх үеийн жин нь 2500 г-
аас бага жинт эй төрсөн хүүхд эд 2 сараас нь, мөн сульдаатай,
суулгалт өвчнөөр өвдсөн, цагаан хорхойтой, хоол боловсруулах замын
эмгэгт эй, өвчлөмтгий, ихэр хүүхдүүд эд хоногт 20 мг төмөр, 0.1 мг
фолийн хүчлийг аскорбины хүчил буюу жимсний шүүсээр даруулж, хоол
идсэний дараа 100 хоног уулган

2. Зөв зохистой хооллох

Зөвхөн төмрийн бэлдмэл ууснаар цус багадалтаас сэргийлнэ гэж ойлгох

нь буруу юм. Учир нь хоол хүнсний бүт ээгд эхүүнд агуулагдаж байгаа
(ялангуяа амьтны гаралтай) төмрийн шимэгд элт төмрийн бэлдмэлээс 2-3
дахин илүү байдаг. Иймээс:

А. Төмрөөр баялаг эдгээр бүт ээгд эхүүнээр хоолоо бэлтгэж хэрэглэх нь

зүйт эй.

Б. Амьтны гаралтай уураг (мах, загас, өндөг), илчлэг (талх, будаа, гурил),
эрд эс аминд эмээр баялаг (ногоо, жимс) төрөл бүрийн хоолоор хооллох
В. Цай бага уух. (цайнд агуулагдах бодис төмрийн шимэгд элтийг
бууруулдаг)

Г. “С” аминд эм буюу түүнийг их хэмжээгээр агуулсан бүт ээгдхүүнийг

хэрэглэх.

3. Ходоод гэд эсний архаг өвчнөөс сэргийлэх

4. Хялгасан хорхойн халдварыг эмчлэх.

5. Жирэмсэн эмэгт эйчүүд эд 2 удаа, төрсөн бүх хүүхд эд 6 сар, 1 настайд

нь цусны ерөнхий шинжилгээ хийлгэж цус багадалт байгаа эсэхийг
тодорхойлуулна.

Хүүхдээ диатез /шүүдэст эмзэгшил/-т эй болгохгүйн тулд хооллолтдоо

анхаар

Шүүдэст эмзэгшил ⁄диатез⁄ ямар өвчин эмгэг вэ?

Эцэг эхчүүдийн дунд хөхний сүүний хордлого гэж яригддаг уг эмгэг

байдал нь хүүхдийн бие бялдрын төрөлхийн тогтолцооноос болдог ч
гадны эвгүй цочролд анхны шинж т эмдгүүд гардаг. Голчлон хоол
хүнсний харшил байдаг. Ийм хүүхдүүд эд хацар д ээр жижиг улаан
гүвдрүү 2-3 ширхэгээр гарч эхэлснээс эхлэн арга хэмжээ авахгүй бол
толгой чихний ар, биеийн бусад хэсгээр нэмэгд эж гарна. Эдгээр байдал
цаашид хүнд эрвэл арьсны ид ээт, шүүст загатнаат намарс-экзем, үрэвсэл
болж хүнд эрнэ. Насан турш ч үлд эж болно. Амьсгалын замын болон
гэд эсний хэлбэрээр илэрч болно. Энэ үед багтраа маягаар ханиад хүрэх,
онц зовиургүйгээр суулгах зэрэг шинж т эмд эг илэрнэ.

Шүүдэст эмзэгшлээр ямар хүүхэд өвчлөх вэ?

1. Эцэг эх нь ямар нэгэн харшилтай.

2. Эх нь жирэмсэн байхдаа болон хөхүүл үед ээ харшил үүсгэх хоол унд

их хэрэглэсэн. (сүү, өндөгний уураг, ундаа, жимс, шоколад, кофе гэх мэт)

3. Түрүүчийн хүүхэд нь шүүд эст эмзэгшлээр өвдөж байсан эхээс төрсөн

хүүхэд.
 Шүүдэст эмзэгшил үүсэхэд нөлөөлөх хүчин зүйлс

Дотоод, гадаад хүчин зүйл нөлөөлнө.

Дотоод нөлөө нь:

1. Удамшил

2. Хүүхдийн дархлалын харшилт гажиг

Гадаад нөлөө нь:

1. Жирэмсэн эмэгт эй, хөхүүл эх, хүүхэд буруу хооллох (харшил үүсгэх
бүт ээгд эхүүн их хэрэглэх, нэг төрлийн хоол удаан хэрэглэх, хэт их ид эх,
жин хэт их нэмэх, чихэрлэг зүйл их хэрэглэх)

2. Хүүхдийг хэт их халууцуулж, байнга хөлст эй байлгах.

3. Агаарт бага гаргах

4. Тайван биш байлгах

Хүмүүс яагаад хөхний сүүний хордлого гэдэг вэ?

1. Манай хүүхдийн дунд шүүд эс эмзэгшил голдуу хүүхэд төрсний дараа

бага сартай (1-2) байх хөхүүл үед нь эхэлд эг болохоор

2. Эхийн ид эж байгаа хоолтой холбоотойгоор хүүхдийн шүүд эст

эмзэгшил хурцаддаг болохоор

Шүүдэст эмзэгшилээр хүүхдээ өвдүүлэхгүй байж болох уу?

Шүүд эст эмзэгшил нь гадны тохиромжгүй цочролын нөлөөгөөр

үүсд эг. Гадны тохиромжгүй цочрол гэд эг нь жирэмсэн эмэгт эй, хөхүүл
эхийн хоол, хүүхдийг асрах, хооллоход гаргадаг алдаа юм. Эх зөв
хооллож, хүүхд ээ зөв асарч, агаарт гаргаж, угааж, зөв хооллоход
шүүд эст эмзэгшилээр хүүхд ээ өвчлүүлэхгүй байж болно.

Бүрэн төгс эмчлэгддэг үү?

1. Хүүхэд эхний 6 сартай байх үед хацараар нь улаан гүврүү гарч
эхлэх үед нь хөхүүл эх хоолоо тохируулах (их идд эг бол багасгах,
харшил үүсгэх бүт ээгд эхүүн их идд эг бол хоолоос хасах, то стой өөхт эй,
шарсан хоолоо болих, чихэр, шоколад ид эхгүй байх гэх мэт),
хүүхд ээ өдөр бүр угааж, агаарт 4-өөс доошгүй цаг гаргаж, даавуун
хувцас (нийлэг биш) өмсгөж, чөлөөт эй, халууцуулалгүй хувцасласан үед
бүрэн эдгэрч болно. Хүүхэд төрсний дараах 6 сарын эхийн хооллолт,
хүүхдийн хоол, асаргаа онцгой үүрэгт эй.

2. Өвчнийг дахиулахгүйгээр 6 сараас 1 жил байлгаж чадвал бүрэн

эдгэрнэ.

Яагаад эдгэрэхгүй архагшдаг вэ?

1. Дааврын тос (преднизолон, гидрокортизон, лоринтен гэх мэт)

хэрэглэхэд т эр дороо эдгэж буй мэт боловч ялихгүй шалтгаанаас дахих
нь их болно.

2. Хятадын янз бүрийн тос хэрэглэхэд мөн д ээрхи үйлчилгээг үзүүлнэ.

3. Хүүхэд 6-аас д ээш сартай болоход харшил үүсэхэд нөлөөлөх

урьдчилан сэргийлэх тарилга, хоолны төрөл олшрох, өвчлөх, янз бүрийн
эм тариа хэрэглэх зэргээр гадны нөлөөлөл нь ихэсд эг учир нийлмэл,
хүнд эмчилгээ шаардана. Энэ үед тууштай эмчилгээ хийгээгүйгээс
архагшина.

4. Хоол, асаргааны д эглэм барьж чадахгүй т эвчээр алдсанаас олон

дахихад архагших нь ихэснэ.

Урьдчилан сэргийлэх

1. Эх жирэмсэн байхдаа сүүт эй цай ихээр уух, харшил үүсгэх чанартай

хүнсээр их хооллох зэргээс татгалзах, хордлогоо с болсон гаж дуршлыг
засахын тулд хордлогыг эрт тууштай эмчлүүлэх

2. Хүүхдийг өдөр бүр агаарт 4-өөс доошгүй цаг гаргах

3. Чийрэгжүүлэх (нимгэн хувцаслах, иллэг дасгал хийлгэх, нүцгэнээр

байлгах)
4. Амьсгалын замын өвчтөнөөс тусгаарлах, ямар нэг
өвчнөөр өвчлүүлэхгүй байхад анхаарах

Хүснэгт 2

Эх , хүүхдийн хооллолтод анхаарах

Эхийн сүү харшил өгдөг үү?

Эхийн сүү харшил үүсгэх бүт эцгүйгээрээ онцлог юм. Гэвч эхийн
хэрэглэж байгаа хоол т эжээлээр орсон харшил үүсгэгч бодис эхийн
сүүгээр дамжин хүүхд эд харшил үүсгэж болох талтай. Юуны түрүүнд
үнээний сүүний уураг 20 орчим төрлийн харшил төрүүлэгчийг агуулдаг.
Эх хөхний сүүгээ сайн байлгах гэж сүүт эй цай их уух нь үнээний сүүний
уургийн харшлыг ихэсгэхэд нөлөөлж болохоос гадна кальцын
шимэгд элтийг муутгаж эх, хүүхдийн ясны хөгжилд муу нөлөөлж , эхийн
шүд өвчлөхөд хүргэд эг. Эхийн сүүгээр дамждаг харшлын суурь хүүхэд
эхийн хэвлийд байхад тавигддаг.

Үнээний сүүнээс гадна олон төрлийн хүнсний бүт ээгд эхүүн харшил

үүсгэх учир хүүхд эд диатезийн шинж т эмд эг илэрч хацраар гүвдрүү

гарангуут эх өөрийнхөө хоолонд хяналт тавих ёстой. Хэрэв үнээний
сүүнээс болж байгаа бол ээд эм, үхрийн махаар хоол хийхэд харшил

үүсгэхэд болон даамжрахад бас нөлөөлж болдог. Сүүг тараг болгоход

уураг нь задарч харшил үүсгэх бүт эц нь алдагддаг.
Өндөгний уургийг мөн харшил үүсгэх хүчт эй бүт ээгд эхүүнд тооцдог.
Хэрэв өндөгнөөс болсон бол тахианы үр хөврөлөөс гаргаж авдаг улаан
бурхан, гахай хавдар, гриппийн вакцинуудын дараа диатез үүсч болох
талтайг харгалзан үзэх шаардлагатай.
 Хоёр. ХОЁР ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ХҮҮХДИЙН ХООЛЛОЛТЫН
ТАЛААР ЮУ МЭДВЭЛ ЗОХИХ ВЭ?

Хүүхдийн хоол чухам юунаас бүтдэг хүүхдэд ямар ач холбогдолтой

болохыг мэдэхээс хүүхдийг зөв зохистой хооллох таны мэдлэг эхэлнэ.

Бага насны хүүхдийн хоол боловсруулалт, түүнийг дэмжин сайжруулах

нь

Хоол боловсруулалтын онцлог

Нярай хүүхэд бусад сүүн т эжээлт амьтдын үр төлт эй харьцуулахад

эрхт эн системийн харьцангуй гүйцэд бус хөгжлөөр ялгагддаг. Нярай үед
болон бага насны туршид ялангуяа нэг настай болтол хүүхдийн ходоод
гэд эсний үйл ажиллагаа төрөл бүрийн хоол боловсруулах чадвараар
хязгаарлагдмал, зөвхөн эхийн сүүг боловсруулан шингээх чадвартай
билээ. Боловсруулалт амны хөндийгөөс эхэлнэ. Нярай хүүхдийн амны
хөндий зөвхөн шүдгүй төдий бус салст бүрхэвч нь зөөлөн, нимгэн,
харьцангуй хуурай байна. Шүлс нь амны хөндийгөөс ялгарах үндсэн
шүүс бөгөөд төрсний дараахь эхний 3-4 сард хөхөө хөхөх үед нэг
минутад

0.4 мл орчим ялгарч, хөхөөгүй байхад 0.01-0.1мл орчим ялгардаг. 3- 4

сартай үеэс эхлэн хэмжээ ихсэж 1 насандаа хоногт 150 мл болно. Ийм
хэмжээний шүлс нь амны хөндийг чийглэж өгнө. Ходоодонд орсон
эхийн сүүний уургийг боловсруулахад шүлс гол үүрэгт эйгээс гадна
өтгөвтөр хоолыг зөөллөж, нянг устгах нөлөө бүхий бодис агуулж
байдаг. Шүлс нийлмэл сахарыг задлана. Шүлс шүлтлэг чанартай байх
боловч нярай үед ээ сулхан хүчиллэг байдаг учир амны хөндийд сүүнцэр
/молочница/ үүсч цайвар мөөгөнцөр гарамтгай. Хүүхэд хөхөө хөхөх явц
нь рефлексийн үйл ажиллагаа бөгөөд дутуу төрсөн нярайд хөхөх
рефлекс байхгүй эсвэл тун сул хөгжсөн байдаг. Ийм тохиолдолд
хаймсуураар хооллох болдог. Хүүхдийг гүйцэд сайн хөхүүлэхэд хамрыг
цэвэр чөлөөт эй байлгах нь чухал. Сүүг залгих үед хүүхдийн амьсгал авах
гаргах нь давхцдаг тул сүүнд ээ цацаж болно.

Нярай хүүхдийн ходоодны амсрын хэсэгт булчингийн хөгжил сул, доод

хэсэгт булчингийн агшилт сайн байдаг тул төрсний дараах эхний сард
хэт хөхүүлэхэд хүүхэд гулгих, заримдаа бөөлжих ч удаа байдаг. Нярай
хүүхдийн ходоодны шүүсний ферментийн ид эвх сул, хүчлийн хэмжээ
багаас болж ходоодны хоол боловсруулах үйл ажиллагаа муу байдаг.
Хөхний сүү 2-3 цаг, угжны сүү 3-4 цаг болоод ходоодноос суларч 12
нугалаат гэдсэнд ордог.

Гэдсээр хоолны зүйл нялх хүүхд эд насанд хүрэгчдийнхээс хурдан

дамждаг онцлогтой.

Нарийн гэдсэнд хүнсний зүйлийн боловсролт, шингэлт ид эвхт эй

явагдахад цөс, нойр булчирхайн болон гэд эсний шүүсүүд оролцоно.
Нойр булчирхайн шүүс ба цөс ялгаралтанд 12 нугалаат гэд эсний
дааврууд түлхэц болдог бөгөөд гэд эсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг
зохицуулна.

Нойр булчирхайн шүүс хоол боловсруулах хамгийн хүчт эй шүүс боловч

хөхүүл насны хүүхд эд нойр булчирхайн үйл ажиллагаа сулхан хөгжсөн
байна.

Эхийн сүүний тослог нарийн гэдсэнд бараг 100% боловсорно. Хөхүүл

насны хүүхд эд тослогийг эмульс болгоход оролцох цөс, цөсний хүчлийн
хэмжээ хурдан нэмэгдд эг. Тослогийн шингэц төрсний дараах эхний
саруудад 90-95%-д хүрд эг байна. Хөхүүл насны үед гэд эсний ханын
хоол боловсруулалт ихээхэн ач холбогдолтой. Хүүхдийн гэдсэнд
бодисуудын т эн хагас нь ханын боловсролтоор биед нь шингэд эг.

Хоол боловсруулалтын эцсийн бүт ээгд эхүүннь зөөвөрлөх системд хүрч

шимэгд эн цусанд ордог. Гэд эс нь зөвхөн хоол боловсруулах, шимэгд эх

үйл ажиллагааг явуулаад зогсохгүй дотоод шүүрлийн эрхт эн болох нь

нотлогдсон. Боловсроогүй хоолны үлд эц нь бүдүүн гэдсэнд шилжин
бичил биетийн оролцоотойгоор боловсорно. Энд органик бодисууд, ус,
эрдсийн нэгдлүүд цусанд сорогдон биед хэрэггүй зүйлс хаягдал өтгөн
болно. Гэдсэнд явагдах хоол боловсруулах үйл ажиллагаанд бичил нян

чухал үүрэгт эй.Төрөнгүүт эхний өдрүүд эд гэдсэнд бичил биет эн орно.

Хөхөөр хооллож байхад эхийн сүүнээс гэдсэнд бичил нян бий болохоос
гадна бага хэмжээгээр гэд эсний савханцар, ацидофилин, савханцар
бусад нянтай болно.

Тэжээвэр хүүхд эд гэд эсний савханцар давамгайлдаг. Гэд эсний бичил

нян хоол боловсруулах, үүсгэж бий болгох, хамгаалах гэсэн 3
чухал үүрэг гүйцэтгэнэ.

​ Хоол боловсруулах үйл ажиллагаа нь уургийг гидролиз болгох, то сыг

саван болгож, нүүрс усыг исэлдүүлэх, эслэгийг уусгадагаар илэрд эг.

​ Үүсгэж бий болгох үйл ажиллагаагаар амин д эм К, В1, В2, В6, В12, РР,
биоген, фолийн хүчлийг бий болгодог. Энэ үйл ажиллагаа нь
гадны эвгүй нөлөөнд алдагдаж болдог.

​ Хамгаалах үйл ажиллагаа нь халдвар орохоос сэргийлд эг. Өвчин үүсгэгч

нянгийн өсөлтийг зогсоодог гэд эсний бичил нянгийн хэвийн хэмжээ
өөрлөгдөж үйл ажиллагаа нь алдагдахад гэд эсний хэвийн үйл
ажиллагааны алдагдалд орно.

Энэ нь голчлон антибиотик, химийн эмүүдийг буруу хэрэглэснээс

болдог. Хөхүүл үед хоногт 20-25 г баас гарна. Өндгөн шар өнгөт эй, каш
маягийн бүт эцт эй, исгэлэн үнэрт эй, баасны үнэргүй байна. Энэ онцлог
нь хөхний сүүнд их хэмжээт эй байдаг бодистой холбоотой бөгөөд
нарийн гэдсэнд бүрэн задрахгүйгээр бүдүүн гэдсэнд орж бифидум /
өвчин үүсгэд эг нянг дарангуйлдаг/ нян илүүт эй байрлахад аятай нөхцөл
бүрдүүлж өгдөг. Бифидумтай тараг нь гэдсэнд өвчин үүсгэгч нянг
устгадаг. Хөхүүл хүүхэд эхэн үед 2-4 удаа, 1 насандаа 1-2 удаа
баана.Үнээний сүүгээр хооллоход баас хатуувтар, цайвар өнгөт эй, эвгүй
үнэрт эй шүлтлэг урвалтай байна. Хоногт 60-100г гарна.

Хүүхдийн хооллох дуршлыг сайжруулах

Хоолны дуршил сайн байх нь хоол боловсруулах шүүс сайн ялгаруулж

хоолны боловсролт, шингэцийг сайжруулдаг. Багаасаа хоолоо сайн
боловсруулдаг болох нь хожмын өдрийн гэд эс, ходоодны замын

өвчнөөс сэргийлэх гол хүчин зүйл болдог. Хүүхэд төрөөд 6 сар орчим
болоход хоолны дуршил сэргэж хүний хоол ид эхэд горьдож харах, түүн
уруу т эмүүлэх зэргээр илэрнэ.

Нэг хүртлэх насанд нь чихрийн амт мэдүүлж болохгүй, цаастай

чихэр өгч болохгүй. Ингэснээр хүүхэд чихэрт хэт дурлах дуршлыг
багасгана.
Чихэрт их дуртай болох нь бусад т эжээлийн бодис бүхий хоолонд
дургүйцэх, улмаар турж эцэх, өвчлөмтгий болох, харшилтай болох, сүүн
шүд ургангуут шарлаж цоорох зэргээр эрүүл мэндийг нь хохирооно.

Чихэрт хэт дурлах дуршлыг бууруулах нь зөвхөн 1 хүртлэх насанд

хийгд эх гол ажил байх ёстой.

Хүүхдийн хоолонд дуртай ялангуяа эрүүл мэнд эд хэрэгт эй хүнсний

бүт ээгд эхүүн цагаан ид ээ, ногоонд дуртай болгох нь энэ насны
хүүхдийн зөв хооллолтын гол асуудал болдог. Хоолны зөв дуршлыг
бүрдүүлж сайн байлгахын тулд юуны түрүүнд д ээр хэлснээр чихрийн
амтыг мэдрүүлэхгүй, 6 сар болонгуут зохих нэмэгд эл хоолонд дасган
оруулж, 1 нас хүрэнгүүт д эглэмээр хооллох, хоолыг нь давс багатай
гэхд ээ амттай хийж өгөх, олон төрлийн хоол өгөх, хоолыг нь аягалах,
тавагт хийхд ээ сонирхлыг нь татах хэлбэр дүрс оруулах, өөрийн гэсэн
гоё аяга, тавагтай байх, хооллох орчин чимээ шуугиангүй, цэвэр цэмцгэр
байх шаардлагатай.

Хоолондоо дүргүйцсэн тохиолдолд хэзээ ч албадан идүүлэх гэж

оролцох, шахах хэрэггүй. Хэрэв хоолыг албадан өгөх гэвэл хоолондоо
улам дургүйцэх болно. Хүүхэд хооллож байхад яаруулж хурдан ид эхийг
шаардах нь тун ч муу үр дагавартай гэдгийг мартаж болохгүй.

Хооллохоо с өмнө уйлуулах, уурлуулах, их хөдөлгөөнт эй, хэт хөгжилт эй

тоглоом тоглуулах хэрэггүй. Аль болох тайван байлгаж хэсэг амраасны
дараа хооллоно.

Хүүхд эд хэрэгт эй хоолыг өөрсдөө д эргэд нь үлгэрлэн ид эж байх, эдгээр

хоолны гоё сайхныг магтаж байх нь чухал байдаг.

Өөрөө ид эхгүй юмаа хүүхд эд өгөх гээд нэмэргүй. Та юунд дуртай байна
вэ хүүхэд т эр л хоолонд дуртай байна шүү д ээ. Тэгэхээр та өөрөө маш
зөв хооллох хэрэгт эй болох нь.

Амтлах мэдрэхүйг хөгжүүлэх

Амтлахмэдрэхүйг зөв хөгжүүлснээр хоол боловсролтыг сайжруулахаас

гадна эрүүл мэнд эд хэрэгт эй бүт ээгд эхүүний байгалийн амтыг мэд эрч
сурахад нь тус болно. Элд эв төрлийн бүт ээгд эхүүн олон төрлийн амттай
байдгийг мэд эх танин мэд эхүйн ач холбогдолтой.
Амны хөндийд хоолыг амтлах мэдрэхүй 2-5 насанд бүрэлдд эг гэж үзд эг
боловч хүүхэд чихрийн амтыг эрт мэд эрд эг. Чихэр өгөхөд хүүхэд маш
дуртай долоох ба нэхэж уйлж ч магад. Үүнээс болоод эцэг, эхчүүд
ялангуяа залуу эцэг, эх хүүхд ээ өхөөрдөн чихэрт дурлаж байгааг нь
харах гэж чихэр долоолгодог тал бий. Хэрхэвч болохгүй. Чихэр өгвөл
хүүхэдд ээ хор өгч байгаагаас ялгаагүй гэдгийг үргэлж санаж байх
хэрэгт эй.

Чихэр, давсны амтыг хүүхд эд мэдрүүлэхгүй л бол хүүхэд төдийлөн

дурлаад байдаггүй. Багаас нь зөв хооллох эхлэлийг нь тавьж байгаа нь
т эр.

Амтлах мэдрэхүйг зөв хөгжүүлэх дараагийн алхам бол хэт олон

бүт ээгд эхүүнийг нэг дор холихгүйгээр хооллох. Аль болох
бүт ээгд эхүүний байгалийн амтыг алдагдуулахгүй хоол бэлтгэж өгөх нь
чухал. Хоол амтлагчдыг хүүхдийн хоолонд хийх шаардлагагүй. Эдгээр
нь т эжээлийн бодисгүй, хүнсний бүт ээгд эхүүний байгалийн өөрийн
гэсэн амтыг дарахаас гадна амтаас нь болж хүүхэд хоолонд хэт дурлаж
таргалах эсвэл бүр дургүйцэж хоол бага идсэнээс турах, биеийн
эсэргүүцэл сулрах аюултай.

Цагаан ид ээг чихэргүй идүүлж сургах, 1удаад 1-2 ногоогоор хоол

бэлд эж өгөх, мах, гурил гээд бүх төрлийн бүт ээгд эхүүнээр хоол
хийж өгөх нь ач холбогдолтой.

Шүдний үүрэг түүнийг хамгаалах

Хүүхдийн сүүн шүд төрсний дараа 5-7 дох сараас ургаж эхлээд 1
насандаа 8, 2 насандаа 14 шүдт эй болно.

• Шүд хоолыг зажласнаар шүлс сайн ялгаруулж өгнө. Хүнсний

зүйлийг үүд эн шүд ээр хэрчин хувааж араагаар жижиглэн бутлаж
шүлст эй хольж нялцгайлгаснаар амны хөндийд хоол боловсруулалтад
оролцоно.

• Үг авиа дуудаж эхлэх үед шүдний оролцоо хэрэгт эй байдаг.

• Шүд ээр хоолыг зажлахад хэл оролцож хэлний хөдөлгөөн сайжрана.

• Зажлах булчингуудыг хөгжүүлэх, толгойнүүр, эрүү, хацрын булчингийн

хөгжилд шүд чухал үүрэгт эй.

Унах шүд юм чинь гээд эцэг, эхчүүд хүүхдийн шүдийг анхаарахгүй

орхих тал ажиглагддаг. Хамгийн сайн анхаарах ёстой нь сүүн шүд мөн.
Учир нь сүүн шүдийг хамгаалснаар байнгын бат бөх шүд ургана. Сүүн
шүд хорхойтсон бол хүүхэд шүд энд ээ эмзэглэж өвдөж зовиурлахаас
гадна өвтгөхгүйн тулд хөнгөн, зөөлөн хоол ид эх гэнэ. Энэ нь шүд бөх
бат болоход муу нөлөөт эй. Шүдний оролцоотой дуудагддаг авиаг
дуудаж үг хэлж сурахад нь түвэгт эй болно. Хүүхдийн шүд
хорхойтсоноо с нөгөө талаараа хоолоо байнга ид эж 2 талаараа хоол
зажлаж ид эх дадал нь хоцордог. Хүүхдийн нүүрний т эгш хөгжилд ч муу
нөлөө болох талтай.

Шүд хорхойтоход ундны усны фторын хэмжээ бага байх, чихэр их ид эх,
байнга цаг д эглэмгүй амандаа нэг юм ид эж байх, шүдийг угааж
зайлахгүй байх зэрэг нөлөө нөлөөлнө.

Амны хөндийд шүдийг гэмт ээд эг нэгэн төрлийн нян байдаг. Уг нянгийн
тархалтыг зогсоохын тулд чихэр бага ид эж, идсэн чихрийн үлд эгд эл
шүд энд удаан хадгалагдахаас сэргийлэх хэрэгт эй. Мөн шүдний нян
эсэргүүцэх чадварыг нь сайжруулах болон илүү бат бөх болгохын тулд
уураг, кальц агуулсан сүүн бүт ээгд эхүүнийг өдөрт хэрэглэх ёстой
хэмжээний дагуу хэрэглэх, хатуу зүйл, ааруул ид эж шүдийг бэхжүүлэх
нь чухлаас гадна хоногт төрөл бүрийн т эжээлийн бодис агуулсан олон
хоол ид эх ёстойг эмч нар анхааруулж байна. Хүүхдийг олон дахин
хөхүүлэхэд зарим хүүхдийн шүд эрт өвдөх тал ажиглагдах болсныг
шүдний эмч нар анхааруулж байгаа бөгөөд энэ нь хөхүүлэх тоог
багасгахын шалтгаан болохгүй харин хөхүүл эхчүүд кальц элбэг бусад
т эжээлийн бодисоор баялаг хоолоор хооллож өөрсдөө шүд ээ арчилж
өвчилсөн даруйд эмчлүүлэх шаардлагатай бөгөөд хүүхдийн шинэ
ургасан шүдийг буцалсан усанд дүрсэн зөөлөн даавуугаар хөхүүлсний
дараа өдөрт 3-4 удаа арчиж өгч байх нь зүйт эй.

1 настай хүүхд эд ээж нь өөрийн шүд ээ угааж байгаагаа харуулж шүдийг

зөв угаахад суралцуулж байх хэрэгт эй байдаг. Ээж, аав нар хүүхдийнхээ
анхны багш нар гэдгээ мартаж болохгүй. Хүүхдийн 1,5 наснаас нь
шүдний тохирсон сойз авч өгч шүд ээ угаахыг нь зааж өгч нэлээд
хугацаанд ээж нь шүдийг нь угааж өгнө. Хүүхэд өөрөө шүд ээ угаадаг
болоход эхэнд ээ оогүйгээр, шүд ээ угааж сурсан үеэс нь оог хэрэглүүлнэ.
Эцэг, эх өөрсдөө шүд ээ зөв угаах нь хүүхд ээ шүд ээ угааж сурахад нь
туслана. Д ЭМБ, ЭМЯ, ШЭНЭС төвөөс өгсөн зөвлөмжөөр шүд яаж
угаахыг харуулсан зурагт заасан чиглэлээр шүдийг гадна, дотно талаас
нь угаах нь шүдний завсар хоорондын зай, шүдний хонхорхойд
хуралдсан хоолны үлд эгдлийг цэвэрлэж өгөх шүдийг бүрэн угаах ач
холбогдолтой.

Хүүхдийг хоолоо зөв сайн зажлаж ид эхэд сургах

Насанд хүрсэн хойно нь засч заруулж болдоггүй нэг буруу зуршил нь

хоолоо зөв сайн зажлаж идд эггүй зуршил юм. Үүнийг бүр хүүхэд үеэс
сургаж хэвшүүлэх нь илүү үр дүнд хүргэнэ. Урт насалдаг үнд эстнүүдийн
эрхэмлэд эг нэг гол зүйл нь хоолоо сайн зажлаж ид эх явдал байдаг.
Эрд эмт эд хүүхдийн шүдийг ургаж эхлэх үеэс нь зөв сайн зажлаж ид эхэд
сургаж эхлэх нь зүйт эй гэж үзд эг.

Хоол аманд ороод зажлагдаж эхлэх үеэс шүлс ялгаруулснаар зарим

т эжээлийн бодисыг задлаж хоол боловсруулалт эхлэнэ. Анхны энэхүү
хоол боловсруулалт сайн байвал ходоод гэд эсний хоол боловсруулалт
сайн байх болно. Амны хөндийд хоол боловсруулалтыг сайн болгохын
тулд хоолыг маш сайн зажлан жижиглэж шүлст эй хольж нялцайлгах
хэрэгт эй.

Хэдий чинээ сайн зажлавал төдий чинээ шүлс сайн ялгарч аманд хоол
сайн боловсрогдохоос гадна ходоодонд амар боловсрогдох хоол орох
болно. Дутуу хагас зажлагдсан хоол ходоодонд орвол ходоод шүдгүй
болохоор дутуу зажлагдсан хоолыг боловсруулах гэж маш их ачаалалтай
ажиллахаас гадна дутуу боловсорсон хоолыг, гэд эс уруу явуулж
гэд эсний ачаалал бас нэмэгд эж ачааллаа дийлэхгүй болно. Ингээд дутуу
боловсорсон хоолноос үүссэн хор цусанд шимэгд эн биеийг хордуулан
элд эв төрлийн өвчин үүсгэхээс гадна бүдүүн гэд эсний хана дутуу
боловсорсон хоолны үлд эгдлээр зузааран бас өвчний үүсвэр болно.

Хүүхдийг зөв сайн зажлаж идүүлж сургаснаар:

​ - Эрүүл шүдт эй болж шүд бэхжинэ, шүд өвчлөх нь багасна

-​ Эрүүний цусан хангамж сайжирч шүд зөв ургахад нөлөөлнө

​- Хацар, нүүрний булчин чангарч нүүрний булчин т энцвэрт эй хөгжинө.

-​ Шүлс сайн ялгарч хоол боловсролт, шингэц сайн болно

-​ Тархины цусан хангамж сайжирна.

-​ Сайн зажлаж ид эхэд цадах мэдрэмж эрт төрдгөөс хэт ид эхээс сэргийлж
таргалахгүй болно.

Хүүхд эд шүд ургаж эхлэх, нэмэгд эл хоол ид эж эхлэх үеэс нь аав, ээж нь
хоолыг яаж зажлаж ид эх ёстойг хоол ид эхд ээ харуулж ярьж хэлж зажлаж
идд эг хоол өгөх үеэс буюу будаа, бантан, ногооны нухаш ид эх үеэс нь
сайн зажлаж ид эхийг үзүүлэн өөрөөр нь дасгал хийлгэн сургана.
Хүүхдүүд ээж аавынхаа хэлж ярьж үзүүлж байгааг сайн ойлгох учраас
т эд энд уйгагүй зааж өгч байгаарай. Ээж, аав, ах, эгч нар нь ч өөрсдөө
хоолоо сайн зажлаж ид эж үлгэрлэх ёстой.

Ээж аав нарт ямар хоолыг хэр зажлаж идвэл боловсруулалтын шаардлага
хангахыг сонирхуулахад чанасан өндөг 33 удаа, төмсний нухашийг 34,
махны нухаш 35, хальсгүй алим, будааг 41, бяслагийг 47, хиамыг 48,
өргөст хэмхийг 53, түүхий байцааг 83 удаа зажлах ёстой гэж Японы эмч
нар үзд эг юм байна. Хоолыг дунджаар баруун араагаар 10, зүүн араагаар
10, 2 талын араагаар зэрэг 10 удаа зажлаж иднэ гэсэн зөвлөгөөг дагаад
өөрсдөө оролдоод, сураад, хэрэгжүүлээд үзээрэй! Хүүхдүүд ээ сургахын
тулд, мөн өөрсдийн эрүүл мэндийн төлөө ч хийгээд үз.

Амны хөндийн хоол боловсруулалтад онцгой анхаар

Амны хөндийн хоол боловсруулалтыг сайжруулах нь ходоод гэдсэнд

хоол дутуу боловсрохоос сэргийлэх хамгийн гол арга мөн. Үүнийг
хүүхд эд бага наснаас нь бүрдүүлэхийн тулд доорх хэд эн зөвлөгөөг
биелүүлэх нь чухал. Үүнд:

1. Булчингийн иллэг. Хамар, эрүү, уруулын доод, д ээд хэсэгт

12 сартайгаас эхлэн

Иллэг хийх. 1 хэсэгт хийх иллэг 7-10 удаа хийгд энэ. Энэ дасгал зажлахад
эрүүг хүчт эй болгох нүүрийг т энцвэрт эй болгох ач холбогдолтой.

2. Хэлний дасгал: Амаа ангайх, жимийх дасгал, хэлээ гадагш

гаргах буцааж оруулах дасгал тус бүр 5-6 удаа, хэлээ гарган д ээш, доош,
баруун, зүүн тийш болгох дасгал эх эцэг өөрсдөө хийнгээ хүүхд ээрээ
хийлгэнэ. Хэл хоол зажлаж ид эхэд гол үүрэг гүйцэтгэнэ.

3. Шүдийг нь арчлах: Дээр бичсэн зөвлөгөөний дагуу

4. Зажлаж ид эхэд сургах: Дээр бичсэн зөвлөгөөний дагуу

5. Зөв сууж ид эх: 2 хөл нь газарт хүрсэн сандал д ээр цэх шулуун сууж
ид эх нь зажлаж ид эх болон зөв хооллох, хүүхдийн бие галбирын
хөгжилд чухал ач холбогдолтой.

6. Шүлс ялгаруулахад анхаарах: Шүлс сайн ялгарснаар амны хөндийд

хоол эхний боловсруулалтад ордог. Сайн зажлахад шүлс сайн
ялгарна. Үүний тулд шүд эрүүл байх хэрэгт эй. Шүлс сайн ялгаруулахын
тулд хүүхдийн хоолны дуршил сайн байх хэрэгт эй.

7. Хүүхдийн хооллох дуршлыг сайн байлгах

0-24 сартай хүүхдийн өсөлт хөгжил

Хүүхдийн хөгжлийн үе шатууд нь бие бялдрын өсөлт хөгжил, эрхт эн

системийн хөгжил, бодисын солилцоогоороо ялгаатай байдаг. Энэ нь
хүүхдийн хоол т эжээлийн хэрэгцээ өөр өөр байхыг тодорхойлж өгдөг.

Төрснөөсөө хойш 2 хүрт элх насандаа хүүхэд маш эрчимт эй өсдөг.

Ялангуяа нэг хүрт элх насандаа бүр ч эрчимт эй өсч, хөгждөг бөгөөд
нярай үе, 1-3 сар, 4-6 сар, 7 сараас 1 нас гэсэн үед хуваагддаг. 1-3 хүрт элх
насандаа төв мэдрэлийн систем, мэдрэл сэтгэхүйн болон оюун ухааны
хөгжил давамгай байдгаараа онцлог.

Нярай хүүхэд. Хүүхэд төрөнгүүт хэвлийд байх үеэс т эс өөр

орчинд дасан зохицох шаардлагатай болно. Бие даан амьсгалж биеийн
халуунаа тогтмол барьж, эхийнхээ сүүг хөхөж боловсруулан шингээнэ.
Хүүхэд төрөх үед тархины үйл ажиллагааны хөгжил дутуу боловч шинэ
орчинд дасахад рефлексүүд тусална. Нярай үед бүх эрхт эн, эд эс
хөгжлөө олж дуусаагүй амархан гэмт эмтгий, эрхтний ялангуяа хоол
боловсруулах үйл ажиллагаа хөгжиж дуусаагүй шүлс ялгаралт
хангалтгүй ферментийн ид эвх сул байдаг. Хүүхдийн гэд эс цусны судсаар
баялаг, хана нь нимгэн зэргээс нян болон хорт бодисыг нэвчүүлэх нь
амархан. Гэд эсний хоол боловсруулах шүүсний ид эвх муу учир сүүний
уураг бүрэн гүйцэд задарч чаддаггүй энэ чигээр цусанд шимэгдд эг. Энэ
нь эхийн сүүний хувьд аюулгүй бөгөөд харин үнээний сүү болон бусад
гадны сүүний уураг амархан нэвчсэнээс харшилд хурдан өртдөг. Хүүхэд
1 сартай болохдоо төрсөн жин д ээрээ 600-700 г, урт нь 3 см-ээр
нэмэгд энэ.

1-3 сартай хүүхэд. Энэ үед өсөлт хөгжлийн хурд урьдын адил. Сар бүр
урт нь, 2.5-3 см, жин нь 800 г-р нэмэгд энэ. Толгойгоо дааж түрүүлэг нь
харуулж хэвтүүлэхэд түр хугацаанд толгойгоо даана. Хөдөлгөөн
ид эвхжиж гадны орчинд сайн хариу өгнө. Гартаа тааралдсан зүйлийг
атгана. 3 сартайдаа гэдсээрээ удаан хэвт эж чээжээ өргөж өөрт эй нь
ярихад инээж өөрөөс нь 20-30 см хөдөлж байгаа юмыг дагуулан харна.

Өвөр д ээрээ зогсооход толгойгоо сайн даана. Хөдөлж буй юмыг барьж
авах гэж оролдоно. Эх болон ойр дотныхноо таньж инээмсэглэнэ. Хүний

царай, тод өнгийн юмсыг сонирхон харна. Таатай үед гангана. Хайр
энхрийлэл, ямар нэг зүйл хэрэгт эй болвол уйлж илэрхийлнэ. Хөгжим
сонсоно. Эх орхиж явахад уйлна. Ходоод нь хэвт ээ байрлалд болсноо с
гулгих нь багасна. Ходооны багтаамж 200-250 мл болж шүүсний ид эвх
сайжирснаар сүүгээ сайн боловсруулж шингээнэ.

3-6 сартай хүүхэд. Энэ үед хүүхэд сар бүр 6.5- 7 см өсч жин 700 г–р
нэмэгд энэ. Хөдөлгөөний ид эвх нэмэгд энэ. Гэд эснээс нуруу уруугаа
эргэх, буцаж эргэх, мөлхөж эхлэх, түшлэг бариад босох гэж оролдох,
гараараа тулж чээжээ өргөнө. Суганаас нь тулан зогсооход толгой биеэ
т эгш байлгана. Насанд хүрэгчдийн үйлдлийг сонирхон харах, эцэг эх,
гэр бүлийнхнээ сайн таних, баярлаж байгаагаа илэрхийлэх зарим нэг үе
дуудах зэргээр орчиндоо илт сонирхолтой болно. Гараараа түшин
суулгахад толгойгоо даана, түшлэггүйгээр түр хугацаанд сууна. Өвөр
д ээр барихад т энцвэрт эй зогсоно. Юмыг барьж авч үзэж сонирхон
амандаа хийнэ. 5 сартай болоход чанга дуугарч инээнэ. Тоглоход
хоолойгоо татаж инээнэ. Шээсэн болон өлссөн үед ээ уйлна. Ээжийгээ
хараад баярлан дуг гаргаж хөлөө тийчилнэ. Хоол боловсруулалт сайжирч
хоол боловсруулах шүүсний ялгаралт ихэсч хагас шингэн болон нялцгай
хоолыг залгихад бэлтгэгд энэ.

6-12 сартай хүүхэд. Хүүхдийн хөгжлийн хурд урд саруудынхыг

бодвол бага зэрэг удааширсан ч хөгжил нь харьцангуй хурдан хэвээр
байна. Урт нь сард 1,5-2 см, жин нэмэгд элт сар тутам 50г-аар буурна. 1
настай болоход төрсөн уртаасаа 25 см, төрсөн жингээсээ 7150 г
нэмэгд энэ. 8 сартайд нь ходоодны багтаамж 200 мл болно.

6-8 сартай хүүхдийн хөдөлгөөний хөгжил хурдтай явна. 6 сартайгаас

шүд ургаж эхлэх ба бие даан сууж, 7 сартайдаа мөлхөж, юм түшээд
зогсож, сууж байхад нь гараас нь татахад босно. Сэтгэхүйн хөгжилд маш
их ахиц гарна. 6-8 сартайдаа эд зүйлсийг барьж авна, хөлийн хуруунуудаа
хөхөж биеийн хэсгүүд ээ судлана. Нэрээр нь дуудахад толгойгоо
эргүүлэн харна. Усаар сайн тоглоно. Зарим эд зүйлийг таньж дохио зангаа
болон үйлдлүүдийг хийж сурна. Аав, ээж гэх мэт богино үет эй үгүүдийг
хэлж сурна.

Нийгэмшихүйн хөгжлийн эхлэл тавигдаж эцэг эх болон гэр бүлийн

гишүүдийг танина. Ах, эгч нартайгаа тоглох дуртай байна. Танихгүй
хүмсийг хараад айж гэрэвшинэ.

9-11 сартайдаа юм түшин хажуулдаж явна, жижиг зүйлийг эрхий болон

долоовор хуруугаар барьж сурна. 11-12 сартайдаа 8 шүдт эй болж
ганцаараа зогсож бие даан анхны алхмаа хийнэ.

Сэтгэхүй оюун ухаан, нийгэмшихүйн хөгжил сайжирна. Ямар нэг нүх

уруу хуруугаа хийх дуртай болно. Савыг юмаар дүүргэх асгах дуртай
болно. Хөгжмийн аяар биеэ хөдөлгөн найгаж цогино. Өөрийн нэрийг
мэд эх ба тоглоомоор тоглож чаддаг болж 11 сартайдаа үг хэлж, өөрөө
аяганаас юм ууж, халбага барьж чаддаг болно. Хэлд эг үгийн тоо
нэмэгд эн 2 үет эй үг хэлж сурна. Ах эгч нартайгаа илүү дотносон
тоглоно. Хүнд дасах нь амархан болно.

Бие гоолиг болж, мөгөөрсөн эд багасан, мөчний ясжилт сайн явагдана.

Булчин, үе мөчний хөдөлгөөний ид эвх сайжирч, уян хатан болно.
Тулгуур эрхт эн хөгжиж бүх хөдөлгөөнийг сайн хийд эг болно. 1
насандаа итгэлт эй явж, т эгш биш гадаргуу д ээр ч, шатаар ч явж чаддаг
болох ба юман д ээгүүр алхаж гарч чадна. Хоол боловсруулах систем
сайн хөгжиж ходоод 400 мл багтаамжтай болно. Хатуу зүйлийг зажлаж
ид эх нь сайн болно. Төв мэдрэлийн систем хурдан хөгжиж мэдрэлийн
эсүүдийн ажиллах чадвар нэмэгд энэ. Хүүхдийг сэрүүн байх цаг
нэмэгд эж унтах цаг нь богино сно.

12-24 сартай хүүхэд. 1.5 настай хүүхэд 3-4 цаг сэрүүн байж өдөрт 2 удаа
унтдаг бол 1.5 -аас д ээш насанд 5.5-6.5 цаг сэрүүн байж өдөрт 1 удаа
унтана. 1.5 нас хүрт эл хоногт 13.5-14 цаг, 1.5-2нас хүрт эл хоногт 13-13.5
цаг унтана. Хэл яриа сайн хөгжинө. 1 насандаа 10-12 үг хэлж чаддаг бол
2 настай болоход 200-400 үгийн нөөцт эй болно.

12-14 сартай хүүхдийн бие бялдрын хөгжилд гарах өөрчлөлт нь

нэмэгд эн бусдын тусламжгүй ганцаар зогсож хэд эн алхам хийнэ.

Оюуны болон нийгэмшихүйн хөгжлийн хувьд зааврыг дагаж биелүүлнэ.

Эд зүйлсийн бүтцийг сонирхоно. Үгийн сан нэмэгд энэ. Ойр зуурын
харилцан яриаг ойлгож эхэлнэ. Дуу сонсоод биеэ хөдөлгөнө. Хүмүүст эй
суугаад бие дааж хооллоно. Ээж аавыгаа хүссэн үед үнсэнэ.

15-17 сартай хүүхдийн бие бялдрын хөгжилд дараах зүйлүүд нэмэгд энэ.
Бие даан чөлөөт эй алхана. Богино зайд гүйхийг оролдоно.

Оюуны болон нийгэмшихүйн хөгжилд тодорхой заавруудыг ойлгож

биелүүлнэ. Биеийн эрхтнүүдийг мэдд эг болно. Богино дуу дуулах, шүлэг
унших болно. Мэдд эг эд зүйлсийг асуухад хуруугаар заана. Танил
хүмүүст эйгээ харилцах, өөрт нь анхаарал тавихад дуртай.

18-20 сартай хүүхэд бие бялдрын хөгжлийн хувьд т энцвэр сайтай

арагшаа, хажуу тийшээ алхана. Сайн гүйх боловч зогсох үед ээ унана.

Оюуны хөгжлийн хувьд сараачиж зурна, эд зүйлсээ хүнд өгнө, хүн болон
эд зүйлсийг нэрээр нь нэрлэж, үгийн сан баяжина. Мэдд эг таалагддаг
дуу авиаг дууриана.

Нийгэмшихүйн хөгжилд нилээд ахиц гарч эд юмсыг хөдөлгөх,

байрлалыг нь өөрчлөх, хийсэн зүйлийнхээ үр дүнд ханамжтай байгаагаа
илэрхийлнэ. Хувцсаа тайлахыг оролдоно. Тэврэхэд хариу т эвэрнэ.

Өөрт эй нь тоглоход инээн баясана, ход ход инээнэ, ганганана.

21-24 сартай хүүхэд бие бялдрын хөгжил нь богино хугацаанд өлмий

д ээрээ зогсох, бөмбөг урагш нь өшиглөх, шатны бариулаас бариад
хөлөө нэг нэгээр нь зөөж өгсөх зэргээр хөгжинө.

Оюуны хөгжилд ихээхэн өөрчлөлт гарна. Өөрийн болон өхөөрдсөн

нэрээ мэдд эг болно. Ганцаараа дуулж бүжиглэнэ, ихэнх эд юмсын
нэрийг мэдд эг болно, өлссөн цангасан үед ээ хоол унд нэхэн, шүлэг
сонсох дуртай болно, үгийн сан нэмэгд энэ.

Нийгэмшихүйн хөгжил. Гэр ахуйн ажилд оролцох дуртай болно. Тоос

арчих, хог шүүрд эх, цэцэг услах зэрэг ажилд оролцоно. Ээжд ээ хоол
хийхэд туслана. Хүнс ойртуулж өгөх, сав суулга авчирч өгөх, хоолны
ширээ засах зэргээр өөрийн чадах зүйлээр туслана. Гадаа тоглох дуртай
болж өөрийн тоглоомоо өмчирхөнө. Айж байгаагаа илэрхийлнэ.

24 хүрт элх сартай хүүхдийн өсөлтийг хянах

'
 Хүнс хоолны т эжээлийн бодисууд хүүхдийн бие махбодод ямар ач
холбогдолтой вэ?

Бага насны хүүхд эд т эжээлийн бодисын хэрэгцээ өндөр байдаг. Энэ нь

өсч буй бие махбод, эд эсийн өндөр хэрэгцээг хангах шаардлагаас гадна
т эдний ходоод гэд эсний замын үйл ажиллагаа гүйцэд хөгжөөгүйт эй
уялдаатай байдаг. Хоол боловсруулах булчирхайнуудаас ялгарах шүүсэнд
хоол боловсруулахад шаардлагатай бүх фермент ялгарах боловч

үйлчилгээний ид эвх сул зөвхөн нэгэн төрлийн сүүн хоол хэрэглэхэд

хүрэлцээт эй байна. Хүүхдийн бие махбодод т эжээлийн бодисууд тус
тусын үүрэг гүйцэтгэн өсөлт хөгжлийг хангадаг.

Уураг. Уураг хүүхдийн амьдралын үйл ажиллагаанд онцгой

үүрэг гүйцэтгэнэ. Бүх эрхт эн эд эсийг бүрдүүлж, бие махбод дахь
шингэний найрлагад орж нөхөн төлжүүлэх, шинэ эд эс үүсгэх, гормон,
фермент, өвчний эсрэг бие, бусад биологийн чухал нэгдлүүд үүсгэхэд
гол үүрэг гүйцэтгэхээс гадна бие мах бодын үндсэн үйл ажиллагааг
зохицуулагч илчлэгийг үүсгэх эх сурвалж болдог. 1г уураг 4.1 ккал
илчлэг ялгаруулдаг.

Уургийн биологийн үнэ цэнэ нь хүүхдийн өсөлт хөгжилд чухал ач

холбогдол бүхий үл орлогдох амин хүчлийн хэмжээгээр
тодорхойлогддог. Бие мах бодод бий болдоггүй зөвхөн хоол т эжээлээр
авдаг амин хүчлийг үл орлогдох амин хүчил гэнэ. Үл орлогдох амин
хүчлээр уургийн чанар тодорхойлогдоно. Энэ уураг нь амьтны гаралтай
мах, сүү, өндөг, загасанд байдаг.

Өсч хөгжиж байгаа хүүхдийн бие махбодын үл орлогдох амин хүчлийн

хэрэгцээг хангахын тулд хүүхдийн амьдралын эхний саруудад 100%
амьтны гаралтай уураг буюу эхийн сүүгээр үл орлогдох амин хүчлийг
хангах ёстой бөгөөд 6 сартай болж нэмэгд эл хоол эхэлж өгөх үеэс үл
орлогдох амин хүчил буюу амьтны гаралтай уургийн хэрэгцээ 90%, 1
настай хүүхд эд 75% шаардлагатай болно.

Хүүхдийн өсөлт хөгжилд мөн ургамлын гаралтай уураг ч

чухал үүрэгт эй. Эдгээр нь ногоо, жимс, жимсгэнэ, будаа, гурил, талханд
байдаг.

Бага насны хүүхд эд уураг өчүүхэн хэмжээгээр дутахад л өсөлт, жин

нэмэгд элт нь удааширч, яс бүрэлд элт, сэтгэхүйн хөгжил хоцорч рахит,
цус багадалтад өртөнө. Өвчилбөл ужиг явцтай болох хүндрэх нь их
болдог.

Бага насны хүүхд эд уураг ихд эхэд дотор эрхтнүүд элэг, бөөрний үйл
ажиллагааны ачаалал нэмэгд эн өвчлөх болно.

Тос. Хүүхдийн биед илчлэгийн эх булаг болдог. 1 г тос 9.3 ккал

илчлэг ялгаруулдаг нь уураг, нүүрс усныхаас 2 дахин их юм. Тос
уурагтай адил эд эсийг бий болгох, нөхөх материал болдог. То с нь
амьдралын чухал үйл ажиллагаанд , бодисын солилцоонд оролцохоос
гадна зүрх судасны, төв мэдрэлийн, хоол боловсруулах зэрэг үйл
ажиллагаанд оролцож халдварын эсрэг дархлаа тогтоход нөлөөлдөг. Тос
уураг, амин д эм, эрдсийн бодисыг биед ашиглагдахад туслахаас гадна
хүүхдийн өсөлтөд чухал ач холбогдолтой А, Д, Е, К амин д эмүүдийг
агуулж байдаг.

Тосыг гарлаар нь амьтны ба ургамлын гэж хуваана. Ургамлын гаралтай

тос ханаагүй то сны хүчлийг агуулдаг. Энэ нь нөхөн төлжилт, мэдрэлийн
эд, эс, харааны эрхт эний бүт эцд ордог. Судасны нэвчимтгий байдлыг
багасгаж, холестриныг цөсний хамт биеэс чөлөөлөхөд оролцож элэгт
өөх хуримтлахаас сэргийлд эг. Эдгээр нь бие махбодод бий болдоггүй
зөвхөн хоолоор хангагдах ёстой. Эхийн сүү нялх хүүхд эд шаардлагатай
ханаагүй тосоор баялаг.

Тос дутахад хүүхдийн өсөлт хөгжил хоцорч, биеийн эсэргүүцэл

суларснаас янз бүрийн өвчинд, ялангуяа арьс салстын өвчинд өртдөг.

Тос илүүд эхэд хоол боловсруулах булчирхайн шүүрлийн гаралт багасч

хоол боловсруулалт, уургийн шингэц муудан, тархины сэрэл багасч,
биеэс кальц, магни ихээр ялгарна. Өөх тос илүүдвэл хуримтлагдаж,
арьсан дор нөөцлөгдөн таргална.

Нүүрс ус. Хоногийн хоолны ихээхэн хувийг эзэлж 1г нүүрс ус 4

ккал илчлэг ялгаруулдаг. Нүүрс ус уураг, тосны нэг адил бүх эрхт эн эд
эсийн бүт эцд орж бодисын солилцоонд ид эвхт эй оролцон уураг, тос
биед шингэхэд оролцдог. Нүүрс ус нэг сахар, хоёр сахар, олон сахар
гэсэн 3 төрөл. Нэг сахарт усан үзэм, жимс, зөгийн бал, сүүнд байдаг
сахар, хоёр сахарт хүрэн манжингийн сахар, сүүний, соёолжны сахар
орно. Олон сахарт цардуул, гликоген, декстрин, эслэг, пектины бодис
ордог.

Энгийн буюу нэг ба хоёр сахар нь чихэр амттай, усанд амархан уусч
биед амархан шингэд эг. Олон сахар ногоо, жимсэнд байдаг ба шингэц
удаан ч биед чухал үүрэгт эй. Эслэг нь гэд эсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг
сайжруулж баас хатахаас сэргийлж цөс ялгаралтыг сайжруулж хэвийн үед
гэдсэнд байж өвчин үүсгэгч нянгийн өсөлтийг зогсоож байдаг
нянгийн өсөлтийг д эмжд эг. Пектины бодис нь гэд эсний салст
бүрхэвчийг бүрхэн түүнийг гэмт эхээс хамгаалж байдаг. Мөн бодисын
солилцооноос үүссэн хорт бодисыг өөртөө шингээн биеэс гадагш хөөн
гаргана.

Нүүрс ус дутахад хүүхдийн хоол болосруулалт муудаж бусад бодис биед

шингэх үйл ажиллагаа алдагдана. Хэрэв хүүхдийн хоолонд нүүрс ус
удаан хугацаагаар дутвал дутсан илчлэгийг нөөц тос, цаашид нийт то с,
эдийн уургаар нөхсөнөөс хүүхэд биеийн жингээ алдан тураалд ордог.

Нүүрс ус түүний дотор энгийн сахар ихсэхэд бодисын солилцоо

алдагдаж тос ихээр үүсч нөөцлөгдөн таргална. Өвчин эсэргүүцэх биеийн
эсэргүүцэл муудан харшилд өртөмтгий болно. Гэд эсний ашигтай нян
цөөрснөөс В бүлгийн амин д эм үйлдвэрлэгд эх явц алдагдана. Шүд
цоорох өвчинд хүргэнэ. Цаашид насанд хүрэгчд эд халдварын бус
олон өвчин үүсэхэд нөлөөлнө.

Нүүрс ус нь сахар, будаа, гурил, талх,чихэрлэгбүт ээгд эхүүнбоов, ногоо,

жимсэнд агуулагдана. Ногоо, жимс зэрэг бүт ээгд эхүүнд агуулагддаг
нүүрс ус ногоо жимсийг амттай болгохоо с гадна ногоо жимсэнд байх
амин д эм, эрд эст эй хоршин т эжээллэг чанар нь нэмэгдд эг. Элд эв
өвчний үүр уурхай болсон энгийн сахарын хэрэглээг багасгаж ногоо
жимсэнд байх нүүрс усаар хүүхдийн нүүрс усны хэрэгцээг хангахад
анхаарах нь зүйт эй. Иймээс ч бид хүүхд эд өгөх хоолны чихрийг эрс
багасгах 1 хүрт элх насны хүүхд эд чихрийн амтыг мэдрүүлэхгүй байх
зөвлөмж өгч байна.

Эрд эс бодис бүх эд эсийн бүт эцд ордог. Өсч байгаа бие махбодын яс,
булчин, цус төлжилт, мэдрэлийн эдийн хөгжилд чухал үүрэгт эй.
Бодисын солилцоонд оролцон олон төрлийн фермент, дааврын бүт эцд
ордог.

Кальцын гол үүрэг яс, шүд бүрэлдүүлнэ. Мэдрэл, булчингийн системийн

хэвийн үйл ажиллагааг хангана. Цус бүлэгнүүлэхэд оролцоно. Кальц
дутахад яс бүт элт алдагдаж шүд цоорох өвчинд хүргэнэ. Кальцын
шимэгд элт эд Д амин д эм гол үүрэг гүйцэтгэхээс гадна хоол т эжээл д эх
кальц, фосфорын харьцаа чухал нөлөөт эй. Хамгийн зохимжтой харьцаа
нь 1,5:1. Кальц сүү, ээд эм, тараг, бяслаг, өндөг, сардин загаст их
хэмжээт эй байдаг. Ургамлаас шошд их.

Фосфор нь ясны эдийн хэвийн өсөлтийг хангана. Булчингийн үйл

ажиллагааг зохицуулан уураг, то сны солилцоо, цус бүт эхэд оролцоно.
Фо сфор өндөгний шар, мах, шувуу, загас, ээд эм, бяслаг, ихэнх төрлийн
будаа, шошд их хэмжээт эй байдаг.

Хлорт натри буюу хоолны давс нь зохистой хэмжээгээр хэрэглэхийг

шаарддаг эрд эс бодис. Энэ 2 эрд эс бодис амин хүчлийг т ээвэрлэх, ус
давсны солилцоог зохицуулдагаараа хүүхд эд ач холбогдолтой. Давс
хэтрүүлэн хэрэглэснээр хожмын өдөр олон өвчинд өртөх болж кали
дутагдана. Хамгийн их анхаарах зүйл нь давсны амтанд хүн
ордгоос өөрийнхөө эрүүл мэнд эд хохирол учруулж байгаа ч түүнийг
багасгаж чаддаггүйд байдаг. 3 цагаан хорын нэг болох давсыг багасгах
гол арга бол хүүхдийг багаас нь давсанд оруулахгүй байх арга мөн.
Хөгжилт эй орнуудад бага насны хүүхдийн хоолонд давс хийд эггүй нь
хүүхдийг давсны амтанд оруулахгүй байх зорилго. Бид ч энэ жишгийг
амьдралдаа нэвтрүүлэхийн тулд 1 хүрт элх насны хүүхд эд өгөх нэмэгд эл
хоолонд давс хийхгүй байх нь зүйт эй гэсэн зөвлөмж өгч байна. Ихэнх
бүт ээгд эхүүн ялангуяа ногоо өөртөө далд давстай байдаг.

Магни ясны эд үүсэхэд болон нүүрс ус, уургийн солилцоонд оролцож

ферментийн ид эвхийг сайжруулна. Мэдрэл, зүрхний булчингийн үйл
ажиллагааг д эмжинэ. Таталтын эсрэг болон судас
өргөсгөх үйлчлэлт эйгээс гадна гэд эсний гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг
сайжруулж, цөс ялгаралтыг сайжруулна. Магни дутахад хоол шингэлт,
дархлаа муудаж арьсны т эжээл алдагдана. Магни нь Ургамлын гаралтай
будаа, шош, ногоо жимс, ногоон навчит ногоо хатаасан жимсэнд их
хэмжээт эй байна.

Төмөр. Хүүхдийн биед маш чухал үүрэг гүйцэтгэд эг. Цус бүт ээхэд
оролцож биеийн эд эсэд хүчил төрөгчийг зөөдөг гемоглобины бүт эцд
орно. Өсч буй бие махбодын нөхөн сэргээх үйл ажиллагаанд оролцдог.

Хүүхэд эхээс нөөцлөгдсөн төмөрт эй төрнө. Төрсний дараах 5-6 сартай

болоход нөөцлөгдсөн төмөр дуусна. Цаашид цус бүт ээлт нь хоолоор
орох төмрөөс шалтгаална. Дутуу төрсөн, төмөр дуталтай эхчүүд ээс
төрсөн хүүхдийн элэгт нөөцлөгдсөн төмөр бага байх учир 2-3 сартай
үед төмөр дуталд орох тул энэ үед урьчилан сэргийлж төмрийн бэлдмэл
өгнө. Төмөр амьтан ба ургамлын гаралтай бүт ээгд эхүүнүүд эд
агуулагдана. Дайвар бүт ээгд эхүүн, мах, өндөг, шош, сагадай,
нохойн хушуу, алим, лийр, нэрс жимсэнд хангалттай хэмжээгээр байдаг.
Төмрийн шимэгд элт С амин д эм болон органик хүчлийн нөлөөнд
сайжирдаг. Амьтны гаралтай бүт ээгд эхүүний төмрийн шингэц сайн байх
ба махан хоолыг ургамлын гаралтай хүнст эй хослуулан хэрэглэхэд
ургамлын хүнсний төмрийн шингэц 2 дахин нэмэгдд эг байна.

Амин дэм. Аминдэмүүдийн ач холбогдол

Аминд эм хүүхдийн бие махбодын эрхт эн тогтолцооны болон эд эсийн

хэвийн үйл ажиллагааг хангах, бодисын солилцоог ид эвхжүүлэхэд гол
үүрэг гүйцэтгэд эг. Аминд эм тус бүр хүүхдийн бие махбодод тодорхой
үүрэг гүйцэтгэнэ. Аминд эмийг усанд уусдаг, то сонд уусдаг гэж
ангилдаг.

Хүснэгт 3

С Аминд эм: С аминд эм нь стресс болон нян эсэргүүцэх, гадна орчинд

дасан зохицох чадварыг сайжруулах ба биеийн дулаан нэмэгд эхэд
зарцуулалт нь нэмэгдд эг. Төмрийн шимэгд элт эд нөлөөлж, төмөр
дутлын цус багадалт үүсэхээс сэргийлэх учраас төмрийн
дуталд өртөмтгий хүүхд эд С аминд эм өгөх нь чухал үр дүнт эй.

С аминд эм дутахад чийг бамын өвчнөөр өвдөж яс, шүдний хэвийн

хөгжил удаашрахын зэрэгцээ судас нимгэрч, бага зэргийн даралтанд
арьсан доорх хялгасан судсууд хялбар хагарч, арьсны дор цус хуран
хөхөлбөр туяатай болдог. Түүнчлэн биеийн эсэргүүцэл суларч, нянгийн
халдвар амархан авдаг.

Хүүхд эд С аминд эм дутвал өсөлт хөгжлийн хурд нь буурч, царай нь

цонхийж, уцаарламтгай болдог төдийгүй ясны хэвийн хөгжил
алдагдана. С аминд эмийн дутал хаврын улиралд голчлон тохиолдоно.
Энэ үед эмчийн заавраар хүүхд эд С аминд эмийг нэмэлт ээр өгнө.

С аминд эм нь нохойн хошуу, жүрж, төмс, гүзээлзгэнэ, улаан лооль,

ногоон өнгийн ногоо, усан үзэмний шүүсэнд их хэмжээт эй байдаг. С
аминд эм амархан исэлдд эг учраас хүнсний бүт ээгд эхүүнийг зөв
зохистой хадгалах, хоол бэлтгэх, боловсруулах арга ажиллагааг
технологийн дагуу хийх нь чухал.

В бүлгийн аминдэмүүд: Тэжээлийн бодисуудаас илч ялгарах

үйл ажиллагааг В бүлгийн аминд эмүүд ид эвхжүүлд эг учраас илч
ихээхэн хэрэгцээт эй байдаг хүүхдийн биед зохих хэмжээгээр
шаардагдана. Хүүхэд өвдөөгүй эрүүл үед гэдсэнд байдаг өвчин
үүсгэд эггүй нянгууд В бүлгийн аминд эмийг үүсгэж байдаг.

Суулгалт өвчнөөр удаан өвдөхөд хэвийн үед байх нян багассаны улмаас
В бүлгийн амин д эм үүсэх нь багасч болзошгүй. В аминд эмүүд мах,
шувуу, загас, гахайн мах, өндөг, самар, талх, үр тариа, ногоо, цагаан
будаанд их хэмжээт эй байна.

Д аминд эм: Д аминд эм нь далайн зарим загасны элэг,

дайвар бүт ээгд эхүүний тос, түрс болон тахианы өндөгний шард цэврээр
агуулагдах бөгөөд Д аминд эмээр баяжуулсан сүү, ургамлын тос,
маргарин зэрэг нь Д аминд эмийн эх үүсвэр болдог. Д аминд эм нь нарны
гэрлийн хэт ягаан туяаны нөлөөгөөр хүүхдийн арьсанд үүсд эг. Д
аминд эм нь А аминд эм, кальц болон фо сфорын шингэцийг түргэсгэж,
шүдийг бэхжүүлэх ба хүүхдийн биед кальц дутахаас хамгаалж ясыг
бэхжүүлнэ.

А аминд эм нь: А амин д эм нялх хүүхдийн биеийн

эсэргүүцлийг сайжруулах, өсөлт хөгжлийг д эмжих ач холбогдолтой.
Хүүхдийн биед өөрөө бий болдоггүй тул хүнс, хоолоор авч байх
шаардлагатай. Хүнсний бүт ээгд эхүүн д эх А аминд эм нь (ретинол )
амьтны гаралтай өөх тосонд агуулагддаг. Шар, ногоон өнгийн хүнсний
ногоо, жимсэнд агуулагдах каротины төрөл нь хүүхдийн биед А
аминд эм болон хувирдаг учраас ашигтай хүнсэнд тооцно. А аминд эм (
ретинол ) нь элэг, түүхий сүү, цөцгийн тос, өндөгний шар зэрэгт их
хэмжээт эй агуулагддаг ба каротин нь бууцай, чихэрлэг төмс, улаан шар
хулуу, лууван зэрэгт их хэмжээт эй байна.

Ус. Хоол т эжээлийн бүрэлдүүний гол хэсэг бөгөөд хүний

амьдралын явцад ус чухал үүрэгт эй. Бие мах бодод явдаг бүх л бодисын
солилцоо усны оролцоотой явдаг. Мөн эцсийн бүт ээгд эхүүн биеэс
гарахад чухал нөлөөт эй. Бодисын солилцооны үр дүнд ч биед ус үүсч
байдаг. Ус багасахад хүнд ялангуяа хүүхд эд хоол багадсанаас илүү
хүнд ээр тусна. Хөхүүл хүүхд эд илүүд эл шингэн шаардлагагүй. Эхийн
сүү хүүхд эд хэрэгт эй шингэнийг нөхнө. Уураг, эрд эс ихт эй үнээний
сүүгээр хооллож байгаа үед илүүд эл азот, давсыг гадагшлуулахын тулд
нэмэгд эл шингэн өгөх шаардлагатай болдог.

Хөхүүл биш болон нэмэгд эл хоолтой хүүхд эд усны хэрэгцээг сүү,

шингэн цай, шүүсээр хангадаг.

6-24 сартай хүүхэд өгөх нэмэгдэл хоолонд орох хүнсний

бүт ээгдэхүүнүүд, т эдгээрийн хүүхдийн биед үзүүлэх нөлөө

Хүүхдийн өсөлт хөгжлийг нь хангах илчлэг, т эжээллэг хоол

өгөхийнтулд т эжээлийн бодисуудыг хүнсний бүт ээгд эхүүнүүд хир
хэмжээт эй агуулдаг болох, т эдгэээр бодисууд хүүхдийн өсөлт хөгжилд
ямар ач холбогдолтой талаар сайн мэд эж байх шаардлагатай. Хүнсний
бүт ээгд эхүүн бүрийн онцлог, хүүхдийн хоолны цэсэнд хэрхэн хослуулан
оруулахыг мэдсэнээр бүрэн гүйцэт хөгжиж чадаагүй хоол боловсруулах
эрхтний үйл ажиллагааг хамгаалах, д эмжих болно. Сүүлийн жилүүд эд
хүүхдийн дунд харшлын өвчин ихэсч байгаа тул эцэг эх, асран
хамгаалагчид хүүхэд ямар хүнсний бүт ээгд эхүүнд харшилтай талаар
мэдлэгт эй байвал зохино.

Сүү, сүүн бүт ээгдэхүүн

Сүү хүүхдийн хоолны анхны үндсэн хоол юм. Сүүнд өсч буй хүүхдийн
бие махбодод зайлшгүй шаардлагатай гол т эжээлийн бодисууд
агуулагддаг. Эдгээр бодисууд хамгийн тохиромжтой хэмжээ, харьцаатай
байдаг ба хүүхдийн бие махбодод амархан шингэд эг.

Хүүхдийн анхны үндсэн хоол нь эхийн сүү байдаг. 2-оо с д ээш насны
хүүхд эд малын сүү, түүний дотор үнээний сүүг голчлон хэрэглэд эг.
Сүүний 80-83%-ийн ус байдаг ба энэхүү усандаа 200 гаруй төрөл бүрийн
органик болон эрд эс бодисыг агуулдаг.

Сүүний уураг. Сүүний гол найрлага нь уураг юм. 100 мл сүүний 3 орчим
хувь нь уураг байдаг. Үүний 2.7 нь казейн уураг, 0.5 нь ийлдсийн уураг
байдаг ба уураг нь аминхүчлээр баялаг. Эдгээр нь бие махбодод өвчин
үүсгэгч нян, вирусын эсрэг эсрэг бие үүсэхэд гол үүрэг бүхий тусгай
хамгаалах бодис агуулдаг. Сүүний уураг нь хүүхдийн хоол боловсруулах
шүүсний нөлөөгөөр жижиг лавсан болж боловсролт, шингэлт нь сайн
болгоно. Ийлдсийн уураг илүү амархан боловсорч, шингэд эг.

Сүүний тос. 100 мл сүүнд 2.7-6 грамм орчим тос байдаг.

Сүүний үйлдвэрүүд янз бүрийн хэмжээт эй 0.5-аас 3.5 %-ийн тослогтой
сүү үйлдвэрлэд эг. Тухайн хүүхд эд ямар хэмжээний тослогтой сүү
өгөхийг өрхийн эмч болон хоолны мэргэжилт эн зөвлөх ёстой. Сүүний
то с нь усанд маш жижиг бөмбөлөгүүд болж шингэх нь амар болдог.
Хэрэв то с шингэн төлөвт эй бол хүүхд эд амархан шингэд эг. Сүүний то с
өсч буй бие махбодод чухал ач холбогдолтой.

Сүүний нүүрс ус. Лактоз гэд эг сүүний сахар юм. Хүүхдийн бие махбодод
амархан шингэн илч үүсэхэд оролцоно.

Мөн энэ нь гэдсэнд байж өвчин үүсгэд эггүй бөгөөд өвчин үүсгэгч нянг
дарангуйлдаг хэвийн нянгийн өсөлтийг д эмжиж байдаг. Үнээний сүүний
сахар болох лактоз нь чихрийн сахараас 5-6 дахин бага тул үнээний
сүүний чихэр амт мэд эгдд эггүй. Харин гүүний сүүний лактоз нь их тул
эхийн сүүт эй адил амттай байдаг. Сүү нь эдгээр үндсэн т эжээлийн
бодисоос гадна амархан шингэх эрд эс, аминд эм, гормон, даавар,
нянгийн эсрэг бодисуудыг агуулдаг.

Сүүнд агуулагдах гол эрд эс бодис нь кальци, фосфор болно. Эдгээр

эрд эс бодисууд нь бага насны хүүхдийн ясны эд, шүд бүрэлд эх,
өсөхөд чухал үүрэг гүйцэтгд эг. Сүүнд усанд болон тосонд уусдаг
аминд эмүүд бараг бүгд агуулагддаг. Их хэмжээт эй биш ч хүүхд эд өгдөг
сүүн хоолуудыг тогтмол өгснөөр эдгээр бодисуудыг шаардлагатай
хэмжээгээр авч чадна.

Үнээний сүү. Хүүхдийн хоолонд хэрэглэд эг хамгийн түгээмэл сүү.

Монгол үнээний сүү тослог, уургаар илүү. Амин хүчлийн хэмжээ 51%
хүрд эг тул төгс чанартай. 20 орчим нэр төрлийн тосны хүчил
агуулдагаас 67% нь ханасан, 33% ханаагүй тосны хүчил агуулдаг.
Монгол үнээний сүүнд ханаагүй олон холбоот хүчил омега-3
агуулагддаг. Эрд эс, амин д эмээр баялаг.

Нэг хүрт элх насны хүүхд эд үнээний цэвэр сүүг өгөхгүй. 2-с д ээш насны
хүүхд эд үнээний сүүгээр сүүт эй төрөл бүрийн хоол бэлтгэж өгнө.
Үнээний сүүний уураг хүүхд эд харшил үүсгэдгээс гадна цэвэр сүү
гэд эсний салстад жижиг цус харвалтуудыг үүсгэн цус багадалтад хүргэж
болно.

Тараг нь хүүхд эд амархан шингэж, боловсордог хоолонд орно. Сүүний

уураг нь хүчиллэг орчинд задарч маш жиижиг лавсан болсноор амархан
шингэд эг.

Мөн хүчиллэг орчин нь кальци, төмөр, Д аминд эмийг амархан шингэхэд

нөлөөлдөг. Тараг, исгэлэн сүүний сүүн хүчил нь ялзруулагч болон өвчин
үүсгэгч нянг устгадаг ба тараг, исгэлэн сүүн бүт ээгд эхүүний биологийн
чанарыг нь нэмэгдүүлэхийн тулд бифидум болон сүүн хүчлийн нянг
нэмэлт ээр хийж үйлдвэрлэх болсон нь гэд эсний архаг хямралтай
хүүхд эд эмчилгээний нөлөө үзүүлд эг.

Ээд эм. 2-5 насны хүүхдийн хоолны үнэ цэнт эй бүт ээгд эхүүн мөн.

Кальци, фо сфор, калийг их хэмжээгээр агуулна. Уураг нь амархан

шингэд эг тул рахиттай, сул биет эй, олон дахин өвддөг, тураалтай
хүүхд эд маш хэрэгт эй хүнс юм. Гэхд ээ хүүхдийн сүүн т эжээлийн
үйлдвэрт бэлтгэж, үйлдвэрлэсэн ээдмийг хэрэглэх нь илүү ач
холбогдолтой.

Бяслаг. Монгол болон бусад орны технологоор бэлтгэсэн бяслаг нь

уураг ихт эй тул 2-оос д ээш насны хүүхд эд өгөхөд тохиромжтой.

Иогурт. Эцэг, эхчүүд хүүхэдд ээ өгөх дуртай байдаг. Иогуртыг ихэвчлэн

импортоор оруулдаг тул хадгалах, т ээвэрлэх, хэрэглэх хугацааг нь
уртасгах зорилгоор химийн бодис нэмэлт ээр хийсэн, биологийн чанар
муутай, өндөр хэмд бэлтгэд эг тул хүүхд эд хэрэгт эй сүүн хүчлийн нян
устсан байдаг. Чихэр ихт эй, шоколад гэх мэт төрөл бүрийн амт
оруулагчдыг нэмэлт ээр хийд эг тул харшил болон бусад сөрөг
нөлөө үзүүлэх нь их байдаг.

Шар буурцгийн сүү. Хүүхд эд өгөхгүй

Мах, өндөг, тос

Мах. Хамгийн үнэ цэнт эй уураг бүхий хүнсний бүт ээгд эхүүн. Маханд
бүх орлуулашгүй амин хүчлүүд агуулагддаг ба хүүхдийн өсч буй бие
махбодод тохиромжтой хэмжээ, харьцаатай байдаг. 100 грамм гахайн
маханд 12 грамм, үхрийн маханд 16-21 грамм уураг байдаг. Махны
мөгөөрс, шөрмөс, хальс нь муу шингэд эг тул хүүхд эд махаар хоол
хийж өгөхдөө эдгээрээс цэвэрлэсэн байх шаардлагатай. Мах хатуу,
ханасан тосыг агуулдаг тул удаан боловсорч шингэд эг. Хүүхдийн
хоолонд 4- 9%-ийн то стой мах хамгийн тохиромжтой. 2 хувиас доош
то стой мах хэт туранхай, хатуу, шөрмөс, хальс, мөгөөрс ихт эй т эжээллэг
болон биологийн чанар муутай, удаан буцалгах шаардлагатай байдаг тул
т эжээлийн бодис нь алдагддаг. 100 грамм маханд 1 грамм эрд эс бодис
агуулагддаг. 1 грамм (1000 мг) эрдсийн бодист кали, фосфор, магни,
сайн шингэд эг (элэгт төмөр их байдаг ) төмөр, бусад эрд эс агуулагдана.

Маханд В бүлгийн аминд эм их хэмжээт эй байдаг, ялангуяа тугал, гахай,

бугын маханд их байдаг. Мөн дотор эрхт эн ялангуяа элэгт А, Д, В
аминд эмүүд, кальци, зэс болон бусад эрд эс бодисууд их байна. Мах
болон дотор эрхт энд агуулагддаг аминд эм, эрдсүүд нь
шингэцийн хувьд ногоо, жимсэнд агуулагддаг аминд эм, эрдсүүд ээс
илүү юм. Мах, ногоотой хоолны төмрийн шингэц илүү байдаг.

Маханд т эжээлийн бодисуудаас гадна хандмал бодис байдаг. Махны

шөл хандмал бодис ихт эй. Шөлний амт энэ хандмал бодисоо с
шалтгаалдаг. Энэ нь хоолны дуршлыг нэмэгдүүлснээр хоол
боловсруулалтыг сайжруулдаг боловч хүүхд эд харшил үүсгэд эг тул 1
хүрт элх насны хүүхд эд махны шөл өгөхгүй.

Хүүхд эд 7 сартайгаас махан хоол өгч эхлэх ба 1 хүрт элх насны

хүүхд эд өөхгүй үхэр, хонь, тахиа, гахайн мах, үхрийн элгээр хоол хийж
өгнө. 1-с д ээш насны хүүхд эд өөх багатай үхэр, хонь, тугал, тахиа,
гахайн мах, элэг, зүрхээр хоол хийж өгнө.

1-ээс д ээш насны хүүхд эд бага өөх то стой, чанасан үхрийн хиам, зайдас
өгч болно. Утсан, хагас утсан хиам нь хатуу, то с нь (40% хүрт эл) өндөр
учир муу боловсорч, муу шингэд эг тул хүүхд эд өгөхгүй. Хүүхд эд гарал
үүсэл, эрүүл ахуйн чанарын шаардлага нь мэд эгд эхгүй зэрлэг малын мах
өгөхгүй. Шарсан махыг 3 хүрт элх насны хүүхд эд өгөхгүй. 3 хүрт элх
насны хүүхд эд зөвхөн нас заасан хүүхдийн зориулалттай махны консерв,
хиам өгнө. Энэ нь залуу малын махыг зохих технологоор, т эжээлийн
бодисыг бага алдагдахаар хийсэн байдаг. Харин хүнсний бүт ээгд эхүүний
шошгоноо с хэд эн настай хүүхд эд зориулагдсан болохыг харах хэрэгт эй.

Загас. Махны нэгэн адил амьтны гаралтай уургийн эх үүсвэр болно.

Загасны уураг холбох эдүүд ээр бага учир халууны боловсруулалт удаан
шаарддаггүй.

Шингэц нь 93-98%, загасны уураг орлуулашгүй амин хүчлийг

харьцангуй их агуулдаг. Ялангуяа метеонин их. Загасны уураг мах, өндөг,
сүүн бүт ээгд эхүүний уурагтай адил т эжээллэг чанар сайтай. Загасны то с
нь ханаагүй тосны хүчил агуулдаг тул хүүхдийн биед амархан шингэд эг.
Загасны мах эрд эс бодис, ялангуяа кали, магни, фо сфороор баялаг.
Далайн загасанд омега-3 тосны хүчил, иод, фтор илүү байдаг. В –ийн
бүлгийн аминд эм, А, Д, Е аминд эм, фолийн хүчлийн эх үүсвэр болно.
Загасны махны биологийн энэхүү үнэ цэнийг нь харгалзан хүүхд эд
загасны махыг 10 сартайгаас нь өгч болно. Харин зарим хүүхд эд
харшил үүсгэж магадгүйг харгалзан үзэх нь зүйт эй.

Далайн гаралтай хүнсний бүт ээгд эхүүн. Хүүхдийн хоолонд хэрэглэд эг

хүнсний бүт ээгд эхүүний нэг юм. Далайн байцаанд А, К, В–ийн бүлгийн
аминд эм, хром, иодыг агуулдаг төдийгүй амархан шингэх уургийг
агуулдаг ба хүүхдүүд ид эх дуртай байдаг.

Өндөг. Хүүхдийн хэвийн өсөлт хөгжилд хэрэгт эй үндсэн бодисуудыг

агуулдаг. Амьтны гаралтай уураг агуулдаг, бүх орлуулашгүй амин
хүчлүүд, фо сфор, хүхэр, төмөр, кальци зэрэг эрд эс бодисууд, А, Д, В –
ийн бүлгийн аминд эмүүдийг агуулна. Өндөгний цагаан болон шар уураг
нь хоорондоо адилгүй агууламжтай, тухайлбал цагаан уураг нь амархан
шингэх уураг, кали, натри, магни, В2 аминд эмийг агуулдаг байна.

Өндгийг чанахад хүүхдийн хоол боловсруулах шүүсийг багасгах

нөлөө үзүүлд эг бодис нь задарч уураг 98% шингэнэ. Хэт удаан чанахад
шингэц нь бас муудна. Өндөгний шард өндгөнд агуулагдах эрд эс,
аминд эмийн ихэнхи нь байдаг. 100 грамм өндөгний шар 30 грамм то с
агуулдаг. Энэ тос маш жижиг эмульс хэлбэрээр байх тул амархан
боловсорч шингэд эг.

Өндөгний тос нь холестринийг бууруулагч лецитин гэд эг бодис ихт эй.

Бага насны хүүхдийн хоолонд тахиа, нүүдлийн шувуудын өндөг
хэрэглэж болно. Харин усны (нугас, галуу гэх мэт ) шувуудын өндөг
халдвар тараах аюултай учраас хүүхдийн хоолонд хэрэглэхийг
хориглодог.

Цөцгийн то с. Амьтны гаралтай хүнсний бүт ээгд эхүүн дотроо с хамгийн

т эжээллэг гэж үзд эг. Жижиглэсэн то сон бөмбөлөг хэлбэрээр байдаг,
хайлах хэм багатай тул хүүхдийн хоол боловсруулах эрхт энд амархан
боловсорч, шингэд эг.

Цөцгийн то сонд тосонд уусдаг А, Д, Е, аминд эм, ялангуяа А аминд эм,

сүүний уураг 2.5%, 16-22% устай. То с нь цөцгийн тосны хэлбэрээс
хамаарч 60-80% -ийн агууламжтай байдаг. Цөцгийн тос хүүхдийн
хоолонд өргөн хэрэглэгдд эг. Харин халууны боловсролтод аминд эм,
то сны хүчлүүд нь задардаг тул хоолонд гаргахын өмнө хийнэ.

Өөхөн тос. Үхэр, хонь, гахайн өөх, яснаас гаргаж авдаг. 99.7% -ийн
то стой. Эрд эс бодис, аминд эм бараг байхгүй. 50% хүрт эл ханасан
то стой. Хайлах хэм өндөр тул боловсорч, шингэхд ээ муу. Хүүхдийн
хоолонд хэрэглэхгүй.

Ургамлын тос. Хүүхдийн хоолны чухал бүрэлд эхүүн. 99.9% -ийн тостой.
Энэ нь ханаагүй тос, Е аминд эм, фо сфанит зэрэг өсч буй бие махбодод
хэрэгт эй бодисуудыг агуулдаг. Гэвч ургамлын тос бүр өөр өөр
найрлагатай байдаг ба наранцэцэг, эрэд эншишийн то с ханаагүй тосны
хүчил 60%, Е аминд эм 100 граммд нь 120 мг хүрт эл байдаг. Шар
буурцаг, оливын тос мөн өндөр чанартай.

Ургамлын тосыг хүүхдийн хоолонд салат, зууш, ногооны нухаш зэрэгт

шууд хольж хэрэглэнэ. Ургамлын тос халуун боловсруулалт, хоол
шарахад амархан исч, хэрэгт эй бодисууд нь алдагддагаас гадна хортой
бодис үүснэ. Цэвэрлээгүй ургамлын тосоор хоол амтлах нь илүү ач
холбогдолтой бөгөөд хүүхдийн биед ид эвхит эй явагддаг
бодисын солилцоонд чухал үүрэгт эй бодисыг агуулдаг. Энэ бодис тосыг
исэлд эхээс сэргийлж, шингэцийг сайжруулдаг.

Хүнсний ногоо, жимс, жимсгэнэ, ногоон навчит ногоонууд

Хүүхдийг зөв зохистой хооллох нэг чухал зүйл нь хүнсний ногоо, жимс,
жимсгэнэ, ногоон навчит ногоонуудыг тогтмол хэрэглэж дасгах асуудал
юм. Эдгээр нь өсч буй хүүхдийн бие махбодод зайлшгүй шаардлагатай
т эжээлийн бодисуудыг агуулдаг. Эдгээр хүнсний бүт ээгд эхүүнд
агуулагдах ургамлын гаралтай уураг нь т эжээллэг болон биологийн үнэ
цэнийн хувьд амьтны гаралтай уургийг гүйцэхгүй. 100 грамм хүнсэнд
0.4- 5 г уурагтай. Тос бүр бага, ихэнхид нь то с байхгүй. Харин нүүрс
усаар түүний дотор энгийн сахар (глюкоз, фруктоз ), цардуулын
агууламж их, ногоонд түүний дотор 100 грамм төмсөнд 15 г, жимснээс
100 грамм гадилд 2 грамм агуулагдана. Эрд эс бодисоор баялаг. Түүний
дотор жимсэнд төмөр их байдаг.

Мөн цус бүт ээхэд оролцдог зэс их байдаг. Зэсийн дутлыг бага насны
хүүхэд их амархан мэд эрд эг. Хүүхэд зөвхөн сүүн бүт ээгд эхүүнээр
хооллоод ногоо, жимс ид эхгүй бол зэсийн дуталд орж цус багадахад
нөлөөлдөг. А, С аминд эмийг ихээр агуулдаг тул бага насны хүүхдүүд
эдгээр аминд эмүүдийнхээ хэрэгцээг хангадаг. Ургамлын гаралтай
хүнсний бүт ээгд эхүүн: Пектиний бодис, эслэг, органик хүчил, эфирийн
то с, ид ээлүүлэгч, үнэрт эн, өнгө оруулагч, фитонцид зэрэг бодис
агуулдаг.

Пектиний бодис нь ходоод гэд эсний замыг бүрхэн салстыг гадны хорт
бодисуудаас хамгаалдаг.

Эслэг. Хоолны зүйл гэд эсний замаар чөлөөт эй явахад туслаж, өвчин

үүсгэд эггүй биеийг хамгаалж байдаг нянгийн өсөлтийг д эмжд эг. Цадах
мэдрэмжийг эрт төрүүлж хэт их ид эх, таргалалтаас сэргийлнэ. Гэвч бага
насны хүүхэд шинэ жимс, жимсгэнийг нэг удаад хэт их хэмжээт эй
ид эхэд суулгадаг ба эдгээр хүнсний бүт ээгд эхүүнд агуулагдах эслэг нь
хоолыг хэт хурдан хөөж, суулгахад нөлөөлдөг. Иймд бага насны хүүхд эд
жимсийг хэт их хэмжээгээр өгч болохгүй.

Органик хүчил. Алим, нимбэгийн хүчил орно. Эдгээр нь

хоол боловсруулах шүүсний ялгаралтыг ихэсгэж, гэд эсний
хөдөлгөөнийг нэмэгдүүлэн, бодисын солилцоог сайжруулна.

Ид ээлүүлэгч бодис. Үрэвслийн эсрэг үйлчилж, гэд эсний

хөдөлгөөнийг удаашруулна. Иймд ид ээлэгч бодис ихт эй анар, т эс, хурма
жимсийг суулгалтад өгдөг.

Эфирийн тос. Жимс, ногоог төрөл бүрийн амт, үнэрт эй болгож, хоолны
дуршлыг сайжруулан, хоол боловсруулах шүүсний гаралтыг
нэмэгдүүлнэ.

Фитонцид. Ногоон навчит яншуй, зорхдо с, цоохор майлз, ногоон

сонгино, сармис, бөөрөнхий сонгинод их хэмжээт эй байдаг. Энэ бодис
нянгийн эсрэг үйлчлэлт эй тул амьсгалын замын хурц үрэвсэл их гардаг
хавар, намрын улиралд түлхүү хэрэглэх нь зүйт эй. Мөн жимс, ногоо
байгалийн цэвэр усыг агуулдаг. Зарим жимсний 90-95% нь ус байдаг.
Ногоо жимсийг хүүхд эд тогтмол өгсөнөөр шингэний хэрэгцээг хангаж,
цангааг нь тайлж, энгийн усны илүүдлээс сэргийлд эг.

Хүүхдийн хоолонд хүнсний ямар ногоо жимс хэрэгт эй вэ? Төмс.

Цардуулаар хамгийн их баялаг. С, А, В-ийн бүлгийн аминд эм, кали ихт эй.
Анхны болон 2 дахь нэмэгд эл хоолонд 6, 7 сартайгаас эхлэн өгч, цаашид
төрөл бүрийн хоолонд оролцуулан өгнө.

Шар лууван. А аминд эмийн эх үүсвэр болдог. 7 сартайгаас эхлэн шүүс

нухаш, шөл хийж өгнө. Харшил өгч болзошгүй гэдгийг анхаарах
хэрэгт эй.

Хүрэн манжин. Нүүрс ус, эслэг, органик хүчил, кали, кальц, төмөр, магни
агуулдаг. Хүрэн манжингаар 1-с д ээш насны хүүхд эд шөл (борщ), салат
(винегрет) хийж өгнө. Харшил өгч болзошгүй гэдгийг анхаарах
хэрэгт эй.

Байцаа. Сахар, кали, фосфор, төмөр агуулдаг. Хүүхд эд 8-9 сараас нь

эхлэн шүүс, нухаш, шөл, салат бэлтгэж өгнө.

Улаан лооль. Амттай, кали, төмөр, зэс, А, С аминд эм, органик хүчил,
ид ээлүүлэгч бодис ихт эй, эслэг харьцангуй бага. Хүүхд эд бага наснаас
нь эхлэн шүүс хэлбэрээр өгнө. Улаан лоольд нүүрс ус, тос болж
хувирахын эсрэг тусгай хүчил агуулагддаг тул таргалах хандлагатай
хүүхд эд өгөхөд сайн.

Өргөст хэмх. Өргөст хэмхийн 95% -ийг ус эзэлд эг хэдий ч усанд нь

эрд эс, аминд эмүүд ууссан байдаг. Өвөрмөц үнэр, амттай, хоол
боловсруулах эрхтний үйл ажиллагааг ид эвхижүүлд эг тул хоолны
дуршил муутай хүүхд эд өгөхөд илүү тохиромжтой. Амьтны гаралтай
уургийг шингээх нөлөө бүхий ферментийг агуулдаг учир махан хоолтой
хамт хэрэглэхэд сайн. Зүрх, элэг, бөөрний үйл ажиллагааг хөнгөвчилдөг.
1.5 наснаас хүүхдийн хоолонд шинээр нь салат байдлаар хэрэглэнэ.

Чэс. Сахар, эслэг, ээдүүлэгч бодис, калийн давс ихт эй. Хүүхд эд 1 наснаас
нь жигнэж, чанаж өгч болно.

Амтат чинжүү. Ялангуяа улаан чинжүү нь А,С аминд эмээр баялаг. В-ийн
бүлгийн аминд эм, кали ихт эй. 1-ээс д ээш насны хүүхдийн хоолонд
хэрэглэнэ.

Сонгино. Фитонцид, эфирийн тос, нүүрс ус ихт эйгээрээ онцлог.

Найрлаганд нь ус бага, азотын бодис ихт эй, 1-с д ээш насны хүүхдийн 2-
р хоолонд амтлагчаар хийнэ.

Ногоон өнгөт ногоо. Ногоон гоньд, яншуйн навч, цоохор майлз, бууцай,
брокколи зэрэг ногоонууд А, С аминд эм, төмрөөр баялаг. 8- 9 сараас
нухаш болгон хоолыг амтлах зорилгоор хийж амин д эмийн хангалтыг
сайжруулна. Ялангуяа хавар их хэрэгт эй.

Хулуу. Кальц, зэс, фтор, А, РР, В бүлгийн амин д эмээр баялаг. 7 сартайгаас
нэмэгд эл хоол, нухаш, кашнд хольж хийж өгч болно. Ногоотой төрөл
бүрийн хоол хийж болно.

Тарвас. Ид ээлүүлэгч бодис, органик хүчил, хялбар шингэх сахар ихт эй,
эслэг бага, ус их, шээс хөөх үйлчлэлт эй. Шүүс, нухаш 1-с д ээш насанд
өгнө.

Амтат гуа. Нүүрс ус С, РР амин хүчил, фолийн хүчил ихт эй 1.5-аас д ээш
насны хүүхд эд амтат хоол хийхэд оролцуулна.
Шошийн төрөл. Шош, ногоон вандуй, түрэг шошууд нь ургамлын
гаралтай уургаар баялаг, цардуул В, А амин д эм ихт эй, ногоон вандуй С
амин д эмээр баялаг, шош кали ихт эй, түрэг шош кали, кальц, төмрөөр
баялаг. 1-с д ээш насны хүүхд эд хоол бэлтгэхэд оролцуулна.

Алим. Хамгийн их тархсан жимс. Сахар, алимны хүчил, пектинийн бодис,

төмөр, С амин д эм ихт эй, хүүхд эд 6 сартайгаас шүүс, нухаш бэлтгэж
өгнө. Цаашид салат, каш бусад хоолонд холино.

Чавга, тоор, интоор, чангаанз. Сахар ихт эй, эрдсийн бодисууд,

пектинийн бодис ихт эй. Чангаанз тоор А амин д эм, кали ихт эй, эдгээр
жимсээр бага насны хүүхд эд жүүс, нухаш, цаашид компот,
кисель, чанамал хийж өгнө.

Гадил. Хамгийн их уурагтай жимс, сахар, цардуул их, кали, С, РР амин

д эм ихт эй. Хүүхд эд 8-9 сараас нухаш, цаашид шинээр нь өгнө. Сүүлийн
үед бага хүүхд эд харшил өгөх байдал ажиглагдах болсноос
болгоомжтой багаар өгнө. Гадил ургадаг газраас авчирсан гадилыг
хүүхд эд өгнө.

Чацаргана. С амин д эм өндөрт эй, А амин д эм, ургамлын то с бүхий

жимс. Шүүс, чанамал бусад жимст эй консерв бэлдд эг. Бага насны
хүүхд эд өгч болох боловч харшил болдогоос болгоомжтой өгнө.

Нохойн хошуу. Хамгийн их С амин д эм агуулсан жимс, 100 граммдаа 650

мг С амин д эм агуулна. Төмөр, А амин д эм ихт эй. Нохойн хошуугаар
витаминт ундаа бэлдд эг. Нохойн хошууны цай, шүүсийг бага насны
хүүхд эд өгнө. Ялангуяа өвөл, хаварт илүү сайн.

Будаа, гурил, талх, чихэр

Эдгээр бүт ээгд эхүүн хүүхдийн хоолонд өргөн хэрэглэгдд эг. Нүүрс ус,
ургамлын гаралтай уураг, илчлэг ихт эй. Эдгээрээс бага насны хүүхд эд
хоногт шаардлагтай илчлэгийн 30 орчим хувийг авна. Насанд хүрэгчид
50 орчим хувь авдаг.

Будаа. Ургамлын гаралтай уураг, нүүрс ус (голчлон цардуул), олон эрд эс,
В бүлгийн амин д эм ихт эй. Будааг олон төрлийн үр тарианаас гаргаж
авдаг. 1 нас хүрээгүй хүүхдийн хоолонд глютен агуулаагүй будааны
агшаамал өгөхөд тохиромжтой. Глютен нь улаан буудайн уураг юм.
Хүүхдийг 9-10 сартай болоход хоол боловсруулах ферментүүд нь энэ
уургийг боловсруулж чадах болдог. Маш цөөхөн хүүхд эд үүнийг
боловсруулах ферментгүй байдаг тул ид энгүүт шингэн суулгах шинж
т эмд эг илэрнэ.. Энэ үед глютент эй каш, гурил, талх, боов ид эхийг нь
насан туршид хориглох хэрэгт эй болно. Глютен агуулаагүй будаанд
цагаан будаа, сагадай буюу гурвалжин будаа, эрд энэ шиш ордог. Эдгээр
будааны агшаамлыг 1 нас хүрт эл өгөөд 1 наснаас нь глютент эй
каш өгнө. Будаа кальцаар дутмаг тул сүүт эй хоол бэлд эж өгөхөд
кальцын хангамжийг сайжруулахаас гадна хоолны уургийг нэмэгдүүлд эг.

Сагадайн ⁄гурвалжин⁄ будаа. Тэжээллэг чанар өндөрт эй. Сайн шингэх

ургамлын гаралтай уураг, кали, фо сфор, магни, төмөр ихт эй. 100 г
сагадайн будаанд 6.7 мг төмөр байдаг бол 100 г цагаан, хүүхдийн
будаанд 1мг төмөр байдаг. В бүлгийн амин д эмээр бусдаас их. Глютен
агуулаагүй тул 1 хүрт элх насны хүүхдийн хоол бэлтгэн өгч болно.
Гэхд ээ сайн няцлах хэрэгт эй.

Цагаан будаа. Цэвэршүүлсэн бүт ээгд эхүүн. Глютен агуулаагүй тул

1 хүрт элх насны хүүхдийн хоол сайн няцлаж бэлтгэж өгөхөд
тохиромжтой. Цардуул ихт эй тул хүүхд эд өдөр бүр өгөхөд
тохиромжгүй. Бусад будааг бодвол ургамлын гаралтай уураг, тос, эрд эс,
амин д эм багатай. Эслэг багатай тул амархан шингэдгээс хоол
боловсруулах замын өвчт эй хүүхд эд өгөхөд тохиромжтой.

Эрдэнэшиш. Цардуул ихт эй, форфор, кальц багатай, төмөр хангалттай, В

болон Е амин д эм ихт эй. Удаан буцалгах шаардлагатай, сайн болсон нь
шингэхд ээ сайн. Эрд энэшиш будаанаас гадна эрд энэшишийн нэвс
гарган авч байна. Энэ нь өндөр илчлэг, амар шингэцт эй биологийн үнэ
цэнэ ихт эй бэлэн хоол юм. Глютен агуулаагүй тул 1 хүрт элх насны
хүүхдийн хоол бэлтгэж өгөхөд тохиромжтой. Мөн сайн няцоах
шаардлагатай.

Овъёосны будаа. Мөн уургаар баялаг, орлуулшгүй амин хүчлээр баялаг,

бусад будаанаас тос ихт эй. Кали, фосфор, магни, төмөр, зэс, марганц,
цайраар баялаг. В бүлэг Е амин д эм ихт эй байдгаараа онцлог. Овъёо сны
будааг бүтнээр, бутарсанаар мөн нэвс байдлаар (Геркулес) гурилаар
гаргаж байна. Геркулесын нэвсийг олон аргаар гаргаж авдаг тул үүний
нөлөөгөөр овъёосны будааг бодвол шингэх нь амар болсон байдаг.
Иймд Геркулесыг 1-с д ээш насны бага насны хүүхдийн хоолонд
хэрэглэхэд тохиромжтой.

Хүүхдийн будаа. Улаан буудайнаас цэвэрлэж гаргаж авдаг амар шингэд эг,
өндөр илчлэгт эй бүт ээгд эхүүнд ордог. Эслэг багатай, ургамлын
гаралтай уураг, ихт эй. В бүлгийн амин д эм, кали, фосфор, төмөр,
кобальт, цайр, фтор, марганц агуулна. Хүүхэд цардуулыг боловсруулах
чадвар муу тул цардуул ихт эй хүүхдийн будааг өдөр бүр өгөхөд
тохиромжгүй.

Шар будаа. Хүүхдийн ба цагаан будаанаас илүүгээр фосфор, кали, магни,

ялангуяа төмрийг илүү агуулдаг. Тэжээллэг чанараараа бусад
будааггүйцэхгүйуургийн аминхүчлийн хэмжээбагатай. Боловсрогдохдоо
муу тул бага насны хүүхд эд тохиромжгүй.

Хөц будаа, арвай будаа. Арвайн үрнээс цэвэрлэж гаргаж авдаг. Кали,
фосфор, төмрөөр баялаг. Ургамлын гаралтай уураг 9.3%. Хоёулаа цардуул
өндөрт эй, эслэг ихт эй ходоодонд удаан боловсордог тул бага насны
хүүхдийн хоолонд тохиромжгүй.

Орчин үед хүүхдийн т эжээлийн үйлдвэрт бэлтгэж байгаа хүүхдийн

төрөл бүрийн хуурай агшаамлууд нь шалгагдсан түүхий эд ээр,
орчин үеийн технологоор, биологийн болон т эжээллэг чанарыг хадгалж
бэлтгэгдд эгээс гадна амин д эм, эрдсээр баяжуулдаг тул бага насны
хүүхд эд тохиромжтой. Гэвч алс холын орноост ээжирсэн, хадгалах
хугацаа урттай хүүхдийн хоолыг хүүхд эд хэрэглэх эсэхийг энэ номыг
үзсэн эх эцэг шийд эх болов уу. Үйлдвэрийн эдгээр хоолууд сүүт эй,
сүүгүй, глютент эй, глютен үгүй, 1 будааны, олон будааны, жимст эй,
харшлыг багасгах гэх мэт олон янзаар бэлтгэгдд эг. Хүүхдийн нас,
биеийн байдалд тохируулан шошгыг нь сайн үзэж сонгож авна.
Хүүхдийн хоолны шошгоны талаарх мэд ээллийг арын хэсгээс хараарай.

Гоймон. Дээд болон 1-р зэргийн гурилаар хийд эг. Будааг

бодвол т эжээллэг чанар муутай. Цардуул ихт эй, эрд эс, амин д эм
багатай. 1-ээс д ээш насны хүүхдийн шөл, 2-р хоолны хачир бусад
хоолонд хийнэ.

Гурил. Зэргээрээ эрд эс, амин д эмийг янз бүрийн хэмжээгээр агуулдаг.

Биологийн үнэ цэнээр цэвэршүүлэгд ээгүй гурил /1, 2-р зэрэг/ уураг то с,
эрд эс амин д эмээр баялаг байдаг.
Гэвч 2 хүрт элх насны хүүхдийн хоолонд ихэвчлэн д ээд зэргийн гурил
хийд эг. Энэ нь шингэц сайтайг харгалзаж байгаагаас гадна кальц,
төмрийн шимэгд элт эд муу нөлөөгүйг харгалзаж байгаа хэрэг юм.

Талх: Хүүхдийн хоолонд их хэрэглэгдд эг. Хүүхдийн бие мах

бодод хэрэгт эй т эжээлийн бодисоор баялаг. Өндөр илчлэгт эй, ургамлын
гаралтай уургаар баялаг.

Эслэгийн хэмжээнээс талхны шингэц шалтгаалдаг. Хөх тарианы талхны

уургийн шингэц 74%, улаан буудайн д ээд зэргийн гурилан талхны
уургийн шингэц 86%, нүүрс усны шингэц 93-96% байна. Эдгээр чанарыг
нь харгалзан бага насны хүүхд эд улаан буудайн гурилын талх илүүт эй
өгнө.

Талх В бүлэг амин д эм, кали, фосфор, магни, төмөр, марганц, цайр зэрэг
эрд эс бодис 2-р зэргийн гурилан талханд их. Талханд кальц бага тул бага
хүүхд эд сүү, тараг, сүүн бүт ээгд эхүүнт эй хольж өгөх нь зүйт эй. Хөөмөл
жижиг талхыг голчлон д ээд гурилаар хийд эг. Найрлаганд нь сүү, сахар,
өндөг, цөцгийн тос, үзэм, самар, ванилин оруулдаг. Иймээс илчлэг
өндөрт эй, тос, нүүрс ус ихт эй. Эдгээрийг хэт таргалахаас сэргийлж
хүүхдийн хоолонд бага өгөх шаардлагатай.

Чихэрлэг боовнууд. Жигнэмэг, бялуу, пирожин, элд эв төрлийн чихэр зэрэг

нь өндөр илчлэгт эй бүт ээгд эхүүнд тооцогддог. Эдгээр бүт ээгд эхүүн
биологийн болон т эжээллэг чанар муутай. Эрд эс, амин д эм маш бага,
нүүрс ус, то с ихт эй. Иймээс эдгээрийг бага насны хүүхд эд өгөхөд
тохиромжгүй. Чихэр багатай хүүхд эд зориулан бэлтгэсэн жигнэмэг
багаар өгнө.

Биологийн өндөр чанартай зөгийн балыг хүүхдийн хоолонд хэрэглэд эг.

Нянгийн эсрэг үйлчлэлт эй, фтор, иод, төмөр зэрэг бичил бодисыг ихээр
агуулдаг. Гэхд ээ харшил өгөх хандлагатай тул уг хүүхд эд тохирох
эсэхийг харгалзаж байж өгнө.

Мармелад, зефир, пастил, чанамал зэргийг 1.5 наснаас үндсэн хоолноос

хойш бага хэмжээгээр өгнө.

Мюсли. 2 наснаас сайн зажлаж ид эж сурсан үеэс нь өгнө. Энэ нь олон

төрлийн бүт ээгд эхүүнээс бүрдд эг. Үр тарианы нэвс, бяцалсан үр, үзэм,
самар, зөгийн бал гэх мэт бүт ээгд эхүүн ордог. Сүү, тараг, жимсний
 Гурав. ЭХИЙН АНГИР УУРАГ, ЦАГААН СҮҮ БОЛ ТӨРСӨН
ХҮҮХДИЙН ГАНЦ ХООЛ

Таны ангир шар уураг, ариун цагаан сүү зөвхөн таны хүүхдэд байгалиас
заяасан хоол

Нялхас эхийн сүүг л боловсруулан шингээж чадна

Нялх хүүхэд ойндоо хүрэхд ээ төрсөн жингээсээ 3 дахин илүү жинт эй,
төрсөн уртын хагастай т энцэх хэмжээгээр өссөн байдаг нь хүний
амьдралын хугацааны туршид тохиолддоггүй их өсөлт юм. Энэ
өсөлтийг хангахын тулд хүний амьдралын ямар ч үед шаардагддаггүй
тийм өндөр хэмжээний уураг шаардлагатай болдог.

Гэт эл хоол боловсруулах чадвар хамгийн дорой ийм өвөрмөц үед зөвхөн
эхийн сүүний уураг альбумин ходоодонд жижиг лавсан болж д ээд
зэргээр боловсорч шингэн уургийн өндөр хэрэгцээг нь хангаж өгдөг
байна.

Нялх хүүхдийн хоол боловсруулах эрхтний боловсруулан

шингээх чадварт байгалиас заяагдсан хоол нь зөвхөн эхийн сүү мөн.

Хоол боловсруулах булчирхайнуудаас ялгарах шүүсэнд хоол

боловсруулах бүх даавар ялгарах боловч ид эвх, хэмжээний хувьд зөвхөн
эхийн сүү боловсруулахад зориулагдсан байдаг. Тосыг цийдмэгжүүлэн
боловсролт шингэцийг сайжруулдаг цөсний хүчил нялх хүүхд эд ихээхэн
бага байх боловч хүүхдийн ходоодны шүүсний тосыг задлагч дааврын
нөлөөгөөр зөвхөн эхийн сүүний тос маш сайн боловсорч шингэд эг.

Эхийн сүүнд то с боловсруулдаг даавар үнээний сүүнийхээс 15 дахин их

хэмжээт эй бөгөөд өөрийнхөө то сыг боловсруулахад бас нөлөөлдөг
учраас эхийн сүүний то сны боловсролт, шингэцийг сайжруулдаг. Шинэ
төрсөн хүүхдийн хоол боловсруулах эрхт эн эхийн сүүний то сны
80%, үнээний сүүний тосны 60%-ийг боловсруулдаг.

Эхийн сүүний нүүрс ус нь өөрийгөө боловсруулдаг даавар агуулдаг учир

амархан шингэд эг бөгөөд уг дааврын нөлөөгөөр хүүхдийн биед

өвчин үүсгэд эггүй нян илүүт эй байрлах нөхцлийг бүрдүүлэн өгч эдгээр
нь хоол боловсруулалтыг сайжруулж, гэдсэнд В бүлгийн аминд эмүүдийг
бий болгодог.

Хүний үрд зөвхөн эхийн сүүг, тугалд үнээний сүү, ботгонд ингэний сүүг
байгаль заяасан нь ийм учиртай.

Ангир уураг яагаад дээдлэгддэг вэ?

Ангир уураг маш өтгөн, шаргал өнгөт эй ⁄каротин ихээс⁄, хэмжээгээр

бага, төрсний дараах эхний 3 хоногт 2-10 мл хэмжээт эй гарах боловч энэ
нь хүүхд эд хамгийн үнэт хоол т эжээл болж чаддаг. Төрсний дараах
эхний 3 хоногийн сүүг ангир уураг гэх ба 3-6 дахь хоногийн сүүний
хэмжээ нэмэгд эн шингэрч ирд эг. Үүнийг завсрын сүү гэж нэрлэнэ. 7-10
хоногоос найрлага тогтмолжсон сүү болно.

Зураг 6.

Ангир уураг жирэмсэн үеийн сүүлийн 3 сараас эхийн хөхөнд үүсэх учир
эх бүр хөхөндөө ангир уураг сүүт эй байдаг.

Ангир уураг нь онцгой т эжээллэг чанартай. Ангир уураг нь завсрын ба

найрлага тогтмолжсон сүүнээс төгс уургийн хэмжээгээр хавьгүй илүү.
Энэ нь төрсөн хүүхдийн жин алдалтыг хурдан нөхөж өгөх ач
холбогдолтой. Ангир уураг нь орлуулшгүй амин хүчил ихт эй. Альбумин
уургийг их хэмжээт эй агуулдаг. Альбумин уурагт халдвараас
хамгаалах үүрэг бүхий уураг байдаг.

Тос, нүүрс ус зэрэг бүх л т эжээлийн бодисууд хангалттай байхаас гадна

амин д эм Е нь найрлага тогтмолжсон сүүнээс 5 дахин их, амин д эм А
хангалттай их хэмжээгээр, бичил бодис натри, фосфор, цайраар найрлага
тогтмолжсон сүүнээс их.

Ангир уурагт өвчин эсэргүүцэх иммуноглобулинууд А, М, G, лизоцим

найрлага тогтмолжсон сүүнээс хавьгүй илүү 10 дахин их байдаг.

Хүүхэд иммуноглобулин G-г ураг байх үед ээ эхэсээр дамжуулан авч

дархлаатай болдог.

Ангир уураг дахь шүүрлийн иммуноглобулин “А” нь хүүхдийн амны

хөндийгөөс шулуун гэд эсний төгсгөл хүрт элх хоол боловсруулах замын
салст бүрхэвчийг бүрхэн авдаг. Ангир уураг зунгагийг бий болгодог бол
зунгагт лактобацилус бифидус нянгийн өсөлтийг д эмжих бодис
агуулагдаж нярай хүүхдийн ариун гэдсэнд хэвийн байх өвчин
үүсгэд эггүй анхны нян байршдаг байна. Ангир уурагт их хэмжээний
нянгийн эсрэг бодис үүсд эг. Дээрх олон шалтгаанууд нярай хүүхдийг
гэд эсний халдварт өвчнөөс хамгаалдаг. Хүүхэд ангир уургаа хэдийчинээ
эрт амлавал өвчнөөс сэргийлэх олон бодисыг төдийчинээ эрт, их
хэмжээгээр авах болно.

Хүүхэд төрөнгүүт нянгаар дүүрэн орчинд орох тул төрсөн нярай

хүүхдийг нянгийн орчноос хамгаалахын тулд байгалиас ингэж
зохицуулж ангир уургийг өгчээ.

Ангир уургийг эрт амлахад зунгаг хурдан гарч зунгагаас эргэн шимэгд эж
шарлалт үүсгэд эг билирубин зунгагтай хамт хурдан гарснаар хүүхдийн
арьсны шарлалт бага болдог.

Хүснэгт 4
 Эхийн сүү зөвхөн хүний үрд

Эхийн сүү төгс т эжээллэг чанартай. Эхийн сүү хүүхдийн биед

шаардлагатай уураг, тос, нүүрс ус, эрд эс бодис, аминд эмүүдийг хамгийн
зохистой харьцаатай агуулж, хүүхдийн өсөлт хөгжилт, хөдөлгөөн, хоол
боловсруулахад зарцуулагдах илчийг нөхөж байдаг.

Зураг 3. Төрөл бүрийн сүүн д эх уургийн шинж чанарын ялгаа

Төрөл бүрийн сүүн д эх уураг нь чанарын болон хэмжээний хувьд эрс

ялгаатай. Үнээний сүүгээр хүүхдийн т эжээл үйлдвэрлэхд ээ уургийнх нь
хэмжээг зохицуулан багасгаж болох боловч чанарыг нь өөрчлөх
боломжгүй юм. Казеин уураг нь өтгөн, хүүхдийн ходоодонд маш муу
боловсордог.

Эхийн сүү нь альбумин буюу шар сүүний уураг их хэмжээгээр агуулдаг

болохыг зургаас харж олно.

Шар сүүний уургуудын дотор халдвараас хамгаалах үүрэг бүхий уураг

байдаг бөгөөд хүүхдийг аливаа халдвараас хамгаална. Тэжээлийн сүү
ийм хамгаалах уураггүй билээ.

Амьдралын орлуулшгүй амин хүчлүүд ээр баялаг. Үүний дотор хүүхдийн

тархи нүдний торлогийн хөгжилд онц чухал ач холбогдолтой

өсөлтийн хүчин зүйл гэгдд эг таурин амин хүчил, лактоза нүүрс ус,
омега- 3, омега-6 тосны хүчил ихт эйгээрээ онцлог. Үнээний сүүнд
таурин бага. Эхийн сүү нь амин хүчил метионин, цистины ﴾21:19 мг⁄100
г) харьцаа нэгт эй т энцд эг ганц амьтны гаралтай уураг мөн. Энэ харьцаа
алдагдаж метионин хэт ихэсвэл төв мэдрэлийн системийг гэмт ээнэ.
Эхийн сүү метиониныг багасгаж, цистиныг ихэсгэж харьцааг нь 1 т эй
т энцүү болгон барьж байдаг бол үнээний сүүгээр хооллоход ﴾үнээний
сүүнд метионин, цистиний харьцаа 82:30 мг⁄100г)нярайн цусанд
метионин ихэсд эг. Харин цистин хүүхдийн өсөлт хөгжлийг д эмжиж
өгдөг. Мөн хүүхдийн ялангуяа дутуу төрсөн хүүхдийн төв мэдрэлийн
системд муу нөлөө үзүүлд эг фенилаланин ﴾158 мг⁄100 г), тирозин ﴾158
мг⁄100 г) амин хүчлүүд үнээний сүүгээр хоололдог хүүхдүүд эд ихэсд эг
бол эхийн сүү ﴾эхийн сүүнд фенилаланин 46, тирозин 53 мг⁄100 г)
үүнийг багасгадаг байна. Эхийн сүүний бусад амин хүчил хүүхдийн амин
хүчлийн солилцоонд тохирдог онцлогтой.

Хүүхдийн бие махбод, мэдрэлийн тогтолцооны өсөлт хөгжил, хэвийн

ажиллагаанд шаардлагатай ханаагүй тосны хүчлүүд ээр үнээний сүүнээс
10 дахин их. Эх хоолондоо ханаагүй тосны хүчил их хэрэглэд эг бол
эхийн сүүний ханаагүй то с ихэсд эг байна. Цагаан буюу ногоон хоолтон
эхчүүдийн сүү ханаагүй тосны хүчил ихт эй байдаг ⁄ Am J Clin Nutr
31:805, 1978⁄ . Нярай хүүхдийн хөгжилд чухал үүрэгт эй docosahexaenoic
⁄DHA⁄ олон ханаагүй то сны хүчил урагт эхсээр дамжин хангагддаг бол
төрсний дараа DНА ба арахидоны хүчлээр нярайг эхийн сүү хангадаг.
Хүүхдийн тархи мэдрэлийн эд эсийн гол найрлагад ордог д ээрх то сны
хүчлүүд т эжээлийн сүүнд байдаггүй нь т эжээлийн сүү хүүхд эд онц
шаардлагатай бодисуудаар хангагддаггүй тул хүүхдийн тархины
өсөлтийн хэрэгцээг хангаж чаддаггүй гэсэн үг.

Эхийн сүүний нүүрс ус лактоза нь өөрийгөө задлахаас гадна гэд эсний

хэвийн нянгийн өсөлтийг д эмжд эг.

Эхийн сүүнд эрд эс бодисууд үнээний сүүнээс 3-3.5 дахин бага боловч
т эдгээрийн хоорондох харьцаа хүүхд эд хамгийн тохиромжтой,
хүүхдийн

өсөлтийн хэрэгцээгээр хэмжээ нь өөрчлөгдөж байдаг онцлогтой. Эрд эс

бодис бага байдгаас гүйцэд хөгжиж амжаагүй бөөрний ачааллыг
хөнгөлдөг. Кальц, фосфорын харьцаа нь кальцын шимэгд элтийг
сайжруулах хэмжээ бүхий байдаг. Амархан шингэд эг төмрөөр баялаг тул
цус багадалт болох нь бага байна. Хөхүүл эхийн сарын т эмд эг ирэхгүй
байх тул цусаар төмөр алдагдахгүй байгаагаас хөхний сүүний төмрийн
хэмжээг ихэсгэд эг. Харин тухайн орон нутгийн ундны усны фторын
агууламж 0.3 мг/л-ээс бага ⁄Улаанбаатар хотын ундны усанд фтор бага⁄
бол фторын нэгдлийг 10 хоногтойгоос нь өгөх шаардлага гардаг. Эхийн
сүү нялхсын иодын хэрэгцээг хангадаг. 1 л эхийн сүүнд хүүхд эд
шаардлагатай 50 мг иод байдаг. Цайр, мангани, хөнгөн цагааныг
хангалттай хэмжээгээр агуулдаг.

Аминд эмүүд хүүхд эд шаардлагатай хэмжээгээр байдаг учир нэмэлт

амин д эм, жимс, түүний шүүс шаардлагагүй. Амин д эм Е үнээний
сүүнээс 4 дахин их. Амьдралын боломж муу, А амин д эм ихт эй хүнс
хоолоор хангагдах боломжгүй эхчүүдийн сүүнд А амин д эм дуталтайн
улмаас хүүхэд нь А амин д эм дуталд өртдөг. Манай оронд А амин д эм
их хэмжээгээр агуулдаг хүнсний хэрэглээ муу, дутал байдаг учраас
төрсөн эх, нярай хүүхд эд өндөр тунтай А амин д эм өгөх хөтөлбөр
хэрэгжүүлд эг. Эхийн сүүнд Д амин д эм дутмаг гэж үзд эг. Нар бага
тусдаг газар, өвлийн улирал болон Д амин д эм ихт эй хүнс хэрэглэд эггүй
манайх шиг оронд

Д амин д эмийг рахитаас сэргийлж өгөх шаардлагатай учир жирэмсэн

эмэгт эй, хөхүүл эх, 3 хүрт элх насны хүүхд эд Д амин д эм өгөх хөтөлбөр
хэрэгжүүлд эг. Эхийн сүүнд К амин д эм хангалтгүй байдаг тул нярай
хүүхд эд тохиолддог цус алдах өвчнөөс сэргийлж төрсөн хүүхдүүд эд К
амин д эмийг тариагаар юмуу уухаар өгөх ёстой ба манай улсын төрөх
газрууд ч үүнийг хэрэгжүүлд эг. Нярай хүүхд эд фолийн хүчил дутсанаас
мегалобластын цус багадалт болох эрсд элт эй тул хөхүүл эхэд фолийн
хүчлийн хангамжийг яаж шийд эх талаар судалгааны ажил шаардлагатай
гэж үзэж байна. В6, В12, С амин д эмүүд амьдралын боломж муутай
эхчүүдийн сүүнд дутаж болох тул хөхүүл эхчүүд эд эдгээр амин д эм
нэмж өгөх шаардлага гарч болзошгүйг өрхийн эмч нар анхааралдаа авах
нь зүйт эй.

Хүүхэд өвчлөх зовлонг эх танд зөвхөн таны сүү амсуулахгүй

Эхийн сүү “анхны урьдчилан сэргийлэх тарилга”, халдвараас хамгаалах

амьд шингэн болдог.

Эхийн сүүний бусад малын сүүнээс ялгагдах хамгийн гол онцлог нь

нярай болон нялх хүүхдийг халдвар-үрэвслийн болон үжлийн өвчнөөс
сэргийлэгч цагаан эс, халдварын эсрэг иммуноглобулин А, М, G,
лизоцим, лактоферрин, суулгалт өвчин үүсгэгч гэд эсний савханцар,
уушигны үрэвсэл (хатгалгаа) үүсгэгч, гэд эс, шээсний замын өвчин
үүсгэгч, холерийн вибрионы эсрэг бодис байхаас гадна стафилококкын
эсрэг хүчин зүйл, саагийн вирусын болон шимэгчийн эсрэг бодис
агуулдагт байдаг. Бусад хамгаалах олон эд эсүүд нь интерофероныг ч
үүсгэж байдаг.

Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох төсөлт ажил хэрэгжүүлэхээс буюу

1990-ээд оноо с өмнө хүүхэд бүрд хүйн халдвараас сэргийлж ЗХУ- аас их
хэмжээгээр худалдан авч стафилакокийн анатоксиныг тарьдаг байсан нь
илүү хэрэгцээгүй тариа тарьдаг байснаараа хүүхдийн эрүүл мэнд болон
улсын эдийн засагт хохирол учруулж байсан . Эхийн сүүний
стафилакокийн эсрэг хүчин зүйл хүүхдийг хүйн халдвараас сэргийлд эг
бөгөөд хүүхдийг амлуулах, хөхүүлэх үйл ажиллагаа хангалтгүй байгаа
төрөх газруудад хүйн халдвар гарна гэдгийг эрд эмт эд судалгаа
туршилтаар нотолсон.

Эхийн сүү ба нялхсын шүд цоорох өвчин

Гадаадын болон манай шүдний эмч нарт үзүүлж байгаа нялхсын дунд
шүд цоорох өвчин нилээд байгаа нь ажиглагджээ. Хүүхд ээ хөхүүлж

байгаа ээж нарт ч энэ байдал ажиглагдсан байна. Энэ талаар сүүлийн
жилүүд эд нилээд ажиглалт судалгаа хийгд ээд байна. Хамгийн сүүлийн

үеийн судалгаагаар эхийн сүү хүүхдийн шүдний цооролт өвчинд

хүргэд эггүй болох нь батлагджээ. ⁄Erickson 1999, Sinton 1998⁄. Дэлхийд
4640 хөхтөн амьтан сүүгээрээ үр төлөө бойжуулдаг. Сүүний сахар болох
лактоза бүх хөхтөн амьтны сүүнд байдаг ч гагцхүү хүний үрд шүд
цоорох өвчин тохиолддог нь сүүний сахараас болж өвчилдөггүйг
харуулж байна. Дэлхийд нэрт эй АНУ-ын шүдний эмч Брайан Пальмер
”Хүүхдийг эхийн сүүгүй өсгөж байгаа орчин үеийн хандлага нь бидний
эрүүл мэнд, хувьсал хөгжлийн тавиланд муугаар нөлөөлнө” гэжээ. Тэр

өөрийнхөө илтгэлд эхийн сүү нь амны хөндийн, амьсгалын эрхтний,

нүүрний хэлбэрийн хөгжилд нөлөөлнө гээд эхийн сүү нялхсын шүдний
цоорол, хүүхдийн амьсгал бөглөрөл, нялхсын гэнэтийн нас баралттай
ямар холбоотой талаарх сэдвийг хөндсөн байна.

Нялхсын шүд цоорох өвчинд эхийн удамшил, стресс, сүүн

бүт ээгд эхүүний бага хэрэглээ, өвчин, жирэмсэн үед ээ антибиотик их
хэрэглэх зэрэг нөлөө нөлөөлдөг гэж үзэж байна ⁄Torney 1992, ⁄. Шүдний
цооролтот өвчнийг стрептококк мутан нян үүсгэд эг. ⁄ Berkowitz ⁄. Уг нян
нь хүүхд эд эцэг эхээс нь, хүүхэд асардаг хүнээс нь дамждаг гэж үзэж
байна.

Харин эхийн сүүнд байдаг иммуноглобулин A, G шүдний цооролт

үүсгэгч стрептококийн өсөлтийг зогсоохоос гадна уг нян эхийн сүүнд

байдаг лактоферинд мэдрэг гэж үзэж байна. ⁄Palmer⁄. Эхийн сүү хүүхдийн
аманд удаан байдаггүй. Эхийн хөхний толгойн сүү гардаг нүх зөөлөн
тагнайд очиж байж сүү гардаг. Мөн эхийн сүү нь шүд цоороход
нөлөөлдөг амны хөндийн хуурайшилтаас сэргийлж байдаг. Эдгээр

чанараараа эхийн сүү харин нялхсыг шүд цооролтоо с хамгаалдаг аж.

Эцэст нь хэлэхэд сүүлийн үеийн судалгаа эхийн сүүгээр хооллоход

нялхсын амны хөндий, шүдний хөгжилд эерэгээр нөлөөлж буруу
хазалтаас сэргийлж, амьсгал бөглөрөл, шүд цооролтоо с сэргийлнэ.

Эрд эмт эдийн үзэж байгаагаар эхийн сүү нь хамгийн сайн бөгөөд
хамгийн хямд ”эрүүл мэндийн даатгал” мөн.
 Эхийн сүү давуу

- ​ Харшил үүсгэх бодис агуулдаггүй.

​- Дандаа шинэхэн

- ​ Халуун хүйт эн нь тохирсон

- ​ Эхийн хөхнөөс шууд хүүхдийн аманд ордог учир өвчин үүсгэгчээр

бохирдоогүй байдаг.

- ​ Гашлахгүй, исэхгүй, муудахгүй

Таны сүү үрийн тань хэрэгцээгээр найрлагаа өөрчлөж байдаг амьд сүү

​ Ангир уургийн дараах шилжилтийн сүү нь усархаг хөхөвтөр өнгөт эй

байдаг. Энэ нь хүүхдийн өсөлтийг хангах найрлагатай. Шилжилтийн сүү
үнээний сүүнээс шингэн юм шиг харагдана.

​ Хөхүүлэх үед эхлээд гардаг сүү нь усархаг хөхөвтөр өнгөт эй харагдана.

Энэ сүүгээр хүүхэд цангаагаа гаргана. Энэ сүүнд уураг, нүүрс ус,
аминд эм, бичил бодис хангалттай агуулагдана.

​ Нэлээд хөхүүлсний дараа төгсгөлд гарах сүү нь эхний сүүг

бодвол өтгөн цагаан өнгөт эй. Энэ нь тослог, илчлэг ихт эй. Энэ сүү
хүүхдийг цатгана. Хоёулаа хүүхдийн өсөлт хөгжилд хэрэгт эй.

​ Эхийн сүү орчны халуунд шингэрч хүүхдийн амны цангааг гаргана.

Хүйт энд илчлэг чанар нь нэмэгд энэ.

​ Дутуу хүүхдийн эхийн сүү нь илчлэг, то слог, уураг ихт эй, өвчин
эсэргүүцэх бодис, бичил бодисыг илүү агуулдаг учир дутуу хүүхдийн
хэрэгцээг эхийнх нь сүү л хангана.

Хүүхэд нэгээс дээш настай болсон ч эхийн сүү т эжээллэг чанараа

хадгалдаг

12-23 сартай хүүхд эд шаардлагатай 448 мл эхийн сүү:

Тухайн насны хүүхдийн илчлэгийн 29%, уургийн 43%, кальцын 36%,

А амин д эмийн 75%, фолийн хүчлийн 76%, В 12 амин д эмийн 94%, С
амин д эмийн 80% хангадаг. То с нь 2-3 дахин ихэсд эг. Үүний зэрэгцээ

өвчин эсэргүүцэх дархлал, харшлаас хамгаалах, гэд эсний халдвараас

хамгаалах чанар нь хэвээр байдаг байна.

Эхийн сүүний найрлага

100 мл эхийн сүү уураг 1.2 г, то с 3.7г, нүүрс ус 7.1 г, А амин д эм 57 мг, В1
0.01мг, В2 0.04 мг, В6 0.01 мг, РР 0.2 мг , С 4 мг, Е 0.2 мг, Кальц 31 мг,
Фо сфор 15 мг, Төмөр 0.1 мг тус тус агуулна.
 Дөрөв. ХҮҮХД ЭЭ ХӨХҮҮЛЭХ НЬ ЭХ ХҮНД БАЙГАЛИАС ЗААСАН
ХУВЬ ТАВИЛАН

Хүүхдээ хөхүүлэх ид шидийн гайхамшигт үеийг зөвхөн эх хүнд л заяасан.

Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллосноор хүүхдийн амьдрах чадварыг

баталгаажуулж, эхийн эрүүл мэндийг хамгаалан, төрөлтийн зайг
холдуулан цөөн жирэмслэх боломж бүрдүүлэхээс гадна өртөг зардал
бага байдгийг д элхийн эрд эмтдийн хийсэн сүүлийн 20 жилийн
судалгааны дүн харуулж байна.

Хөгжиж буй орнуудын хүүхдийн энд эгдлийн нэг гол шалтгаан бол
суулгалт өвчин, амьсгалын замын халдварт өвчин юм. Хүүхэд эхийн
сүүгээр хооллоход суулгалт өвчин тохиолдох нь багасч, өвдсөн ч
хүндрэл багатай байдгийг судалгааны ажлууд нотолж байна. Д ЭМБ нялх
хүүхдийг суулгалт өвчнөөс сэргийлэх гол арга бол эхийн сүүгээр
хооллох асуудал гэж үзэж байна.

Судалгаагаар хүүхдийг дагнан хөхүүлэхэд суулгалтаас болж энд эх

тохиолдол 9-25 дахин, амьсгалын замын өвчнөөс болж энд эх тохиолдол

дахин бага байдгийг нотолжээ. Хөхүүл 100 хүүхдийн 1 нь, угжны 100
хүүхдийн 20 нь суулгалтаар өвддөг байна.

Аризоны (АНУ) эрд эмт эд хүүхдийн хооллолт, дунд чихний үрэвслийг

харьцуулан судлахад 4 сар хөхүүлсэн хүүхэд дагнан эхийн сүүгээр
хооллоогүй хүүхдүүдт эй харьцуулбал, чихний хурц үрэвслээр өвдөх нь
50%-иар цөөн байжээ.

Эхийн хүүхдээ хөхүүлэх биологийн шаардлага

Эрд эмтдийн судалгаагаар хөхтөн амьтдын үр төлөө сүүгээ хөхүүлэн

т эжээж байсан түүх нь үр төлийнхөө хэрэгцээнд тохируулан хэд эн сая
жилээр дасан өөрчлөгдөж байсан. Жишээ нь далайн гахай мэт усны
амьтдад т эдний үр төл усанд, хүйт эн нөхцөлд амьдрах тул 4 хоног маш
их тослог илчлэгт эй сүү хөхүүлснээс үр төл нь 4 хоногт 2 дахин том
болдог.

Тэгвэл эрд эмт эд хүний урагийн амьдрах хугацааг 18 сар, хүүхдийн

толгой төрөх замаар гарахад бэрхшээлт эйгээс 9 сар болоод төрдөг буюу
завсрын бие гүйцэлтт эй. Өөрөөр хэлбэл төрсөн нярай хүүхдийг “гаднах
ураг”, гаднах ургийн эхэсийг эхийн сүү, хүүхдийг төрөнгүүт эхийн бие

д ээр тавьж дулаацуулж, эхийн зүрхний цохилтыг мэдрүүлэх нь шинэ

төрсөн хүүхд эд эхийн умайг орлуулах ач холбогдолтой гэж үзэж байна.

Ээжийнхээ сүүг хөхөж өссөн хүүхэд эрүүл саруул, оюун ухаан, хүч чадал
төгс хүн болно.

Зураг 4. Хүүхэд эрүүл өснө

Хүүхдийг эрүүл өсгөх хамгийн чухал зүйл:

​- Хөхний сүү бэлэн хоол учраас янз бүрийн найрлагатай, хүүхд эд

тохирох, тохирохгүй хоол бэлд эх шаардлагагүй.

- ​ Зөвхөн тухайн хүүхд эд л зориулагдана.

- ​ Хүүхдийг өвчнөөс сэргийлнэ.

Хүүхдийн өсөлт хөгжлийг хурдасгана.

- Хүүхдийн ам, тагнай, эрүү, хацрын булчингийн хөгжлийг

сайжруулснаар хүүхдийн шүд ургах зөв байрлал, шүдний зуулт эвдрэхээс
сэргийлж, хожим нь хэл ярианы зөв хөгжилд нөлөөлдөг.

- ​ Хүүхдийн нүдний харааны хөгжил хурдсана.

​- Хэлд хурдан орно.

- ​ Илүү сэргэлэн хүүхэд болдог.

- ​ Эхийн сүүгээр хооллосон хүүхдийн ой тогтоомж сайн байдаг.

​ Хөхүүл хүүхэд оюун ухааны хөгжлөөр давуу хүн болно

Эхийн сүүгээр хооллож өссөн хүүхдүүд угжны сүү ууж хүн болсон
хүүхдүүд ээс хавьгүй илүү ухаантай болдгийг шинжлэх ухаан ахин дахин

нотолсоор байна. Олон судалгааны дүн байдгийн дотроос Канадын

Макгиллийн их сургуулийн эрд эмт эд эхийн сүүгээр өссөн хүүхдүүд
зургаан настайдаа IQ-гийн шалгалтанд хавьгүй илүү дүн үзүүлж байгааг
олж мэджээ. Бусдаас хавьгүй илүү IQ-т эй байгаа хүүхдүүд бүгд эхийн
сүүгээр хооллож байсан нь тогтоогдсон тул эхийн сүүний үр нөлөөг
сайтар судлах хэрэгт эй гэж мэргэжилтнүүд үзсэн.

Макгиллийн их сургуулийн эрд эмт эд 14 мянган хүүхдийг 6.5 жилийн

турш ажиглаж, судалгаа хийжээ. Тэдний хагасыг нь эхийн хамтаар эхийн
сүүгээр хооллох хөтөлбөрт хамруулсан байна. Бусад нь хөхүүлэх
боломжгүй хүүхдүүд байсан бөгөөд т эднийг янз бүрийн сүү
орлуулагчаар хоолложээ. Тэдгээр хүүхдүүдийг 6 нас хүрэхэд бүгдийг нь
IQ-гийн туршилтанд оруулж, оюун ухааныг нь сорьсон байна.

Мөн багш нар нь унших, бичих, математик болон бусад хичээлээр

шалгалт авчээ. Төрснөөс хойш эхний 3-12 сард эхийн сүүгээр хооллож
байсан хүүхдүүд оюун ухааны сорилтонд 5.9 буюу бараг хамгийн д ээд
оноог авчээ. “Хүүхдийг аль болох удаан хөхүүлэх нь т эднийг улам
ухаантай болгодог нь баттай болсоор байна” хэмээн судалгааг удирдсан
Макгиллийн их сургуулийн Анагаахын факультетийн профессор Майкл
Крамер батлан хэлж байна. Үүнийг эхийн сүүт эй холбож үзэхээс өөр
аргагүй хэмээн эрд эмт эд хэлж байгаа аж.

Эхийн сүүнд байдаг то слог нь оюун ухааныг сайжруулдаг хэмээн үзэж

байна. Мөн эх хүүхд ээ биед ээ нааж, ойр дотно харилцдаг нь тархины
хөгжилд тустай байж болохыг Канад эрд эмт эд өгүүлж байгаа юм.
Ямар ч байсан эхийн сүүгээр хооллохыг хөхүүлэн д эмжих ёстойг
эрд эмт эд дахин анхаарууллаа.

Хүүхдээ хөхүүлэх нь ид шидийн үе, хүнлэг энэрэнгүй хүн болох эх үндэс

Ээжийнхээ хөхийг хөхөж байхдаа хүүхэд:

- Айх аюулгүй, сэтгэл нь тайван байна.

- Шоовдорлогдохгүй, үл тоомсорлогдохгүй.

- Бага уйлна.

- Ээжт эйгээ сэтгэл санааны холбоотой болно.

- Эхийн ивээл хайр нэмэгдсэнээр хүүхэд энэрэнгүй хүн болохын эх үнд эс

тавигдана.

Хүүхдийг хөхүүлэхэд хүүхдийн харах, сонсох, хүрэлцэх, үнэрлэх, амтлах

5 мэдрэхүйн хөгжил түргэснэ. Хүүхэд хамгийн түрүүнд эхийгээ харна. Эх
нь хүүхд ээ хөхүүлж байхдаа хүүхд ээ харж хөх нь ивэлнэ. Эх хүүхд ээ
хөхүүлж байхдаа хүүхэдт эйгээ байнга зөөлөн дуугаар ярьж энхрийлж
хүүхэдд ээ анхаарал тавих нь хүүхдийн сонсголыг хөгжүүлж, улмаар
эхийнхээ хайр элбэрлийн үгийг сонсож байдаг.

Хүүхд ээ хөхүүлэх үед ээ эх хүүхд ээ нүцгэн биед ээ т эвэрч хөхүүлбэл

хүүхэд дулаацахаас гадна эхийнхээ зөөлөн бие, зүрхний цохилтыг
мэд эрнэ. Эхийн үнэр хүүхд эд, хүүхдийн үнэр эхэд содон байдаг. Эхийн
сүүний амт шиг сайхан амттан хүүхд эд үгүй.
Эх хүүхэд 2 хамт байх нь хөхний сүүний гарцыг сайжруулна.

Хүүхэд юунаас ч айхгүй сэтгэл санаа тайван байх учир сэтгэхүйн хөгжил
тайван тогтвортой хөгжих үнд эс тавигдана.

Хүүхэд дуртай үед ээ хөхөж өөрийн дураар, сэтгэл өег байна.

Эхээрээ дамжуулан ертөнцийг таньж мэдд эг учир эх ямар хүн байх нь

хүүхд эд шууд тусгал нь болно.

Эх хүүхд ээ хөхүүлэх т эр л ид шидийн үед эх үрд ээ хайр энэрлээ өгч

хүүхэд эхээсээ хайр энэрэл бүхнийг авч хожим нь хүнийг хайрлах хайр нь
бүрэлд эн тогтоно. Хүүхд ээ хөхүүлэх нь эх хүн болж төрсний ёстой л ид
шидийн үе нь мөн. Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохын ач холбогдлыг
ойлго сны үндсэнд 3 хүрт элх насны хүүхдийг эхт эй нь хамт байлгах
хууль эрх, эдийн засаг, нийгмийн баталгааг бий болгох нь асар их ач
холбогдолтой асуудал болж байна.

Зураг 5. Эх хүүхд ээ хөхүүлэхийн ач тус

 Та өөрийнхөө эрүүл мэндийг олон талаар хамгаалж чадах болно

Юуны өмнө эрүүл мэндэд тань хэрэгтэй.

Төрөөд цус алдахгүй. Хүүхд ээ хөхүүлэхийн өмнө ихэсд эг окситоцин

даавар умайн агшилтыг сайжруулж, түүний хэвийн хэмжээ, байрлалдаа
орох хугацааг хурдасгаж өгнө. Умай хэдий чинээ эрт агшина, цус алдалт
төдий чинээ багасна. 1990-ээд оноос хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох
хөтөлбөр хэрэгжүүлснээр эхийн сүүний окситоцин эхчүүдийн умайг
агшаан цус алдалтыг багасган окситоцин тариагаар тарихаа больсон
билээ.1970-1980-аад онд төрсөн эх бүрд цус алдалтаас сэргийлж
окситоциныг тарьдаг байсан. Үүний тулд окситоциныг ЗХУ-с их
хэмжээгээр худалдан авдаг байсан нь эхчүүдийн эрүүл мэнд болоод
улсын эдийн засагт хохирол учруулж байв.

Эхчүүд хүүхдээ хөхүүлснээр хөх, өндгөвчний хавдраас сэргийлэгдэнэ.

Хүүхд ээ эхийн сүүгээр хооллож байсан эхчүүд өндгөвчний хорт

хавдарт өртөх нь илт цөөн. Эрд эмтдийн судалгаагаар хүүхд ээ эхийн
сүүгээр хооллосон эмэгт эйчүүд хүүхд ээ хөхүүлж байгаагүй
эмэгт эйчүүд ээс хөхний хорт хавдраар 2 дахин бага өвчилдөг болох нь
нотлогджээ. Их Британи Умард Ирландын Нэгдсэн Вант улсад хөхний
хорт хавдрын талаар хийсэн судалгаагаар хүүхдийг наад зах нь 3 сар дан
эхийн сүүгээр өсгөхөд хөхний хорт хавдраар өвдөх эгзгийг 50%-иар
багасгадаг болохыг харуулжээ. Дээрх баримтыг нарийвчлан судлаад,
төрсний дараа сарын т эмд эг ирэхгүй байх нь хөхний хорт хавдраар
өвчлөх эгзгийг ихэсгэд эггүй болохыг тогтоосон байна.

Яс сийрэгжилтээс сэргийлэгдэнэ. Австралийн эрд эмт эд 65-аас д ээш

насны 311 эмэгт эйн урьд өмнө хүүхд ээ хөхүүлж байсан байдлыг яс
хугаралттай холбон судалгаа хийхэд хүүхд ээ төрүүлээд эхийн сүүгээр
огт хооллоогүй настайчуудын дунд чөмөгний хугарал хөхүүлж байсан
настайчуудаасаа 2 дахин их байсныг тогтоожээ. Тэд бас хүүхд ээ
хөхөөрөө өсгөхийн нөлөөг нэлээд нарийвчлан судлаад хүүхд ээ удаан
хөхүүлж байсан бол эхэд нь хожим тохиолдох дунд чөмөгний хугаралт
төдий

чинээ бага байдгийг тогтоо сон байна. 9 сараас д ээш хугацаагаар

хүүхд ээ хөхүүлсэн эхийн яс хугарах хожмын эгзэг эхийн сүүгээр
хооллоогүй эмэгт эйчүүд ээс бага байжээ.

Хүүхдээ хөхүүлсэн эх хурдан тэнхэрнэ.

Хүүхэд хөхөө хөхөх тутам хөхний сүүний гарц сайжирч хүүхэд төрсний
дараа тохиолдох хөхний өвчин бэрхшээлүүд ээс сэргийлд эг.

Хүүхдээ хөхүүлэхэд дараачийн жирэмслэлтээс сэргийлнэ. Хөгжиж буй

орнуудад хийсэн судалгаагаар эхийн сүүгээр хооллох нь жирэмслэлт ээс

сэргийлэх бүх аргыг нийлүүлснээс ч илүүгээр хүсээгүй жирэмслэлтийг

цөөрүүлж, эмэгт эйчүүдийн эрүүл мэндийг хохироохгүй байна.

Эхчүүдэд сэтгэл санааны нөлөөтэй. Хүүхд ээ хөхүүлж байгаа эх хүүхд ээ

улам хайрлаж сэтгэл санаа өндөр байна. Хөхүүлэхийн өмнө ихэссэн
окситоцины нөлөөгөөр эх хүүхд ээ асрах, бөөцийлөх, хайрлах зан үйл
бий болно.

Ажлыг нь хөнгөвчилнө.

​ Хоол бэлд эх гэж ажил болох шаардлагагүй

​ Дэлгүүрээр хоол эрж явах шаардлагагүй

​ Хоол бэлд эх сав суулга бэлд эх шаардлагагүй

​ Халаах гэж зовох хэрэггүй

​ Сүүг ариутгах хэрэггүй

​ Сүүг шингэлэх ус, будааны шүүсэнд санаа зовохгүй

​ Албаны болон гэрийн ажилд илүү цаг зарцуулах боломжтой болно.

Жирэмслэлт ээс сэргийлэх хамгийн энгийн, аюулгүй арга

Энэ арга нь хөхүүл эхчүүдийн амьдралын туршлага д ээр суурилсан.

Шинжлэх ухааны судалгаа ч үүнийг нотолсон.

Жирэмслэлт ээс сэргийлэх хөхүүл үеийн сарын т эмд эггүй арга (ХҮСТА)-
ын талаар судалгаа хийсэн эрд эмт эд төрсний дараах эхний 6 сард
жирэмслэлт ээс 98% баталгаатай хамгаалж байгааг тогтоо сон.

Эрд эмт эд 1989 онд энэ аргыг “Хөхүүл үеийн сарын т эмд эггүй арга” гэж
нэрлэхээр тогтсон байна. Энэ арга нь 3 нөхцлийг шаарддаг бөгөөд энэ 3
нөхцөл бүрд ээгүй үед жирэмслэлт ээс сэргийлэх, гэр бүл төлөвлөлтийн
бусад аргыг хамт хэрэглэх хэрэгт эй.

Энэ 3 нөхцөл нь юу вэ?

1. Төрсний дараа сарын т эмд эг ирэхгүй байх.

2. Хүүхд ээ хөхүүлэхгүй удаан ⁄6-аас д ээш цагаар⁄ байлгаж болохгүй ба

шөнө хөхүүлэх хэрэгт эй.

3. Хүүхэд 6 сар хүрээгүй байх.

“Хөхүүл үеийн сарын т эмд эггүй арга”-ыг олон оронд туршиж байгаа
бөгөөд зарим газарт хүүхдийг 1 нас хүрт эл нь ч туршаад үр дүнд хүрчээ.

Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллосноор жирэмслэлт ээс сэргийлэх үйл

ажиллагаа нь завсрын тархины харааны доод товгор хэсэг, өнчин
тархи, өндгөвч гэсэн гурвалсан тогтолцоон д ээр явагддаг.

Хүүхэд хөхөхөд эхийн хөхний толгойд үүссэн сэрэл нь завсрын тархины

харааны доод товгорт пролактин дааврыг ялгаруулна. Энэ нь өнчин
тархины өмнө хэсэг болон өндгөвчөөс ялгарах өндгөн эс боловсрох,
гадагшлахад нөлөөлдөг даавруудыг дарангуйлснаас өндгөн эс
гадагшлуулахгүйгээс үр тогтохгүй, жирэмслэхгүй.

Ээжээс эсвэл ээж өөрөө өөрөөсөө доорхи 3 асуултыг тавьж хариулах нь

хөхүүлснээр жирэмслэлт ээс сэргийлэх боломж хир байгааг мэд эж болно.
Хэрвээ д ээрх асуултуудын нэг нь Тийм бол…

Зураг 6. Хүүхд ээ хөхүүлснээр эхэд жирэмслэлт ээс хамгаалах боломж хир

байгаа

Гэхд ээ гэр бүл төлөвлөлтийн бусад аргыг эх хэзээ ч сонгож авч болно.

“Форталеза зөвлөмж” гэж юу вэ?

1985 онд Бразилийн Форталеза хотод Д ЭМБ-ын 2 бүс, Пан Америкийн

ЭМБ-ын төрөхийн үйл ажиллагааны тохиромжтой технологийн тухай
хэлэлцсэн бага хурал болсон. Энэ бага хурлаас гаргасан зөвлөмж нь
эмэгт эйчүүд өөрийн эрүүл мэндийн байдлыг анхаарах гол
үүрэгт эйг чухалчилж өгсөн. Эмэгт эйчүүдийг зөв төрүүлэх талаар доорх
өвөрмөц зөвлөмжийг гаргасан.Үүнд:

1. Кесаревийн төрөлт хэвийн явагдах ёстой.

2. Умдагны үсийг хусч болохгүй.

3. Төрж байгаа эмэгт эйг албадлагын байрлалд байрлуулахгүй, төрөх үед
чөлөөт эй, өөрт тохирсон байрлалаа сонгоход нь туслах хэрэгт эй.

4. Хярзан хайчлах аргыг хүн бүрт хийх шаардлагагүй.

5. Төрөлт түргэсгэх эмчилгээг 10%-иас илүүгүй тохиолдолд хийнэ.

6. Урагт хяналт тавих нь төрөлтөнд нөлөөлөхгүй.

7. Кесаревийн хагалгааг 10-15% илүүгүй тохиолдолд хийх.

8. Хэвийн төрөлтөнд элд эв мэд ээ алдуулах эм хэрэглэхийг зогсоох.

9. Усны хальсыг эрт цоолох, оролдохыг хориглох.

10. Төрөх ба төрсний дараа гэр бүлийнхнээсээ өөрийнхөө хүссэн хүнийг

хажуудаа байлгах бололцоогоор хангана. Энэ нь төрөлт хэвийн явах
боломж бүрдүүлд эг.

11. Эмнэлгүүд эх, хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг байх ёстой ба төрөхийн үйл
ажиллагаанд бүх анхаарлаа төвлөрүүлэх ёстой. Төрөлтийг хэвийн
явуулахад эхийн санаа сэтгэл тайван, нийгмийн д эмжлэг авах ёстой.

Хүү, охиноо хөхүүлснээр хөрөнгө оруулна.

Эхийн сүүгээр хооллоход гэр бүл, эрүүл мэндийн байгууллагууд, гэр бүл
төлөвлөлтийн хөтөлбөр хэрэгжүүлэгчид, улс үнд эстний төсвийг
хэмнэнэ.

Гэр бүлийн зардал хэмнэгдэнэ.

​Хөхний сүү үнэгүй учир хүүхдийг хооллох сүү, угжны сүү, угж худалдан
авах зардал хэмнэгд энэ. 2010 оны байдлаар 1 литр сүү 800-1600 төг, сард
30 литр сүү хэрэглэнэ гэж бодвол сүүнд сард 24000-48000 төгрөг буюу
манай хөдөлмөрийн хөлсний доод (одоогоор 108000 төг) цалингийн 30
гаруй хувийг зарцуулах нь ээ.

​ Хөхүүл хүүхэд бага өвчлөх учир өвдсөн үед хэрэглэх эм, тарианы
зардалбагасна. Хөхүүл эхэд сайн хоол т эжээл шаардлагатай боловч
хүүхдийн сүүнд зарцуулах зардлаас бага зардал шаардагддаг.
Судалгаагаар эхийн нэмэгд эл хоолонд зарцуулах зардал угжны сүүнд
зарцуулах зардлаас 1.5 дахин бага байна. Эм, тариа, хүүхдийн сүү, угжны
шил, угжны хөхөлт, сүү халаахад зарцуулагдах түлш, цахилгаан, усанд
зардаг зардлуудын хэмнэлт ээс эхийн хоол т эжээлд зарцуулж болно.

Эрүүл мэндийн байгууллага төрөх газрын зардал хэмнэгдэнэ.

​ Эх хүүхдийг хамт байлгахад өрөө, ор, ажиллах хүний тоо хэмнэгд энэ.

​ Ус, глюкоз, угжны шил, хөхөлт авах зардал, сүүг халаах, сав
ариутгахцахилгаанд зарцуулах зардал хэмнэгд энэ.

​ Ажиллагаа багасна. Сүү захиалах, ус глюкоз бэлд эх, түүнийг халаах,

угжны шил, хөхөлт цэвэрлэхэд цаг зарахгүй.

​ Сүү зөөх унааны зардал хэмнэгд энэ.

​ Эмчилгээнд, дутуу хүүхд эд инкубаторын шаардлага багасах учир

зардал хэмнэнэ.

​ Хүйн халдвараас сэргийлэх стафилакокийн бэлдмэл авах зардал

хэмнэгд энэ.

​ Эхийн умайг агшааж цус алдалтаас сэргийлэх гэж тусгай тариа

окситоцин авах зардал хэмнэгд энэ

Улс, үндэстний хүрээнд зардал хэмнэгдэнэ.

​ Эхийн сүү бол улс үнд эстний нөөц, байгалийн баялаг, байгаль
хамгаалал, хүнсний хангамж, хүнсний аюулгүй байдлын гол хэсэг мөн.

​ Хүүхдийг эхийн сүүгээр хоолло сноор гэр бүл төлөвлөлтийн хөтөлбөрт

хэрэглэд эг бусад үнэ бүхий аргуудыг багасгаж, хэмнэлт гарна.

​ Хүүхдийн угжны сүү үйлдвэрлэхэд зарцуулах хөрөнгө, гадаадаас угжны

сүү худалдаж авах зардал, цаг хүч хэмнэгд энэ.

​ Өвчлөл буурах учраас эмчилгээнд зарцуулдаг төсөв хэмнэгд эж,

урьдчилан сэргийлэх чиглэлд төсөв нэмэгд эх боломж бүрд энэ.
 Та байгалийн эх уурхай, байгаль хамгаалахад хувь нэмрээ оруулна

Эхийн сүү хүн төрөлхтөнд хүрээлэн байгаа орчныг бохирдуулахгүйгээр

үйлдвэрлэгдд эг ба хүргэгдд эг илүү цэвэр бэлнээр олддог үнэ цэнэт эй

байгалийн эх уурхай мөн. Энэхүү боломжийг ашигласнаар ихээхэн
нөөцийг олж авах боломжтой. Гэт эл ихэнх оронд хүүхдийг эхийн
сүүгээр хооллоход багагүй саад учруулж бүр заналхийлж байна гэж
хэлэхэд болохоор байгаа бөгөөд үүнд угжны сүү үйлдвэрлэгч,
импортоор оруулж ирэгсэд, борлуулагчдын үйл ажиллагаа ихээхэн
нөлөөлж байна. Ихэнх хүмүүс эхийн сүүгээр хооллох нь хүүхд эд ач
тустай, цөөн тооны хүмүүс нь энэ нь эхийн эрүүл мэнд эд ач тустай
гэдгийг мэдд эг. Нөгөө талаас угжаар хооллоход жил бүр 1.5 сая
хүүхдийг энд эгд элд хүргэх шалтгаан болж, өвчлөлд хүргэж, орчны
агаар, ус, газрыг бохирдуулж байгааг т эр бүр мэдд эггүй.

​ Эхийн сүү нь савлах шаардлагагүй, хэрэглэхэд тохиромжтой бэлэн

байдаг. Угжны сүүний сав, баглаа боодол хийхэд 1620 сая тонн цаас
хэрэглэгдд эг гэсэн тооцоо бий.

​ Эхийн сүүг боловсруулах, т ээвэрлэх, тараах шаардлагагүй, ээж нь хаана

ч гэсэн сүүгээрээ хүүхд ээ хангах боломжтой. Угжны сүүг боловсруулах
үйлдвэрийн хаягдал, савлагааны нийлэг эдлэл, т ээвэрлэхэд хаягдах утаа,
тараах үед буруу хадгалалтын хаягдал, хүүхэд угжихад хэрэглэгд эх
хөхөлт зэрэг хог хаягдлын эх уурхай нь хүрээлэн буй орчныг ихэд
бохирдуулж, өвчлөх магадлалтай хүн амын түвшинг ихэсгэж байна.

​ Байгаль орчныг хамгаалах болон бусад байгууллагууд эхийн сүүгээр

хооллох нь байгалийн т энцвэрийг алдагдуулахгүй гэдгийг ойлгож
мэдрээд зогсохгүй сурталчлах шаардлагатай.

​ Эмч нар, нийгмийн эрүүл мэндийн ажилтнууд нь эхийн сүүгээр

хооллохыг д эмжигчид бөгөөд эрүүл мэндийн байгууллагын үйл
ажиллагаа нь эхийн сүүгээр хооллох байгалийн жам эх уурхайн 10
зорилтыг хэрэгжүүлэхэд чиглэнэ.

Та гэр бүлийнхээ хүнсний хангамжийг шийдэхэд оролцоно

Жил бүр д элхийд 140 сая хүүхэд төрдөг. Эхийн сүүгээр хооллосоноор
төрсөн нярай хүүхэд болон 2-3 хүрт элх насны 400 гаруй сая хүүхдийн
хүнсний хангамжийн асуудал шийд эгд ээд барахгүй т эдний эрүүл
мэнд эд

чухал үүрэг гүйцэтгэх болно.

6 сар хүрт элх насны хүүхдийн хоолны хэрэгцээг дан эхийн сүү бүрэн
хангана. Харин 6 сартайгаас 3 нас хүрт элх настай хүүхдийн хоол
т эжээлийн хангамжид ч хувь нэмэр болно. Эхийн сүү нь хүний анхны
хоол болохынхоо хувьд ч хүүхэд, эх, айл өрх, улс гүрэн, д элхийн
хүнсний хангамжид чухал үүрэгт эй.

Нялх үрийнхээ хүнсний аюулгүй байдлыг хангагч болно.

Эхчүүд хүүхд ээ хөхүүлж нялх үрийнхээ хүнсний аюулгүй байдлыг

хангагч анхны хүн болсноор хүнсний аюулгүй байдлыг хангахад
бусдыг үлгэрлэн дуудагч болох болно.

​ Эхийн сүү эхийн биед, хөхөнд үйлдвэрлэгд энэ. Энэ нь хамгийн ариун
нөхцөл болохын д ээр сүүний ферм, малын ариун цэвэр эрүүл ахуй гэж
санаа зовох хэрэггүй.

​ Эхийн сүүг хадгалах, т ээвэрлэх, халаах шаардлагагүй. Шууд хүүхдийн

аманд ариунаар орно.

​ Эхийн сүүг худалдан борлуулах шаардлагагүй учраас лангуун д ээр

муудаж бохирлогдох аюулгүй.

​ Эхийн сүү тухайн хүүхд эд зориулагдан эрүүл мэндийг нь хамгаалахад

шаардлагатай бүх төрлийн бодис агуулдгаараа хүнсний аюулгүй
байдлын нэг үзүүлэлт хангагдана.
 Тав. ХҮҮХД ЭЭ ХӨХҮҮЛЭХ НЬ ЭХ ХҮНИЙ ОЛЖ АВБАЛ ЗОХИХ
МЭДЛЭГ БАС МЭРГЭЖИЛ

Эх хүн болно гэдэг мэргэжил.

Учир нь та хүүхэд төрүүлэх, хооллох, асрах талаар мэдэж авахгүйгээр,

тэр талаар бүр дадлагажихгүйгээр та хүүхдээ эрүүл чийрэг хүн болгож
чадахгүй.

Төрөхийн өмнө сүүний булчирхай ба хөхний товчийг яаж арчлах вэ?

Хүүхд ээ хөхүүлж эхийн сүүгээр хооллохын тулд жирэмсэн үед ээ хөхийг

арчлах хэрэгт эй. Жирэмсэн үед ээ хөхний товчинд арчилгаа хийгээгүй
эхчүүдийн хөхний толгой төрсний дараа хагарах нь элбэг тохиолдоно.
Юуны түрүүнд хөхний толгойнд наалдаж хатсан уургийн тавуудыг
цэвэрлэж, угааж байх хэрэгт эй. Хөхний товчийг бага зэрэг сунгах,
эргүүлэх дасгалыг өдөрт 2-3 удаа хийснээр түүний мэдрэмтгий байдлыг
багасгаж төрсний дараа хүүхэд хөхөхөд толгой нь хагарах, тасрах,
эмзэглэхээс сэргийлнэ.

Зураг 7. .Хөхний товчийг бага зэрэг сунгах, эргүүлэх дасгал

Сүүлийн 3 сард хөхөөр оролдож, хөхөнд иллэг хийж болохгүй. Хэрэв

хөх өвдвөл хөхний тохирсон даруулга хийх хэрэгт эй. Жирэмсний
сүүлийн сард урьд нь хэрэглэж байсан хөхний даруулгыг хийж болохгүй.
Дулаан өрөөнд 10-15 минут 1-2 удаа хөхөө ил гаргаж бай.

Хөхний шигдсэн толгойг гаргахдаа хөхний товчийн 2 талд 2 гарын

долоовор хурууг тавьж 2 тийш нь нөсөөт хэсгийн арьсыг доод эдт эй нь
татна. Энэ дасгалыг хөхний толгойн эргэн тойронд 5 минут хийнэ.
 Зураг 9. Шигдсэн товч гаргах малгай

Хүүхдээ хөхүүлэхэд сэтгэл санааны бэлтгэл хэрэгт эй

Хүүхэд төрүүлсэн эх бүрийн хөхөнд сүү бүрэлд эн бий болох ёстой тул
та сүүгүй гэж зовох хэрэггүй. Гагцхүү оройтож амлуулах, эх нь тайван
биш байх зэргээс сүү түр багасна уу гэхээс биш сүүгүй юмуу бага сүүт эй
ээж гэж байдаггүй. Хөхний том жижиг нь сүүний булчирхай дахь өөхөн
эд ээс болохоос биш сүү боловсролт гадагшлалтанд нөлөөлөхгүй.

Хөхний зохион байгуулалт

Бэлгийн бойжилтын үед эмэгт эй хүүхдийн хөх томордог. Эмэгт эй хүний

хоёр хөх нь дугуй хэлбэрт эй, нөсөөт хэсэг (1), хөхний толгой (2) гэсэн
ил харагдах хэсгээс гадна янз бүрийн хэмжээт эй байна. Хөх нь дотор
талдаа 15-25 орчим хэсэг (9), хэсэг бүр нь 20-40 жижиг хэсэг (3), жижиг
хэсэг бүр нь 10-100 цулцан (4), сувганцар (5), суваг (6), сүү хураах
хөндийгөөс (7) бүт эх бөгөөд сүү хураах хөндий нь хөхний товчны нүх
рүү (10) нийлнэ.
 Зураг 10. а, б. Хөхний бүт эц

Жирэмсний 5 сартай үеэс хөхний хэсгүүдийн завсраар орших өөхөн

эдийн хэмжээ нэмэгд эж, цулцан, сувганцар, сувгийн хэмжээ томорсноо с
хөх томордог.

Төрсний дараа цулцан, сувганцар, сувгуудын хэмжээ мөн томорно.

Цулцангийн дотор хэсгээс боловсорсон сүү сувганцар, сувгаар дамжин

сүү хураах хөндийд орж хөхний товчны нүхээр гадагшлана.

Ямар ч хэлбэр хэмжээт эй гэсэн хүүхэд төрүүлсний дараа эхийн хөхөнд

сүү боловсроно.
Хөхний толгойг байдлаар нь хэвийн, хавтгай, шигдсэн толгой гэнэ.

Хөхний толгойн эргэн тойрон дах хүрэн хэсгийг нөсөөт хэсэг (1) гэх
бөгөөд энэ хэсэг жирэмсэн ба хөхүүл үед харлаж, нөсөөт хэсгийн энд
т энд жижиг цайвар цэгүүд тодрон гарна. Энэ нь то с болон нянгийн
эсрэг бодисыг ялгаруулдаг булчирхайнуудын нүхнүүд юм. Эдгээр
булчирхайнаас ялгарах бодис, то сны ачаар хөхний толгой, хөхний
нөсөөт хэсэг зөөлөн, уян хатан байж халдвараас сэргийлэгд эж байдаг.
Иймээс хөхийг олон дахин угаах шаардлагагүй.

Сүү хөхнөөс яаж гадагшилдаг вэ?

Даавар, рефлексийн үйл ажиллагааны үрд хөхөнд сүү боловсорно.

Жирэмсний сүүлийн 3 сард хөхний булчирхайн эд эд дааврын нөлөөгөөр
сүү боловсордог. Сүү боловсроход эхэд үүсд эг пролактин рефлекс
гол үүрэгт эй.

Зураг 11. Пролактин рефлекс

Төрсний дараа сүүний боловсролт эрс нэмэгд энэ. Хүүхэд хөхөхөд
хөхний толгойноос үүссэн мэдрэлийн сэрэл (1) эхийн өнчин тархинд

(2) хүрч, үүссэн пролактин даавар цусаар дамжин (3) хөхний цулцан (4)
доторх шүүрлийн эсүүд ээс сүүг боловсруулан үйлдвэрлэнэ. Хүүхэд
хөхөх тутам пролактин рефлекс үйлчлэн сүү боловсрох нь сайн болно.
Сүүг саахад сүү боловсорно. Сүүний боловсруулалтыг үргэлжлүүлж
байхын тулд сүүг хөхнөөс гадагшлуулж байх шаардлагатай болох
бөгөөд сүүг гадагшлуулахгүй бол сүү боловсруулалтыг саатуулагч
хүчин зүйлийн нөлөөгөөр сүүний боловсролт муудна.

Сүү яаж гадагш гардаг вэ?

Хүүхэд зөвхөн хөхсөнөөр хангалттай сүү авч чаддаггүй. Харин эхийн

окситоцины гадагшлуулах рефлексийн тусламжтайгаар хангалттай сүү
авах болно. Уг рефлекс үүсэхгүй бол хүүхэд хөхөөд байсан ч сүү
гарахгүй.

Окситоцин рефлекс нь пролактин рефлексээс илүү нарийн төвөгт эй

рефлекс юм. Эхийн сэтгэл санаа, мэдрэхүй, мэдрэмжээс шалтгаалдаг.
Ердийн мэдрэхүй л энэ рефлексийг үүсэхэд тусалдаг.

Эхийн хүүхд ээ энхрийлэн хайрлах сэтгэл санаанаас болон эхийн хөхний

нөсөөт хэсэгт хүүхдийн ам шүргэх, хүүхэд хөхөө хөхөх гэж хүсэх, уйлах,
эх нь хүүхд ээ хөхүүлмээр санагдах үеүд эд хүүхэд хөхүүлэхээс 3-10
минутын өмнө эхийн өнчин тархинд энэ даавар ихэсд эг болохыг
эрд эмт эд нотолжээ. Хөхүүлэх үед окситоцины хэмжээ хэвэнд ээ байдаг.
Цусаар дамжин хөхөнд очсон окситоцин нөлөөлөн цулцан, сувганцар,
суваг, сүү хураах хөндийн хануудыг агшаан сүүг гадагш гаргана. Энэ нь
д ээр бичсэн сэтгэл санаатай холбоотой ялгардаг даавар учраас эхийн
сэтгэл санаа эвгүй байх, айх, архи уух үед окситоцины хэмжээ
нэмэгдд эггүй. Ингэснээр цулцан, сувганцар, суваг, сүү хураах хөндийн
ханын булчин агшихаа больж сүү гадагшилж чадахгүй. Энэ үед ээж
миний хөх сүүгүй юм байна гэж бодно. Ингэж бодоход окситоцины
ялгаралт муудан сүү гадагшлах нь улам муудна. Хөхөнд сүү байсан
хирнээ гарахгүй. Хөхнөөс сүү бүрэн сулрахгүй бол сүү боловсрохоо
болино.
 Зураг 12. Окситоцин рефлекс

Окситоцин даавар олон үйлчлэлт эй

Энэ нь хүн бүрт байдаг даавар.

- Окситоцин ихсэхэд эхийн тархинд нөлөөлж, хөхүүл эхчүүдийг хүүхд ээ

асарч хандах онцгой зан байдлыг бий болгодгийг эрд эмт эд нотолсон.
Угжны хүүхдийн ээжид хүүхд ээ асрах хүсэл хөхүүл эхийн хүсэл шиг
төрдөггүй. Окситоцин бэлгийн дур тавих үе, төрөх үе, хүүхд ээ
хөхүүлэхийн өмнө ихэсд эг. Эрэгт эй хүний окситоцин эр бэлгийн эс
зөөхөд оролцдог. Ийм учраас энэ дааврыг хайрын даавар гэж нэрлэжээ.

- Окситоцин төрөх үед болон төрсний дараа умайг агшааж ихэс гарахад
нөлөөлж, цус алдахаас сэргийлнэ. Хөхүүл эхчүүдийн 93%-д нь савны
агшилт сайн байсан нь окситоциныг тарьж сав агшаасантай адил үр
дүнт эй байжээ.

Ямар мэдрэхүйгээс сүү гадагшлуулах рефлекс зогсох вэ?

1. Ээж тайван биш байх, айх.

2. Ээж нь ч хүүхэд ч өвдөх ялангуяа ээж хөхт эй холбоотой

өвчнөөр өвчлөх

3. Юманд санаа зовох

Эхийн сүүг гадагшлуулах үйл ажиллагаанд туслахын тулд:

​- Ээжид элэгсэг дотно хандаж түүнийг д эмжиж туслах

​- Тайван байлгах

​- Хүүхд ээ хөхөөр хооллож чадна, хөхөөр хооллоно, хөх нь сүүт эй гэд эгт
итгүүлэх хэрэгт эй юм.

Сүү хэзээ орох вэ?

Төрсний дараах хэд хоногт хөх хоо сон юм шиг санагддаг. Энэ хэд
хоногт шаргал өнгөт эй ангир уураг нилээд бага хэмжээт эй гардаг.
Түүний дараа хэд хоногт хөхөнд сүү дүүрч ирнэ. Ингээд сүү ихээр
боловсорч эхэлнэ. 2-7 хоногт сүү орно. Сүү орох хугацааг хурдан
болгохын тулд төрсний дараа эрт амлуулах, цаггүй хөхүүлэх
шаардлагатай.

Хүүхэд хөхөхөд рефлексүүд туслана.

Хүүхдийн 3 рефлекс:

1. Эрж хайх рефлекс нь хүүхэд эхийнхээ хөхний толгойг олоход

нөлөөлнө. Уруулаараа хөхөө хайна. Хэрэв ямар нэгэн юм амны орчимд
хүрэх юмуу өлсөхөөрөө амаа ангайж юм хүрсэн зүг тийш эргэнэ. Дөнгөж
төрөөд толгойгоо хөдөлгөх шиг болно..

2. Хөхөх рефлекс нь аманд нь хөхний толгойг хийн хатуу, зөөлөн

тагнайн зааг хүргэхэд хөхөх рефлекс үүсч хөхөж эхэлнэ. Энэ рефлекс нь
төрсний дараа шууд хүчт эй үүснэ.

3. Залгих рефлекс нь сүү аманд ороход үүсч сүүг залгина.

Мөн ээжийн пролактин рефлекс сүү үүсэхэд, окситоцин рефлекс сүүг
гадагшлуулахад чухал нөлөөт эйг д ээр бичсэн.

Хүүхэд хөхүүлэхэд 2 үйлд эл тусална.

​- Хөхний толгой сунаж урт болон хөхний толгой-нөсөө хөхний

хэлбэрт эй болно. Хөхний сунасан толгой-нөсөөг “зөв” толгой гэд эг.

- Сунасан толгой-нөсөөг хэл тагнайн хооронд хурдан оруулж өгнө. Энэ

үед нөсөөний дорх сүү хураагч хөндийг хүүхдийн хэл дарж шахан сүүг
гаргана.

Хүүхдийг төрсний дараа яагаад 1 цаг дотор амлуулах шаардлагатай

вэ?

1. Хүүхэд төрсний дараа 30 минутанд харьцангуй сэргэлэн ид эвхт эй

байдаг. Энэ үеийг ашиглан ангир уургийг нь амлуулж хөхөх үйл
ажиллагаанд сургах шаардлагатай. Хүүхэд цаашид унтамхай болно.

2. Хөхний сүүний болвсролтонд нөлөөлдөг даавар пролактины хэмжээ

хүүхэд төрсний дараах эхний 30 минутанд д ээд цэгт ээ хүрээд буурдаг.
Энэ үед хөхүүлж пролактины хэмжээг бууруулахгүй байх шаардлагатай.
Хүүхдийг хөхүүлэх тутам энэ дааврын ялгаралт ихсэж, сүүний
боловсролт сайжирна.

3. Эх хүүхэд 2 аль болох эрт холбоотой байх тутам хүүхдийн 5

мэдрэхүйн хөгжил хурдсана.

4. Эрт амласнаар зунгаг хурдан гадагшлана. Хүүхдийн биед

шарлалт үүсгэд эг бодисыг ихээр агуулсан зунгагаас биед уг бодис буцаж
шимэгд эхээс сэргийлж хүүхдийн шарлалт багасна.

Хүүхдийг эрт амлуулахын ач холбогдол

​- Хүүхдийг төрсний дараах 1 цаг дотор амлуулснаар хөхний

толгой өвдөх, хагарахаас сэргийлнэ.

​- Хөхний суваг, нүхний бөглөрөлийг багасгана.

​- Ангир уургаа авч чадах болно.

​- Сүү хурдан орно.

​- Эрт амласнаар эхийн окситоцины ялгаралт ихсэж, түүний нөлөөгөөр

умайн агшилт сайжирч, ихэс хурдан гарч цус алдалтыг багасгана.
Хүүхдийн хүй хурдан цөглөнө.

​- Эх хүүхдийн холбоо эрт бэхжинэ.

Анх яаж амлуулах вэ?

Хүүхэд төрсний дараа 6-9 минут болоод амлаж чадна. Хүүхдийг

төрөнгүүт ээжийн хэвлий цээжин д ээр нүцгэнээр тавьж ээж хүүхэд
хоёрыг хүрэлцүүлсний дараа эмч, эх баригч, сувилагч нарын хэн нэг нь
эхийн хөхийг барьж хүүхдийн аманд хөхний толгой болон нөсөөт
хэсгийг үмхүүлнэ. Зөв үмхүүлэхээс нааш хөхүүлэх хэрэггүй.Эхний
амлуулалт зөв байх нь цаашид зөв хөхөхөд маш их ач холбогдолтой.
Хүүхэд эхийн хөхний толгой болон нөсөөт хэсгийг үмхэнгүүт хөхөж
эхэлнэ. Хүүхд эд хэрэв зөвхөн хөхний толгой үмхэгдсэн бол чигчий
хуруугаа хүүхдийн аманд зөөлөн хийж амыг онгойлгоод хөхийг зөв
үмхүүлэх оролдлого хийнэ.

Төрөх газарт таныг төрөнгүүт баримтлах дэглэм

​- Төрөх гэж байгаа болон төрсөн ээж нартай маш эелд эг зөөлөн
харьцана.

​- Төрөх газарт шуугиан бага байх нь хүүхдийг хөхөө хөхөхөд сайн

нөлөөт эй.

- Төрөх газарт хүүхдийг төрөнгүүт ээжийн бие д ээр тавьж хүрэлцүүлж,

төрөх орон д ээр анх амлуулна.

​- Амлуулахад биечлэн тусална.

​- Төрөх орон д ээр их удаалгүй ихэс гарсны дараа төрсний дараах өрөөнд
хүүхэдт эй хамт оруулна.

​- Хүүхдийг хөхөө хөхөхийг хүсэх үе нь ямар шинж т эмдгээр илэрд эг

болон хүссэн үе бүрд зөв хөхүүлэхийг биечлэн зааж өгч хүүхдийг сайн
хөхүүл.
​- Хүүхд эд эхийн сүүнээс өөр ямар ч шингэн нэмж өгөхгүй.

​- Эхэд сүүгээ саах, хүүхдийн хүйг арчлах, толгойг дулаалахыг зааж өгч
хүүхдийг асруулна.

Төрөхөөс гарахдаа ээж хүүхд ээ зөв хөхүүлж, хөхөө зөв сааж,

хүүхдийнхээ хүйг арчилж, хувцаслаж сурсан байх ёстой.

​- Ээжид хүүхдийнхээ хүйг үнэрлэж, ямар нэгэн эвгүй үнэр гарвал

эмчид үзүүлэхийг зааж өгнө.

Ээж, хүүхэд хоёрыг бүр ойр хамт байлгах

Хүүхэд төрсөн т эр үеэс эхлэн ээжт эйгээ хамт байна. Хамт байж төрөх
орон д ээр анх амлуулна. Хэрэв ээжийн төрсөн ор нь өргөн бол төрөх

орон д ээр ээж хүүхэд хоёр хамт байх ба төрсөн ор нь нарийхан бол өөр
орон д ээр хүүхдийг байрлуулж болох боловч ээж хүүхд ээ харах, асрах,
хооллох, дуугаа сонсгох боломжийн байрлалд байлгана. Төрсний
дараах өрөөнд ч ээж хүүхэд хоёр хамт байна. Энд ээж нь хүүхд ээ өөрөө
асарч, хооллож, харж байх болно.

Хүүхэд ээжт эйгээ унтахад ямар ч аюулгүй. Ээж их хүнд өвчт эй юмуу
согтуу биш л бол хүүхд ээ дарахгүй. Ээж хүүхэд хоёр хамт унтаж байхад
хүүхэд гэнэт эндсэн тохиолдлууд байдаг боловч энэ нь ээж хүүхд ээ
дарснаас заавал болдоггүй.

Ээж хүүхэд 2 хамт байснаар эхийн сүүгээр хооллох олон асуудлыг

зохицуулж болохоо с гадна эмнэлгийн ажилчдын ажлыг хөнгөвчилдөг.
Эмнэлгийн ажилтнууд хүүхдийг асрах, хооллох талаар ээжийг сургахад
хөнгөн хялбар болж эхний 2-3 хоногт ээж хүүхд ээ асарч хөхүүлж сурсан
байна.

Нян бүхий орчинд төрдөг хүүхэд ээжт эйгээ хүрэлцэж хамт байж
ээжээрээ асруулснаар ээжийн бие д эх нянгийн эсрэг үүссэн эсрэг биет эй
ээжийнхээ сүүг хөхөх тул хүүхд эд халдвар аюул учруулах нь эрс багасна.

Сувилагч юмуу өөр хүн хүүхдийг асрахад эхийн сүүнд нянгийн эсрэг бие
үүсгээгүй нянтай учрах тул уг нянд өртөмтгий.
Төрсний дараах 12 цагийн туршид хүчт эй байдаг уян мэдрэмтгий үед эх
хүүхэд хоёр харилцан хүрэлцвэл эх хүүхэд хоёрын хоорондын холбоо
улам гүнзгийрд эг.

Хүүхдийг хүссэн үед нь хөхүүлнэ

Нялх хүүхэд өөрөө хооллох хугацаагаа тохируулдаг. Иймээс хүүхдийг

хүссэн үед нь хөхүүлнэ. Хоногт дунджаар 8-10 удаа хөхнө. Шөнө унтаж
байхдаа ч хөхдөг. Хүүхдийг өөрөө хөхөхөө болих хүрт эл хөхүүлнэ.

Хүүхэд хөхөө хөхөхийг хүсэх шинж тэмдэг

Сэрэх, амаа хөдөлгөх, тайван биш болох, эрүү дагжих, уруул, хуруугаа
хөхөх, ээжийнхээ мөөмийг эрнэ.

Шөнө хөхүүлэх

Шөнийн сүүний илчлэг чанар нэмэгд эх тул шөнө хөхүүлэхэд хүүхдийн

жин нэмэгд энэ. Өдөр нь хөхүүлэх боломж муутай эхүүд шөнө хөхүүлэх
хэрэгт эй ба жирэмслэлт ээс хамгаалахад тусална. Эхийн хөх чинэх нь
бага байдаг.

6 сар хүрт эл дан эхийн сүүгээр хооллоно

Дан эхийн сүүгээр хооллох гэд эг нь эхийн сүүнээс өөр ус, жимсний
шүүс, угжны сүү өчүүхэн бага хэмжээгээр ч өгөхгүй байхыг хэлнэ.
Эхийн сүү 6 сар хүрт эл хүүхдийн хоол, унд хоёуланг нь орлож чадна.

Хүүхдийг зөв хөхүүлэх

- Хүүхдийг зөв хөхүүлэх гэд эг нь:

-​ Эх хөхүүлэхийн өмнө өөрийгөө бэлд эх

​- Эх хөхний толгойг зөв үмхүүлж хөхүүлэх

- ​ Хүүхдийг зөв байрлалд байж хөхүүлэх

​ - Хөхүүлэх үед эх хүүхэдт эйгээ зөв харилцахыг хэлнэ.

Эх хөхүүлэхийн өмнө өөрийгөө бэлдэх

 Зураг 13. Эх зөв суухад хүүхэд хөхөхөд эвт эй болно.

Дээрх зурагнаас С байрлал хамгийн тохиромжтой байна.

Сууж хөхүүлж байгаа үед хөл дор жижиг сандал тавьж өндөрлөнө.
Хүүхдийг эхийн хөхөнд ойртуулахын тулд доор нь д эр тавьж өгнө. Эх
тонгойх биш хүүхд ээ өндөрлөж өг. Хүүхдийн толгой цэх
(тонгойлгохгүй, гэдийлгэхгүй), хүүхэд тань руу харсан байна.

Зураг 14. Хүүхэд хөхүүлэх зөв байрлалууд

Зогсож хөхүүлэх болвол эхийн биеийг чилээхгүй, ядраахгүйн тулд

хүүхдийг ширээн д ээр тавих юмуу хүн хүүхдийг өргөхөд нь д эмжиж
тусалж өгнө.
 Амлуулснаас хойш хүүхдээ ямар байрлалаар хөхүүлэх вэ?

Эх хүүхд ээ хэвт эж, сууж, зогсож хөхүүлж болно. Ямар ч байрлалд

байсан доорхи гол зүйлүүдийг мэд эх хэрэгт эй.

Хүүхдийг яаж зөв т эврэх вэ?

1. Хүүхдийн толгой, бие нэг түвшинд байна.

2. Хүүхдийн ихэнх бие эхийн биед, хүүхдийн гар эхийн хөхөнд хүрсэн
(эх хүүхэд хоёрын хувцас саад болохгүй) хүүхдийг эх бие рүүгээ харуулж
т эвэрсэн байна. Аль болохоор хүүхд ээ биед ээ ойртуул.

3. Хүүхдийн бүх биеийг тулж т эвэрнэ. Хүүхдийн толгой хөхүүлэх талын

гарын шууны нугалааст, нуруу нь шуун д ээр, өгзөг нь гарын тань алган
д ээр байна.

4. Хүүхэд хөхөндөө ойртоход хамар нь хөхний толгойн харалдаа байна.

Ээж хөхөө яаж дэмжиж өгөх вэ?

​ 4 хуруугаа чээжний хананд шахан хөхний доогуур хөхийг тулж

долоовор хуруугаар хөхөө доороо с нь өргөн д эмжинэ.

​ Эрхий хуруугаа хөхний д ээр байрлуулна.

​ Эхийн хуруунууд хөхний толгойноос хол нөсөөт хэсгийн төгсгөлд

байна.
 Зураг 15. Хөхөө д эмжиж өгөх

Хөхөө яаж зөв үмхүүлэх вэ?

• Хөхний товчийг хүүхдийн уруулд хүргэх

• Хүүхэд амаа том ангайж хэлээ гаргах хүрт эл хүлээгээд том ангайн
хэлээ гаргангуут хүүхдийг хөхөнд хурдан ойртуулж хөхний толгой ба
нөсөөт хэсгийн нилээд хэсгийг хүүхдийн аманд хийж үмхүүлэх

• Хүүхэд хөх үмхэх үед түүний хамар хөхний толгой руу эгц чиглэсэн,
хүүхдийн доод уруул хөхний толгойн доор байрласан байна. Энэ үед
ээжийн хөхний толгой хүүхдийн тагнай уруу чиглэж хүүхдийн хэл
хөхний нөсөөт хэсгийн доогуур байрлаж доод эрүү нь хөхөнд хүрсэн
байх ёстой.
 Зураг 21. Хөхөө үмхүүлэх

Хэрэв буруу үмхүүлбэл яах вэ?

• Эхэд зовиур үүсгэнэ.

• Хөхний толгойг шархлуулна.

• Хүүхэд сүү гаргахын тулд хөхөө чанга хөхөж хөхийг нааш

цааш чангааснаас хөхний толгойн арьс үрэгд энэ.

• Хүүхэд сүүгээ бүрэн хөхөж чадаагүйн улмаас хөх чинэрч зангирна.

• Сүү сайн гарахгүйгээс хүүхэд цадахгүй тайван бус болно.

• Хөхний сүү сулрахгүйгээс сүү боловсролт муудна.

• Сүү муудсанаас хүүхдийн жин нэмэгд эхгүй болно. Ээжийн сэтгэл зовж
эхэлнэ.

Зураг 17. Хөхөө зөв ба буруу үмхүүлж байгаа байдал

Хүүхэд зөв үмхэж хөхөж байгааг яаж мэдэх вэ?

o Хөхний нөсөөт хэсэг хүүхдийн д ээд уруулын д ээгүүр илүү их, доод
уруулын доогуур нь арай бага хэмжээт эй харагдана.

o Хүүхэд том ангайна.

o Хүүхдийн доод уруул гадагшаа цорвойсон.

o Хүүхдийн эрүү хөхөнд шүргэсэн байна

Зураг 18. Хөхөө зөв үмхэж байгаа байдал

Хүүхдээ сайн хөхөж байгааг яаж мэдэх вэ?

./ Завсарлагатайгаар удаан, хүчт эй хөхнө

./ Хөхөх үед хацар нь хонхойхгүй цулцайна.

./ Хүүхэд цадахаараа хөхөө өөрөө тавина.

./ Хөхөх үед хэл нь эхийн хөхний толгойн нөсөөг тойрон бүрээд

харагдаж байна.

./ Хөхөж байгаа үед хөхөж байгаа чимээ гарахгүй, харин залгих чимээ
гарна.

Зогсож хөхүүлэх болвол эхийн биеийг чилээхгүй, ядраахгүйн тулд

хүүхдийг ширээн д ээр тавих юмуу хүн хүүхдийг өргөхөд нь д эмжиж
тусалж өгнө.

Хөхөж дуусах нь
Хүүхэд сүүгээ хөхөж дуусаад өөрөө хөхөхөө болино. Нэг удаад нэг
хөхөө хөхүүлнэ. Хангалттай сүү хөхсөн ч нөгөө хөхөө хөхөх үе ч бий.
Заримдаа унтаж байвал хөхөхгүй. Иймээс хөхнөөс нь албаар салгах
шаардлагагүй. Тодорхой хугацааны дараа ч зогсоох шаардлагагүй.
Хүүхд эд өөрт нь хооллож дуусгах боломж л олгох нь зөв. Харин 5
минутаас доош хугацаагаар хөхөх нь сүүгээ бүрэн авч чадахгүйд
хүргэдгийг анхаар. Хүүхэд хөхөж дуусахад босоогоор т эвэрч залгисан
хийг хэхрүүлж гаргана. Бага зэрэг гулгихаас айх хэрэггүй. Хөхөж
дуусаад үлдсэн сүүг заавал сааж бай. Хөхөж дуусахад хөхийг хэсэг
хугацаанд ил байлгаж хатаа.

1 удаа 1 хөхөө хөхүүлэх үү? 2 хөхөө хөхүүлэх үү

Анх төрөх газарт ангир уургийг нь амлуулахдаа 2 хөхөө амлуулаад

түүний дараагаас 1 удаа 1 хөхөө хөхөж дуустал хөхүүлнэ. Хөхүүлээд
эхэнд нь гарах сүүг ”эхний сүү” гэх ба энэ сүү лактоза нүүрс усаар баялаг.
Хэрэв 1 хөхөө дуустал хөхүүлэхгүй нөгөө хөхөө хөхүүлбэл 2 хөхний
дандаа эхэнд гардаг сүүг хөхүүлсээр нүүрс ус ихт эй сүү хөхсөөр байгаад
хүүхдийн баас хөөсөрхөг ногоовтор гарна. ”Хожмын сүү” тос ихт эй
т эжээллэг буюу өег бөгөөд хожмын сүүгээ хөхөхгүйгээс жин
нэмэгд эхгүй байж болох талтай. Иймд 1 хөхөө дуустал нь хөхүүлж
эхний нүүрс ус ихт эй амны цангааг гаргадаг шингэн сүүг ч, дараа нь
гардаг хожмын тос илчлэг ихт эй сүүг ч хөхүүлнэ. Хэрэв 1 хөхөндөө
цадахгүй байвал эхлээд хөхсөн хөхөө дуустал хөхүүлж байж нөгөө
хөхөө хөхүүлнэ.

Хэдэн нас хүрт эл хөхүүлэх вэ?

Хүүхдийг 6 сар хүрт эл дан хөхөөр хооллоно. 6 сараас 2 нас өнгөртөл

нэмэгд эл хоол өгөөд хөхүүлнэ.

Хөхүүл хүүхдийн өтгөн

Эхний үед хоногт хөхүүл хүүхдийн өтгөн хатдаггүй, их хэмжээт эй

гардаггүй. Энэ нь хөхний сүүг хамгийн тохиромжтой хоол гэдгийг

харуулдаг. Хөхний сүү нь бараг бүгд боловсорч хүүхдийн биед шингэд эг

учраас ялгадас нь бага. Хөхүүл хүүхэд оон дахин багаар нялцгайдуу
баадаг. Янз бүрийн өнгөт эй байж болно. Багаар олон удаа шингэвт эр
баах нь өвчний шинж т эмд эг биш.
Хүүхдээ хөхүүлж байгаа тань зөв, эсэхэд итгэлт эй байна уу.
Буруу хөхөж байгаа шинжүүд ажиглагдвал эхний эгнээн д эх хүснэгт ээс
харж зөв болговол сүүний гарц сайжран хүүхэд хөхөндөө хангалуун
болно.

Хөхүүлэх үедээ хүү охиндоо элгэмсэг зөөлөн хандах

Хөхүүлэхийн өмнө ээж нь хүүхд ээ өхөөрдөж эрхлүүлнэ. Хөхүүлэх үед ээ

эх хүүхэдд ээ гол анхаарлаа хандуулна. Өөр хүнт эй ярих, юм хийх,
TVүзэх биш харин хүүхд ээ харж, хүүхэдт эйгээ эелд эг зөөлөн ярьж
өөрийг нь анхаарч байгааг мэдрүүл. Хүүхэд эхийнхээ зөөлөн дууг сонсох
дуртай байдаг. Ээжийнхээ дууг төрөхөөс ч өмнө мэд эж байдаг.
Ээжийнхээ дууг сонсож үнэрийг нь мэд эрч дулаан биенд нь хүрч харж
хөхөхөд л хүүхэд хөхөө хөхсөн болно. Зөвхөн ходоодыг нь дүүргэх
хангалттай биш.

Хүүхд ээ жинхэнээр хайрлаж түүнд ээ хорвоогийн хайрыг мэдрүүлье

хожим өөрийгөө хайрлуулъя гэвэл хөхөөрөө, ариун цагаан сүүгээрээ
хоолло. Түүнд ээ жаргал гэгчийг жинхэнээр нь амсуул.

Нялхас эхийгээ үгүйлж уйлдаг

Мадрид хотын хэсэг эрд эмт эд хүүхэд эхийн хэвлийгээс унангуут эхийн
биеийг үгүйлж уйлдаг үзэгдлийг судалцгаажээ. Төрсөн 44 эх, хүүхдийг 3
хэсэг болгон хуваасан байна. Нэг хэсэг хүүхдийг эхийн биеэч
салгалгүй үлд ээж, нөгөө хэсгийг эхийн д эргэд эх хажуугийн орон д ээр
тавьж ажигласан. Харин 3 дахь хэсэг хүүхдийг ажиглалтын эхний үед
хүүхдийн орон д ээр хэвтүүлж байгаад дараа нь эхийн өвөрт хийж
биенээс нь салгалгүй үлд ээсэн байна. Ингэж төрсний дараа 90 минутын
турш хүүхдийн уйлж байгаа хэлбэр, хугацааг нь тодорхойлжээ. Уйлах
хугацааг 90 минутын дотор 5 минут тутамд хэмжиж байв. Үүнд: Эхийн
биеэс салгаагүй бүх хүүхэд огт уйлаагүй ба орон д ээр байрлуулсан
хүүхдүүд

5 минут тутамд 7-40 секунд уйлж байв. Нөгөө 3 дахь хэсэг болох
“холимог” хэсэг орон д ээр байхдаа эхийнхээ биед очсоноос
хойших үеийнхээс их уйлж байжээ.

Нялхас эхд ээ очингуут уйлах нь гэнэт зогсож, орон д ээр тусдаа байхдаа
нам дуугаар үргэлжлэн уйлах нь эхийгээ үгүйлэн тавгүйт эж байгаагийн
шинж хэмээн судлаачид дүгнэсэн байна. Хөхтөн олон амьтдын үр төл
эхийгээ үгүйлэн орилон дуугардаг үзэгдлийг ,,Эхийгээ үгүйлж
тавгүйрхсэн дуудлага,, гэж нэрлэд эг

Хүүхдэд резинэн хөхөлт хэрэггүй

Орчин үед эцэг эхчүүд хүүхд ээ уйлангуут амыг нь хоосон хөхөлтөөр

таглаж санаа амардаг муу зуршил хэвшил болж үүнд ээ ч дасч хоо сон
хөхөлт зайлшгүй хэрэгт эй зүйл гэж үзэх болсон нь харамсалтай.
Нялх хүүхэд эрүүл байвал барагтай бол уйлахгүй, харин бие нь
тавгүйрхэх юмуу өлсөх, цангах үед уйлдаг. Хүүхд ээ уйлахад хоо сон
резинэн хөхөлт үмхүүлээд байхын оронд харин яагаад уйлж байгаагийн
шалтгааныг олох хэрэгт эй байдаг. Хоосон хөхөлт нь хүүхдийг түр
аргацаах зориулалттайгаас биш 2-3 нас хүрт эл зайлшгүй хэрэглэх ёстой
эд биш.

Хоо сон хөхөлт удаан хөхүүлснээс завжны булчин цуцаж эхийнхээ хөхийг
хөхөж чадахгүй дургүйцэх, ходоодны шүүс байнга ялгарч хоол
боловсруулах эрхтний үйл ажиллагаа хямрах, ялангуяа хэлд орж байгаа
хүүхдийн хэл ярианы хөгжилд муу нөлөөт эйн д ээр үг авиаг буруу хазгай
дуудах, хэл ярианы гажигтай болоход нөлөөлнө. Сүүн шүд унаж дахин
шүдлэхд ээ буруу байрлалтай болдгийг шүдний эмч нар ажигласан
байдаг.

Хоо сон хөхөлтийг шал, д эвсгэр, газар шороон д ээр унагах бохир гараар
барих, эцэг, эх, ах, эгч нар амандаа хийх, ханцуй хормойндоо арчих
зэргээр бохирдуулж ам, ходоод гэд эсний халдвараар өвчлөх шалтгаан
болдог. Хүүхд ээ уйлангуут хоо сон хөхөлт үмхүүлд эг эцэг эх нэг
ёсондоо хүүхд ээ уйлахаас түвэгшээсэн, нөгөө талаар эхийн бүүвэйн
дуугаар тайвшруулан унтуулах арга ухаан, дадал хэвшил, хүүхд ээ цаггүй
хөхүүлэн элгэнд ээ т эврэн тайвшруулах мэдлэг дутаж байгаатай
холбоотой болов уу.

Бүүвэй, бүүвэйн дуу

Монголын сэтгүүл зүйн соёолон хүлгийн нэг хэмээгд эх сэтгүүлч агсан Б.

Ганбатын “Эх”гэд эг гайхамшигт “эссэ”-д эхийн бүүвэй шиг уянгатай
дуу энэ хорвоод үгүй. Хүүхэд эхийнхээ уянгат бүүвэйд жарган
жаргасаар өлгийт эйгөөсөө амгалан, дөлгөөн зан, өрөвч энэрэнгүй
сэтгэлийн үр хөврөлийг олдог. Эхийн цагаан сүүгээр төдийгүй эхийн
уяхан бүүвэйнд хүүхэд торниж өсдөг гэж бичсэн нь бий бөгөөд эх хүн
хүүхэдт эйгээ хөхүүлэнгээ харилцах хамгийн дотно харилцааг бүүвэйн
дуу, үрээ бүүвэйлэн зүрхэнд ээ т эврэн хайр энэрэлийг шингээн өгөх т эр
харилцаа мөн гэлт эй.

Монгол улсын ардын жүжигчин Ш.Чимэдцэеэ бүүвэйн дууг бясалгалын

дуу, хүйн хэл ч гэж үзэж д ээд т энгэрээс, бурхнаас өгөгдсөн өгөгдөл ч
гэж өргөмжилсөн нь бий билээ. Ээжийн бүүвэйт эй хорвоод төрсөн
үрээ бүүвэйл ээжүүд ээ, үрээ, бяцхан үрээ бүүвэйлэнгээ хөхүүлж хайр
энэрэлээ харамгүй өг.

Ухаантай эцэг эх хүүхэддээ “ухаантай болгох сонгодог хөгжим”

сонсгодог.

Зураг цааснаас оруулах Хөгжим нь бидний амьдралыг баян болгож

сэтгэлийг хөдөлгөж ч, уярааж ч байдаг. Амьдрах урам зориг хайрладаг.
Тэгвэл хөгжим бидний хүүхдүүдийн оюун ухаан бодолд тусладаг
гэдгийг мэд эх үү? Судалгаагаар сонгодог хөгжмийн хэмнэл, аялгуу нь
тархины үйл ажиллагааг д эмжиж хэл, тоо, шинжлэх ухааны чадварыг
хөгжүүлэхэд ихээхэн үүрэг гүйцэтгэд эг байна. Хөгжмийн
мэргэжилтнүүд нялх хүүхдийн тархины хөгжилд тусладаг сонгодог
хөгжмүүдийг “ухаантай болгох симфони” гэд эг. Тэдгээр хөгжимд
Тухайлбал: Моцарт “2 төгөлдөр хуурын концерт”, “эвэр бүрээний
концерт 2”, “үлээвэр хөгжмийн серенада”, Бетховен “8-р симфони”, Бах
“Бранденбург концерт 2”, “перелюди Д минор”, Вивальд “2 мандолины
концерт”, Копланд “Родео”-н хагас сайны үдшийн вальс, Гриег “өглөө”
гэх зэрэг олон хөгжмийг дурьдсан байдаг.
 ЭХ ТӨРӨХ ТАСГААС ГАРААД ГЭРИЙНХЭНТЭЙГЭЭ УНШИЖ
СУДЛАХ ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

Зургаа. ТӨРӨХ ТАСГААС ГАРААД ТА ХҮҮ,

ОХИНОО ҮРГЭЛЖЛҮҮЛЭН ХӨХҮҮЛЭХ МЭДЛЭГ ОЛЖ АВАХ НЬ
ЧУХАЛ
 Хүүхэд хөхүүлэх амаргүй ч үүнийг л давж чадвал та эхийн
томоохон ачийн нэгийг үзүүлж чадлаа гэсэн үг. Танд бэрхшээл тохиолдсон
ч хүү, охиндоо эхийн ачлалыг үзүүлж байж та эх хүн болно. Танд туслая.

Төрөөд дахин өрхийн эмнэлэгт

Хүүхд ээ төрснөөс хойш нэг сарын дараагаас эхлэн 1 нас хүрт эл нь сар
тутам өрхийн эмнэлгийн зөвлөгөө өгдөг өдөр үзүүлнэ. Энд хүүхдүүдийн
тань өсөлт зөв эсэхэд хяналт тавихаас гадна яаж хөхүүлэх, хооллох,
унтуулах, хувцаслах, чийрэгжүүлэх, өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх талаар
зөвлөгөө өгч, зохих цагт нь халдварт өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх
тарилга хийд эг. Эрүүл хүүхдийн зөвлөгөөнд очихдоо хүүхд ээ
жинлүүлж, биеийн жин нь хир нэмэгд эж байгааг эх хүн өөрөө ч гэсэн
т эмд эглэж эрүүл хүүхдийн өсөлтийн карт хөтөлнө. Хэд эн цагийн орчим
анх жинлүүлсэн т эр цагтаа жинлүүлж байх нь зүйт эй.

Хүүхдийг хөхүүлэх талаар хүн бүхний мэдвэл зохих зүйл

​ Хүүхд эд тохирсон хамгийн сайн хоол бас унд бол ганцхан хөхний сүү
юм.

Хүүхдийг 6 сар хүрт эл нь дан хөхөөр хооллож энэ үед ус, жимсний
шүүс, глюкоз, ямар нэгэн угжны сүү дуслын төдий ч өгөхгүй байхыг
хэлнэ.

Үүнийг дан хөхөөр хооллох гэнэ. Түүнээс цааш нэмэгд эл хоолны хамт
хөхөө 2 нас хүрт эл нь үргэлжлүүлэн хөхүүлэхийг Д ЭМБ ба НҮБ ХС
зөвлөж байна.

​ Ангир уураг нь маш их т эжээллэг бөгөөд уураг, тосонд уусдаг

аминд эмүүд, өвчнөөс сэргийлэх олон төрлийн бодис агуулдаг тул анхны
дархлаажуулалт болдог.

​ Төрсний дараа 2-4 хоногт ангир уургаас өөр ямар ч шингэн нэмж өгөх
шаардлагагүй. 30-хан мл гардаг ч хүүхэдд ээ хангалттай. Зөвхөн ангир
уургийг ид эвхт эй хөхүүлснээр хөхөнд сүү амархан орно.

​ Төрсний дараа хүүхдийг аль болох хурдан амлуулж ангир уургийг

хөхүүлэх ёстой бөгөөд хүүхдийг хүссэн үед нь хоногт 8-с лээш удаа
хөхүүлнэ.
​ Ээж бүр хүүхд ээ хөхүүлэх чадвар тавилантай. Хүүхд ээ хөхүүлэхэд нь
гэр бүл, найз нөхөд, эрүүл мэндийн ажилчид болон ажил олгогч нар
д эмжлэг туслалцаа үзүүлэх ёстой.

​ Мэд ээ алдуулан төрөх, унтуулах мэд ээ алдуулалт шаардлагатай болсон,

хагалгаагаар төрсөн гэх мэт бусад олон стресс нь хүүхд ээ хөхүүлэхэд
саад болохгүй.

​ Хүүхдийг төрөнгүүт эх хүүхэд хоёрыг биеэр нь хүрэлцүүлж, эрт

амлуулах нь хөхний сүү боловсролтыг хурдан болгоно.

​ Олон дахин хөхөх нь хэвийн үйлд эл бөгөөд ая тухтай, сэтгэл тайван

хөхүүлэх нь хөхөнд сүү ороход тусална. Хүүхэд том болох тусам хөхөлт
хоорондын зай уртасдаг.

​ Хөхөөр хооллох нь хүүхдийн өсөлтийг д эмжиж т эднийг өвдөхөөс

хамгаалдаг.

​ Эхийн сүү орлуулагч буюу угжны сүү нь хүүхдийг өвчнөөс хамгаалах

найрлагагүй бөгөөд эрүүл ахуйн зөв д эглэм барихгүй бол өвчлөхөд
хүргэнэ. Яаран хүүхдийг угжны сүү, хөхөлтөнд оруулж болохгүй.

​ Ажиллах, сурах зэрэг шалтгааны улмаас хүүхд ээсээ холдох бол хөхний
сүүгээ сааж үлд ээгээд сүүгээ хүүхэдд ээ угжаар биш аяга, халбагаар өгөх
нь зүйт эй.

​ Миний хөхөнд сүү орохгүй байх, миний сүү шингэн юм шиг байна гэж
эхчүүд их санаа зовдог. Үүнээс болж угжинд яаран оруулах тал байдаг.
Тэд энд хүүхд ээ хөхүүлж чадна, сүү орно, сүүний найрлага хүүхдийг
өсгөхөд хангалттай гэж сэтгэл санааны д эмжлэг үзүүлмээр байна.

​ Хүүхдийг зөв байрлалаар хөхүүлэх нь эх хүүхд ээ хөхүүлэхийг хялбар

болгож, хөхний толгой хагарах, хөх өвдөх зэргээс сэргийлж, хүүхэд сайн
хөхөж эхийн сэтгэл санаа өндөр болж сүүний гаралт сайн болдог.

​ Хүүхдийг 6 сартай болохоо с өмнө ямар нэг шингэн юмуу сүү өгөх нь
суулгалт болон бусад өвчинд хүргэх магадлалтайгаас гадна хөхний сүүг
муутгахад хүргэнэ.

​ Шөнө хөхүүлнэ.
​ Биеэ сул эх өөртөө эвт эй чөлөөт эй 1 хөхүүлэхд ээ удаан тайван
хөхүүлнэ.

​ Хүүхд ээ зөв байрлалаар хөхүүлж байна уу, үгүй юу гэдгээ анзаарч засч
залруулж байх ёстой.

​ Сүү муу бол сүүний гарцыг сайжруулдаг хүнсний бүт ээгд эхүүн, эм шар
будаа, зутантай цай, гүзээний шөл зэргийг хэрэглэж болно.

​ Ээж сайн амарч, хоногт 8-10 цаг унтаж, олон төрлийн хоол ид эж,
шингэн юм хангалттай уух хэрэгт эй.

​ Хүүхд ээ хөхүүлж байх үед эхийн ам цангах үе тохиолддог. Энэ үед л

шингэн юм сайн ууж бай. Харин харшил үүсгэх жимсний шүүс, компот,
сүү ихээр бүү уу.

​ Зөв олон дахин хөхүүлэхгүйгээр бусад зүйлд анхаарлаа хандуулах нь

хүүхд ээ хөхүүлэх үр дүнд хүргэхгүй гэдгийг анхаар.

​ Хүүхдийг 2 нас болтол хөхүүлнэ.

​ 6 сартайгаас нэмэгд эл хоолонд оруулна.

Хөхүүл эх эрүүл байх хэрэгт эй

Хөхүүл эхчүүд эд илүү илч хэрэгт эй. Яагаад гэвэл хөхүүл эх сүү
боловсруулахдаа илч зарцуулна. Боловсорсон сүү өөрөө тодорхой
хэмжээний илчт эй байдаг. Иймээс хөхүүл эхчүүд илүү илч зарцуулдаг.

Төрсний дараа хүүхд ээ асрах, хооллох, эрүүл өсгөхийн тулд эх хүн эрүүл
байх шаардлагатай. Эхчүүд төрсний дараа амралтын хугацаанд өдрийн
д эглэмийг зөв зохион байгуулж, сэтгэл санаа өндөр, тайван байх
хэрэгт эй. Энэ нь хөхний сүүний гаралтанд нөлөөлдөг. Хоногт 8- аас
доошгүй цаг унтах, хүүхэдт эй хамт юмуу ганцаараа цэвэр агаарт
зугаалах хэрэгт эй. Ер нь эхчүүд үргэлж хүүхдийн д эргэд байх ёстой юм
шиг л боддог. Хэсэг хугацаанд ч гэсэн хүүхд ээ орхиж амрах нь таны
эрүүл мэнд эд тустай. Зарим эхчүүд бүжигт явж, үзвэр үзэх, биеийн
тамираар хичээллэх, хичээлд суух, д элгүүр зах явах зэргээр хүүхд ээ
удаан хугацаагаар орхиж явахад хөхний сүү мууддаг. Гагцхүү
хүүхдийнхээ болон өөрийнхөө эрүүл мэндийн тусын тулд бүхнийг
зохицуулж, хүүхд ээ зөв асарч бойжуулж, өөрөө ч тодорхой цагт амарч
зугаалж, ном унших, хувийн ариун цэврийг сахиж, зөв хооллох нь зүйт эй.

Хөхүүл эхийн хоол

Хөхүүл эх хүүхд ээ хөхүүлж эрүүл саруул өсгөхийн тулд, өөрийнхөө

эрүүл мэндийг хэвийн хэмжээнд байлгахын тулд зөв зохистой хооллох
хэрэгт эй. Хөхөнд сүү боловсруулах нь маш нарийн үйл ажиллагаа
байдаг. Хөхүүл эхийн хоол энэ үйл ажиллагааг хангахад зориулагдана.
Төрөхөөс өмнө т эжээлийн бодисууд эхсээр дамжин хүүхд эд очдог бол
төрсний дараа хүүхэд эхийн сүүгээр дамжуулан шаардлагатай бодисоо
авдаг. Сүү боловсруулахад эх т эжээлийн бодис, илчлэгийг ихээр
зарцуулдаг. Иймээс тос, нүүрс, ус, ногоо, жимсний хэрэгцээ жирэмсэн
байх үеэс нэмэгд энэ. Хөхүүл эхийн хоолны зөвлөмж:

1. Ой хүрт элх насны хөхүүл хүүхэдт эй эхийн хоол т эжээл 95 г уураг, 70 г

өөх то с, 380 г нүүрс ус агуулсан 2540 ккал илчлэгт эй байна.

2. То с. Хоногийн нийт өөх тосны хэрэгцээний 40%-ийг

ургамлын гаралтай өөх тос эзэлж, түүний илчлэг нь нийт илчлэгийн
10%-ийг бүрдүүлнэ. (36 г). Үүний тулд ургамлын тос ба ургамлын то с
агуулсан бүт ээгд эхүүн хэрэглэнэ. Хөхүүл эх амархан боловсрох цөцгийн
тос, цөцгий зэрэг тослог цагаан ид ээг хэрэглэхээс гадна ханаагүй то сны
хүчлийг агуулагч чидун, наранцэцэгийн, эрд энэшишийн зэрэг ургамлын
тос хэрэглэнэ.

3. Уураг. Хөхүүл эх хоногт ойролцоогоор 1л сүү боловсруулдаг, 100 мл

эхийн сүү 1.5 г уурагтай, т эгвэл хоногт 15 г уураг ялгаруулах нь. Эхийн
сүүний 1 г уураг боловсруулахын тулд хоолоор 2 г уураг авах
шаардлагатай. Зөвхөн сүү боловсруулахын тулд хоолоор 30г уураг
хэрэгт эй болно. Хоногт хөхүүл эхэд 95 г уураг хэрэгцээт эй. Амьтны
гаралтай, үл орлогдох амин хүчил ихт эй уургийг хангалттай хэрэглэнэ.
Эдгээр амин хүчилд хүхэр агуулагч цистин, цистейн, метионин зэрэг
орно. Энэхүү амин хүчлүүд нь эхийн бие махбод дахь хорт бодисыг
саармагжуулах чухал ач холбогдолтой. Амьтны гаралтай уураг хоногийн
нийт уургийн 60%-ийг бүрдүүлнэ. Үүний тулд үл орлох аминхүчлээр
баялаг сүү, сүүн исгэлэн бүт ээгд эхүүн (тараг, аарц, ээд эм) холбогч эд
багатай үхэр, хонины 2-р, зөөлөн мах, тахиа, загасны мах, буудай,
вандуй, хүүхдийн будаа, арвайн гурил, өндөгийг хэрэглэнэ. Эхийн
хөхөнд сүү боловсрон бий болоход триптофан амин хүчил оролцох учир
хоолны уурагт түүнийг оролцуулсан байх шаардлагатай.

4. Нүүрс ус. Хөхүүл хүүхэдт эй эхчүүд харьцангуй ид эвхт эй

хөдөлгөөнт эй байдаг тул нүүрс усны хэрэгцээг хязгаарлах
шаардлагагүй. Нүүрс усны хэрэгцээг бүдүүн гурилан талх, ногоо, жимс,
жимсгэнэээр хангана. Сүүлийн үед нийлмэл нүүрс ус-эслэгийн ач
холбогдлыг нэлээн үнэлж байна. Эслэг нь гэд эсний гүрвэлзэх хөдөлгөөн
ба хоол боловсруулах шүүрлийг нэмэгдүүлж, гэд эсний төгсгөл хэсэгт
дулаан үүсэх эх сурвалж болдог. Эслэг дутсан үед өтгөн хатна. Гэхд ээ
хоол т эжээлд эслэг хэт их байвал гэд эс дүүрч өөх тос, уургийн
боловсролтонд хүндрэл учирдаг. Д ЭМБ-ын зөвлөснөөр хоногт 24-40 г
(1000 ккал-т 15-22 г) эслэг шаардлагатай. Эслэгийг үр тариа (ялангуяа
хөх тарианы болон арвайн гурилан бүт ээгдхүүн, хөц будаа г.м) жимс,
хүнсний ногоо агуулна.

5. Эрд эс. Кальцийн хоногийн хэрэгцээ 1200 мг, фосфорынх 1800 мг,
төмрийнх 15 мг (хэрэв эхийн сарын т эмдгийн мөчлөг эхэлсэн бол
хоногт 5 мг төмөр нэмж хэрэглэнэ) байна. Ийнхүү Са:Р нь 1:1.5 байвал
кальцийн шимэгд элт энд сайн нөлөөт эй. Кальц, фосфорын хэрэгцээг
хангахын тулд хоногийн хоолны бүт эцд сүү, сүүн бүт ээгд эхүүнийг
заавал оруулна. Кальц нь бяслаг, сүү, тараг, ааруул, хатаасан хүнсний
ногоонд, төмөр нь мах, өндөг, загас, зарим төрлийн (хөц, гурвалжин,
шар, цагаан) будаа, хатаасан жимс ногоонд элбэг агуулагдана.Төмрийн
шимэгд элт энд сүү, цай зэрэг бүт ээгд эхүүн сөрөг нөлөө үзүүлд эг тул
төмөр илүү агуулдаг бүт ээгд эхүүн хэрэглэхд ээ сүү, цайтай хамт
хэрэглэхгүй. Хоолны дараа цай биш аминд эм С-т эй бүт ээгд эхүүн
хэрэглэж заншсанаар төмрийн шимэгд элтийг сайжруулан, цус
багадалтаас сэргийлнэ.

6. Амин д эм. Хөхүүл эхэд А, С, Е амин д эмийн хэрэгцээ өндөр байна.

Эдгээр амин д эм хоргүйжүүлэх үйлчлэлт эй. В6, В12 никотины хүчил цус
төлжүүлэхэд гол нөлөөт эй тул хэрэгцээг ихэсгэнэ. Пантотетоны хүчил
нитритүүдийн хортой үйлчлэлийг багасгахад хэрэгт эй. Аминд эм А-гийн
хэрэгцээ 1.7 мг, аминд эм В1-ийн хэрэгцээ 1.3 мг, аминд эм РР-ийн
хэрэгцээ 16,8 мг, аминд эм В2-ийн хэрэгцээ 1.5 мг, аминд эм С-ийн
хэрэгцээ 115 мг, аминд эм В6-ийн хэрэгцээ 1,9 мг байна. Аминд эмийн
хэрэгцээг хоол т эжээлд төрөл бүрийн жимс, жимсгэнэ, хүнсний ногоо,
сүү, сүүн бүт ээгд эхүүн илүүт эй хэрэглэж хангана. Аминд эм В-гийн
төрөл усанд амархан уусдаг тул чанах, шарахад 15-30% нь алдагддаг.
Иймээс бүт ээгд эхүүнийг жигнэж болгох, ногоо чанасан шөлийг хэрэглэх
нь ашигтай. В6 амин д эм ихэсвэл сүүг боловсруулахад гол үүрэгт эй
бидний мэдд эг пролактин дааврын гаралт багасдаг. Аминд эм А хатаасан
лууванд 6.67 гр, улаан лууванд 1.5 гр, шинэ нохойн хошуунд 1.43 гр,
өндөгний шаранд 1.26 гр, луувангийн нухшинд 1.17 гр, хамаасан нохойн
хошуунд 1.12 гр. Хавар, намрын улиралд хөлдөөсөн, хатаасан жимсээр
компот хийж хэрэглэхээс гадна нохой хошуу хэрэглэнэ. Зун, намрын
улиралд цэцэгт байцаа, бөөрөнхий байцаа, хулуу, ногоон вандуй, шош,
өргөст хэмх, улаан лооль, шанцай, шар манжин зэрэг ногоо, эрдсээр
баялаг тоор, гүйлс, алим, чавга, лийр, анар, бага хэмжээгээр тарвас,
амтат гуа зэрэг жимс хэрэглэнэ. Шинэ жимс, ногоо хэрэглэж чадахгүй
хавар, өвлийн улиралд нэмэлт амин д эм хэрэглэх шаардлагатай.

7. Өтгөн цай, кофе, пиво болон согтууруулах ундаа хэрэглэхийг

хориглоно. Гэхд ээ сүүгээр шингэрүүлсэн какао, кофе ба өмгөн ногоон
цайны найрлага дахь кофейн ба теобромин нь сүүний гарцыг
нэмэгдүүлэхэд нөлөөлдөг гэж үзд эг тул хөхний сүүний гарц хэт бага
тохиолдолд эдгээрийг зохих хэмжээгээр хэрэглэхэд илүүд эхгүй.

8. Хоол т эжээлд аль болох олон төрлийн бүт ээгд эхүүн хэрэглэх нь
шаардлагатай бүх л шимт бодис, аминд эм, эрд эсийн бэлдмэлүүдийг
тухайн эх хоол т эжээлийн байдлаа харгалзан нэмж хэрэглэвэл зохино.

9. Харшил үүсгэх бүт ээгд эхүүн хэрэглэсэн нөхцөлд эхийн сүүгээр

дамжин хүүхд эд харшил үүсгэх, шүүд эст эмзэгшилт эй болоход
нөлөөлдөг тул халуун ногоо, шар өнгийн жимс, хоно сон, хайрсан хоол,
ундаа шоколад зэргээс хөхүүл үед ээ татгалзах нь зүйт эй.

10. Монголчууд эрт д ээр үеэс шар будаа, арвай, гүзээг хөхний сүүний
гарцыг нэмэгдүүлэхээр хэрэглэж ирсэн. Цагаан будаа хөхний сүүг
муутгана гэж хориглож ирсэн уламжлалыг санахад илүүд эхгүй.

11. Хөхүүл хүүхэдт эй эх хоногт 5-6 удаа 3.5-4 цагийн зайтай хооллоно.

12. Хоногт 2 л-ээс багагүй шингэн, түүний дотор сүүн исгэлэн

бүт ээгд эхүүн оролцуулан хооллоно. Хүүхд ээ хөхүүлэхээс 10-15 минутын
өмнө шингэн уух нь сайн.
 Хөхний сүүний гарцыг сайжруулахад :

• Манай уламжлалт хүнс шар будаа, гүзээний шөл, зутантай шар будаа,

• Шар лууван, навчит байцаа, нохойн хошуу, цагаан лууван, шидийн

самар

• Ногоон гоньд, зираа, халгай, гоньд /салаат чагирам/ зэргийг хандалж

уух

• Гэр бүлийн тайван байдал

• Гэр бүлийнхэн хүүхдийн д эргэд тамхи, архийг хэрэглэхгүй байх

• Хүрэн манжин, улаан лууван, гишүүнэ, шанцайд бага зэрэг нитрат

агуулагдсан байдаг тул хязгаартай маш багаар хэрэглэнэ.

Хөхүүл эхчүүдэд хориглох хүнс

• Хөхүүл үед утсан, лаазалсан мах, загас, хиам зэрэг нитрит гэд эг хорт
хавдар үүсгэгч бодис сосиек нь хүүхдийн дасан зохицох чадюарыг
буруулж, өвчлөлд өртөмхий болгоно.

• Өтгөн цай, согтууруулах ундаа, шар айраг нь хөхний сүүгээр дамжин

хүүхдийн өсөлт хөгжлийг саатуулдаг.

• Сонгино, сармис, утсан, дарсан зэрэг нь хөхний сүүг үнэрт эй болгож,

хүүхэд хөхнөөсөө дургүйцэх магадлалтай тул хөхүүл эхчүүд хоолондоо
хэрэглэхгүй байх.. Хүүхэд эхийн үнэр, сүүний үнэрт дассан, аливаа үнэрт
мэдрэмтгий байдаг.

• Хөхүүл эхчүүд тамхи татахыг хориглоно. Тамхины никотин хүүхд эд

хор болно.

• Дарсан, даршилсан бүт ээгд эхүүн түүний технологийн явцад нитрит,

нитраттай болсон байдаг.

• Халуун ногоо, хайрсан, хуурсан хоол, олон хэрэглэсэн хоолны тос

зэргийг хэрэглэж болохгүй.
 Хягаарлах хүнс

• Хөхүүл эхчүүд шоколад, шоколадан чихэр, амтат жүрж, бэрсүүт жүрж,

самар, зөгийн бал, өндөг, гүзээлзгэнэ, зэтгэнэ зэрэг хүнс хэрэглэхэд
хүүхд эд харшил үүсгэж тууралт өгөх, шингэнээр суулгахад нөлөөлнө.

• Усан үзмийг хязгаарлана, хэтрүүлбэл хүүхдийн гэд эс дүүрч суулгаж

магадгүй

• Өргөст хэмх, чавга, гүйлс, ястай чангаанзыг хэтрүүлбэл хүүхэд мөн

суулгах өвчнөөр өвдөнө.

Хөхүүл эхчүүдийн хоногт хэрэгцээт эй т эжээлийн бодисыг хангах

хүнсний бүт ээгдэхүүнийг хоногт хэрэглэх хэмжээ

200 г мах, тахиа, загас 1 л сүү, тараг

100-150 г ээд эм

20-30 г бяслаг

400-450 г ногоо ⁄төмс 150-180 г⁄

200 г жимс

200-300 мл жимсний чихэр багатай шүүс 250-300 г талх

50 г хүрт эл төрөл бүрийн будаа

15-20 г цөцгийн тос, 25-30 г ургамлын тос

Хөхүүл эхийн нэг өдрийн хоолны үлгэрчилсэн цэс

Өглөө 6 цагт: Цөцгийн то стой талх, хар цай

Бага үд 8,30-9,00 цагт: Зутантай сүүт эй цай, боов

Үд 12,00-12,30 цагт: Ногоотой махтай шөл, будаатай хуурга, хатсан

жимсний компот

Их үд 16,00 цагт: Ногооны салат, жимс, хар цай Орой 19,00-19,30 цагт:
Ээд эмт эй бин, сүүт эй цай Шөнийн хөхөлтийн өмнө 23,30- 24,00 цагт:
Тараг

Эцгүүд их үүрэгт эй

Удахгүй та охин юмуу хүүт эй болно. Эхнэр тань юуны өмнө сэтгэл
санааны болон бусад олон тусламж шаардлагатай болдгийг мартаж
болохгүй.

Ихэнх эмэгт эйчүүд жирэмсэн байхдаа хүүхд ээ төрүүлж чадах болов уу,
ямар хүүхэд гарах бол, сүүгүй бол юугаар хооллох билээ, хэнт эй адилхан
хүүхэд гарах бол гэх мэт олон юманд санаа зовж байдаг. Жирэмсэн
үед ч, төрөх үед ч, төрсний дараа ч эхнэрийн тань бие махбодод явагдах
физиологийн үйл ажиллагаа үндсээрээ өөрчлөгддөг. Эхнэр тань хүнд
байдлыг даван туулж байгаа гэдгийг юуны түрүүнд бодож анхаарч
түүнийхээ төлөө бүх л анхаарлаа хандуулах ёстой.

Хүүхд ээ төрөхөөс нь өмнө хүүхд ээ хөхүүлэх талаар эхнэрийн хамт

хэвлэл ном уншиж судлах, хичээлд хамт сууж аль болох ихийг мэд эхийг
хичээх нь эхнэрт ээ тохиолдох бэрхшээлийг хамтран давж туулах
түүнд ээ анхаарал хандуулж байгаагийн нэг хэлбэр мөн.

Эцэг хүн хүүхдийнхээ ээжийн сэтгэл санааг хир д эмжиж, түүнд хир
тусалж байгаагаас эхчүүдийн биемахбод хэвийн үйл ажиллагаандаа
ороход төдий чинээ нөлөөлдөг. Юуны түрүүнд эхийн сэтгэл санаатай
холбоотой байдаг хөхний сүүний гарцанд нөлөөлдөг. Эхийн сүүний
гарцад ид эж байгаа хоолноо с илүү сэтгэл санааны байдал нөлөөлдөг
гэдгийг эцгүүд мэд эж, түүнийгээ тайван байлгах, хүүхэд асрах,
хооллоход туслах хэрэгт эй юм.

Хүүхэд хөхүүлэх үед эх, хүүхэд хоёуланд тохиолдох бэрхшээлийг даван

туулах

Хүүхдэд тохиолдох бэрхшээл

Ихэр хүүхэд: Ихэр хүүхэдт эй ихэнх эхчүүд эд хүүхдүүд ээ т эжээх сүү

байдаг. Ихэр хүүхдүүд эд тавих ээжийн анхаарал, хөдөлмөр хүндрэл
учруулдаг боловч ихэр хүүхд ээ сүүгээрээ т эжээж чадна. Голчлон хоёр
хүүхд ээ зэрэг хөхүүлж ямар нэгэн аргаар эхийн сүүгээр т эжээхийг бодох
хэрэгт эй.
 Зураг 19. Ихэр хүүхдийг хөхүүлэх нь

Дутуу сул хүүхэд: Хүүхдийн жин 1300 гр-аас бага бол хөхөхөд хүндрэл
учирч болзошгүй. Эмнэлэгт гуурсаар хооллож залгих рефлекст эй
болсон үед ээжийн хөхний саасан сүүгээр халбага аягаар хооллоод,
хөхөж чадах болсон үеэс хөхөх гэж хүссэн үед нь хөхүүл. Дутуу
хүүхдийн эхийн сүү дутуу хүүхд эд зориулагдсан т эжээллэг, өвчний эсрэг
бодис ихт эй сүү байдаг тул аль болох эхийнх нь сүүгээр хооллоорой.

Хүүхэд сэт эрхий тагнайтай төрвөл: Та санаа зовох хэрэггүй.

Жирэмсэн үед ээ та ханиад томуу хүрснээс ийм зүйл тохиолдлоо. Гэвч

энэ байдлыг даван гарах таны т эвчээр хамгийн чухал. Одоо зөвхөн
эмчилгээ хийлгэж эмчийн заасан цагт хүүхд эд оёдол тавиулахад л
болно. Хүүхэд тань сайн сайхан хүн болно. Эмчээсээ сайн зөвлөгөө
авахыг хүсье. Ийм хүүхд эд хөхний сүүг сааж дусаагуураар өгөхөөс гадна
хиймэл тагнай хийх юмуу оёдол тавиулах эмчилгээний дараа
хөхүүлээрэй. Заавал хөхүүлээрэй.

Хөхний толгой голох: Угжаар хооллож байсан хүүхэд хөхний

толгойг нөсөөт эй нь амандаа хийж чадахгүй. Резинэн хөхөлтт эйгээ
адилтган зөвхөн л хөхний толгойг үмхэнэ. Ийм үед хөхийг алгаараа
нийт эд нь өргөж, хөхний толгой нөсөөг хүүхдийн аманд хийнэ. Хөхний
толгойг чимхэж хийвэл хүүхдийн аманд зөвхөн хөхний толгой орно.

Хүүхдийн ам гэмт эх: Ам гэмтсэн үед хүүхдийг олон дахин л хөхүүлнэ.

Харин ч хүүхэд хөхөө хөхөхийг илүү их хүсч байж болно. Ам гэмт эхэд
эмчийн бичиж өгсөн эмээр хөхний толгой болон хүүхдийн ам хоёрыг
хоёуланг арч.

Хүүхэд амьсгалын замын өвчнөөр, өвдсөн бол:

​ Хөхүүлэхээс өмнө хөхний сүүг хүүхдийн хамарт дусааж хамрыг

онгойлгон амьсгалахад чөлөөт эй болгоно.

​ Хүүхэд хүсч байсан ч, нойрмог сул байсан ч арай богино хугацаагаар

олон дахин хөхүүлэх

​ Хөхүүлж байх үед ээ хүүхд ээ бо соогоор байрлуулах

​ Шаардлагатай гэж үзвэл саасан сүүгээ халбага аягаар өгөх

Хүүхэд суулгалтаар өвдөж байгаа бол: Хөхүүл хүүхэд олон удаа

шингэвт эр суулгах нь суулгалт биш. Өтгөний өнгө янз бүр болох нь ч
суулгалт биш. Хөхүүл хүүхдийн өтгөн ээжийн идсэн хоолны өнгөнөөс
болж янз бүрийн өнгөт эй гарах нь бий. Мөн хэд хоногийн зайтай ихээр
юмуу өтгөн баах нь баас хатсаны шинж т эмд эг биш. Энэ нь бас хөхний
сүүг бүрэн шингээж байгаатай холбоотой жирийн үзэгд эл юм.

Суулгалт өвчин нь халуурах, баас нь цус залхагтай гарах, дүлүүлэх,

хүүхэд уйлагнах шинж т эмдгүүдт эй хавсардаг.

Суулгалтын үед:

​ Үргэлжлүүлэн хөхөөрөө хооллоно.

​ Хоросол юмуу шингэн юм нэмж өгнө. Харин түүнийг халбага

аягаар өгнө.

​ Хүүхэд 6-аас д ээш сартай бол нэмэгд эл хоолыг үргэлжлүүлэн өгнө.

Хүүхэд халуурах үед: Хүүхэд халуурахад шингэнээ их алдах тул
шингэний хэрэгцээг хангахын тулд аль болох олон удаа хөхүүл. 6-аас
д ээш сартай бол нэмэлт шингэн өг.

Хөхүүл хүүхэд хагалгаа хийлгэх бол яах вэ: Хагалгаанаас өмнө аль болох
удаан хөхүүл. Хоол өгч болохгүйгээр хагалгаанд оруулахдаа хөхөө сааж
сүүгүй болгоод сүүгүй хөхөө хөхүүлж хүүхд ээ тайвшруулна. Хагалгааны
дараа аль болох хурдан хөхүүлж эхэлнэ.

Эх хөхүүлж болохгүй тохиолдолд хамаатан садангийн хүмүүс хүүхдийг

тайван байлгахад тусална.

Эх хүүхэд ямагт хамт байх боломжоор хангагдах ёстой.

Хөхөндөө дургүй болох шалтгаан:

Шалтгаан нь: Хүүхэд өвдсөн байж болно.Хөхүүлэх арга нь буруу байж

болно. Шалтгааныг олохын тулд доорх асуултын өөртөө юмуу эхэд
тавь!

- Анх амлуулахдаа оройтуусан эсэх

-​ Удаан хугацаагаар хүүхд ээ орхидог байсан эсэх

-​ Төрөх газарт, эмнэлэгт хамт байсан эсэх

-​ Хэзээ нэгэн цагт угжны хөхөлтөөр шингэн юм, өөх сүү өгч байсан эсэх

-​ Ээж нь хүүхэдд ээ элэгсэг дотно хандаж, хөхүүлж чадаж байсан эсэх

-​ Хөхөө зөв амлаж чадсан эсэх. Зөвхөн толгойг үмхсэн үед сүү гарахгүй
уйлдаг.

-​ Ээжийн хөхний сүү садарч ихээр гарч байгаа эсэх. Хэрэв ингэж гарвал
хүүхэд цацаж хөхөхөөс айдаг болно.

Хөхөндөө дургүй байвал яах вэ?

​- Ээж хүүхэдт эйгээ үргэлж хамт байж, хамт унтаж, ээж нь асарч энхрийл.

-​ Хүүхдийг хөхөө хайх бүрд нь хөхүүл. Хүүхэд өлсөж байна, хөхөх

дуртай байна гэж бодогдох бүрд ээ хөхүүл, хөх ивэлбэл хөхүүл,
хөхүүлэхийн өмнө аманд нь сүү саа.

-​ Хүүхд ээ хөхүүлэх байрлал зөв байгаа эсэхээ ажигла.

-​ Хүүхд ээ хөхүүлж байхдаа зөв амласан эсэхийг шалга.

-​ Саасан сүү өгөх тохиолдолд угж халбага хэрэглэж болохгүй.

-​ Сүү их садарч гардаг бол эхлээд жаахан сүү сааж авсны дараа хөхүүлнэ.

-​ Хүүхдийн хамар битүүрсэн бол хөвөн зулаад хамарт нь хийж эргүүлж

авч цэвэрлэсний дараа хөхүүлнэ.

Хүүхэд удаан хөхөхгүй байвал

Зарим хүүхэд хэдхэн минут хөхчихөөд унтчихдаг. Энэ нь голчлон хэр

зузаан өлгийдөж хувцасласан үед ториолддог. Хэсэг хугацааны дараа
хүүхэд сэрж уйлна. Тэгэхээр ээж миний хөх сүүгүй юм болов уу гэж
бодно. Юу хийх вэ?

​- Хүүхдийг 5-10 минут хөхүүл.

-​ Хүүхэд түүнээс удаан хугацаагаар хөхмөөр байвал хөхөх боломж өг.

-​ Унтах гээд байвал ээж нь хацрыг нь ил.

-​ Хувцсыг нь нимгэл.

Хөхсөөр байгаа боловч хүүхдийн жин нэмэгдэхгүй байх

​- Хүүхэд өвчт эй юмуу төрөлхийн гажигтай

-​ Эхчүүд хүүхд ээсээ тусдаа хол байвал хүүхд ээ хүсэх бүрд

хөхүүлж чадахгүйгээс гадна сүүний гарц сайн биш болно.

​- Дутуу хөхүүлснээс хоол т эжээл дутагдах

-​ Хоногт 10-12-с цөөн хөхүүлбэл хөхний сүүний боловсролт, гарцад муу

нөлөөлж, хүүхэд шаардлагатай сүүгээ авч чадахгүйд хүрнэ.
-​ Хөхний толгой, нөсөөг бүрэн үмхэж хөхөөгүй бол хүүхэд хангалттай
сайн хөхөж чадахгүй учир жин нэмэгд эхгүй.

-​ Хөхний толгой хагарсан үед угжаар хөхүүлсэн бол сорох сонирхолгүй

болж хоол нь өөрчлөгдсөнөөс

-​ Ямар нэг эм, архи дарс, хөхөлт хэрэглэхэд сүүний гарцад нөлөөлснөөс

-​ Эхчүүдийн хөх хагарах, хөхний толгой өвдөх, үрэвсэх, буглах гэх

мэт ээс болно.

Хүүхдийн гэдсээр хатгаж өвдөх буюу колик

• Зарим хүүхэд шалтгаан нь сайн мэд эгд эхгүй их уйлдаг.

• Хүүхэд тодорхой цагт, ялангуяа оройн цагаар их уйлдаг.

• Хүүхэд хөхөө хөхөх гэж байгаа юм шиг уйлах боловч хөхөө

хөхүүлсэн ч түүнийг тайвшруулж чаддаггүй.

• Үүнийг ″гэд эс хатгуулж өвдөх″ буюу ″колик″ гэж нэрлэнэ.

• Гэдсээр хатгуулж өвдсөн хүүхдийн өсөлт ихэнхд ээ хэвийн байдаг.

• Хүүхд эд голчлон 3 сар болсны дараа тохиолддог.

Ийм хүүхдийг эмчид үзүүлэн коликын үед ууна гэсэн заалттай

эм өгөхөөс гадна. Ээжийг нь тайвшруулан удахгүй энэ бэрхшээлээс
гарч чадна гэд эгт итгүүлэх, нэмэлт хоол өгөх шаардлагагүй, өлссөнөөс
биш, өсөлтөд нь үнэлгээ өгч өсөлт хэвийн байгааг хэлж өгнө.Доорх
зурагт үзүүлснээр хүүхд ээ биед ээ нааж т эврэх зөөлөн хөдөлгөх, хэвлийг
нь зөөлөн дарах зэрэг арга хэмжээ авна. Энэ нь манай хүүхдүүдийн дунд
төдийлөн элбэг биш тохиолддог ч сүүлийн үед нилээд ажиглагдах
болсон.
 Зураг 20. Хүүхдийн гэдсээр хатгаж өвдөхөд т эврэх байдал

Эмнэлгүүд юу анхаарах хэрэгт эй вэ?

Хүүхдийн эмнэлгүүд нь

-​ Маш хүнд хүүхдийг сэхээх тасагт тусгаарлах

-​ Дутуу төрсөн хүүхдийг эмчилгээний өрөөнд ээжгүй байлгах

-​ Хөхүүл биш ч хүүхдийг ээжээс нь тусгаарлах

-​ 2-5 насны хүүхдийг сахиургүй эмчлэх зэрэг зохион байгуулалтын буруу

арга хэмжээнүүд авдаг. Эмнэлэгт эх хүүхэд 2-ыг тусдаа байлгаснаас эх
хүүхэд 2-ыг “сэтгэл зүйн дарамтанд” оруулж, эхийн сүү муудах бөгөөд
хүүхэд эдгэрэхгүй байх, эдгэрэлт энд муугаар нөлөөлөх, өвчин архагших
муу талтай.

Эх, хүүхэд хоёрыг тусгаарлахад хүүхдэд ямар хор хөнөөлт эй вэ?

1. Эх хүүхдийн холбоо тасарснаас хүүхдийн сэтгэл гүн хямралд орно.

Энэ үед суулгах, эх эцгээ ирэх, явахад дуугаа хурааж, хөдөлгөөн багасах,
үл анзаарах, хүмүүст эй эвсэг, бишүүрхэхгүй, эцэг эхээ хараад баярлахгүй
байх шинж т эмдгүүд илэрд эг.

2. Мэдрэл, сэтгэхүй, зан араншинд эргэшгүй өөрчлөлт орж болзошгүй.

3. Сэтгэл санааны хямрал нь хоолонд дургүй болгох, суулгах, өвчнийг

эсэргүүцэх сэтгэл санааны чадвар дутагдахад хүргэж, өвчний эдгэрэлт
удаашрах, архагших, хүндрэх тохиолдлууд ихэсгэхэд хүргэнэ.

Эмнэлэг ямар арга хэмжээ авах ёстой вэ?

-​ Болж өгвөл 3 нас хүрт эл нь эх хүүхдийн хамт хэвтүүлэх, ядаж ойр

дотны хүнт эй нь хэвтүүлэх боломж бүрдүүлэх

-​ Эхийг ойр байлгах сэтгэл зүйн эмчилгээнд онцгой анхаарал тавих

-​ Ялангуяа хүнд өвчтөн, дутуу хүүхдийг эхт эй нь хамт байлгаж, ээжийн

дууг сонсгож, биед нь хүрэлцүүлэх, ээжээр нь энхрийлүүлж сэтгэл
санааг нь д эмжихэд туслах нь онцгой ач холбогдолтой.

Эхэд тохиолдох бэрхшээлийг даван туулах

Хөх сүүгүй болох шалтгаан

Хүүхэд төрүүлсэн эх хүн сүүгүй байдаггүй. Харин түр зуур сүү муудах
тохиолдол бий. Сүү анх орой орох, сүү муудах зэрэгт хэд хэд эн зүйл
нөлөөлдөг.

-​ Эрт амлуулаагүй (төрснөөс хойш 1 цаг дотор)

-​ Хүүхдийг хүсэх бүрд нь хөхүүлэхгүй байх

-​ Хүүхдийг буруу үмүүлснээс (зөвхөн хөхний товчийг үмхүүлэх﴿

-​ Эхийн сэтгэл санаа тавгүй, уур уцаартай, сэтгэлийн зовлонтой байх, эх

өөрөө, хөх, хүүхэд өвдөх

-​ Хөхийг чинэрүүлснээс

-​ Хүүхэд угжаар хооллосны дараа хөхөө голж муу хөхөх

-​ Хүүхдийг дагнан эхийн сүүгээр хооллоогүй үед хүүхдийг хөхүүлэх

хугацаа богино болж давтамж цөөрдөг ба хүүхэд бусад сүү шингэнд
цадаж эхийн сүүг бага хөхөхөд хүрд эг нь эхийн сүүг багасгахад
нөлөөлдөг.

Хөхөнд сүү оруулах

Хүүхэдт эй болох, хүүхэд төрүүлэх нь хэвийн явагдсан болохоор сүү

хэвийн боловсорч, гадагшлана.

Сүү багасдаг шалтгаануудыг д ээр дурьдсан болохоор сүү багассан үед

ямар арга хэмжээ авах ёстой вэ гэд эг талаар ярилцъя.

-​ Миний хөх сүүт эй, миний алаг үр ээжийнхээ сүүгээр өсөх ёстой, би
хүүгээ сүүгээрээ т эжээж чадна гэд эгт “итгэх”.

-​ Хүүхэдт эйгээ аль болох ойр, үргэлж хамт байж хүүхд ээ ойр ойрхон
хүссэн үед нь хөхүүл.

-​ Дан эхийн сүүгээр нь эхний 6 сар хооллох

-​ Шөнө хөхүүлэх

-​ 1 хөхүүлэхд ээ удаан тайван хөхүүл

-​ Биеэ сул чөлөөт эй хөхүүл

-​ Хүүхд ээ зөв байрлалаар хөхүүлж байна уу, үгүй юу гэдгээ анзаарч засч
залруулж бай.

-​ Сүүний гарцыг сайжруулдаг хүнсний бүт ээгд эхүүн, эм, шар будаа,
гүзээний шөл зэргийг хэрэглэж болно.
-​ Ээж сайн амарч, хоногт 8-10 цаг унтаж, олон төрлийн хоол ид эж,
шингэн юм хангалттай ууна. Хүүхд ээ хөхүүлж байх үед эхийн ам цангах
үе тохиолддог. Энэ үед л шингэн юм сайн ууж бай. Харин харшил үүсгэх
жимсний шүүс, компот, сүү ихээр ууж болохгүй.

-​ Зөв олон дахин хөхүүлэхгүйгээр бусад зүйлд анхаарлаа хандуулах нь үр

дүнд хүргэхгүй гэдгийг анхаар.

-​ Яаран хүүхдийг угжны сүү, хөхөлтөнд оруулж болохгүй.

Хөх чинэрч зангирах

Хөхөнд сүү ороход хөх томорч эхэд хөх хүнд болсон мэт мэдрэгд энэ.
Энэ нь хөхөнд сүү дүүрч, судас өргөсөж, цусны хэмжээ ихэссэнээс
болдог.

Энэ нь хөхүүл ээж бүхэнд тохиолдох хөхний чинэрэлт юм. Хүүхдийг

хүссэн үед нь хөхүүлж, хөхийг суллах, саахад чинэрэлт багасах боловч
сүү ихт эй хэвээр байна.

Харин эрт амлуулахгүй, эх хүүхэд хоёрыг хамт байлгахгүй, чинэрсэн

хөхийг тухай бүрд нь суллаж хөхүүлэхгүй, хөхөнд үлдсэн сүүг саахгүй
бол хөхөнд сүү зангирна. Энэ үед хөх хатуурч өвдөх, хөх улайх, халуурах
ч шинж т эмд эг гарч болно.

Хөх зангирахад

-​ Хөхөнд сүү дүүрч арьс нь гөлийж, хөхний толгойн суналт муудаж,

хүүхэд хөхөхөд бэрхшээлт эй болно.

-​ Хөхний толгой, нөсөөт хэсэг сунаж, хүүхдийн аманд орж чадахгүй

зөвхөн хөхний толгой хүүхдийн аманд өнгөц орсноо с хөхний толгой
гэмт эж хагардаг.

-​ Хөхөө олон дахин хөхүүлэхээс бэрхшээнэ.

-​ Дээрх байдлуудаас хөхний сүүний боловсролт, гарц муудна.

-​ Хөх бүрэн сулрахгүй байснаас хөхний толгойн гэмтсэн хэсгээр халдвар

орж, хөхний үрэвсэл, буглаа болж болно.
Хөхөнд сүү зангирах үед сүүний гарцыг сайжруулахын тулд:

1. Хөхөн д ээр халуун жин тавих, ээж халуун усанд орох

2. Хөхөнд зөөлөн иллэг хийх, арга хэмжээ авна.

Гол нь олон дахин хөхүүлэх, зангирааг гартал сүүгээ саах явдал юм. Хөх
нь зангирсан ээж 1-2 хоног халуурч болно. Түүнээс д ээш хугацаагаар
халуурвал халдвар авсан байж болзошгүй тул эмчид үзүүлнэ. Эх горьдож
хөх хавдах нь уламжлалт зан үйл бөгөөд ийм үед окситоцин дааврын
ялгаралт муудаж хөхний суваг агшихаа больж сүү гадагшлахгүй
болсноо с болох ба горьдоо гарахад сэтгэл санаатай холбоотойгоор
дааврын ялгаралт хэвийн болж хөхний хавдар т эр дороо намддаг.

Хөх өвдөх

1. Цорго бөглөрөх

2. Үрэвсэл

3. Буглаа

Хүүхдийг хүссэн үед нь хөхүүлэхгүй, үлдсэн сүүг саахгүйгээс болдог

бас нэг бэрхшээл нь хөхний аль нэг цорго бөглөрөх явдал юм. Хөхний
цорго бөглөрөхөд т эр хөх т эр хэсэгт ээ өвдөх, арьс нь улайх шинж
т эмд эг илрэх бөгөөд бөглөрсөн цорго халдвар авах, бусад өөр цорго
бөглөрсөн зэргээс хөхний нэг хэсэг хавдаж улайхыг хөхний үрэвсэл гэнэ.
Энэ үед ээж халуурна. Хөхний үрэвсэл цаашид буглаа болж хүнд эрч
болно.

Цорго бөглөрсөн үед: Хүүхдийг хүсэх бүрд нь олон дахин янз бүрийн
байрлалтай байдлаар хөхүүлэхэд цорго суларна. Хатуурсан хэсгийн сүүг
гаргахад л анхаар. Хөхүүлэх үед яг т эр хэсэг д ээр хөхний толгой
руу чиглэлээр иллэг хийж өгнө. Ээжийг сайн амраана. Үрэвсэл
буглааны үед хөхийг сайн суллах арга хэмжээ авна. Хөхний толгойны
нүхээр ид ээ гараагүй нөхцөлд хүүхд ээ хүссэн үед нь олон дахин
хөхүүлдгээрээ хөхүүлж бай. Хөхний толгойн нүхнээс ид ээ гарч байгаа
нөхцөлд 2 цаг тутамд хөхөө сааж асган антибиотик өгч буглааг эмчлэнэ.
Нөгөө хөхөө хүүхд эд хөхүүл.
 Хөхний толгой өвдөх, хагарах

Хөхний толгойг нөсөөний хэсэгт эй нь хамт хүүхдийн аманд хийж

хөхүүлэхгүйгээс хөхний толгой хөндүүр болно. Үүнээс болж ээж
хүүхд ээ цөөн хөхүүлэхэд хүрнэ. Цөөн хөхүүлснээр хөхний сүүний
хэмжээ багасна. Хөхүүлэхд ээ эмзэглэж, хөхний толгойн үзүүр хэсгийг
хүүхд эд үмхүүлд эг учир хүүхдийн хөхөх рефлекс муу үүсч, муу
хөхсөнөөс сүү гадагшилж чадахгүй. Сүү гадагшлахгүй болохоор ээж
миний хөх сүү муутай юм байна гэж бодно. Ингэж бодоход сүү
гадагшлах нь улам муудна. Хөхний сүү бүрэн сулрахгүй байсаар сүүний
боловсролт ч муудаж эхийн сүү муудна.

Үүнээс сэргийлэхийн тулд хөхний толгой, нөсөөт хэсгийг зөв үмхүүл,

хөхөө зөвхөн усанд орохдоо л угаах, хүүхд ээ өөрөө хөхөж дуусаад
хөхний толгойг тавьтал нь хүлээх, унтчихвал хөхөө амнаас нь шувтарч
авах биш аманд нь хуруугаа хийж хөхөө авна.

Хөхний толгой өвдөхөд яах вэ?

• Хүүхэд хөхөх, хөхний толгой үмхэх байрлалыг шалгаж зөв болго.

• Хүүхдийн ам гэмтсэн эсэхийг үз.

Хөхний толгой яагаад хагардаг вэ?

Хөхний толгой хагарах олон шалтгаан байдаг. Үүнд:

• Жирэмсний хугацаанд эх хүүхд ээ хөхүүлэхэд хөхөө муу бэлд эх

• Хөхийг олон дахин угаах

• Ангир уургийг оройтож амлуулах

• Хүүхд эд зөвхөн хөхний толгой (товч)-г үмхүүлж хөхүүлэх

• Хөхийг хүүхдийн амнаас шувтарч авах

• Хөхийг саахдаа толгойн хэсгээс шувтарч саах зэрэг тохиролдолд

хөхний толгой илүүт эй хагардаг.
 Хөхний толгой хагарахаас яаж сэргийлэх вэ?

• Жирэмсэн эмэгт эй бүр хүүхд ээ хөхүүлэхэд хөхөө бэлтгэх хэрэгт эй.

Үүний тулд хөхний толгой хавтгай буюу шигдсэн бол хөхний толгойг
долоовор, дунд хурууны завсар хавчаад зөөлөн татах дасгал. ⁄Зураг
12,13,14⁄

• Төрөхөөс өмнө хөхөө хүүхэд хөхүүлэхэд бэлд эж толгойг нь сунгах,

имрэх, эргүүлэх дасгал хий. ⁄Зураг 11⁄

• Хөхийг өдөрт 1-ээс илүү бүү угаа. Харин гараа хөхүүлэхийн өмнө угаа.

• Төрсний дараа аль болох эрт (30 минутын дотор) хоёр хөхийг амлуулж,
хөхөх бүрт хүүхдийн хөхөх хугацааг аажим нэмнэ.

• Хөхүүлэхд ээ зөвхөн хөхний толгойг бус хөхний нөсөөт хэсгийн

хамт үмхүүлж хөхүүлнэ.

• Саахдаа гарын 4 хурууг хөхний доод талд, эрхий хурууг д ээд талд
хөхний толгойноос 1-2 ямх зайд тавиад хойш нь дарж, шахах байдлаар
саана. ⁄Зураг 27⁄ Хөхний арьсыг шувтарч сааж болохгүй.

• Хүүхдийг хөхөж дуустал хүлээ.

• Хөхний толгойг хүүхэд хөхөж дуустал хүүхдийн амнаас бүү ав.

Дээрх зүйлүүдийг та анхаарч байвал хөхний толгой хагарахаас

урьдчилан сэргийлж чадна.

Хөхний толгой хагарсан үед яах вэ?

• Хөхний толгойд элд эв то с түрхэлгүй зөвхөн нэг удаа угаах

• Толгой нь хагараагүй талынхаа хөхийг эхэлж хөхүүлнэ.

• Хөхүүлээгүй үед ээ хөхөө ил байлгах

• Хүүхд ээ зөв байрлалаар хөхүүлэх

• Хөхүүлж дуусаад хөхний толгойд сүүнээс нь дуслыг түрхэж үлд ээх

• Их өвчт эй байвал сүүг ойр ойрхон саана.

Сүү гоожих

Зарим эмэгт эйчүүд сүү гадагшлах рефлекс хүчт эй байдаг. Хөхөө

хөхүүлэх цаг болох, хүүхд ээ бодох зэрэгт сүү гоождог. Гэвч энэ нь эхний
хэд хоногийн дараа зүгээр болно.

Сүү гоожоод байвал:

• Энэ нь их удаан үргэлжлэхгүй гэд эгт ээж нар итгэх хэрэгт эй.

• Хөхний даруулга, хувцасны дотуур жижиг нүүр гарын алчуур хийж өг.

• Хүүхд ээ хөхүүл

• Хүүхд ээсээ хол үед сүү гоожвол сүүгээ саа

Эх өвдвөл яах вэ?

Хөхүүлэхэд өвчт эй эхийг ядраана, өвчт эй эхийн сүү хөхүүлэх д эмий гэж
ойлгох хүмүүс ч байдаг. Гэвч хүүхд ээ хөхүүлээгүйгээс гарах хор уршиг л
өвчт эй эхийг ядраана гэдгийг мартаж болохгүй.

Өвчтэй эх хүүхдээ хөхүүлнэ. Тэгэхдээ:

• Амрах

• Хөхүүлээгүй үед ээ хүүхд ээ өөр хүнээр асруулж харуулах

• Шингэн юм хангалттай уух

• Хүүхд ээ хүссэн үед нь хөхүүлэх

• Чанартай олон төрлийн хоол ид эх

• Хүүхэдд ээ өөр шингэн зүйл, сүү өгөхгүй байх

• Зохих эмчилгээгээ хийлгэх

Эхийг дор дурдсан өвчнүүдийн үед ч хөхүүлж болно.

• Сүрьеэ

• Чихрийн шижин

• Халдварт шар

• Зүрхний хямрал

• Татдаг өвчин

Эх эмнэлэгт хэвтвэл яах вэ?

• Ээжт эй нь хүүхдийг хэвтүүлэх боломж хайх

• Эсвэл гэрийнхэн нь хүүхдийг зөөж авчирч хөхүүлэх ﴾Өвлийн хүйт энд

яахав?﴿

• Ийм үед хүүхд эд угж, хөхөлт өгөхгүй байх

• Ээж хөхөө олон дахин саах, саасан сүүгээ гэрт ээ явуулж хүүхд эд сүүг
аяга халбагаар өгөх

• Сүү ширгээх эм, элд эв арга хэрэглэхгүй байх

• Хөхнөөсөө гаргах бодлыг орхих. Учир нь хүүхэд угжсанаас болж өвдөх

учир таны өвчин эдгэрэх нь удааширч та улам хүнд байдалд орж сүү
татарна. Таныг байхгүйд гэрийнхэн хүүхдийг хооллож чадахгүй ч байж
болно.

Хөхүүл эх эм яаж хэрэглэх вэ?

Бараг бүх антибиотикийг хөхүүлж байх үед ээ хэрэглэж болох боловч,

хүүхдийн биед байдаг өвчин үүсгэд эггүй нянг өөрчилж болзошгүй,
харшил үүсгэж болзошгүй, хүүхдийн биед өвчин үүсгэгч нян илрүүлэх
шаардлага гарахад шинжилгээний хариу буруу гарч болзошгүй юм.

Хүүхдийн биед нөлөөлж болзошгүй доорх эмүүдийг тусгай заавраар

хэрэглэнэ. Үүнд: Изониазид, жирэмслэлт ээс хамгаалах (эстроген
даавартай) эм орно.

Цөөхөн хэд эн эм хүүхдийг хөхнөөс түр гаргахыг шаарддаг.

Метронидазол 1 тунг өгсний дараа 12-24 цагт хөхүүлэхгүй, цацраг
ид эвхт иод, хавдрын эсрэг эмүүд өгсний дараа 14 хоног хөхүүлэхгүй.

Хөхүүл эхчүүд доорх эмүүдийг огт хэрэглэж болохгүй. Үүнд: Диазепам,

бромкриптин, эстродиол, кофейн, эстрогенүүд, хлорамфеникол,
барбитурат, тетрациклин, сульфаниламид, тетронидазол, стериод орно.

Сүүний найрлагыг чанарын хувьд хувиргадаг эмийн талаар одоохондоо

мэд эгдсэн зүйл байхгүй боловч сүүг ихэсгэх, багасгах үйлчилгээ байж
болно гэж үзэж байна.

Эм хэрэглэхийн өмнө зааврыг сайтар унш. Хөхүүл эх хэрэглэж болохгүй

гэсэн заалтыг сайн харж бай.

Хөхүүл эхэд хориглох зүйл

Пиво, дарс, архи, кофе, их хэмжээний цай, сод, тамхи, янжуур.

Эх сүүгээ саах

Хөхийг яагаад саах шаардлагатай вэ?

• Хөхөөд үлдсэн сүүг сааснаар хөхийг суллаж дахин шинээр сүү

боловсрох боломж бүрд энэ.

• Хөх чинэрч зангирсан үед саана. Хөх чинэрч зангирахад хөхний

толгойн суналт муудаж, хөхний арьс гөлийж, хүүхэд хөхөхөд бэрхшээл
учрах тул хөхийг суллаж зөөллөсний дараа хөхүүлбэл хүүхд эд эвт эй
болно.

• Хөхний суваг бөглөрөх үед сувгийн бөглөрөлийг гаргахын тулд

хатуурсан хэсгээс хөхний толгой руу иллэг хийж хөхийг саана.

• Хөхөнд буглаа үүссэн хөхний толгойноос ид ээ гарч байгаа үед

хүүхдийг хөхүүлэлгүйгээр саана.

• Хөхний толгой хагарч хөхүүлж болохгүй өвчт эй байвал хөхийг саана.

• Их хэмжээний сүүт эй хөхийг хөхүүлэхийн өмнө саана. Учир нь нилээд

хойхно гардаг сүү нь илүү чанарлаг, то слог ихт эй байдаг. Энэхүү
чанартай сүүг нь хүүхд эд хөхүүлэх зорилгоор хөхөхийн өмнө бага зэрэг
сүү саана.

• Сүү ихт эй эхчүүд сүүгээ сааж донор эх болж болно.

• Ажилтай юмуу хэсэг хугацаанд хүүхд ээсээ холдох онц шаардлага

гарсан үед өгөх сүүгээ сааж орхиж болно.

Хөхийг яаж саах вэ?

1. Цэвэр аяга бэлд.

2. Гараа угаа.

3. Хөхний толгойноос 1-2 см хир зайнд хөхний д ээд хэсэгт эрхий хурууг,
хөхний доод хэсэгт долоовор, дунд хурууг тавь.

4. 3 хурууг зэрэг цээж рүү түлхэнгүүт хавчиж шах. Арьсан д ээр шувтарч
саахгүй.

5. Энэ хөдөлгөөнийг хөхний эргэн тойронд давт.

 Зураг 27. Сүүг гараар саах арга

Донор эхэд тавих шаардлага

• Донор эх эм хэрэглэж болохгүй

• Донор эх болон өөрийн хүүхэд эрүүл байх

• Хөхний арьс гэмт ээгүй, арьсны өвчингүй байх

• Болж өгвөл 30-аас доош насны эх байх

• Хүүхд ээ хөхүүлээгүй талын хөхнөөс сүүг нь сааж авах

• Ямар ч аяганд сааж болно.

• Эхлээд хэд эн дусал сүүг сааж асгасны дараа хэрэглэх сүүгээ цэвэр
аяганд саана.

• Өдөр бүр усанд орох шаардлагатай.

Саасан сүүг хадгалах

1. Сүүг саагаад эхийн нэр, саасан өдөр, цаг, хөргөгчинд тавьсан цагийг
бичиж хөргөгчинд хадгална.

2. Хөргөгчийн хөлдөөх хэсэгт хөлдөөсөн сүүг сар жилээр хадгалж

болно.

3. Хөлдөөгөөгүй сүүг хөргөгчинд 24-48 цаг хадгална.

4. Хөргөгчинд сүүг тавихдаа ариутгах хэрэггүй.

5. Хөргөгчинд сүүгээ хадгалахдаа 1 удаа хүүхд эд өгөх хэмжээгээр

хадгалбал дараа хүүхд эд өгөхөд амар байдаг.

6. Хөргөгчинд хадгалж буй сүүний то с нь д ээрээ ялгарч, хадгалсан сүү 2

янзын өнгөт эй болно. Үүнээс айж болгоомжлох хэрэггүй.

Хэт богино долгионт халаагуур хөхний сүүний чанарыг эвдэнэ

Калифорнийн Ст энфордын их сургуульд хүүхдийн эмч доктор Жон
А.Кэрнер ба түүний нөхдийн хийсэн судалгаагаар хөхний сүүг бичил
долгионт халаагуураар халаахад өвчин эсэргүүцэх чадвар зарим талаар
алдагддаг болохыг харуулжээ.

Доктор Кэрнерийн нээлт “Хүүхдийн өвчин” сэтгүүл ⁄ 1992 оны 4 сар⁄ -д

хэвлэгдсэн бөгөөд хэт богино долгион нь лизосом (бактерийн эсрэг
байгалийн бүт эц) ба эсрэг биетийг ид эвхгүй болгодгоор үл барам
аюултай байж болзошгүй зарим бактерийн өсөлтөнд таатай нөхцөлийг
бий болгодог байна.

Ст энфордын судалгаагаар сүүг хүний биеийн дулаантай ойролцоо

харьцангуй нам хэмээр хэт богино долгионоор шарахад сөргөөр
нөлөөлж байжээ. Хэт богино долгион нь сүүнд хөнөөлт эй гэд эг нь
нотлогдоод байна. Хөхний сүүг хөлдөөх, гэсгээх, ариутгах
болон өрөөний ба биеийн дулаан хүрт эл ариутгаж болох бөгөөд
ихэнхд ээ ердийн халаагч хэрэглэнэ. Гэвч сүүг буцалгахад сүүний олон
ашигтай чанар алдагддаг нь ажиглагджээ.

Саасан сүүг хэрэглэх

1. Өвчингүй ээжийн сүүг зөвхөн усанд тавьж халуун ус гоожуулж

бүлээтгээд өгнө.
 Зураг 28. Сүүг халаах

2. Сүүг аягаар юмуу халбагаар өгнө. Угжаар өгч болохгүй.

Зураг 23. Сүүг аягаар өгөх

3. Хөлдөөсөн сүүг хэрэглэхийн өмнөх өдөр хөргөгчийн доод хэсэгт

хийж гэсгээж байж хэрэглэнэ.

Эхийн хөхөнд дахин сүү оруулах

Урьд хүүхд ээ хөхөөрөө т эжээгээгүй, ээж нь өвдсөнөөс, хүүхэд

нь өвдсөнөөс, хөхөө хөхүүлээгүйгээс хөх нь сүүгүй болсон эхчүүдийн
сүү дахин орно. Үүний тулд ээж өөрөө хүч чармайлт гаргах ёстой.

1. Ээж хүүхд ээ хөхүүлэх найдвар төгс байх

2. Дахин сүү орох нь гарцаагүй учраас үүнд итгэх

3. Хүүхд ээ ойр ойрхон хөхүүлэх

4. Чанар сайтай олон төрлийн хоол ид эх

5. Хөхөнд сүү оруулдаг орон нутгийн бүт ээгд эхүүнийг хэрэглэх (шар
будаа, гүзээт эй шөл г.м)

6. Хүүхэдд ээ угжны сүү өгөхийг зогсоох

7. 1-2 долоо хоногт сүү ордог.

8. Сүү орохоо с өмнө хүүхэд өлсөөд байвал доорх зургаар хүүхд эд өгч
байсан сүүг аяга юмуу саванд хийж өндөрхөн байрлуулаад гуурсаар
явуулж эхийн хөхийг хөхөхөд хамт хөхүүлнэ. Хүүхэд ээжийн хөхнөөс
гарч байна гэж бодно. Ээжийн хөх олон дахин хөхүүлснээс сүү орно.

Зураг 24. Дахин сүү оруулах арга

Эхчүүдэд хүүхдээ хөхүүлэх боломж олгоё

Хүүхд ээ хөхүүлэх нь эмэгт эй хүний эрх билээ. Хөхүүл эхчүүд, хүүхд ээ

хөхүүлэхэд зориулсан чөлөө амралтаар дутагдах, гэр бүл, эмнэлгийн
ажилчид, байгууллагын удирдлагын үзүүлбэл зохих тусламж д эмжлэгээр
гачигдах, эмнэлгийн зохисгүй үйл ажиллагаа, хөдөлмөрийн хүнд нөхцөл,
хүүхдийн т эжээл үйлдвэрлэгчид, борлуулагчдын үйл ажиллагаа, соёл
шашны нөлөөлөл зэрэг т эднийг эрхээсээ ухрахад (татгалзахад) хүргэд эг
саад бэрхшээлт эй тулгарч байна. Эмэгт эйчүүд эд хүүхд ээ хөхүүлэхэд нь
учирдаг саад тотгорыг арилгах нь чухал.

Эхчүүд хүүхд ээ хөхүүлд эг л бол түүнийг бүх боломжоор хангаж эрхийг

нь эдлүүлэх ёстой. Хөхүүлснээр хүүхдийг эрүүл энх өсгөж бойжуулах,,
эмэгт эйчүүдийн нөхөн үржихүйн хараат байдлыг багасгах, эх, нялхсыг
эмнэлгийн хараат байдлаас холдуулах боломжтой.

Хүүхдийг хөхөөр хооллох нь эмэгтэйчүүдэд хүч чадал өгдөг

1. Хүүхд ээ хөхүүлсэн эмэгт эйчүүд өөрийн бие махбодын

өвөрмөц чадварыг үнэлэх үнэлэмжийг бий болгоно.

2. Хүүхд ээ хөхүүлснээр эмэгт эйчүүдийн эмнэлгийн ажилтнаас хараат

байдал нь багасна.

3. Хүүхд ээ хөхүүлснээр эхчүүд сүүгээрээ нярай хүүхдийнхээ хэрэгцээг

бүрэн хангаж байгаагаараа бахархан өөртөө илүү итгэлт эй болно.

4. Хүүхд ээ хөхүүлэхэд эхчүүдийг цус багадалт, өндгөвчийн болон

хөхний хорт хавдар, яс хэврэгших, судас хатуурах зэрэг эмгэгээс
сэргийлнэ.

5. Хүүхд ээ хөхүүлэхэд эхчүүдийн нөхөн төлжих т энхрэх нь сайн болдог.

6. Хүүхдийг хөхүүлснээр эмэгт эйчүүдийн нийгэмд эзлэх байр

суурь, өөрчлөгдөнө.

7. Хүүхдийг хөхүүлснээр эмэгт эй хүний хөх сексийн ухагдахуун гэж

үзд эг үзэлт эй т эмцэнэ.

8. Хүүхдийг хөхүүлснээр эмэгт эйчүүдийн эв нэгд эл, хамтын ажиллагааг

өрх гэр, нийгэм, үнд эст эн, олон улсын түвшинд баталгаажуулна.

Эхчүүд хүүхдээ хөхүүлэхэд дэмжлэг хэрэгт эй

Эхчүүдийг хүүхд ээ хөхүүлэхэд нь учирч буй саад тотгорыг арилгаж

шаардлагатай д эмжлэгээр хангахгүйгээр зөвхөн, хүүхд ээ хөхүүлэхийг
зөвлөх буюу тийм эрхт эйг нь мэдүүлснээр т эднийг хүүхд ээ хөхүүлэх
боломжоор хангаж чадахгүй.

Тэд энд д эмжин тусалдаг гэр бүл, эрүүл мэндийн байгууллага,

хөдөлмөрийн орчин шаардлагатай байна. Энэ нь т эдний хэрэгцээ
шаардлагын талаар нарийн мэд ээллийг гэр бүл, нийгэм, эрүүл мэндийн
салбарынхан, удирдлагад өгөх шаардлагатай гэсэн үг.

Эмэгт эйчүүдийг хүүхдээ хөхүүлэх боломжоор хангахын тулд яах вэ?

Эхчүүд өөрсөддөө боломжоо бүрдүүл

1. Гэр орны ажил, хүүхэд хөхүүлэх, өсгөж бойжуулах үйлсэд

оруулах өөрийн хувь нэмрийг тодорхойлох.

2. Хүүхд ээ хөхүүлэн бойжуулдгаараа бахархах, энэ тухайгаа бусдад

ярьж, үзүүлэх, олон нийтийн газар хүүхд ээ хөхүүлэх

3. Хүүхдийг хөхүүлэх талаар мэдлэг туршлагаа солилцож, ээж нарыг

д эмжих бүлэг байгуулах, хүүхдийг асран хамгаалах хамтарсан бүлэг
зохион байгуулах

4. Хэрэв таны амаржсан эмнэлэгт таны болон бусад эхчүүдийн хүүхд ээ

хөхүүлэхэд муугаар нөлөөлөх ямар нэгэн үйл ажиллагаа байсан бол та
т эр эмнэлгийн талаар тус эмнэлгийн захиргаа, д ээд удирдах байгууллага
болон сонин хэвлэлд бичиж мэд эгд эх.

Эрэгтэйчүүд

1. Хүүхд ээ төрөхөөс нь өмнө хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох талаар

эхнэрийн хамт хэвлэл уншиж, хичээлд сууж аль болох ихийг мэд эхийг
хичээх.

2. Эхнэрт ээ хэрхэн тусалж д эмжих талаараа хамт ярилц. Эмэгт эйн ажлын
ачааллын хөнгөлж гэр орны ажилд туслах.

Эцэг эхчүүд багш нар

Хүүхд ээ хөхүүлэх нь хүн төрөлхтний өдөр тутмын амьдралын

эргэлт энд ээжээс охинд дамжин сурч ирсэн урлаг юм.

1. Биед ээ аль болох эвт эйхэн байдлаар хүүхд ээ хөхүүлэхэд нь охиндоо

туслах. Энэ нь залуу эхчүүдийг өөрийн хүчинд ээ итгэд эг болгож, залуу
эцгүүдийг зөв ойлголттой болгоно.

2. Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох талаар сургуульд ялангуяа

шилжилтийн насны хүүхдүүд эд мэдлэг олгох. Хүүхдийг хөхүүлэх талаар
эрт мэдлэг олгох нь хүүхд ээ хөхүүлэн өсгөдөг залуу эхчүүдийн эгнээг
өргөтгөх гол хүчин зүйл болдог.

3. Сургууль д ээр хүүхдийг халамжлах (ивээх) байгууллага зохион

байгуулан ажиллах.

4. Охид, хөвгүүд тань хүүхд ээ хөхүүлж, нэмэгд эл хоолыг цагт нь өгч

байгаа эсэхийг хянах.

5. Зургаа орчим сартайгаас нь хүүхд эд тохиромжто й,баталгаатай орон

нутгийн нэмэгд эл хоолоор хооллохын зэрэгцээ үргэлжлүүлэн
хөхүүлэхийг чухалчлах.

Нэг нь нөгөөдөө туслах

Жишээ нь: Австри, Бразилын хөхүүл эхчүүдийн холбоодын байгуулсан

“Ээж ээжд ээ туслах бүлэг”-ийн гишүүдийн хамтын үйл ажиллагаа нь
эхчүүд эд хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох боломжоор, цаг үеийн
мэд ээллээр хангах олон бололцоог нээж өгдөг. Шинэ эхчүүд эд яг
хэрэгцээт эй зүйлсийг нь зааж өгч чаддаг.

Ажил, хүүхэд хөхүүлэхийг хэрхэн амжилттай хослох вэ?

1. Төрсний дараа чөлөөгөө аль болох бүрэн эд эл.

2. Эрүүл байхын тулд шим т эжээлт эй, аминд эмт эй хоол ид.

3. Ажилдаа орохын өмнө хөхөөр т эжээх боломжтой эсэхийгээ сайн бод.

4. Хүүхд ээсээ хол хэд эн цагаар байх болбол өдөрт хэд хэд эн удаа сүүгээ
сааж, сүүг хүүхд эд халбагаар өг. Угжаар өгөх нь хүүхдийг хөхнөөс
дургүйцд эг болгодог аюултайг анхаар.

5. Ажилдаа явсан хойгуур хүүхдийг чинь асарч байх хүн хүүхэд хөхүүлэх
талаар хир сайн ойлгож д эмжд эгийг мэд.

6. Ажилдаа орохоос өмнө хөхөө сааж туршиж үз. Ихэнх эхчүүд гараараа
хөхөө хялбархан саадаг. Саасан сүүг 10-аас д ээш цаг тасалгааны хэмд
т эр ч байтугай халуун оронд хадгалж болдог.
7. Хүүхд ээ хөхүүлж байхдаа өөртөө тус болдог хүнт эй бай.

8. Өөрөө нэгэн зэрэг амрахын тулд тохилог сандал д ээр суух юмуу,
хэвт эж хөхүүл.

9. Өдөр хүүхд ээсээ олон цагаар хол байх шаардлагатай бол шөнөдөө
сайн хөхүүлж бай. Энэ нь хүүхэд өөрт эй чинь унтаж байгаа тохиолдолд
хялбар болно.

10. Хэрвээ ажлын цагаа зохицуулж чаддаг бол 1 цагийн дараа ажилдаа
явж, өдрийн завсарлагаагаа уртасгаж, орой арай эрт харихыг хичээ.

11. Бусад хөхүүл эмэгт эйчүүдт эй хамтарч хүүхдийг хөхүүлэхийг

д эмжсэн бүлэг зохион байгуул.

12. Хүүхд ээ ээлжилж харах боломжийг бусад эхчүүдт эй зөвлөлд.

Эхчүүдэд хүүхдээ хөхүүлэх нөхцөл бүрдүүлж өгье

• Галт т эрэг, онгоц, автобус, буудлуудад эхчүүд эд хүүхд ээ хөхүүлэх

боломжоор хангаж найрсаг үйлчлэх

• Эхчүүд бие биед ээ хүүхд ээ хөхүүлэх талаар зөвлөгөө өгч, бусад

шаардлагатай тусламж үзүүлд эг байх.

• Нийтийн мэд ээллийн хэрэгслээр хүүхд ээ хөхүүлж байгаа эхчүүдийн

туршлага, арга барилыг сурталчлах, эхийн сүүгээр хооллох талаар
сургалт сурталчилгаа хийх

• Угжны сүү хэрэглэх талаар сурталчлахгүй байх. Харин түүний хор

болох талыг сурталчлах. Хөхөлт, угж хэрэглэхгүй байх болон түүний хор
нөлөөний талаар сурталчилгаа байнга явуулах.

• Номын д элгүүр, сангуудад хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох талаар

эхчүүд эд нэмэр болох мэд ээллээр хангагдсан байх.

• Ресторан, нийтийн хоолны үйлчилгээний газруудад хөхүүл эхчүүд эд

хүүхд ээ хөхүүлэх ба өөрөө тавтай хооллох боломжоор хангах.

• Хүүхд эд ээлт эй эмнэлгүүд хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох талаар 10

зорилтыг хэрхэн хэрэгжүүлж байгаа өөрийн байгууллагын бодлого

үйл ажллагаагаа өргөн сурталчлах, эхчүүд түүний гэр бүлийн хүмүүст

хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох талаар сургалт тогтмол явуулдаг байх.

• Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооолохын тулд эх яаж сүүт эй байх, хөхний

толгойг гэмт ээлгүй зөв хөхүүлэхийн тулд ээж юу хийх ёстойг сайтар
зааж сургах явдал эмнэлгийн эмч ажилчдын зүй ёсны үүрэг мөн.

Гэр бүлийн гишүүд

Хөхүүл эхчүүд эд амралт хэрэгт эйг ойлгох.

Эмэг эх, хадам эхчүүд, аав нар хүүхд ээ хөхүүлж өсгөхийн чухлыг
ойлгож д эмжд эг байх. Хүүхдийг усанд оруулах, хувцас даавууг угааж
цэвэрлэх, хайрлаж энхрийлэхээс гадна түүнд туслах олон зүйл бий
гэдгийг ойлгох. Эхийн сэтгэл санааг тайван байлгах, уур уцааргүй, бие
биед ээ элэгсэг хандах нь хамгийн гол д эмжлэгүүд юм.

Ажлын газар нь:

Хүүхдийг хөхөөр хооллуулах ямар боломж байгааг судлан үзэж үүнээс

үнд эслэн тусгай цэвэр өрөө гарган хүүхд ээ хөхүүлэхэд нь туслах, өдөр 2
цаг 30 минут хүүхд ээ хөхүүлэх чөлөө өгөхөөс гадна тав тухтай байх
бусад нөхцлөөр хангах гээд олон д эмжлэг бий.

Хөхүүл эхийг нийт ээрээ дэмжье

Эмэгт эйчүүдийн хүүхд ээ зөв сайн хооллох гэсэн эрмэлзэл нь зөвхөн

т эдний хувийн шийд эл мөн.Гэвч т эд ганцаараа амьдардаггүй учир
т эдний энэхүү шийд эл нь олон хүчин зүйлээс хамаарч биелэх ба
биелэхгүй тал ч гардаг. Эхчүүд хүүхд ээ хөхүүлж, шаардлагатай
хугацаанд үргэлжлүүлж чадах эсэхэд гэр бүлийн гишүүд , эмнэлгийн
ажилчид, нийтийн мэд ээллийн хэрэгсэл, шашны байгууллагууд,
нийгмийн хэвшиж тогтсон зан заншил, ажиллаж буй байгууллагын үйл
ажилгаа, өөрийнх нь мэдлэг боловсрол зэрэг хүчин зүйл нөлөөлдөг.
Иймээс эхчүүд хүүхд ээ шаардлагатай хугацаанд хүрт эл үргэлжлэн
хөхүүлэхэд д ээрх холбогдох газарууд бүхий л д эмжлэгийг үзүүлэх ёстой.
Нийгмээрээ, хүн ам т эжээллэг хоол ундаар хангагдаж эрүүл энх байх нь
хүүхэд ахуйгаасаа эхэлсэн байхад эхийн сүүний ач холбогдол өндөр
болохыг ухамсарлах.

Нийгэм гэд эг бол гэр бүлийн гишүүд, айл саахалтын болон хамт
ажилагсад, нутаг хошуундаа хамт амьдардаг бүх хүнийг хэлнэ.
Эмэгт эйчүүдийн эргэн тойрны хүмүүс эхчүүд эд хүүхд ээ хөхүүлэхэд нь
д эмжлэг туслалцаа үзүүлэх ёстой.

Таны хамт олон үүнийг өөрчлөх хүчт эй хөдөлгүүр мөн.

ХҮҮХД ЭЭ ЭХИЙН СҮҮГЭЭР ХООЛЛУУЛАХАД БҮХ ТАЛЫН

НӨХЦӨЛ БОЛОЛЦООГООР Д ЭМЖЬЕ

Галт т эрэг, онгоц, автобус, буудлуудад эхчүүд эд хүүхд ээ хөхүүлэх

боломжоор хангаж найрсаг үйлчлэх.

Эхийн сүүгээр хооллох - Номын д элгүүр сангуудад хүүхдийг хөхөөр

хооллох талаар эхчүүд эд нэмэр болох мэд ээллээр хангагдсан байх.
Эхчүүд бие биед ээ хүүхд ээ хөхүүлэх талаар зөв зөвлөгөө өгч, бусад
шаардлагатай тусламж үзүүлд эг байх.

Ресторан, нийтийн хоолны үйлчилгээний газруудад хөхүүл эхчүүдэд

хүүхдээ хөхүүлэх ба еөрөө тавтай хооллох боломжоор нь хангах.

Нийтийн мэд ээллийн хэрэгслэлээр хүүхд ээ эхийн сүүгээр хооллуулж

байгаа эхчүүдийн туршлага, арга барилыг сурталчилах, эхийн сүүгээр
хооллох талаар сургалт сурталчилгаа хийх.

Хүүхдэд ээлтэй эмнэлгүүд хөхөөр хооллох талаар 10 зорилтыг хэрхэн

хэрэгжүүлж байгаа өөрийн байгууллагын бодлого үйл ажиллагаагаа өргөн
сурталчлах, сургалт явуулдаг байх.

Угжны сүү хэрэглэх талаар сурталч- лахгүй байх. Харин түүний хор
болох талыг сурталчлах. Хөхөлт, угж хэрэг- лэхгүй байх болон түүний
хор нөлөө- ний талаар сурталчилгаа

Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохын тулд эх яаж сүүтэй байх, хөхний

толгойг гэмтээлгүй зөв хөхүүлэхийн тулд ээж юу хийх ёстойг сайтар
зааж сургах явдал эмнэлгийн эмч ажилчдын зүй ёсны үүрэг мөн.

Зураг 25. Хөхүүл эхчүүд эд бүх талын боломж олгоё

Төрийн бус байгууллагууд туслая

Хүүхэд ач нараа хөхүүлнэ гэсэн өөрийнхөө анд найз, эхнэр, хамаатан

садан, хөрш буюу хамтран ажиллагч нараа д эмж.

• Хөхөө хөхөж байгаа хүүхдийг өхөөрдөн магт. Ээжид нь урам хайрла.

• Хөхүүлэхийг д эмжд эг олон нийтийн байгууллагын болон төрсөн

туршлагатай эхчүүдийн бүлэг танай байгууллагын болон гэр орны ойр
байгаа эсэхийг мэд. Хэрэв байгаа бол ээж нар жирэмсэн эхчүүдийг тийш
нь хандуулж, түүнийг санхүүгийн талаар юм уу, сэтгэл санааны
туслалцаагаар д эмж.

• Хүүхдийн сүүн т эжээл үйлдвэрлэгч, борлуулагчдаас эхчүүдийн

хүүхд ээ хөхүүлэх итгэлийг нь эвд эж болохуйц зүйлийг зарлан
сурталчилах, хэрэгжүүлэх оролдлогыг няцаа.

• Гаднаас хүүхдийн сүү оруулж ирэхт эй тууштай т эмц.

Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох бодлого хэрэгжүүлэхэд олон нийтийн

үүрэг оролцоо

1. Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох бүх боломж бүрдүүлэх.

Тэд энд зааж сургах, мэдлэг чадвар, үзүүлэн таниулах материал бэлэн
байх
2. Ямар д эмжлэг үзүүлэхийг хэнд мэдүүлэх вэ?

3. Албан байгууллагын үүрэг

4. Нийт хүн амыг сургахад ямар хэлбэрийн мэд ээлэл ашиглах

5. Хүүхд ээ хөхүүлэхэд ямар д эмжлэг боломж байна вэ ?

• Галт т эрэг, хүлээх танхим

• Онгоц түүний буудал

• Автобус түүний зогсоол

• Нийтийн хоолны үйлчилгээний газар

6. Эхчүүд мэдлэгээ д ээшлүүлэх

7. Олон нийтийн байгууллагын хүчийг дайчлах, д эмжлэг авах
 Зураг 32. Эхчүүд хүүхд ээ хөхүүлэхэд олон нийтийн оролцоог
сайжруулъя

Хүүхдийг эхийн сүүгээр өсгөхийг дэмжих дэлхийн долоо хоног

Хүүхдийг Эхийн Сүүгээр Хооллох Дэлхийн Холбоо (ХЭСХДХ)-ноос 8- р

сарын 1-нээс 7-ныг “Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох д элхий дахины
долоо хоног” болгон 1992 оноос цуврал арга хэмжээнүүдийг авч
явуулахаар болсон билээ. Үүнд ээ эхийн сүүгээр өсгөхийг хөхүүлэн
д эмжиж хамгаалах Инносентийн тунхаглал батлагдсан 8-р сарын 1-ний

өдрийг сонгон авсан юм.

Энэ долоо хоногийн зорилтууд нь хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохын ач

холбогдлын талаарх өргөн олны ойлголтыг баяжуулах, эхийн сүүгээр
хооллохыг амьдралын тал бүрийн асуудалтай холбон д эмжих болон
Инносентийн тунхаглалын зорилтуудыг д элхий дахинд хэрэгжүүлэхэд
туслах юм.
 ХҮҮХДИЙГ ЭХИЙН СҮҮГЭЭР ХООЛЛОХТОЙ ХОЛБООТОЙ
МАНАЙ УЛСЫН ХУУЛЬ, ХӨТӨЛБӨРИЙН ЗААЛТУУД

Монгол улсын үндсэн хууль-д... хүүхэд төрүүлэх, асрах, ... тохиолдолд ...
эд мөнгөний тусламж авах, ... эрүүл мэнд ээ хамгаалуулах

... эрхт эй.(10-р зүйлийн 5, 6)

Хөдөлмөрийн хууль-д ... Амрах, хооллох, нийтийн завсарлагаанаас гадна

хүүхд ээ хөхүүлэх, асрахад зориулан зургаан сар хүрт элх насны хүүхэдт эй
буюу нэг хүрт элх насны ихэр хүүхэдт эй эхэд хоёр цагийн, зургаан сараас
нэг хүрт элх насны, түүнчлэн нэг нас ... хүүхэдт эй эхэд нэг цагийн
завсарлага нэмж олгоно. Хүүхэд хөхүүлэх, асрах завсарлагыг ажилласан
цагт оруулан тооцно. (103.1-3)

Эхэд жирэмсний болон амаржсаны 120 хоногийн амралт олгоно. (104.1)

Ажил олгогч нь амаржсаны болон ээлжийн амралтаа эд элсэн, гурав

хүрт элх насны хүүхэдт эй эх өөрөө хүсвэл түүнд асрах чөлөө олгоно.

Хүүхэд асрах чөлөө дууссан, эсхүл дуусаагүй боловч эх өөрөө хүсвэл

ажил олгогч нь түүнийг ажил, албан тушаалд нь үргэлжлүүлэн
ажиллуулах

үүрэгт эй бөгөөд хэрэв орон тоо нь хасагдсан, ажилтны тоог цөөрүүлсэн

бол түүнд өөр ажил олж өгнө. (106.1-3)
 МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

2005 оны 07 сарын 01 өдөр Төрийн ордон. Улаанбаатар хот

ЭХИЙН СҮҮ ОРЛУУЛАГЧ БҮТЭЭГД ЭХҮҮНИЙ ТУХАЙ

1 дүгээр зүйл. Хуулийн зорилт

1.1. Энэ хуулийн зорилт нь эхийн сүүгээр хооллох бодлогыг д эмжиж,

түүнийг аюулгүй, зохистой хоол т эжээлээр ханган эрүүл мэндийг нь
хамгаалах, эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний үйлдвэрлэл, импорт,
борлуулалт, хэрэглээт эй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.
2 дугаар зүйл. Эхийн сүү орлуулагч бүтээгдэхүүний тухай хууль тогтоомж

2.1. Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний тухай хууль тогтоомж нь

Үндсэн хууль, Эрүүл мэндийн тухай хууль, Хүнсний, энэ тухай хууль
болон т эдгээрт эй нийцүүлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас
бүрд энэ.

2.2 Монгол улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас өөрөөр заасан
бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мөрдөнө.

3 дугаар зүйл. Хуулийн нэр томьёо

Энэ хуульд хэрэглэсэн дараах нэр томьёог дор дурдсан утгаар ойлгоно:

3.1.1.“эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн” гэжнэг хүрт элх насны хүүхд эд
эхийн сүүний оронд өгөх зориулалтаар үйлдвэрлэсэн бүт ээгдхүүнийг,

“нэмэлт хоол” гэж хүүхдийн хоолонд дутагдаж байгаа эрд эс бодис,

амин д эмийг нөхөх зорилгоор өгч байгаа бүт ээгдхүүнийг, “нэмэгд эл
хоол гэж” эхийн сүүгээр хооллохын зэрэгцээ хүүхд эд зориулан
үйлдвэрийн болон гэрийн нөхцөлд бэлтгэсэн хоол, хүнсийг,

4 дүгээр зүйл. Эхийн сүүгээр хооллохыг дэмжих.

Хүүхдийг зургаан сар хүрт эл эхийн сүүгээр дагнан, хоёр нас хүрт эл
эхийн сүүнээс гадна шаардлагатай нэмэлт болон нэмэгд эл хоолоор
хооллоно.

.Эх нь нас барсан, эрүүл мэндийн болон бусад хүнд этгэн үзэх
шалтгаанаар хүүхэд эхийн сүүгээр хооллох боломжгүй тохиолдолд
эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүнийг эмчийн заавраар хэрэглэж болно.

5 дугаар зүйл. Төрийн захиргааны төв байгууллагын бүрэн эрх

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний талаар эрүүл мэндийн асуудал
эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага дараах бүрэн эрхийг
хэрэгжүүлнэ.

5.1.1 бага насны хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох, бие бялдар, сэтгэхүйн
хөгжилд нь тохирсон хоол хүнс, т эжээлийн асуудлаар бодлого
боловсруулах, хэрэгжүүлэх ажлыг зохион байгуулах..

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний талаархи мэд ээллээр иргэн, аж
ахуйн нэгж, байгууллагыг хангах, эхийн сүүгээр дагнан хооллохын ач
холбогдол бага насны хүүхдийн хоол, хүнсэнд тавигдах эрүүл ахуй,
аюулгүйн шаардлагатай холбогдсон журам батлах; эх нялхсын эрүүл
мэндийг хамгаалах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус
байгууллагатай хамтран ажиллах;

6-p дугаар зүйл. Эхийн сүү орлуулагч бүтээгдэхүүн болон угж, түүнтэй
адилтгах зүйлийг үйлдвэрлэх, импортлох, худалдах, сурталчлахад тавих
шаардлага

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүнийг үйлдвэрлэх, импортлох,

худалдахад дараах шаардлагыг хангасан байна: хайрцаг, сав, баглаа,
боодол д ээр үйлдвэрлэсэн улс,он, сар, өдөр, үйлдвэрийн нэр,
бүт ээгд эхүүний дугаар, орц,найрлага болон хадгалах нөхцөл, хугацааг
заах; хайрцаг, сав, баглаа, боодол д ээр тухайн бүт ээгд эхүүнийг эхийн
сүүт эй адил эсвэл давуу гэсэн агуулгатай зураг , бичвэргүй байх
; хайрцаг, сав, баглаа, боодол д ээр угж, түүнт эй адилтгах зүйлийн эсхүл
хүүхдийн болон түүний өсөлтийг харуулсан зураг, хүснэгт, график
дүрслэл агуулаагүй байх эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүнийг зөвхөн
эмчийн заавраар хэрэглэх тухай зөвлөмжт эй байх, эхийн сүү орлуулагч
бүт ээгд эхүүнийг хэрэглэх заавар болон түүнийгбуруубэлтгэснээс учрах
сөрөг үр дагаврын тухай сэрэмжлүүлэгт эй байх, эхийн сүү орлуулагч
бүт ээгд эхүүний чанар, эрүүл ахуй, аюулгүй байдлын шинжилгээ
хийлгэж, насны онцлогт тохирсон эсэх талаар мэргэжлийн хяналтын
байгууллагын дүгнэлт гаргуулах,

Угж болон түүнт эй адилтгах зүйлийг үйлдвэрлэх, импортлох,

худалдахад дараахь шаардлагыг хангасан байна: цэвэрлэх, ариутгах,
зааварчилгааг бичсэн байх, т эдгээрийг хэрэглэснээр эрүүл мэнд эд учрах
сөрөг нөлөө, хор уршгийг бичсэн байх, хайрцаг, сав, баглаа, боодол д ээр
үйлдвэрлэсэн улс,он, сар, өдөр, үйлдвэрийн нэр, бүт ээгд эхүүний дугаар,
хадгалах нөхцөл, хугацааг заасан байх;

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн нь санамжтай байна.

Санамжийн загварыг эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны
төв байгууллага батална.

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний санамж болон энэ хуулийн 6.1, 6.2-т
заасан бусад шаардлагатай т эмд эглэлийг нь монгол хэл д ээр бичсэн
байна.

Эх нялхсын эрүүл мэндийг хамгаалах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг

төрийн болон төрийн бус байгууллага, эрүүл мэндийн ажилтан хүүхдийн
хоол т эжээлийн талаар мэд ээлэл, сургалт, сурталчилгаа, явуулна.

7 дугаар зүйл. Эхийн сүү орлуулагч бүтээгдэхүүн болон угж түүнтэй

адилтгах зүйлийг үйлдвэрлэх, импортлох, худалдах, сурталчлахад хориглох
зүйл

Монгол улсын нутаг д эвсгэрт энэ хуулийн 6.1, 6. 2-т заасан шаардлага
хангаагүй эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн болон угж, түүнт эй
адилтгах зүйлийг үйлдвэрлэх, импортлох, худалдаалахыг хориглоно.

Эхийн сүү үйлдвэрлэгч, импортлогч, борлуулагчид дараах үйл

ажиллагаа явууулахыг хориглоно.

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний үйлдвэрлэл , борлуулалтыг

нэмэгдүүлэх зорилгоор түүнийг эхчүүд, эрүүл мэндийн байгууллага,
эмнэлгийн ажилтанд хандивлах, эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн
болон угж, түүнт эй адилтгах зүйлийн урамшуулалт худалдаа
явуулах, эрүүл мэндийн байгууллага, эрүүл мэндийн ажилтанд эхийн сүү
орлуулагч бүт ээгд эхүүний урамшуулал болохуйц үйлчилгээ үзүүлэх,
тоног төхөөрөмж, бэлэг хандивлах буюу түгээх, бүт ээгд эхүүний
хэрэглээт эй холбоотой сургалт сурталчилгаа явуулах эхийн сүү
орлуулагч бүт ээгд эхүүнийг сурталчилсан үзэсгэлэн гаргах

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүнийг эхийн сүүт эй адил эсхүл түүнээс
давуу гэсэн агуулгатай аливаа хэлбэрийн сурталчилгааг олон нийтийн
мэд ээллийн хэрэгслээр явуулахыг хориглоно

Эрүүл мэндийн байгууллага, эрүүл мэндийн ажилтан, төрийн бус

байгууллага эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн, угж, түүнт эй адилтгах
зүйл зэргийг хандив, шагнал, урамшуулалд авах, хэрэглэгчд эд
дамжуулан худалдах, бэлэглэх зэрэг үйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно.
8 дугаар зүйл. Эхийн сүү орлуулагч бүтээгдэхүүний тухай хууль
тогтоомжийн биелэлтэнд хяналт тавих

8.1. Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний тухай хууль тогтоомжийн
биелэлт энд мэргэжлийн хяналтын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны
байгууллага, албан тушаалтан эрх хэмжээнийхээ дагуу хяналт тавина.

9 дүгээр зүйл. Хууль тогтоомж зөрчигчидөд хүлээлгэх хариуцлага

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний тухай хууль тогтоомж зөрчсөн нь
эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээргүй бол гэм буруутай этгээд эд улсын
байцаагч буюу шүүгч дор дурдсан захиргааны шийтгэл ноогдуулна.

Энэ хуулийн 7.1., 7.4-д заасныг зөрчсөн иргэнийг 30 000-50 000, албан
тушаалтныг 40 000-60000, хуулийн этгээдийг 200 000-250 000
төгрөгөөр торгох.

Энэ хуулийн 7.2, 7.3- заасныг зөрчсөн албан тушаалтныг 40 000-60000,

хуулийн этгээдийг 200 000 – 250 000 төгрөгөөр торгох,

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн болон угж түүнт эй адилтгах зүйл нь
хүүхдийн эрүүл мэнд, амь насанд хохирол учруулж болзошгүй нь
лабораторийн шинжилгээгээр нотлогдсон бол д ээр дурдсан
бүт ээгдхүүн, угж түүнт эй адилтгах зүйлийг болон хууль бусаар олсон
орлогыг хураах.

МОНГОЛ УЛСЫН ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН САЙДЫН ТУШААЛ

2008.09.19. Дугаар 212

”Эхийн сүү орлуулагч бүтээгдэхүүний тухай” Монгол Улсын хуулийн 5.1.3

болон 6.3 дахь заалтыг үндэслэн гаргасан тушаалын хавсралт Эрүүл
мэндийн сайдын 2008 оны 212 тоот тушаалын хавсралт

“ЭХИЙН СҮҮ ОРЛУУЛАГЧ БҮТЭЭГД ЭХҮҮН, УГЖ, ТҮҮНТЭЙ

АДИЛТГАХ ЗҮЙЛИЙН ЧАНАР, АЮУЛГҮЙ БАЙДЛЫГ ХАНГАХ,
ТЭДГЭЭРТ ХЯНАЛТ ТАВИХ” ЖУРАМ

Нэг. Нийтлэг үндэслэл.

1.1.Монгол Улсын “Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний тухай” хуулийн

5.1.3 дахь заалтыг үнд эслэн эхийн сүүгээр дагнан хооллохын давуу
талыг сурталчлан, бага насны хүүхдийн хоол хүнсний эрүүл ахуйг
сайжруулж, эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн, угж, түүнт эй адилтгах
зүйлийн чанар, аюулгүй байдлыг хууль тогтоомжийн дагуу хангахад
энэхүүжурмын зорилго оршино.

Хүүхдииг зургаан сар хүрт эл эхийн сүүгээр дагнан, хоёр нас хүрт эл
эхийн сүүнээс гадна нэмэгд эл хоолоор хооллохыг д эмжиж, эхийн сүү
орлуулагч бүт ээгд эхүүн болон угж, түүнт эй адилтгах зүйлийг
үйлдвэрлэх, импортлох, худалдаалах явцад эрүүл ахуй, аюулгүйн
шаардлагатай холбогдон үүсэх харилцааг энэхүү журмаар зохицуулна. *

Энэхүү журам нь эхийн сүүг бүрэн болон хагас байдлаар орлуулах

зорилго бүхий нэмэлт, нэмэгд эл хоол, эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн
болон угж, түүнт эй адилтгах бүт ээгд эхүүнд хамаарна.

Энэхүү журамд эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний чанар, аюулгүй
байдлыг хангахад баигууллага, ажилтныүүрэг, оролцоо, чиглэлийг
тодорхойлсон.

Хоёр. Мэргэжлийн хяналтын баигууллага, байцаагчийн үүрэг, хяналт

Мэргэжлийн Хяналтын баигууллага, байцаагч дараах үүрэг хүлээнэ:

Монгол Улсын “Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний тухай” хууль
болон энэхүү журмын 2-р бүлгийн 2, 3, 4 зүйлд заасны дагуу хяналт
тавьж, илэрсэн зөрчлийгарилгуулах; нялхас, бага насны хүүхдийн
хооллолт, түүний дотор эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний
хэрэглээний талаар мэргэжлийн байгууллагатай хамтран санал
боловсруулж, Эрүүл мэндийн асуудал эрхэлсэн төригён захиргааны төв
байгууллагад танилцуулах; эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн, угж,
түүнт эй адилтгах зүйл үйлдвэрлэгч, худалдаалагч, импортлогч аж ахуйн
нэгжийн ажиллагсдад эрүүл ахуй, аюулгүй ажиллагааны талаар заавар,
зөвлөмж өгөх;

үйлдвэрийн түүхий эд, үйлдвэрлэсэн болон импортоор орж ирсэн,

худалдаанд байгаа эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн, угж, түүнт эй
адилтгах зүйлийн хадгалалт, хамгаалалт, чанар, аюулгүй байдалд
лабораторийн шинжилгээт эй байнгын хяналтыг улирал тутам хийж,
дүгнэлт гаргаж байх.

Мэргэжлийн Хяналтын байгууллага нь эхийн сүү орлуулагч

бүт ээгд эхүүний эрүүл ахуй, аюулгүй байдлыг хангах чиглэлээр дараахь
хяналт тавина:

эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний үйлдвэрийн газар сонгох, зураг
төсөл баталгаажуулах, үйлдвэрийн байр шинээр барих, өргөтгөх,
шинэчлэх, ашиглалтад оруулах явц; эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний
үйлдвэрлэлд шинэ технологи нэвтрүүлэх, тоног төхөөрөмжийг
суурилуулах явц; шинээр үйлдвэрлэж байгаа эхийн сүү орлуулагч
бүт ээгд эхүүний т эжээллэгчанар, аюулгүй байдал, шошгын мэд ээлэл,
санамж; эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн хүний эрүүл мэнд эд нөлөөлж
буй эсэхэд тандалт судалгаа хийгд эж буй байдал; импортын эхийн сүү
орлуулагч бүт ээгд эхүүн, түүхий эдийн бичиг баримтын бүрд элт,
т эжээллэг чанар, аюулгүй байдал, шошгын мэд ээлэл, санамж.

Хил, гүний хяналтын улсын байцаагч дараах чиглэлээр хяналт

тавина: экспортлогчтой хийсэн гэрээ, түүхий эд, бүт ээгд эхүүнийг
дагалдуулж, тухайн орны эрх бүхий байгууллагаас олгосон гарал
үүсэл, чанар, эрүүл мэндийн гэрчилгээ, загвар д ээж шинжлүүлсэн
дүгнэлтийн бүрд элт; эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн, угж, түүнт эй
адилтгах зүйлийн түүхий эдийн т ээвэрлэлтийн байдал; гүний хяналтад
ирсэн эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн, угж, түүнт эй адилтгах зүйлийн
түүхий эдийг байнгын хяналтад оруулах, тухайн бүт ээгд эхүүний
т эжээллэгчанар, аюулгүй байдал.

Орон нутгийн Мэргэжлийн хяналтын улсын байцаагч дараах чиглэлээр

хяналт тавина: үйлдвэрлэлийн технологийн заавар, стандарт, аюулгүй
ажиллагааныдүрмийгмөрдөжбуй байдал; эхийн сүү орлуулагч
бүт ээгд эхүүний үйлдвэрлэлийн ажлын байрны эрүүл ахуй, ариун цэвэр,
үйлдвэрлэлийн технологийн урсгал, тоног төхөөрөмжийн хэвийн
ажиллагаа, түүхий эд, бэлэн бүт ээгд эхүүний хадгалалтын нөхцөл,
баталгаажилт; ажиллагсдын эрүүл мэндийн баталгаажилт болон
халдварт өвчний нян т ээгч илэрсэн нөхцөлд эмчлэн сэргийлэх арга
хэмжээ авсан байдал; эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний худалдаа,
хэрэглээний сүлжээний хадгалалтын нөхцөл, хэрэглээний байдал; эрүүл
мэндийн байгууллагуудад эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний тухай
хуулийн хэрэгжилтийн байдал.

Гурав. Бусад оролцогч талуудын үүрэг, оролцоо

3.1 Үйлдвэрлэл, импорт, худалдаа эрхэлд эг аж ахуйн нэгж,

иргэний үүрэг.

3.1.1.Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний тухай Монгол улсын хуулийн
6.1.6-д заасан шинжилгээ, дүгнэлтийг бүт ээгд эхүүнийг хилээр оруулж
ирэхбүрт гаргуулсанбайна.

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн болон угж, түүнт эй адилтгах зүйлийн
шошго нь үнд эсний стандарт (ММЗ САС 4662:98) болон “Эхийн сүү
орлуулагч бүт ээгд эхүүний тухай” Монгол улсын хуулийн 6-р зүйлд
тусгасан шаардлагыгбүрэнхангасанбайна.

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний санамж нь дараахь шаардлагыг

хангасан байна. Үүнд:

“Эхийн сүү хүүхд эд юугаар ч орлуулашгүй хоол” гэсэн бичвэрийг

улаан д эвсгэр д ээр тод цэнхэр өнгөөр 3 мм-ээс багагүй өндөрт эй бичиж

-уг бүт ээгд эхүүний орц, найрлагын талаарх мэд ээллийн д ээд талд нь
байрлуулсан;

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний нэрийн харалдаа д ээд талд нь
Анхааруулга: гэсэн гарчгийн дор “Зөвхөн эмчийн заавраар хэрэглэнэ”
гэсэн бичвэрийг улаан д эвсгэр д ээр тод цэнхэр өнгөөр 3 мм-ээс багагүй
өндөрт эй бичсэн;

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний шошго, түүн д ээрх санамжийг
хэрэглэгчд эд ойлгомжтой, энгийн үг хэллэг ашиглан монгол хэлээр
бичсэн байна.

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний шошго д ээр уг бүт ээгд эхүүн нь
эхийн сүүгорлох боломжтой, эхийн сүүт эй ижил найрлагатай, эсвэл
эхийн сүүнээс давуу, хүүхдийн өсөлт, хөгжлийг д эмжинэ, оюун ухааныг
т этгэнэ гэх мэт утга, агуулга (түүний дотор уг бүт ээгд эхүүний найрлага,
үйлдвэрлэсэн технологитой нь холбосон) бүхий аливаа бичвэр, зураг
дүрслэл бүхий хэрэглэгчдийг төөрөлдүүлсэн сурталчилгаа
хийхийгхориглоно;

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн болон угж түүнт эй адилтгах зүйлийн
т ээвэрлэлт, хадгалалт, борлуулалтад байнгын хяналтын тогтолцоог
бүрдүүлж ажиллана.

Аж ахуйн нэгжийн менежер, борлуулагч, худалдагч нь нялхас, бага насны

хүүхдийн эцэг эх, асран хамгаалагч, эсвэл т эдгээрийн гэр бүлийн
гишүүд эд эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний санамжийн агуулгаас
хэт эрсэн мэд ээлэл өгөхгүй байхаас гадна нэмэлт мэд ээлэл хэрэгт эй
тохиолдолд эмчид хандахыг зөвлөнө.

Эрүүл мэндийн байгууллага болон ажилтнуудад ямар нэгэн

хандив.д эмжлэг, тусламж үйлчилгээ үзүүлэхгүй байх.

Дотоодын үйлдвэрийн болон импортын эхийн сүү орлуулагч

бүт ээгд эхүүнийхээ тухай үнэн зөв мэд ээлэлийг эрүүл мэндийн
ажилтнуудад өгөх.

3.3.5. Эрд эм шинжилгээ, судалгааны зорилгоор авсан эхийн сүү

орлуулагч бүт ээгд эхүүн болон угж, түүнт эй адилтгах зүйлийг жирэмсэн
эмэгт эйчүүд, нялхас, бага насны хүүхдийн ээж, т эдгээриин гэр бүлийн
гишүүд эд дамжуулж өгөхгүй байх.

Иргэн, төрийн буе байгууллагын оролцоо:

“Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний тухай” хуулийн 4.1, 4.2-т заасны
дагуу нялхас, бага насны хүүхдийгхооллох.

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүнийг зөвхөн эмч зөвлөсөн тохиолдолд
нялхас, бага насны хүүхд эд зааврын дагуу өгөх.

3.4.3.Иргэдхуулийнзаалтзөрчигдөжбайгааталаармэргэжлийнхяналт болон
эрүүл мэндийн байгууллагад мэд ээлнэ.

Төрийн буе байгууллага нь нялхас, бага насны хүүхдийг эхийн сүүгээр

хооллох бодлогыг д эмжин төрийн болон хувийн хэвшлийн эрүүл
мэндийн байгууллагатай хамтарч ажиллана.
Терийн буе байгууллага нь “Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний тухай”
Монгол улсын хууль, холбогдох журмын хэрэгжилт эд мэргэжлийн
байгууллагатай хамтарч хөндлөнгийн хяналт-шинжилгээ хийнэ.

Дөрөв. Хариуцлага

4.1. Энэхүү журмыг зөрчсөн гэм буруутай иргэн, хуулийн этгээд эд

Монгол улсын хууль тогтоомжийн дагуу хариуцлага хүлээлгэнэ.

МОНГОЛ УЛСЫН ХҮНСНИЙ БАТАЛГААТ БАЙДАЛ ҮНД ЭСНИЙ

ХӨТӨЛБӨР 2009-2016

Улаанбаатар хот 2009 он

22.1 Хүүхдийг 6 сар хүртэл нь эхийн сүүгээр дагнан хооллож, цаашид

нэмэгдэл хоолонд оруулан хоёр нас хүртэл нь эхийн сүү хөүүлэхийг бүх
талаар урамшуулан сурталчлах

Монгол улсад хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох уламжлалыг сэргээв

Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох талаар өрнүүлж байгаа д элхий дахины

бодлогыг олон орон д эмжиж, Зүүн өмнөд Азийн олон оронд Хүүхд эд
ээлт эй эмнэлэг олноор төрж, хүүхдийн энд эгд эл буурч, уг бодлого
амжилттай хэрэгжиж байсан 1991 онд хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох
10 зорилтыг хэрэгжүүлэх талаар Монгол улсын Эрүүл мэндийн Сайдын
тушаал гарч 1992 оны 6-р сард НҮБ Хүүхдийн Сангийн д эмжлэгээр 17
аймаг, 3 хотын 60 гаруй эмч мэргэжилт эн хамрагдсан “Хүүхдийг хөхөөр
өсгөе” сэд эвт үнд эсний анхдугаар семинарыг зохион байгуулснаар
хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох д элхийн бодлогын ачаар Монгол
эхчүүдийн хүүхд ээ хөхүүлэх уламжлал дахин сэргэв.

Хүүхдийг хөгжүүлэх талаар 2000 он хүрт эл баримтлах үйл

ажиллагааны үнд эсний хөтөлбөрийн нярай хүүхдийн эрүүл мэндийг
хамгаалах хэсэгт 1995 он гэхэд хүүхдийг 6 сар хүрт эл нь зөвхөн эхийн
сүүгээр хооллох бүх боломжийг хангаж, төрөх газрууд “Хүүхд эд ээлт эй
эмнэлэг” болно гэсэн зорилт д эвшүүлсэн. Мөн хүүхдийг эхийн сүүгээр
хоолло сноор бага насны хүүхдийн т эжээлийн доройтлыг багасгах,
суулгалт өвчин, хурц халдварт өвчнөөр энд эхийг багасгах, нярай
хүүхдийн энд эгдлийг бууруулах зорилтууд хэрэгжинэ гэж үзсэн.
Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох бодлогыг Монголд хэрэгжүүлж эхлэхэд
эерэг болон эсрэгээр нөлөөлөх хэд хэд эн онцлогтой асуудлууд тулгарч
байсан. Монголчуудын хүүхд ээ хөхүүлж байсан уламжлал ялангуяа
хөдөө сумд, орон нутагт нэлээд хадгалагдаж байсан, хүүхдийн угжны
сүүний үйлдвэрлэлийн хөгжил дорой, гадны үйлдвэрийн сүүг Засгийн
газрын захиалгаар маш бага хэмжээгээр оруулж ирж байсан нь хүүхдийг
эхийн сүүгээр хооллох бодлогыг хэрэгжүүлэхэд дөхөмт эй байсан
боловч эмнэлгийн ажилтнууд хэд эн арван жил сурч дадсан
хэвшлээсээ салахгүй, салахад хүнд, хэдийгээр Монгол уламжлал байсан
боловч хот суурин газрын эмэгт эйчүүд ажил хийд эг учраас т эжээвэр
хүүхдийн тоо хот сууринд, хөдөө ч жилээс жилд нэмэгдсээр ирсэн.
Уламжлалыг зөв технологитойгоор авч үлд эж чадаагүй, шинжлэх ухааны
шинэ мэд ээллээс их хоцорч байсан, нөгөө талаар бүх хүн хүүхэд
хөхүүлэх арга ажиллагааг мэднэ, амархан зүйл гэж бодоод асуудалд
хайнга хандах нь уг ажлыг нэвтрүүлэхэд бэрхшээл учруулж байсан.

Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох бодлого хэрэгжихийн өмнөх байдал

Уг ажил эхлэхийн өмнө 1992 онд НҮБ ХС, Хоол судлалын төв, Хүүхдийн
төлөө үнд эсний төвөөс хийсэн судалгаагаар:

1. Хүүхэд төрсний дараах эхний 4-6 сард дан эхийн сүүгээр хооллолтын
хувь 46%

2. Хөхний сүү дийлэнх боловч холимог хоолтой (эхийн ба өөр сүү хольж
хооллодог бол холимог хоолтой гэд эг) хүүхэд 65%

3. Нэг настай хөхөө хөхөж буй 81%, 2 насандаа хөхөө хөхөж буй 61%,
нэмэгд эл хоолонд ороод хөхөө хөхөж буй хүүхэд 65% байсан.

4. Хүүхдийг төрснөөс хойш 30 минутын дотор хөхөө анх амласан хүүхэд

байхгүй, 4-12 цагийн дараа 30.2%, 3 цагийн дараа 26.4%, 24 цагаас д ээш
хугацааны дараа 22.6% хүүхэд анх амлаж байжээ.
 Зураг 1, 2

Дүн бүртгэлийн мэд ээгээр 1000 амьд төрсөн хүүхд эд нялхсын

энд эгд эл (1992 онд) байсан.

Төрөх тасгууд эх, хүүхэд хоёрыг тус тусын өрөөнд тусгаарлан, хүүхдийг
эмнэлгийн ажилчид асардаг, хүүхдийг ихэнхд ээ нэг хоногийн дараа
амлуулдаг, төрөх газрууд сүү, глюкоз, чихэрт эй усаар хүүхэд амлуулах нь
хэвийн үзэгд эл болсон учир хүүхдүүд ангир уургаа хөхөх ямар ч
бололцоогүй, төрөх газрын энэ буруу ажиллагаанаас болж эхчүүдийн
хөхний сүү татралт их, ялангуяа хотод төрсөн эхчүүдийн ихэнх нь 3 сар
хүүхд ээ хөхүүлээд л хөхний сүү татрах байдал жил тутам нэмэгд эж
байсан. Цагаар хөхүүлд эг байсан нь хөхний сүү татрах бас нэг шалтгаан
болж байсан. Төрсөн хүүхдийн физиологийн шарлалт гүн явагддаг
байсан.

Төрөх газрууд хэдийгээр халдвар хамгааллын д эглэмийг хатуу

баримталж байсан боловч хүйн халдвар гарсаар байсан.

Эхчүүдийн хөхний толгой хагарах нь бараг эх бүрд тохиолддог

бэрхшээл байсан.

Тэр үеийн хүүхдүүд эд саатуулагч хөхөлт хөхдөггүй хүүхэд байхгүй гэж

хэлэхэд хилсд эхгүй.

Эхийн сүүгээр хооллох Засгийн газрын бодлогын хүрээнд ямар ажлууд

 хийгдсэн бэ?

Эхийн сүүгээр хооллох ажлыг Монголд хэрэгжүүлэхэд тохиолдож

байсан онцлогийг харгалзан үзэж захиргааны байгууллагаас д эмжлэг
авах, үнд эсний мэргэжилт эн-сургагч, үнэлээч нарыг бэлд эх, хүүхдийг
эхийн сүүгээр хооллож байгаа түвшинг тогтоох, эмч нарыг сургах, төрөх
газрын үйл ажиллагаанд өөрчлөлт хийх, зорилт төлөвлөгөө гаргах,
монгол орны нутаг д эвсгэрт хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг бий болгох үйл
ажиллагааг өрнүүлэх, хяналтын тогтолцоог бүрдүүлэх чиглэл баримтлах
нь зүйт эй гэж үзсэн.

1992 онд үнд эсний семинарыг зохион байгуулсны дараа анхны

15 үнд эсний сургагч багш, 15 үнд эсний үнэлээчийг бэлд эж, хүүхд эд
ээлт эй эмнэлгийн үйл ажиллагааг амжилттай хэрэгжүүлж байгаа
Филлипин, Тайланд зэрэг орны туршлагыг хот хөдөөгийн 10-аад эмч
судалсан. 1992-1994 онд хот, бүх аймаг, сумдын эмч нарыг оролцуулсан
бүсчилсэн семинарыг 5 аймагт зохион байгуулсан.

Төрөх газруудад хийсэн өөрчлөлт.

1. Төрөх газруудад ус, глюкоз, угжны сүү, хөхөлт хэрэглэхийг, хүүхдийн

сүүний үйлдвэрээс угжны сүү, В-рис захиалан авдаг байсныг зогсоосон.
Хүүхдийн хоол бэлдд эг өрөөг үгүй болгож, сурталчилгаа, сургалтын
өрөө болго сон.

2. Төрөх газрын ажилчдад сургалт явуулж

​ Анх амлуулах хугацаа

​ Анх яаж амлуулахыг эхэд зааж биечлэн туслах тухай

​ Хүүхд ээ зөв хөхүүлэхийг эхэд зааж өгөх тухай

​ Хүүхдийг хүссэн үед нь цаггүй хөхүүлэх

​ Эх хүүхэд хоёрыг хамт байлгах

​ Эхийн сүүнээс өөр юу ч хөхүүлж болохгүй

​ Яаж зөв хөхүүлэх талаар сургалт хийсэн.

3. Төрөх газар тус бүрд эхийн сүүгээр хооллох бодлогыг хэрэгжүүлэхэд
туслах эмч, сувилагчийг бэлдсэн.

4. Хүүхдийг төрөнгүүт эхийн бие д ээр тавьж, эх хүүхэд хоёрын холбоог

эрт үүсгэх боломж бий болго сон. Энэ нь эхийн сэтгэл санаа, хөхний сүү
гаралтад маш сайн нөлөө үзүүлсэн.

5. Хүүхдийг төрсний дараа 30 минутын дотор, Кесар хагалгаагаар

төрсөн бол 2 цаг дотор амлуулдаг болсон.

6. Эхээр нь хүүхдийг асруулах, эх хүүхэд хоёрыг тус тусд нь биш

нэг өрөөнд, нэг орон д ээр хамт байх боломжийг бүрдүүлсэн.

7. Эхчүүд эд зөв хөхүүлэх, хөхөө зөв саах, хөхөндөө сүү хурдан оруулах,
цаггүй хөхүүлэх талаар сургалт явуулж эхэлсэн.

Монгол улсын ЭМЯ, НҮБ ХС-тай хамтран хүүхдийг эхийн сүүгээр

хооллох бодлогыг тууштай баримтлан хэрэгжүүлсэн. Тэр үед ЭМЯ-ны
харъяанд дөнгөж байгуулагдаад байсан Хоол Судлалын Төв Улаанбаатар
хот, 18 аймагт эхийн сүүгээр хооллох бодлогыг хэрэгжүүлэгч нь болж
ажилласан бөгөөд энэ ажилд ЭНЭШТөв, Улаанбаатар хотын бүх төрөх
газар, өрхийн эмнэлгүүд, бүх аймгийн гүйцэтгэх захиргаа, аймгийн
нэгдсэн эмнэлэг, хоол судлаач эмч, өрхийн эмч нар, сумдын захиргаа,
сумын эмнэлэг, эмч нар хүүхд ээ төрүүлсэн ээж нарын ид эвхт эй
оролцоогоор уг ажил тодорхой үр дүнд хүрсэн.

Хот, аймаг, сумын эмнэлгүүдэд хийсэн ажил

Хотын дүүргийн эрүүл мэндийн нэгдлүүд болон аймгийн нэгдсэн

эмнэлэг, хэсэг, сумд, төрөх газрын эмч нарыг сургалтанд хамруулж,
эмнэлгүүд өөрсдийн эмч нарын мэдлэг чадварыг д ээшлүүлэх олон
хэлбэрийн уралдаан т эмцээн, сургалт зохион байгуулсан.
Төрөхийн өмнөх сургалтаар хөхөө яаж бэлд эх, хоолоо хэрхэн
тохируулах, төрсний дараа хүүхд ээ яаж хөхүүлбэл үр дүнт эй, хөхний сүү
татрахгүй, хүүхд ээ сайн цатгатал нь хөхүүлэх, хүүхд эд, өөртөө эвт эй
байрлалаар хөхүүлэхийн ач холбогдол зэрэг асуудлаар эхчүүд эд сургалт
явуулах, т эднийг д эмжиж туслах үйл ажиллагааг эрчимт эй явуулсан.
Ихэнх аймагт хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллохыг д эмжих зөвлөх, сайн
дурын бүлгүүд байгуулагдан т эднийг сургалтад хамруулан сургалт
сурталчилгааны материалаар хангаж өгөх ажлыг хийсэн. Энэ ажлаараа
Ховд аймаг манлайлж байв.

Эмнэлгүүдийн үйл ажиллагааны ид эвх сэргэж “Хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг”

болох хөдөлгөөн өрнөж Улаанбаатар хотын дүүргийн ихэнх эмнэлэгүүд,
аймгийн нэгдсэн ихэнх эмнэлгүүд хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг болж цол
гэрчилгээ авсан билээ. Ховд, Дорноговь, Завхан зэрэг аймгийн нэгдсэн
эмнэлэг, бүх сумын эмнэлэг Хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг болсноор ″Хүүхд эд
ээлт эй аймаг ″болсон.

Сурталчилгааны ажлын талаар

НҮБ ХС-ийн д эмжлэгээр Хоол судлалын төвөөс эмч, ээж нарт зориулсан
сургалтын “Ангир уураг” улирал тутмын сэтгүүл, зурагт хуудас,
зөвлөмжүүд хэвлүүлэн тарааж “Хөхөөр хооллохын учир” ном, TV-ийн
сургалтын 3 кино хийж ард олны хүрт ээл болгож байсны д ээр хүүхдийг
эхийн сүүгээр хооллох д элхийн долоо хоногийг жил тутам улс орон
даяар т эмд эглэж, төвийн сонинд 1 нүүр гаргаж хотын дүүрэг, аймгийн
эрүүл мэндийн нэгдлүүд, сумдын эмнэлгүүд олон хэлбэрээр
сурталчилгааны ажил хийж байлаа.

Бодлого хэрэгжилтийн үр дүн

Эхийн сүүгээр хооллох бодлогын хэрэгжилт, үр дүнд жил тутам судалгаа

хийж, хянаж байсан.

Эдгээр ажлын үр дүнд 1992 онд III төрөх газар, Ховд аймгийн нэгдсэн
эмнэлэг, ЭНЭШТөвийн төрөх эмэгт эйчүүдийн клиник анхны “Хүүхд эд
ээлт эй эмнэлэг” болж, ЭНЭШТөвийн хүүхд эд ээлт эй эмнэлгийн
гэрчилгээг НҮБ-ын ХС-ийн захирал Ж.Грант өөрөө гардуулан өгч байсан.
Түүнээс хойш одоог хүрт эл хот хөдөөгийн нийт 193 эмнэлэг хүүхд эд
ээлт эй эмнэлэгийн гэрчилгээ аваад байна. (Гэрчилгээ авсан бүх
эмнэлгийн нэрс хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг гэсэн гарчигт орсон.) Монгол
улс хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллодог Дэлхийн 10 орны тоонд орж,
хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох хувиараа Азийн орнуудын дотор
д ээгүүр үзүүлэлтт эй болж (Зураг 3) байв. 1992 он гэхэд хүүхдийг
төрсний дараа 30 минутын дотор амлуулж байгаагүй бол 1993 онд
49.3%, 1994 онд 64%, 1995 онд 92.5%, 1996 онд 93%, 1997 онд 97.2%,
1998 онд 93.4%, 1999 онд 93.4% болжээ.
 Зураг 25. Азийн орнуудын байдал

Хүүхдийг төрсний дараа 30 минутын дотор амлуулах хувь, 4-6 сар

хүрт эл дан хөхөө хөхсөн хүүхдийн эзлэх хувь 1992 онд 48.2, 1993 рнд
68.1, 1994 онд 70.6, 1995 онд 93.5, 1996 онд 94.6, 1997 онд 93.2,

19998 онд 93.4 болж жил дараалан нэмэгд эж байв.

Хүйн халдвар гарахаа больж, хүүхдийн хэвийн шарлалт багасч, хүй

цөглөлт хурдасч, нярай хүүхдийн суулгалт, хурц халдварт өвчнүүд,
нялхсын өвчлөл нас баралт буурсан. Нялхсын нас баралтын бууралт, дан
хөхөөр хооллох хувь нэмэгд эх хоёр хүчт эй урвуу хамааралтай нь
судалгаагаар нотлогдсон. Эхчүүдийн хөхний толгой хагаралт, хөхний
сүүний татралт эрс багассан.

Хүүхд эд ээлт эй эмнэлгийн болзлыг хангасан нялхсын сувиллын дутуу

нярайг торниулах тасагт хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох бодлогыг
амжилттай хэрэгжүүлснээр 1994-2000 онд өвчлөл 1 дахин буурч
энд эгд эл цөөрч 1999 онд хүүхэд энд ээгүй байна.

Сүүлийн жилүүд ⁄ 2000 оноос хойш ⁄ -ийн байдал

ЭМЯ, НЭМХ, Хоол судлалын төвөөс НҮБ ХС, Д ЭМБ бусад олон улсын
байгууллагатай хамтран хийсэн (2007) судалгаагаар эхчүүдийн 76.2% нь
төрсний дараа хүүхд ээ 30 минутын дотор амлуулсан, 92% нь төрөх
газарт хүүхэдт эйгээ хамт байсан, 90% нь хүүхд ээ хүссэн цагт нь
хөхүүлж байсан байна. Төрсөн эхчүүдийн 69% нь хүүхд ээ хэрхэн
хооллох талаар мэд ээллийг олж авсны 51% нь жирэмсэн үед ээ, 48% нь
төрсний дараа авчээ. Зураг 5,6

Эхчүүд эд сургалт явуулж мэд ээлэл өгөх шаардлагатай эмнэлгийн

ажилчдын мэдлэг ямар байгааг судлахад 54% нь хүүхдийг хүссэн цагт
хөхүүлэх, 31% нь ангир уургийг эрт амлуулах, 30% нь хүүхдийг дан
эхийн сүүгээр хооллох хугацааг 7-оос д ээш сар гэж буруу хариулсан.
Судалгаанд орсон эмнэлгийн ажилчдын 3 хүн тутмын нэг нь угжыг
хэрэглэнэ гэхд ээ цагаар, хүүхд эд тохирсон чанартай т эжээлээр угжина
гээд ямар нэмэгд эл хоол, яаж өгөх, эрүүл ахуйн хувьд аюулгүй хоол байх
нь ямар ач холбогдолтой талаар хангалтгүй мэдлэгт эй байжээ.

Хүүхд эд ээлт эй эмнэлгийн цол гэрчилгээг 1992-1998 онд 109 эмнэлэг,

жилд дунджаар 15 эмнэлэг авч байсан бол 1999-2003 онд 39 эмнэлэг,
жилд дунджаар 7-8 эмнэлэг авчээ.

Нялхсын нас баралтын бууралтын түвшин 1991-1997 оныхоо с

удааширсан.

2005 онд ”Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний тухай” Монгол Улсын
хууль, 2008 онд ”Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүн, угж, түүнт эй
адилтгах зүйлийн чанар, аюулгүй байдлыг хангах, т эдгээрт тавих”
журам –ын талаар Монгол Улсын Эрүүл мэндийн сайдын тушаал гарсан
хэдий ч Худалдаанд эхийн сүүг орлуулагч хэмээн нэрлэсэн хуурай
сүүнүүд олон сувгаар гадаадаас оруулж ирж худалдаалагдсаар байна.

Сүүлийн жилүүдийн байдлыг дүгнэж үзэхэд

Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох Засгийн газрын бодлого хэрэгжиж

байгаа боловч хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох талаарх үзүүлэлт зарим
талаар 1991-1998 оны үзүүлэлт ээс буурсан байдал ажиглагдаж байна.
Тухайлбал:

1. Хүүхдийг төрсний дараа 1 цаг дотор ангир уураг амлуулах хувь

буурсан.
2. 6 сар хүрт эл дан эхийн сүүгээр хоолло сон хүүхдийн эзлэх хувь буурах
хандлагатай.

3. Нэгээс д ээш насандаа эхийн сүүгээр хооллосон хүүхдийн хувь буурч

байгаа

4. Хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг болох санаачлага, хөдөлгөөний ид эвх суларч

үнэлгээ хийх зохион байгуулалтын асуудалд өөрчлөлт орсон

5. Нялхсын энд эгд элийн бууралтын эрч саарсан.

Шалтгаан:

​ Бэлтгэгдсэн боловсон хүчнүүдийн ажлын байр өөрчлөгдсөн. Шинээр

боловсон хүчин бэлтгэх асуудалд хойрго хандсан.

​ Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох сургалт сурталчилгааны ажлын эрч

далайц суларсан.

​ Эмнэлгийн ажилчдыг сургах системт эй сургалт хангалтгүй болсон.

​ Төрөх газруудын ангир уургийг амлуулах, эх хүүхдийг хамт байлгах үйл

ажиллагаа жигд биш болсон.

​ Эхчүүдийг сургах, нийт хүн амд сурталчлах ажил хангалтгүй.

​ Хүн амын хоол т эжээлийн болон хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох талаар
боловсрол олгох асуудал хоцрогдож байгаагаас эмч, эмнэлгийн
ажилчид, эхчүүд, нийт хүн амын мэдлэг боловсрол сул байгаа

​ Эхийн сүү орлуулагчийн маркетингийн үнд эсний хуулийн хэрэгжилтийн

үнэлгээ хангалтгүйгээс худалдаачид олон төрлийн угжны сүүг гаднаас
оруулж ирж худалдаалах болсон.

​ Хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг болох санаачлага, хөдөлгөөнийг үнэлэх,

урамшуулах талаар төр захиргааны болон орон нутгийн захиргааны
байгууллагын санаачлага, д эмжлэг хангалтгүй.

​ Сургалт, сурталчилгааны талаар олон нийтийн хүчийг ашиглах,

сурталчилгааны байгууллагуудын оролцоог нэмэгдүүлэх талаар
хангалтгүй ажиллаж байна.

2010 оноос хойш хийх ажил

Зорилго

Эхийн сүүгээр хооллох талаарх үзүүлэлтүүдийг сайжруулах гол бодлого

баримтлах.

Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгд эхүүний тухай Монгол Улсын хуулийг
хэрэгжүүлэх

Энэ амжилтанд хүрэхийн тулд засгийн газар, засгийн газрын бус

байгууллагууд , хувийн хэвшлийнхэн хамтран ажиллах.

Олон орны туршлагаар мэргэжилт эй боловсон хүчин бэлтгэх, сургалт,

сурталчилгааны ажлын хэлбэр, үнэлгээг шинэ шатанд гаргах.

Өрхийн эмнэлэг, төрөх газрын үйл ажиллагааг шинэ стратегаар

ид эвхжүүлэн төр захиргааны байгууллагаас ажлыг нь үнэлэх,
урамшуулах ажлыг шаардлагын түвшинд явуулах

Стратеги

1. Жирэмсэн эмэгт эйчүүд эд хүүхд ээ хөхүүлэх, эхийн сүүний ач

холбогдлын талаар мэдлэгт эй болж байж хүүхэд төрүүлд эг, эх болох
бэлтгэлийг хангуулдаг болгох ажлыг өрхийн эмнэлгийн гол үйлчилгээ
болгож хүүхд эд ээлт эй эмнэлгийн үнэлгээг өрхийн эмнэлгүүдийн
түвшинд хийд эг болох.

2. Төрөх газруудад төрсөн эх хүүхдийн арьсны шүргэлцээ үүсгэх, ангир

уургийг 1 цаг дотор амлуулах, амлуулахдаа хөхийг зөв үмхүүлж өгөх, эх
хүүхдийг хамт байлгах, хүүхдийг хүссэн үед нь хөхүүлэх, ажилчид
эхчүүдт эй, эхчүүд хүүхэдт эйгээ эелд эг зөөлөн харилцах гэсэн тодорхой
6 асуудлаар стандарт батлаж мөрдүүлүүлэх

3. Эхийн сүүгээр хооллох нь олон талын ач холбогдолтой үйл ажиллагаа

гэдгийг нийт хүн амд ойлгуулах сурталчилгааны ажлыг хүчт эй болгох,
тухайлбал:
​ Хүүхдийн эрүүл мэндийг хамгаалж, оюун ухааныг хөгжүүлэх чухал арга
хэмжээ

​ Эхчүүдийн эрүүл мэндийг хамгаалах, дахин жирэмслээс

хамгаалах чухал ач холбогдолтой

​ Эхчүүд хүүхд ээ хөхүүлэх нь хүүхд эд хүнлэг чанар бүрэлд эх эх үнд эс

​ Эхийн сүү хүнсний хангамжийн чухал хэсэг

​ Эхийн сүү байгаль хамгаалах ажлын нэг хэсэг

​ Эхийн сүү хүн амын анхны аюулгүй эрүүл хүнс

​ Байгалийн баялаг

​ Гэр бүл, эрүүлийг хамгаалах байгууллага, улс оронд оруулж буй хөрөнгө
оруулалт

​ Байгалийн гамшиг болон онцгой байдлын үеийн орлуулшгүй хоол

Инносентийн тунхаглалыг хэрэгжүүлэх

Инносентийн тунхаглалыг хэрэгжүүлэхийн тулд юу мэдэх шаардлагатай

вэ?

Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох тухай Инносентийн тунхаглалыг 1990

онд Италийн Флоренс хотод “Эхийн сүүгээр хооллох д элхий нийтийн
санаачлага” гэд эг хуралдаанаар хэлэлцэн баталж гаргажээ. Уг тунхаглалд
эхийн сүүгээр хооллох нь нэн өвөрмөц үйл ажиллагаа гэдгийг хүлээн
зөвшөөрснөөр:

• Нялхсын эрүүл өсч торниход тусална.

• Хурц халдварт өвчний тархалт, өвчлөл, нас баралтыг бууруулна.

• Эхчүүд дунд хөхний болон өндгөвчний хорт хавдар үүсэх аюулыг

багасгана.

• Жирэмслэлтийн хоорондох зайг уртасгана.

• Хүүхдийг төрсний дараах эхний 6 сард зөвхөн дан эхийн сүүгээр
хооллоно.

• 2 нас хүрт эл хөхүүлэхийн зэрэгцээ 6 сартайгаас нэмэгд эл хоол өгөх

зэрэг асуудлууд нааштай үр дүнд хүргэнэ гэдгийг харгалзан доорх
тунхаглалыг д эвшүүлжээ.

• Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох нөхцөл боломж бүрдүүлэх

• Угжаар хооллохын эсрэг хууль эрх зүйн баримт гаргах

• Эрүүлийг хамгаалахын тогтолцооны хүрээнд эхийн сүүгээр хооллоход

тохиолдож байгаа бэрхшээлийг даван туулах

• Эмэгт эйчүүд, т эдний гэр бүлд зохистой хоол т эжээлээр хангах боломж
бүрдүүлэх

• Бүх улс орон, Засгийн газар, эхийн сүүгээр хооллох үнд эсний бодлого
боловсруулах

• Үнд эсний эрүүлийг хамгаалах байгууллага эхийн сүүгээр хооллох

бодлогыг бүх нийтийн эрүүл мэндийг хамгаалах нэг салшгүй хэсэг
болгон хэрэгжүүлэх

• Эрүүл мэндийн нийт ажилтныг энэхүү бодлогыг хэрэгжүүлэхэд

шаардлагатай нарийн мэргэшилд сургах

Уг зөвлөгөөнөөс үйл ажиллагааны дараах зорилтуудыг д элхий нийтийн

өмнө д эвшүүлэн тавьжээ.

1995 онд гэхэд Засгийн газрууд:

​ Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох асуудлыг зохицуулах үнд эсний

зохицуулагчийг томилж, Засгийн газрын төлөөлөгчид, Засгийн газрын
бус байгууллагууд, эрүүл мэндийн байгууллагууд зэрэг олон салбарыг
хамарсан хороо байгуулах.

​ “Нялхас эхийн сүүгээр хооллохыг хөхүүлэн д эмжих, хамгаалах” талаар

Д ЭМБ, НҮБ-ын Хүүхдийн Сан хамтран боловсруулсан 10 зорилтыг
бүрэн хэрэгжүүлэхэд нэгж байгууллага бүр анхаарч эхчүүд эд боломж
олгох.

​ Д ЭМБ-ын чуулганы тогтоолын заалтууд, эхийн сүү орлуулагч гэгдд эг

хуурай сүүний маркетингийн олон улсын хуулийн бүх заалтыг бүрэн
хэрэгжүүлэх.

​ Ажил эрхэлж буй эмэгт эйчүүд хүүхд ээ хөхүүлэх хуулийн үнд эслэл
боловсруулж мөрдөн хэрэгжүүлэх.

Мөн олон улсын байгууллагуудад дараах зүйлсийг уриалсан байна.

​ Нялхас эхийн сүүгээр хооллохыг хөхүүлэн д эмжиж, хамгаалах үйл

ажиллагааг төлөвлөж хянах д элхий дахины хяналтын тогтолцоо бий
болгох.

​ Улс орнууд үнд эсний зорилго зорилтуудыг д эвшүүлэх , хэрэгжүүлэх,

тайлагнах, дүгнэн шинжлэх асуудалд д эмжин туслах.

​ Үнд эсний бодлого боловсруулж төлөвлөх, хэрэгжүүлэх, хянах, үнэлж

дүгнэхэд улс үнд эстний байгууллагуудад д эмжлэг үзүүлэх

Инносентын тунхаглалыг манай улсад хэрэгжүүлэх нь

1. Орон нутгийн засаг захиргаа

​ Нялх ба бага насны хүүхдийн хооллолтын талаар боловсруулсан

бодлоготой байх

​ Эрүүл мэндийн байгууллагууд болон нийгмийн бусад салбаруудын

оролцоотойгоор хүүхдийг 6 сар хүрт эл дан эхийн сүүгээр хооллохыг
д эмжих

​ Эхчүүд эд өөрсөддөө шаардлагатай эрүүл мэндийн үйлчилгээг авах

боломжоор хангагдах, хамт олны зүгээс д эмжлэг авах орчинг бий
болгох

​ Хугацаанд нь, т эжээллэг, тохирсон хэмжээт эй нэмэгд эл хоолонд

оруулах, 2 нас хүрт эл нь буюу түүнээс цааш хөхөө үргэлжлүүлэн
хөхүүлэх ажлын нөхцлийг хангаж өгөхөд туслах
​ Хөхний сүү орлуулагчийн маркетингийн олон улсын болон Монгол
улсын хууль, Д ЭМБ-ын холбогдох шийдвэрүүдииг хэрэгжүүлэхэд тус
дөхөм болох баримт бичгүүдийг өөрийн онцлогт тохируулан
боловсруулж, хэрэгжүүлэх

II. Эрүүл мэндийн байгууллагууд

​ Хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг болох санаачилгыг д эмжих, хэрэв

уг өргөмжлөлийг авсан бол дахин үнэлгээнд хамрагдах замаар урьд
хүрсэн түвшингээс илүү өндөр түвшинд хүрэхийг зорих

​ Жирэмсэн эхчүүдийг хүүхд ээ эхийн сүүгээр хооллох талаар сургалтанд

бүрэн хамруулах, гарын авлага хэвлүүлэх, төрөх үед нь эрт амлуулахад
д эмжлэг үзүүлэх

​ Гэрийн эргэлт, дархлаажуулалт, өвчт эй хүүхд эд гэрээр болон

амбулаториор эмнэлгийн тусламж үзүүлэх, хоол т эжээлийн зөвлөгөө,
нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн болон эхчүүд эд эмнэлгийн
тусламж үзүүлэх зэрэг эмнэлгийн бүх үйлчилгээний хүрээнд нялх, бага
насны хүүхдийн хооллолтын талаар ур чадваржсан тусламжийг үзүүлж
байх

​ Эх хүүхдийн эрүүл мэндийг сайжруулахын тулд жирэмсэн болон хөхүүл

эхийн хооллолтыг анхаарах, д эмжлэг үзүүлэх

​ Эхчүүдийг эмнэлэгт өвчт эй хүүхд ээ асрах бол хүүхд ээ хөхүүлэхэд нь

туслах, д эмжлэг үзүүлэх

​ Шаардлагатай бол эхийн сүүгээр хооллох болон хөхөнд дахин сүү

оруулах талаар ур чадвар бүхий тусламжийг тураалтай болон өвчт эй
нялх, бага насны хүүхдүүд, эхчүүд эд үзүүлэх

III. Эмнэлгийн ажилчдын ур чадварыг сайжруулах

​ Эхчүүд, хүүхэд, т эдний гэр бүлд тусламж үйлчилгээ үзүүлд эг

эмнэлгийн ажилчдад эхийн сүүгээр хооллолтыг үнэлэх, зөвлөгөө өгөх
сургалтыг явуулах, т эд энд зоиулан гарын авлага гарагаж өдөр тутмын
үйл ажиллагаанд мөрдүүлэх

​ Хөхний сүү орлуулагчийн маркетингийн тухай олон улсын ба Монгол

улсын хууль, заалтуудыг хэрэгжүүлэх

​ Эмнэлгийн ажилчид болон эхчүүд эд сургалт явуулдаг сургалтын

хөтөлбөрөө шинэчлэх (зорилгоо тодорхойлох, өгөх мэд ээлэл бодитой
байх, нялх хүүхдийн хооллолтын талаар ур чадвар олгох дадлагыг
оруулсан байх)

IV. Эцэг, эхчүүд олон нийтийн түвшинд

​ Нялх, бага насны хүүхдийн хооллолтын талаар зөвлөгөө өгөх ур чадвар

бүхий сайн дурын зөвлөгч нарыг туршлагатай ээж нараас бэлтгэх,
харилцан холбоотой ажиллах

​ Эхчүүдийг д эмжих сайн дурын бүлэг бий болгох, т эдгээрийн үйл

ажиллагааг тогтмолжуулж, байнгын д эмжлэг үзүүлэх

​ “Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллох Дэлхийн долоо хоног”-ийг жил

бүр өргөн хүрээнд т эмд эглэж эхийн сүүгээр хооллох ажлын үр өгөөжийг
дүгнэн дараа жилд анхаарах ажлаа төлөвлөдөг хэвшилд шилжих

​ ТББ, хувийн хэвшлийнхэн, сурталчилгааны бүх төрлийн хэрэгсэл

хүүхдийг эхийн сүүгээр хоолллохын ач холбогдлыг түгээн
д элгэрүүлэхэд өөрийн хувь нэмрээ оруулах

”Хүүхдэд ээлт эй эмнэлэг ”гэж ямар эмнэлэгийг хэлэх вэ?

НҮБ-ын Хүүхдийн сан, Д ЭМБ-аас д эвшүүлсэн “Хүүхдийг эхийн сүүгээр

т эжээх 10 алхам” зорилтуудыг даган мөрдөж, эхчүүдийг хүүхд ээ
т эжээхэд нь тусалсан эмнэлгийг хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг болгон
шалгаруулах санаачлага гаргасан. “Хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг” болохын
тулд эмнэлэг, эх нялхсын төвүүд юу хийх ёстой вэ?

Хүүхдэд ээлт эй эмнэлэг болох 10 зорилт

1. Хүүхдийг хөхөөр хооллох асуудлыг хэрэгжүүлэх эмнэлгийн

байгууллага нь 10 зорилтын дагуу өөрийн онцлогт тохирсон бодлоготой
байна.

2. Энэ бодлогоо хэрэгжүүлэхийн тулд эмнэлгийн ажилтнуудыг

сургалтанд хамруулсан байх.
3. Жирэмсэн эх бүрийг хүүхд ээ хөхүүлэхэд нь бэлдүүлэх, эхийн сүүгээр
т эжээхийн ач тусыг ойлгуулах.

4. Төрсний дараа хүүхдийг 30 минутын дотор ангир уургийг нь

амлуулах.

5. Эхчүүд эд хүүхд ээ хөхүүлэх, хөхөө саах аргыг сургасан байх.

6. 4-6 сар хүрт эл нь хүүхд эд нэмэлт шингэн, ус, глюкоз, хоол өгөхгүй,
дагнан эхийн сүүгээр хооллох.

7. Эх хүүхэд хоёр өдөр ч шөнө ч ямагт хамт байх нөхцөл боломжоор

хангаж өгөх.

8. Хүүхд ээ хөхөх гэж хүссэн үед нь хөхүүлж байх.

9. Хүүхд эд угжны болон, саатуулах хөхөлт өгч болохгүй.

10. Хүүхдийг эхийн сүүгээр хооллоход туслах сайн дурын бүлгийг

байгуулах.

Хүүхд эд ээлт эй эмнэлгүүд нь төрөхийн өмнөх, төрөх явц, төрсний дараа

онцгой анхаарал тавьж, эхчүүд эд хүнлэг хандан, энэхүү 10 алхмыг
хэрэгжүүлэхэд анхаарлаа төвлөрүүлэх ёстой. Хүүхд эд ээлт эй гэсэн утга
яригдаж байгаа болохоор нялхсын эрүүл мэндийг ханган хамгаалахын
тулд эхчүүдийг хамгаалах ажлыг хэрэгжүүлэхэд төрөх газрын эмч
ажилчдын үүрэг байнгын оролцоо шаардлагатай. Хүүхд эд ээлт эй
эмнэлгийн нөгөө нэг үйлчилгээ нь хүүхдийг тогтмол үзлэгт хамруулах,
вакцин тарьж сэргийлж болох үндсэн 6 өвчний эсрэг дархлалтай болгох,
суулгалт (гэд эсний) өвчнийг эмчлэхэд хоросолын уусмалыг хэрэглэх,
мэд ээлэл өгөх, хүүхдийн хэвийн өсөлтөнд хяналт тавих зэрэг орно.

Хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг нь эх хүн бүрт үр хүүхдийнхээ эрүүл өсөн

бойжих нөхцлийг хангуулахад нийгмээс д эмжлэг үзүүлж буй хэлбэр
бөгөөд эхчүүд бүрэн эрхт эй хамгаалагдсан хүмүүс гэдгээ мэдрэх болно.

Эмэгт эйчүүд эх байх эрхээ эд элнэ.

Хүүхд эд ээлт эй нийгэм хамт олон байснаар эхчүүдийн хүүхд ээ эхийн

сүүгээр т эжээх хүсэл эрмэлзлэлийг д эмжин тусална.
Хөхний сүүг орлуулах бэлдмэл хоол т эжээлийг худалдаагаар
д элгэрүүлэх болон хүүхдийг угжиж т эжээх аргын эсрэг байх болно.

Хүүхд эд ээлт эй орчин байснаар гэр бүл, нийгмийн хөгжилд эхчүүдийн

гүйцэтгэх үүргийг улам тод болгоно. Энэхүү орчин нь нийгмийн
амьдралыг т этгэх чухал нөхцөл болно Хүүхд эд ээлт эй эмнэлэг олон
оронд хэрэгжиж байна

Монгол улсын Засгийн газар хүүхд эд ээлт эй эмнэлгийн үйл ажиллагааг

1992 онд эрүүл мэндийн сайдын тушаал гарснаар эхлүүлсээр өдгөө 18
жил болж 2010 он гэхэд Монгол нутгийн өнцөг булан бүрийн 193
эмнэлэг Хүүхд эд ээлт эй эмнэлгийн цол гэрчилгээ аваад байна.

Монгол улсад “Хүүхд эд Ээлт эй Эмнэлэг”- ийн үйл ажиллагаанд

хамрагдаагүй нутаг байхгүй. Цаашид ч энэ үйл явц амжилттай өрнөж
Монгол орон хүүхд эд ээлт эй орон болох нь дамжиггүй.
 Долоо. ЭХИЙН СҮҮ ОРЛУУЛАГЧ БҮТЭЭГД ЭХҮҮН ГЭГДД ЭГ
УГЖНЫ СҮҮ

Эхийн сүүг орлож чадах бүтээгдэхүүн гаргаж чадахгүй гэдгээ

дэлхийн эрдэмтэд хүлээн зөвшөөрсөн

Угжны хүүхдэд илрэх хам шинж

“Угжны хүүхд эд илрэх хам шинж”-ийг анх 1930-аад онд хүүхдийн эмч
доктор С.Вильямс олж мэд эж угжны хүүхд эд суулгах, шингэн алдах,
тураалд хүрэх хам шинж илэрнэ гэж мэд ээлсэн.

1960-аад оноос Ямайкийн хүнс, хоол т эжээлийн хүрээлэнгийн доктор

Д.Желиффе угжны сүүний зар сурталчилгаа хүүхдийн эрүүл мэнд эд хор
учруулж байгааг “худалдааны гаралтай тураал” гэсэн нэр томьёо гарган
илэрхийлсэн.

Үүнээс хойшхи олон жилийн судалгаа нь угжны сүү, угжаар хооллох нь

олон талаараа хүүхдийн эрүүл мэнд, эх хүүхдийн холбоо, эхийн эрүүл
мэнд эд ч муу нөлөөт эй болохыг тогтоосон. Тэжээвэр хүүхэд зөвхөн
эхийн сүүгээр хооллож байгаа хүүхдийг бодвол халдварт өвчнөөр
өвчлөх нь 10 дахин, менингит ээр 4 дахин, дунд чихний үрэвсэл, ходоод
гэд эсний замын өвчнөөр 3-4 дахин илүү өвчилддөг байна. Угжаар өссөн
хүүхэд багтраа, харшил, экзем, чихрийн шижин өвчнүүд эд өртөх
магадлал өндөр, тунгалгийн булчирхайн хорт хавдраар өвчлөх магадлал
5-8 дахин их гэдгийг судалгаа тогтоожээ.

Хүүхдийг угжны сүүгээр т эжээх яагаад болов

Өмнө нь эхийн сүний ач холбогдол, эх хүүхд ээ хөхүүлэхэд ямар ач

тустай зэргийг сайн үзсэн болохоор хүүхд ээ арай ч т эжээвэр
болгочихгүй байх гэж найдаж байгаа ч эцсийн мөчид эхчүүд хүүхд ээ
хөхүүлэхэд хүндрэл тохиолдож, аргагүй байдалд хүрч, сүү өгөх
амьдралын шаардлага ч гарч болох учраас эхийн сүү орлуулагч
бүт ээгд эхүүн /ЭСОБ/- ий талаар бас мэдлэг өгөх нь зүйт эй гэж үзлээ.

Хөхний сүү муудахад сүүгээ сайжруулах, дахин сүү оруулах гээд олон
аргыг хэрэглэж үзэж бүр болохгүй бол түр хугацаагаар эмчийн
зөвлөгөөнөөр өөр сүүг угжаар биш аяга, халбагаар өгөх ч хөхний сүү
хүүхдийн ганц хоол гэдгийг мартаж болохгүй.

Эх түр хугацаагаар хүүхд ээсээ холдох, эх маш хүнд ээр өвдөх гээд
шалтгаан гарах тохиолдол байдаг. Оюутнууд т эдний эцэг, эхэд захихад

оюутан хүн жирэмсэн болсон бол чөлөө аваад хүүхд ээ хөхүүлэх үү?
эсвэл суралцах уу, сураад хөхүүлэх үү гэд эг 3 замын нэгийг сонгох
хэрэгт эй болно. Бидний хувьд оюутнууд эхний ба 3 дах ь замыг сонгох
нь д ээр гэж зөвлөмөөр байна. Учир нь хүүхдийн тань эрүүл мэнд,
цаашдын амьдралын суурийг тавьж өгөх 1 хүрт элх насанд нь хүүхд ээ
хөхүүлж, өөрөө асрах нь маш чухал гэдгийг өмнөх зөвлөгөөнүүд ээс
мэдсэн байх. Угжихад хамгийн гол нь 10 сар т ээж төрүүлсэн хайртай хүү,
охины тань хувьд ч танай гэр бүлийнхний хувьд ч асар их хохиролтой 1
жил, харин та хичээлээсээ 1 жил чөлөө авч завсардахад зөвхөн өөрийн
чинь хувьд тооцогдох 1 жил. Сайн тунгаан бодож шийдвэрээ гаргана
гэж бодъёо.

Орчин үед хүүхдийг т эжээх сүү д эндүү олон болжээ. Энэ нь:

1-рт эхүүдийн сэтгэлийг амрааж за хөхүүлэхгүй болсон ч сүүнүүд байгаа

юм чинь гэж бодоход хүргэд эг.

2-рт жирэмсэн эхчүүд гэр бүлийнхэн хүүхд ээ хөхүүлэх талаар мэдлэг

муугаас зөв хөхүүлээгүйгээс хөхний сүү татардаг.

3-рт жирэмсэн эмэгт эйчүүдийг хяналтанд авдаг эмнэлгээс

эмэгт эйчүүд эд хүүхэд хөхүүлэх талаар зөвлөгөө хангалтгүй өгдөг.

4-рт төрөх газарт хүүхдийг анх амлуулах,хөхүүлэх талаар т эд энд

тусламж д эмжлэг үзүүлэх, эх хүүхэд 2-ыг хамт байлгахад алдаа гаргадаг.

5-рт гэр бүлийнхэн, найз нөхөд, эхийн ажилладаг байгууллага зэргээс

эхчүүд эд хүүхд ээ хөхүүлэхэд нь сэтгэл санааны болон бусад д эмжлэг
хангалтгүй өгдөг зэрэг шалтгаанууд хүүхдийг т эжээвэр болгоход
тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж байна.

Дараагийн хэсэгт хүүхдийг угжих сүүнүүдийн талаар мэд ээлэл өгч

байна. Эдгээрээс алийг нь сонгохоо ээж нар эмч нартайгаа зөвлөн
шийд ээрэй.
 Хүүхдийн т эжээлийн, үйлдвэрийн сүүний тухай

Ийм сүүнүүдийг 3 төрөлд хамруулан ойлгож болно.

Эхний төрөл сүүнд хүүхэд 1 сартай байхад өгдөг сүүнүүд орно. Эдгээр
сүү нь 1 сартай хүүхдийн хоол боловсруулалт, бодисын солилцоонд
тохируулан хийсэн. Уургийн хэмжээ эхийн сүүт эй ойролцоо. 100 мл
сүүнд 1,4-1,6 г уураг /эхийн сүү 1,1-1,2г/ бусад т эжээлийн бодисуудаар
баяжуулсан үнээний сүү юм.

2 дах төрөл сүүнд 4-6 сартайгаас нь өгөх сүүнүүд ордог. Энэ сүү нь
эхний сүүний адил т эжээлийн бодисуудаар баялаг үнээний сүү юм.

3 дах төрлийн сүү нь хүүхдийг төрөхөөс нь эхлээд 1 хүрт элх

насанд өгөх сүү. Мөн т эжээлийн бодисуудыг эхийн сүүт эй ойролцоо
болгох зорилго тавьж баяжуулсан.

Сүүлийн үед т эжээлийн сүүнүүд эд биеийн дархлааг сайжруулагч бодис,

хүүхдийн гэдсэнд хэвийн үед байж өвчин үүсгэд эггүй, өвчин үүсгэгч
нянг устгадаг нян болон хэвийн нянгийн өсөлтийг д эмжих нүүрс усаар
баяжуулж байна.

Тэжээлийн сүүнээс эхчүүдийн хамгийн их анхаарах ёстой юм нь эхийн

сүүнд хир зэрэг ойртуулсан найрлагатай байна, төмөр, D аминд эмээр
баяжуулж уу үгүй юу гэдгийг шошгоноос харах ёстой. Үйлдвэрийн сүүг
авахад ,,шошго,, танд туслагч гол зүйл болно. Шошго монгол хэл д ээр
байх ёстой. Монгол хэл д ээр шошгогүй сүүг нялх хүүхд эд зориулан
хэзээ ч авч болохгүй гэдгийг хатуу анхааралдаа авна.

Сүүг шошгон д ээр бичсэн зааврын дагуу бэлд эх ёстой. Эдгээр сүү нь
буцалгах шаардлагагүй учраас сүүг шингэлэх буцалсан ус, сав суулгыг
бэлд энэ.

Сүүний газруудаас шингэн сүү бэлд эж өгдөг туршлага бий. Эдгээр сүүг
ч гэсэн шошготой гаргах, шошгогүй бол шошготой болгохыг шаардах
ёстой. Ямар сүү болохыг мэд эхгүй сүүг авч болохгүй. Амаараа
тайлбарлана гэд эг бол найдваргүй гэсэн үг. Ийм сүүг эрд эс, амин д эмээр
баяжуулаагүй бол нэмэлт ээр эрд эс, амин д эмийн бэлдмэл өгөх
шаардлагатай.
Гэрийн нөхцөлд малын сүүг шингэлэн найруулж хүүхд эд өгч болох ба
ийм үед нэмэлт ээр эрд эс, амин д эмийн бэлдмэл өгөх шаардлагатай. Энэ
талаар дараагийн хэсгээс олж уншаарай.

1 сартай хөхөө хөхөх боломжгүй хүүхдийг хооллох

Донор эхийн сүүг хэрэглэх

Дөнгөж төрсөнөөс 1 сар хүрт элх насны хүүхдийг хөхүүлэх боломжгүй

бол донор эхийн сүүг хөхүүлнэ. Донор эхэд тавих шаардлагыг өмнө
бичсэн байгаа. Ядаж 1 сар донор эхийн сүү хөхүүлэх, саасан сүүгээр
хооллох арга хэрэглэ.

Холимог хоолтой болгох

Эхний сар хөхүүлээд сүү нь хүрэлцэхгүй байгаа хүүхд эд нэмэгд эл

т эжээлийн сүү өгнө. Энэ үед т эжээлийн 1-р төрлийн сүүг 1 цайны
халбагаас эхлэн 1 удаагийн хөхөлтийн дараа өгнө. Өдөр бүр 2 цайны
халбага нэмж өг. Халбагаар өгөх хэрэгт эй. Хүүхэд хоолондоо сэтгэл
хангалуун болтол нь өг. Хөхүүлэх найдвараа орхиж болохгүй. Бүр
болохгүй бол 2 дах хөхөлтийн дараа дахин сүү нэмж өг. Сүү нэмж өгөх
тутам хөхний сүү улам муудна гэдгийг анхаар.

Холимог хоол удаан үргэлжилж чаддаггүй. Хөхүүлэх эсвэл т эжээлийн

сүүгээр хооллохоос өөр аргагүй болно. Энэ үед т эжээлийн сүүг сүүний
шошгот заасан хэмжээгээр өгнө.

Тэжээлийн сүүгээр хүүхэд хооллох заавар

Эхлээд авахаасаа өмнө сүүг сайн судал, эмчт эйгээ зөвлө. Гаднаас оруулж
ирсэн сүү бол ямар үйлдвэрийн сүүг ямар байгууллага оруулж ирсэн
болохыг мэд. Үүний үндсэнд нэг сүүг сонгон авч хэрэглэнэ. Худалдаанд
байнга байдаг сүүг сонгох нь бас хэрэгт эй. Учир нь зарим сүү үе үе
тасардаг талтай. Хүүхд эд өгөх сүүг олон дахин сольж болохгүй. Сүүг
аваад зааврын дагуу бэлд ээд зааварт заасан д эглэмээр хооллоно.
Тэжээлийн сүү эхийн сүүг бодвол хүнд, удаан боловсорч шингэд эг
уурагтай учраас 3.5 цагийн зайтай хооллох нь тохиромжтой. Хүүхд эд
зарим үед сүүнд ээ дургүйцвэл бүү албад. Сүүнд ээ цадаагүй шинж
илэрвэл харин бага багаар нэмж өг. Хэдий хир хэмжээний сүү өгөх нь
нэмэгд эж буй жин, өндрөөс хамаарна. Хоногт эхний 2 сард биеийн
жингийн 5-ны 1, 2-4 сартай хүүхд эд биеийн жингийн 6-ны 1, 4-6 сартай
хүүхд эд биеийн жингийн 7-ны 1, 6-с д ээш сартай бол биеийн жингийн 8-
ны 1-ээс, 9-ний 1 -т эй т энцэх хэмжээний сүү өгнө. Хоногт 3.5 цагийн
завсарлагатай 6 удаа хооллох тул 1 удаа өгөх хэмжээ нь хоногийн сүүг 6
хуваасантай т энцэнэ. Хүүхэд хөхөх бүрд ээ 1 хэмжээний сүү хөхөөд
байдаггүй. Нэмэгд эл хоолонд орох үед түүний хэмжээгээр сүү нь
хасагдана.

Угжны буюу үнээний сүү, хуурай сүү

Үнээний сүү

​ Үнээний сүү тугалдаа зориулагдсан сүү

​ Үнээний сүү хүүхдийг өвчнөөс сэргийлэх бодис агуулдаггүй, халдварын

эсрэг үйлчлэл үзүүлэхгүй

​ Үнээний сүү боловсрохдоо удаан

​ Өвчин үүсгэгч нянгаар бохирдсон байдаг

​ Уураг ихт эй хүүхдийн гэдсэнд боловсорч шингэхд ээ муу, бөөрөнд

ачаалал өгнө.

​ Амин хүчил, түүний дотор тархины өсөлтөнд гол үүрэгт эй цистин

болон таурин хангалтгүй буюу байхгүй.

​ Тослог нь хэмжээгээр эхийн сүүт эй ойролцоо боловч тосны хүчил,

түүний дотор тархины өсөлт болон биеийн эсэргүүцэл сайжруулахад
нөлөөт эй олон ханаагүй тосны хүчил эхийн сүүнийхийг бодвол
хангалтгүй, тосыг боловсруулдаг дааваргүй.

​ Сүүний чихэр бага

​ Натри, кали, хлор, кальци, фо сфор зэрэг эрд эс хэт өндөрт эй, төмөр нь
шингэц муутай

​ Аминд эмээр хангалтгүй

​ Илүүд эл устай

​ Харшил үүсгэд эг уурагтай

“Эхийн сүү орлуулагч бүт ээгдэхүүн” (ЭСОБ) гэгдэж үйлдвэрлэгдэж

байгаа сүүнүүд

​ Хэзээ ч эхийн сүүг орлож чадахгүй

​ Ихэнх тохиолдолд үнээний сүүгээр хийд эг

​ Өндөр үнэт эй

​ Уураг, кальци, кали, натри, хлор багатай, чихэр ихт эй

​ Халдварын эсрэг бодис байхгүй

​ Хөгжиж буй орнуудад өгч байгаа сүүний найрлага хуурамч байж

болзошгүй байдгийг олон улсын байгууллагууд анхааруулдаг.

​ Голчлон хувь хүмүүс оруулж ирд эг.

Угжаар буюу ЭСОБ-ээр хооллохын хор уршиг

​ Ээжийгээ харж, ээжийнхээ халуун биенд хүрч, ээжийнхээ зүрхний

цохилтыг мэд эрч, ээжийнхээ дууг сонсож, ээжийнхээ үнэрийг үнэрт эж
хөхөх заяа дутуу

​ Ээжээрээ энхрийлүүлэн хайрлуулахгүй учир хожим нь өр нимгэн хүн

болохгүй гэдгийг эрд эмтдийн судалгаа харуулсан.

​ Угжны хүүхдийн ээжийн цусанд хүүхд ээ хөхүүлээгүй учир хайрын

даавар гэж нэрлэгдд эг окситоцин үүсэхгүй учир хүүхд ээ асарч, харж
хандах нь дутмаг. Угжны хүүхдийг элэг зөөлөн болгоход эхийн хайр
халамж дутдаг.

​ Хүйт эн шил т эвэрч өснө.

​ Угжны хөхөлтөнд дассан хүүхэд эргээд хөхөө өгөхөд зөв

хөхөж чаддаггүй. Зөвхөн хөхний толгой хөхөх гээд байдаг. Зөвхөн
хөхний толгой хөхөхөд сүү гарахгүй тул хүүхэд хөхөө голно.
​ Ээж хүүхд ээ хөхүүлэхгүй учир сүү боловсруулах даавар ялгарахгүй тул
дахин жирэмслэх нь хурдан болно.

​ Сүү гадагшлах даавар үүсэхгүй тул умайн агшилт муу.

​ Хөх амраад сүү боловсрох, гадагшлах үйл ажиллагаа алдагдана.

​ Угжны шил, хөхөлтийг цэвэрлэхэд хүндрэлт эй.

​ Хүүхэд суулгалт, амьсгалын замын болон бусад үрэвсэлт

өвчинд өртөмтгий. Учир нь эхийн сүүнээс авдаг хамгаалах хүчин зүйл
байхгүй. Сав суулга, шил, хөхөлт өвчин үүсгэгчээр бохирдоно.

​ Насанд хүрэгсэд анхаарал сул хандуулах нь их. Угжны хөхөлтийг аманд

нь углаад д эрээр өндөрлөж өгөөд орхичихдог. Эсвэл томхон хүүхд ээр
өгүүлд эг.

Гэт эл нялхас ээжийгээ үгүйлж байдаг.

Эрд эмтдийн дүгнэлт ээр угжны хүүхэд ямар ч юм нэг л сүүгээр

хооллодог бол хөхүүл хүүхэд ус, чихэр, тос, эрд эс, аминд эм нь “маш
гоё” тохирсон эхийн сүүгээр хооллодог.

ЭСОБ-ээр хооллоход хүүхэд өвчлөмтгий болно

​ Хүүхэд суулгалт өвчнөөр байнга өвдөнө.

​ Олон дахин өвдсөнөөс жин буурч, өсөлт нь хоцорно.Үүнээс болж

мэдрэл сэтгэхүй, ой ухааны хөгжил хоцронги болно.

​ Угжны сүүний төмөр шингэц муутай тул цус багадалтаар өвчлөх нь их.

​ Харшил үүсгэх найрлагатай тул шүүд эст эмзэгшил болон амьсгал, хоол
боловсруулах эрхтний, харшлын өвчнөөр өвчилнө.

​ Үнээний сүүнд кальц, фосфор хэт өндөр учир хүүхдийн булчинг

агшимтгай болгож таталт өгөх нь элбэг тохиолдоно.

​ Бусад халдварт өвчнөөр өвдөмтгий.

​ Эсвэл хэт таргалах хандлагатай

 ЭСОБ-ээр хооллоход өртөг ихт эй

Өрх гэрт:

​ Хүүхдийн угжны сүү, угжны шил, хөхөлт бусад хэрэгсэл худалдан авна.

​ Ус, түлш, гэрэлд илүү зардал гаргана.

​ Сүү халаах, шил савыг угаах, хүүхд эд өгөх гэх мэт илүү ажиллагаа
шаардагдана.

​ Хүүхэд өвчлөмтгий учир эмчилгээнд тодорхой зардал гаргана.

Улс оронд:

​ Гадаадаас валютаар хүүхдийн сүү худалдаж авах болно.

​ Эмнэлгийн өртөг ихэснэ.

​ Хүүхдийн хоол т эжээлийн дутлыг засах арга хэмжээний зардал

нэмэгд энэ.

​ Хүн хүч шаардагдана.

Ямар үед эхийн сүүг орлуулагч сүүгээр хүүхдийг хооллох вэ?

​ Эх нь байхгүй

​ Эх нь ДОХ-той

​ Эх хүүхд ээ хөхүүлэхийг хүсээгүй

​ Эх маш хүнд өвчт эй

Малын сүүгээр бэлтгэх сүүн т эжээлийн жор

Үнээ, ямаа, ингэний сүү

40 мл сүү + 20 мл ус + 4 г чихэр = 60 мл бэлтгэсэн сүү, 60 мл сүү + 30 мл

ус + 6 г чихэр = 90 мл бэлтгэсэн сүү, 80 мл сүү + 40 мл ус + 8 г чихэр =
120 мл бэлтгэсэн сүү, 100 мл суү + 50 мл ус+ 10 г чихэр 150 мл бэлтгэсэн
сүү

Хонь, сарлагийнн сүү

30 мл сүү + 30 мл ус + 3 г чихэр = 60 мл бэлтгэсэн сүү, 45 мл сүү + 45 мл

ус + 5 г чихэр = 90 мл бэлтгэсэн сүү, 60 мл сүү + 60 мл ус + 6 г чихэр =
120 мл бэлтгэсэн сүү, 75 мл суү + 75 мл ус + 8 г чихэр = 150 мл бэлтгэсэн
сүү

Хуурай сүү

Бүт ээгд эхүуний шошго д ээрх зааврыг ашиглан буцалгаад хөргөсөн

усаар найруулж шингэн сүү бэлтгэнэ. Дараа нь шингэн сүүний
адил өөрчлөн боловсруулна. Хуурай сүүг найруулах түгээмэл жор:

10 гр хуурай сүү + 80 мл ус нэмж 80 мл шингэн сүү бэлтгэнэ. Шингэлж

бэлтгэсэн сүүн д ээр 40 мл ус + 8 гр элсэн чихэр нэмээд = 120 мл сүүн
т эжээл бэлтгэнэ.

Хэрэв та хуурай сүү ашиглахыг хүсэж байвал, бүт ээгд эхүүний зааварт
заасан жороор найруулна.

Малын ба хуурай сүүгээр сүүн т эжээл бэлдвэл хүүхд эд бичил т эжээлийн

бэлдмэл нэмж өгөх зайлшгүй шаардлагатай.

Бүх төрлийн ЭСОБ-ын талаар

• Үнээний сүүгээр хийсэн зарим ЭСОБ нь шар сүүний уургийг их

хэмжээгээр агуулсан байдаг. Ийм бүт ээгд эхүүн бага насны хүүхдийн
ходоод гэдсэнд шингэх нь илүү сайн байх магадлалтай.

• ЭСОБ-ын хамгийн гол ач холбогдол нь хүүхд эд шаардлагатай

т эжээлийн бодис эрд эс, амин д эмээр баяжуулсан байдаг. Ялангуяа
төмрийн агууламж зохих ёсоор байгаа эсэхэд онцгой анхаарал
хандуулахыг эхчүүд эд сануулъя. Гэвч эдгээр нь эхийн сүүг хэзээ ч орлож
чадахгүй гэдгийг мартаж болохгүй.

• Шар буурцгийн сүүн т эжээлийг хүүхдийн эрүүл мэндийг олон талаар

хохироож байгаа тухай мэд ээлэл гарах болсон нь олон орноос ирж
байгаа шар буурцгийн угжны сүүг хэрэглээд байх шаардлагагүйг
харуулж байгаа. Шар буургийн сүүгээр угжиж байсан хүүхдүүд чихрийн
шижингээр 2 дахин илүү өвдөж байгааг эрд эмт эд судлан гаргасан байна.
Бамбайн өвчнөөр илүү өвдөнө. Хүүхдийн сүүнд хольж байгаа шар
буурцагт хорт нэгд эл хөнгөн цагаан эхийн сүүнээс 100 дахин их, , кадми
15 дахин их, фторыг их агуулж байна. Мөн кальц, магни, төмөр, цайрын
шимэгд элтийг бууруулагч түүний дотор цайрын шимэгд элтийг илүү
бууруулдаг фитат их байна гэж үзэж байгаа бөгөөд энэ нь хүүхдийн
өсөлтийг зогсоож тархины хөгжилд муу нөлөөлнө гэж үзэж байна. Уг
сүүгээр т эжээсэн хүүхдийн цусанд хийсэн шинжилгээгээр дааврын
эмгэгт хүргэгч 13000-22000 дахин их байжээ. Ихэнх оронд үнээний
сүүнд харшилтай хүүхд эд шар буурцгийн сүү өгөхийг зөвлөдөг боловч
үнээний сүүнд харшилтай хүүхдүүдийн 40 орчим хувь нь шар буурцгийн
сүүнд харшил өгч байжээ. Шар буурцгийн сүү хүүхд эд харшил өгдөг
байна. Ялангуяа хувьсган гаргаж авсан шар буурцгийн сүү бүр өгч
болохгүй.

• 6 сараас д ээш настай хүүхд эд зориулсан нялхасын сүүн т эжээл нь

зөвхөн 6 сараас д ээш настай хүүхд эд зориулагдсан байдаг.

• Бага жинт эй эсвэл дутуу төрсөн нярай хүүхд эд зориулсан сүүн т эжээл
нь зарим эрд эс бодис болон уургийн өндөр агууламжтай, энгийн сүүн
т эжээлт эй харьцуулахад сахарын агууламж нь нилээд ялгаатай байдаг.
Ийм сүүн т эжээл нь эрүүл, гүйцэт төрсөн нялхаст тохиромжгүй.

• Фенилкетонури гэх мэт бодисын солилцооны төрөлхийн эмгэгт эй,

харшилтай, лактозын эсрэг үл т эвчилт эй нялхаст зориулсан өвөрмөц
сүүн т эжээлийн найрлага дахь хэд хэд эн шимт бодисыг өөрчлөн
боловсруулсан байдаг тул уг сүүн т эжээлээр зөвхөн д ээр дурьдсан эмгэг
байдалд байгаа нялхасыг эмчийн хяналтын дор хооллоно.

• Ерөнхий зориулалттай хуурай сүү нь хүүхд эд зориулснаас төдийлөн

ялгаатай биш. Тэдгээрийг зах зээлд чөлөөт эй сурталчилж, түгээж болдог
бөгөөд шимт бодисын агууламж нь нялхасын сүүн т эжээлээс төдийлөн
ялгаатай бус байдаг. ХХААБ/Д ЭМБ-ын хамтарсан хууль эрх зүйн
хорооноос сүүн т эжээл болон бичил т эжээлийн стандартыг тогтоосон
байдаг.

Хүснэгт 4.
Товчилсон үгийн тайлбар: ОУН-олон улсын нэгж

Хүүхдэд өгөх сүүн т эжээлийг бэлтгэхэд баримтлах ариун цэвэр, эрүүл

ахуй

• Цэвэр гар

• Цэвэр хэрэгсэл

• Аюулгүй ус ба хүнс

• Аюулгүй хадгалалт

Гараа угаах

Гараа хэзээ угаах вэ?

• Бие засах газарт орсны, хүүхд ээ хуурайлсны, хүүхдийн баасыг

цэвэрлэсний, хүүхдийн бохир даавууг угаасны дараа
• Бохирдсон байж болзошгүй хүнс, тухайлбал түүхий мах, тахиа,
шувууны мах зэрэгт эй харьцсаны дараа

• Амьтантай харьцсаны дараа

• Хоол бэлтгэх ба үйлчлэхийн өмнө

• Хоолоо ид эх ба хүүхд ээ хооллохоос өмнө

• Хүүхд ээ хөхүүлэхийн өмнө.

Гараа угаахдаа дараах зүйлсийг анхаарна.

• Савандаж угаах

• Хангалттай хэмжээний урсгал усаар угаах

• Хумсны завсар, хурууны ард, урд тал болон завсар хооронд сайтар
угаах. Доорх зурагт харуулсан д эс дараагаар гараа угааж, хүүхдийнхээ
гарыг угаалгаж сурвал таны гар элд эв нянгүй цэвэр байх болно.

Зураг 27. Гар угаах д эс дараа

• Ханцуйгаа тохойгоо өнгөртөл шамлана. Усаар норгоод савандах

• Хоёр гарын алга, гарын сарвууг салааны завсартай нь хөөсрүүлэн үрж
угаах

• Нэг гарын ар д ээр нөгөө гарын алгыг тавьж хуруунуудыг салаавчлан

гарын ар, хурууны салааг үрж угаах, хумсыг угаах

• Эрхий хурууг угаах, нэг гарын эрхий хурууг нөгөө гараар атгах
хөдөлгөөнөөр үрэх

• Алганы хонхорыг ээлжлэн угаах. Нэг гараа атган нөгөө гарын

алганд үрэх

• Гараа сайтар угаасны дараа саванг гүйцэд арилгах, крантаа угааж, гараа
дахин угаах /эсвэл цэвэр алчуураар крантаа хаах/

• Гараа хатаагуурт эсвэл хуурай болтол нь цэвэр алчуураар зөөлөн

дарж арчиж хатаана. Гараа хувцсаараа арчиж хатаах, олон хүн ашигладаг
нийтийн алчуураар арчих зэргээс зайлсхийнэ.

Цэвэр хэрэгсэл

Гал тогооны хэрэгслийг угааж цэвэрлэх

• Хоол бэлтгэхэд ашиглах сав суулга, гадаргууг аль болох цэвэр байлгах
шаардлагатай.

• Цэвэр ширээ, тавиур ашиглана, Тэдгээрийг ашиглах бүрд ээ байнга

цэвэрлэх

• Сав, хэрэгслийг ашигласны дараа сүүг хатахаас нь өмнө даруй хүйт эн

усаар зайлж цэвэрлэнэ. Дараа нь савантай халуун усаар угааж цэвэрлэнэ.

• Хэрэв боломжтой бол зөөлөн сойз ашиглан савны бүх гадаргууг сайтар
угааж цэвэрлэнэ.

• Сав суулга хэрэгслийг шавьж болон тоос шороо буухаас сэргийлж

тагтай саванд эсвэл бүт ээж хатгална.

• Хүүхдийг нэмэгд эл хоолоор хооллохдоо цэвэр халбага ашиглана.

Хүүхд эд сүү эсвэл шингэн зүйл өгөхдөө цэвэр аяга хэрэглэнэ.
• Хэрэв асран хамгаалагч хуүхдийн хоолны амт, халуун хүйтнийг амсаж
шалгахыг хүсвэл хүүхдийн халбаганаас өөр халбагаар амтлана.

Аягыг цэвэрлэх

• Аягыг буцалгах шаардлагагүй.

• Аягыг хэрэглэсний дараа цэвэрлэхийн тулд зөвхөн савантай халуун

усаар үрж угаахад л хангалттай юм.

• Хэрэв боломжтой бол яг хэрэглэхийн өмнө угаасан аягаа буцалж буй

халуун усанд дүрэх эсвэл буцалж буй усаар дүүргэж болно.

• Гөлгөр гадаргуутай, өргөн амсартай аягыг цэвэрлэхэд хамгийн хялбар

байдаг

• Нарийн амсартай, барзгар эсвэл т эгш бус гадаргуутай аяга хэрэглэхээс

зайлсхийнэ. Ийм гадаргуутай аяганд сүү үлд эж хоцрох, улмаар нян үржих
аюултай байдаг.

Угжны шил, хөхөлтийг цэвэрлэх

• Угжны шил болон хөхөлтийг цэвэрлэхэд аягатай харьцуулахад нилээд

хүндрэлт эй байдаг тул түүнийг хэрэглэхээс аль болох зайлсхий. Хэрэв
ээж угжны шил, хөхөлтийг хэрэглэсээр байгаа бол түүнийг хэрхэн
цэвэрлэх талаар зайлшгүй мэд эх шаардлагатай.

• Угжны шил, хөхөлтийг хэрэглэсний дараа даруй хүйт эн усаар зайлна.

Дараа нь савантай усаар лонх угаах зориулалттай сойзоор угаана.

• Угжны шил, хөхөлтийг хоногт ядаж нэг удаа ариутгах шаардлагатай.

• Угаасан угжийг дараах аргаар ариутгана. Үүнд:

• Буцалгах. Угжны шил нь буцалж буй усанд бүрэн дүрэгдсэн байх

шаардлагатай. 10 минутаас багагүй хугацаанд эрчимт эй буцалгаж

ариутгана.

• Шингэрүүлсэн халдваргүйжүүлэх уусмалд 30 минутаас багагүй

хугацаанд байлгаж ариутгана.

• Халдваргүйжүулэх уусмалд ариутгах нь тийм ч тохиромжтой арга биш.

Хэрэв угжийг энэ аргаар ариутгасан бол угжийг хэрэглэхийн

өмнө буцалгасан усаар олон дахин сайтар зайлж халдваргүйжүүлэх

уусмалыг бүрэн цэвэрлэнэ.

• Хөхөлтийг дотрыг нь гадагш гарган давс ашиглан үрж угаана. Дараа нь

усанд буцалгах эсвэл халдваргүйжүүлэх уусмалд хийх аргаар ариутгаж
буцалсан усаар сайтар зайлна.

Аюулгүй ус ба хүнс

Аюулгүй ус.

Усыг хүүхдийн сүү, хоол бэлтгэхэд ашиглахын тулд буцалгаж аюулгүй

болгоно. Ингэснээр ихэнх эмгэг төрүүлэгч бичил биет энг устгаж чадна.
Усыг 1 - 2 секундын туршид даргилуулан буцалгах ёстой. Буцалгасан
усыг тагтай цэвэр саванд хийж хөргөнө. Буцалгасан усаа хадгалах
хамгийн тохиромжтой сав бол ус гоожих нарийн цорго бүхий тагтай
бортогон сав юм. Ийм сав нь хүмүүсийг бохир гараа дүрэх эсвэл бохир
шанага, аягаар хутгахаас сэргийлнэ. Хэрэв усыг 48 цагаас илүү
хугацаагаар хадгалсан бол түүнийг нялхсын хоол бэлтгэхэд ашиглаж
болохгүй. Харин өрхийн хоол хүнс бэлтгэх, том хүүхэдд ээ уулгах зэргээр
ашиглаж болно

Хүүхдийн хоол болон сүүг хэрхэн аюулгүй бэлтгэх вэ?

Үнээ эсвэл бусад малын сүүг хүүхдийн хоолонд хэрэглэхд ээ заавал

буцалгаж эмгэг төрүүлэгч нянг усгах ёстой.

Буцалсан сүү хүүхдийн ходоод, гэдсэнд боловсрохдоо сайн байдаг.

Сүү болон усыг хамтад нь буцалгаж болно.

Худалдаанд байгаа хүүхдийн зориулалтын сүүнд пастержуулах,

хэт өндөр хэм, эсвэл ариутгах аргаар дулаан боловсруулалт хийсэн
байдаг. Эдгээр арга нь эмгэг төрүүлэгч бичил биет энг устгадаг бөгөөд
савыг нээгээгүй бол удаан хадгалах боломжийг олгодог.
Хэрэв ийм сүүний сав, баглаа боодлыг сая нээсэн бол буцалгахгүйгээр
ашиглаж болно. Савыг нь нээж ашигласнаас хойш 1 цаг ба түүнээс урт
хугацаа өнгөрсөн бол ийм сүүг хүүхд эд өгөхийн өмнө зайлшгүй
буцалгах ёстой.

Аюулгүй зөв хадгалалт

• Хоол хүнсийг сайтар тагласан саванд хадгална.

• Хэрэв боломжтой бол хүнсийг хуурайгаар хадгална (хуурай сүү,

элсэн чихэр).

• Сүүг хөргөгчид 1 хоног хадгална.

• Бэлтгэсэн хоолыг хүүхд эд 1 цагийн дотор өгч дуусгана.

• Хоол хүнсийг шавьж, бохир зүйл орохоос сэргийлж сайтар таглаж

хадгална.

• Хуурай сүү, элсэн чихэр, талх, жигнэмэг зэрэг хуурай хүнсийг шингэн,
хагас шингэн хүнст эй харьцуулахад нилээд урт хугацаанд хадгалж
болно,

• Зузаан хальстай шинэ жимс (гадил), хүнсний ногоог нилээд хэд хоног
хадгалж болно.

• Шинэ сүүг тагтай цэвэр саванд тасалгааны хэмд хэд эн цаг хадгалж
болно. Сүүг хадгалах хугацаа нь түүнийг анх худалдаж авах үеийн
байдал болон тасалгааны хэмээс хамаарна.

• Хэрэв хөргөгч байхгүй бол хүүхдийн хоолыг тухай бүр шинээр

бэлтгэж хэрэглэнэ. Бэлтгэсэн сүүн т эжээл болон хуурай сүүг шинэ
сүүний адил 1 цагийн дотор хэрэглэж дуусгана.

• Хэрэв хүүхэд түүнийг ид эж дуусгаагүй бол том хүүхэдд ээ өгөх

эсвэл өөрөө уух зэргээр даруй устгана.

• Зарим айл буцалгасан усаа халуун саванд хадгалдаг. Усны хувьд энэ
арга аюулгүй юм. Харин сүүг ингэж хадгалах нь аюултай. Бүлээн сүүнд
нян үржих аюултай байдаг.
Хүүхэд асрагчид тусал

Заримдаа хүүхдийг эхээс нь өөр асрагч асардаг. Ийм үед эхчүүд

хүүхдийнхээ хоолыг аль болох их хэмжээгээр урьдчилан бэлтгэх
сонирхолтой байдаг. Ялангуяа хүүхд ээ өөр хүнээр харуулдаг, уг асрагч
нь залуу, туршлагагүй эсвэл хоолыг хэмжих чадваргүй тохиолдолд
эхчүүд хүүхдийнхээ хоолыг нэг удаад нилээд их хэмжээгээр бэлтгэж
үлд ээд эг нь бэлтгэсэн сүүг 1 цагаас д ээш хугацаагаар хадгалан хэрэглэх
нь хүүхд эд аюултай тул хүүхдийн асрагчид хүүхдийн хоолыг
найруулахад бэлэн болгон орхих нь зүйт эй байдаг.

Цэвэр сав суулга, хэрэгслийг бэлтгэж үлд ээх, усыг буцалгаад зохих
хэмжээгээр хэмжиж үлд ээх, хуурай сүүг хэмжээд найруулахад бэлтгэн
цэвэр саванд хийж үлд ээх хэрэгт эй. Бэлтгэсэн бүх зүйлсээ тагтай саванд
эсвэл цэвэр алчуураар бүт ээгээд шавьж, амьтан нэвтрэх боломжгүй
сэрүүн, аюулгүй газарт хадгална.

Эхчүүд хооллохын өмнөхөн хүүхдийн хоолыг яаж бэлтгэх, хүүхдийг

аягаар хэрхэн хооллохыг асрагчид зааж сургах шаардлагатай.
 Найм. 6-24 САРТАЙ ХҮҮХДИЙН ХООЛЛОЛТ, НЭМЭГД ЭЛ ХООЛ

Хүүхдэд 6 сартайгаас нь нэмэгдэл хоол өгч 2 нас хүртэл хөхүүлнэ.

6-8 сартай хүүхдийг хооллох, нэмэгдэл хоол

Нэмэгд эл хоол нь хөхний сүүг орлох хоол биш. Хүүхэд 6 сартайгаасаа

нэмэгд эл хооллолттой болно. Эхийн сүүн д ээр бусад хоол нэмж өгөхийг
“Нэмэгд эл хооллолт” гэх ба энэ үед өгөх хоолыг нэмэгд эл хоол гэнэ. Энэ

үед хөхүүл хүүхэд хөхөө үргэлжлүүлэн хөхөх ба бусад сүүгээр т эжээд эг

хүүхд эд өгдөг сүүг нь үргэлжлүүлэн өгнө. Нэмэгд эл хоол нь өтгөн,
хэмжээ нь их юм шиг боловч т эжээллэг чанараараа хөхний сүүг
гүйцэхгүй. 1 нас, 2-3 настай болоход ч эхийн сүүний т эжээллэг чанар
сайн хэвээрээ байна.

Хүүхэд өсөж том болох тутам хоол ид эх, түүнийг боловсруулах чадвар
нь сайжирч ирэх тул хүүхд эд өгөх нэмэгд эл хоолны хэмжээг аажим
нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ түүний нас нэмэгд эх тутам өдөрт өгөх хоол,
хүнсний нэр төрлийг олшруулна.

Хоолыг бэлтгэн өгөхдөө зөөлөн, машиндсан эсвэл нухсан байдлаас

цаашид зажилж ид эхээр арай өтгөн, бүхэл, хатуу байдлаар бэлтгэн
хийж өгөх ба улмаар гэр бүлийн хоолыг ид эж сурдаг.

Хүүхдэд яагаад 6 сартайд нь нэмэгдэл хоол өгч эхлэх шаардлагатай вэ?

• Хүүхдийг 6 сар болох үеэс эхийн сүүний илчлэг хүүхдийн

амьдрал, өсөлт хөгжил, хөдлөх бусад олон үйл ажиллагаанд
шаардлагатай илчлэгийг хангаж чадахгүй болно.

• Энэ үед хүүхдийн хоол боловсруулах эрхт эн сүүнээс өөр хоол

боловсруулж эхлэхэд бэлэн болсон байна.

• Хүүхэд арай өтгөн хоол ид эх чадвартай болно.

• Насанд хүрэгсдийн хоолонд ороход бэлтгэл болно

Хүүхэд нэмэгдэл хоол идэх гэж хүсэх шинж

Хүүхэд ойролцоогоор 6 сартай болох үеэсээ хөхний сүүнд ээ сайн
цадахгүй болж олон дахин сэрэх, хөхүүлсний дараа уйлах,
гэрийнхнийгээ хоол ид эхэд горьдох хоол дагуулан харах, барих гэж
т эмүүлд эг болдог. Энэ үеэс нь нэмэгд эл хоол өгнө.

6 сартайдаа хүүхэд нухаш маягийн хоол, агшаамал зэрэг т эжээллэг хоол

ид эхэд бэлтгэгдсэн байдаг. Үүнд:

• Амандаа юм хийх гэх

• Хэлээ сайн хөдөлгөдөг болно

• Шүд ургаж эхэлнэ

• Эрүүгээ д ээш доош хөдөлгөн зажлах хөдөлгөөн хийж эхэлнэ

Нэмэгдэл хоол ямар байх шаардлагатай вэ?

• Тэжээллэг ﴾илчлэг, т эжээлийн бодис уураг, тос, нүүрс ус, эрд эс бодис,
амин д эм хангалттай﴿ байх

• Хэмжээ нь хүүхдийн хэрэгцээнд тохирсон

• Хоолыг бэлтгэхд ээ хүүхдийн хоол боловсруулах чадварыг харгалзан

т эжээлийн бодисыг алдахгүй аргаар хийсэн

Нэмэгдэл хоол эрүүл ахуй, ариун цэврийн шаардлага хангасан байх

ёстой

• Өгөх бүрд ээ шинээр бэлд эж өгнө.

• Зөвхөн хүүхдийн хоол бэлдд эг сав суулгатай байна.

• Ялаа, жоом, мэрэгчд ээс хамгаалахын тулд бүт ээ

• Хоол бэлд эхийн өмнө, хоол бэлдсэний дараа эх гар болон сав, суулгаа
угаана.

• Хүүхд эд өөрт нь зориулсан аяга халбагатай байхаас гадна хоол

идүүлэхийн өмнө, хоол идсэний дараа угааж цэвэрлэнэ.
• Хүүхд ээ хооллохын өмнө эх өөрийн болон хүүхдийн гарыг угаана.

• Хүүхд эд ээж, аав нь хоолыг нь зажлаж өгөхөд эх, эцгийн амны

хөндийд байдаг нянгаар бохирлогдохоо с гадна хоолны амт, чанар үгүй
болно. Зөвхөн хүүхдийн ходоодыг дүүргэхээс цаашгүй.

• Хоолыг халааж өгч болохгүй.

Үйлдвэрт бэлтгэсэн нэмэгдэл хоол дээр үү, ээж бэлтгэж өгөх нь дээр үү

Худалдаанд байгаа үйлдвэрийн хайрцагтай бүт ээгд эхүүн

1. Маш сайн шигшсэн гурилаар хийд эг тул т эжээлийн бодис бага

агуулдаг.

2. Тодорхой тооны бодис л агуулдаг.

3. Илч багатай

4. Хугацаатай хийгдд эг тул үүнийг авахын тулд худалдаачид, эцэг эхээс

их анхаарал шаардана.

5. Хадгалах онцгой нөхцөл шаарддаг тул хол газраас авчирсан хоол нь

замдаа ямар ч нөхцөлд хадгалагдаад ирсэн байж болно.

6. Ихэнх хоолнууд чихэр ихт эй байдаг нь хүүхд эд харшил үүсгэх,

хүүхдийн шүд өвтгөх аюултай.

7. Хүүхд эд зажлах дасгал болж өгдөггүй.

8. Өндөр үнэт эй тул өдөр бүр худалдаж авах боломжгүй.

9. Ихэнх хоолыг тухайн үйлдвэрүүд ашиг олох зорилгоор хийд эг.

10. Шошгон д ээрээ буруу сурталчилгаа ч хийсэн байж болзошгүй

байдаг.

11. Хүүхэдд ээ очихын тулд асар олон дамжлага тухайлбал: үйлдвэр,

худалдааны байгууллага, улс орноор дамжаад тухайн хэрэглэгч оронд
ирээд дахин худалдааны хэд хэд эн байгууллага, гэр орон дамжина.
 Сүүний газрын бэлтгэдэг хоол

• Үнэ харьцангуй бага

• Орон нутгийн бүт ээгд эхүүнээр хийх учир худалдааны цөөн

дамжлагатай

• Удаан хадгалах шаардлагагүй, т эр өдөртөө л хэрэглэгд энэ.

• Хүүхэд, эхчүүдийн шаардлагыг хангасан хоол байдаг.

• Тухайн орны хүнсний хяналтын газарт байнгын

хяналтанд үйлдвэрлэгд эж борлуулагдана.

• Тэднээс бүт ээгд эхүүнээ шошготой болгохыг шаардах ёстой

Эхчүүд хүүхэддээ хоол бэлтгэж өгвөл ямар ач холбогдолтой вэ?

• Зөвхөн өөрийнхөө хүүхд эд бэлтгэх учир бага цагт бага хүч зарцуулан
хийнэ.

• 1 удаа өгөх хоолыг бэлтгэх учир ямагт шинэ байна.

• Ээж нь бэлтгэж байгаа учраас хүүхэдд ээ хоолыг нь үнэн сэтгэлээсээ

аюулгүй бэлтгэнэ.

• Хоолоо бэлтгэнгүүт өгөх учир халуун хүйтнийг тохируулахаас гадна

бохирдохоо с өмнө өгнө.

- Хоолтой холбоотой ариун цэвэр, эрүүл ахуй, чанарын асуудлыг ээж нь

л хариуцна.

Хүүхдэд нэмэгдэл хоол өгөх зарчим

1. 1 хүрт элх насны хүүхд эд чихрийн амт мэдүүлж болохгүй

(цаастай чихэр өгөхгүй гэсэн үг).

2. Бага насны хүүхдийн хоолонд давс хийхгүй, давстай цай өгөхгүй.

3. Хүүхдийн өсөлт хөгжлийг хангаж чадах, өвчин эсэргүүцэх чадварыг

бүрдүүлж чадах, шингэц сайтай хоол сонгож өгнө.
4. Шинэ хоол бүрийг эхлээд хагас цайны халбагаас эхлэн өдөр бүр 3-4
цайны халбага нэмж өгнө. 1 хоолыг 14 хоногт дасгаж оруулна.

5. Шинэ хоол бүрийг эхлэн өгөөд 24 цаг болоход уг хоол тохирох эсэх нь
мэд эгд энэ. Гэд эс ходоодны талаас ямар нэг өөрчлөлт өгөхгүй байх
ёстой.

6. Хоол өгөхийн өмнө шууны дотор талд дусааж халуун, хүйтнийг

шалгана. Дусаахад бүлээн байх ёстой.

7. Хүүхдийг албадах хэрэггүй.

Хүүхдийн нэмэгдэл хоол бэлдэх, өгөхөд шаардагдах сав, суулга

• Хоол бэлд эх сав

• Хоол ид эх шаазан аяга, таваг, халбага

• Ногоо жимсний нухаш хийх холигч, шахагч, үрэгч, шүүлтүүр

Хүүхэд нэмэгд эл хоол ид эхэд бэлэн болох

• Хүүхэд толгойгоо сайн даадаг болсон

• Хүний тусламжтай, тусламжгүй суудаг болсон

• Нялцгай хоолыг залгиж чадах болсон

• Зажлаж чадах болсон

• Хэл амаараа хоолыг халбаганаас авч чаддаг болсон байна

Анхны нэмэгдэл хооллолт

Хэзээ өгөх вэ?

Хүүхэд хоол ид эх гэж хүсэхээс өмнө эхчүүд сайн дураараа нэмэгд эл хоол
өгч болохгүй. Хүүхд эд 6 сартай болох үеэс анхны нэмэгд эл хоол өгнө.
Д ЭМБ-эмч мэргэжилт эн судалгаа туршилтаараа хүүхд эд 4 сар болохоо с
өмнө, 6 сартайгаас хойш анхны нэмэгд эл хоол өгөх нь тохиромжгүй
гэдгийг тогтоо сон.
 Нэмэгдэл хоолонд хэт эрт оруулснаар:

• Хүүхэд хөхөх эхийн сүүний хэмжээг багасгаснаар хүүхдийн хоолны

т эжээллэг чанар багасна

• Хүүхд эд бага сартай үед ээ өтгөвтөр хоол ид эж чадахгүй тул т эжээллэг

багатай шингэн хоол өгөх хэрэгт эй болох тул хоолны т эжээллэг чанар
багасна.

• Эхийн сүүнээс авах өвчнөөс хамгаалах олон бодисыг авч чадахгүйд

хүрсний улмаас хүүхэд өвчлөх эрсд эл ихт эй болно

• Нэмэгд эл хоол эхийн сүү шиг цэвэр ариун байж хялбар шингэхгүй тул
суулгалт өвчинд өртөх магадлалтай

• Нэмэгд эл хоолонд хийд эг бусад малын сүүний уураг харшил үүсгэх

хандлагатай тул харшлын гаралтай өвчинд өртөх нь их болно

• Хүүхд ээ цөөн хөхүүлсэний улмаас эх эрт жирэмслэх магадлалтай

Нэмэгд эл хоолонд оройтож оруулах нь ч бас эрсд эл дагуулна.

• Хүүхдийн өсөлт хөгжил, бусад олон үйл ажиллагаанд шаардлагатай

илчлэгийг авч чадахгүйд хүрнэ

• Өсөлт хөгжил нь удааширна

• Хоол т эжээлийн дутлууд, төмөр дутлын цус багадалтаас сэргийлэх

шаардлагатай бодисуудыг авч чадахгүйд хүрнэ

Анх нэмэгдэл хоолонд оруулахдаа анхаарах зүйлүүд?

• Анхны хоол өгөх үед хүүхэд ямар нэг өвчнөөр өвдөөгүй байх

• Зуны халуунд нэмэгд эл хоолонд оруулах нь гэд эсний өвчнөөр өвдөх

эрсд эл дагуулна

• Урьдчилан сэргийлэх тарилга хийлгэх хугацаанд нэмэгд эл хоол өгөх

хэрэггүй

• Анхны нэмэгд эл хоолыг үд ээс өмнө цаашид энэ цагтаа нэмэгд эл

хоолоо дагнан ид эх цагийг сонгож өгнө

• 2 хоол зэрэг өгч болохгүй

• 1 хоолонд дасч хэмжээнд нь хүрт эл өгдөг болсны дараа буюу 10-14

хоногийн дараа тухайн цагтаа хоолыг нь төрөлжүүлж өгч болно

• Анхны нэмэгд эл хоол өгөх үед хүүхэд эрүүл, рахиттай, цус

багадалттай, тураалтай, диатезт эй эсэхийг эмчээр тогтоолгосны дараа
тохирох нэмэгд эл хоолыг өгнө.

Ямар хоол өгөх вэ?

Эрүүл өсөлт хөгжилт эй хүүхд эд өгөх анхны хоол: Шар луувангийн

нухаш, төмсний нухаш, холимог ногооны нухаш, алимны нухаш

Рахиттай хүүхд эд өгөх анхны хоол: Будааны сүүн агшаамлууд, кальцаар

баяжуулсан ээд эм, жимсний нухаштай ээд эм. Ээд эмт эй будааны шүүс

Цус багатай, А амин д эм шаардлагатай хүүхд эд өгөх анхны хоол:

Бантан, махны ногоотой зутан шөл, махны шөлөнд хийсэн хүүхдийн
будааны агшаамал, элэгний нухаш, элэгний зутан шөл, тархины нухаш

Жин багатай хүүхд эд өгөх анхны хоол: Ээд эмт эй сүүн зутан, т эжээллэг
зутан, ээд эмт эй хүүхдийн будааны өтгөн агшаамал, уурагт паст

Диатезт эй хүүхд эд өгөх анхны хоол : Тэжээллэг зутан, тараг, ногоон

алимны нухаш, ногоонуудын нухаш

Яаж өгөх вэ?

Нэг л хоолыг сонгоод эхний өдөр хөхүүлсний дараа 2 жижиг

халбагыг өгнө. Өдөр бүр 2-3 жижиг халбага нэмж тухайн цагтаа өгнө.
Ингэж аажмаар дасгасаар 10-14 хоногийн дараа нөгөө хоолыг дасгаж
өгнө. Энэ нь 2 дох нэмэгд эл хоол биш. Анхны нэмэгд эл хоолыг өөр
төрөл болгож байгаа хэрэг. Эдгээр хоолыг бэлэн бэлдсэн байдлаар юмуу
эх өөрөө бэлд эж өгч болно.

Дээрх хоолыг 130-150 гр болоход өөр цагт 2 дох нэмэгд эл хоолыг өгнө.
 2 дахь нэмэгдэл хооллолт

Хүүхэд одоо арай өтгөн хоол ид эж чадах болсон байгаа.

Хэзээ өгөх вэ?

Анхны нэмэгд эл хоолонд дасаад 150 гр идд эг болоод гэд эс ходоодны

талаас ямар нэгэн өөрчлөлт өгөөгүй үеэс хоёрдох хоолыг өгнө. Энэ үед
хүүхэд 7 сартай орчим болсон байна. 2 дох нэмэгд эл хоолыг үдийн
цагийг сонгон өгнө.

Ямар хоол өгөх вэ?

Ямар хоол өгөх нь анхны нэмэгд эл хоолыг юугаар эхэлснээс шалтгаална.

Эрүүл өсөлт хөгжилт эй хүүхд эд өгөх : Тахианы мах лууван, төмст эй

зутан шөл, бантан, ногоотой махны зутан шөл, загасны нухаш, тахианы
нухаш, бантан

Рахиттай хүүхд эд өгөх : Тахиа үхрийн махтай зутан шөл, загасны нухаш,
ээд эмт эй бантан

Цус багатай, А амин д эм шаардлагатай хүүхд эд өгөх : Тараг, брокколийн

болон бууцайн нухаш, ягаан агшаамал, төмс бууцайн зутан шөл, олон
ногооны нухаш

Жин багатай хүүхд эд өгөх : Ээд эмт эй бантан, тахианы махны ногоотой
зутан шөл, брокколийн махтай зутан шөл, элэгний зутан шөл,
брокколийн махтай зутан шөл

Диатезт эй хүүхд эд өгөх: Махтай будаатай зутан шөл, бантан, махны

шөлөнд эрд энэшишийн зутан

Хүүхд эд үйлдвэрээс бэлдсэн нэмэгд эл хоолыг өгч болох ба эх нь өөрөө

бэлд эж өгч болно.

Яаж өгөх вэ?

3-4 халбагаас эхлэн өдөр бүр 3-4 халбага нэмж өгнө. Хоолыг хөхүүлсний
дараа өгөх ба хоолыг нэмсээр хэмжээнд нь хүргэнэ.

3 дахь нэмэгд эл хооллолт

Хэзээ өгөх вэ?

Анхны ба хоёрдох нэмэгд эл хоол өгч дассаны дараа 7-8 сартай үеэс нь
өгөх ба 2 дох нэмэгд эл хоолыг өдрийн ямар цагийг сонгосоноос
шалтгаалан өгөх цагийг сонгоно. Хэрэв 2 дох хоолыг үд эд өгсөн бол 3
дах хоолыг үдийн дараа, хэрэв 2 дох хоолыг үдийн дараа өгсөн бол З
дах хоолыг үд эд өгөх жишээт эй.

Ямар хоол өгөх вэ?

Эрүүл өсөлт хөгжилт эй хүүхд эд өгөх : Гэрийн хоол, шошны зутан шөл,
будааны сүүн агшаамал

Рахиттай хүүхд эд өгөх : Олон ногооны нухаш, холимог ногооны зутан

шөл, лууван алимны салат

Цус багатай, А амин д эм шаардлагатай хүүхд эд өгөх: Тараг, будааны

хулуутай агшаамал, цагаан будааны зутан шөл, улаан лоолийн салат,
цагаан будааны агшаамал

Жин багатай хүүхд эд өгөх : Гэрийн хоол, сүү төмсний зутан шөл, төмс
бууцайн зутан шөл, ягаан зутан шөл

Диатезт эй хүүхд эд өгөх : Ногооны шөлөнд агшаасан будаануудын

агшаамал, будааны хулуутай агшаамал

1 хүрт элх насны хүүхд эд өгөх махан хоолыг давсгүй бэлд эж өгөх
ба өөрсдийн давстай хоолноо с өгч болохгүй.Үйлдвэрийн бэлдсэн хоол
өгч болох ба эх нь өөрөө хоол бэлд эж өгөх нь илүү ач холбогдолтой. Гэр
бүлийн хоол өгч болно. Зарим тохиолдолд гэр булийн хоол нь хүүхэд
ид эхэд хэцүү, түвэгт эй байвал түүнийг жижиглэн хэрчиж нухаж өгөх
шаардлагатай. Гэр бүлийн хоолноос хүүхд эд өгөхдөө хоолондоо давс,
амтлагч хийхээс өмнө хүүхд эд өгөх хоолыг аяганд нь таслан авна.

Нэг нас хүрсэн хүүхэд 1 удаад 1 аяга хоол ид эх чадвартай болдог бөгөөд
хоол хооронд зууш ид эж чадна. Хүүхдийн хоол ид эх дуршил байнга
өөрчлөгдөж байдаг.

Яаж өгөх вэ?

Махан хоолыг өдөрт нэг удаа өгнө. Эхний өдөр 2 цайны халбаганы
хэмжээт эй хөхүүлсний дараа өгнө. Өдөр бүр 3-5 халбага нэмсээр 10- 14
хоногийн дараа өөр төрлийн хоол өгч эхэлнэ. Хоолны хольцыг
нь өөрчилнө.

Хүснэгт 5.

6-24 сартай хүүхдэд өгөх унд

o Ус амны цангааг тайлна. Мөн өөрсдөө бэлтгэсэн жимсний шүүс

хүүхд эд илүү зохимжтой. Жимсний шүүсийг харин хэт их уулгавал
суулгалт үүсгэж болох ба хүүхдийн хоолны дуршлыг бууруулах тул
хоолноо с өмнө юмуу ихдүүлж өгөх хэрэггүй.

o Чихэр ихт эй шүүс ууснаар бие махбод илүүд эл сахартай т эмцэж улмаар
хүүхдийг илүү цангуулж болох талтай. Та д элгүүрээс хүүхд эд зориулсан
шүүс авах бол аль нь цэвэр шүүс, аль нь чихэр нэмсэн болохыг олж
мэд эж байж чихэр нэмээгүйг авах ёстой. Элсэн чихэр ихт эй болон,
хийжүүлсэн ундааг бага насны хүүхд эд өгөхгүй.

o Цай, кофе нь хоолноо с шимэгд эх төмрийг багасгана. Тэдгээрийг 1-с

д ээш насны хүүхд эд бага зэрэг өгөх болвол хоолтой хамт өгөх ёсгүй,
хоолноо с хоёр цагийн өмнө эсвэл хоолноо с 2 цагийн дараа өгөх нь
зүйт эй.

o Хүүхэд хоол ид эж байх үед ээ цангавал тун бага хэмжээний уух

шингэн өгөхөд хүүхдийн цангааг тайлах ба т эд дараа нь хоолоо улам
сайн идд эг. Харин уух шингэнийг хоолны дараа өгнө. Хэрэв хоолтой
хамт уух шингэн их өгвөл ходоодыг дүүргэж хоол орох зайгүй болгодог.

o Уух шингэн нь хоол болон эхийн сүүг орлож чадахгүй

o Эхийн сүүгээр хооллодоггүй хүүхд эд онцгой анхаарал халамж,

зөвөлгөө шаардлагатай гэдгийг санаарай. Эхийн сүүгээр хооллодоггүй 6-
24 сартай хүүхд эд хүйт эн уур амьсгалтай газар өдөрт 2-3 аяга ус, халуун
уур амьсгалтай газар 4-6 аяга ус шаардагдана. Энэ усыг агшаамал,
өтгөрүүлсэн шөлөнд нь хийхийн зэрэгцээ хүүхдийн цангааг тайлахын
тулд цэвэр ус өгөх нь илүү д ээр бөгөөд өдөрт хэд хэд эн удаа өгөх
ёстой.

o Эхийн сүүгээр хооллож байгаа хүүхэд шаардлагатай бүх шингэнээ

эхийн сүүгээр авч чадах бөгөөд т эд энд нэмэлт шингэн шаардлагагүй.

Үүний адил зургаан cap хүрээгүй орлуулах хоол хэрэглэж байгаа хүүхд эд
нэмэлт шингэн шаардлагагүй юм.

o Гэхд ээ хүүхэд нэмэгд эл хоолонд орсон тохиолдолд нэмэлт шингэн

шаардлагатай болно.

o 6 –с д ээш сартай хүүхд эд хэр зэрэг их шингэн өгөх нь ямар хоол

идсэн, хөхөө хэр зэрэг хөхсөн болон хүүхдийн хөдөлгөөний ид эвхи,
орчны хэмээс хамаарна. Хүүхэд цангасан байдалтай байвал шингэн өгнө.

o Хүүхэд халуурсан эсвэл суулгаж байгаа бол нэмэлт шингэн

шаардлагатай.
 Хүүхдийг хооллоход эелдэг зөөлөн арга хэрэгт эй

Бага насны хүүхдийн хооллолтыг урамшуулах өвөрмөц арга хэрэгт эй

байдаг. Энэ нь бага насны хүүхд эд хоолоо ид эхэд нь туслах зорилготой
юм. Хүүхдийг хоол ид эхэд сургах шаардлага гарна. Хатуу бүхэл хоолыг
ид эж сурах шинэ дадал эзэмшихийн тулд эхний үед хүүхэд маш удаан
идд эг ба хоолоо асгах гэх мэт алдаа гаргаж болно. Иймд хүүхд эд хоол
ид эж сургахад маш их т эвчээр шаардана.

• Хүүхэд шинэ амт болон шинэ төлөв байдалтай хоолыг ид эж сурахад

тусламж шаардлагатай болдог

• Хүүхэд эхний үед хоолоо амнаасаа гаргах эсвэл залгихгүй амандаа

хураадаг. Энэ нь т эд энд хоолыг амны хөндийн ар тийш хөдөлгөх,
улмаар залгих чадвар байдаггүйт эй холбоотой юм.

• Хүүхэд амнаасаа хоолоо түлхэж гаргахад нь эцэг эх, асран хамгаалагч

түүнийг хоол ид эх дургүй байна гэж ойлгодог. Хүүхэд хоол ид эж
сурахад мөлхөх, алхаж сурах гэх мэт бусад бүх дадлын адил хугацаа
шаардлагатай байдгийг эцэг эх, асран хамгаалагчид мэд эх ёстой

• Хүүхдийн хоолоо барьж ид эх, халбага ашиглах, аягаар хооллож

сурах чадвар нь түүний нас, дадлага хийсэн байдал түүнд хэр тусалж
байгаа зэргээс хамаарна.

• Хоёр хүрт элх насны хүүхд эд хоолоо ид эхэд нь мөн л тусламж

хэрэгт эй.

• Энэ нь түүнийг өөрөө өөрийгөө хооллож сурахад нь д эмжлэг

үзүүлэхэд чиглэнэ.

• 9-10 сартайгаас эхлэн хүүхэд хоолоо өөрөө барьж ид эх сонирхолтой

болдог тул түүнд өөрт нь бариулж идүүлэх нь илүү их ид эх боломжийг
олгоно.

• Хүүхэд 15 cap хүрч байж л өөрөө өөрийгөө хангалттай хооллох чадвар

эзэмших магадлалтай байдаг. Энэ насандаа т эд халбага хэрэгсэл ашиглан
хооллох дадалд суралцсаар байдаг тул түүнд байнга туслаж байх
хэрэгт эй.
Бага насны хүүхэдт эй гэр бүлд хүүхдийг хооллох 3 төрлийн арга замын
аль нэг нь байдаг.

Нэг д эх арга зам: Өндөр хяналттай хооллолт - асран хамгаалагч нь

хүүхэд хэдийд, хэр зэрэг их хэмжээний хоол ид эхийг шийдвэрлэд эг. Энэ
нь ихэвчлэн хүчээр хооллох арга зам байдаг.

Хоёр дахь арга зам: Хүүхэд өөрөө өөрийгөө хооллох - асран хамгаалагч
нь хүүхэд өлсөхөөрөө өөрөө хоолоо иднэ гэж итгэд эг. Түүнчлэн асран
хамгаалагч хүүхэд хоолоо ид эхээ болих нь түүний цадсаныг илтгэд эг
гэж боддог.

Гурав дахь арга зам: Хүүхд эд илрэх шинж т эмд эг, дохиог сайтар мэд эрч
хүссэн үед нь магтан урамшуулж хооллох

Өндөр хяналттай хооллолтын жишээ:

Бага насны хүүхэд асран хамгаалагчийн хажууд юмуу өвөр д ээр сууна.
Асран хамгаалагч нь хүүхдийн гарыг аяга, эсвэл хоолонд хүрэхээс
сэргийлж холдуулна. Асран хамгаалагч хүүхдийн аманд хоолыг
халбагадаж хийнэ. Хэрэв хүүхэд цаашаа харах эсвэл өөр зүйл үрүү харах
юм бол түүнийг асран хамгаалагч хүчээр өөр үрүүгээ эргүүлж харуулна.
Хүүхэд хоолоо ид эхгүй байвал түүнд хүчээр шахаж идүүлнэ. Асран
хамгаалагч хүүхдийг хоолоо хангалттай сайн идсэн гэж үзвэл аягатай
хоолыг авч явна.

Энэ бол өндөр хяналттай хооллолтын жишээ юм. Хүүхэд хэр зэрэг
ид эхээ өөрөө зохицуулах боломжгүй байдаг. Энэ арга хүүхдийг хэт
тарган болгох эсвэл хоол ид эхд ээ дургүй болгох сөрөг талтай.

Хүүхдийг хүссэн үед нь магтан урамшуулж хооллох

​ Хүүхдийн дохио зангаанд мэдрэмжт эй хандаж хоолоо ид эхэд нь туслах.

​ Хүүхдийн нүд үрүү харж, эелд эгээр инээмсэглэн магтан урамшуулсан үг

хэлэх

​ Хүүхдийг аажим, т эвчээрт эй, хөгжилт эй байдлаар хооллох

​ Хүүхд эд бага хэмжээт эй аягалж хүүхдийг ид эж дуустал хүлээгээд,

дараа нь нэмж өгөх

​ Хүүхдийн гарт хоолыг бариулж, өөрөө ид эхэд нь туслах

​ Хүүхэд хооллох сонирхлоо амархан алддаг тул түүнийг саатуулах аливаа

зүйлсийг холдуулах.

​ Хоолоо ид эх бүхий л үед нь хүүхэдт эй хамт байж хооллолтод оролцох.

​ Хүүхдийг хооллох үед хүүхдийн нүд үрүү эгц харж нягт холбоотой байх
ба харилцан ярилцах.

​ Хооллох цаг нь суралцах ба хайр халамж үзүүлэх цаг мөч байдаг.

Хооллох цаг мөч нь аз жаргалтай байвал хүүхэд илүү их хоол ид эх
магадлалтай.

​ Хоол ид эх сонирхолтой, аз жаргалтай үед нь хүүхдийг хооллох нь

зүйт эй. Хэрэв хүүхэд нойрмог, эсвэл хэт их өлссөн, сэтгэл дундуур
байвал хоолоо сайн ид эж чадахгүй.

​ Тогтмол цагт, саад тотгор, сарниулах зүйлгүйгээр хооллох нь хүүхэд

хоолоо ид эж сурахад нь тус болдог.

​ Хүүхэд өөрийн дуртай хүнт эйгээ хооллох үед ээ илүү их ид эх

магадлалтай байдаг.

​ Хүүхэд хоолоо муу ид эх үед л анхаарах бус, түүнийг хооллох тохиолдол

бүрт анхаарал хандуулах ёстой.

​ Том болсон ах, эгч нь хүүхдийг хооллож болох боловч, насанд хүрсэн
хүний хяналт зайлшгүй шаардлагатай. Энэ нь бага насны хүүхдийг
хангалттай сайн урамшуулж хооллож байгаа эсэх, эсвэл ах эгч нар нь
түүний хоолноо с ид эж байгаа эсэхийг хянах боломж олгоно.

Эцэг эхчүүд хүүхдэд хоол тохирч буй эсэхийг яаж мэдэх вэ?

Зөв хоолосоны гол үзүүлэлт бол биеийн жин, урт, сэтгэхүйн хөгжил сайн
байх, тайван уур уцааргүй байх, бие өвчингүй эрүүл байх ба тухайлбал:

• Хоолло сны дараа өег, тайван тоглож хурдан сайн унтах

• Сар бүрийн биеийн жин, урт насандаа тохирон нэмэгд эх

• Мэдрэл сэтгэхүйн хөгжил насандаа тохирох

• Шүд нь хугацаандаа ургах

• Элд эв өвчин эсэргүүцэх чадвар сайн байх

• Цус багадалтгүй байх

• Рахит, харшлын шинж т эмд эг байхгүй байх

Улирлын хоол

Монголчууд д ээр үеэс эрүүл мэнд, цаг агаар, ажил хөдөлмөр тухайн цаг
үед олдоц ихт эй хүнсний бүт ээгд эхүүн зэргийг харгалзан хооллодог
байсан. Энэ нь улирлын хоол байв. Гадаадын улс орнууд ч улирлаар
хооллохыг эрхэмлэн үзд эг.

Зуны улирал: Энэ үед хүүхдийг эрүүлжүүлэх боломжтой цаг байдаг.

Байгалийн хүчин зүйлийг ашиглахаас гадна хүүхдийн эрүүл мэндийг

сайжруулах олон аргуудыг хэрэглэж болох үе юм. Зөв хооллох нь
хамгийн гол эрүүлжүүлэх арга мөн. Гэвч зарим нэг хүндрэл тохиолдож
болох юм. Зуны халуунд хүүхдийн хоолны дуршил буурч, шингэний
хэрэгцээ нэмэгдд эг. Мөн гадаа голчлон байж хөдөлгөөн нь их болдог.
Наранд шарагдах, усанд орох гээд олон асуудал хоолыг нь тохируулах
шаардлагыг бий болгодог. Зуны улирлын гол хоол нь олдоц ихт эй сүү
сүүн бүт ээгд эхүүн байх хэрэгт эй. Сүү, сүүн бүт ээгд эхүүн то с, уургаар
хангалтай ба хүүхэд боловсруулан шингээхд ээ амар байна. Зун нүүрс
усыг ногоо, жимс, жимсгэнээр хангана. Эрт ургацын ногоогоор зууш
хийж өгөх, өглөө, өдөр, оройд ногоо нэмж өгнө. Амин д эмээр
баяжуулсан унд уух шаардлагатай байдаг. Зуны улиралд хоолны д эглэмд
бага зэрэг өөрчлөлт оруулна. Бага үдийн үед хүүхдийн хоолны дуршил
буурах учир хөнгөн 2 дох өглөөний хоолыг нэмж өгөх ба энэ үед тараг,
жимс, шинэ ногоо, жимс, шүүс, зууш, хатаасан талх зэргээс сонгон өгнө.
Үдийн хоолыг унтаад бо соход нь өгвөл амарсан, өлссөн үед уураг,
илчлэг хоол тохиромжтой байх болно. Өдөрт 1 удаа л махан хоолыг
ногоогоор баяжуулан хийж өгнө. Их үд буюу үд ээс хойш бага
үд эд өгөөгүй аль нэг хөнгөн хоол өгнө. Зуны улиралд 5 удаа хооллох нь
/ ердийн үед 4/ зохимжтой.. Унтахын өмнө тараг өгнө. Зуны улиралд уух
шингэний хэмжээ нэмэгд энэ. Энэ үед ундны ус, нохойн хошууны
ханд, чихэр багатай компот, шүүс, хярам, цайг урьдчилан бэлтгэсэн байх
шаардлагатай. Түүхий ус уухаас сэргийлнэ. Уух юмыг хэт ихээр байн
байн өгөх нь бас тийм сайн биш. Зүрхний ачаалал нэмэгд эж, хөлрөх нь
их болж, эрд эс амин д эмийг шээсээр их алдаж байдаг.

Зуны улиралд ариун цэвэр, эрүүл ахуйг д эглэмийг сайн сахих

шаардлагатай болдог. Ялаанаас сэргийлэх, халуунд хүнс амархан
мууддаг, гудамжны жимс эссэн байдаг зэргийг харгалзан үзнэ.

Дээхнэ үед зун хүүхдүүд цагаан ид ээгээр хооллодог уламжлалтай байсан

ч энэ уламжлалыг сэргээх нь олон талын ач холбогдолтой. Тэр үеийн
хүүхдүүд байсан одоогийн настангууд бие сайтай, шүд нь хэвээрээ
байгааг анзаарахгүй өнгөрч боломгүй.

Өвлийн улирал: Мөн өөрийн гэсэн онцлогтой үе. Хүүхдийн

хоолны хувьд бас л анхаарах ёстой. Хүйт эн нь хүүхдийн биед тодорхой
нөлөө үзүүлнэ. Биеэс халуун их алдах, илч зарцуулалт нэмэгд эх, бодисын
солилцоо, эрхт эн системийн үйл ажиллагааны ачаалал нэмэгдд эг.
Иймээс өвлийн улиралд хүүхд эд алдагдаж буй илчлэгийг нөхөх хоол
хэрэгт эй. Илчлэг нөхөх, д ээр нь өсч хөгжиж байгаа бие мах бодын
хэрэгцээг хангах, халдвараас хамгаалах, орчны тохиромжгүй нөлөөг
багасгах гол бодис болох уураг илүү хэмжээт эй шаардагдана. Өдөрт 4
удаа хооллох ба 2 удаад үндсэн уураг то слог ихт эй үхэр, гахай, хонины
мах, тахиа, өндөгт эй хоол, 2 удаад хөнгөн хоол будааны сүүт эй
агшаамал, гурилан бүт ээгд эхүүн, ногооны зууш, зутан, аарцтай хоол
өгнө.

Өвлийн улиралд хүүхэд бие биеэсээ халдвар авах, даарсан хоёроо с болж
амьсгалын замын өвчнөөр өвчлөмтгий болно. Өвчний эсрэг, биеийн
эсэргүүцлийг сайжруулахын тулд зөв хооллох хэрэгт эй болно. Уургаас
гадна өвлийн улиралд бие махбодын бүх үйл ажиллагааг ид эвхжүүлэгч,
уураг болон бусад бодисын шимэгд элтийг сайжруулагч, цус төлжүүлэгч,
биеийн эсэргүүцэл сайжруулагч амин д эмүүдийн хэрэгцээ нэмэгдд эг.
Ялангуяа С. В бүлэг, А амин д эм илүү хэрэгцээт эй болно. Өвлийн
улиралд шинэ жимс ногооны олдоц муу, хадгалсан ногоо, жимсний амин
д эмийн хэмжээ буурсан байдаг. Иймээс өвлийн улиралд амин д эмүүд ээр
баяжуулсан үйлдвэрийн жимсний шүүс, хурдан хөлдөөсөн бүт ээгд эхүүн
амин д эм, эрдсээр баяжуулсан үйлдвэрийн хүүхдийн элд эв төрлийн
хоолыг өгнө.
 Ес. ӨВДСӨН ҮЕД НЬ ХҮҮХДИЙГ ЯАЖ ХООЛЛОХ ВЭ

Хүүхдийн бие бялдар, оюун ухааны хөгжлийг доройтуулдаг эдгээр өвчнийг

анзаарахгүй орхилгүйгээр хожмын өдрийг гэгээтэй угтая.

Хүүхэд өвдсөн үед яаж хооллох вэ

Хүүхдийг зөв зохистой хооллох нь зөвхөн өсөлт, хөгжлийг хангах

төдийгүй аливаа өвчин эмгэгээс сэргийлэх, өвчнийг эмчлэхэд чухал

үүрэгт эй. Аливаа өвчин эмгэгээс сэргийлэхийн тулд эрүүл үед нь зөв
зохистой хооллох шаардлагатай бол өвдсөн үед хүүхдийн биеийн
эсэргүүцэл, дархлааг сайжруулах, өвчний явцыг хөнгөвчлөх, эмийн
эмчилгээний үр дүнг д эмжих, эдгэрэлтийг хурдасгах зорилгоор өвчний
явц, хүүхдийн нас, т эжээлийн бодисуудын хэрэгцээ, бодисын
солилцооны хямрал зэргийг харгалзан эмчилгээний хоол өгнө.

Бага насны хүүхдийн бие махбод, эрхт эн систем бүрэн гүйцэд өсч
хөгжөөгүй байдаг тул өвчин хурц явцтай, биеийн ерөнхий байдлыг
нилээд

өөрчилдөг тул сайн анхаарал халамж, асаргаа сувилгаа шаардлагатай

болдог. Мөн 0-24 сартай, 2-5 насны хүүхдийн дунд хоол т эжээлийн
илүүд эл, дуталтай холбоотой тураал, цус багадал, А, Д аминд эм дутал,
таргалалт, харшил зэрэг өвчин эмгэг элбэг тохиолддог. Эдгээр өвчин
эмгэг нь хүүхдийн биеийн галбирыг өөрчлөх, оюун ухааны хөгжлийг
удаашруулах, хүүхдийн өвчин эсэргүүцэх чадварыг бууруулж улмаар
насанд хүрсэн үед архаг өвчинд эрт өртөх аюултай тул эдгээр өвчин
эмгэгийг цаг алдалгүй оношлуулж, эмчлэн эдгээх бүх арга хэмжээг авч
тохирсон хоолоор хооллох шаардлагатай.

Төмөр дутлын цус багадалттай хүүхдийг хооллох

Хүүхдийг 6 сартай болмогц эмчид үзүүлж цус багадалт байгаа эсэхийг

тодруулах шаардлагатай. Хэрэв цус багадалттай гэж оношлогдвол 14
хоног тутам эмчид үзүүлж эмчилгээ хийлгэнэ. Цус багадахад мөн буруу
хооллолт, уураг, В-ийн бүлгийн аминд эм, В12, аскорбины хүчил буюу С
аминд эм, фолийн хүчил, төмрөөс гадна зэс, цайр, кобальт дуталтай байх
байдал нөлөөлнө.
Цус багадалттай бага насны хүүхд эд хоолноос гадна асаргаа сувилгаа,
эмийн эмчилгээ маш чухал ба төмрийн бэлдмэлийг эмчийн өгсөн
зөвлөмжийн дагуу ууж хэрэглэнэ. Хэрэв эхийн сүүгээр хооллож
байгаа үед хүүхэд цус багадалттай бол ээж нь цус төлжүүлэх
үйлчилгээт эй хүнс, хоол хэрэглэх хэрэгт эй.

Хэрэв эхийн сүүгээр хооллодоггүй бол төмөр болон д ээрх эрд эс,
аминд эмүүд ээр баяжуулсан сүүгээр хооллоно. Төмөр их хэмжээт эй
агуулахаас гадна хялбар, сайн шингэд эг байх нь илүү ач холбогдолтой
юм.

Цус багадалттай хүүхд эд овьёосны болон гурвалжин будааны агшаамал

өгч болох ба хүүхдийн будаа, гоймон тохиромжгүй.

• Төмрөөр баялаг хоол хүнс

Хүүхэд амьтны гаралтай хоол хүнсийг хэрэглэхгүйгээр төмрийн

хэрэгцээгээ хангаж чадахгүй. Төмөр агуулсан хоол хүнс хэрэглэд эггүй
зарим хүүхэд эсвэл төмрийн хэрэгцээ нь онцгой өндөр хүүхдүүд
төмрийн бэлдмэлийг нэмэлт ээр хэрэглэх шаардлагатай. Төмрөөр баялаг
хоол хүнсэнд юу орох вэ?

• Гахай, үхрийн элэг, бөөр, зүрх, хэл, тархи, өндөгний шар, малын мах,
тахиа, загас (далайн нялцгай биетнүүд, лаазалсан загасыг оролцуулан)

• Гүн ногоон өнгийн навчит ногоо, цэцэгт байцаа, цоохор майлз, бууцай,
шанцай, вандуй, шар өнгийн ногоо, жимс, хулуу, эрд энэ шиш, амтат
төмс, хан боргоцой, шулуун хэмх бялба, тоор, амрын жимс

• Өндөгний шар

• Гүзээлзгэнэ, нэрс, үхрийн нүд, тарвас, улаан манжингийн шүүс

• Төмрөөр баяжуулсан гурил, гоймон, гурилан бүт ээгд эхүүн, хүүхд эд

зориулсан хоол зэрэг баяжуулсан хоол хүнс нь хүүхдийн т эжээлийн
бодисын хэрэгцээг хангахад тусална. Манай орны ихэнх үйлдвэрүүд
гурилаа эрд эс бодис түүний дотор төмрөөр баяжуулж байгаа бөгөөд
хүүхдийн буюу гэр бүлийн хоолонд зөвхөн эдгээр гурилыг хэрэглэнэ.
 Зураг 28. Монгол улсад үйлдвэрлэсэн баяжуулсан гурил

Баяжуулсан гурил гэдгийг илэрхийлэх улаан өнгийн т эмдгийг гурилын

уутан д ээр байгаа гурилын найрлага бичсэн бичвэрийн доод талд
тавьсан байдаг.
 Зураг 29. Баяжуулсан гурилыг таних т эмд эгийг томруулсан зураг

Шош, буурцаг, зармаг, самар , үр

Эдгээрийг хүүхэд ид эх, шингээхэд хялбар болгохын тулд ямар аргаар

бэлтгэх вэ?

o Буурцгийг чанахын өмнө д эвт ээж, д эвт ээсэн усыг ашиглахгүй асгана.

o Түүхий үрийн хальсыг д эвт ээн салгаж, чанахын өмнө үрж арилгана.

o Буурцгийг буцалгаад ширүүн хальсыг нь шүүж салгана.

o Самар ба үрийг хуурч шараад бяцлана.

o Буурцаг зармагийг шөл болон өтгөрүүлсэн шөлөнд нэмнэ.

o Чанасан буурцгийг сайтар нухна.

o Нэг удаагийн хоолны үеэр хүнсийг зөв хо слуулан хэрэглэх нь шимт

бодисуудыг шингээх бие махбодын чадварыг сайжруулна.

Жишээ нь: гурилан бүт ээгд эхүүнийг шоштой хослуулах (цагаан будааг
буурцагтай), сүүн бүт ээгд эхүүнийг гурил болон үр тариан
бүт ээгд эхүүнд нэмэх (эрд энэшишээр хийсэн сүүт эй хоол).

Хүнсэнд зөвхөн төмөр агуулагдах нь хангалтгүй, уг төмөр нь хүүхэд

шингээх, ашиглах боломжтой хэлбэрт эй байх ёстой юм.

Төмрийн шимэгдэлтийг сайжруулах бүт ээгдэхүүн

• Төмс, чинжүү, хулуу, амтат жүрж, нимбэг ба бусад жүржийн төрлийн

жимс гэх мэт С аминд эмээр баялаг хүнс

• Эрд энэ шиш, шошыг ногоо, жимст эй хамт хоолонд хийвэл төмрийн
шингэцийг сайжруулна.

• Төмөр ихээр агуулагч мах, дотор эрхт эн, цувдай, шувуу, загас, бусад
далайн хүнс нь ургамлын гаралтай хүнсний төмрийн шимэгд элтийг
сайжруулна.

Төмрийн шимэгд элтийг саатуулдаг бүт ээгд эхүүн:

• Цай, кофе

• Хивэг гэх мэт эслэг ихт эй хүнс

• Кальц ихт эй сүүн бүт ээгд эхүүнийгтөмрөөрбаялагмаханба ургамалын

хоолноо с 2 цагийн дараа юмуу өмнө өгнө.

Төмрөөр баялаг хоол өгөхийн тулд д ээрх зөвлөгөөг харгалзан үзээрэй.

Рахит буюу Д аминдэм дуталтай хүүхдийн хооллох

Нарны хэт ягаан туяаны нөлөөгөөр хүүхдийн арьсанд Д аминд эм

ид эвхжд эг байна. Манай орны цаг агаарын тохиромжгүй нөлөөний
улмаас 10-р сараас 5-р сарын хооронд нарны тусгал бага, агаарын
бохирдол их, хүйт эн сэрүүний улирал үргэлжилд эг тул хүүхдийн гадаа
гарах хугацаа бага, зузаан хувцас өмсдөг зэргээс шалтгаалан хүүхдийн
биед Д аминд эм ид эвхжиж чадахгүйгээс Д аминд эмийн дутал үүсд эг.
Мөн манай оронд Д аминд эмээр баялаг хүнсний бүт ээгд эхүүн бага
байдаг нь Д аминд эмийн дуталд хүргэд эг. Эрд эмт эд хүний арьсаар
ялгарах шүүрлийн найрлагад Д амин д эм ялгарч байдаг бөгөөд
хэдийгээр эрүүл ахуйн шаардлагаар гарыг угаах шаардлагатай боловч
хэт олон угаах нь Д амин д эмийг алдахад хүргэнэ гэж үзэж байна.

Д аминд эм дутсанаас кальцийн шимэгд элтийг муутгажкальц дутсанаас

рахиттай болно. Энэ үед хүүхдийн бие махбодын өсөлт хөгжил
алдагдаж, яс зөөлөрснөөр биеийн хэлбэр, галбирыг өөрчилж гоо сайханд
нь муу нөлөө үзүүлнэ. Нөгөө талаар рахиттай хүүхэд өвчлөмтгий, ханиад
томуу, шуухинаа хүрэхд ээ амархан, өвчин тусахад хүндрэх нь их байдаг.
Иймд 0-24 сартай хүүхэд рахит өвчт эй байгаа эсэхийг эмчээр
оношлуулж байх хэрэгт эй ба 14 хоногтойгоос нь рахитгүй ч хүүхд эд
хоногт 500 -1000 нэгж Д аминд эмийг эсвэл 50000 нэгжт эй Д
аминд эмийг 2 нас хүрт эл нь сар бүр 10 –р сараас 5-р сарын хооронд
эмчийн заавраар өгнө. Хэрэв хүүхэд унтах, хөхөө хөхөх, хоол ид эх үед
дагз, дух орчмоор хөлрөх шинж илэрвэл эмчид яаралтай үзүүлж
рахиттай бол Д аминд эмийг эмчилгээний тунгаар, курсээр ууж эмчлэн
эдгэрүүлэх шаардлагатай. Хэрэв хүүхд эд Д аминд эмийг эмчийн өгсөн
зөвлөгөө, зааврын дагуу хэрэглэхгүй тун хэтрүүлбэл аюултай буюу
хордлогод хүргэд эг гэдгийг эцэг эх, асран хамгаалагч нар сайн анхаарах
хэрэгт эй.

Д аминд эмийг ихээр агуулдаг хүнсний бүт ээгд эхүүнийг хүүхдийн

хоолонд түлхүү хэрэглэх, хөдөлгөөнийг хязгаарлахгүй хувцаслах, -15
хэмээс бага хэмд нүүр, гарыг нар тусах байдлаар 10-12 цагийн орчим 15
минут гаргаж болно. Д аминд эмээр баялаг хүнсний бүт ээгд эхүүнд май,
яргай, майнцар загас, загасны элэгний то с, өндөгний шар орох ба
ургамлын то сонд бага зэрэг, сүү сүүн бүт ээгд эхүүнд маш бага
хэмжээт эй агуулагддаг.

Кальц ихт эй болон кальцын шимэгд элтийг бууруулдаг бодис бага

агуулдаг доорх бүт ээгд эхүүнийг хөхүүл эхчүүд хэрэглэх нь зүйт эй.
Үүнд:

Сүү, сүүн бүт ээгд эхүүн, аарц, ааруул, ингэний хоормог, айраг, 20%- ийн
тослогтой ээд эм, цөцгий, цөцгийн то с, цэцэгт байцаа, ногоон

чинжүү, хатаасан мөөг, аньс, хар нэрс, гүзээлзгэнэ, нохойн хошуу,

буцалгасан ус орно. Кальцийн шимэгд элтийг багасгадаг бодист

• Фитин, эслэг агуулсан бор гурил, амуу будаа, шош, шар буурцаг,
гурвалжин будааг хэтрүүлэн хэрэглэснээр кальцын шимэгд элтийг
бууруулна.

• Жирэмсэн эмэгт эй, бага насны хүүхд эд эслэг ихт эй бүт ээгд эхүүн
хэтрүүлэн хэрэглэж болохгүй. Эдгээр нь кальцын шимэгд элтийг
багасгахаас гадна төмөрийн шингэцд ч муу нөлөөт эй.

• Ханасан тос нь ходоод гэд эсний замд кальцын шимэгд элтийг

саатуулдаг.

• Натри агуулсан хүнс буюу давсалсан бүт ээгд эхүүн, давс ихт эй хоол нь
кальцийг шээсээр их ялгаруулдаг.

• Хоногийн хоолонд уураг илүүт эй байх нь кальц багасгана.

• Фтор, хар тугалга, кадми, хүхэр, уран зэрэг хүнд төмөрлөгийн бодис
зөвшөөрөгдөх хэмжээнээс их агуулсан ус кальцын шимэгд элтийг
багасгана.

Кальц ихт эй ч муу шимэгддэг бүт ээгдэхүүн

Үнээний сүүний кальцын 20 % нь шингэд эг, энэ нь төмрийн

шимэгд элтийг муутгадаг учраас тараг болон исгэлэн холимог сүүнээс
илүүт эйгээр кальц, төмөр хоёулангийн хангамжид сайн нөлөөтөй.

А амин д эм дутал ба А амин д эмээр баялаг хүнс

А амин д эм дутахад хүүхдийн өсөлт хөгжил, дархлаа, цус төлжилт

муудаж арьсны хэвийн байдал алдагдан хуурайшиж нүдний эвэрлэг

бүдгэрч гэмтд эг ба цаашилбал нүд сохрох ч аюултай. А аминд эм

дутахад хүүхдийн өвчлөл, энд эгд эл нэмэгд эж, суулгалт, амьсгалын
замын өвчин, улаан бурхан өвчин хүндрэх, бусад халдварт өвчин ,
шээсний замын, дунд чихний үрэвсэлт өвчин, ДОХ-д өртөмтгий болдог.

А аминд эм ихт эй хүнсний бүт ээгд эхүүн тариалах, ургуулах боломжгүй

цаг агаар, хөрс, ус, улиралтай байх, А аминд эмийг хүнсний
бүт ээгд эхүүнд барьж байх хадгалалтын нөхцөл бүрд ээгүй, бага насны
хүүхдийн дунд амьсгалын замын өвчин, суулгалт, улаан бурхан өвчин их
гардаг нутаг, орон, ядуу буурай амьдралтай хүн ам ихт эй, А аминд эмт эй
хүнсний бүт ээгд эхүүн худалдан авах чадваргүй ийм газар оронд А
аминд эмийн дутал их тохиолдох ба бага насны хүүүхдийн нас баралт
өндөр байдаг. Ихэнх улс орон А аминд эмээр хангах хөтөлбөр
хэрэгжүүлд эг. Манай улсад д ээрх нөхцлүүд бүрдсэн учраас сүүлийн 10
гаруй жилд 5 хүрт элх насны хүүхдийг А аминд эмийн бэлдмэлээр хангах
хөтөлбөр хэрэгжүүлж байна. Үүний үр дүн нь 5 хүрт элх насны хүүхдийн
өвчлөл энд эгд эл буурахад нөлөөлсөн. Уг амин д эмийг өрхийн эмнэлгээр
дамжуулан 5 хүрт элх насны хүүхд эд жилд 2 удаа өгч байгаа бөгөөд энэ
үйл ажиллагаанд эцэг эх ч ид эвхт эй оролцож хүүхэдд ээ А амин д эм
өгөх ажилд ид эвхт эй хамрагдах нь зүйт эй.

Хүснэгт 6

Жирэмсэн эмэгт эйчүүд эд өндөр тунтай А аминд эм өгөхийг хатуу

хориглоно. Хөхүүл эхчүүд төрснөөс хойш 2 сарын дотор 200000 ОУН А
аминд эмийг нэг удаа уух ба хүүхд эд сүүлийн 6 сард А аминд эм
уулгаагүй үед өгнө. А аминд эмийн тун хэт эрвэл аюултай тул үүнийг
анхаарч, ээжүүд хүүхдийнхээ А аминд эм уусан өдрийг нь сайн мэдд эг
байх буюу т эмд эглэж байх хэрэгт эй.
 Зураг 30. А амин д эмийн дутал

Энэ дүрслэл д эх багана бүрийн д ээд тал нь хүүхд эд хоногт

шаэрдлагатай A аминд эмийн хэмжээг харуулж байна. Шаардлагатай
аминд эмийн хэрэгцээний ихээхэн хэсэг нь эхийн сүүгээр хангагддаг.
Эхийн хоол т эжээл А аминд эмээр дутмаг биш бол хөхүүл хүүхэд эхийн
сүүнээс аминд эмийг үргэлжлүүлэн авч 6 сар хүртлээ А амин д эмийг
биед ээ нөөцөлдөг. 6 сартайгаас хүүхэд өсөхийн хэрээр нэмэгд эл
хоолоор нөхөгдөх шаардлагатай А аминд эмийн дутал илэрд эг (Цагаан
хэсэг А аминд эмийн дутагдаж буй хэрэгцээ юм).

Эхийн сүүгээр хооллодоггүй хүүхд эд А аминд эмээр баялаг хоол хүнс

илүү ихээр шаардагдана. А аминд эмээр баяжуулсан сүү өгөх, баяжуулсан
сүү байхгүй тохиолдолд А аминд эмийн бэлдмэлийг эмчийн заавраар
тохирох тунгаар өгнө. Эцэг эхчүүд хүүхэдд ээ А амин д эм ихт эй
бүт ээгд эхүүнээр хоол хийж өгөх нь түүний дутлаас сэргийлж чаддаг
болохыг Тайландын туршлага харуулсан. Энэ оронд А амин д эмээр
баялаг хүнс тариалах ажил, зөв хадгалах асуудлыг Хүнсний эрд эм
шинжилгээний байгууллагаасаа эхлээд нийт орон даяар ид эвхт эй
хийснээр өөрсдийн болон хүүхдүүдийнхээ хэрэгцээт А амин д эмийг
хангах болсон билээ.

А аминдэмээр нилээд сайн баялаг хүнс:

o Гүн ногоон өнгийн навчит ургамал, цэцэгт байцаа, цоохор майлз,

бууцай, далайн байцаа, шар өнгөт эй хүнсний ногоо эрд энэ шиш, амтат
төмс, хулуу, шар лууван, шар өнгийн жимс шулуун хэмх бялба, амрын
жимс

o Гахай, хонь, үхрийн элэг, өндөгний шар, улаан лууван, луувангийн

нухаш, хатаасан улаан лууван, нохойн хушуу

o А аминд эмээр баяжуулсан маргарин, хуурай сүү ба бусад хүнс

А амин дэмээр дунд зэрэг баялаг хүнс:

Үнээний то слог өндөрт эй сүү, цөцгийн то с, цөцгий, бяслаг зэрэг сүүн

бүт ээгд эхүүн, мах, үхрийн борц, ногоон сонгино, шанцай, хулуу, шар
лууван, ногоон гоньд, улаан лоолийн нухаш, чангаанз, цэвэршүүлээгүй
дал модны то с орно.

Бага насны хүүхдийн гэр бүлийн гишүүд А аминд эмээр баялаг эдгээр
хоол хүнс олдоцтой бол аль болох өдөр бүр тогтмол хэрэглэхийг
хичээвэл хүүхд ээ элд эв халдвараас сэргийлж чадах юм.

Жин багатай хүүхдийг хооллох

Хүүхдийн өсөлтийн хэрэгцээг хангах уураг, илчлэгийг хоол т эжээлээрээ

авч чадахгүй байх, байнга өвчлөх, халдварт өвчнөөр удаан хугацаагаар

өвдөх үед хүүхдийн биеийн жин буурахыг тураал гэнэ. Тураалтай

хүүхдийг эмчид сар бүр үзүүлж хооллолтын зөвлөгөө авах шаардлагатай
байдаг. Тураал нь А, Д аминд эм, цус багадалттай хавсарч байх нь их тул
эмчид үзүүлж оношлуулах хэрэгт эй ба А, Д аминд эм, төмрийн бэлдмэл
уух шаардлагатай байгаа эсэх талаар лавлаж, зөвлөгөө авна. Хэрэв рахит
болон цус багадалт хавсарсан байгаа бол Д аминд эм, төмрийн
бэлдмэлийг эмчилгээний тунгаар, курсээр ууна.

Эхийн сүүгээр хооллож байгаа 6 сартай хүүхэд тураалтай байгаа бол:

• 24 цагийн турш хүүхдийг хүссэн үед нь өдөр ч шөнө ч ялангуяа шөнө
сайн хөхүүлэх, шөнийн сүү илчлэг ихт эй байдаг ба хоногт 8-аас д ээш
удаа хөхүүлнэ.

• Хүүхэд хөхөө муу үмхэж хөхвөл дутуу хооллож жингээ нэмэхгүй

Эхийн хөх өвдөх, хөхний толгой хагарах, хөхний сүү бүрэн
суллагдахгүйгээс эхийн хөхөнд сүү зангирах, сүү шинээр боловсроход
саад болох зэргээс хүүхэд гүйцэд хооллож чадалгүй биеийн жингээ
нэмэхгүй тохиолдол байдаг.

• Иймээс ээжүүд хөхөө зөв үмхүүлж хөхүүлэх хэрэгт эй. Хүүхэд сүүнд ээ
задсан бол хөхөө хөхсөний дараа үргэлжлүүлэн хөхөх болон удаан
хөхөхийг хүсэхгүй өөрөө хөхөө хөхөхөө больж тайван унтана.

• Хүүхдийг зөв байрлалд т эвэрч хөхүүлнэ.

6 сараас дээш сартай хүүхэд тураалтай бол:

Хөхүүл бол хөхөө үргэлжлүүлэн 2 нас хүрт эл хөхүүлнэ. 6 сартайгаас нь

нэмэгд эл хоол өгч эхэлнэ. Тураалтай хүүхд эд өгөх анхны нэмэгд эл хоол
нь т эжээллэг, илчлэг, амархан шингэх хоол байна. Жин багатай хүүхд эд

өгөх хоолыг 10- р хэсгээс олж үзээрэй. 7 сартайд 2, 8 сартайд 3 , 9-11

сартайд 3-4 удаа тус тус нэмэгд эл хоолыг нэмэлт ээр өгч, үргэлжлүүлэн
хөхөөр хооллоно. 1 настай болоход нэмэгд эл хоолууд нь үндсэн хоол
болохоо с гадна 5 удаа өгнө. Тураалтай хүүхдийг 3 цагийн зайтай ойр
ойр хооллоно.

Хүүхдийг хооллохдоо эх, эцэг, асран хамгаалагчид заавал хамт байж

туслан, д эмжиж, урамшуулж байх шаардлагатай. Хүүхд эд дуртай хоолыг

өгөх нь хүүхдийн хоол ид эх дуршлыг нэмэгдүүлд эг. Хүүхдийг тусад нь

аяга, таваг, халбага, сэрээт эй байлгана. Шингэн зүйл, цайг аяга эсвэл
халбагаар өгөх хэрэгт эй ба угжны шил, хөхөлт хэрэглэх нь цэвэрлэхэд
төвөгт эйгээс гадна хүүхэд хөхөө хөхөхгүй болох муу талтай.

Жин багатай хүүхдийн хоолыг илчлэг т эжээллэг болгох нь

Илчлэг хоол хүнсэнд то с цөцгийн тос/маргарин/шар то с, Коконатын

тос, нүүрс ус буюу чихэр, амьтны гаралтай уураглаг хүнс орно.
​ То с нь илчлэгийн нягтруулсан эх сурвалж юм.

​ Хүүхдийн аягатай хоолонд нэмсэн нэг эсвэл хагас цайны халбага

хэмжээт эй бага зэргийн то с нь хоолны илчлэгийг нэмэгдүүлнэ. Өөх тос
нэмснээр өтгөн агшаамал болон бусад гол нэрийн хүнсээр хийсэн хоол
зөөлөн ид эхэд хялбар болдог.

​ Түүнчлэн, өөх то сыг хоолыг шарж хуурах, мөн талхан д ээр түрхэх
зэргээр хэрэглэнэ.

​ Өөх тос нь хадгалалтын явцад муудаж болох тул шинэхэн байх

шаардлагатай.

​ Хэрэв хоолонд их хэмжээний то с нэмбэл хүүхэд хоолоо бүгдийг ид эж

дуусахаас өмнө цадна. Энэ нь т эд илчлэгээ өөх то сноо с авч чадах
боловч, бага хоол идсэний улмаас бусад т эжээлийн бодисоо гүйцэд авч
чадахгүйд хүрнэ гэсэн үг юм.

​ Хэрэв хүүхэд өсөлт бойжилт сайн байгаа бол ихэнх тохиолдолд нэмэлт
өөх тос шаардлагагүй. Хэт их өөх то с, шарсан хуурсан хоол идсэн
хүүхэд илүүд эл жинт эй болно.

​ Сахар, зөгийн бал нь илчлэг өндөрт эй бөгөөд хоолонд илчлэг чанарыг

нэмэгдүүлэхийн тулд бага хэмжээт эй нэмж болно. Гэвч эдгээр хүнс
нь өөр ямар нэгэн т эжээлийн бодис агуулдаггүй.

​ Асран хамгаалагчид нь хүүхдийн хоолонд чихэрлэг хүнс бусад хүнсийг

орлож чадахгүй болохыг сайтар анхаарах ёстой. Жишээ нь: хүүхд эд
хоолны оронд амттан, чихэрлэг боов, чихэрлэг ундаа өгөхгүй

​ То сны ханаагүй хүчлүүд нь хүүхдийн өсөж хөгжиж байгаа тархи, нүд

болон цусны судас эрүүл байхад хэрэгт эй.

​ Зургаан сараас д ээш насны эхийн сүүгээрээ хоололдоггүй хүүхд эд амин

хүчлийн хамгийн сайн эх үүсвэр нь мах, загас, авокадо жимс, самрын
нухаш, ургамлын то с болдог. Мөн амьтны гаралтай хүнс нь амин
хүчлийн эх үүсвэр болж чадна

​ Буурцаг, вандуй, зармаг зэрэг шошны төрлийн хүнсний ногоо, болон

самар, үр нь уургийн баялаг эх үүсвэр болно.
 Харшил, диатезт эй хүүхдийн хооллолт

Хөхүүл насны хүүхд эд диатез илрэх нь эх нь жирэмсэн ба хөхүүл үед ээ

чихэр, ундаа, харшил үүсгэх бүт ээгд эхүүн хэтрүүлэн хэрэглэсэнт эй
холбоотой гэж д ээр бичсэн. Хүүхдийг бага сартай байхад нь эмчлэн
эдгэрүүлэхгүй бол өсч том болох тутам харшил үүсгэгч олон бодистой
хавьтах тул эмчилгээ хийхэд төвөгт эй, хэцүү болдог. Жирэмсэн болон
хөхүүл үед ээ харшил үүсгэгч бүт ээгд эхүүнийг хэрэглэхгүй байх нь
диатезээс урьдчилан сэргийлэх, диатез гарсан эхний үед нь эмчлэхэд
хялбар болох ач холбогдолтой. Диатезт эй хүүхдийг нэмэгд эл хоолонд
оруулахдаа ч харшил үүсгэгч бүт ээгд эхүүний талаар мэдсэн мэдлэгээ
ашиглаж хоол хийхд ээ анхаарах шаардлагатай. Зарим эх, хүүхэд хувийн
онцлогоо соо шалтгаалаад зөвхөн 1 бүт ээгд эхүүнд харшил өгдөг ч байж
болно. Чухам ямар бүт ээгд эхүүнд харшил өгч юунаас болоод байгааг
мэд эх нь хамгийн чухал асуудал байдаг. Энэ нь ямар хоол өгөхгүй байх,
эмчилгээг юунд чиглүүлэн хийх вэ гэдгийг шийд эх ач холбогдолтой.
Харшил үүсгэгч бүт ээгд эхүүнийг 3 зэрэгт хуваадаг.

Харшил үүсгэх зэргээрээ их хүнсний бүтээгдэхүүн:

Үнээний цэвэр сүү, өндөг, загас, далайн бүт ээгд эхүүн, загасны түрс,
улаан буудай, хөх тариа, шар лууван, улаан лооль, перец, зэдгэнэ,
бөөрөлзгөнө, киви, хан боргоцой, анар, амрын жимс, хурма жимс, амтат
гуа, жүржийн бүх төрлүүд, цэвэр кофе, дал модны самар, шоколад, мөөг,
самар, зөгийн бал орно.

Харшил үүсгэх зэргээрээ дунд зэрэгт эй хүнсний бүт ээгд эхүүн:

Үхэр, тахианы мах, овьёос, вандуй, сагадай буюу гурвалжин будаа,

шош, шар буурцаг, цагаан будаа, төмс, хүрэн манжин, тоор, гүйлс,
цангис, алирс, гадил, интоор, нэрс, үхрийн нүд, нохойн хошуу тус тус
ордог.

Харшил үүсгэх зэргээрээ бага хүнсний бүтээгдэхүүн:

Исгэлэн сүүн бүт ээгд эхүүн, адууны мах, туулайны мах, цацагт хяруулын
мах, өөхгүй гахайн мах, туранхай хонины мах, цэвэршүүлсэн ургамлын
то с, шар, хөц будаа, эрд энэшиш, цэцэгт байцаа, өргөст хэмх, хурган гуа,
ногоон алим, лийр, улаалзгана, яншуй, зоргодо с орно.
Хөхүүл эхчүүд д ээрх хүнсний зүйлээс харшил бага үүсгэгч эсвэл д ээрх
жагсаалтад ороогүй хүнсний бүт ээгд эхүүнийг хэрэглэвэл зохино.
Харшил үүсгэсэн хүнсний бүт ээгд эхүүнийг мэд эж байгаа бол 1-2 жилээс
доошгүй хугацаанд уг хүнсний бүт ээгд эхүүнийг хэрэглэж болохгүй. 1- 2
жилийн дараа уг хүнсний бүт ээгд эхүүнийг эхлээд үнэрийг авах, маш
бага хэмжээгээр хэрэглэх зэргээр туршиж үзэх хэрэгт эй. Хэрэв харшлын
ямар нэг шинж т эмд эг илэрвэл дахин хэрэглэхгүй байх хугацааг сунгана.
Гэхд ээ уг хүнсний бүт ээгд эхүүнээс ямагт болгоомжилж харшил
үүсгэхгүй байсан ч их хэмжээгээр ид эж, хэрэглэж болохгүй гэдгийг
анхаарах хэрэгт эй.

Диатезт эй хүүхдийн хөхүүл ээж нь хоолны д эглэмийг хатуу барих ба 6

сартай болоход нь нэмэгд эл хоолонд тараг, ногооны нухшаар эхэлж
оруулна. Исгэлэн биш тараг өгөх бүрд ээ шинээр бэлтгэж өгөх хэрэгт эй.
Хурган гуа, цагаан, цэцэгт, хурган ⁄ брюссель⁄ байцаа, цайвар шаргал
хулуу зэрэг ногоогоор шухаш хийж өгнө. Хийх аргыг ард оруулсан.
Эхний удаа аль нэг ногооны нухаш хагас цайны халбага ⁄цх⁄, өдөр бүр
10-15 г буюу 2-3 цх нэмж өгөөд 5-7 хоноод нөгөө ногооны нухаш 1 цх-с
эхлэн д ээрхийн адил дасгаж д ээрх нухаштай хольж өгнө. Мөн 5- 7
хоногоо с дараагийн ногооны нухашийгд ээрхийн адил дасган өгнө. 2
дахь нэмэгд эл хоолыг 7 сартайгаас нь туранхай хонины махыг
хөлдүүгээр зорж, нухаж, няцлаад бантан хийж өгнө. Ногоон өнгөт эй
сайн чанарын алимыг жигнээд хальснаас нь цэвэрлэж нухаж няцлаад 1
цайны халбагаас эхлэн өдөр бүр 1-2 халбага нэмж, алимны 4 хуваасны
нэгт эй т энцэх хэмжээт эйг өгнө. Диатезт эй хүүхд эд хүүхдийн будааны
агшаамал тохиромжгүй бөгөөд энэ нь буталсан улаан буудай тул улаан
буудай харшил үүсгэх зэргээрээ их хүнсний бүт ээгд эхүүнд ордог.
Эрд энэшиш, хөц будааг ⁄будаануудыг урьдчилан хүйт эн усанд 10-12 цаг
д эвт ээнэ. Энэ нь харшлын чанарыг багасгах ач хобогдолтой.⁄чанаж, сайн
нухаад агшаамал, шөлт эй хоол хийж өгч болно. Диатез нь гайгүй болсон
үед төмс, хурган гуа, цэцэгт байцаа, гадил, вандуй ⁄ногоонуудыг хэрчээд
хүйт эн усанд 2 цаг, төмсийг 12 цаг тавина⁄, цагаан будааны нухаш,
гурвалжин будааг 10-12 цаг д эвт ээж чанаж нухаж няцлаад зутан
хийж өгөх зэргээр хүүхдийн хоолны төрлийг олшруулах хэрэгт эй. Олон
оронд үнээний сүүний харшилтай хүүхд эд шар буурцгийн сүү өгөхийг
зөвлөдөг боловч эрд эмт эдийн судалгаагаар үнээний сүүнд харшилтай
хүүхдийн 40% нь шар буурцгийн сүүнд харшил өгч байжээ. Шар
буурцгийн сүү хүүхд эд харшил өгдөг гэж үзд эг.
Үнээний сүүний уурагт харшил үүсгэгч бодис байдаг тул диатезт эй
хүүхд эд төрөл бүрийн будааны агшаамлуудыг сүүгүй усанд, ногооны
болон махны шөлөнд хийж өгөх ба сүүн бүт ээгд эхүүнээс зөвхөн
тараг өгөх ба цөцгийгээр хоолыг амтлана. Хоолонд нь давс , чихэр
хийхгүй гэдгийг мартаж болохгүй. Үнээний сүүнээс харшил өгсөн
хүүхд эд үхрийн махнаас бусад туулай, адуу, туранхай хонины мах,
өөхгүй гахайн махаарбантан, төрөл бүрийн будаатай шөл, нухаш, зутан
шөл, котлет хийж өгч болно. Аливаа махаар хоол хийхийн өмнө махыг
хүйт эн усанд угаагаад чанаад чанасан махаар хоол хийж өгнө.
Харшилтай хүүхд эд зориулсан үйлдвэрийн төрөл бүрийн нэмэгд эл
хоолуудыг шошго д ээрх мэд ээлэл, заалтыг нь сайн үзэж мэдсэний дараа
өгч болно. Өндөг, ээд эм, загас өгөх шаардлагагүй. Чихэр багатай талх,
хатаасан талх, жигнэмэгийг хүүхд эд тохирвол өгнө.

Амьсгалын замын хурц үрэвсэлт эй хүүхдийг хооллох

Амьсгалын замын хурц үрэвсэлд ханиад, шуухниа, томуу, гуурсан

хоолойн үрэвсэл, уушигны хатгаа өвчин тус тус орно. Эдгээр өвчний үед
хүүхдийн биеийн халуун 37.5С-ээс нэмэгд эхэд бодисын солилцоо
ид эвхижсэнээр уургийн задрал ихэсд эг. Энэ үед хүүхэд хоолондоо
дургүй болж, нойр нь муудаж, зарим үед огиулах, бөөлжих, баас нь
шингэрэх шинж т эмд эг илэрд эг. Зарим хүүхэд хэт цочромтгой болдог
бол зарим хүүхэд хэт ноомой сул болдог. Эдгээр нь амьдралын хэв маяг
болон хоолны д эглэм өөрчлөгдөхөд хүргэд эг. Өвчний эдгэрэлт
нь өвчний хүнд, хөнгөн, хүүхдийн өвчин эсэргүүцэх чадвараас
хамаардаг. Хүүхдийн өвчин эсэргүүцэх чадварыг сайн болгох гол арга нь
өвчний үед т эжээллэг, олон төрлийн хоолыг хүүхдийн нас, биеийн
ерөнхий байдалд нь тохируулан өгөх юм.

Эхний 2-3 хоногт өвчин хурц явцтай байгаа үед хэрэв хүүхэд эхийн
сүүгээрээ хооллож байгаа бол хүүхдийн хөхөлтийн тоог нэмэгдүүлж,
нэг удаад хөхүүлэх хугацааг уртасгана. Эхийн сүүгээр хооллодоггүй
бол хүүхийн хэрэглэд эг сүү болон хоолыг өгч, буцалгасан усыг
нэмэлт ээр өгнө. 6 сар болоод нэмэгд эл хоолонд орсон эхийн сүүгээрээ
хооллож байгаа хүүхд эд хоолондоо дургүй бол хөхийг нь ойр ойрхон
хөхүүлж, нэг удаад хөхүүлэх хугацааг уртасгаж, буцалгасан ус, шингэн
цайг аягаар өгнө. Хүүхдийн ходоод гэдсэнд амархан боловсорч шингэх,
хоолны дуршлыг нэмэгдүүлэх, гэд эсний өвчин үүсгэд эггүй хэвийн нянг
хэвийн байлгахад тустай тараг, исгэлэн сүү өгөх хэрэгт эй. 1-ээс д ээш
насны хүүхд эд хоолыг нь шингэн, хагас шингэн байдлаар бэлтгэж өгнө.
Хүүхдийн хоолой өвдсөн тохиолдолд хурц, давсархаг, исгэлэн хоол өгөх
хэрэггүй. Ханиаж байгаа бол хатаасан талх, жигнэмэг, хэт чихэрлэг жүүс,
жимс, исгэлэн хоол, хүнс өгөхөөс татгалзах хэрэгт эй. Эдгэрэх

үед нь хүүхдийг хурдан т энхрүүлэх, алдсан жинг нөхөхийн тулд илчлэг,

т эжээллэг , олон төрлийн хоолоор ойр ойрхон сайн хооллоно. Хүүхдийн
наснаас нь хамааран ээд эм, махны нухаш, өндөгний шартай хоол өгнө.
Хэрэв эхийн сүүгээр хооллодог бол ээж нь өөрийнхөө хоолны чанарыг
сайжруулан, С аминд эм болон олон төрлийн аминд эм, эрдсийн
холимогийг нэмэлт ээр хэрэглэх шаардлагатай.

Хурц суулгалтын үед яаж хооллох вэ?

Эхийн сүүгээрээ хооллож байгаа 6 сартай хүүхэд суулгалт

өвчнөөр өвдвөл хөхийг ойр ойрхон хөхүүлж, нэг удаад хөхүүлэх
хугацааг уртасгаж, шингэн сэлбэх, давсны уусмал эсвэл буцалгасан усыг
хөхүүлсний дараа нэмэлт ээр өгнө. Мөн эхийн сүүгээр хооллодоггүй 6
хүртлэх сартай, нэмэгд эл хоолонд орсон 6-аас д ээш сартай хүүхд эд
цэвэр ус, будааны шүүс, шингэн сэлбэх давсны уусмал зэрэг шингэнийг
нэмэлт ээр өгнө.

Шингэн сэлбэх давсны уусмалыг бэлтгэхд ээ 1 уут нунтагийг найруулах

савандаа хийж 1 литр буцалгаж хөргөсөн ус хийж нунтагийг бүрэн
уустал нь хутгана. Өдөр бүр шингэнийг шинээр бэлтгэнэ. Шингэн сэлбэх
давсны уусмал нь хүүхдийн суулгалтаар алдаж буй шингэн ба давсыг
нөхөж, өвчин хүндрэхээс сэргийлнэ.

2 хүрт элх насны хүүхд эд суулгалт бүрийн дараа 50-100 мл шингэнийг

суулгалт зогсох хүрт эл нь аяга эсвэл халбагаар өгнө. Энэ хугацаанд
хоолондоо дуртай байгаа бол хүүхдийн ид эж байсан хоолыг
үргэлжлүүлэн өгөх ба хэрэв хоолонд дургүй бол шингэнүүдийг д ээрх
заавраар нэмж өгч суулгалт зогсоход хоолыг нь ид эвхит эй нэмэгдүүлэн
өгнө.
 Арав. 6-24 САРТАЙ ХҮҮХД ЭД ӨГӨХ ХООЛ БЭЛД ЭХ АРГА

Бяцхан үрдээ ээжийн гарын хоол хийж өгөхөд тань бид тусалъя

Хүүхдийн хоолны хүнсний бүт ээгд эхүүнд боловсруулалт хийх онцлог

Хүүхдийн хоолны хүнсний бүт ээгд эхүүнд боловсруулалт хийхд ээ:

Хоолыг амттай, амархан боловсрох болгох, хүнсний бүт ээгд эхүүнд
т эжээлийн бодисыг аль болох д ээд хэмжээнд хадгалах зорилго тавина.
Хүүхдийн бие махбод эрхт эн систем гүйцэд сайн хөгжөөгүй байдаг тул
хоолоор орох гадны хортой бодисыг эмзэг хүлээн авдаг. Хүүхдийн хоол
боловсруулах эрхтний эмгэгээс урьдчилан сэргийлэхийн тулд насанд нь
тохируулан хоолыг нь бэлтгэх шаардлагатай байдаг. Бүт ээгд эхүүн тус
бүрд ямар боловсруулалт хийх вэ?

Сүү. Сүүний биологийн чанарыг хадгалж сүүний уургийн боловсролтыг

муутгахгүй, амин д эмийг задлахгүй, тосыг хайлуулахгүйн тулд сүүг
удаан, олон дахин буцалгах хэрэггүй. Худалдаж авангуутаа буцалгалгүй
хөргөгчид хадгалж байгаад хоолонд хэрэглэхийн өмнө халуун
боловсруулалт хийнэ. 2-3 минутаас илүүгүй хугацаанд буцалгаад хөргөж
хүүхд эд өгнө. Сүүт эй хоол бэлд эхд ээ халаасан түүхий сүүг хоол
гаргахын өмнө хийгээд буцалгана.

Будаа, гоймон, ногоо, будааг усанд буцалгаад бэлэн түүхий сүүнд хийж
буцалгана.

Ээд эм. Дэлгүүр захаас авсан ээдмийг халааж байж хүүхд эд өгнө.

Ээд эм, аарц орсон хоолыг хүүхд эд өгөхийн өмнө л бэлтгэнэ. 1,5 хүрт элх
насны хүүхд эд ээд эм, аарцтай ямар нэгэн хоолыг жигнэж бэлд энэ. Энэ
нь т эжээлийн бодисыг алдагдуулахгүй арга болно.

Цөцгийнд мөн халуун боловсруулалт хийсний дараа хүүхд эд өгөх

ба сүүмс бэлд эхэд оролцуулна. 2 хүрт элх насны хүүхдийн шөлт эй
хоолонд болсны дараа хийнэ.

Бяслагны уураг халуун боловсруулалтын дараа ходоод

гэдсэнд боловсрохдоо муу болдог тул бяслагийг шууд өгнө. 1,5 хүрт элх
насны хүүхдийн ямар нэг хоолонд нухсан байдлаар хольж өгнө.
Мах нь биологийн үнэ цэнэт эй уураг, хандмал бодис ихт эй.
Махны т эжээлийн үнэ цэнэт эй бодисыг нь хадгалахын тулд маханд
анхдагч, хоёрдогч боловсруулалтыг маш зөв хийх хэрэгт эй. Амьтны
гаралтай хүнсийг өдөр бүр эсвэл аль болох тогтмол хэрэглэнэ. Ялангуяа
эхийн сүүгээр хооллодоггүй хүүхд эд амьтны гаралтай хоол хүнс чухал
ач холбогдолтой.

Манай эцэг эхчүүд загас хүүхэдд ээ өгөх туршлагагүй ч юмуу загасны

ясанд хүүхэд хахна гэж айдаг байж болох юм. Аливаа махыг хүүхэд
ид эхэд хялбар болгох ямар арга байдаг вэ?

• Тахианы элэг болон бусад махыг цагаан будаа болон бусад гол нэрийн
хүнс эсвэл хүнсний ногоотой хамт чанаад нийлүүлж нухна.

• Махыг зорж нимгэн хэрчинэ.

• Хүүхдийн хоолонд амьтны гаралтай бүт ээгд эхүүнийг маш бага

хэмжээт эй нэмж т эжээллэг чанарыг нь нэмэгдүүлэх боломжтой байдаг.
Элэг, зүрх гэх мэт дотор эрхт эн нь ихэвчлэн үнэ багатай байдаг ба түүн
д эх төмрийн агууламж махнаас ч өндөр байдаг.

• Хөлдөөсөн махыг том том хэрчмээр хөргөгчийн доод хэсэгт гэсгээнэ.

Халуун усанд гэсгээж болохгүй. Учир нь махны шүүс нь алдагдана.
Гэссэн махыг хүйт эн усанд угаагаад шууд халуун боловсруулалтад
оруулна.

• Махыг чанахын тулд буцалж буй усанд хэрчмээр нь хийж болгоно.

Махыг маш бага гал д ээр үл мэд эг буцалгаж чанана. Ширүүн гал д ээр
махны уураг хатуурч ширүүн болдог.

• Махны нухаш, нухшан хоолуудыг яг болохын өмнө л бэлд энэ. 2

хүрт элх насны хүүхд эд өгөх махан хоолыг жигнэх, шарах шүүгээнд
хайрах аргаар бэлд энэ.

Загас. Яс, хайрс, дотор эрхтнээс цэвэрлэж хөлдөөсөн загасыг тасалгааны

хэмд гэсгээж шууд халуун боловсруулалт хийхд ээ буцалж буй усанд
хийж галыг багасгана. Загасны уураг эмзэг, мах нь амархан зөөлөрдөг.
Иймээс загасыг төрлөөс нь шалтгаалж 10-15 мин болгоно. Мөн шарах
шүүгээнд болгож болно.
Өндөг биологийн өндөр үнэ цэнэт эй бүт ээгд эхүүн мөн. Тахиа ялангуяа
хавар, зун нарны гэрэл, цэвэр агаарт их байх тул өндөг нь амин д эмийг
их агуулсан байдаг. Өндөгний хальс өвчин үүсгэгч нянгаар бохирдсон
байдаг тул давстай усанд угааж хүүхд эд чанасан, шарсан байдлаар юм
уу өөр хоолонд нэмэх байдлаар өгнө. Өндгийг буцалж буй усанд
хийнгүүт галыг багасган 4-5 минут чанана. Чанаад бүрэн
болгосон өндөг боловсрох нь хүнд тул зууш, бусад хоолонд няцалж
өгнө

Үр тарианы бүт ээгд эхүүн: Хэрэглэхийн өмнө халуун боловсруулал- тад

оруулна. Ингэснээр усаар хангагдаж хөөснөөс хоол боловсруулах
шүүсний үйлчлэлийг хөнгөрүүлнэ. Төрөл бүрийн будааг
буцалгах хугацаа янз бүр. Чанахын өмнө хүүхдийн будааг шигшиж,
цагаан будааг 1-2 удаа, шар будааг хэд хэд эн удаа угааж бусад /эрд энэ
шиш, овъёос, улаан буудай/ будааг угаахгүй.

1 настай хүүхд эд сүүн агшаамлыг хагас хувийн сүүнд бэлтгэнэ. 1- ээс

д ээш насанд будаагаар зөвхөн сүүн агшаамал хийх биш хоолны хачирт
өгч болно. Орчин үед үйлдвэрлэгдсэн буцалгах шаардлагагүй
агшаамлууд зарагдах болсон нь бэлтгэх аргыг хурдавчилж хөнгөвчилж
байна. Эдгээр нь 6 сартай хүүхдийн анхны нэмэгд эл хоол болгон
хэрэглэхэд тохиромжтой. Бэлтгэх аргыг шошгоноо с сайн уншиж байж
бэлд энэ.

Гоймонг буцалж буй усанд хийж болгоод шүүрэн шанагаар

шүүж буцалсан халуун усаар угаана. Хүйт эн усанд угаахад хурдан
хатуурч, боловсрох нь муу болно.

Гурил. Хүүхдийн хоолны бас нэг гол бүт ээгд эхүүн, гурилын
зуурмагт цөцгийн ба ургамлын тос, илүү сэвсгэр болгохын тулд
өндөгний цагаан, д ээр нь бага зэрэг чихэр нэмсэн өндөгний шар хийнэ.
1-с д ээш насны хүүхд эд гурилан шарсан алив нэг хоолыг /бин, блинчик,
оладьи/ хэт шарж болохгүй. Энэ нь хүүхдийн ходоодонд боловсрох
шингэхийг муутгана.

Ногоо нь эрд эс, амин д эмийн эх үүсвэр болдог ч

боловсруулалтын явцад хэрэгт эй бодисууд нь алдагддаг. Иймээс ногоог
боловсруулахдаа хэд эн дүрэм баримтлах ёстой. Хэрэглэхийн өмнө бүх
ногоог сайн угаана. Шинэ өргөст хэмх, улаан лооль, улаан луувангаас
бусад ногооны хальсыг авч цэвэрлэнэ. Гэхд ээ хальсан дор нь амин д эм,
эрд эс ихээр агуулагдсан байдаг тул маш нимгэн хальслах ёстой.
Хальсалсан ногоог урсгал усанд дахин угаана. Хэрэв ногоог түүхийгээр
нь ид эх, зууш хийх гэж байгаа бол буцалж буй усанд булхаад д ээрээс нь
буцалсан хүйт эн ус асгана.

Хүнсний навчит ногоон ногоонуудыг түүхийгээр ид эх бол урсгал усанд

угаасны дараа буцалсан усаар угаана. Цэвэрлэсэн ногоог буцалж буй
ногоог дөнгөж бүрхэх хэмжээний усанд таглаатай чанана. Төмс, лууван,
байцааг 25-30 мин, хүрэн манжинг 1.5-2 цаг, өргөст ногоо, бууцай,
хурган чихийг 10 мин чанана. Нухаш хийхээр бол маш бага усанд
таглаатай чанана. Галаас авангуут цөцгийн то с нэмнэ, зууш нухашийг
хүүхд эд яг өгөхийн өмнө бэлтгэх ёстой.

Жимс жимсгэнэ биологийн үнэ цэнэт эй амин д эм, эрд эс,

хурдан боловсрох энгийн нүүрс ус, цардуул, эслэг агуулдаг. Хүүхд эд
шинээр нь юмуу шүүс, нухаш, зууш бэлтгэж өгнө. Урсгал усанд сайтар
угааж буцламгай усанд булхаж хальсыг маш нимгэн авна. Шүүсийг шүүс
шахагчаар юм уу марльд шүүн авч бэлтгэнэ. Бэлтгэсэн шүүсийг
удаан биш хугацаанд шаазан юм уу шавар вааран тагтай аяганд хадгална.

Компот, кисель хийхд ээ угааж буцалсан усанд булхсан жимсээ шахаж

шүүсийг аваад шаарыг буцалгаж шүүж аваад тавьсан шүүст эйгээ
холино.

Хатаасан жимсээр голчлон компот бэлтгэнэ. Хог ишнээс цэвэрлэж угааж

хүйт эн усанд хийж буцалгана. Галаас авч 2-3 цаг хандлана. Хатаасан
жимсэнд амин д эм бараг байдаггүй тул бэлэн болсон компот д ээр С
амин д эм насанд нь тохирсон тунгаар нэмж өгнө.

Аминдэм, эрдсийг хадгалахын тулд хүүхдийн хоолыг яаж

боловсруулах вэ?

• В1 болон бусад аминд эмийг хадгалахын тулд шинэ бүт ээгд эхүүнийг
хүйт эн газар хадгал, хөргөгчгүй бол нар тусахаас сэргийл.

• Бүт ээгд эхүүн ялангуяа ногоо, жимсийг угаангуут уснаас ав. Дэвт ээж
угаавал аминд эм байхгүй болно.

• Аминд эм В1 хадгалахын тулд будааг 1-2 удаа угаа.

• Аминд эм С-г хадгалахын тулд ногоог хөшиглөнгүүт хоолондоо хий,
хэрчсэн ногоог усанд бүү угаа, ногоотой хоолыг буцалж байхад заавал
таглаж бай.

• Аминд эмүүдийг хадгалахын тулд ногоог буцалж буй шөл, усанд хийж
болгоод болонгуут гарга. Ялз бүү чана.

• Аминд эм А - г алдахгүйн тулд ногоог шарахдаа тосонд хурдан болго.

Хоолоо болгочоод удаан хадгалалгүй идүүл.

Хүүхдийн хоолны сүмс бэлтгэх

Хоол нь т эжээллэг байхаас гадна хоол ид эх дуршлыг татахуйц сайхан

үнэр, амттай, өнгө үзэмжт эй байх ёстой. Хоолны өнгө үзэмж, үнэр амтыг
сайжруулахаар төрөл бүрийн сүмсийг бэлтгэж хэрэглэд эг. Сүмс нь
хоолонд амт оруулахын зэрэгцээ хоолны т эжээллэг чанарыг
нэмэгдүүлд эг. Сүмс нь мах, ногоо, будаа, гоймон, хүнсний бусад
материалаар хийх халуун хүйт эн хоолны чухал бүрэлд эхүүн хэсэг
болдог.

Хүүхдийн хоол т эжээлд голчлон махны шөл, зөөхий, сүү, цөцгийн

тосонд бэлтгэсэн халуун сүмсийг хэрэглэд эг. Хүйт эн сүмсний төрөлд
майонез, ногооны сүмс, салат амт оруулагч, царцаамал орно. Мөн амтлаг
сүмс, чихрийн уусмал зэрэг нь сүмсний төрөлд багтана.

Хүүхдийн хоолны цагаан сүмс бэлтгэх: Цөцгий, ургамлын тос, өндөгний

шар, чихрийн уусмал холиод хутгана. Орц: Цөцгий 1 хх ⁄хоолны халбага⁄,
ургамлын то с 1 цх ⁄цайны халбага⁄, өндөгний шар хагас, чихрийн уусмал
1 цх

Амтлаг сүүн сүмс бэлтгэх: Хуурсан гурилыг халуун сүү эсвэл шөл буюу
усаар шингэлсэн сүүнд найруулж зөөлөн галаар 7 - 10 минут чанаад
халуун усанд уусгасан элсэн чихэр, ванилин нэмнэ. Дараа нь шүүж
буцлах хүрт эл халаана. Ванилингүйгээр махан хоолны сүүн сүмс бэлтгэж
болно. Шингэн сүмсийг будаа, ногоогоор хийсэн хоолонд хийнэ. Орц:
Сүү 3 аяга, цөцгийн тос 3 хх, гурил 3 хх, ус 1 аяга, элсэн чихэр 2 цх,
ванилин 0,05 г

Чихрийн уусмал бэлтгэх: Элсэн чихрийг усанд хийж зөөлөн гал д ээр
уустал нь буцалгана. 3 давхар марлиар шүүж уусмал 100 мл хүрэхгүй бол
буцалсан халуун ус нэмнэ. 1 мл уусмал 1 г сахартай т энцэнэ. Чихрийн
уусмалыг тагтай шилэн саванд 24- с илүүгүй цаг хадгална. Орц:
Элсэн чихэр жижиг хагас аяга, ус 4 хх. Гарц 100 мл

Хүүхдэд өгөх шүүс, унд бэлтгэх арга

6-12 сартай хүүхдэд өгөх унд

1. Луувангийн шүүс: Ширүүн үст эй сойзоор угааж хальсыг цэвэрлэн

дахин угааж буцламгай усанд булхаж үрэгчээр үрж шүүсийг 2 давхар
марлиар шүүж шахаж авна. Шүүсийг тагтай шилэн саванд хийж таглаад
шилт эй нь халуун устай саванд хийж 5-10 минут буцалгана.

2. Улаан лоолийн шүүс: Халуун усаар угааж модон нухуураар няцлан

нухаад 2 давхар марлиар шүүнэ. Тагтай шилэн саванд хийж халуун устай
саванд тавьж 5-10 минут буцалгана.

3. Нохойн хушууны ханд: Хатаасан нохойн хушууг угааж паалантай

саванд 7-10 минут буцалгаад уг савандаа хөргөж шилэн саванд хадгална.
Орц: Хатаасан нохойн хушуу 1 хх. Гарц 200мл.

4. Нохойн хушууны хандны кисель: Хатаасан нохойн хушууг угааж

цэвэрлэн буцалж буй усанд хийж таглаатай 10 минут буцалгана. Галаас
авч тасалгааны хэмд 6-8 цаг хандлана. 4 лавхар марлиар шүүж хүйт эн
усанд найруулсан төмсний гурил хутгангаа хийж буцалгаад авч хөргөнө.
Орц: Хатаасан нохойн хушуу 1 цх, төмсний гурил хагас цх, ус аяганы 1⁄ 3.

5. Хатаасан жимсний компот: Угааж дараагийн дарааллаар жимсийг

чанана. Лийр 1 цаг, алим 20-30 минут, чангаанз, хар

чавга 10 минут, үзэм 5 минут. Дараа нь шүүрээр шахаж хөргөнө. Орц:

Хатаасан жимс 2 цх, ус аяганы 1⁄ 3

6. Алимны шүүс: Сайн чанарын алим ялган авч буцалсан усаар

угаагаад хэрчиж ариутгасан үрүүрээр үрж шүүсийг 2 давхар марлиар

шүүж шахаж авна. Шүүсээ тагтай шилэн саванд хийж халуун устай
саванд тавьж 5-7 минут буцалгана.

7. Хярам: Үнээний сүүг орцын дагуу авч устай хольж сайтар самарч 10
минут буцалгана. Орц: Үнээний сүү 3 хх, ус хагас аяга.

8. Будааны шүүс: Будаагаа хүйт эн усаар 2 удаа угааж чанах хэмжээний

усандаа 5-6 цаг д эвт ээсний даораа 30-35 минут буцалгана. Будааг нь 2
давхар марлиар шүүж авна. Хэрэв өтгөн шүүс гаргаж авах бол агшаасан
будааг сайн нухаж няцлаад давхар марль буюу жижиг шүүрт эй шүүрээр
шүүж гаргаж авсан шүүснээс няцалсан будаан д ээрээ хийж дахин шүүж
өтгөн шүүс гаргаж авна. Орц: энгийн будааны шүүсэнд цагаан будаа 1
цх, ус хагас аяга, гарц 100 мл, өтгөрүүлсэн шүүсэнд цагаан будаа 2 цх, ус
хагас аяга, гарц 100 мл

24-24 сартай хүүхдэд өгөх унд

9. Үхрийн нүдний шүүс: Хагарч няцраагүй үхрийн нүдийг нүхт эй

шанаганд хийж урсгал усаар угаагаад буцламгай усаар булхана. 2 давхар
ариун марльд хийж халбагаар дарж шүүсийг авна. 3 хх шүүсэнд хагас
халбага чихрийн уусмал хийнэ.

10. Үхрийн нүдний кисель: Үхрийн нүдийг сонгон угааж буцламгай

усаар булхаж шүүсийг шахаж авна. Шаарыг 5-10 минут буцалгаад шүүж
ханд д ээр чихрийн уусмал нэмж буцалтал халаана. Дээр нь хүйт эн усанд
найруулсан төмсний гурил хийж хутгангаа буцалтал халаана. Дээр нь
шахаж авсан шүүсээ хийж галаас татаж хөргөнө. Орц: Үхрийн нүд 1 хх,
чихрийн уусмал хагас цх, төмсний гурил хагас цх, ус хх.

11. Гишүүний кисель: Цэвэрлэж жижиг хэрчинэ. Усанд зөөлөртөл

чанана. Шүүрэнд шахаж чихрийн уусмал нэмээд буцалгана. Хүйт эн

усанд найруулсан төмсний гурилыг хутгангаа хийж буцалтал халаана.
Галаас татаж хөргөнө. Орц: Гишүүнэ 2 цх, чихрийн уусмал хагас цх,
төмсний гурил хагас цх, ус аяганы 1⁄3.

12. Хөлдөөсөн жимсний компот: Хөлдөөсөн жимсийг хүйт эн урсгал

усаар угааж буцалж буй усанд хийнэ. Шүүрэнд шахаж чихрийн уусмал
нэмэн буцалгаад авч хөргөнө.

13. Байцааны шүүс: Байцааг угааж цэвэрлэн дахин угааж буцалж буй
усанд дүрж аваад нарийн хэрчиж шүүс шахагчаар юмуу ариун марльд
боож халбагаар дарж шүүсийг гаргана. Орц: бөөрөнхий байцаа 4-5 навч.
Гарц 50 мл.

14. Аньсны шүүс: Гадны хольцоос цэвэрлэсэн аньсыг угааж

нухаж няцлаад шүүсийг гадагшлуулж ус хийгээд тагтай саванд 30 минут
буцалгана. Жимст эй өтгөн хэсгийг шүүж авна. Орц: Аньс 2 хх, чихрийн
уусмал хагас цх, ус хагас аяга.

15. Чацарганы шүүс: Гадны хольцоо с цэвэрлэсэн чацарганыг нухаж

няцлаад ус хийгээд зөөлөн галаар тагтай 30 минут буцалгана.
Орц: Чацаргана 2 хх, чихрийн уусмал 1 цх, ус хагас аяга.

16. Ааруулын ундаа: Буцалсан халуун усанд хийж хонуулаад маргааш нь

бэлэн хандыг шүүж шингэлнэ. Орц: Ааруул жижгэвт эр, ус хагас аяга.

17. Алимны ундаа: Шинэ болон хатаасан, хөлдөөсөн алимаар бэлтгэж

болно. Шинэ алимаар ундааг бэлтгэхд ээ хальсыг цэвэрлэж голоо с үрийг
ухаж аваад сармис хэлбэрт эй хэрчиж чихрийн халуун ханданд 6-8 минут
тагтай саванд чанана. Орц: Алимны шүүс 2 хх, элсэн чихэр хагас цх, ус
хагас аяга, гарц 180 мл.

18. Хатаасан жимсний ундаа: Хатаасан алимыг гадны хольцоос цэвэрлэж,

муудсаныг ялгаад бүлээн усаар хэд дахин угаана. Тэгээд хүйт эн усанд
хийж 6-8 цаг д эвт ээгээд тагтай саванд буцалгаад гаргаж тагтай нь 12-15
градус хүрт эл хөргөж чихрээр амтлана. Орц: Жимс 2 цх, элсэн чихэр
хагас цх, ус хагас аяга, гарц 160 г.

19. Үзэмний ундаа: Гадны хольцоо с ялгаж, салган угаасан

үзмийг жижиглэн хэрчиж халуун ус хийгээд буцалгана. Дээр нь
нимбэгний хүчил, бага зэрэг элсэн чихэр хийнэ. Орц: Үзэм 2 цх, Элсэн
чихэр хагас цх,Ус хагас аяга, гарц 160 г.

20. Хар чавганы ундаа: Хар чавгыг гаднын хольц яснаас салган
угааж цэвэрлэн жижиглэн хэрчиж халуун ус хийгээд буцалгана. Дээр нь
нимбэгний хүчил, бага зэрэг элсэн чихэр хийнэ. Орц: Хар чавга 2 цх,
элсэн чихэр хагас цх, ус хагас аяга, гарц 160.

21. Нэрсний шүүс: Гадны хольцоос ялгасан нэрсийг бяцалж халуун усанд
хийгээд 10 минут буцалгана. Орц: Нэрс 2 хх, ус хагас аяг

22. Сүү тарагны ундаа. Таргийг хөөрүүлж бүлээтгэсэн сүүгээр найруулж

гар юмуу цахилгаан холигчоор жигд эрт эл сайн хутгаж холино. Орц: Сүү
50 мл, тараг 50 мл. Гарц 100 г

6 сартай хүүхдэд өгөх анхны нэмэгдэл хоол бэлтгэх арга

Эрүүл өсөлтт эй хүүхд эд өгөх анхны нэмэгд эл хоол

23. Алимны нухаш. Алимыг угааж хальс, үрт эй хэсгийг авч хэсэг болгон
зүсч буцалж буй дөнгөж бүрхэх хэмжээний усанд хийж таглаад зөөлөн
гал д ээр 5 орчим минут болгоод гаргаж холигчоор холих юмуу
жижиглэн нялцгайлж нухна.

24. Төмсний нухаш. Шинэ төмсийг угааж хальслаад том том зүсч
буцалж буй дөнгөж төмс бүрхэх хэмжээний усанд хийж сайн болго сны
дараа жижиг ч бүхэлгүй болтол няцалж сүү нэмж нухаад дахин
буцалгана. Бэлэн болгоод 100 г нухашд 1 г ургамлын тос хийнэ.

25. Шар луувангийн нухаш. Лууванг угааж хальслаад дахин

угааж, дөнгөж далд орохоор буцалж буй усанд зөөлөн галаар болгоно.
Болсон лууванг жигд болтол нухаж халуун сүү хийгээд дахин болгож
нялцгайлна. 100 гр нухашд 1 г ургамлын тос хийнэ.

Рахиттай хүүхдэд өгөх анхны нэмэгдэл хоол

26. Будааны сүүн агшаамал. Эхлээд усанд (эсвэл ногооны шөлөнд) будаа
юмуу будааны гурилаа буцалгаж болгоод буцалсан сүүгээ хийж будааг
няцлаж дахин буцалгана. Цөцгийн тос юмуу ургамлын то с хийж бэлэн
болно. Орц: Будаа 10 г 2 цх, ус 50 мл 3 хх 1 цх, сүү 100 мл жижиг аяганы
хагас , ургамлын то с юмуу цөцгийн тос 3 г хагас цх.

27. Сүүн зутан: Гурилаа тосгүй хайруулын тавагт шаргал өнгөт эй болтол
нь хуурч д ээр нь хайлсан цөцгийн то с эсвэл ургамлын то с хийж бөөнгүй
болтол нь сайтар хутгаад буцалгасан халуун сүү, халуун ус хийж сайтар
хутган 3 минут чанана. Сайтар нухсан ээд эм болсон зутандаа хийж
хутгаад дахин нэг буцалгана. Орц: Сүү 140 мл, ус 60 мл, то с 5 г, гурил 5
г, ээд эм 5 г. Гарц 200 г.

Цус багатай, А амин дэм шаардлагатай хүүхдэд өгөх анхны нэмэгдэл

хоол
28. Бантан: Зөөлөн махыг 3-4 удаа машиндаж эсвэл хөлдүү махыг үрнэ.
Усанд хийж буцалгаад хөргөсөн шөлөнд зуураагүй гурил самран хийж
тасралтгүй хутгаж буцалган ургамлын тос нэмнэ. Нэгэн жигд каш
маягийн бантан болно. Орц: Залуу үхэр, хонь, гахайн өөхгүй аль нэг мах
20 г 1 хх, гурил 15 г 1 хх, ургамлын то с 3 г хагас цх, Гарц 100 г.

29. Төмс, махтай зутан шөл Төмсөө арилгаж угаагаад багавтар

усанд чанана. Чанасан төмсөө халуунаар нь сайтар нухаж үлдсэн усандаа
бага багаар 3-4 удаа машиндсан махтай хийж, модон хутгуураар сайтар
хутган дахин чанана. Дээрээс нь хүйт энд нь гурилаа зуураад халаасан
сүү нэмж буцалган болгоно. Өгөхдөө цөцгийн то с хийж өгнө. Орц: Төмс
150 г дунд зэргийн, цөцгийн то с 5 г 1 цх, гурил 5 г 1 цх, сүү 30мл 2 хх, ус
200 мл 1 жижиг аяга, мах 20 г 1 хх 1 цх

30. Махны шөлөнд хийсэн хүүхдийн будааны агшаамал: Шинэ үхэр,

тахианы өөхгүй махыг зөөлөн гал д ээр 2 цаг буцалгаж то сгүй тунгалаг
шөл гаргаад 3-4 удаа машиндсан мах, түүн д ээрээ хүүхдийн будаагаа
цацаж хийгээд тасралтгүй хутган 20-30 минут буцалгана. Цөцгийн то с
нэмнэ. Орц: мах 20 г 1 хх, ус 200 мл 1 аяга , хүүхдийн будаа 20 г 1 хх 1 цх,
цөцгийн то с 5 г 1 цх.

31. Элэгний зутан шөл: Залуу үхрийн элгийг угааж хальснаас

цэвэрлэн махны машинаар машиндаж сүүнд зөөллөсөн цагаан талхтай
хольж шүүрэнд шахна. Түүнийгээ буцалж буй ногооны шөлөнд 10-15
минут болгоно. Цөцгийн то соор амтлана. Орц: Элэг 50 г 3 хх, цагаан
талх 50 г 1 жижиг зүсэм, сүү 50 мл 3 хх, ногооны шөл 200 мл 1
аяга, цөцгийн то с 5 г 1 цх.

Жин багатай хүүхдэд өгөх анхны нэмэгдэл хоол

32. Сүүн зутан: 27-с харах

33. Тэжээллэг зутан : Зутан бэлтгэхэд сүүгээ ээдүүлж гарсан шар сүүг
буцалтал нь халааж д ээр нь хүйт эн усаар угаасан хүүхдийн будааг хийж
15 минут хутгаж зөөлөн гал д ээр буцалгана. Үүний дараа сайтар нухсан
ээд эм хийж, модон хутгуур юмуу холигчоор жигд эрт эл нь хольж
хутгана. Бэлэн болсон т эжээллэг зутанг бэлдсэн дор нь хүүхд эд өгнө.
Ээдмийг жижиг шүүрээр юмуу нухуураар сайтар няцалж жижиглэж
бэлтгэнэ. Орц: Шар сүү 150 мл, ээд эм 20 г, хүүхдийн будаа 5 г, төмсний
гурил 2 г, гарц 200 г.

34. Цөцгийт эй хүүхдийн будааны агшаамал: Буцалж байгаа усанд жорын

дагуу хэмжиж авсан хүүхдийн будааг хийж тасралтгүй хутган 15-20
минут буцалгана. Сүү, цөцгийн то с, хийгээд 5 минут буцалгаж болгоод
исгэлэн биш шинэ цөцгий хийнэ. Орц: Хүүхдийн будаа 20 г 1хх, сүү 135
мл хагас аяга, ус 100 мл, цөцгийн то с 3 г хагас цх, цөцгий 5 г 1 цх

Диатезт эй хүүхд эд өгөх хоолны харшлын байдлыг багасгах зорилгоор

ногооны нухаш хийхд ээарилгаж хэрчсэн төмсийг 12 цаг, бусад ногоог 2
цаг хүйт эн усанд тавина.

35. Тэжээллэг зутан д ээр 33-т

36. Тараг. Шинэ сүүнээс гадна өрмийг нь авч боловсруулсан шингэн сүүг
хэрэглэж болно. Хөөрүүлсэн, ариутгасан сүүг халааж д ээрээс нь
хөрөнгөө зохих хэмжээгээр хийгээд 4-6 цаг дулаан газарт тайван
байлгаж бүрэлдүүлнэ. Таргийг бүрэлд эж дуусмагц сэрүүн газарт тавьж
хурдан хөргөнө. Бүрсэн таргийг сэрүүн газарт 48 цагаас илүүгүй
хугацаагаар хадгалж хэрэглэнэ. Орц: Хөөрүүлсэн сүү 200 мл, хөрөнгө 10
мл, гарц 200

37. Ногоон алимны нухаш (д ээр 23-с харах) 7 сартай хүүхд эд өгөх 2 дох
нэмэгд эл хоол бэлтгэх арга

Эрүүл өсөлтт эй хүүхдэд

38. Бантан: Хальс, өөхгүй зөөлөн ширхэгт эй мах сонгон авч жижиг хярж
хөшиглөх буюу 2-3 дахин машиндана. Эсвэл хөлдүү махыг үрнэ. Махаа
халуун шөл буюу усанд 1-4 минут буцалгана, буцалгах явцад шөлний
нитгэлийг хамж авна. Буцалж буй шөлөндөө бантангийн
гурилын үйрмэгийг самран хййж тасралтгүй хутгаж буцалгана. Орц: Мах
30 г, гурил 25 г, шөл буюу ус 180 мл, гарц 200 г.

39. Тахианы мах, лууван, төмст эй зутан шөл. Тахиаг чанаж махыг нь
яснаас салгаж аваад чанасан ногооны хамт 1-2 удаа машиндаж нялцгай
болтол нухна. Ногоо чанасан шүүсээр шингэлж өтгөн, шингэний нь
тохируулаад буцалтал халаана. Гал д ээрээс авч, 70 хэм хүрт эл хөргөөд
цөцгийн то с хийж хутгана. Орц: Тахианы мах 50 г, сонгино 5г, сууван 5г,
сөмс 40г, сншуй 0.1г, сс 150 мл. Гарц 100 г.
40. Тахианы махны нухаш. Угааж хөшиглөсөн махаа 2 дахин машиндаж
цөцгийн то с, сүү нэмж маш сайн хутгангаа хөөсрүүлсэн өндөгний цагаан
холино. Холимгоос цайны халбагаар хэмжин буцалж буй шөлөнд хийнэ.
10 минутын дараа болно. Бага зэрэг шөлт эй өгнө. Орц: Мах тус бүр 25 г,
шөл 20 мл, сүү 20 мл, цөцгийн то с 5 г.

Рахиттай хүүхдэд

41. Сүү, ногооны зутан шөл. Ногоог усанд чанаж, халуунаар нь нухна.
Дараа нь тусгай саванд хийж, өндөг цөцгийн то сыг нэмж, сүүгээр
шингэлэн найруулна. Найруулсан шөлөнд гурил цацаж буцалгана. Зутан
шөлийг өгөхдөө цөцгийн то с нэмж өгнө. Орц: Сүү 250 мл, төмс 230 г,
Цөцгийн тос 10 г, гурил 10 г, гарц 400 г.

42. Тахиа, үхрийн махтай зутан шөл. Тахиа, үхрийн мах, ногоог чанана.
Болго сон махаа махны машинаар 2-3 дахин машиндаж буцалж буй
шөлөндөө хийнэ. Цөцгийн то с, гурил цацан хийж 2-3 минут буцалгаад
халуун сүү хийж буцалгаж авна. Орц: Үхэр, тахианы мах тус бүр 10 г, сүү
10 мл, ус 40 мл, шар лууван 1 г, яншуйн үнд эс 1 г, улаан буудайн гурил 2
г, цөцгийн тос 2г. Гарц 50 мл

43. Ээд эмт эй бантан. Хальсгүй, өөх багатай махыг жижиг

хярж хөшиглөх, 2-3 дахин машиндах, хөлдүү махыг үрэх зэрэг аргуудын
аль нэгийг сонгоно. Махаа халуун шөл юмуу усанд хийж 3-4 минут
буцалгана. Нитгэлийг хамж авна. Буцалж буй шөлөндөө бантангийн
гурилын үйрмэгийг самран хийж тасралтгүй хутган буцалгахдаа зөөлөн
ээдмийг няцалж нухан хийж маш сайн хутган буцалгана. Орц: Залуу
үхрийн, хонины, гахайн өөхгүй махны аль нэгээс 15 г, гурил 15 г, шөл
буюу ус 90 мл, сонгино 4 г, ээд эм 5 г. Гарц 100 г.

Цус багатай, А амин дэм шаардлагатай хүүхдэд

44. Тараг. (д ээр 36-с харна уу)

45. Брокколийн нухаш. Цэвэрлээд ногоон навчийг авч угаагаад жижиг

хэрчинэ. Буцламгай усанд ногоог далд ортол хийгээд сайн таглаж
буцалгана. Халуунаар нь шүүрэнд нухаж халуун сүү хийгээд 2 мин
буцалгана. Бэлэн нухаш д ээр ургамлын тос нэмнэ. Орц: Цэцэгт байцаа
100 г, Сүү 25 мл, Ургамлын тос 3 г. Гарц 100 г
46. Ягаан агшаамал: Бэлэн болсон хүүхдийн, цагаан будааны агшаамлууд
д ээр луувангийн юмуу улаан лоолийн шүүс хийж сайтар хутгана. Орц:
Будаа 10 г, Сүү 70 мл, УС 25 мл, цөцгийн то с 3 г, шар лууван юмуу улаан
лоолийн шүүс 30 мл. Гарц 100 г

47. Олон ногооны нухаш. Шар лууван, байцаа, шар манжин, хулуу, улаан
лууванг сайн угааж цэвэрлээд жижиг хэрчиж бага усанд таглаатай
жигнэнэ. Савны ёроолд байнга устай байлгахыг мартаж болохгүй.
Ногоонуудыг хагас болж байхад д ээр нь том хэрчсэн төмс хийгээд
таглаж болтол жигнэнэ. Ногоог халуун байхад шүүрэнд шахаж халуун
сүү хийж хутгаж буцалгана. Ургамлын то с нэмнэ. Орц: Шар лууван,
байцаа, шар манжин, хулуу, улаан лууван тус бүр 30 г, төмс 20 г, сүү 30
мл, ургамлын то с 3 г. Гарц 170 г

Жин багатай хүүхдэд

48. Ээд эмт эй бантан. (д ээр 43-с харна уу)

49. Элэгний зутан шөл. Залуу үхрийн элгийг угааж хальснаас цэвэрлэн
махны машинаар 2-3 дахин машиндаж сүүнд зөөллөсөн цагаан талхтай
хольж өндөгний шар нэмэн шүүрэнд шахна. Түүнийгээ буцалж буй
ногооны шөлөнд 10-15 минут болгон цөцгийн тосоор амтална. Орц:
Элэг 50 г, цагаан талх 50 г, сүү 50 мл, ногооны шөл 200 мл, Өндөгнии
хагас шар, цөцгийн тос 5 г.

50. Тахианы махны ногоотой зутан шөл. Тахианы мах, ногоог чанана.
Болго сон махаа 2 дахин машиндаж буцалж буй шөлөндөө хийнэ.
Цөцгийн то с, хуурай гурил цацан нэмж 2-3 минут буцалгаад халуун сүү
хийж буцалгана. Орц: Тахианы мах 15 г, сүү 10 мл, ус 40 мл, шар лууван 1
г, яншуйн үнд эс 1 г, улаан буудайн гурил 2 г, цөцгийн тос 2г. Гарц 50 мл

51. Брокколийн махтай зутан шөл. Навчнаас нь цэвэрлэж угаан ишээр нь

хуваан буцалж буй усанд 15 минут буцалгаад шүүрэнд шахаж гаргаад
шөлөнд нь 2-3 удаа машиндсан мах, хүүхдийн будааг цацаж хийн
хутгангаа 10 минут буцалгана. Дээр нь машиндсан ногоон цэцэгт
байцаа, халуун сүү хийж болгоно. Цөцгийн то соор амтлана. Орц: Ногоон
цэцэгт байцаа 15 г жижиг хэрчим, үхэр юмуу хонины мах 20 г 1 хх, ус
200 мл 1 аяга, хүүхдийн будаа 1 г цх-ны үзүүрээр, цөцгийн то с 1 г цх-ны
үзүүрээр.
 Диатезт эй хүүхдэд өгөх хоол

Харшлын байдлыг багасгах зорилгоор махыг хүйт эн усаар угааж 20-30

минут буцалгаж болгоод болго сон махаар хоол хийнэ.

52. Будаа махтай зутан шөл. Цэвэрлэсэн будааг сайтар угааж хүйт эн
усанд 12 цаг д эвт ээнэ. Хүйт эн усаар угаасан махыг чанаад 2 удаа
машиндан хүйт эн усанд гурилтайгаа хамт задлан самарч зөөлөн галаар
10 минут буцалгана. Дээр нь будаагаа хийж сайн болтол чанаад будааг
нухаж няцлаад дахин нэг буцалгана. Орц: Өөхгүй хонь, гахай, туулайн
мах 35 г 2 хх, цагаан, сагадай будаа 20 г 1 хх, д ээд гурил 5 г 1 цх, ус 100
мл хагас аяга , цөцгийн то с 3 г хагас цх.

53. Өөхгүй хонины махаар хийсэн бантан. Хүйт эн усаар угаааж чанасан
махаар хийнэ (д ээр 38-с харна уу) 8 сартайд өгөх 3 дах нэмэгд эл хоол
бэлд эх арга

Эрүүл өсөлтт эй хүүхдэд

54. Гэрийн хоол. ( Давсгүй, амтлагчгүй, нухаж няцалсан)

55. Шошны зутан шөл. Угаагаад халуун усанд хийж зөөлөн галаар тагтай
саванд болгоно. Болсон шошоо шүүрэнд дарж гаргаад бүхэлгүй
болгоод бүлээн түүхий сүү хийж 5 минут буцалгана. Цөцгийн
то соор амтлана. Орц: Цагаан шош 30 г 2 хх, ус 300 мл 1 аяга, сүү 150 мл
хагас аяга, цөцгийн то с 5 г 1цх.

56. Будааны сүүн агшаамал. Буцалж байгаа усанд жорын дагуу

хэмжиж авсан хүүхдийн будааг хүйт эн усаар угааж бага багаар хийж 15
-20 минут чанана. Дараа нь сүү, цөцгийн то с хийгээд дахин 5 минут
буцалгаж гүйцэд болгоно. Цагаан, сагадай будааг сайтар нухаж няцлан
бүхэлгүй болгоно. Орц: Хүүхдийн, цагаан, сагадай будаа 20 г 1 хх, сүү
135 мл хагас аяга, ус 100 мл жижиг аяганы хагас, цөцгийн то с 5 г 1 цх,
гарц 200 г.

Рахиттай хүүхдэд

57. Олон ногооны нухаш. (47-с харах)

58. Цэцэгт байцаа, хурган гуаны нухаш. 2 ногоог угааж цэвэрлээд жижиг
хэрчин бүрхэх хэмжээний буцламгай усанд хийж зөөлөн галаар тагтай
болгоно. Халуун ногоог шүүрээр шахаж бүхэлгүй болгоод халуун ус
хийн 1-2 минут буцалгана. Цөцгийн тос хийж сайтар хутгана. Орц:
Цэцэгт байцаа 50 г тал жижиг, хурган гуа 60 г тал жижиг, ус 30 мл 2 хх,
ургамлын тос 3 г хагас цх.

59. Холимог ногооны зутан шөл. Бүх ногоогоо угааж цэвэрлэнэ. Шар
лууванг жижиг хэрчиж багахан усанд 10 минут битүү жигнэнэ.
Хөшиглөсөн байцаа, төмсөө халуун усанд хийн болтол чанана. Шүүрэнд
шахаж гарган бүхэлгүй болгоод ус, яс, махны шөлний аль нэгд хийн
буцалтал халаана. Цөцгийн тос хийнэ. Орц: Шар лууван 30 г жижиг,
цагаан байцаа 60 г 8-9 навч, төмс 60 г жижгэвт эр, ногоон вандуй 30 г
жижиг тал, цөцгийн тос 10 г 2 цх. Ус, яс, махны шөлний аль нэг 100 мл
хагас аяга.

60. Лууван, алимны салат. Шар лууван, алимыг угааж цэвэрлэж буцалсан
усанд булхаж нарийн үрэгчид үрээд хутгана. Орц: Шар лууван 10 г 3
зүсэм, Алим 15 г 1 алимны 1⁄5, Гарц 20 г.

Цус бага, А амин дэм шаардлагатай хүүхдэд

61. Будааны хулуутай агшаамал. Хулууг угааж үр, хальснаас цэвэрлэж

дөрвөлжин хэрчиж буцалж буй усанд хийж тагтай 30 минут жигнэнэ.
Угааж бэлдсэн будаагаа д ээрээс нь хийж халуун сүү нэмж зөөлөн гал
д ээр таглаатай 30-40 жигнэнэ. Агшаамлаа халуунаар нь шүүрэнд шүүж
буцалтал халаана. Цөцгийн тос нэмнэ. Ийм аргаар цагаан будаа, овъёо с,
гурвалжин будааны хулуутай агшаамал хийж болно. Орц: Улаан шар
хулуу 50 г жижгэвт эр бөөрөнхийн 1⁄5, будаа 10 г 2 цх, сүү 70 мл 4 хх 2
цх, ус 50 мл 3 хх, цөцгийн то с 3 г хагас цх. Гарц 100 г.

62. Цагаан будааны зутан шөл. Цэвэрлэсэн цагаан будаа сайтар угааж
жигнэнэ. Дараа нь жигд эрт эл нь нухаж сүүгээр шингэлээд гурил
цацаж чанаад цөцгийн то с хийнэ. Орц: Цагаан будаа 80 г 5 хх, цөцгийн
то с 15 г 3 цх, гурил 10 г 2 цх, сүү 250 мл 1 аяга, гарц 400 г.

63. Улаан лоолийн нухшин шүүс. Урсгал усанд угааж буцламгай

усанд булхаж 4 хэсэг болгоод шүүрэнд халбагаар дарж гаргаад
ургамлын то соор амтлана. Орц: Улаан лооль 25 г дунд зэргийн 1⁄4,
ургамлын тос 1 г цх-ны үзүүрээр. Гарц 20 г.
64. Тараг. (д ээр 36-с харна уу)

65. Цагаан будааны агшаамал: Цагаан будааг цэвэрлэж 2 удаа угаагаад

усанд 20-25 минут чанаад няцлана. Сүү, цөцгийн тос зэргийг нэмж дахин
5 минут буцалгана. Орц: Цагаан будаа 20 г 4 цх, сүү 135 мл хагас аяга, ус
100 мл жижиг аяны тал, цөцгийн то с 6 г 1 цх, гарц 200 г.

Жин багатай хүүхдэд

66. Гэрийн хоол. (давсгүй, амтлагчгүй, нухсан)

67. Сүү төмсний зутан шөл. Төмсийг давстай усанд чанаж халуунаар нь
нухна. Нухсан төмсийг тусгай саванд хийж 70 хэм хүрт эл хөрөхөөр нь
сүүгээр шингэлэн найруулна. Найруулсан шөлөнд гурил цацаж буцалгана.
Бэлэн төмсний зутанд цөцгийн тос хийнэ. Орц: Төмс 60г тал ,ус/ сүү
100/30 мл жижиг аяганы тал⁄ 2 хх, цөцгийн то с 5 г 1 цх, гурил 5г 1 цх,
Гарц 100

Диатезт эй хүүхдэд

68. Ногооны шөлөнд агшаасан будааны агшаамал: Ногоонуудыг угааж

цэвэрлэж гурил шиг хэрчин халуун усанд тагтай 30 минут буцалгана.
Ногоог шүүрэнд шүүн шахна. Багавтар сүү хийгээд буцалгана. Сагадай
будаа хийж 15-20 минут буцалгана. Үлдсэн сүүг хийж буцалгаад цөцгийн
то соор амтлана. Орц: цагаан, сагадай будааны аль нэг 10 г 2 цх, сүү 70
мл 5 хх, бөөрөнхий эсвэл цэцэгт байцаа 20 г, 3-4 навч, төмс 30 г, жижиг,
ус хагас аяга, цөцгийн тос 3 г хагас цх.

69. Ээд эмт эй хүүхдийн будаа. Бэлэн болж бага зэрэг хөргөсөн хүүхдийн
будааны агшаамал д ээр няцалсан зөөлөн ээд эм, цөцгийн то с зэргийг
хольж цөцгийн тос түрхсэн жижиг саванд хийж түүнийгээ буцалсан
устай саван дотор тавьж буцалгана. Гаргаад цөцгий түрхэнэ.Орц:
Хүүхдийн будаа 15 г 3 цх, сүү 45 мл 3 хх, ээд эм 120 г хагас аяга, цөцгийн
то с 5 г 1 цх, цөцгий 15 г 3 цх. Гарц 180 г.

70. Будааны хулуутай агшаамал. (61-с харах)

9-11 сартай хүүхдэд өгөх нэмэгдэл хоол бэлтгэх арга

Ногоо, жимсний нухаш,зутан шөл

71. Хатаасан жимсний нухаш:. Сайн угааж хальс, хатуу зүйлээс цэвэрлээд
бага зэрэг усанд хийж буцалгана. Хөрөнгүүт шүүрэнд халбагаар нухаж
гаргана. Орц: Хатаасан жимс 30-40 г 2-3 хх, гарц 50 г

72. Шар луувангийн нухаш. (д ээр 25-с харна уу)

73. Овъёо сны хэмхд эс “геркулес”-ний зутан шөл: Будаагаа буцалсан

усанд хийж 5-7 минут буцалгана. Шүүрэнд шахаж шар лууван, төмсний
болго сон нухаш хийгээд буцалгана. Цөцгийн тос нэмээд бэлэн болгоно.
Орц: Овъёо сны хэмхд эс 2 г хагас цх, шар лууван 3 г 3 хэрчим, төмс 15 г
жижиг, ус 30 мл 2 хх, цөцгийн то с 1 г цх-ны үзүүрээр. Гарц 30 мл

74. Лийрийн нухаш. Толбогүй жимсийг сайтар угааж буцалсан усанд

булхаж хальсыг маш нимгэн авч нарийн үрэгчээр үрнэ. Орц: Жимс 60-70
г жижиг.

75. Алим ногоотой зутан шөл. Буцалж буй усанд хөшиглөсөн байцаа,
урьдчилан жигнэж бэлтгэсэн шар лууван, яншуйн үнд эс хийж зөөлөн
галаар болгоно. Эдгээрийг шүүрэнд шахаж, д ээр нь цэвэрлэж
үрүүрт үрсэн алим хийж буцалгана. Шөлийг цөцгийн тосоор амтлана.
Орц: Бөөрөнхий байцаа 30 г 4-5 навч, шар лууван 6 г 2-3 хэрчим, яншуйн
үнд эс 4 г 1ш иш, алим 12 г жижиг алимны 1⁄4, ус 80 мл 3 хх, цөцгийн то с
2 г цх-ны хагас. Гарц 30 мл

76. Шар луувангийн зутан шөл. Угааж цэвэрлэсэн шар лууванг нимгэн
хэрчээд ногоо чанасан шүүсэнд, жаахан цөцгийн тостой хийж болтол нь
чанаад нухна. Ногоо чанасан шүүсэнд бэлтгэсэн цагаан сүүмсэнд
луувангийн нухшаа хийгээд өтгөн шингэний нь байдлыг ногоо чанасан
шүүсээр тохируулаад буцалтал халаана. Ялгарсан хөөсийг аваад гал
д ээрээс авч 70 хэм хүрт эл хөргөнө. Шөлөнд цөцгийн тос хийнэ. Орц:
Шар лууван 100 г дунд зэрэг, цагаан гурил 20 г 4 цх, цөцгийн тос 5 г 1
цх, үнээний сүү 10 мл 2 цх, Гарц 150 г.

Агшаамлууд

77. Сагадай будааны жимсний нухаштай агшаамал. Буцалж буй сүүнд

хүйт эн усанд угаасан будаагаа хийж хутгангаа 5 минут буцалгана.Дараа
нь чанаж шүүрээр шүүсэн алим, лийр, чавга, тоор өөр жимс хийж
буцалгана. Цөцгийн тос нэмж бэлэн болно. Орц: Сагадай будаа 10 г 2 цх,
сүү 70 мл 5 хх, ус 20 мл 1 хх 1 цх, шинэ жимс 50 г жижиг, эсвэл хүүхдийн
лаазалсан жимсний нухаш 30 г 2 хх, цөцгийн тос 3 г хагас цх. Гарц 100 г.

78. Цагаан будааны алимтай агшаамал. Будаагаа бүлээн усаар 2 удаа

угааж 20-25 минут чанана.Халуун сүү нэмж 5 минут болгоод бага зэрэг
хөргөөд угааж буцламгай усанд булхаж хальсыг маш нимгэн авч
үрэгчээр үрсэн алим холино. Цөцгийн тос нэмж бэлэн болно. Орц:
Цагаан будаа 10 г 2 цх, сүү 70 мл 5 хх, ус 50 мл 3 хх, алим 40 г жижиг,
цөцгийн тос 3 г хагас цх. Гарц 100 г.

79. Холимог будааны агшаамал. Цагаан, гурвалжин, хүүхдийн, овъёосны

будаануудыг угааж усанд зөөлөн буцалгаж болгоно. Түүхий бүлээн сүү
нэмж хутган дахин буцалгаад цөцгийн тос нэмнэ. Орц: Будаа тус бүрээс
2.5 г хагас цх, сүү хагас аяга, ус 20 мл 1 хх, цөцгийн тос 3 г хагас цх. Гарц
100 г.

80. Бяслаг хатаамжийн д эвт ээмэл. Жорын дагуу хэмжиж авсан цөцгий,
нимгэн хэрчсэн бяслаг, хатаамж, зэргийг халуун устай, тагтай саванд
хийж 15-20 минут д эвт ээнэ. Дараа нь жигд эрт эл модон хутгуураар
нухаж хутгах буюу холигчоор жигд эрт эл хольж өтгөвтөр агшаамал
маягийн болгоно. Хатаамж бэлтгэхд ээ: Талхыг 5-7 мм- ийн зузаантай
зүсэж хайруулын таваг буюу шарах шүүгээнд хийж зөөлөн гал д ээр
шаргал туяатай болтол нь хатаана. Орц: Хатаамж 50 г 1 зүсэм, цөцгий 10
г 2 цх, шинэ бяслаг буюу ээд эм 20 г 4 цх, буцалсан халуун ус 150 мл
хагас аяга, гарц 200 г.

81. Цагаан будааны зутан шөл. (д ээр 62-с харна уу)

Мах, тахиа, загасан хоол

82. Загасны тефтель. Гадар арьснаас нь цэвэрлэж хүйт эн усанд талхтай

хамт машиндаад ургамлын тос хийгээд холино. Холимгоо бөөрөнхий
хэлбэрт оруулан саванд түүний хагаст байхаар ус хийж зөөлөн галаар 20-
25 болгоно. Орц: Загас 60 г, улаанбуудайн талх 10 г тал зүсэм, ус 10 мл 2
цх, ургамлын то с 4 г 1 цх. Гарц: 50 г.

12-24 сартай хүүхдэд өгөх нэмэгдэл хоол бэлтгэх арга

Ногоо, жимсээр хийх хоол

83. Цөцгийт эй луувангийн котлет. Лууванг угааж цэвэрлэж жижиг

хэрчиж д ээр нь хүүхдийн будаа бага зэрэг ус хийж болтол буцалгана.
Хөргөөд сүү, нухсан ээд эм хийгээд хольж котлетны хэвд оруулаад
хатаасан талхны нунтагт өнхрүүлж 2 талаас нь зөөлөн галаар шарна.

Чихэрт эй цөцгий түрхэн амталж өгнө. Орц: Шар лууван 150 г 1 ш,

хүүхдийн будаа 15 г 3 цх, сүү 15 мл 3 цх, ээд эм 30 г 2 хх,
хатаасан талхны нунтаг 7 г 1 цх, ургамлын тос 5 г 1 цх, цөцгий 10 г 2 цх,
элсэн чихэр 3 г хагас цх.

84. Алимтай хулуу. Хулууг угааж цэвэрлэн дөрвөлжлөн хэрчиж цөцгийнд

дүрж гурилаар бүрээд 15-20 минут жигнэнэ. Цэвэрлэж зүссэн алим нэмж
буцалтал халаана. Орц: Хулуу 150 г 1 жижиг, цөцгий 30 г 2 хх, улаан
буудайн гурил 5 г 1 цх, алим 45 г хагас.

85. Ногоон салат. Шанцайн навч авч ишнээс салгаад урсгал усаар угааж
буцалсан хүйт эн усаар булхаж хатаагаад жижиг хэрчинэ. Шинэ өргөст
хэмхийг угааж хальснаас цэвэрлээд бүгдийг холиод цөцгий юмуу
таргаар амтлана. Орц: Шанцайн 3-4 навч, өргөст хэмх 50 г жижиг,
цөцгий юмуу тараг 10 мл 2 цх.

86. Ягаан салат. Ногоо, жимсийг угааж цэвэрлэж том үрэгчид үрж холиод
лаазалсан вандуй, жижиг хэрчсэн ногоон ногоо, ургамлын тосоор
амтлана. Орц:Алим 15 г жижиг 1⁄4, лийр 15 г жижиг 1⁄4, амтат жүрж 15 г
3 ш д элбэн, шар лууван 15 г жижиг 1⁄4, шинэ өргөст хэмх 15 г 3-4
хэрчим, ногоон вандуй 15 г 1 уут, ногоон ногоо 3 г 1 иш, ургамлын тос
5 г 1 цх. Гарц 75 г.

Цагаан идээгээр хийх хоол

88. Ээд эмт эй блинчик. Ээдмийг нухаж 3 г элсэн чихэр, 8-ны 1 өндөг
хийж холино. Сүүнд үлдсэн элсэн чихэр, өндгийг хийж д ээр нь гурилаа
хийж зуураад тосолсон хайруулын тавагт нимгэн тараан хийж шарна.
Гурилаа хувааж ээдмээ хийж боогоод бага зэрэг шарж бэлэн болгоно.
Орц: Ээд эм 40 г 2 хх, элсэн чихэр 5 г 1 цх, гурил 20 г 4 цх, сүү 50 мл 3 хх,
цөцгийн тос 5 г 1 цх. Гарц 100 г.

89. Ээд эмцэр. Ээдмийг шүүрэнд шахаж чихрийн уусмал,

ванилинаар амтлан бүгдийг сайн холино. Орц: Ээд эм 50 г 3 хх, чихрийн
уусмал 5 мл 1 цх, ванилин амтлагдахаар.
90. Төмс, ээд эмний хучмал. Төмсийг хальслаад бүхлээр нь болтол нь
ичанана.Төмсийг халуунаар нь нухаж, нухсан ээд эм ,сүү, өндөг хийж
сайтар холино. хайруулын тавагт цөцгийн тосоо хийж халаагаад талхны
нунтаг хатаамжаа цацаж д ээр нь нухсан төмсний холимогоо жигд
зузаантайгаар (3 - 4 см) зулж, д ээр нь цөцгийгөө түрхэж шарагчид 5
минут шарна. Орц: Төмс 50 г жижиг тал, ээд эм 35 г 2 хх, өндөг 6 г хагас,
үнээний сүү 12.5 мл 2,5 цх, Цөцгийн тос 2.5 г хагас цх, талхны хатаамж
2.5 г хагас цх, Гарц110 г.

91. Сүүт эй гоймон. Гоймонгийн зүйлийг задалж ялгаж цэвэрлээд халуун

усанд хийж дутуухан болтол (хөндий гоймонг 15-20 минут, нарийн
гоймонг 5-7 минут) чанаад усыг асгаж д ээр нь усаар шингэлсэн халуун
сүү, элсэн чихэр хийгээд гүйцэт болтол чанаж болгоод цөцгийн тос
хийж өгнө. Орц: Сүү 30 мл 2 хх, Гоймон 50 г, Элсэн чихэр 3 г хагас цх, Ус
100 г хагас жижиг аяга, Гарц 180 г.

92. Аарцтай хольж жигнэсэн төмс. Чанасан төмсийг халуунаар нь нухаж,

буцалсан аарц, цөцгийн то стой холиод, нимгэн тослоод нунтаг хатаамж
цацсан т эвшинд хийж д ээд талыг т эгшлээд д ээр нь түүхий өндөгт эй
холиод сайн бүлж хөөсрүүлсэн цөцгий хийгээд шарах шүүгээнд жигнэнэ.
Хувилан зүсч таваглаад цөцгий дусаана. Орц: Аарц 30 г 2 хх,төмс 40 г
жижиг тал, өндөг 5 г хагас, гурил 10 г 2 цх, цөцгий 15 г 1 хх, цөцгийн
тос 2.5 г хагас цх, Гарц100 г.

93. Сүү, төмсний зутан шөл. (д ээр 67-с харна уу)

94. Буцалгасан аарц. Хүйт эн усанд аарц, элсэн чихэр, гурилаа бага багаар
хийж найруулна. Найруулсан аарцыг 5-7 минутын турш хутгаж
буцалгана. Бэлэн болсон аарцандаа цөцгийн тос эсвэл ургамлын тос
хийж хутгана.Орц: Аарц 45г 3 хх, гурил 5 г 1 цх, элсэн чихэр хагас цайны
халбага, тос 5 г 1 цх.

Өндгөөр хийх хоол

95. Ээд эмт эй омлет. Өндгийг хутгаж сүү нэмнэ. Холимгийг сайн хутган
цөцгийн то стой хайруулын тавагт зөөлөн галаар халааж болгоно. Омлет
д ээр чихэрт эй ээд эм тавьж омлетоо орооно. Омлетыг хиам, алим,
сонгино, улаан лооль зэрэг бүт ээгд эхүүнт эй хийж болно. Орц: Өндөг 1
ш, сүү 15 мл 1 хх, цөцгийн то с 5 г 1 цх, ээд эм 10 г 2 цх, чихэр 5 г 1 цх.
96. Нүд элж шарсан өндөг. Хайруулын тавагт цөцгийн то с хийж халаана.
Өндгөө хагалж шарыг нь эвд эхгүйгээр хайруулын тавагт хийнэ. Уураг
нь цагаарч ирэхэд өндөг бэлэн болох ба хайруулын тавагтай шарсан
өндгөө шарах шүүгээнд 3-4 минут болгоно. Орц: Өндөг 1 ш, цөцгийн
то с 5 г 1 цх.

97. Сүү, өндөгний хайрмал. Бүх бүт ээгд эхүүнийг хольж жигд болтол
хутгаад тос түрхсэн жижиг төмөр саванд хийж шарах шүүгээнд тавьж
10 минут болгоод 5 хуваан зүсч 5 хүүхд эд өгөх хоол бэлэн болно. Орц:
Сүү 400 мл 2 аяга, өндөг 5 ш, Гурил 150 г 10 хх, Элсэн чихэр 30 г 2 хх.

98. Алимтай олади. Сүүгээр хөрөнгө зуурч элсэн чихэр, түүхий өндөг
хийж жигд болтол хутгана. Дээр нь гурилаа хийж хутгаад хөөтөл хэсэг
тавина. Алимаа угааж цэвэрлээд жижиг хэрчиж гурилдаа холино.
Хайруулын тавагт шарна. Цөцгийн то с юмуу, цөцгий, элсэн чихрээр
амтлана. Орц: Улаан буудайн гурил 40 г 2 хх 2 цх, өндөг хагас, элсэн
чихэр 10 г 2 цх, сүү 30 мл 2 хх, хөрөнгө 2 г хагас цх, алим 20 г 2 зүсэм,
цөцгийн тос 5 г 1 цх, цөцгий 20 г 4 цх.

99. Шар луувантай блинчик. Чанасан шар лууванг нухна.

Түүхий өндөгийг буцалгаж хөргөсөн бүлээн сүүт эй сайн хутгаад
луувангийн нухаштай хольж хутгана. Буузны адил жигнэж хайлсан
цөцгийн тос хийнэ. Орц: 1-р гурил 20 г 4 цх, өндөг хагас, сүү 40 мл 3 хх,
ургамлын тос 2 г хагас цх, лууван 5 г 2 зүсэм, Гарц 70 г.

100.Өндөгний шанзтай махан котлет. Махыг шөрмөс хальнаас цэвэрлэн

жижиг дөрвөлжин хэрчээд 1-2 удаа машиндана. Сүүнд д эвт ээсэн талхаа
хольж дахин машиндана. Байцааг машиндаж махтайгаа холино.
Махнаасаа авч гар д ээрээ хавтгайлан дунд нь чанаж хөшиглөж бэлдсэн
өндгөө хийж махны амсрыг нийлүүлэн зуйван дугуй хэлбэрт оруулна.
Нунтаг хатаамжид өнхрүүлэн тосолсон хайруулын тавагт болтол шарна.
Сүмс дусааж өгнө. Орц:

Өөхгүй мах 50 г 3 хх, талх 8 г тал зүсэм, сүү 10 мл 2 цх, өндөг 8-ны 1,
цөцгийн тос 3 г хагас цх, байцаа 8 г 1 навч, хатаамж 5 г 1 цх. Гарц 60 г.

Мах, тахиа, загасаар хийх хоол

101. Хар чавгатай битүү болгосон үхрийн мах. Махыг угааж жижиг
хөшиглөнө. Ногоонуудыг жижиг хэрчин д ээрээс нь томатын паст хийж
махтай холино. Маш бага ус юмуу шөл хийж бага зэрэг давс хийн 1 цаг
жигнэнэ. Угааж ясыг нь авсан хар чавгаа хийж болтол үргэлжлүүлэн
жигнэнэ. Орц: Үхрийн мах 130 г хагас аяга, цөцгийн тос 10 г 2 цх,
бөөрөнхий сонгино 20 г 2 цх, шар лууван 15 г 3 зүсэм, яншуйн үнд эс 8 г
1 навч, томатын паст 10 г 2 цх, ургамлын тос 5 г 1 цх, хар чавга 30 г
ясгүй 2 хх.

102. Махны нухаш. Болсон махаа 2-3 удаа машиндаад гурилаа сүүгээр
зуурч хутгаж махны таташтай хольж цөцгийн тосоор амтлаад шаазан
аяганд хийж аягатай нь саванд буцалж буй усан дотор тавьж хэд эн
минут жигнэж авна. Орц: Хүүхд эд өгч болох төрөл бүрийн малын
өөхгүй мах 80 г аяганы 1⁄3, д ээд гурил 3 г хагас цх, сүү 10 мл 2 цх,
цөцгийн тос 2 г хагас цх. Гарц 100 г.

103. Загасны котлет. Загасны ясгүй цул махыг сүү юмуу усанд д эвт ээсэн
талхтай хамт машиндаад гонзгой бөөрөнхий хэвд оруулан талхны
нунтаг хатаамжид өнхрүүлэн то стой хайруулын тавагт 8-10 минут 2
талыг ээлжлэн шарна. Цөцгийн тос д ээр нь хийнэ. Орц: Загас 85 г, талх
20 г талын тал зүсэм, ус юмуу сүү 30 мл 2 хх, хатаамж 10 г 2 цх,
ургамлын тос 10 г 2 цх. Гарц 120 г.

104. Загасны тефтель. Загасыг усанд д эвт ээсэн талхтай хольж

машиндана.Түүхий өндөг нэмж сайн холино. Гараа усаар норгоод гарын
алгаар холимгоо бөөрөнхийлнө.Гурилдөнхрүүлэн ургамлын тосонд
хайрна. Дээр нь томатын шүүс түрхэж шарах шүүгээнд 15 минут тавина.
Орц: Болж өгвөл филе загас 50 г, талх 10 г жижиг хагас зүсэм, өндөг
хагас, гурил 5 г 1 цх, томатын шүүс 10 мл 2 цх, ургамлын тос 5 г 1 цх.

105. Загасны ороомог. Загасны ясгүй махыг д эвт ээсэн талхтай хольж
машиндана. Цагаан будааг агшааж хэрчсэн сонгино, өндөгт эй хольж
бэлтгэнэ. Махаа нойтон даавуун д ээр 1,5 см зузаантай зулж тавиад голд
нь будааны шанзаа цувуулан хийж машиндсан махны 2 талыг даавуугаар
түшиж амсрыг нийлүүлэн гулууз хэлбэрт эй болгоно. Ороомгийн амсар
нийлсэн талыг доош харуулж то солсон т эвшинд тавиад д ээд талыг
т эгшлэн хатаамж цацаж 2-3 газарт хутгаар хатгаж 250-280 хэмт эй шарах
шүүүгээнд 20-30 минут шарж болгоно. Таваглахдаа цагаан сүмс дусааж
болно. Орц: Загас 60 г, талх 18 г жижиг хагас зүсэм, Сүү буюу ус 24 мл 5
цх, будаа 20 г 4 цх, сонгино 15 г 2 зүсэм, цөцгийн тос 4 г 1 цх, өндөг 7
хуваасны 1, хатаамж 8 г 2 цх. Гарц 100 г.
106. Махны ногоотой салат. Жижиг хөшиглөж чанаж бэлдсэн үхрийн
мах, чанасан төмс, өргөст хэмх, алим, шанцайн навч д ээр нарийн
үрэгчээр үрсэн шар лууван хийж хүүхдийн хоолны сүмсээр амтлана.
Салатыг өндөгний цагаан, жижигхэн зүссэн өргөст хэмх, улаан лооль,
шанцайн навчаар чимнэ. Орц: Үхрийн чанасан мах 30 г 2 хх, чанасан
төмс 50 г жижиг, өргөст хэмх 15 г 3 зүсэм, алим 10 г 2 зүсэм, шанцай 3
навч, шар лууван 15 г 3 хэрчим.

107. Ногоон вандуйтай тахианы котлет. Махыг машиндаж сүүнд

зөөлрүүлсэн талхтай хольж цөцгийн то с хийгээд хутган котлетны хэвд
оруулан хатаасан талхны үйрмэгт өнхрүүлэн цөцгийн тостой хайруулын
тавагт шарна. Ногоон вандуйг өөрийн шүүсэнд буцалган хачир болгон
өгнө. Орц: Тахианы мах 150 г, улаан буудайн талх 30 г жижиг зүсэм, сүү
45 мл 3 хх, цөцгийн тос 8 г 2 цх, хатаасан талх 8 г 2 цх, ургамлын тос 5 г
1 цх, лаазалсан ногоон вандуй 50 г 3 хх.

108. Элэгний котлет, цагаан будаан хачиртай. Хонины элгийг цэвэрлэж

угаасны дараа 2-3 минут чанана. Чанаж хөргөсөн элгийг жижиглэн
хэрчиж д эвт ээсэн талхны хамт машиндана. Машиндсан элгийг давс,
сонгино, амтлагчаар амтлаж холиод котлетны хэлбэрт оруулж, нунтаг
хатаамжинд өнхрүүлж, бага тосонд 2 талаас шарна. Бэлэн котлетыг
урьдчилан жигнэсэн цагаан будаагаар хачирлаж, цөцгийн то с буюу
цагаан сүүмсээр өнгө оруулна. Орц: Хонины элэг 50г 3 хх, сонгино10 г 3
зүсэм, үнээний сүү 15 г 1 хх, талх 10г жижг тал зүсэм, талхны нунтаг
хатаамж 5 г 1 цх, цагаан будаа 30 г 2 хх, Гарц 90/90г.

109. Тархитай зутан шөл. Цэвэрлэж хэрчсэн төмс, яншуйн үнд эс,
бөөрөнхий сонгиныг таглаатай саванд болтол чанана. Ногоонуудаа
шөлт эй нь шүүрэнд шахаж гаргана. Тархийг хүйт эн усанд 1 цаг байлган
хальсыг авч хүйт эн устай саванд зөөлөн галаар 10-15 минут буцалгана.
Чанасан тархиа уснаас авч шүүрэнд шахаж аваад ногооны нухашуудтай
хольж халуун сүү хийж буцалгана. Цөцгийн то соор амтлана. Орц: Төмс
30 г жижиг тал, яншуйн үнд эс 3 г, бөөрөнхий сонгино 5 г 3 зүсэм, залуу
үхрийн тархи 30 г, сүү 50 мл 3 хх, ус 200 мл 1 аяга, цөцгийн тос 5 г 1 цх.

Хүүхдийн хоолны шошготой сайтар танилцах

Хүүхдийн зориулалттай үйлдвэрийн савласан бүт ээгд эхүүний шошго

монгол хэл д ээр байгаа эсэхийг мэд эх. Харийн хэл д ээр шошготой
бүт ээгд эхүүнийг хүүхэдд ээ өгөхөөр авах хэрэггүй.

Юуны түрүүнд ямар насны хүүхд эд зориулсныг мэд эж өөрийн хүүхдийн

насанд тохирч байвал ав.

Ямар найрлагатай болохыг хар. Бүх т эжээлийн бодис байгаа эсэх

ялангуяа төмөр, Д амин д эм бий эсэхийг харж байж ав.

Хүүхдийн сүү авах гэж байгаа бол найрлага нь эхийн сүүт эй адил байгаа
эсэхийг мэд эж байж ав.

Ямар хэмт эй, ямар шингэнд, хэд эн гр хуурай сүүг яаж шингэлж, хэдий
хэмжээт эй өгөхийг харж байж ямар сүү нь, хоол нь таны хүүхд эд
тохирохыг бодож эмчт эйгээ зөвлөж байж ав. Танил, найз нөхдийн,
хөршийн үгээр биш эмчт эйгээ зөвлөж өөрийн хүүхд эд тохирох сүү,
хоолыг авах нь зүйт эй. Таны олж авсан хоол т эжээлийн боловсрол
амьдралд тань хэрэг болох болно.

Хүүхдийн хоолыг аюулгүй бэлтгэх 5 зүйл

Ариун цэвэр сахих

• Хүнст эй харьцах, ялангуяа хоол бэлтгэхийн өмнө гараа угаах

• Бие засах газарт орсны дараа, хүүхдийнхээ хувцасыг сольсоны дараа:

эсвэл гэрийн т эжээмэл амьтанд хүрсэний дараа гараа угаана.

• Хоол бэлтгэх ба боловсруулахад ашиглах гампанз, хутга, хэрэгслийг

сайтар цэвэрлэх

• Гал тогоо болон хүнсийг шавж, мэрэгч болон бусад амьтнаас хамгаалах

Түүхий ба болсон бүт ээгдэхүүнийг тусгаарлах

./ Түүхий мах, тахиа, шувуу, далайн гаралтай бүт ээгд эхүүнийг бусад
хүнснээс тусгаарлах

./ Түүхий бүт ээгд эхүүнт эй харьцахад ашиглаххутга, гампанз

зэрэгбагажхэрэгслийг тусгаарлах
./ Түүхий болон болго сон хоол хүнсийг холилдохоо с сэргийлж тагтай
саванд хадгална.

Сайтар болгох

• Түүхий хүнс, ялангуяа мах, тахиа, шувууны мах, өндөг, далайн гаралтай
бүт ээгд эхүүнийг сайтар болгоно.

• Шөл, царцмаг гэх мэт хоолыг буцалгана. Max, тахиа шувуу зэрэг
бүт ээгд эхүүний шүүс нь ягаан бус тунгалаг болтол сайтар буцалгана.

• Өмнө болго сон хоол, хүнсийг дахин халаана, Ингэхд ээ гарах хүрэх
боломжгүй болтол сайтар халаана. Дахин халаах явцдаа хутгах ёстой.

Хүнсийг хадгалах

• Болго сон хүнсийг тасалгааны хэмд 2 цагаас илүүгүй хугацаанд

хадгална,

• Болгосон хүнсийг хөргөгчид хэт удаан хадгалахгүй.

• Хөлдөөсөн хүнсийг тасалгааны хэмд гэсгээхгүй.

• Нялхас, бага насны хүүхдийн хоол хүнсийг тухай бүр шинээр бэлтгэж
хэрэглэх шаардлагатай. Өмнө бэлтгээд хадгалсан хоол хүнсээр нялхас,
бага насны хүүхдийг хооллох нэн тохиромжгүй.

Аюулгүй хүнс, ус ашиглах

• Буцалгасан ус ашиглана.

• Шинэ, муудаагүй хүнсийг сонгож хэрэглэнэ.

• Пастержуулсан ﴾ариутгасан﴿ сүү хэрэглэнэ.

• Жимс, хүнсний ногоо, ялангуяа түүхийгээр ид эж хэрэглэд эг жимс,

ногоог халуун усаар угааж буцламгай халуун усаар булхана..

• Хугацаа дууссан хүнсний бүт ээгд эхүүнийг хэрэглэж үл болно.

Хүснэгт 7
Хүүхдийн хоолны хэрэгслийн хэмжээ:

Цайны халбага 5 г, хоолны амны халбага 15 г, хоолны амны дунд халбага

10 г.

Хоолны дунд зэргийн д элбэгэр амсартай шаазан аяга 250 г, цайны

шаазан аяга 200 г, цайны жижиг д элбэгэр амсартай шаазан аяга 150 г
 Арваннэг. БАГА НАСНЫ ХҮҮХДИЙГ ЧИЙРЭГЖҮҮЛЭХ, ИЛЛЭГ,
ДАСГАЛ, ХӨДӨЛГӨӨН

Орчин үед зөв хооллохоос гадна идэвхтэй хөдөлгөөн эрүүл амьдрахын

үндэс болсоор байна. Хүүхдэд төрсөн үеэс нь хөдөлгөөнийг эрхэмлүүлэн
дасгах хэрэгтэй.

Хүүхдэд төрсөн үеэс нь идэвхт эй хөдөлгөөн чухал

Профессор Л.Алтанцэцэг “Бие бялдрын хүмүүжлийн онол арга зүй”

номондоо хүүхд эд хөдөлгөөний ач холбогдлын талаар д элгэрэнгүй
оруулсаныг та бүхэнд ээ товчлон хүргэе. Амьдралын эхний жилүүд эд
хүүхдийг өв т эгш хөгжүүлэх гол зүйл нь бие бялдрын хүмүүжил байдаг.
Бие бялдрын хүмүүжил нь хүүхдийн бие бялдрын хөгжлийг сайжруулах,
хөгжүүлэх гэсэн зорилтыг шийдвэрлэх шаардлагатай.

Хүүхдийн бие бялдрын хөгжлийг сайжруулахын тулд: Бие

бялдрын чанарууд болох эв дүй, хурд, т эсвэрийг иж бүрэн хөгжүүлэх.
Үүний тулд:

- Амьдралд хэрэгцээт эй хөдөлгөөний чадвар дадлуудыг төлөвшүүлэх.

Бага насны хүүхдийн мэдрэлийн систем маш уян байдалд байдаг учраас
т эдний амьдралд шаардлагтай хөдөлгөөний чадвар, дадлыг
төлөвшүүлэх явцад хүүхэд хөдөлгөөний шинэ хэлбэрүүдийг хурдан
бөгөөд хялбар сурч авдаг. Хүүхдийн хөдөлгөөн тодорхой д эс
дарааллаар явдаг. Толгойгоо хөдөлгөх, даах, хөлбөрөх, мөлхөх, суух,
зогсох, явах, гүйх гэх мэт ээр.

- Биен тамирын хичээлд хүсэл сонирхолтой болгон төлөвшүүлэх. Энэ

насанд биен тамирын хичээлд сонирхолтой болгох хамгийн
тохиромжтой үе гэж үзд эг.

Бага насандаа хүүхэд ид эвхт эй хөдөлгөөнгүйгээр хөгжиж чадахгүй.

Судалгаагаар 2 настай хүүхэд сэрүүн үеийнхээ 70% -ийг ид эвхт эй
хөдөлгөөнд зарцуулдаг байна. Хүүхдүүд хөдөлгөөн болон биеийн
байрлалаа өдөрт 550-1000 удаа сольж байдаг бөгөөд ингэснээр бүлэг
булчингуудад амралт, ээлжит ажил явагдах тул хүүхдүүд амархан эцэж
цуцдаггүйг Оросын эрд эмт эн В.А.Шишкина т эмд эглэсэн байна. Энэ
онцлог байдал нь хүүхдүүд ээр төрөл бүрийн хөдөлгөөн хийлгэж сургах
боломжийг нээж өгдөг.

Ид эвхт эй хөдөлгөөн нь хүүхдийн бие мах бодын дулааныг зохицуулж

хоол боловсруулах үйл ажиллагааг сайжруулж хөдөлгөөний
тулгуур эрхтнийг бэхжүүлж бодисын солилцоог ид эвхжүүлж амьсгал,
зүрх судас, тархины үйл ажиллагаа, бие мах бодын бүх л үйл ажиллагааг
тогтворжуулан таатай нөхцлийг бүрдүүлнэ. Хөдөлгөөнөөр дамжуулан
хүүхэд ертөнцийг танин мэд эж түүнд зохицон бие даан амьдарч сурдаг.
Хүүхэд олон янзын хөдөлгөөн эзэмших тутам хүрт эхүй, сэтгэхүйн
хөгжлийн боломж төдий чинээ нэмэгдд эг.

Хүүхдийг чийрэгжүүлэх.

Байгалийн хүчин зүйлүүд ээр хүүхдийг чийрэгжүүлэх нь гадны

тохиромжгүй цаг агаар, хүрээлэн байгаа орчинд хүүхдийг дасгаж
т эвчээрт эй болгох ач холбогдолтойн д ээр бие бялдрын хүмүүжлийн нэг
салшгүй хэсэг болдог. Хүйт энд т эсвэрт эй болгосноор амьсгалын замын

өвчин, хоолойн үрэвсэлт өвчин, бөөрний үрэвсэлт өвчин зэрэг хүүхэд

даарснаас болдог олон үрэвсэлт өвчнөөс сэргийлэх боломжтой.
Хүйт энд т эсвэрт эй болсон хүний биед дулаан үүсэлт сайн байдаг. Энэ
нь арьсны цусан хангамжийг сайжруулан халдвар, хүйт энд т эсвэрт эй
болгоно. Хүйтнийг т эсвэрлэд эг болсон хүний арьсны хүйтнийг мэдрэх
мэдрэмж багасдаг. Хүйт энд т эсвэрт эй болоогүй үед хэсэг газарт
тухайлбал хамрын салстын судасны судсууд өргөсч шингэн ялгаралт
ихсэж амьсгалын д ээд замын үрэвсэлт өвчинд амархан хүргэнэ. Иймээс
хүүхдийг чийрэгжүүлэх нь түүнийг олон өвчнөөс сэргийлэх ач
холбогдолтой.

Агаар, ус, нарыг ашиглан чийрэгжүүлнэ. Чийрэгжүүлэх аргууд нь

хүүхдийн зан төрхийг тайван, т энцвэрт эй болгож бодисын солилцоог
сайжруулан эрүүл мэндийг бэхжүүлнэ. Чийрэгжүүлэлтийн үр дүн
тодорхой дүрэм баримталсан үед гардаг. Үүнд:

Хүүхдийн хувийн онцлогийг харгалзах. Сул хүүхд эд сэргээх, ус

нь хүйт эвт эр, хувцас нь хөнгөн. Цочромтгой хүүхд эд т энцвэржүүлэх,

халуувтар ус, агаар, хугацаа нь урт гм

Тасралтгүй жилээр үргэлжлэх. 2 долоо хоног завсарлавал

чийрэгжүүлэлтийн үр дүн мууболохтулиймтохиолдолд
чийрэгжүүлэлтийг эхнээс нь хийнэ.

Чийрэгжүүлэлтийг эрүүл, тайван, хөгжилт эй сэргэлэн хүүхд эд хийх.

Чийрэгжүүлэлтийн дүрмийг баримтлан өрхийн эмч чийрэгжүүлэх

хэмжээ, үргэлжлэх хугацаа зэргийг тогтоон ээж аавд зөвлөн зааж өгнө.

Чийрэгжүүлэлт зөв явж байгааг хүүхдийн биеийн байдал сайн, сэргэлэн

байгаагаар тодорхойлно. Арьс нь цайсан, галууны арьс шиг арзайсан,
хөл, гар, тавхай нь хөрсөн байвал чийрэгжүүлэлт буруу хийгд эж
байгааг илтгэх тул зогсооно.

Усан чийрэгжүүлэх. Биеийн хэмээс эхлэн усны халууныг аажим буулгаж

олон янзын арга хэрэглэн чийрэгжүүлнэ.

Бүх биеийн угаалга. Хүүхдийг төрсний дараа хүй цөглөсөн үеэс эхлэн
буцалгаад 36-35 хэм болтол хөргөсөн усанд бүх биеийг орой
унтуулахын өмнө угаагаад хүзүү, чихний ар, суга, цавинд нунтаг цацаад
хувцаслаж хөхүүлээд унтуулна. 6 сар хүрт элх насны хүүхдийг өдөр бүр 6
сараас д ээш насны хүүхдийг өнжөөд угаах ба 1 нас хүрт эл 5-7, 1-2
насанд 10 минут орчим угаана. 7 хоногт 1 удаа хүүхдийн саван хэрэглээд
бусад үед савангүй угаана.

Өглөөний, үдийн унтлагын дараах угаалга. Хүүхдийг өглөө сэрэнгүүт,

өдөр унтаад бо сонгуут хүйт эн бүлээн усаар хүүхдийн нүүр, гарыг угаах
нь чийрэгжүүлэх, нойрноос сэргээх ач холбогдолтой.

Хөл угаах. Хүүхдийг 1,5 настайгаас нь хөлийг нь түмпэнт эй усанд

биеийн халуунтай адил бүлээн уснаас эхлэн угааж 3-4 хоног тутам усны
хэмийг багасгасаар хүйт эвт эр бүлээн болгоно. 1 удаа 1-2 минут угаана.

Өглөөгүүр юмуу өдрийн унтлагын дараа угаахад тохиромжтой. Хүйт эн

хөл угаах нь ач хобогдолгүй. Хөл дулаан байх ёстой.

Усаар тоглох. 1,5 наснаас хүүхд эд түмпэнт эй ус тавьж өгч хүүхэлд эйн
хувцас, хүүхэлд эй, бусад тоглоомоо угаах боломж бүрдүүлж өгч усаар
тоглуулна. Ус бүлээн байх ба усны хэмийг 3-4 хоног тутам аажим
бууруулах юмуу эсвэл бүлээн усанд угаалгаад хүйт эвт эр усанд
зайлуулна. Тоглоомыг удаан үргэлжлүүлэх шаардлагагүй. Өөр зүйлд
анхаарлыг хандуулан зогсооно. Энэ арга нь хүүхдийг чийрэгжүүлэхээс
гадна хөдөлмөрт дуртай болгоход тустай. Хүүхэд усаар тоглохдоо
дуртай байдаг тул түүнийг д эмжиж өгч чийрэгжүүлэх арга хэлбэр
болгох нь зүйт эй.

Усанарчилт. Усан арчилтыг 5 сартайгаас эхлэнэ. Усан арчилт

хийхийн өмнө хуурай үсэрхэг зөөлөн алчуураар 7 хоног хирт эй хүүхдийн
биеийг арчиж арьс нь хурдан улайдаг болсон үеэс усан арчилтад
шилжинэ. Усан арчилтыг өглөө юмуу өдөр унтаад бо соход нь хийнэ.
Үсэрхэг зөөлөн даавуу юмуу пролоноор хийсэн бээлийгээр хийнэ.
Арчилт хийх усны хэм хүүхдийн биеийн хэмт эй ойролцоо байх ба 7
хоног бүр усны хэмийг 1 хэмээр багасгасаар бүлээн болгоно. Бээлийгээ
усанд дүрж базаад эхний 7 хоног чээжин бие дараагийн долоо хоног
доод биеийг арчина. Хуруунаас мөр хүрт эл, чээжийг цагны зүүний дагуу
дугуйлж, нурууг нуруунаас суга хүрт эл чиглэлээр, хөлийг тавхайнаас
ташаа хүрт эл, гэдсийг цагны зүүний дагуу дугуйгаар өгзгийг өнгөц
арчина. Хөдөлгөөн бүрийг 2-4 удаа давтана. Хэсэг бүрийн усан
арчилтын дараа дор нь хуурай алчуураар арчаад явах ба усан арчилт
хийгээгүй газрыг хучсан байна. Өрөөний хэм 20-с доошгүй байна.

Усан шавшлага. Хүүхдийг 1 настай болох үеэс усан шавшлага хийнэ.

Толгойноос бусад газарт цэцэг усалдаг саваар 35-36 хэмийн бүлээн ус

асгах чийрэгжүүлэлтийг 1-2 минут хийнэ. Усны хэмийг 7 хоногт 1 хэмээр
бууруулсаар бүлээвт эр болгоно.

Усанд сэлүүлэх. Усаар чийрэгжүүлэх ач холбогдолтой нэг арга бол ил

задгай усанд сэлүүлж тоглуулах арга юм. Нар, агаар гээд байгалийн
хүчин зүйлийн нөлөө бүгд байдаг. Салхигүй 24-25 хэмийн
халуунтай өдөр усны хэм 23-25 хэм байхад тохиромжтой. Хүүхдийг 1,5
наснаас бусдын тусламжтайгаар усанд сэлүүлнэ. 1-3 минутаар эхлэн 5-8
минут цаашид 10-15 минут үргэлжлүүлэн оруулна. Хүүхдийн биеийн
байдлаас болно.

Агаараар чийрэгжүүлэх. Хүүхдийг төрсний дараа ширүүн

бороогүй, салхигүй үед зуны улиралд 30-с д ээшгүй хэмийн халуунд
төрөх тасгаас гараад, хавар, намрын улиралд 7-10 хоног болоод, өвлийн
улиралд 20-28 хоногийн дараагаас 15-с доош хэмийн хүйт энд гадаа
гарган зугаалуулна. Гадаа гаргах хугацааг 10 минутаас эхлэн 2-3 хоног
тутам 10 минутаар нэмэгдүүлсээр 1-2 цаг, дулааны улиралд бол 4 цаг,
бүт эн өдрөөр ч гадаа байлгаж болно. Хүүхдийг гадаа гарсан хойгуур
өрөөний салхивчийг онгойлгож нэвт салхилуулж өрөөний агаарыг бүрэн
цэвэршүүлнэ. Хүүхэд орж ирэхээс хэд эн минутын өмнө салхивчийг
хаана. Гадаа гаргах боломжгүй үед гадаа гаргах хувцсыг өмсгөөд
онгорхой салхивчин дор унтуулж болно. Байр сууцандаа өвлийн улиралд
2 цаг тутам, зуны улиралд байнга цэвэр агаар оруулж байна. Хүүхэд
байх өрөөний хэм 20-с доошгүй байхад тохиромжтой.

Агаарын чийрэгжүүлэлтийг төрөх тасгаас гарсны дараахнаас эхлэнэ.

Хуурайлах бүрд 1 минутаас эхлэн нүцгэн байлгаад хувцаслах. Нүцгэн
байх хугацааг нэмэгдүүлсээр 5-10, 10, 20 минут 1 нас хүрэхэд 30 минут
болгоно.

Хүүхэд унтаад сэрэхээс 30 минутын өмнө цонхны салхивчийг онгойлгон

дулаан хучиж өрөөний хэмийг 14 болгоно. Хүүхдийг сэрэхэд
хөдөлгөөнт эй тоглоом тоглуулан салхивчийг хаана.

1-с д ээш насанд өглөөний дасгалын үед нүцгэн байх хугацааг 2-3 хоног
тутам 5 минут уртасгасаар 60 минут болгох ба хүүхэд богино өмд,
цамцтай байхад салхивчийг онгойлгож өрөөг 16-18 хэмт эй болгож
болно.

Хүүхэд чийрэгжүүлэх хамгийн чухал арга нь хувцсыг улирал, орчны

хэмд тохируулах юм. Гадаа, гэрт хаана ч хөнгөн, биед тохирсон,
өнгөлөг, хүйт эн, халуунаас хамгаалж чадах, хүүхдийн сэтгэл санаанд
тохирсон хувцас өмсгөх чухал байдаг. Хүүхдийн хувцас угаахад амар,
хиймэл эд ээр хийгд ээгүй байвал зохино. Трико хүүхд эд тохиромж
муутай хувцас байдаг. Бүт эн өдрийн турш тайлах аргагүй. Оймс
өмсүүлээд үе үе тайлж хөлийг гаргаж дуртай үед ээ хөл нүцгэн явж байх
боломжтой байвал сайн. Хэт бэгнэх нь өвчлөмтгий болгодогийг бид
мэд эх болохоор хүүхд ээ аль болох бэгнэхгүй хувцаслаж дасгах нь чухал.
Өрөөний хэм 20 орчимтой байхад хүүхэд богино ханцуйтай нимгэн
цамц, богино өмд юмуу юбка, оймс, хөнгөн гуталтай байхад болно.

Хөл нүцгэн явах нь хамгийн чухал чийрэгжүүлэлт болдог. Хөлийн уланд

бусад газраас илүүт эйгээр дулааны цэгүүд байдаг. Эхлээд хүүхдийг 3-5
минут хивсэн д ээр хөл нүцгэн байлгана. Дараа нь шалан д ээр ч зуны
улиралд элс, өвсөн д ээр хөл нүцгэн хэд эн минутаар, цаашид цагаар
тоглуулна.

Хүйт эн сэрүүн агаарт биеийнтамир, дасгал хөдөлгөөнөөр хичээллүүлж

тоглуулж чийрэгжүүлэх арга бас чухал. Чийрэгжүүлэхээс гадна т эдний
сэтгэлийг сэргээж хөдөлгөөн нь сайжирдаг.

Нараар чийрэгжүүлэх. Наран шарлага хүүхдийг чийрэгжүүлэх

ач холбогдолтой бөгөөд хамгийн гол нь нарны гэрлийн хэт ягаан туяаны
нөлөөгөөр хүүхдийн арьсанд Д амин д эм ид эвхжиж рахитаас
сэргийлд эг. Гэвч наран шарлагыг маш болгоомжтой хийж наранд
цохиулахаас сэргийлэхээс гадна наранд 15 минутаас их хугацаагаар
шарахад Д амин д эм задардаг тул хэт борлотол гадаа байлгахад рахитад
сайн гэд эг ойлголт буруу гэдгийг анхаарах хэрэгт эй юм. Өлгийт эй
хүүхдийн нүдийг нарнаас хамгаалан нүүр, гарыг ил гарган хэдхэн минут
шарж болно.

Наранд шарахын өмнө хүүхд эд цайвар өнгийн д элбэгэр малгай, хувцас

цаашид зөвхөн богино өмд өсгөнө. Эхлээд модны сүүд эрт сараалжин
нарны гэрлийн тусгалтай газарт нүүр гарыг ил гарган гаргана. Дараа нь
наранд 2-3 минутаас эхлэн аажим дасгасаар 1О-15 минут болгох ба 1 дор
удаан хугацаагаар биш ч олон удаа гадаа гаргах хугацаа нийлээд 1 цаг
орчим болно. 10-12 цагийн орчим гаргахад Д амин д эм үүсэлт сайн
байна. Хавар, намрын улиралд хүйт эн бол зөвхөн нүүр гарыг ил гарган
15 минут болоход хангалттай Д амин д эм ид эвхжинэ. Хоолноос хойш
1.5 цагийн дараа наранд шарна. Наран шарлагын дараа хүүхдийг сүүд эрт
тоглуулж бүлээн усаар шавшина. Наранд цохиулахаас сэргийлэхийн тулд
нүүр нь улайх, их хөлрөх, бие нь сулрах зэрэг шинж илрэх эсэхийг сайн
ажилгаж байх хэрэгт эй.

Хүүхдэд хийх иллэг, дасгал.

Хүүхэд байгалиасаа хөдөлгөөн сул төрдөг. Байгаль т эд энд жаахан

болохоор нь илчээ гамнахыг заяасан нь т эр. Харин эцэг эх, насанд
хүрэгчид бид төрсөн хүүхдүүдийн онцлог, хөдөлгөөний сул байдлыг нь
хөгжүүлж өгөх, т эд энд туслах шаардлагатай болдог. Хөдөлгөөнийг нь
иллэг, дасгалаар хөгжүүлж эхлэнэ. Эрүүл хүүхд эд эхчүүд иллэг дасгалыг

өрхийн эмчээр заалган сурч эхний үед сувилагчийн хяналт дор хийх ба
хүүхэд ямар нэг өвчнөөр өвдсөн бол хүүхдийн эмч, мэргэжлийн хүмүүс
хийж өгнө. Иллэг, тусгай дасгалуудыг 1-1,5 сартайгаас нь эхэлнэ.
Хүүхд эд иллэг хийхэд арьс, арьсан дорх эдийн бодисын солилцоо, цусан
хангамжийг сайжруулж мэдрэлийн системийг хөгжүүлж сэтгэл
хөдлөлийг д эмжин дууны хөгжлийг түргэсгэнэ. Иллэг хийх үед
өвтгөхгүй, хүүхдийн биеийг эвгүйцүүлэхгүй, дарамт болохгүй байх
шаардлагатайг мартаж болохгүй. Иллэгийн дараа хүүхэд дулаацаж, бие
нь тавигдаж хөдөлгөөн нь нэмэгд эж булчин нь амарч биеийн байдал
улам сайн болж амьсгал нь хөнгөн, чөлөөт эй болно.

Иллэг хийх үед анхаарах зүйлүүд:

Өдөр бүр хийх. Өглөөгүүр хийх нь тохиромжтой. Иллэг, дасгалыг

өлгийн ширээн д ээр хөнжил, цэвэр даавуу д эвсээд 21-22 хэм дулаантай,
гэрэлт эй өрөөнд хийнэ. Ээжийн гар угаасан цэвэр, хуурай болтол арчсан,
хумсаа будаж ургуулаагүй, бөгж зүүгээгүй, то с түрхсэн байна.
Хооллохоос 1 цагийн өмнө юмуу 1 цагийн хойно хийнэ. Иллэгийг 30 сек-
с эхлэн 2-5 мин үргэлжлүүлнэ. Намуун дөлгөөн хөгжмийн аянд хийвэл
хүүхэд дуртай байдаг. Иллэг хийсний дараа хүүхдийг дулаан хучиж хэсэг
амраана.

Зуны улиралд хамгийн дулаан үед, өвлийн улиралд хучиж байгаад

хучаагүй газарт иллэг хийх ба дасгалыг арай сэрүүвт эр газарт хийж
болно. Иллэг дасгал хийх үед ээ хүүхэдт эй аль болох ярьж өндөр
сэтгэгд элт эй байлгахын тулд өөрөө ч сэргэлэн сэтгэл өндөр байх
хэрэгт эй.

Иллэгийн хэд хэд эн хөдөлгөөн байдаг. Үүнд: Илэх, арчиж үрэх, нухах
тогших, доргиох. Эдгээр нь булчинг суллаж чангаруулна. Хүүхдийн арьс
нимгэн, гэмт эх нь амар байх тул хөдөлгөөнийг болгоомжтой илэхээс
эхлээд бусад иллэгийг хүч, хугацааг нэмэгдүүлэн хийж зөөлөн иллэгээр
дуусгана. Дасгалыг хэдий хир эрт хийнэ хүүхдийн санамсаргүй хийд эг
хөдөлгөөн төдий чинээ эвсэлт эй зөв болдог.

Иллэг дасгал хийж болохгүй үеүүд:

• Халууралт өвчин

• Тураалын хүнд хэлбэр

• Арьс, булчин, үе мөч, ясны ид ээт болон үрэвсэлт өвчний үед

• Рахитын ид үед

• Яс, үений сүрье өвчин

• Цусны өвчин

• Элэг, бөөрний үрэвсэлт өвчин

• Зүрхний төрөлхийн гажиг

• Бүх байрлалын ивэрхийн үед

• Бөөлжих, гэдсэн д ээр дарахад өвддөг

• Сэтгэл мэдрэлийн өвчин

• Бүх байрлалын хоргүй, хортой хавдар

Иллэг хийх д эс дараа: 1-3 сартайд

1. Гарын иллэг. Эсрэг талын гараар гарыг барьж нөгөө гарын эрхий
хуруугаар хүүхдийн гарын алганаас мөр үрүү дотор талаар гар бүрд 6-7
удаа

2. Хөлний иллэг. Хөлийг тухайн талын гараар барьж эсрэг талын гараар
хүүхдийн улнаас гуя хүрт эл гадна талаар хөл бүрд 6-8 удаа

3. Гэдсээр хэвтүүлэх. Толгойгоо өргөсөн, тохойгоороо тулж хөлөө

өвдгөөр т энийлэсэн байна. Ийм байдлаар 5 сек-с цаашид хугацааг нэмнэ.

4. Нурууны иллэг. Гарыг тохойгоор чээжин доороо тулж доош харж

хэвт эхэд өгзгөөс толгой хүрт эл гарын араар толгойноос өгзөг хүрт эл
алгаараа 4-5 удаа

5. Нурууг т энийлгэх. Хүүхэд хажуугаар хэвт энэ. 1 гараараа хүүхдийн

хөлийг барина. Нөгөө гарын эрхий, долоовор хуруугаар доороос д ээш

нуруугаар нь илэхэд хүүхэд нуруугаа хотойлгоно. Нөгөө талаар
хэвтүүлэн хийнэ.

6. Гэд эсний иллэг. Хүүхэд нуруугаар хэвт энэ. Гарын алгаар

цагийн зүүний дагуу тойрог маягаар илнэ. Баруун хавирга доогуур буюу
элэгний орчимд даралт өгч болохгүй. 5-6 удаа давтана. Дараа нь уулзах
иллэг хийнэ. Буцаах иллэг хийнэ 5-6 удаа

7. Гэд эсний булчингийн иллэг. Гарын алгыг хүүхдийн нуруун

доогуур хийж толгойг нь тулна. Хүүхдийн хөлний улыг өөрийн
гэдсэнд ээ хүргэ. Гараараа толгой нурууг өргө.

8. Хөлийн улны иллэг. Хүүхэд нуруугаар хэвт энэ. Өвдөгөөр нь барь.

Нөгөө гарын долоовор, дунд хуруугаар тавхайн д ээд хэсэгт барих.
Эрхий хуруугаар хөлийн уланд 8-ын тоо зурах

9. Тавхайг т энийлгэх, нугалах. Өвдгөөс нь барих. Эрхий

хурууны үзүүрээр хөлийн уланд хуруунуудын нугалаасанд хурдан дар.
Хүүхэд тавхайгаа нугална. Мөн энэ хуруугаараа тавхайн гадна хэсэгт
чигчий хурууг нь нугалж дарахад хуруунуудаа т энийлгэнэ. 3-4 удаа

10. Мөлхөх. Хүүхэд доошоо харан хөлөө нугалан хэвт энэ. Хөлийн улнаас
тулж бага зэрэг тулж түлхэж өгнө.

11. Чээжний иллэг. Хүүхэд нуруугаар хэвт энэ. Чээжний дундаас

хуруугаар суга уруу д ээш, суга уруу доош илж 2 гараараа чээжийг зөөлөн
барьж дарна. Хүүхэд гүнзгий амьсгал авна.

12. Явах. Суганаас нь барьж өргөн улыг ширээнд хүргэн 2 хөлийг

ээлжлэн хөдөлгөнө.

13. Гарыг сэгсрэх. Дээш харж хэвтүүлээд гараас нь барьж 2 гарыг

сэгсрэнэ.

14. Эхийн хэвлийд эх ургийн хэлбэрт эй нуруугаар хэвтүүлнэ.

Гарыг чээжинд барьж хөлийг нугалан гэдсэнд хүргэн толгойг
тонгойлгон чээжинд ойртуулах. Зүүн гараар хүүхдийн гар хөлийг барьж
баруун гараар толгойн араас барьж хүүхдийг урагш хойш, баруун зүүн
тийш дүүжин даажин хийх. Тал бүр үрүү 2-3 удаа
15. Бөмбөг д ээр ганхуулах. Томхон бөмбөг д ээр хэвтүүлэн
нуруунаас барьж бөмбөгөө хөдөлгөнө.

3-4 сартайд

1. Гарын иллэг

2. Гарыг чээжинд зөрүүлэх

3. Хөлийн иллэг

4. Хауугаар нь эргүүлэх. Хүүхэд д ээш харж хэвт эж байхад гар, хөлөөс нь

барьж аарцгаар нь эргүүлэхэд хүүхэд өөрөө толгой чээжээ эргүүлнэ.
Нөгөө талд тавтана. Тал бүрд 2-3 удаа

5. Нурууны иллэг.

6. Хажуугаар хэвтүүлж байгаад нурууг т энийлгэх

7. Сэлэлт. Хүүхэд доош харж хэвт энэ. Баруун гарын эрхий , долоовор
хуруугаа хүүхдийн доогуур оруулж баруун хөлийг, бусад хуруугаар зүүн
хөлийг барина. Хөлийг өргөж чөлөөт эй гараа гэдсэн доогуур нь хийж
бариад хүүхдийг өргөнө. Хэд эн сек болно.

8. Гэд эсний иллэг.

9. Нуруунаас толгой чээжээ өргөх. Хүүхэд д ээшээ хараад хэвт эж байна. 2

гараас нь барьж суулгахгүйгээр татаж толгой чээжийг өргүүлнэ 2-4 удаа

10. Тавхайн иллэг

11. Тавхайг т энийлгэх нугалах

12. Явах дасгал. Суганаас нь барьж явуулна.

13. Цээжний иллэг

14. Бокс дасгал. Хүүхэд д ээш харж хэвт энэ. 2 гараас барьж баруун зүүн
тийш эргүүлэнгээ боксын хөдөлгөөн хийлгэнэ.

15. Бөмбөг д ээрх дасгал. Бөмбөг д ээр тавьж нуруунаас тулан бөмбөгийг
хөдөлгөнө.

4-6 сартайд

Иллэгийг арай удаан хүчт эй болгон барих, нухах, тогших хөдөлгөөнүүд

оруулна.

1. Гарын иллэг

2. 2 гарыг чээжинд зөрүүлэх

3. Хөлийн иллэг

4. Алхах дасгал. Хэвтүүлээд хөлийг нь нугалан ширээн д ээр алхах

хөдөлгөөн хийлгэх

5. Хөл нугалах, т энийлгэх дасгал. 2 хөлийг өвдөгний доороос барьж

гэд эс үрүү нугалах, т энийлгэх

6. Нуруунаас гэд эс уруу эргүүлэх.

7. Нуруу өгзөгт хийх иллэг

8. Гэд эсний байрлалаас нисэх дасгал. Алгаа хүүхдийн гэдсэн доогуур

хийгээд өргөнө. Хөл нь гэдсэнд чинь хүрч байх

9. Гэд эсний иллэг.

10. Суух. 2 гараас нь барьж татан суулгана, хэвтүүлнэ.

11. Тавхайн иллэг.

12. Бүжиглэх дасгал. Суганаас нь барьж бүжиглүүлнэ.

13. Цээжний иллэг

14. Нурууны байрлалаас нисэх дасгал

15. Бокс дасгал

16. Мөлхөх дасгал. Хүүхэд доош харж хэвт энэ. Хөлийг нугалаж
т энийлгэж өгнө. Хэд эн хөдөлгөөн хийсний дараа хөлийг тулж урд нь
тоглоом тавин т эмүүлэхэд туслана.

6-9 сартайд

1. 2 гарыг цээжинд зөрүүлэх

2. Хөлийн дасгал

3. Нуруунаас гэд эс уруу эргүүлэх дасгал

4. Нурууны иллэг

5. 4 хөллөн мөлхөх дасгал. Гэд эснээс бага зэрэг өргөн туслана. Хүүхэд
мөлхдөг болсон бол энэ дасгал хэрэггүй.

6. Гэд эсний иллэг

7. Суух дасгал

8. Гараар дугуй хөлгөөн хийлгэх дасгал. Хүүхдийн гарт тоглоом

бариулан хийлгэнэ.

9. Тавхайн иллэг

10. Хөлийг чигээр нь болгон өргөх. Дээш харуулж хэвтүүлээд

хөлийг өргөх буулгах

11. Нуруунаас гэд эс уруу эргүүлэх дасгал

12. Доош харуулж хэвтүүлээд гарыг т энийлгэн бага зэрэг өргөх

13. Цээжний иллэг

14. Хэвт ээ байдлаас суулгах дасгал

15. Бокс дасгал

16. Гар д ээр явуулах дасгал

9-12 сартайд
1. Суугаа, зогсоогоор бокс дасгал

2. Хөлийн дасгал. Хэвт ээд хөлөө нугалаад ширээн д ээр тавьж дороо
алхах

3. Нуруунаас гэд эс уруу 2 талаараа эргэх

4. Нурууны иллэг

5. Гэдсээр хэвт эж байгаад гараас нь татаж бо сч суулгах.

6. Бөхийх дасгал. Нуруугаараа тан уруу налж зогсоход зүүн

гараар өвдгийг барьж баруун гараар гэдсээр нь барьж урд нь тоглоом
тавин бөхийж авахыг хүснэ. Дээш болгож хэвд оруулна. 2-3 удаа

7. Гэд эсний иллэг

8. Хэвт эж байхдаа хөлөө өөрөө өргөх

9. Суух

10. Нугарах дасгал. Хүүхдийг өвдөг д ээрээ доош харуулан хэвтүүлээд

хөлийг нь барьж урд нь байгаа тоглоом авахыг хүснэ. Дараа нь
нуруугаар хэвтүүлэн урдах тоглоом авахуулна.

11. Суух дасгал. Зогсч байхад нь суулгаж бо сох дасгал 4-6 удаа

12. 1 гараас нь бариад суулгах босгох

13. Гараар дугуй хөдөлгөөн хийлгэх

14. 4 хөллөж явуулах

15. 1 гараас нь бариад явуулах

16. Гараараа явах. Хэвтүүлээд 2 хөлөөс нь өргөхөд хүүхэд 2 гараараа

явна.

1-2 настай хүүхэд хийх дасгалууд.

1 нас 2 сартайгаас 1,5 нас хүрт эл хийх дасгал

Цагариг барьж гараа нугалах т энийлгэх. Цагаригийг хүүхдийн хамт 2
талаас нь барьж суугаад аажим бо сно.

Цагариг дундуур мөлхөх Самбар д ээгүүр явах

Хэвт ээ байдлаас хөлөө нугалахгүйгээр өргөх

Нугарах. Хүүхдийн зүүн хөлийг гуян завсраа хавчуулан суулгаж баруун

гарын алгаар гэдсээр нь барьж газарт тоглоом тавьж бөхийлгөн авхуулж
хэвийн байдалд орно.

Нуруугаар хэвт эж байгаад суух Савхан д ээгүүр алхах

1 нас 6 сартайгаас 2 хүрт элх насны хүүхдийн дасгал

Гарын хөдөлгөөн . Урт сандал д ээр хүүхдийн өөдөөс харан савхны 2

талаас барьж суугаад савхыг д ээш доош, хажуу тийш хөдөлгөнө.

Тулгууртай суулт. Урт сандал д ээр савхыг д ээрх байдлаар барьж суугаад
хүүхэд сууж бо сно. 4-6 удаа

Сандал д ээр хэвт ээд суух. Хөл д ээр нь даран суухыг хүснэ.

Сандал доогуур мөлхөх 4 удаа

Сандлаас барьж хэвт эж байгаад хөлөө нугалахгүйгээр өргөх. 2- 4 удаа

Юман д ээгүүр алхах. 4-6 удаа

Налуу самбар д ээр явах 2-4 удаа

2-2,5 настай хүүхд ээр хийлгэх дасгал

​ Налуу самбар д ээр алхах 15 см өндөр хайрцаг д ээр гарч буух

​ 12-18 см өндөр савхан д ээгүүр алхах

​ Овгор зүйл д ээр явах

​ Газарт тавьсан олсон д ээр явах

​ 30 см өндөр олсон доогуур мөлхөх

​ 1,5 м шатан д ээр хөлөө ээлжлэн тавьж гарах буух

​ 50-70 см зайд байгаа, өөрийн чээжний өндөрт эй, 60 см диаметрт эй

сагсанд жижиг бөмбөг хаяж оруулах

​ Суунгаа гараа өргөх буулгах, 2 тийш эргэх

2,5 -3 настай хүүхд ээр хийлгэх дасгал

​ Тойргоор явах

​ Шалан д ээр шохойгоор зурсан замаар явах

​ Налуу самбар д ээр явуулах

​ 25-30 см өндөр зүйл д ээгүүр алхах

​ 30-40 см өндөр барьсан олсон доогуур шургах

​ 3-4 м-ийн урттай шугамаар 4 хөллөж явах

​ Шатаар өгсөж уруудах

​ Бөмбөг 2 гараараа шид эх

​ 60-100 см-ийн зайнд байгаа зүйл уруу 2 гараар нь ээлжлэн жижиг

бөмбөг шидүүлэх

2 настай хүүхдээр хийлгэх хөдөлмөрийн дадал, өөртөө үйлчлэхэд

сургах

Хөдөлмөрийн дадал

Үүнд хүүхдийг аажим сургана. Хүүхд ээр аливаа юмыг хийлгэж

сургахдаа товч, тодорхой, энгийн үг хэллэгээр ойлгуулна. Хэд хэд эн
даалгавар нэг дор өгөх юмуу нэгийг нь сураагүй байхад шинээр юм
сургах гэж оролдох хэрэггүй. Даалгасан ажлаа явцад нь төгсгөлд нь
шалгаж үргэлж хамт байж хэрэгцээт эй үед нь туслаж д эмжин урам
хайрлаж байх ёстой. Хүүхд эд эелд эг зөөлөн хандаж даалгавартаа
туйлбартай хандах хэрэгт эй. Хүүхд эд үгүй гэж хариулагдах асуулт хэзээ
ч тавьж болохгүй. Ж: Унтах уу? Ямар зүйл эхлэн хийлгэх вэ?

Ширээн д ээр аягаа аваачиж тавиарай. Ээжийнхээ алчуурыг аваад ирд ээ.

Тоглоомоо хураагаарай.

Халбаганууд тавиарай. Гүйцэтгэх гэж явахад нь миний хүү сайн хүү шүү
халбагануудаа тавьж ээжд ээ тусалж байна гээд дуусахаар нь ёстой сайн
хүү шүү халбагануудаа тавьчихлаа одоо хоолоо идцэгээе гэх мэт ээр.

Өөртөө үйлчлэх дадал

Өөртөө үйлчлэх дадал олох эхний алхам. Эхэнд ээ хувцаслаж хувцсаа

тайлах гэх мэтийг зөвхөн таны тусламжаар хийнэ. Өөртөө үйлчлэх
сонирхол насанд хүрэгчдийн үйлд эл, ах, эгч нарын хийж байгаа
үйлдлийг харж төрдөг. Энэ сонирхлыг өдөөж хүүхэлд эйт эй тоглуулан
үндсэн үйл хөдлөлүүдийг эзэмшүүлд эг. Хүүхэд өөртөө үйлчлэнэ гэд эг
нилээд урт хугацааны т эсвэр шаардсан ажил байдаг. Үүнийг яаж хийхийг
сайн хардаа гээд өөрөөр нь хийлгүүлэх гэх мэт ээр өдөр тутам
т эвчээрт эй зааж өгч өөрөөр нь хийлгэнэ. 2 настай хүүхэд юу хийх, яаж
хийх, ямар д эс дарааллаар хий вэ гэдгээ мэдд эггүй. Гэвч ямар учраас
үүнийг хийж байгааг тайлбарлах нь уг үйлийг хийж сурах дадал болоход
нь их нөлөөлдөг. Өөртөө үйлчлэх үйл ажил үр дүнгээр төгсөх учиртай.
Ээж нь зааж өгөөд үр дүнгий нь харах. Цамцаа өөрөө өмсөөд сурчихжээ.

Үүнийг ээж нь заавал үнэлж өгөх. Зөвхөн өмсчихсөнийг биш бас ямар их
хөдөлмөр зарцуулсныг нь үнэл. Хүүхэд хийх дургүй үед нь албадаж
уурлаж загнах биш харин өөр зүйлд анхаарлыг нь хандуулж т эр зүйлийг
түр хойшлуул.

2 настай хүүхдээр юу хийлгэж сургах вэ?

Хувцсаа тайлах: Хүүхдийн өмнө яаж тайлахыг үзүүлнэ. Орой бүр хувцсаа
тайлах ёстойг хэлж өгнө. Хувцас тайлахад амархан гэж ойлгуулж
хүүхэлд эйнх нь хувцсыг тайлуулж сургана. Тэгээд хувцас тайлах зөвхөн
нэг үйлд элд эхлээд сургана. Ж: ханцуйгаа тайлах гм. Нөгөө ханцуй,
нийт эд нь гм

​ Товчоо тайлах
​ Оймсоо өмсөх

​ Цамцаа өмсөх

​ Хувцсаа өлгөх

​ Гутлаа өмсөх

​ Нүүр гараа савандаж угаах

​ Шүд ээ угаах

​ Гар, хөлөө угаах, алчуураар арчих

​ Өөрөө хоолоо ид эх

​ Сэрээ хэрэглэх

​ Ус юүлэх

​ Амны цаас хэрэглэх

​ Хоолоо сайн зажлаж ид эх

​ Ариун цэврийн өрөөнд бие засах

​ Болгоомжтой байх
 Table of Contents
“ТАЛАРХАЛЫН ҮГ “
ЭХЛЭЛ
ЭЭЖ ТА ЖИРЭМСЭН БАЙХДАА ГЭР БҮЛИЙНХЭНТЭЙГЭЭ ЗААВАЛ
УНШИХ НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ
Нэг. ЖИРЭМСЭН ҮЕД БАРИМТЛАХ Д ЭГЛЭМ, ЗОХИСТОЙ
ХООЛЛОЛТ
Хоёр. ХОЁР ХҮРТЭЛХ НАСНЫ ХҮҮХДИЙН ХООЛЛОЛТЫН
ТАЛААР ЮУ МЭДВЭЛ ЗОХИХ ВЭ?
Гурав. ЭХИЙН АНГИР УУРАГ, ЦАГААН СҮҮ БОЛ ТӨРСӨН
ХҮҮХДИЙН ГАНЦ ХООЛ
Дөрөв. ХҮҮХД ЭЭ ХӨХҮҮЛЭХ НЬ ЭХ ХҮНД БАЙГАЛИАС ЗААСАН
ХУВЬ ТАВИЛАН
Тав. ХҮҮХД ЭЭ ХӨХҮҮЛЭХ НЬ ЭХ ХҮНИЙ ОЛЖ АВБАЛ ЗОХИХ
МЭДЛЭГ БАС МЭРГЭЖИЛ
ЭХ ТӨРӨХ ТАСГААС ГАРААД ГЭРИЙНХЭНТЭЙГЭЭ УНШИЖ СУДЛАХ
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ
Зургаа. ТӨРӨХ ТАСГААС ГАРААД ТА ХҮҮ, ОХИНОО
ҮРГЭЛЖЛҮҮЛЭН ХӨХҮҮЛЭХ МЭДЛЭГ ОЛЖ АВАХ НЬ ЧУХАЛ
Долоо. ЭХИЙН СҮҮ ОРЛУУЛАГЧ БҮТЭЭГД ЭХҮҮН ГЭГДД ЭГ
УГЖНЫ СҮҮ
Найм. 6-24 САРТАЙ ХҮҮХДИЙН ХООЛЛОЛТ, НЭМЭГД ЭЛ ХООЛ
Ес. ӨВДСӨН ҮЕД НЬ ХҮҮХДИЙГ ЯАЖ ХООЛЛОХ ВЭ
Арав. 6-24 САРТАЙ ХҮҮХД ЭД ӨГӨХ ХООЛ БЭЛД ЭХ АРГА
Арваннэг. БАГА НАСНЫ ХҮҮХДИЙГ ЧИЙРЭГЖҮҮЛЭХ, ИЛЛЭГ,
ДАСГАЛ, ХӨДӨЛГӨӨН