Professional Documents
Culture Documents
Ekonomiks LM U4 PDF
Ekonomiks LM U4 PDF
1. Center of top breaking headlines and current events related to Department of Education.
2. Offers free K-12 Materials you can use and share.
EKONOMIKS
PY
Araling Panlipunan
Modyul para sa Mag-aaral
O
C
Yunit IV
ED
EP
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
EKONOMIKS 10
Araling Panlipunan – Modyul para sa Mag-aaral
Unang Edisyon 2015
PY
upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga
tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.
Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at
yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Modyul
para sa Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais
O
makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-
akda.
Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telepono blg. (02) 439-2204 o mag-email
C
sa filcols@gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala.
ii
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Paunang Salita
PY
kaisipan at napapanahong isyu sa Ekonomiks at pambansang pag-unlad. Batid
din na malilinang ang iyong kasanayan sa pagsisiyasat, pagsusuri ng datos,
pagbuo at pagsusuri ng mga graph, pagkokompyut, pagsasaliksik, mapanuring
pag-iisip, mabisang komunikasyon at pag-unawa sa mga nangyayari sa
kapaligirang iyong ginagalawan. Ipinakilala rin ang mga estratehiya sa
O
pagtuturo ng ekonomiks upang matamo ang mga inaasahang kasanayan para
sa magtatapos ng araling ito.
C
Upang higit na maging makabuluhan ang pag-aaral ng ekonomiks, ang
mga nagsulat ng modyul na ito ay gumamit ng mga aktuwal at napapanahong
datos mula sa mga ahensiya ng pamahalaan. Naglagay rin ng mga larawan,
D
ilustrasyon, at dayagram upang mas madali ang pag-unawa sa mga konsepto
at aralin. Ang ilang mga terminolohiya ay hindi isinalin sa Filipino upang hindi
mabago ang kahulugan at lubos itong maunawaan ng mga mag-aaral. Sinikap
E
Binubuo ng apat na unit ang modyul na ito. Ang bawat yunit ay nahahati
naman sa bawat aralin. Ang Yunit 1 ay nakatuon sa pag-aaral ng Pangunahing
D
iii
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Talaan ng Nilalaman
Yunit IV: Mga Sektor ng Ekonomiya at mga Patakarang Pang-
Ekonomiya Nito
Panimula.......................................................................................... 331
Mga Aralin at Saklaw ng Yunit.......................................................... 332
Panimulang Pagtataya..................................................................... 334
PY
Alamin............................................................................................... 363
Paunlarin........................................................................................... 365
Pagnilayan........................................................................................ 382
Aralin 3: Sektor ng Industriya
Alamin............................................................................................... 386
O
Paunlarin........................................................................................... 388
Pagnilayan........................................................................................ 405
Aralin 4: Sektor ng Paglilingkod
C
Alamin............................................................................................... 410
Paunlarin........................................................................................... 412
Pagnilayan........................................................................................ 425
Aralin 5: Impormal na Sektor
D
Alamin............................................................................................... 430
Paunlarin........................................................................................... 432
Pagnilayan........................................................................................ 445
E
Paunlarin........................................................................................... 453
Pagnilayan........................................................................................ 473
Ilipat at Isabuhay................................................................................477
Pangwakas na Pagtataya..................................................................478
D
Glosari......................................................................................................... 483
Sanggunian................................................................................................. 492
vi
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
YUNIT IV
MGA SEKTOR PANG- EKONOMIYA
AT MGA PATAKARANG PANG- EKONOMIYA NITO
PY
indikasyon ng isang matatag at malusog na ekonomiya. Ayon na rin sa mga ekonomista,
ang bansang may matatag na mga sektor ay may potensiyal na makapagtamo ng
kaunlaran. Mas mataas na empleyo at malaking ambag sa pambansang kita ay
maaaring maghatid tungo sa mas maayos, maunlad, at may kalidad na pamumuhay.
O
Ngunit sa katotohanan, hindi madali ang daan para maabot ang kaunlaran.
Hindi ito kayang gawin ng isang sektor lamang. Bawat isa ay may napakahalagang
C
papel na ginagampanan upang masiguro ang maayos na takbo at daloy ng ekonomiya
ng bansa. Sa ganitong perspektibo, patuloy na nagsisikap ang pamahalaan na
matugunan ang mga pangangailangan ng bawat sektor. Ngunit sapat ba ang mga
programa at batas na isinusulong ng pamahalaan upang mapangalagaan ang mga
D
nasabing sektor pang-ekonomiya? Ano-ano ba ang kinakaharap na hamon ng bawat
sektor? Ang mga patakarang pang-ekonomiya bang ito ay talagang nakatutulong sa
E
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
331
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sa araling ito, inaasahang matutuhan mo ang sumusunod:
• Nakapagbibigay ng sariling pakahulugan sa
pambansang kaunlaran.
• Nasisiyasat ang mga palatandaan ng pambansang
kaunlaran.
• Natutukoy ang iba’t ibang gampanin ng
ARALIN 1: KONSEPTO
mamamayang Pilipino upang makatulong sa
NG PALATANDAAN
pambansang kaunlaran.
NG PAMBANSANG
• Napahahalagahan ang sama-samang pagkilos
KAUNLARAN
ng mamamayang Pilipino para sa pambansang
kaunlaran.
• Nakapagsasagawa ng isang pagpaplano kung
PY
paano makapag-ambag bilang mamamayan sa
pag-unlad ng bansa.
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng
agrikultura, pangingisda, at paggugubat sa
ekonomiya at sa bansa.
O
ARALIN 2: SEKTOR NG • Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng suliranin ng
AGRIKULTURA sektor ng agrikultura, pangingisda, at paggugubat
sa bawat Pilipino.
C
• Nabibigyang-halaga ang mga patakarang pang-
ekonomiya na nakatutulong sa sektor ng agrikultura.
• Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng sektor
D
ng industriya tulad ng pagmimina, tungo sa isang
masiglang ekonomiya.
ARALIN 3: SEKTOR NG
• Nasusuri ang pagkakaugnay ng sektor agrikultural
INDUSTRIYA
E
332
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
• Nasusuri ang ugnayan ng Pilipinas para sa
kalakalang panlabas nito sa mga samahan tulad ng
World Trade Organization at Asia-Pacific Economic
Cooperation tungo sa patas na kapakinabangan ng
mga mamamayan ng daigdig.
ARALIN 6: • Napahahalagahan ang papel na ginagampanan
KALAKALANG ng pamahalaan kaugnay ng mga patakarang piskal
PANLABAS na ipinatutupad nito.
• Nasusuri ang mga patakarang pang-ekonomiya na
nakatutulong sa patakarang panlabas ng bansa sa
buhay ng nakararaming Pilipino.
PY
GRAPIKONG PANTULONG
O PAGLILINGKOD
C
IMPORMAL NA
INDUSTRIYA
SEKTOR
E D
EP
KALAKALANG
KAUNLARAN
AGRIKULTURA PANLABAS
D
333
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PANIMULANG PAGTATAYA
Para sa bilang 2, basahin ang sumusunod na talata at sagutin ang mga tanong sa
ibaba nito.
Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 porsiyento ang ekonomiya
PY
ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig
ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang
ekonomiya ang Pilipinas. Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather
Stations (SWS) kamakailan na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho,
O
maraming nadismaya at hindi makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing
magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa laging sinasabi ng pamahalaan,
gumanda ang ekonomiya ng bansa.
C
(http://www.philstar.com/psn-opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-dumami-ang-jobless)
334
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
D. Ipinagsasawalang-kibo na lamang ng mga mamamayan ang mga
maling nagaganap sa ating bansa.
(U) 4. Hindi sapat na iasa sa pamahalaan ang laban sa kahirapan at ang mithiing
kaunlaran. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon ka ring
dapat gawin upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang
mag-aaral, ano ang bagay na maaari mong gawin upang makatulong sa
bansa?
A. Maging mulat sa mga anomalyang nangyayari sa lipunan.
B. Makisangkot sa pagpapatupad at pakikilahok sa mga proyektong
pangkaunlaran sa paaralan at sa komunidad.
C. Tangkilikin ang mga produktong sariling atin.
D. Wala sa nabanggit
PY
(K) 5. Sinasabing malaking bahagdan ng mga Pilipino lalong-lalo na sa mga
probinsiya ang nakaasa sa agrikultura para mabuhay. Alin sa sumusunod
ang hindi nabibilang sa sektor ng agrikultura?
O
A. pagmimina
B. pangingisda
C. paggugubat
D. paghahayupan
C
(P) 6. Isang pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura ay
ang pagkabulok o madaling pagkasira ng kanilang mga ani o produktong
D
agrikultural. Bakit nangyayari ito?
A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka.
E
335
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito.
Talahanayan 2
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 – 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Agrikultura 778,370 853,718 943,842 1,102,465 1,138,334 1,182,374
Industriya 1,735,148 1,909,434 2,098,720 2,347,803 2,318,882 2,663,497
Paglilingkod 2,930,521 3,268,012 3,606,057 3,959,102 4,221,702 4,667,166
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB), January 31, 2011
(P) 8. Ang Pilipinas ang isa sa pinakamayayamang bansa kung ang pag-uusapan
ay likas na yaman. Mataba ang mga lupain at hitik ang ating mga anyong-
PY
tubig sa iba’t ibang yamang-dagat. Ngunit kapansin-pansin sa mga datos
sa itaas na ang sektor ng agrikultura ang may pinakamaliit na ambag sa
ekonomiya ng bansa mula 2005- 2010. Ano ang nais ipahiwatig nito?
A. Kulang ang mga pasilidad at imprastruktura na tutulong sa agrikultura.
B. Mas prayoridad ng pamahalaan ang sektor ng industriya at serbisyo.
O
C. Kulang ang suporta na tinatanggap ng mga kababayan nating nasa
sektor ng agrikultura.
D. Lahat ng nabanggit
C
(K) 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga
hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto?
D
A. agrikultura
B. industriya
C. paglilingkod
E
D. impormal na sektor
EP
336
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
(P) 11. Ang industriyalisasyon, sa kasalukuyan, ang nagsisilbing batayan ng
kaunlaran ng isang bansa. Sa pananaw na ito, nagaganap lamang ang
kaunlaran kung nagkakaroon ng pagbabago mula sa pagiging agrikultural
patungo sa pagiging industriyal. Ngunit marami ring limitasyon ang
industriyalisasyon. Alin sa sumusunod na pahayag ang HINDI nagpapatotoo
rito?
A. Ang pag-unlad ng teknolohiya ay nakatutulong upang makagawa pa ng
mas maraming produkto at serbisyong kailangan at gusto ng mga tao.
B. Ang malawakang paggamit ng teknolohiya katulad ng mga makinarya ay
nakaaapekto sa availability ng hanapbuhay para sa mga manggagawa.
C. Unti-unting nasisira ang ating kapaligiran dulot ng polusyon at
masyadong mabilis na industriyalisasyon.
D. Nakatutulong sa pagbabayad ng utang panlabas ng bansa bunga na
PY
rin ng mataas na pambansang kita.
(K) 12. Alin sa sumusunod na sektor ang binubuo mga pormal na industriya tulad
ng pananalapi, insurance, komersiyo, real estate, kalakalang pakyawan at
O
pagtitingi, transportasyon, pag-iimbak, komunikasyon, at mga serbisyong
pampamayanan, panlipunan, at personal?
A. agrikultura
B. industriya
C
C. paglilingkod
D. impormal na sektor
D
(U) 13. Isa sa mga napakalaking problemang kinakaharap ng sektor ng
paglilingkod ang suliranin sa kontraktuwalisasyon. Maraming kompanya
E
337
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
(U) 14. Ang kakayahan ng sektor ng paglilingkod na matugunan ang
pangangailangan ng lipunan ay isang palatandaan ng masiglang ekonomiya
ng bansa. Bakit itinuturing na mahalaga ang papel na ginagampanan ng
sektor ng paglilingkod?
A. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at
serbisyo upang matugunan ang mithiin ng pangangailangan.
B. Sila ang namumuhunan sa mga bahay-kalakal.
C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng oportunidad sa pagkakaroon ng
trabaho sa isang bansa.
D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa.
(K) 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakarehistro sa pamahalaan, hindi
nagbabayad ng buwis mula sa kinikita sa operasyon ng negosyo, at hindi
PY
nakapaloob sa legal at pormal na balangkas na inilatag ng pamahalaan
para sa pagnenegosyo?
A. agrikultura
B. industriya
O
C. paglilingkod
D. impormal na sektor C
(P) 16. Ayon sa IBON Foundation, ang impormal na sektor ay kabilang sa “isang
kahig, isang tuka”. Ano naman ang positibong epekto ng paglaganap ng
impormal na sektor?
A. Sumasalamin ito sa paglaganap ng backyard industries.
D
B. Ito ay larawan ng pagiging industriyalisado ng bansa.
C. Maraming mamamayan ang umaasa na lamang sa pamahalaan.
E
(P) 17. Isa sa mga epekto ng impormal na sektor sa ekonomiya ay ang paglaganap
ng mga ilegal na gawain gaya ng pamimirata ng musika, mga palabas
sa sine at telebisyon, at computer software. Laganap ang pamimirata sa
halos lahat ng puwesto ng palengke sa buong kapuluan. Ang patuloy na
paglaganap ng pamimirata sa bansa ay maaaring bunga ng sumusunod
D
MALIBAN SA ISA.
A. kakulangan ng maigting at komprehensibong kampanya at edukasyon
sa mga tao ukol sa masasamang bunga nito
B. kakulangan ng mahigpit na implementasyon ng mga batas na laban sa
pamimirata
C. kakulangan ng mapapasukang trabaho
D. pagnanais ng ilang negosyante na kumita nang malaki kahit sa ilegal
na pamamaraan
338
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
(K) 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng
comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang?
A. trade embargo at quota
B. kasunduang multilateral
C. espesyalisasyon at kalakalan
D. sabwatan at kartel
(U) 19. Hindi maiiwasan na makipag-ugnayan ang mga bansa sa ibang bansa lalo
na sa panahon ng globalisasyon. Alin sa sumusunod na pangungusap ang
pinakaakmang dahilan ng pakikipag-ugnayan ng mga bansa sa daigdig
lalo na sa larangan ng pakikipagkalakalan?
A. Madaragdagan ang pantugon sa mga panustos para sa pangangailangan
ng lokal na ekonomiya.
PY
B. Abot-kamay na ang angkat na produkto sa lokal na pamilihan.
C. Upang dumami ang mga produktong banyaga na maaaring gayahin
D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan.
O
(P) 20. Ang globalisasyon ay sumasakop sa malawak na dimensiyon ng lipunan
at panig ng daigidig. Bagama’t hinihikayat nito ang pag-uugnayan ng mga
bansa lalo na sa aspekto ng kalakalan, maraming mga bansang papaunlad
C
pa lamang ang nakararanas ng masamang epekto nito. Alin sa sumusunod
na sitwasyon ang nagpapakita ng paghina ng kalakalang lokal at panlabas
ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon?
A. ang patuloy na pag-unlad at paglawak ng mga korporasyong
D
transnasyonal
B. ang pagtambak ng mga labis na produkto o surplus sa mga pamilihan
E
339
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PANIMULA
PY
pagsusulong nito. Kung kaya’t ang pangunahing pokus sa araling ito ay ang konsepto
at palatandaan ng pambansang kaunlaran. Pag- aaralan mo rin kung ano ang iba’t
ibang tungkulin ng mga mamamayang Pilipino upang makatulong sa sama- samang
pagkilos para sa pagsulong at pag-unlad ng bansa.
O
Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap
sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang
pupukaw ng iyong interes at magbibigay sa iyo ng kaalaman.
C
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagbigay ng sariling
pakahulugan sa pambansang kaunlaran at masiyasat ang mga palatandaan nito.
Inaasahan ding matukoy mo ang iba’t ibang gampanin ng bawat mamamayan tungo
sa sama- samang pagkilos at pagplano kung paano makapag- aambag sa mithiing ito.
D
ARALIN 1
E
ALAMIN
Gawain 1: INSTA-SAGOT
340
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
O
C
E D
Pamprosesong Tanong:
EP
1. Ano ang iyong napuna sa mga larawan? Alin ang higit na nakapukaw ng
iyong pansin? Bakit?
2. Alin sa malikhaing pamagat na ibinigay mo sa mga larawan ang ninais
mong maging kalagayan ng iyong lipunan at ng ating bansa? Ipaliwanag.
D
341
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Batay sa mga larawan,
malinaw na ang buhay sa
Pilipinas ay
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
PY
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na
masukat ang iyong nalalaman tungkol sa konsepto at palatandaan ng pambansang
kaunlaran.
O
Gawain 3 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA C
Muling balikan ang mga konseptong iyong nakuha mula sa gawain 1 at 2.
- Isulat sa unang kahon kung ano lamang ang iyong nalalaman sa paksa.
- Isulat naman sa ikalawang kahon ang mga bagay at konsepto na nais mo pang
D
matutuhan.
- Ang huling kahon naman ay sasagutin mo lamang kung tapos na ang pagtalakay
E
sa paksa. Huwag kang mag-alala dahil babalikan mo ang gawaing ito sa tulong
ng iyong guro bago matapos ang PAUNLARIN.
EP
D
342
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PAUNLARIN
PY
KONSEPTO NG PAG-UNLAD
O
Batay sa diksiyonaryong Merriam-Webster, ang pag-unlad ay pagbabago mula
sa mababa tungo sa mataas na antas ng pamumuhay. Isa itong kaisipang maaaring
may kaugnayan din sa salitang pagsulong.
C
Sa aklat ni Feliciano R. Fajardo na Economic Development (1994), malinaw
niyang inilahad ang pagkakaiba ng pagsulong at pag-unlad. Ayon sa kanya, ang pag-
unlad ay isang progresibo at aktibong proseso. Ang pagsulong ay ang bunga ng
D
prosesong ito. Kung gayon, ang pagsulong ay produkto ng pag-unlad. Halimbawa,
ang makabagong pamamaraan ng pagtatanim ng palay ay kinapapalooban ng isang
E
proseso, at ito ang pag-unlad. Ang resulta nito ay mas maraming ani, at ito ang
pagsulong.
EP
Ayon pa rin kay Fajardo, ang pagsulong ay nakikita at nasusukat. Ang mga
halimbawa nito ay mga daan, sasakyan, kabahayan, gusali, pagamutan, bangko,
paaralan, at marami pang iba. Ang mga ito ang resulta ng pag-unlad. Subalit hindi doon
nagtatapos ang pag-unlad. Dapat itong makalikha ng mas marami at lalong mabuting
produkto at serbisyo. Dagdag pa niya, ang pag-unlad ay isang progresibong proseso
D
343
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
pangangailangan at nagbabagong hangarin ng mga tao at grupo sa nasabing sistema
upang masiguro rin ang paglayo mula sa di-kaaya-ayang kondisyon ng pamumuhay
tungo sa kondisyon na mas kasiya-siya.
PY
Basahin at suriin ang mga nilalaman ng dayagram na “Power Thinking”.
Humanap ng isang kamag-aral upang mabuo o makompleto ang mga kasagutan
sa bawat kahon. Dito sinusubok ang iyong kakayahan na balangkasin ang mga
impormasyon/ konseptong iyong nabasa . Maaaring dagdagan ang mga power box
O
ayon sa pagkaunawa ng mag-aaral sa tekstong binasa.
Konsepto ng Pag-unlad
C
Kahulugan ayon sa Kahulugan ayon kay Kahulugan ayon kina Kahulugan ayon
Diksyunaryo Feliciano Fajardo Todaro at Smith kay Sen
E D
Gawain 5: TEKS-TO-SURI
344
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 6: OO O HINDI?
PY
5. May pag-unlad kung napangangalagaan ang kapaligiran.
6. May pag-unlad kung tumataas ang export ng isang bansa.
7. May pag-unlad kung dumarami ang dayuhang mangangalakal.
8. May pag-unlad kung ang bayan ay naging lungsod.
O
9. May pag-unlad kung may mataas na pasahod.
10. May pag-unlad kung may trabaho ang mga mamamayan.
C
Pamprosesong Tanong:
1. Alin sa mga pahayag ang higit mong nararanasan sa iyong lipunan?
2. Sa iyong palagay, ano kaya ang nagiging mga balakid sa pagpapatuloy ng
D
pag-unlad sa sumusunod na aspekto:
• kultural
• sosyal (lipunan)
E
• politikal
3. Balikan natin ang mga larawan sa Gawain 1. Maaari mo bang sabihin kung
ano ang mga palatandaan ng pag-unlad sa isang bansa? Ipaliwanag.
EP
4. Paano mo nakikita ang iyong sarili limang taon mula ngayon bilang
kabahagi ng mga palatandaan ng pag-unlad na iyong natukoy?
Matapos mong maunawaan ang konsepto ng kaunlaran, ngayon naman
ihanda mo ang iyong sarili upang maunawaan at suriin ang iba’t ibang palatandaan
D
nito.
345
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Developed economies
Developing economies
Transition economies
PY
Pigura 1: Global FDI inflows, developed, developing and transition economies,
2000- 2012 (Billions of US dollars)
Pinagkunan: UNCTAD. 2013. Global FDI inflows, developed, developing and transition economies, 2000- 2012.
Retrieved from http://unctad.org/en/PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf on November 2, 2014
O
Ang pagpasok ng mga dayuhang mamumuhunang ito ay nakapagtataguyod
ng mas mabilis na paglago at pagsulong ng kanilang ekonomiya. Subalit, laganap pa
rin ang kahirapan, kawalan ng sapat na edukasyon, at patuloy na pagbaba ng antas
ng kalusugan sa mga nasabing papaunlad na bansa.
C
Maliban sa mga mamumuhunan, malaki rin ang naitulong ng mga likas na
yaman tulad ng langis sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Karamihan ng
D
mga bansa sa Gitnang Silangan tulad ng UAE, Qatar, at Saudi Arabia ay nagtamo ng
mabilis na paglago ng ekonomiya dala ng kanilang kita mula sa langis ayon na rin sa
E
Bukod pa sa mga likas na yaman, may iba pang mga salik na maaaring
makatulong sa pagsulong ng ekonomiya ng isang bansa. Sa librong Economics,
Concepts and Choices (2008) nina Sally Meek, John Morton at Mark Schug, inisa- isa
D
346
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ekonomiya ng isang bansa. Sa tulong ng mga kapital tulad ng mga makina
sa mga pagawaan ay nakalilikha ng mas maraming produkto at serbisyo.
PY
?
Pagsulong ng
? ?
O
Ekonomiya
C ?
D
Pag-unlad
E
Gross National Product (GNP), GDP/ GNP per capita at real GDP/ GNP. Sa kabilang
banda, hindi sapat na panukat ang kabuuang halaga ng mga produkto at serbisyo
dahil hindi nito naipakikita kung paano naipamamahagi ang kita at yaman ng bansa
sa mga mamamayan nito. Samakatuwid, hindi sapat ang mga numero, makabagong
teknolohiya, at nagtataasang gusali upang masabing ganap na maunlad ang isang
D
bansa.
Higit pa rito ang kahulugan ng pag-unlad. Higit pa ito sa mga modernong
kagamitan at mga makabagong teknolohiya sapagkat kasama rito ang mga pagbabago
sa lipunan at paraan ng pamumuhay ng mga tao. Ayon kay Fajardo, ang pagsulong
ng isang ekonomiya dulot ng mga dayuhang mamumuhunan at ang pag-unlad na
inangkat ay walang kahulugan sa masa kung ang mga ito ay hindi nararamdaman
ng mga pangkaraniwang tao. Ayon pa kina Todaro at Smith sa kanilang aklat na
Economic Development, ang pag-unlad ay isang multidimensiyonal na prosesong
kinapapalooban ng malaking pagbabago sa istruktura ng lipunan, gawi ng mga tao at
mga pambansang institusyon, gayundin ang pagpapabilis ng pagsulong ng ekonomiya,
pagbawas sa di pagkakapantay- pantay at pag-alis ng kahirapan.
347
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 8: PAGKAKAPAREHO AT PAGKAKAIBA
PAGSULONG PAG-UNLAD
PY
Pamprosesong Tanong:
O
1. Ano ang kaibahan ng pagsulong sa pag-unlad?
2. Maaari bang magkaroon ng pagsulong kahit walang pag-unlad? Ipaliwanag.
3. Maaari bang magkaroon ng pag-unlad kahit walang pagsulong?
Pagtibayin.
C
Human Development Index
Maliban sa paggamit ng GDP at GNP, ginagamit ang Human Development
D
Index bilang isa sa mga panukat sa antas ng pag-unlad ng isang bansa. Ang Human
Development Index (HDI) ay tumutukoy sa pangkalahatang sukat ng kakayahan ng isang
E
bilang ng taon na inaasahang itatagal ng isang sanggol kung ang mga umiiiral na
dahilan o sanhi ng kamatayan sa panahon ng kaniyang kapanganakan ay mananatili
habang siya ay nabubuhay. Sa aspekto naman ng edukasyon, ang mean years of
schooling at expected years of schooling ang mga ginagamit na pananda. Ang mean
years of schooling ay tinataya ng United Nation Educational, Scientific, and Cultural
D
Organization (UNESCO) batay sa mga datos mula sa mga sarbey at sensus ukol sa
antas ng pinag- aralan ng mga mamamayan na may 25 taong gulang. Samantala, ang
expected years of schooling naman ay natataya base sa bilang ng mga nag-aaral sa
lahat ng antas ng edukasyon. Itinakda ang 18 taon bilang expected years of schooling
ng UNESCO. Ang aspekto ng antas ng pamumuhay ay nasusukat gamit ang gross
national income per capita.
Kahalagahan ng HDI
Ang HDI ay nilikha upang bigyang-diin na ang mga tao at ang kanilang
kakayahan ang dapat na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad
ng isang bansa, hindi lang ang pagsulong ng ekonomiya nito. Tinatangka ng HDI na
348
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ihanay ang mga bansa mula 0 (pinakamababang antas ng kaunlarang pang- tao) at 1
(pinakamataas na antas ng kaunlarang pantao). Maaari itong gamitin upang suriin at
busisiin ang mga patakarang pambansa ng dalawang bansang may parehong antas
ng GNI per capita ngunit magkaibang resulta hinggil sa kaunlarang pantao. Bawat
taon, ang United Nations Development Programme (UNDP) ay naglalabas ng Human
Development Report ukol sa estado ng kaunlarang pantao sa mga kasaping bansa
nito.
Sa pinakaunang Human Development Report na inilabas ng UNDP noong
1990, inilahad ang pangunahing saligan ng sumunod pang mga ulat na nagsasabing
“Ang mga tao ang tunay na kayamanan ng isang bansa.” Sa pamamagitan ng mga
pahayag na ito, na kinatigan pa ng maraming empirikal na datos at makabagong
pananaw ukol sa pagsukat ng kaunlaran, ang Human Development Report ay
nagkaroon ng mahalagang implikasyon sa pagbuo ng mga polisiya ng mga bansa sa
PY
buong mundo.
Ang Human Development Report ay pinasimulan ni Mahbub ul Haq noong
1990. Ayon sa kaniya, ang pangunahing hangarin ng pag-unlad ay palawakin ang
pamimilian (choices) ng mga tao sa pagtugon sa kanilang mga pangangailangan. Ang
O
mga pamimiliang ito ay maaaring walang katapusan at maaaring magbago. Madalas
na pinahahalagahan ng mga tao ang mga bagay na nakamit na hindi kayang ipakita
ng mga datos at impormasyon tungkol sa kita at pagbabago. Ilan sa mga ito ang
C
mas malawak na akses sa edukasyon, maayos na serbisyong pangkalusugan, mas
matatag na kabuhayan, kawalan ng karahasan at krimen, kasiya-siyang mga libangan,
kalayaang pampolitika at pangkultura, at pakikilahok sa mga gawaing panlipunan.
Ang layunin ng pag-unlad ay makalikha ng kapaligirang nagbibigay ng pagkakataon
D
sa mga tao na magtamasa ng matagal, malusog, at maayos na pamumuhay.
Ang Human Development Report Office (HRDO) ng United Nations
E
o gap sa pagitan ng mga lalaki at babae. Ang pagbibigay pansin sa kaunlarang pantao
ay lubhang mahalaga sa paghahanap ng pamamaraan upang mas mapabuti pa ang
kalagayan ng mga tao. Ang human development ay hindi nakapako sa iisang konsepto
lamang. Bagkus, habang nagbabago ang mundo ay patuloy ring nagbabago ang
pamamaraan at konseptong nakapaloob dito. Tanging ang katotohanang ang pag-
unlad ay tunay na nasusukat lamang sa pamamagitan ng epekto nito sa pamumuhay
ng mga tao.
Pinagkunan:
Fajardo F. (1994) Economic Development, 3rd Edition. Manila: Navotas Press; Todaro, M. P., Smith S. C.(2012) Economic Development,
11th Edition. USA: Pearson; Meek, S., Morton, J., Schug, M.C.(2008) Economics Concepts and Choices.Canada:McDougal Mifflin
Company; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/content/
human-development-index-hdi on July 28, 2014; United Nations Development Programme. Human Developemnt Reports. Retrieved
from http://hdr.undp.org/en/humandev on July 31, 2014
349
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 9: GRAPHIC ORGANIZER
Panukat ng
Aspekto ng HDI Indicator
Pag-unlad
PY
O
Pamprosesong Tanong:
Gamit ang mga pinaghalo-halong letra, tukuyin ang mga konsepto at salitang
inilalarawan ng sumusunod na pahayag. Isulat ang nabuong salita sa kahon sa ibaba.
EP
BAHBUM LU AQH
3. Ang itinuturing na tunay na yaman ng isang bansa
OTA
4. Nilikha upang bigyang diin na ang mga tao at ang kanilang kakayahan ang dapat
na pinakapangunahing pamantayan sa pagsukat ng pag-unlad ng isang bansa
NHMUA OPETENDVMLE EDIXN
5. Palatandaang ginagamit upang masukat ang kahirapan sa mga bansang kasapi
ng UN
DNMMLTNUOALIISEI RTYOVER DIXNE
350
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 11: KAHON-ANALYSIS
PY
Gawain 12: PAGSUSURI NG TSART
O
(Human Development Report 2014). Dito makikita ang kasalukuyang estado ng mga
bansa batay na rin sa iba’t ibang panukat ng pag-unlad na ginagamit ng United Nations.
Suriing mabuti ang nilalaman ng tsart at pagkatapos ay sagutin ang sumusunod na
katanungan.
C
Very high human High human Medium human Low human
development development development development
1 Norway 50 Uruguay 103 Maldives 145 Nepal
D
2 Australia 51 Bahamas 104 Mongolia 146 Pakistan
3 Switzerland 52 Montenegro 103 Turkmenistan 147 Kenya
E
351
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Very high human High human Medium human Low human
development development development development
17 Japan 68 Costa Rica 119 Syrian Arab 163 Senegal
18 Liechtenstein 69 Turkey Republic 164 Uganda
19 Israel 70 Kazakhstan 120 Iraq 165 Benin
20 France 71 Mexico 121 Guyana 166 Sudan
21 Austria 72 Seychelles 122 Vietnam 167 Togo
22 Belgium 73 Saint Kitts and 123 Cape Verde 168 Haiti
23 Luxembourg Nevis 124 Micronesia 169 Afghanistan
24 Finland 74 Sri Lanka (Federated 170 Djibouti
25 Slovenia 75 Iran (Islamic States of) 171 Côte d’Ivoire
26 Italy Republic of) 125 Guatemala 172 Gambia
27 Spain 76 Azerbaijan 125 Kyrgyzstan 173 Ethiopia
PY
28 Czech 77 Jordan 127 Namibia 174 Malawi
Republic 78 Serbia 128 Timor-Leste 175 Liberia
29 Greece 79 Brazil 129 Honduras 176 Mali
30 Brunei 80 Georgia 130 Morocco 177 Guinea-Bissau
Darussalam 81 Grenada 131 Vanuatu 178 Mozambique
O
31 Qatar 82 Peru 132 Nicaragua 179 Guinea
32 Cyprus 83 Ukraine 133 Kiribati 180 Burundi
33 Estonia 84 Belize 134 Tajikistan 181 Burkina Faso
34 Saudi Arabia 85 The former
C 135 India 182 Eritrea
35 Lithuania Yugoslav 136 Bhutan 183 Sierra Leone
36 Poland Republic of 137 Cambodia 184 Chad
37 Andorra Macedonia 138 Ghana 185 Central African
D
38 Slovakia 86 Bosnia and 139 Lao People’s Republic
39 Malta Herzegovina Democratic 186 Congo
E
47 Croatia 93 Algeria
48 Latvia 94 Dominica
49 Argentina 95 Albania
96 Jamaica
97 Saint Lucia
98 Colombia
98 Ecuador
100 Suriname
101 Tonga
102 Dominican
Republic
352
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pamprosesong Tanong:
PY
Bumuo ng isang triad. Muling balikan ang mga palatandaan ng pag-unlad.
Kumuha ng mga datos mula sa inyong lokal na pamahalaan o sa mismong ahensiya
upang lubos na makita ang tunay na kalagayan sa mga aspekto ng kalusugan,
O
edukasyon, at pamantayan ng pamumuhay ng inyong komunidad at ganap na matukoy
ang antas ng kaunlaran nito. C
Palatandaan Paliwanag
D
Upang matamo ang kaunlaran, bawat isa sa atin ay mayroong kakayahan
na makatulong sa pagkakamit nito. Basahin at unawaing mabuti ang teksto.
E
MAPANAGUTAN
1. Tamang pagbabayad ng buwis. Ang pagkakaroon ng kultura ng tamang
pagbabayad ng buwis ay makakatulong upang magkaroon ang pamahalaan
ng sapat na halagang magagamit sa mga serbisyong panlipunan tulad ng
libreng edukasyon, murang programang pangkalusugan, at iba pa.
353
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
2. Makialam. Ang mali ay labanan, ang tama ay ipaglaban. Paglaban sa
anomalya at korapsyon maliit man o malaki sa lahat ng aspekto ng lipunan
at pamamahala. Mahalagang itaguyod ng mga mamamayan ang kultura
ng pagiging tapat sa pribado at publikong buhay. Hindi katanggap-tanggap
ang pananahimik at pagsasawalang-kibo ng mamamayan sa mga maling
nagaganap sa loob ng bahay, sa komunidad, sa paaralan, pamahalaan, at
sa trabaho.
MAABILIDAD
1. Bumuo o sumali sa kooperatiba. Ang pagiging kasapi ng kooperatiba
ay isang paraan upang magkaroon ng pagkakataon ang bawat isa na
maging kasapi sa paglikha ng yaman ng bansa. Ang kooperatiba ay ang
pagsasama-sama ng puhunan ng mga kasapi upang magtayo ng negosyo
PY
na ang makikinabang at tatangkilik ay mga kasapi rin. Ang kanilang kita
ay sa pamamagitan ng pagkakaroon ng dibidendo o hati sa kita batay sa
bahagi sa kooperatiba. Ang nagpapatakbo ng kooperatiba ay mga kasapi
ring naniniwala sa sama-samang pag-unlad.
O
2. Pagnenegosyo. Hindi dapat manatiling manggagawa lamang ang Pilipino.
Dapat nating sikapin na maging negosyante upang tunay na kontrolado ng
C
Pilipino ang kabuhayan ng bansa at hindi ng mga dayuhan.
MAKABANSA
1. Pakikilahok sa pamamahala ng bansa. Ang aktibong pakikilahok sa
D
pamamahala ng barangay, gobyernong lokal, at pambansang pamahalaan
upang maisulong ang mga adhikain at pangangailangan ng mga Pilipino
E
MAALAM
1. Tamang pagboto. Ugaliing pag-aralan ang mga programang pangkaunlaran
D
ng mga kandidato bago pumili ng iboboto. Dapat din nating suriin ang mga
isyung pangkaunlaran ng ating bansa upang masuri kung sinong kandidato
ang may malalim na kabatiran sa mga ito.
354
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 14: AKO BILANG MAG- AARAL
Sagutin ang sumusunod na tanong gamit ang mga konseptong iyong natutuhan
mula sa binasang teksto.
1. Datapwat seryoso ang pamahalaan na labanan ang korapsyon, patuloy pa
rin ang maling paggasta ng kaban ng bayan. Bilang isang mapanagutang
mag- aaral, paano ka makatutulong upang masugpo ito?
PY
3. Maliban sa mga nabanggit na halimbawa, paano mo ipinakikita ang iyong
pagiging makabansa?
O
natatapos sa pagboto ang obligasyong ito. Kinakailangang makilahok ang
bawat isa sa mga proyektong pangkaunlaran. Bilang isang mag- aaral,
paano mo ginagamit ang iyong pagiging maalam sa pagpili ng mga pinuno
C
at pakikilahok sa mga gawaing pampaaralan at pampamayanan?
Balikan muli ang tekstong binasa. Magsagawa ng brainstorming upang masuri
nang mabuti ang paksa. Ipakita sa klase ang resulta ng pagsusuri ng ilan sa mga
estratehiyang makatutulong sa pag-unlad ng bansa sa pamamagitan ng:
D
355
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
RUBRIK PARA SA PAGTATANGHAL
Nakuhang
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Puntos
Naipakita sa pamamagitan ng ginawang 30
pagtatanghal ang pagsusulong sa sama-
Nilalaman
samang pagkilos para sa pambansang
kaunlaran.
Ang mga konsepto at simbolismong 20
ginamit ay naging makabuluhan upang
Pagkamalikhain lubos na maipakita ang sama-samang
pagkilos sa aktibong pakikisangkot tungo
sa pambansang kaunlaran.
PY
Ang mensahe ng ginawang pagtatanghal 20
Mensahe ay direktang nakatugon sa mga
estratehiyang inilahad sa aralin.
Naipaloob nang wasto ang konsepto 15
ng sama-samang pagkilos tungo sa
O
Pamagat
pambansang kaunlaran sa pamagat ng
ginawang pagtatanghal. C
Ginawa ng bawat kasapi ng grupo 15
Pakikisangkot
ang mga iniatang na gawain para sa
sa grupo
ikagaganda ng pagtatanghal.
KABUUANG PUNTOS 100
D
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit mo napiling gawing panata ang nasabing gampanin?
2. Ano-ano ang handa mong gawin para sa ikauunlad ng ating bayan ?
Pangatwiranan.
3. Paano mo maihahanda ang iyong sarili para maging isang mapanagutan,
maabilidad, makabansa, at maalam na mamamayan ng Pilipinas sa
hinaharap?
356
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 17 : EBOLUSYON NG MGA IDEYA
PY
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa iba’t ibang palatandaan
O
ng kaunlaran at mga gampanin mo bilang isang mamamayang Pilipino, maaari ka
nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong sarili para sa
mas malalim na pag-unawa ng mga ito.
C
PAGNILAYAN
D
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo, bilang
mag-aaral, ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa konsepto at palatandaan
E
Hindi tugma ang nangyayari sa bansa kung ang kalagayan ng buhay ng mga
Pilipino ang pag-uusapan. Noong nakaraang taon, umangat daw ng 7.2 percent ang
ekonomiya ng Pilipinas at pumangalawa sa China. Maraming nasiyahan nang marinig
ang balitang ito. Napakagandang balita dahil pangalawa sa magandang ekonomiya.
Pero nang lumabas ang survey ng Social Weather Stations (SWS) kamakailan
357
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
na 12.1 milyong Pilipino ang walang trabaho, maraming nadismaya at hindi
makapaniwala. Nasaan na ang sinasabing magandang ekonomiya. Hindi ito tugma sa
laging sinasabi
ng pamahalaan,
gumanda ang
ekonomiya ng
bansa. Noong
2012, umangat
daw ng 6.6%
ang ekonomiya.
Tu w a n g - t u w a
ang pamahalaan
s a p a g k a t
PY
ngayon lamang
umigpaw nang
malaki ang
ekonomiya ng
O
bansa. Sabi,
ang pag-angat
ng ekonomiya ay dahil sa maayos at mabuting pamamahala.
C
Maaaring tama na kaya gumaganda ang ekonomiya ay dahil sa maayos
na pamumuno pero ano naman kaya ang dahilan at marami ang walang trabaho
sa kasalukuyan. Noong Martes na magdaos ng meeting sa Malacañang, maski si
President Noynoy Aquino ay nagtaka kung bakit tumaas ang unemployment rate.
D
Hiningan niya ng paliwanag ang mga miyembro ng Cabinet kung bakit maraming Pinoy
ang jobless. Katwiran ng isang miyembro ng Cabinet, ang sunud-sunod na kalamidad
E
na tumama sa bansa ang dahilan kaya tumaas ang bilang ng mga walang trabaho.
Binanggit ang pananalasa ng Yolanda sa Visayas at pagtama ng lindol sa Bohol.
Ang problema sa unemployment ang nagbubunga ng iba pang problema.
EP
Tiyak na tataas ang krimen at marami ang magugutom. Sa nangyayaring ito, dapat
nang tutukan ng pamahalaan ang pagpapaunlad sa agricultural sector para makalikha
ng mga trabaho. Sa sector na ito maraming makikinabang. Nararapat din namang
rebisahin o ibasura ang contractualization. Maraming kompanya ang hanggang anim
na buwan lamang ang kontrata sa manggagawa kaya pagkatapos nito wala na silang
D
Pamprosesong Tanong:
358
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 19: AWITIN MO AT GAGAWIN KO!
PY
sa atin, kahit ano pa man ang papel mo sa lipunan, ay may magagawa upang maabot
ang mithiing ito.
Gawing gabay ang mga pamprosesong tanong sa gilid ng mga kahon sa pag-
unawa at pagninilay sa ating aralin.
Maaaring panoorin ang video sa
O
Ako’y Isang Mabuting Pilipino
Youtube upang masundan ang himig ng
Noel Cabangon awit.
359
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
‘Di ako nangongotong o nagbibigay
ng lagay
Tiket lamang ang tinatanggap kong
Paano ka ibinibigay
Ako’y nakatayo doon mismo sa kanto
makatutulong sa At ‘di nagtatago sa ilalim ng puno
pangangalaga ng
ating kapaligiran? ‘Di ako nagkakalat ng basura sa
lansangan
‘Di bumubuga ng usok ang aking
sasakyan
Inaayos ko ang mga kalat sa
basurahan
Inaalagaan ko ang ating kapaligiran
PY
Gaano kahalaga [repeat chorus]
ang pag- aaral
Lagi akong nakikinig sa aking mga
sa iyo?
magulang
O
Pangatwiranan. Kaya’t pag-aaral ay aking
pinagbubutihan
‘di ako gumagamit ng bawal na gamot
C O kaya’y tumatambay at sa eskwela’y
‘di pumapasok
D
Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan
‘pagkat ito lamang ang tangi kong
E
kayamanan
‘di ko ibinebenta ang aking kinabukasan
Ang boto ko’y aking pinahahalagahan
EP
360
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Nasagot mo ba ang katanungan? Kumusta ang iyong kasagutan? Bilang
panghuling gawain, muli mong balikan ang mga sagot mo sa mga pamprosesong
tanong sa awit. Pagkatapos, punan ang inilaang patlang sa ibaba ng mga kaalamang
iyong natutuhan mula sa ating aralin.
Pamprosesong Tanong:
PY
Gawain 20: IKAMPANYA MO NA!
O
Bilang isang Pilipino, papaano ka makapag-aambag sa pag-unlad ng bansa
bilang mabuting mamamayan nito? Ilahad ang iyong kasagutan gamit ang isang
campaign slogan. Gamiting gabay ang rubrik sa susunod na pahina sa pagsasagawa
ng gawain.
C
E D
EP
D
361
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
RUBRIK SA PAGMAMARKA NG CAMPAIGN ISLOGAN
Nakuhang
Pamantayan Deskripsiyon Puntos
Puntos
Ang ginawang campaign slogan ay
Nilalaman mabisang nakapanghihikayat sa mga 20
makababasa nito.
PY
Kaangkupan sa Angkop sa tema ang ginawang
10
tema islogan.
O
Kalinisan Malinis ang pagkakagawa ng islogan. 5
KABUUANG PUNTOS 50
C
MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!
D
Sa mga susunod na aralin, ating tutuklasin at aalamin ang iba’t ibang sektor ng
ating ekonomiya at ang mga patakarang pang-ekonomiyang maaaring makatulong
sa bawat sektor.
362
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PANIMULA
PY
ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan upang mapalakas ang sektor. Sama-sama
nating unawain ang papel ng agrikultura at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng
matiwasay na pamumuhay ng bawat mamamayan.
O
Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong mga
paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano, handa ka na ba? Tara at umpisahan na!
CARALIN 2
SEKTOR NG AGRIKULTURA
ALAMIN
D
363
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pamprosesong Tanong:
1. Bakit ang limang bagay na ito ang naisip mo kaugnay ng awiting “Magtanim
ay Di Biro”?
2. Ano ang nabubuo o pumapasok sa isipan mo habang inaawit ang “Magtanim
ay Di Biro”?
3. Anong sektor ng ekonomiya nabibilang ang tema ng awitin? Ipaliwanag.
Balikan natin ang awiting “Magtanim ay ‘Di Biro”. Kumuha ng isang bagay sa
loob ng silid-aralan o paaralan na sa iyong palagay ay maglalarawan o nagmula sa
sektor ng agrikultura. Humanap ng ka-triad at talakayin ang bagay na napili at ang
kaugnayan nito sa sektor.
PY
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging batayan mo sa napiling bagay?
2. Paano mo ito iniugnay sa sektor ng agrikultura?
O
3. Para sa iyo, ano ang kahalagahan ng sektor na ito at sa buong bansa
upang matugunan ang pangangailangan ng bawat isa? Patunayan.
C
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang dayagram upang inisyal
na masukat ang iyong nalalaman tungkol sa sektor ng agrikultura.
Gawain 3: IDEYA-KONEK!
D
Ihalintulad ang sarili sa isang puno na nasa larawan. Sukatin natin ang iyong kaa-
E
laman tulad sa lalim ng ugat ng puno. Kung gaano kalalim ang ugat ng isang puno,
ganoon din kalalim ang kaalaman mo sa sektor ng agrikultura. Sagutin ang tanong
sa ibaba.
EP
364
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PAUNLARIN
PY
ANG SEKTOR AGRIKULTURA
Humigit kumulang na 7,100 isla ang bumubuo sa Pilipinas. Dahil sa lawak
O
at dami ng mga lupain, napabilang ang Pilipinas sa mga bansang agrikultural dahil
malaking bahagi nito ang ginagamit sa mga gawaing pang-agrikultura. Sa katunayan,
malaking bilang ng mga mamamayan ang nasa sektor na ito ng ekonomiya tulad ng
C
ipinakikita sa Talahanayan 1. Makikita na sa taong 2010, nasa mahigit 12 milyong
Pilipinong manggagawa ang kabilang dito, pangalawa sa sektor ng paglilingkod na
nakapagbibigay ng hanapbuhay sa mga Pilipino.
D
Talahanayan 1. Kabuuang Trabaho ayon sa Sektor at Kabuuang Lakas
Paggawa (Total Employment by Industry and Total Labor Force)
E
Total Labor
30,908 33,354 33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289
Force
Total
27,775 30,085 30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489
Employed
Agriculture 10,401 11,253 11,311 11,741 11,785 12,171 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260
D
Industry 4,444 4,682 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364
Services 12,929 14,151 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865
365
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
• Paghahalaman. Maraming mga pangunahing pananim ang bansa tulad ng
palay, mais, niyog, tubo, saging, pinya, kape, mangga, tabako, at abaka. Ang
mga pananim na ito ay karaniwang kinokonsumo sa loob at labas ng bansa.
Ayon sa National Statistical Coordination Board (NSCB), tinatayang umabot
ang kabuuang kita ng sekondaryang sektor na ito sa Php797.731 bilyon noong
2012. Ito ay nagmula sa mga produktong palay, mais, at iba pang pangunahing
pananim ng Pilipinas. Kasama rin dito ang produksiyon ng gulay, halamang-
gubat, at halamang mayaman sa hibla (fiber). Gayundin ang mani, kamoteng
kahoy, kamote, bawang, sibuyas, kamatis, repolyo, talong, at kalamansi.
PY
pagkain. Ang paghahayupan ay gawaing pangkabuhayang kinabibilangan ng
ating mga tagapag-alaga ng hayop. Mayroon ding mga pribadong korporasyon
na nasa ganitong hanapbuhay.
O
• Pangingisda. Itinuturing ang Pilipinas bilang isa sa mga pinakamalaking
tagatustos ng isda sa buong mundo. Isa sa pinakamalalaking daungan ng mga
huling isda ay matatagpuan sa ating bansa. Samantala, ang pangingisda ay nauuri
C
sa tatlo - komersiyal, munisipal at aquaculture. Ang komersyal na pangingisda
ay tumutukoy sa uri ng pangingisdang gumagamit ng mga bangka na may
kapasidad na hihigit sa tatlong tonelada para sa mga gawaing pangkalakalan o
pagnenegosyo. Sakop ng operasyon ay 15 kilometro sa labas ng nasasakupan
D
ng pamahalaang bayan. Ang munisipal na pangingisda ay nagaganap sa loob
ng 15 kilometro sakop ng munisipyo at gumagamit ng bangka na may kapasidad
E
366
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Makikita sa Talahanayan 2 ang natamong kita ng sektor ng agrikultura para
sa taong 2012. Batay rito, ang 50% ng kabuuang ani ay mula sa iba’t ibang tanim
kung saan ang may pinakamataas na bahagdan ay palay na nasa 20%. Samantala,
nasa 6% naman ang pinagsama-samang dami ng tubo, mangga, at pinya. Ang
paghahayupan naman ay nakapagtala ng 13% kung saan ang pagmamanukan ay
may 11% na bahagi. Sa aspeto naman ng pangisdaan, mayroong 19% na kinita para
sa nasabing taon.
PY
Talahanayan 2. Kabuuang kita ng Agrikultura sa Taong 2012
GNI (at current prices): Php12,609 billion
(at constant 2000 prices): Php 7,497 billion
GDP (at current prices): Php10,565 billion
O
(at constant 2000 prices): Php 6,312 billion
Share of agriculture in GDP 11%
GVA in agriculture and fishing
(at current prices):
C Php 1,247 billion
(at constant 2000 prices): Php 695 billion
Distribution by sub-sector: Crops: 50%:
palay 20% , corn 6%, coconut 4%, banana 5%
D
sugarcane 2%, mango 2%, pineapple 2%, others 9%
Livestock: 13%
E
Poultry: 11%
Fishery: 19%
Agricultural activities and services : 7%
EP
Pinagkunan: Bureau of Agriculture. 2012. Retrieved from countrystat.bas.gov.ph. on September 14, 2014
Kahalagahan ng Agrikultura
Ang pag-unlad ng isang bansa ay nakabatay sa laki at taas ng kita ng mga
sektor ng ekonomiya. Mahalagang mapagtuunan ng pansin ng pamahalaan ang lahat
D
ng sektor, partikular ang agrikultura sapagkat dito nagmumula ang mga pagkain na
tumutugon sa pangangailangan ng mamamayan.
367
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
mapagkukunan ng mga pagkaing mula sa katubigan. Ang agrikultura ay
isang napakahalagang sektor sa bansa dahil ito ang pinagmumulan ng
mga pagkain ng mamamayan.
PY
sa pandaigdigang pamilihan. Kabilang sa mga iniluluwas ng bansa na
pinagmumulan ng kitang dolyar ang kopra, hipon, prutas, abaka, at iba pang
mga hilaw na sangkap na ginagamit sa pagbuo ng iba’t ibang produkto.
O
Statistics Office (NSO) para sa taong 2012, 32% ng mga Pilipinong
may trabaho ay nabibilang sa sektor ng agrikultura. Karaniwan silang
nagtatrabaho bilang mga magsasaka, mangingisda, minero, o tagapag-
alaga sa paghahayupan.
C
5. Pinagkukunan ng Sobrang Manggagawa mula sa Sektor Agrikultural
patungo sa Sektor ng Industriya at Paglilingkod. Sa patuloy na pag-
D
unlad ng teknolohiya na ginagamit sa agrikultura at ang patuloy na pagliit ng
lupa para sa pagtatanim dahil sa paglaki ng populasyon, ang mga sobrang
manggagawa ay pinakikinabangan ng sektor ng industriya at paglilingkod
E
bayan ang magagawa, maaari itong maging mga produkto na ikakalakal sa labas ng
bansa. Sa gayon, ang sektor ay magiging isang matibay na sandigan ng bayan upang
makamit ang inaasam nitong kaunlaran.
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.,
Habito C. And Briones, R Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, (2005. Retrieved from https://www.
google.com.ph/ search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years%3A+Performan ce%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+C.+=c
hrome..69i57. 2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93 &ie=UTF-8 on August 11, 2014,
Albert, J. R. (2013). How Important is Agriculture in the Economy, retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers /2013/0412
2013_jrga_agri.asp
Pulse. 2013. Retrieved from http://pulse101.hubpages.com/hub/The-Importance-of-Agriculture-to-the-Philippine-Economy on August
12,2014.
Oxford Business Group. 2013. Retrieved from www.oxfordbusinessgroup.com/economic_updates/philippines-targets-sustainable-
growth-agriculture on August 13, 2014,
National Statistics Coordination Board. (n.d.). Retrieved from www.nscb.gov.ph/secstat/d_agri.asp on August 12 2014
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
368
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 4: CONCEPT DEFINITION MAP
PY
________________ ______
______
________________
________________
O
________________
________________ ______
______
C
________________
________________ Sektor ng
________________
________________
D
Agrikultura
______
______
E
________________ ________________
________________
EP
________________ ________________
______ ________________
______
______
D
Pamprosesong Tanong:
369
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 5: Larawan! Kilalanin!
G GAWAIN
_________________
R ____
PY
GAWAIN
_________________
U
____
L
O
T GAWAIN
_________________
U
____
R
C
A
D
GAWAIN
_________________
____
E
Pamprosesong Tanong:
EP
370
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Talahanayan 3. Gross Domestic Product by Industrial Origin
1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010 (in million Php)
At Current Prices At Constant 1985 Prices
Agriculture, Agriculture,
Period
Fishery and Industry Service Fishery and Industry Service
Forestry Forestry
2000 528,868 1,082,431 1,743,428 192,457 345,041 435,462
2001 548,739 1,191,707 1,933,241 199,568 348,165 453,982
2002 592,141 1,308,219 2,122,334 206,198 361,167 478,718
2003 631,970 1,378,870 2,305,562 215,273 363,486 506,313
2004 734,171 1,544,351 2,593,032 226,417 382,419 545,458
2005 778,370 1,735,148 2,930,521 230,954 396,882 583,616
PY
2006 853,718 1,909,434 3,268,012 239,777 414,815 621,564
2007 943,842 2,098,720 3,606,057 251,495 442,994 672,137
2008 1,102,465 2,347,803 3,959,102 259,410 464,502 693,176
2009 1,138,334 2,318,882 4,221,702 259,424 460,205 712,486
O
2010 1,182,374 2,663,497 4,667,166 258,081 515,751 763,320
Details may not add up to totals due to rounding. Data are as of 31 January 2011.
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013.Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
C
A. PAGSASAKA
1. Pagliit ng lupang pansakahan.
Ang patuloy na paglaki ng populasyon, paglawak ng panirahan,
D
komersiyo, at industriya ay nagdudulot ng pagliit ng mga takdang lupain
para sa pagsasaka. Dahil dito, kinakailangang mapalakas ang pagiging
E
2. Paggamit ng teknolohiya.
Ang kakayahang mapataas ang produksiyon ng lupa ay higit na
makakamit sa pamamagitan ng paggamit ng teknolohiya. Ang makabagong
kaalaman sa paggamit ng mga pataba, pamuksa ng peste, at makabagong
teknolohiya sa pagtatanim ay magiging kapaki-pakinabang lalo sa hamon
ng lumalaking populasyon. Ayon kay Cielito Habito (2005), ang kakulangan
ng pamahalaan na bumalangkas ng isang polisiya na magbibigay-daan sa
isang kapaligirang angkop sa pagpapalakas ng ating agrikultura ang isa sa
mga kahinaang dapat matugunan. Dahil dito, ang pagpapatatag sa antas
ng teknolohiya sa sektor ng agrikultura ay nangangailangan ng agarang
atensiyon ng pamahalaan.
371
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
3. Kakulangan ng mga pasilidad at imprastruktura sa kabukiran.
Isa rin sa mga dapat na mabigyan ng atensiyon ay ang kakulangan
sa mga imprastrukturang magagamit ng ating mga magsasaka. Isa ito sa
mga nakita nina Dy (2005), at Habito at Bautista (2005) batay sa isinulat
nina Habito at Briones (2005) na kinakailangang matugunan. Ang Batas
Republika 8435 (Agriculture and Fisheries Modernization Act of 1997) ay
naghahangad ng modernisasyon sa maraming aspekto ng sektor upang
masiguro ang pagpapaunlad dito. Inaasahang sa wastong pagpapatupad
ay matutugunan ang ilang suliranin sa irigasyon, farm-to-market-road, at
iba pa. Sa panahon ng panunungkulan ni Pangulong Benigno S. Aquino
III, ang pamahalaan ay nakapagsagawa ng mga kalsada at iba pang
kaugnay na proyektong nagkakahalaga ng P8.3 B. May kabuuang 1,147
na pamayanan ang naikonekta sa mga pangunahing daanan mula noong
PY
2011.
O
ang pagtutulungan ng iba’t ibang ahensiya ng pamahalaan ay binigyang-
diin bilang suporta sa implementasyon ng modernisasyon sa agrikultura.
Ang pagsusulong sa batas na ito ay isang pagkilala sa napakaraming
C
pangangailangang maaaring hindi kayanin ng departamento nang mag-
isa. Ang suliranin sa irigasyon, enerhiya, komunikasyon, impormasyon,
at edukasyon ay mga tungkulin na maibibigay ng mga ahensyang ang
pangunahing responsibilidad ay tungkol sa mga nabanggit. Halimbawa,
D
ang Land Bank of the Philippines ay partikular na makatutulong upang
makapagpautang sa mga magsasaka upang tugunan ang mga pangunahing
pangangailangan sa pagtatanim tulad ng gastusin sa abono, butil, at iba
E
pa.
EP
372
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Trade Organization (WTO) kung saan madaling makapasok ang mga
produktong mula sa mga miyembro nito. Dahil dito, maraming magsasaka
ang naapektuhan, huminto, at sa kalaunan ay ipinagbili na lamang ang
kanilang mga lupa upang maging bahagi ng mga subdibisyon.
7. Climate Change.
Ang patuloy na epekto ng Climate Change ay lubhang nakaaapekto
sa bansa tulad ng pagdating ng bagyong Yolanda na may pambihirang
lakas noong 2013. Milyon – milyong piso ang halaga ng mga nasirang
kabuhayan at personal na mga gamit. Maaaring mabawasan ang epekto
ng pagbabagong ito sa klima ng mundo kung magkakaisa ang mga
bansang iwasan ang mga dahilang nagpapalala at nagpapabago sa klima
ng mundo.
PY
B. PANGISDAAN
1. Mapanirang operasyon ng malalaking komersiyal na mangingisda.
Mula sa aklat nina Balitao et al (2012), ang malalaki at komersiyal
na barko na ginagamit sa paghuli ng mga isda ay nakaaapekto at nakasisira
O
sa mga korales. Bunga ito ng pamamaraang thrawl fishing na kung saan
ang mga mangingisda ay gumagamit ng malalaking lambat na may pabigat.
Ito ay hinihila upang mahuli ang lahat ng isdang madaanan, maliit man o
C
malaki. Dahil dito, pati ang mga korales na nagsisilbing itlugan at bahay ng
mga isda ay nasisira. Sinusugan ito ni Michael Alessi (2002) na nagsabi
na sa kabila ng mga polisiya sa Pilipinas, bukas sa lahat at halos hindi
nababantayan ng mga namamahala ang mga mangingisda kaya marami
D
ng reefs ang namatay o nasira. Kung hindi magbabago at mapipigilan ang
mga mangingisdang ito, darating ang panahong mauubos ang mga isda na
E
373
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
magdulot ng kahirapan na sa kalaunan ay kakulangan sa pagkain. Dahil
habang lumalaki ang bilang ng populasyon, unti-unti rin ang pagbaba sa
bilang ng mga yamang-dagat at lahat ng likas na yaman dahil sa dami ng
kumokonsumo.
PY
hanapbuhay ay hindi naghihikayat sa mga batang miyembro ng kanilang
pamilya na manatili sa sektor. Dahil dito, karaniwan ng makikita ang
kanilang pagpunta sa mga kalunsuran upang makipagsapalaran.
C. PAGGUGUBAT
O
1. Mabilis na pagkaubos ng mga likas na yaman lalo na ng kagubatan.
Malawakan ang paggamit sa ating mga likas na yaman. Mabilis na
nauubos ito dahil sa mga pangangailangan sa mga hilaw na sangkap sa
produksiyon tulad ng mga troso at mineral.
C
a. Dahil dito, nababawasan ang suplay ng mga hilaw na sangkap na
ginagamit ng mga industriya.
D
b. Sa pagkawala ng mga kagubatan, nawawalan ng tirahan ang mga
hayop kaya hindi sila makapagparami.
c. Nagiging sanhi rin ito ng pagbaha na sumisira sa libo-libong ektaryang
E
pananim taon-taon.
d. Naapektuhan din ng pagkaubos ng mga watershed ang suplay ng tubig
na ginagamit sa irigasyon ng mga sakahan.
EP
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Briones, Roehlano M. 2013. Philippine Agriculture to 2020: Threats and Opportunities from Global Trade. Retrieved from www.pids.gov.
ph/dp.php?id=5145&pubyear=2013 on August 14, 2014
Philippine Agriculture over the Years: Performance, Policies and Pitfalls, Habito C. And Briones, R (2005. Retrieved from https://www.
google.com.ph/search?q=Philippine+Agriculture+over+the+Years% 3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls%2C+Habito+ C.+An
d+Briones%2C+R&oq=Philippine+Agriculture+ over+the+Years%3A+Performance%2C+Policies+and+Pitfalls %2C+Habito+C.+And+
Briones%2C+R&aqs=chrome..69i57.2239j0j8&sourceid=chrome&es_sm=93&ie=UTF-8 on August 11, 2014
Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd.
National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_
agri.asp on July 7, 2014
374
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang Kahalagahan ng Likas Kayang Paggamit sa Pangingisda at Pagtotroso
PY
ng pangisdaan at hindi manghuhuli ng mga isdang nanganganib nang maubos. Ito ay
mangangahulugan ng tunay at tapat na implementasyon ng mga panuntunan upang
masiguro ang kaligtasan ng ating katubigan.
O
kahalagahan sa pag-iingat ng ating mga kagubatan. Ilan sa mga inisyatibong maaaring
gawin ay sa pamamagitan ng pagpapasok sa kurikulum tungkol sa pag-iingat at likas-
kayang paggamit sa mga produktong mula sa kagubatan. Maaari ding gamitin ang
C
mga social networking sites at media upang maipabatid ang papel ng bawat isa upang
mapangalagaan ang mga likas na yaman.
kanilang ikinabubuhay ay makapagtutulak sa kanila na ingatan ang mga ito. Dahil kung
dito sila kumukuha ng kanilang kita, malaki ang kanilang interes na mapangalagaan
ang mga ito.
375
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
SULIRANIN NG
AGRIKULTURA
PY
O
Pamprosesong Tanong:
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Morris, J. (2002). Sustainable Development: Promoting Progress or Perpetuating Poverty?. London: Profile Books Ltd.
376
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
MGA BATAS TUNGKOL SA SEKTOR NG AGRIKULTURA
PY
3. Batas Resettlement and Rehabilitation Administration (NARRA) na
Republika pangunahing nangangasiwa sa pamamahagi ng mga lupain
Bilang 1160 para sa mga rebeldeng nagbalik loob sa pamahalaan. Kasama
rin sa mga binibigyan nila ay ang mga pamilyang walang lupa.
O
4. Batas
Republika Blg. aabuso, pagsasamantala, at pandaraya ng mga may-ari ng
1190 ng 1954 lupa sa mga manggagawa.
C
Ito ay simula ng isang malawakang reporma sa lupa
na nilagdaan ng dating Pangulong Diosdado Macapagal
noong ika-8 ng Agosto 1963. Ayon sa batas na ito, ang mga
nagbubungkal ng lupa ang itinuturing na tunay na may-ari
D
5. Agricultural
Land Reform nito. Kabilang din sa inalis ng batas ang sistemang kasama.
Code Ang pagbili ng pamahalaan sa mga lupang tinatamnan ng
E
377
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kilala sa tawag na Comprehensive Agrarian Reform
Law (CARL) na inaprobahan ni dating Pangulong Corazon
Aquino noong ika-10 ng Hunyo, 1988. Ipinasailalim ng batas
na ito ang lahat ng publiko at pribadong lupang agrikultural.
Ito ay nakapaloob sa Comprehensive Agrarian Reform
Program (CARP).
Ipinamamahagi ng batas ang lahat ng lupang
agrikultural anoman ang tanim nito sa mga walang lupang
magsasaka. May hangganan ang matitirang lupa sa mga
may-ari ng lupa. Sila ay makapagtitira ng di hihigit sa limang
ektarya ng lupa. Ang bawat anak ng may-ari ay bibigyan ng
tatlong ektarya ng lupa kung sila mismo ang magsasaka nito.
PY
Ang pamamahagi ng lupa ay isasagawa sa loob ng 10 taon.
Hindi sakop ng CARP ang ginagamit bilang:
• liwasan at parke
8. Batas
• mga gubat at reforestration area
Republika Blg. • mga palaisdaan
6657 ng 1988
O
• tanggulang pambansa
• paaralan
• simbahan
• sementeryo
• templo
C
• watershed, at iba pa
Ang pagbabayad sa lupa ng pamahalaan sa mga
D
may-ari ay isinasagawa sa iba’t ibang paraan. Maaaring
magbayad ng salapi ng ilang porsiyento at ang ilang bahagi
ay sa panagot o bonds ng pamahalaan. Ang lupaing higit
E
378
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pagsisiguro na ang mga anak ng mga magsasaka ay makapag-aaral kaya
itinayo ang Pangulong Diosdado Macapagal Agrarian Reform Scholarship
Program; at
KALAHI agrarian reform zones.
Ang lahat ng mga programa/gawain ay isinaisip at isinulong upang matiyak
ang kaayusan ng mga magsasakang tumanggap ng mga lupa sa pamamagitan ng
reporma sa lupa.
PANGINGISDA
Pagtatayo ng mga Philippine Fisheries Fishery research.
daungan. Upang higit na Code of 1998. Ito Ang pananaliksik at
mapadali ang pagdadala sa ang itinadhana pagtingin sa potensiyal
mga huling isda sa pamilihan ng pamahalaan ng teknolohiya tulad
PY
o tahanan, nagsisilbing na naglilimita at ng aquaculture marine
sentro o bagsakan ng mga ito naglalayon ng resources development,
ang mga daungan. Dahil dito, wastong paggamit sa at post-harvest technology
nagiging mas madali para sa yamang pangisdaan ay patuloy na ginagawa
mga mamamayang maabot ng Pilipinas. upang masiguro
O
ang mga produkto mula sa ang pagpaparami at
mga ito. pagpapayaman sa mga
yamang-tubig.
PAGTOTROSO
C
Community Livelihood National Integrated Sustainable Forest
Assistance Program Protected Areas Management Strategy
D
(CLASP) – paglilipat System (NIPAS) – – ito ay pamaraan
teknolohiya o pagtuturo ito ay programa na upang matakdaan ang
sa mga mamamayan ng ang pangunahing permanente at sukat
E
Cagayan. lupa.
Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon.
Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Sa pagdaan ng mga taon, mapupuna ang unti - unting pagbaba sa kita ng
sektor bunsod ng mga suliraning kinakaharap nito. Nagkaroon lamang ng pag-angat
kamakailan dahil na rin sa pagsusumikap na makamit ang progreso (tingnan ang
talahanayan sa susunod na pahina). Sa isang banda, ang papel ng pamahalaan ay
napakahalaga dahil malaki ang magagawa nito upang mapabuti ang kalagayan ng
bansa. Ang mga polisiya at mga programa na maaari nitong maging prayoridad ay
isa sa makapagpapatatag sa isang sektor. Ang maling desisyon at prayoridad ng
pamahalaan ay makapagdudulot ng epekto sa takdang kakayahan nito.
379
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Table 12: Share of Agriculture to Economy (% of GDP) 1985-2011
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Countries
40.2
38.1
40.6
46.3
42.1
38.7
40.5
33.9
29.9
27.4
27.2
27.8
25.8
25.8
25.4
24.5
23.2
23.0
22.5
21.8
21.0
20.4
20.4
22.2
20.9
20.6
22.0
Vietnam
23.2
24.2
23.3
22.5
21.7
19.4
18.3
18.7
17.9
17.3
17.1
16.7
16.1
18.1
19.6
15.6
15.3
15.5
15.2
14.3
13.1
13.0
13.7
14.5
15.3
15.3
14.7
Indonesia
24.6
23.9
24.0
23.0
22.7
21.9
21.0
21.8
21.6
22.0
21.6
20.6
18.9
14.8
15.2
14.0
13.2
13.1
12.7
13.3
12.7
12.4
12.5
13.2
13.1
12.3
12.8
Philippines
15.8
15.7
15.7
16.2
15.1
12.5
12.6
12.3
10.8
10.4
10.3
10.3
10.8
10.7
12.4
12.4
Thailand
11.6
11.5
8.7
9.1
9.5
9.5
9.4
9.4
9.0
9.1
9.4
19.9
19.8
20.0
20.1
18.1
15.2
14.4
14.6
13.8
13.7
12.9
13.3
10.8
10.0
10.0
10.4
11.7
11.1
11.9
8.6
8.0
9.0
9.3
9.3
8.3
8.6
9.2
Malaysia
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/
beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_agri.asp#tab12 on July 7, 2014
PY
Sa kabilang banda, ang mga mamamayan mismo ay may kritikal na
pananagutan bilang mga kumokonsumo ng likas na yaman. Sila ang dapat na
manguna sa pag-iingat ng mga yamang ito sa pamamagitan ng likas-kayang paggamit
upang masigurong mayroon pang magagamit ang susunod na mga salinlahi.
O
Pinagkunan:
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
C
National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from www.nscb.gov.ph/beyondthenumbers/2013/04122013_jrga_
agri.asp on July 7, 2014
Pagsasaka
D
Pangisdaan
Pagtotroso
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang pagkakapareho at pagkakaiba sa mga naging patakaran ng
pamahalaan sa iba’t ibang aspekto ng agrikultura?
2. Sa iyong palagay, mayroon bang mga naging pagkukulang upang ganap
na matamo ang layunin ng mga patakaran? Patunayan.
3. Bilang isang mamamayang Pilipino, ano ang maaari mong maging papel
upang maging matagumpay ang pagpapalakas sa sektor ng agrikultura?
380
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 8. RIPPLES OF KNOWLEDGE
Pagpapatayo
ng sistema ng
patubig, daan, at
post harvest
facilities
PY
Hamon sa
globalisasyon
O
Pagbibigay ng
lupang sakahan C
Pamprosesong Tanong:
sa ibaba.
Ano ang alam ko sa
sektor ng agrikultura?
381
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura,
maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong
sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito.
PAGNILAYAN
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin mo bilang mag-
aaral ang mga nabuo mong kaalaman ukol sa sektor ng agrikultura. Kinakailangan
ang mas malalim na pagtalakay sa sektor ng agrikultura upang maihanda ang
.
PY
iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
O
Pangkatang Gawain: Bumuo ng mga pangkat na may limang (5) miyembro.
Ang bawat pangkat ay bibigyan ng editoryal tungkol sa “Aangkat pa pala ng Bigas”.
C
Susuriin ito batay sa mga pamprosesong tanong sa ibaba ng editoryal. Pagkatapos
ay iuulat ng pangkat sa klase ang kasagutan. Tingnan ang pamantayan sa pag-uulat.
382
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
na ang magluluwas katulad noong dekada ’60 na ang Pilipinas ang nangungunang rice
exporter sa Asya. Ayon kay Alcala, hindi na aangkat ng bigas ang Pilipinas sapagkat
pauunlarin ang sakahan ng bansa. Iri-rehabilitate umano ang mga irigasyon. Bibigyan
ng makinarya at binhi ang mga lokal na magsasaka. Isasailalim sa pagsasanay ang
mga magsasaka. Lahat daw ng pangangailangan ng mga magsasaka ay tutugunan.
PY
administrasyon ni dating Pangulong Arroyo? Ipaliwanag ito sa taumbayan.
Pinagkunan: Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http://www.philstar.com/
opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas. November 5, 2014
O
Pamprosesong Tanong:
PAMANTAYAN SA PAG-UULAT
Pamantayan Puntos Natamong Puntos
Kawastuhan ng ideya batay sa paksa 5
Organisado at malikhain na paglalahad ng ideya
5
D
Katumbas na Interpretasyon:
Magaling 5
Lubhang kasiya-siya 4
Kasiya-siya 3
Hindi gaanong kasiya-siya 2
Dapat pang linangin 1
383
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 11: Mangampanya Tayo!
KAILANGAN
HINDI
NATATANGI MAHUSAY PANG MARKA
MAHUSAY
INDIKADOR PAUNLARIN
PY
4 3 2 1
Malinaw na
nagpapahiwatig Hindi
Hindi
ng pagpapa- gaanong
malinaw ang Walang
halaga sa malinaw ang
O
ipinahihiwatig pagpapa-
Nilalaman sektor ng ipinapahiwatig
na pagpapa- halaga sa
agrikultura na pagpapa-
halaga sa sektor ng
tungo sa
pambansang
halaga sa
sektor ng
C sektor ng agrikultura
agrikultura
pagsulong at agrikultura
pag-unlad
D
Ang likha ay Ang likha ay Ang likha ay
Pagka- Ang likha ay orihinal subalit hindi orihinal hindi orihinal
malikhain
E
384
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 12: IDEYA-KONEK
PY
O
C
MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!
D
385
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PANIMULA
Sa nakaraang aralin, tinalakay natin ang sektor ng agrikultura. Sinuri natin ang
kahalagahan nito sa pang-araw-araw na buhay ng mga Pilipino. Inisa-isa rin natin ang
mga suliraning kinakaharap nito at ang pagbibigay diin sa matalinong paggamit ng
mga likas na yaman para sa kapakanan ng mga susunod na Pilipino. Hindi rin natin
nakaligtaan ang mga patakarang pang-ekonomiyang itinataguyod ng pamahalaan
upang masigurong patuloy ang pagpapalakas sa sektor.
Samantala, bilang bahagi ng yunit na ito, ang susunod na sektor na ating
tatalakayin ay ang sektor ng industriya. Sama-sama nating unawain ang papel ng
industriya at ang kaugnayan nito sa pagkakaroon ng matiwasay na pamumuhay ng
bawat mamamayan. Atin ding susuriin ang kahalagahan, gayundin ang kasalukuyang
kalagayan nito at kung ano ang mga balakin ng pamahalaan upang masiguro ang
PY
kapakinabangan nito sa pagtatamo ng kaunlaran ng bansa.
Kaya’t muli kitang iniimbitahang patuloy na makiisa upang ating unawain
ang papel ng sektor ng industriya at ang kaugnayan nito sa ating buhay bilang mga
Pilipino. Bago ka tuluyang tumungo sa mga talakayan ay aalamin muna ang iyong
O
mga paunang kaalaman hinggil dito. Kaya ano handa ka na ba? Tara at umpisahan
na! C
ARALIN 3
SEKTOR NG INDUSTRIYA
ALAMIN
E D
sa kaliwa.
386
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
2
SARDINAS
PY
3
O
C
Pamprosesong Tanong:
D
1. Mula sa mga larawan, ano ang iyong mabubuong hinuha?
2. Paano nabuo ang mga produktong papel, sardinas at furniture o muwebles?
E
Ipaliwanag.
3. Anong sekondaryang sektor ng ekonomiya nakapaloob ang transpormasyon
EP
ng mga produkto?
Pamprosesong Tanong:
387
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 3: ARROW IN ACTION
Saan sa target ring aabot ang kaalaman mo? Sagutin ang arrow question sa
ibaba para masuri ang daloy ng kaalaman sa sektor ng industriya.
pambansang
pag-unlad
napagtanto
natutunan
Ang alam ko
PY
Pinagkunan:
https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DK
Gonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntz
O
dV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.
png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013
C
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa
sektor ng industriya, ihanda ang iyong sarili sa susunod na bahagi ng aralin upang
higit mong maunawaan ng mas malalim ang konsepto ng sektor na ito.
D
PAUNLARIN
E
EP
Ang Pilipinas, ayon kay Norio Usui ng Asian Development Bank (ADB), ay
may malusog na sektor ng paglilingkod na sandigan ng ating ekonomiya. Subalit
kailangan ng bansa na magkaroon ng ganoon ding kalakas na sektor ng industriya
upang makapagbukas ng mas maraming pagkakataon na makahanap ng trabaho
388
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ang mga mamamamayan. Ito ay isang pagpapatunay na ang sektor ng industriya ay
isang mahalagang bahagi upang matamo ang kaunlaran. Pangunahing layunin nito
ay maiproseso ang mga hilaw na materyal o sangkap na materyal upang makabuo
ng mga produktong ginagamit ng tao. Karaniwang nagmumula sa agrikultura ang
mga hilaw na materyal upang mabuo ang mga produktong maaaring ipagbili sa mga
mamimili o gamitin bilang bahagi ng isang produkto tulad ng tornilyo sa kotse. Bunga
nito, nakapagbibigay ang sektor na ito ng trabaho sa maraming Pilipino na ipinakikita
sa Talahanayan 1.
PY
Kabuuang
Lakas 33,674 35,120 35,629 35,494 35,806 35,919 37,058 38,196 39,289
Paggawa
Kabuuang
lakas- 30,251 31,553 31,741 32,875 33,185 33,671 34,533 35,478 36,489
O
paggawa
Agrikultura 11,311 11,741 11,785 12,171
C 12,164 16,364 12,328 12,062 12,260
Industriya 4,669 4,948 4,880 4,883 4,895 4,849 5,076 5,144 5,364
Paglilingkod 14,271 14,865 15,076 15,820 16,126 12,458 17,128 18,271 18,865
Pinagkunan: Labour Force Survey, National Statistics Office.(n.d.).www.census.gov.ph retrieved on August 16, 2014
D
Batay sa talahanayan, ikatlo ang industriya sa nakapagbibigay ng trabaho sa
mga mamamayan. Higit itong mababa kompara sa agrikultura at paglilingkod. Ang
karagdagang dami rin na napapabilang dito ay mas maliit kaysa sa potensiyal na
E
kaya nitong tanggapin. Sa kabila nito, kinakailangan pa ang ibayong pagtutok upang
maging maayos at malusog ang sektor ng industriya. Kung magiging malakas ang
EP
sektor, higit na maraming tao ang magkakaroon ng hanapbuhay. Ang mataas na kita
ng ekonomiya ay higit na mararamdaman kung ang halos lahat ng mamamayan ay
mayroong pinagkakakitaan. Ang bansa na may mataas na pag-unlad sa kanilang
kabuuang kita ay inaasahan na makapaghahatid ng mas maayos na buhay para sa
mga mamamayan.
D
389
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Talahanayan 2. Philippine Metallic Ore Reserves Profile 1973-1996
Estimated Reserves in Estimated Value
Mineral/ Commodity Average Grade
Metric Tons (Mt) (In US $)
1. Nickeliferous Laterite 1,569,870,000 1.1% Ni 229,326,609,600
2. Aluminous Laterite 292,010,000 21% Al, 37% Fe 98,897,216,780
3. Primary Gold 2,108,260,000 2.4 gm Au/Mt 73,473,199,950
4. Primary Copper 4,052,087,000 0.4% Cu 2,489,238,173
5. Silver* (2,108,260,000) n.d.a. 2,489,238,173
6. Molybdenum 30,600,000 0.08% Mo 1,809,072,000
7. Chromite 91,576,000 21.3% - 43.5% Cr 1,494,212,625
8. Iron (lump ore / laterite/ 1,619,933,090 40.5% - 47% Fe 754,706,023
magnetite sand)
PY
9. Mercury (Quicksilver) 1,474,602 flasks 6.9 lbs Hg/Mt 365,760,280
10. Lead 9,318,000 2.3% Pb 186,667,494
11. Zinc 6,162,000 2.9% Zn 182,629,356
12. Manganes 7,537,000 48% Mn 136,751,328
13. Cadmium 47 0.10% Cd n.d.a.
O
14. Platinum 942 0.08 oz/Mt Pt n.d.a.
15. Uranium 200 0.04% U3)8 n.d.a.
16. Cobalt Nickel by-product n.d.a. n.d.a.
C TOTAL $ 464,966,247,400
*Commonly associated with gold ores; average ratio of gold to silver, 1:2; n.d.a. = no data available
Source: Mines and Geo-Sciences Bureau
D
Talahanayan 3. Philippine Non-metallic Mineral Reserves Profile, 1973-1996
Mineral/ Commodity Estimated Reserves (in Metric Tons) Estimated Value (In US$)
1. Asbestos 5,811,000 98,787,000
E
390
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
20. Sand and Gravel 82,863,000 cu.m.* 299,964,060
21. Shale 1,145,297,000 732,990,080
22. Silica 1,793,035,000 4,357,075,050
23. Sulphur 19,534,000 1,035,302,000
24. Talc 512,000 1,715,040
25. Volcanic Tuff (Adobe) 152,407,000 644,681,610
26. Rock Asphalt 550,000 n.d.a.
27. Saprolite 172,981,000 n.d.a.
28. Salt n.d.a. n.d.a.
29. Peat n.d.a. n.d.a.
30. “Zambales Jade” et al. n.d.a. n.d.a.
31. “Mindoro Jade” et al. n.d.a. n.d.a.
PY
32. Jasper/ Chart et al. n.d.a. n.d.a.
33. Garnet et al. n.d.a. n.d.a.
34. Petrified Wood et al. n.d.a. n.d.a.
35. Rhodonite et al. n.d.a. n.d.a.
O
36. Tektite n.d.a. n.d.a.
37. Pearl, coral, shell, et al. n.d.a. n.d.a.
38. Amber n.d.a. n.d.a.
C TOTAL $ 71,765,078,605
*cu.m. refers to cubic meters; n.d.a. no data available.
Source: Mines and Geo Sciences Bureau
Cagayan Valley
Polillo-Batan-Catanduanes 42% lignite (carbon @ 40-70% volume) to
Southern Mindoro subbituminous coal (70-80% carbon)
EP
Semirara
Samar-Leyte 5.5% sub-bituminous to bituminous coal (80-
Negros 91% carbon)
Cebu
Surigao 3% bituminous to semi-anthracite coal (91-98%
Agusan-Davao carbon)
Cotabato
Zamboanga del Sur
D
391
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
• Pagmamanupaktura. Ayon sa diksiyonaryong Macquarie, ang
pagmamanupaktura ay tumutukoy sa paggawa ng mga produkto sa
pamamagitan ng manual labor o ng mga makina. Dagdag dito, inilarawan din
ng Australian and New Zealand Standard Industrial Classification (ANZSIC)
na nagkakaroon ng pisikal o kemikal na transpormasyon ang mga materyal o
bahagi nito sa pagbuo ng mga bagong produkto. Ipinakikita ng Talahanayan
5 ang mga industriyang mayroon sa Pilipinas na karaniwang tumutugon
sa mga pangangailangan ng mamamayan sa araw-araw at napapaloob sa
sekundaryang sektor ng pagmamanupaktura.
PY
O
C
E D
EP
Pinagkunan: Philippine Rural Reconstruction Movement. (n.d.). Mining Potential in the Philippines. Retrieved from http://www.prrm.
org/publications/gmo2/mpotential.htm on November 7, 2014
D
392
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
FIGURE 1 Distribution of Construction Establishments with Total Employment of 20
and Over by Industry Group 2012
Total
Other specialized All other construction establishments
construction activities activities 6.2%
3.7%
901
Construction of utility
projects
5.0%
Construction of
buildings
Electrical, plumbing, 35.6%
and other construction
installation activities
20.6%
PY
Construction of roads
and railways 28.9%
Pinagkunan: National StatisticsAuthority. 2012. Philippine business and industry construction sector establishments.
O
Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-construction-
sector-establishments-total on November 7, 2014
• Utilities (koryente, gas, at tubig). Ito ay binubuo ng mga kompanyang ang
pangunahing layunin ay matugunan ang pangangailangan ng mga mamamayan
C
sa tubig, koryente, at gas. Sa sekondaryang sektor na ito, malaki ang papel
ng pamahalaan upang masiguro ang maayos na serbisyo. Kasama sa mga
tungkuling ito ang paglalatag ng mga imprastruktura at angkop na teknolohiya
upang maihatid ang nararapat na serbisyo sa lahat ng tao. Ito ay bilang
D
paninigurong ang bawat mamamayan ay maaabot ng mga nasabing serbisyo.
E
Electric power
generation,
transmission, and
distribution
97.5%
Pinagkunan: National Statistics Authority. (2012). Philippine business and industry construction sector establishments.
Retrieved from http://www.census.gov.ph/content/2012-census-philippine-business-and-industry-construction-sector-
establishments-total on November 7, 2014
393
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sa pangkalahatan, ang sektor ng industriya ay isang mahalagang bahagi
ng ekonomiya ng bansa. Ang bansa, ayon sa artikulo mula sa Economy Watch, ay
ikatatlumpu’t dalawang (32) bansa na may pinakamalaking ekonomiya sa mundo at
may GDP na US$188.719B noong 2010. Dahil dito, ang Pilipinas ay may napakalaking
potensiyal upang maging ganap na industriyalisado. Dagdag ni Ginoong Usui ng
ADB, ‘ang Pilipinas ay maaaring maging pangunahing lokasyon ng produksiyon sa
Asya. Sa panahon na naghihigpit ang pamilihan ng manggagawa sa ibang mundo,
at habang patuloy na bumabangon pa lamang mula sa mga kalamidad ang ibang
bansa at sa gitna ng patuloy na pagtaas ng presyo ng Yen, ang Pilipinas ay may
isang napakalaking pagkakataon upang makaakit ng mga dayuhang mamumuhunan.
Inaasahang ang tagumpay ay hindi malayo para sa mga Pilipino’.
PY
kabuuang kita ng bansa. Higit ang inaasahang paglaki nito pagkalipas ng 2010 dahil
na rin sa mataas na GDP ng bansa. Katulad ng nabanggit, ang sektor na ito, kung
maisasaayos at mapalalakas, higit na maraming Pilipino ang mabibigyan ng trabaho,
mula sa pinakamababa hanggang sa pinakamataas na mga posisyon. Sa gayon,
asahang ang pagbuti ng ekonomiya ay mararamdaman ng nakararaming mamamayan
O
dahil sa mga pagkakataong maibibigay sa kanila.
Talahanayan 6. Gross Domestic Product by Industrial Origin
C
1st Qtr 2000 - 4th Qtr 2010
(in million Php)
At Current Prices At Constant 1985 Prices
Agriculture, Agriculture,
D
Period
Fishery and Industry Service Fishery and Industry Service
Forestry Forestry
E
394
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 4: CONCEPT MAP!
Matapos basahin ang teksto tungkol sa sektor ng industriya, punan ang concept
map na nasa ibaba. Tukuyin ang iba’t ibang industriya sa loob ng mga sekondaryang
sektor at katangian ng mga ito. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa gagawing
talakayan.
Pagmimina Pagmamanupaktura
Sektor ng Industriya
PY
Konstruksyon Utilities
O
Kahalagahan ng Sektor ng Industriya
Ayon kina Balitao et al. (2012), may kaukulang kahulugan ang konsepto ng
industriyalisasyon. “Hindi lamang ito nangangahulugan ng paggamit ng mga makinarya
at pag-unlad ng mga industriya. Higit sa lahat, tinutukoy nito ang pagbabagong
teknolohikal na sinasabayan ng mga pagbabagong pangkultura, panlipunan, at
pansikolohiya. Nagpapakita ito ng pagtanggap ng isang kaayusang teknolohikal
sa halip na panatilihin ang isang kaayusang tradisyonal. Pinakatiyak na katibayan
ng industriyalisasyon ang pag-ikot ng industriyal na pagawaan. Masasabing may
kaunlarang pang industriya kung lubos na napakilos ang lahat ng mga pabrika at may
mataas na bahagdan ng mga taong kabilang sa lakas-paggawa.”
Pinagkunan: Viloria, E., Cruz, N., Rillo, J. & Lim, A. (2000). Ekonomiks: Batayang Aklat para sa Ikaapat na Taon. Quezon City: SD
Publication., http://www.academia.edu/3596310/Rostows_theory_of_modernization_development Retrieved on November 7, 2014
395
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kahinaan ng Sektor ng Industriya
PY
dahil sa mababang antas ng pamumuhunan sa Pilipinas kompara sa mga
karatig bansa, naging mahirap para sa mga negosyante na mapalakas ang
teknolohiya o magbago ng mga produktong ginagawa. Ito ay sa kabila ng
pagkakaroon ng mataas na demand sa mga makabagong gadyet sa buong
O
mundo. Nagdulot ito sa mabagal na pagtaas ng kita mula sa industriya.
• Macroeconomic Volatility and Political Instability. Ang kahinaan ng mga
elemento ng makroekonomiks at ang kaguluhang politikal sa bansa sa iba’t
C
ibang panahon ay nagtulak sa mga lokal at dayuhang mamumuhunan na huwag
magnegosyo sa bansa. Bunga nito ang mababang antas ng pamumuhunan na
nagresulta sa matamlay na industriya at mabuway na ekonomiya.
D
Pinagkunan: Intal, S J and See, E. (n.d.). Whither the Philippine manufacturing sector: Looking back, way forward. Retrieved from
http://www.dlsu.edu.ph/research/centers/aki/_pdf/_concludedProjects/_volumeI/IntalSee.pd on November 7, 2014
Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
E
Epekto ng Industriyalisasyon
tulad nina Adam Smith (1776), Marx, Engels (1848) at John Willamson (1990), ang
patuloy na motibasyon ng maraming bansa na mapataas ang produksiyon ng sektor
ng ekonomiya. Ngunit ayon din sa kanila, sa kabila ng mga benepisyo na dala ng
industriyalisasyon sa buhay ng mga mamamayan, marapat na makita rin ang epekto
D
396
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
dahil nahihikayat silang magtrabaho sa halip na tapusin ang kanilang pag-aaral.
PY
Pinagkunan: Department of Education, Culture and Sports (DECS). (n.d.). Project EASE Module. Pasig City: DECS.
Federman, M. and Levine, D. (2005). The effects of industrialization on education and youth labor in Indonesia. Retrieved from
http://faculty.haas.berkeley.edu/levine/papers/The%20Effects%20of%20Industrialization%20on%20School%20Enrollment%20
and%20Youth%20Employment%20in%20Indonesia.pdf on November 7, 2014
Pamprosesong Tanong:
O
1. Ano ang bumubuo sa sektor ng industriya?
2. Sa anong sektor ng ekonomiya nagmumula ang mga hilaw na sangkap na
ginagamit ng sektor ng industriya?
C
3. Paano nakakaapekto ang sektor ng industriya sa ekonomiya ng bansa?
4. Batay sa mga Talahanayan 1, 2, 3, 4, at 6, ano ang naging kalagayan ng
sektor ng industriya? Patunayan.
D
5. Ano sa iyong palagay ang mga naging dahilan sa naging kalagayan ng
sektor? Ipaliwanag.
E
Ipangkat ang klase batay sa dami ng mag-aaral. Tingnan muli ang Talahanayan
6. Hayaan ang mga bata na pag-aralan ang mga datos. Atasan ang bawat pangkat na
gumawa ng graph batay sa Talahanayan. Siguraduhing ang bawat pangkat ay may
takdang graph na gagawin na hindi katulad ng ibang grupo.
D
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging trend ng mga datos sa ginawang graph? Ano ang naging
dahilan ng nasabing trend?
2. Kung ikaw ang magbibigay ng isang presentasyon, paano mo gagamitin
ang talahanayan at graph upang ipakita ang kakayahan ng industriya
bilang isang sektor ng ekonomiya ng bansa?
397
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 6: BENEPISYO O EPEKTO?!
Pamprosesong Tanong:
PY
3. Kung ikaw ang pinuno ng bayan, ano ang iyong higit na bibigyan ng bigat
sa paggawa ng desisyon, ang benepisyo mula sa industriyalisasyon o ang
epekto nito sa kapaligiran at sa mga mamamayan? Pangatwiranan.
O
Ugnayan ng Sektor ng Agrikultura at Industriya
ang mga ito upang magkaroon ng mas mataas na produksiyon na magbibigay ng mas
malaking kita sa namumuhunan at mas maraming produkto para sa mga mamimili. Ang
ugnayang ito ay nagpapakita ng lubos na pagtutulungan sa mga sektor ng ekonomiya.
398
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Samantala, ang sektor ng industriya ay nakapagdudulot ng napakalaking
kontribusyon sa ekonomiya. Sa bawat litro ng pintura na magagawa, nangangailangan
ito ng maraming kemikal na sangkap sa paggawa, lalagyang lata o plastik, tatak, at
iba pang impormasyong nakasulat dito, mga sasakyan na maghahatid sa pamilihan,
kagamitan na maghahalo, mag-filter, at mag-store sa produkto. Maliban pa dito,
mangangailangan din ng koryente at tubig upang mabuo ang mga ito. Gagamit ng mga
serbisyong pinansyal, marketing, sales, at istratehiya upang masigurong maibebenta
ang mga produkto. Dahil dito, kung magiging malusog ang kapaligiran na akma sa
pagnenegosyo, ang sektor ng industriya ay maaaring maging tagapagpaandar ng
ekonomiya (Batungbakal, 2011) na magbibigay ng maraming hanapbuhay para sa
mga Pilipino.
PY
pangunahin sa sekondaryang sektor. Ito ang sektor na nagpoproseso ng mga hilaw
na produkto. Ang mga nabubuong produkto ay karaniwang ginagamit sa araw-araw
na pamumuhay ng mga tao. Ang krisis sa pagpapautang at ang pandaigdigang krisis
pinansyal na naganap mula 2008 – 2012 ay nagpakita sa kahinaan ng industriya ng
O
paglilingkod at dahil dito, nangangailangang makagawa ng may kalidad na hanapbuhay
sa sektor ng industriya. C
Ang sekondaryang sektor ding ito ay nagtutulak upang magkaroon ng mga
inobasyon upang makabangon mula sa malawakang epekto ng mga krisis pang
ekonomiya. Halimbawa, ang kompanya ng Apple ay hindi nag-imbento ng MP3 player,
bagkus ay gumawa sila ng isang produktong mas simple at madaling gamitin na
D
tinawag nilang iPod (Batungbakal, 2011). Sa tulong ng teknolohiya, ang produktibo ay
napagbubuti para sa higit na kapakinabangan ng buong bansa. Ito rin ang nabanggit
E
ng mga mamamayan ang kalakal mula sa sektor ng agrikultura. Ang mga produktong
madaling masira ay naiingatan at napahahaba ang buhay dahil na rin sa mga imbakang
ginagawa.
399
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
mapagkakakitaan ng mga mamamayang nabibilang dito;
• Malawakang pagpalit-gamit ng lupa o (mula lupang agrikultural patungong
residensiyal,);
• Usaping pangkapayapaan;
• Laganap na pangangamkam ng lupa (land grabbing);
• Mababang kita sa sektor ng agrikultura;
• Mataas na gastusin sa sektor ng agrikultura;
• Paglisan sa lupang sakahan bunga ng natural na kalamidad;
• Kombinasyon ng mga nabanggit.
Pinagkunan:
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City,
Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from http://devplan.
neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014
PY
Philippine Institute for Development Studies. (n.d.), Phl needs to strengthen manufacturing sector. Retrieved from
http://www.pids.gov.ph/index2.php?pr=129, on November 7, 2014
Batungbacal, R. (2011). The strategic importance of the Philippine manufacturing sector. Retrieved from http://fpi.ph/fpi.cms/News/
The_Strategic_Importance_of_the_Philippine_Manufacturing_Sector_By_Roberto_F._Batungbacal.pdf, on November 7, 2014
O
ang dalawa upang higit na mapabuti ang katatagan bilang mga sandigan ng ekonomiya.
Mula sa binasang teksto, punan ang Venn Diagram ng mga hinihinging impormasyon.
C
E D
EP
Ugnayan: _____________________________________________________
Pagkakaiba: ___________________________________________________
D
Pamprosesong Tanong:
400
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Mga Patakaran at Programa upang Mapaunlad ang Sektor ng Industriya at
Pangangalakal
PY
O
C
E D
Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from
http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014
EP
“In 2009, the Philippines ranked 43rd out of 57 countries and last among five
D
Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from
http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014
401
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
kondisyon sa pagnenegosyo, (b) mataas na produktibidad at maayos na paggawa; at
(c) mas mabuting kalagayan para sa mga mamimili.
PY
• Pagsusog (amendments) sa Executive Order (EO) No. 226 o ang Omnibus
Investment Code of 1987 upang mapalakas ang pagtataguyod sa pamumuhunan
at paglinang ng mga bagong industriya ng Board of Investment (BOI)
O
hindi patas pagdating sa kalakalan, maiwasan ang kartel at monopolyo, at
maparusahan ang mga opisyal ng mga kompanyang hindi sumusunod sa
C
patas na pagnenegosyo.
kapakinabangan ng lahat
402
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
pangangailangan sa pagkaroon ng kalidad sa lakas paggawa na naaayon sa
demand ng pamilihan. Kinakailangan din na malinang ang impraestraktura at ang
mga regulasyong ipinatutupad upang ganap na mapabuti ang sosyo-ekonomikong
kapaligiran. Nakatakdang isakatuparan ng pamahalaan ang sumusunod upang
matamo ang nasabing mga adhikain:
• Mapaghusay ang promosyon sa pamumuhunan at estratehiya sa paglinang
ng industriya sa pamamagitan ng mga inisyatibo at programa ng pamahalaan
kasama ang pribadong sektor, upang magamit nang husto ang mga likas na
yaman.
• Masiguro na ang mga magsisitapos sa mga paaralan ay kinakailangan ng
industriya.
• Maitaguyod ang paglinang sa mga manggagawa upang masiguro ang kalidad
sa pamamagitan ng training at opportunity building.
PY
• Mapanatili ng pamahalaan ang pagbibigay ng insentibo (fiscal and nonfiscal)
at manguna sa paglulunsad ng promosyon ng mga produktong industriyal sa
ibang bansa.
• Mapabuti ang persepsiyon ng mga mamumuhunan sa bansa bunga ng
O
katanggap-tanggap na kapaligiran sa pagnenegosyo.
• Mapalawak ang kaunlaran sa iba pang mga lungsod, katuwang ang pribadong
sektor, upang mapalawak pa ang pagbibigay ng pagkakataon sa maraming
C
Pilipino sa iba’t ibang dako ng bansa.
403
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
• Ang patuloy na pagsuporta at pagbibigay ng mga insentibo ay magsisiguro
upang ang iba pang mga nakapaloob na gawain sa sektor ng industriya tulad
ng homestyle products; pag-aalahas; motor vehicle parts and components;
tela; konstruksiyon at kaakibat na materyales, at iba pa ay magiging matibay
na sandigan ng ekonomiya. Ang mga polisiya ng bansa at pagbuo ng pangalan
at kalidad sa mga produktong mula sa bansa ay isang malaking hamon upang
masiguro ang kakayahan ng industriyang makipagkompetensiya sa mga
bansang nangunguna sa kalakalang panlabas.
Pinagkunan: National Development Authority. (2011). Philippine development plan 2011-2016 – Results matrices. Retrieved from
http://devplan.neda.gov.ph/chapter3.php, on November 7, 2014
Gawain 8: ECO-SIGNS
PY
Ang pamahalaan ay nagpapatupad ng mga patakaran at programa dahil sa
layunin nitong mapatatag ang ekonomiya ng bansa. Mula sa binasang teksto, hayaan
ang mag-aaral na gamitin at sundin ang paggamit ng Eco-signs na hango sa konsepto
ng traffic signs. Ang mga panandang ito ay STOP, GO at CAUTION. Ang STOP ay
ilalagay kung nais ng mag-aaral na ang patakaran ay ihinto, GO kung nais ipagpatuloy
O
at CAUTION kung itutuloy nang may pag-iingat.
C
D
Hindi dapat Dapat Hinay-hinay sa
ipatupad ipatupad pagpapatupad
E
EP
competition law
• Pagsusog sa Export Development
Act
• Pagpapabuti sa industriya ng
Aviation
• Pagsusog sa Tariff and Customs
Code ng Pilipinas
• Pagsusog sa Local Government
Code
404
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pamprosesong Tanong:
PY
pambansang
pag-unlad
napagtanto
O
natutunan
C Ang alam ko
Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6
Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3B
HntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.
png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013
EP
PAGNILAYAN
405
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 10: KNOWLEDGE POWER!
Basahin ang hinalaw na teksto. Suriin ang mga ideya at ang nakapaloob na
paniniwala sa sumulat. Gamitin ang mga pamprosesong tanong sa pagtalakay ng
gawain.
PY
ng land reform, totoong land reform na talagang namahagi ng lupa sa tillers of the
land, gaya ng ginawa sa US at Japan. Ang pinag-uusapan, social policies na dapat
gawin – para paramihin at palakihin pa ang middle class ng bansa o mga pamilyang
may purchasing powers. Isa pa, ang tax system sa bansang masyadong skewed in
favor ng mga may properties na at conducive para gawing idle lamang ang marami
O
sa mga ari-arian. Anyway, marami sa amin ay nakapagtrabaho na sa gobyerno at
alam namin – first-hand – hindi ganoon kadaling baguhin ang mga kalakaran at
bagay-bagay…
C
Pinagkunan: Sasaliwngawit. 2012. Doon po sa aminm balik-tanaw- usapang pag-unlad. Retrieved from http://sasaliwngawit.
wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-tanaw-usapang-pag-unlad-2/ on November 7, 2014
D
Pamprosesong Tanong:
niya?
inyong napili. Batay sa listahan, magsagawa ng pagsasaliksik kung ano ang estado
ng mga sekondaryang sektor ng industriya na pinagmulan ng mga ito mula 2000 –
2010 (isang dekada).
Pamprosesong Tanong:
406
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
4. Ano ang mga bagay na kailangan upang mapalakas o mapanatiling
malakas ang mga ito?
PY
Php39.20-P41.35 bawat litro. Sa kaso ng 11-kg LPG, ito naman ay Php686.00-
Php743.00. Aba, nangangahulugan po ito ng mahigit 400 porsiyentong pagtaas sa
presyo ng gasolina, diesel at LPG sa loob ng 15 taon!
Pinagkunan: Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?. Retrieved from http://pinoyweekly.org/
new/2011/02/presyo-ng-langis-bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014
Pamprosesong Tanong:
O
C
1. Ano ang ipinararating ng mensahe sa loob ng text box?
2. Ano ang iyong mahihinuha mula rito?
3. Sa iyong palagay, ano ang maaaring mangyari sa susunod na labinlimang
D
taon? Ipaliwanag.
E
pamayanan kung saan nabibilang ang mga mag-aaral sa mga taong 2012 at 2013.
Gamit ang talahanayan at graph, hayaang ilapat nila ang nasaliksik na datos at
takdaan ang mahahalagang panahon at pagbabago sa presyo. Kasama ring isaliksik
ang epekto ng mga pagbabago sa araw-araw na pamumuhay ng mga negosyante,
pamilya, simbahan, guro, at ng mga tinder o tindera. Gumawa ng pag-uulat sa
D
isinagawang pagsasaliksik.
Pamprosesong Tanong:
407
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GAWAIN 14: INDUSTRIYA, MAYROON BA?
PY
• Mga dagdag na kailangan mula sa lokal na pamahalaan
O
KAILANGAN
HINDI
INDIKADOR NATATANGI MAHUSAY PANG MARKA
MAHUSAY
PAUNLARIN
4 3
C 2 1
Panahon na Hindi umabot Umabot sa Umabot sa Umabot
iginugol sa sa limang pitong (7) siyam (9) ng higit sa
(5) araw ang araw ang araw ang sampung araw
D
gawain
pagsasagawa. pagsasagawa. pagsasagawa. (10+) ang
pagsasagawa.
E
EP
408
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 15: ARROW IN ACTION
napagtanto
natutunan
Ang alam ko
PY
pambansang pagsulong
at pag-unlad?
Pinagkunan:https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tbo=u& source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5V
DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610# facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL6cw3xlMiM%253A%3BHn
tzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%252FecM5dbpcn.
png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October 2013
O
MAHUSAY! Natapos mo na ang mga gawain para sa mga mag-aaral!
C
Transisyon sa Sususnod na Aralin
D
higit na mapalaki ang kita ng iba pang sektor ay isang makabuluhang inisyatibo
para sa ekonomiya. Kaakibat nito ang kakayahan namang mapagbuti at magamit
ng iba pang sektor ang produktong mula sa sektor ng industriya.
409
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PANIMULA
PY
ekonomiyang nakatutulong dito.
Sa iyong pagtahak sa landas ng kaalaman sa araling ito, ikaw ay haharap
sa mga tekstong magbibigay-kabatiran at mga mapanghamong gawain na sadyang
pupukaw ng iyong interes at magdudulot sa iyo ng kaalaman.
O
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagsusuri ng bahaging
ginagampanan ng sektor ng paglilingkod at mapahalagahan ang mga patakarang
pang-ekonomiya na nakatutulong dito.
C
ARALIN 4
SEKTOR NG PAGLILINGKOD
D
ALAMIN
E
Suriin ang mga larawan na nasa ibaba. Ano ang trabaho ng mga makikitang
D
1 2 3
410
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
4 5 6
PY
Gawain 2: CALLOUT
O
panghuling icon ay masasagot pagkatapos ng aralin na ito.
C Ang
aking paunang
nalalalaman ay_________
_________________________
D
______________________
Ang aking gustong Ang aking mga
____
malaman ay ____________ nalaman ay____
E
________________________ ______________
________________ _____________
______________ ____
EP
D
411
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PAUNLARIN
PY
ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD
O
pag-unlad ng kakayahan ng mga kasapi sa lipunan na lumilikha ng iba’t ibang kalakal
at paglilingkod na tumutugon sa pangangailangan ng tao. Ang pagdami ng kalakal at
paglilingkod sa lipunan ay hudyat na ang mga tao ay makalilikha ng produktong hindi
C
lamang para sa pangkasalukuyang gamit bagkus ay para na rin sa hinaharap.
Kaalinsabay ng kaunlarang pang-ekonomiya ay ang karagdagang
pangangailangan para sa mga taong bumubuo sa sektor ng paglilingkod. Ito ang sektor
na nagbibigay-paglilingkod sa transportasyon, komunikasyon, media, pangangalakal,
D
pananalapi, paglilingkod mula sa pamahalaan, at turismo. Ito rin ang sektor na
umaalalay sa buong yugto ng produksiyon, distribusyon, kalakalan, at pagkonsumo ng
E
mga produkto sa loob o labas ng bansa. Kilala rin ito bilang tersarya o ikatlong sektor
ng ekonomiya matapos ang agrikultura at industriya.
Sa ekonomiya ng isang bansa, hindi lamang mga produkto tulad ng mga
EP
412
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
sa sektor ng paglilingkod ay ang sumusunod:
• Transportasyon, komunikasyon, at mga Imbakan – binubuo ito ng mga
paglilingkod na nagmumula sa pagbibigay ng publikong sakayan, mga
paglilingkod ng telepono, at mga pinapaupahang bodega.
• Kalakalan – mga gawaing may kaugnayan sa pagpapalitan ng iba’t-ibang
produkto at paglilingkod.
• Pananalapi – kabilang ang mga paglilingkod na binibigay ng iba’t ibang
institusyong pampinansiyal tulad ng mga bangko, bahay-sanglaan, remittance
agency, foreign exchange dealers at iba pa.
• Paupahang bahay at Real Estate– mga paupahan tulad ng mga apartment,
mga developer ng subdivision, town house, at condominium.
• Paglilingkod ng Pampribado – lahat ng mga paglilingkod na nagmumula sa
pribadong sektor ay kabilang dito.
PY
• Paglilingkod ng Pampubliko – lahat ng paglilingkod na ipinagkakaloob ng
pamahalaan.
O
malaking pagbabago sa paraan ng pamumuhay ng mga lipunan mula sa pangangaso
at pangangalap ng pagkain sa kapaligiran at ekonomiyang agrikultural patungo sa
ekonomiyang industriyal. Dahil sa pagbabagong ito, lumawak ang pangangailangan
C
at kagustuhan ng tao para sa paglilingkod. Ang pagkakaroon ng espesyalisasyon sa
paggawa sa iba’t ibang larangan ang nagturo ng landas para sa efficient na paraan
ng pagbibigay ng paglilingkod sa mga tao. Sa tila napakabilis na takbo ng panahon,
kailangang umagapay ang tao sa pagbabago sa kanyang kapaligiran. Maraming
D
gawain ang mga tao ang hindi nila matugunan sa sarili lamang kaya’t malaking tulong
ang paghahatid ng iba’t ibang paglilingkod mula sa iba.
E
Pinagkunan: Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J. (2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon.
Quezon City, Philippines: Vibal Publishing House, Inc.
Gawain 3: TEKS-TO-GRAPH
EP
Sektor ng
Paglilingkod
413
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pamprosesong Tanong:
Punan ang tsart sa ibaba batay sa iyong mga naunawaan. Itala ang mga ito
ayon sa mga hinihingi sa bawat titik. Sagutin ang mga tanong sa bawat hanay.
PY
ANG SEKTOR NG PAGLILINGKOD
Ano-anong gawaing Paano nakakatulong
pang-ekonomiya ang Ano-ano ang halimbawa ang mga gawaing
nasasaklawan ng sektor ng nito? ito sa pambansang
O
paglilingkod? ekonomiya?
C
E D
Gawain 5: DATOS-INTERPRET KO
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
414
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pamprosesong Tanong:
PY
Gamit ang datos mula 1st Quarter 2014 Gross National Income & Gross
Domestic Product by Industrial Origin, ikompyut ang antas ng kontribusyon ng bawat
sub-sektor sa kabuuang GVA ng sektor ng paglilingkod para sa 2013 (Q1) at 2014
(Q1). Pagkatapos ay tukuyin kung tumaas o bumaba ang antas ng kontribusyon nito.
O
GROSS VALUE ADDED in SERVICES
1st Quarter 2013 and 1st Quarter 2014
C
AT CONSTANT 2000 PRICES, IN MILLION PESOS
Growth
INDUSTRY/INDUSTRY GROUP Q1 2013 Q1 2014
Rate (%)
D
SERVICE SECTOR 885,830 946,095 6.8
E
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
415
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
SEKTOR NG PAGLILINGKOD 2013 (Q1) 2014 (Q1) Tumaas o
(%) (%) Bumaba
a. Transportation, Storage, and
Communication
b. Trade and Repair of Motor
Vehicles, Motorcycles, Personal
and Household Goods
c. Financial Intermediation
d. Real Estate, Renting & Business
Activity
e. Public Administration & Defense;
Compulsory Social Security
PY
f. Other Services
Pamprosesong Tanong:
O
1. Anong bahagi ng sektor ng paglilingkod ang nagbigay ng malaki at maliit
na kontribusyon sa GVA ng Q1 2013 at Q1 2014?
2. Paano mapananatili ang potensiyal ng kabuuang sektor ng paglilingkod
C
upang maging kaakibat sa pagpapaunlad ng bansa?
416
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Marami nang parangal ang inani ng maraming Pilipino sa iba’t ibang panig ng
daigdig na kumilala sa kanilang kahusayan sa larangan ng caregiving, bartending,
entertainment, healthcare, at pati ang pamamahala sa tahanan bilang kasambahay.
Lamang ang mga Pilipino sa pag-unawa at pagsasalita ng wikang Ingles kompara sa
ibang mga nasyonalidad kaya naman mas tinatangkilik ng mga banyagang employer
ang mga Pilipino. Sa katunayan, nangingibabaw ang Pilipinas pagdating sa business
process outsourcing (BPO). Ang mataas na antas ng kasanayan at kasipagan ng mga
Pilipino ang nagbibigay-daan sa de kalidad na paggawa na siya namang gustong-
gusto ng mga mamumuhunan.
PY
makipagsabayan sa pandaigdigang larangan ng paglilingkod.
Pinagkunan: National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp
on September 12, 2014
http://www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7, 2014
Business Mirror. (2014). Large potential for bpo sector remains in Philippines. Retrieved from http://www.businessmirror.com.ph/
O
index.php/en/business/companies/28894-large-potential-for-bpo-sector-remains-in-phl on November 7, 2014
Pamprosesong Tanong:
417
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Mga Ahensiyang Tumutulong sa Sektor ng Paglilingkod
PY
Philippine Overseas Employment Administration (POEA)
– itinatag sa bisa ng Executive Order 797 noong 1982 na
O
may layuning isulong at paunlarin ang mga programa ukol
sa paghahanapbuhay sa ibayong-dagat at pangalagaan ang
kapakanan ng mga Overseas Filipino Workers.
C
Technical Education and Skills Development Authority
(TESDA)
D
– itinatag sa bisa ng Republic Act 7796 noong 1994. Isinusulong
ng batas na ito na hikayatin ang buong partisipasyon ng
industriya, paggawa, mga lokal na pamahalaan, at mga
E
418
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 8: TULONG PAGLILINGKOD
?
Nangangalaga
sa kapakanan ?
PY
ng mga
Mga Ahensiyang manggagawa
Tumutulong ?
sa Sektor ng
Paglilingkod
?
O
Humuhubog
sa kakayahan
?
ng mga
C manggagawa
?
D
Pamprosesong Tanong:
E
ARTIKULO XIII
KATARUNGANG PANLIPUNAN AT
MGA KARAPATANG PANTAO PAGGAWA
Sek. 3. Dapat magkaloob ang Estado ng lubos na proteksyon sa paggawa, sa lokal
at sa ibayong dagat, organisado at di organisado, at dapat itaguyod ang puspusang
employment at pantay na mga pagkakataon sa trabaho/empleyo para sa lahat.
419
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
trabaho, sa makataong mga kalagayan sa trabaho, at sa sahod na sapat ikabuhay.
Dapat din silang lumahok sa mga proseso
ng pagbabalangkas ng patakaran at desisyon na
may kinalaman sa kanilang mga karapatan at
benepisyo ayon sa maaaring itadhana ng batas.
Karapatan
ng mga
Dapat itaguyod ng Estado ang manggagawa
prinsipyong hatiang pananagutan ng mga na itinatadhana ng
ating Saligang
manggagawa at mga employer at ang Batas
preperensiyal na paggamit ng boluntaryong mga
pamamaraan ng pagsasaayos sa mga hidwaan,
kabilang ang konsilyasyon, at dapat ipatupad
PY
ang pagtalima rito ng isa’t isa upang maisulong
ang katiwasayang industriyal.
O
employer, dahil sa pagkilala sa karapatan ng paggawa sa karampatang bahagi nito sa
mga bunga ng produksiyon at sa karapatan ng mga negosyo sa makatwirang tubo sa
mga pamumuhunan, at sa paglawak at paglago.
C
Pinagkunan: http://www.gov.ph/constitutions/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/ Retrieved on November 7, 2014
Pamprosesong Tanong:
1. Gamit ang radial cluster diagram sa gilid, isa-isahin ang mga karapatan ng
D
mga manggagawang inilalahad ng ating Saligang Batas.
2. Bakit kailangang siguruhin ang kapakapanan ng mga manggagawang
E
420
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
• DAGDAG NA BAYAD TUWING ARAW NG PAHINGA O SPECIAL DAY
(Premium Pay - Artikulo 91-93) - karagdagang bayad sa manggagawa sa
loob ng walong (8) oras na trabaho sa araw ng pahinga at special days
PY
• SERVICE CHARGES (Artikulo 96) - Lahat ng manggagawa sa isang
establisimyento o kahalintulad nito na kumokolekta ng service charges ay may
karapatan sa isang pantay o tamang bahagi sa walumpu’t limang porsiyento o
bahagdan (85%) na kabuuang koleksiyon. Ang service charges ay kadalasang
kinokolekta ng halos lahat ng hotel, kainan o restaurant, night club, cocktail
O
lounges at iba pa.
421
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
pananakit, harassment, pananakot, at hindi pagbibigay ng kalayaang
makisalamuha o makalabas ng tahanan mula sa kaniyang asawa, dating
asawa o kasintahan ang may karapatang gumamit ng leave na ito.
PY
nang hindi bababa sa isang buwan sa isang taon upang sila ay makatanggap
ng proportionate thirteenth-month pay. Ang thirteenth-month pay ay ibinibigay
sa mga empleyado nang hindi lalagpas ng ika-24 ng Disyembre bawa’t taon.
O
- Kahit sino mang manggagawa ay may karapatan sa separation pay kung siya
ay nahiwalay sa trabaho sa mga dahilan na nakasaad sa Artikulo 297 at 298 ng
Labor Code of the Philippines. Ang karapatan ng manggagawa sa separation
C
pay ay nakabase sa dahilan ng kaniyang pagkakahiwalay sa paglilingkod.
Maaaring mahiwalay sa trabaho ang manggagawa kung may makatwirang
kadahilanan (i.e., malubha o palagiang pagpapabaya ng manggagawa sa
kaniyang mga tungkulin, pandaraya, o paggawa ng krimen), at iba pang
D
mga kahalintulad na dahilan na nakasaad sa Artikulo 296 ng Labor Code.
Sa pangkalahatan, maaari lamang magkaroon ng bayad sa paghihiwalay sa
E
422
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
• BENEPISYO SA SOCIAL SECURITY SYSTEM (RA 1161, as amended by
RA 8282) - nagbibigay ng isang pakete ng mga benepisyo sa pagkakataon
ng kamatayan, kapansanan, pagkakasakit, pagiging ina, at katandaan ng
empleyado. Ang Social Security System (SSS) ay nagbibigay bilang kapalit sa
nawalang kita dahil sa mga nabanggit na contingencies.
PY
Pinagkunan: http://www.bwc.dole.gov.ph/userfiles/file/Handbook-Tagalog.pdf Retrieved on November 7, 2014
O
sa kontrata na mayroon siyang trabaho sa loob ng 5 buwan lamang. Nagbunsod ito
ng kawalan ng seguridad sa trabaho at pagkait sa mga benepisyo.. Ito ay dulot na
C
rin ng pabago-bagong polisiya ng pamahalaan ukol sa paggawa, pagpayag sa mga
kompanya na gamitin ito bilang iskema sa pagtanggap ng mga empleyado at pag-
abuso sa probisyon ng “labor-only contracting” na pinagtibay sa Artikulo 106 ng Atas
ng Pangulo Blg. 442 o Kodigo sa Paggawa.
D
Maliban sa mga batas na nabanggit, ayon naman sa International Labor Organization
(ILO) ang pinakamahalagang karapatan ng manggagawa ay ang sumusunod:
E
423
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 9: BATAS-PAGLILINGKOD
Batas na
PY
nangangalaga
sa karapatan
ng mga
manggagawang
Pilipino
O
C
Sagutin mo ang sumusunod na tanong at humanap ng isang kamag-aral.
D
Suriin ninyo ang naging kasagutan ng bawat isa. Ilagay sa ikalawang hanay ng Guide
Question Sheet kung kayo ay may pagkakatulad na sagot o wala.
E
TANONG
424
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa sektor ng paglilingkod,
maaari ka nang pumunta sa susunod na bahagi ng aralin. Ihanda mo ang iyong
sarili para sa mas malalim na pag-unawa ng sektor na ito.
PAGNILAYAN
PY
iyong sarili sa pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
O
Tukuyin mo ang nilalaman ng mga larawan at isulat mo sa kahon ang sa
palagay mo ang dahilan ng mga ito.
C
E D
EP
D
425
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
Pamprosesong Tanong:
O
edukasyon?
3. Bakit dumarami ang bilang ng mga manggagawang Pilipino na
nangingibang-bayan partikular na ang labor skilled worker at propesyonal?
C
4. Sa iyong palagay, magiging maunlad ba ang ekonomiya ng isang bansa
kung sisiguraduhin ng pamahalaan na mapapangalagaan ang kapakanan
ng mamamayan?
D
Gawain 11: PAGLILINGKOD-POSTAL
E
426
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
NAKUHANG
PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS
PUNTOS
Pagsasabuhay
Makatotohanan ang binanggit
ng mga
na paraan ng pagsasabuhay
pagpapahalagang 25
ng mga pagpapahalagang
natutuhan sa
natutuhan sa paksa.
paksa
KABUUANG PUNTOS 100
PY
Gawain 12: SALIK-ULAT: PAGSASALIKSIK AT PAG-UULAT
O
kaugnay sa paksang tinalakay.
Gabay sa Pagsasaliksik
C
1. Magsaliksik sa mga aklatan, magasin, o sa mga internet website ng ilang
mga isyu tulad ng labor outsourcing at salary standardization law.
2. Gumawa ng pagbubuod gamit ang mga graphic organizer ukol sa kanilang
D
pamamaraang ginamit upang mapalakas at maproteksiyunan ang sektor
na ito.
3. Ibahagi sa klase ang resulta ng ginawang pananaliksik.
E
NAKUHANG
PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS
PUNTOS
Kumpleto at kumprehensibo
D
427
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
NAKUHANG
PAMANTAYAN DESKRIPSIYON PUNTOS
PUNTOS
Masusing sinuri at tinimbang
ang mga pananaw na inilahad.
Nakabatay sa moralidad,
Paglalahad ng ebidensiya, at sariling pagsusuri
pananaw ang paglalahad ng pananaw.
Hindi nagpakita ng pagpanig
sa sino mang personalidad o
pangkat.
Malinaw na naipabatid ang
mensahe ng pagsasaliksik.
PY
Naimulat ang mga manonood
sa mga katotohanan at maling
pananaw ukol sa paksa ng
Mensahe pagsasaliksik. Nakabatay ang
mensahe sa mga nilalaman
ng sangguniang ginamit.
O
Nahikayat ang mga manonood
na kumilos ayon sa mensahe ng
pagsasaliksik.
C
Organisado, malinaw, simple,
at may tamang pagkakasunod-
sunod ang presentasyon ng
D
mga pangyayari at ideya sa
Presentasyon
pagsasaliksik. Malinaw ang daloy
ng istorya at organisado ang
E
Malikhain, malinis, at
kumprehensibo ang nabuong
pagsasaliksik. Gumamit ng iba
pang midya o teknolohiya bukod
sa hinihingi ng gawain upang mas
D
428
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 13 : CALLOUT
Ang
aking paunang
nalalalaman ay_________
_________________________
______________________
Ang aking mga
PY
Ang aking gustong ____
malaman ay ____________ nalaman ay____
________________________ ______________
________________ _____________
______________ ____
O
C
E D
429
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PANIMULA
PY
paksang ito, ikaw ay haharap sa mga impormatibong tekstong siyang magbibigay
sa iyo ng mga impormasyon at mga mapanghamong gawain na pupukaw sa iyong
interes at magdudulot ng kaalaaman.
Sa pagtatapos ng araling ito, inaasahang ikaw ay makapagsusuri ng mga dahilan
O
at epekto ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya at mapahahalagahan
ang mga patakarang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa impormal na sektor.
C
ARALIN 5
ANG IMPORMAL NA SEKTOR:
MGA DAHILAN AT EPEKTO NITO SA EKONOMIYA
D
ALAMIN
E
Ayusin ang sumusunod na titik na nasa loob ng shape box upang mabuo ang
salita o konsepto na tumutukoy sa iba’t ibang gawain o hanapbuhay. Isulat ang iyong
sagot sa patlang na nasa ibaba at pagkatapos ay sagutin ang mga pamprosesong
tanong.
430
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ABULT
EODRNV
EARLANBDA
ATHO
EVNDOR
ABCEPID KLWAIDES
REVIDR NVORDE
PY
Pamprosesong Tanong:
O
2. Alin sa mga salitang ito ang bago o hindi mo ganap na nauunawaan? Bakit?
3. Sa iyong palagay, maituturing ba silang bahagi ng ekonomiya ng bansa?
Bakit?
C
Gawain 2: PHOTO-BUCKET
431
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sa susunod na bahagi ay sasagutan mo ang isang tsart upang inisyal na masukat
ang iyong nalalaman tungkol sa pamilihan.
PY
iyong kakailanganin hanggang sa dulong bahagi ng araling ito.
O
C
Ano-ano ang dahilan at epekto ng
pag-iral ng impormal na sektor ng
D
ekonomiya?
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa paksang
E
pamilihan at mga estruktura nito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi
ng aralin upang higit mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor.
EP
PAUNLARIN
D
432
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ANG IMPORMAL NA SEKTOR: ISANG PAGPAPALIWANAG
PY
ng kanilang misyon, nalaman nilang marami ang mga may hanapbuhay na nasa labas
ng regular na industriya o ng itinatakda ng batas.
O
resolusyon upang magkaroon ng pandaigdigang batayan sa paglalarawan ng impormal
na sektor. Sa isinagawang 15th International Conference of Labor Statisticians noong
Enero 19-28, 1993 sa Geneva, Switzerland, ayon sa ILO, ang impormal na sektor ay
C
nagtataglay ng malawak na katangian. Ito ay binubuo ng mga yunit na nagsasagawa
ng pagbuo ng produkto at serbisyo na may layuning makalikha ng empleyo o trabaho
at magdulot ng kita sa taong lumalahok dito. Ang mga gawain dito ay naisasagawa
dulot ng mababang antas ng organisasyon, hindi pagsunod sa itinatakdang kapital at
D
pamantayan, at napakaliit na antas ng produksiyon. Ang mga kasapi sa pagsasagawa
ng mga gawain sa produksiyon sa ilalim nito ay kadalasang mga kamag-anak o
E
Kaugnay nito, noong Abril 2008, nagsagawa ang National Statistics Office
(NSO) ng Informal Sector Survey (ISS). Ito ang kauna-unahang pambansang sarbey
tungkol sa impormal na sektor sa Pilipinas. Batay rito, lumabas na mayroong halos
10.5 milyong tao ang kabilang sa impormal na sektor. Ang tinatawag na self-employed
ay humigit-kumulang 9.1 milyong katao at ang mga employers ay nasa 1.3 milyong
D
katao. Maliban pa rito, sa isinagawang Labor Force Survey (LFS) ng taong ding iyon
(Abril 2008), lumabas na mayroong 36.4 milyong tao ang kabilang sa lakas-paggawa
at 30% nito ay kabilang sa mga informal sector operator. Sa kabuuang bilang na ito,
2/3 ay mga kalalakihan at, kung ibabatay naman sa edad o gulang, ¾ o 75% ay nasa
35 gulang pataas.
433
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
mamamayan. Ito ay nagdudulot din ng pagkakalikha ng mga produkto at serbisyong
tutugon sa ating mga pangangailangan.
PY
Philippines (1995) 25.4 32.5
Philippines (2001-2006) 20-30 -
Korea (1995) 15.9 16.9
Indonesia (1998) 25.2 31.4
Pakistan (1997) 21.2 28.7
O
India (1990-91) 32.4 48.1
Source: Charmes 2000, BLES, 2007
(PDI) noong Enero 21, 2013, kaniyang sinabi na ang tinatayang kabuuang bahagdan
ng impormal na sektor sa GDP ay 40%. Tinawag niya rin ang impormal na sektor
bilang underground economy o hidden economy.
Ilan sa mga halimbawa ng mga taong kabilang sa sektor na ito ay ang mga
D
434
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Sa pangkalahatan, hindi lamang sa ating bansa mayroong impormal na sektor.
Ito ay nagaganap kahit sa iba pang bansa sa daigdig. Ayon nga kay Hedayet Ullah
Chowdhury, Assistant Professor, Kazakhstan Institute of Management, Economics,
and Strategic Research, sa kaniyang papel na nailathala sa Philippine Journal of
Development, ang paglaganap ng impormal na sektor ay isang global phenomenon.
Ang pag-iral nito sa iba’t ibang bansa ay kakikitaan lamang ng pagkakaiba-iba nito
ayon sa lawak, dami, at pangkalahatang sistema ng operasyon. Gayumpaman, hindi
maikakaila ang kontribusyon nito sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa, partikular na
sa pagbibigay ng empleyo o hanapbuhay sa mga mamamayan.
PY
Pagkatapos ay punan mo ang tri-linear model chart na nasa ibaba.
Pamprosesong Tanong:
O
1. Ano ang nais iparating/ipahayag ng teksto?
2. Sumasang-ayon ka ba sa pangkalahatang mensahe o ideya ng teksto?
Bakit?
C
3. Mula sa datos na nakalap mo sa teksto, iguhit at punan mo ng kasagutan sa
iyong kuwaderno o papel ang dayagram na nasa ibaba.
TRI-LINEAR MODEL
E D
EP
D
435
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
3 CLEOFE S. PASTRANA
5 CIELITO HABITO
6 iBON FOUNDATION
PY
8
O
iyong sarili upang maunawaan at mapahalagahan mo ang mga patakarang pang-
ekonomiyang may kinalaman dito. C
Dahilan at Epekto ng Impormal na Sektor sa Ekonomiya
Maraming mga magkakaugnay na salik ang itinuturong dahilan kung bakit
patuloy na lumalaganap ang impormal na sektor sa iba’t ibang bansa. Sa pangkalahatan,
D
sinasalamin ng pag-iral ng impormal na sektor ang hindi pantay na pag-unlad ng mga
sektor ng ekonomiya. Maliban pa rito, ang kakulangan ng sapat na hanapbuhay o
E
kung hindi naman ay ang tamang pagpapatupad ng batas tungkol sa paggawa ay ilan
sa dahilan sa pag-iral ng impormal na sektor.
EP
436
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gayumpaman, masasabi rin nating ang paglaganap ng impormal na sektor
ay nagpapakita ng pagkakaroon ng ugaling mapamaraan ng mga Pilipino upang
mapaglabanan ang hamon ng kahirapan. Ipinapakita rin nito ang pagiging matatag
laban sa mga suliraning pangkabuhayan, gaya ng mataas na presyo ng bilihin,
kawalan ng trabaho, maliit na pasahod, at mababang antas ng edukasyon.
PY
Banta sa kapakanan ng mga mamimili – Dahil ang mga bumubuo sa impormal
na sektor ay hindi rehistrado at hindi sumusunod ayon sa itinatalaga ng batas
tungkol sa kanilang operasyon, maaaring ang mga produkto o serbisyo ay
hindi pasado sa quality control o standards ayon sa itinakda ng Consumer
O
Act of the Philippines, kung kaya’t ang mga mamimiling tumatangkilik dito ay
maaaring mapahamak, maabuso, o mapagsamantalahan.
C
Paglaganap ng mga ilegal na gawain – Dahil sa kagustuhan na kumita nang
mabilisan, ang mga tao ay nauudyok na pumasok sa impormal na sektor na
kung minsan ay mga gawaing ilegal o labag sa batas. Halimbawa ng mga
D
gawaing labag sa batas ay ang prostitusyon, pagbebenta ng ipinagbabawal na
gamot, at ang pagkakaroon ng mga ilegal na pasugalan. Isa sa pinakamaiinit
na isyu ngayon ay ang pamimirata partikular na ang software piracy. Ayon sa
E
Gawain 6: TEKSTO-SURI
D
Pamprosesong Tanong:
437
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
O
3. Sa iyong palagay, makatuwiran ba ang mga dahilan kung bakit pumapasok
ang isang tao sa loob ng impormal na sektor? Bakit?
4. Gamit ang cycle matrix chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga epekto ng
impormal na sektor.
C
E D
EP
D
438
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Mga Batas, Programa, at Patakarang Pang-Ekonomiya Kaugnay sa Impormal
na Sektor
Ang ilan sa mga batas, programa, at mga patakarang pang-ekonomiya na may
kaugnayan sa impormal na sektor ay ang sumusunod:
1. REPUBLIC ACT 8425
Ang batas na ito ay kilala din bilang Social Reform and Poverty
Alleviation Act of 1997. Ito ay nilagdaan noong Disyembre 11, 1997 at
pormal na ipinatupad noong Hunyo 3, 1998. Itinatadhana ng batas na ito
ang pagkilala sa impormal na sektor bilang isa sa mga disadvantaged
sector ng lipunang Pilipino na nangangailangan ng tulong sa pamahalaan
sa aspektong panlipunan, pang-ekonomiko, pamamahala, at maging
ekolohikal. Isinulong ng batas na ito ang tinatawag na Social Reform Agenda
(SRA) na naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa
PY
impormal na sektor. Upang maisakatuparan ang mga probisyon ng batas
na ito ay itinatag ang National Anti-Poverty Commission (NAPC) bilang
ahensiyang tagapag-ugnay at tagapayo tungkol sa mga usaping may
kinalaman sa mga bumubuo sa impormal na sektor. Isa sa mga kasapi ng
O
NAPC ay mula sa sektor ng mga kababaihan bilang pagkilala sa kanilang
ambag sa ekonomiya ng bansa.
Maliban pa rito, ayon sa Seksyon 3 ng R.A. 842,5 ang mga bumubuo
C
sa basic at disadvantaged sectors ng lipunang Pilipino ay ang sumusunod;
magsasaka, mangingisda, manggagawa sa pormal na sektor, migrant
workers (OFW), kababaihan, senior citizens, kabataan at mga mag-aaral
(15-30 taong gulang), mga bata (minors - 18 taong gulang pababa), urban
D
poor (mga taong naninirahan sa mga lungsod na ang kita ay lubhang
mababa), mga manggagawa sa impormal na sektor, mga katutubo,
E
439
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
sa impormal na sektor sapagkat ayon sa datos na inilabas ng National
Statistics Office (NSO), halos kalahati ng mga bumubuo sa sektor na ito
ay kababaihan.
PY
4. REPUBLIC ACT 7796
Ito ay ang Technical Education and Skills Development Act of 1994
na nilagdaan bilang batas noong Agosto 25, 1994. Layunin ng batas na ito
O
na hikayatin ang kabuuang partisipasyon at pakikiisa ng iba’t ibang sektor
ng lipunan gaya ng industriya, paggawa, lokal na pamahalaan, teknikal, at
bokasyonal na mga institusyon upang mapaghusay ang mga kasanayan
C
para sa pagpapataas o pagpapaibayo ng kalidad ng yamang tao ng ating
bansa. Sa ilalim din nito ay itinalaga ang Technical Education and Skills
Development Authority (TESDA) bilang ahensiya ng pamahalaang itinatag
upang makapagbigay ng edukasyong teknikal.
D
440
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
programang ito na ang pamahalaan ay magkakaloob ng subsidy sa mga
mamamayan na walang sapat na kakayahang pinansiyal sa oras na sila
ay magkaroon ng pangangailangang medikal at pangkalusugan gaya na
lamang ng operasyon at hospitalization program.
Maliban pa sa mga nabanggit na batas, may iba pang ipinatutupad para sa
mga partikular na sektor ng manggagawang Pilipino tulad ng Magna Carta for Small
Farmers (R.A. 7607), Magna Carta for Small Enterprises (R.A. 6977), at Barangay
Microbusiness Enterprises Act (R.A. 9178). Samantala, ang sumusunod ay ilan sa
mga programa at proyekto ng pamahalaan para sa mga mamamayan na bumubuo sa
impormal na sektor:
1. DOLE INTEGRATED LIVELIHOOD PROGRAM (DILP)
Ang programang ito ay ipinatutupad ng Department of Labor and
PY
Employment (DOLE) na nauukol sa pangkabuhayang pangkaunlaran sa
pamamagitan ng mga pagsasanay ng mga mamamayan partikular na para
sa mga self-employed at mga walang sapat na hanapbuhay.
O
2. SELF-EMPLOYMENT ASSISTANCE KAUNLARAN PROGRAM (SEA-K)
Isa sa mga pangkabuhayang programa ng Department of Social
Welfare and Development (DSWD) na nagbibigay ng mga gawain at
C
pagsasanay upang mapaunlad ng mga mahihirap na pamilya ang kanilang
mga kasanayan at makapagsimula ng sariling negosyong pangkabuhayan
at pagtatayo ng mga samahang panlipunan na maaaring magpautang sa
mga kasapi gaya ng Self-Employment Kaunlaran Associations (SKA’s).
D
FISHERFOLKS (ISLA)
Ang proyektong ito ay para sa mga munisipalidad o bayan na ang
pangunahing ikinabubuhay ay pangingisda. Tinutulungan ng pamahalaan
EP
441
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Tunay ngang maganda ang mga batas, programa, at proyekto ng
pamahalaan para sa impormal na sektor. Ngunit, ang kaukulang implementasyon nito
para sa kapakanan ng mga mamamayan at kabuuan ng ekonomiya ng bansa ang
kinakailangang mabigyan ng kasiguraduhan. Kinakailangan ang pagtutulungan ng
pamahalaan at mga mamamayan upang makamit natin ang minimithing pambansang
kaunlaran. Gayumpaman, hindi rin natin masisi ang mga tao kung sila ay maging
bahagi ng impormal na sektor sapagkat ayon nga kay Bernardo Villegas, isang
kilalang ekonomistang Pilipino, “Gugustuhin pa ng mga tao ang lumabag sa batas
kaysa magutom o mamamatay”. Kung kaya’t, upang maiwasan ito, marapat lamang na
ang mga mamamayan at pamahalaan ay magkaisa para sa implementasyon ng mga
magagandang batas, programa, at patakarang pang-ekonomiya para sa kabutihan ng
lahat.
PY
Gawain 7: ULAT SA BAYAN: AYON SA BATAS!
Matapos mong mabasa ang mga teksto tungkol sa mga programa at mga
batas at mga patakarang pang-ekonomiya tungkol sa impormal na sektor, sagutin mo
O
ang mga pamprosesong tanong na siyang susukat sa antas ng iyong kaalaman at
pang-unawa. C
Pamprosesong Tanong:
1. Batay sa teksto, ano ang bahaging ginagampanan ng pamahalaan upang
mabigyan ng solusyon o mapabuti ang mga mamamayang nasa impormal
na sektor?
D
2. Sa pamamagitan ng hierarchy list chart, isa-isahin at ipaliwanag ang mga
batas at programa o proyekto ng pamahalaan na may kaugnayan sa
E
impormal na sektor.
Mga batas na may kaugnayan sa Mga programa, proyekto, o patakarang
impormal na sektor pang-ekonomiya na may kaugnayan sa
EP
impormal na sektor
D
442
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Mahusay! Ngayong natapos mo ang mga teksto at mga gawain upang iyong
maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor, sa puntong ito ay sukatin mo ang
iyong kaalaman sa pamamagitan ng maikling pagsusulit.
PY
pandaigdigang batayan ng paglalarawan ng impormal na sektor.
3. Ang impormal na sektor ay tumutukoy sa yunit na nagsasagawa ng
mataas na antas ng organisasyon na may sinusunod na takdang kapital at
pamantayan ng produksiyon.
O
4. Batay sa 2008 Informal Sector Survey (ISS), mayroong halos 10.5 milyon
ang kabilang sa impormal na sektor.
5. Ang impormal na sektor ay nakarehistro at sumusunod sa batas at
pamantayan ng pamahalaan.
C
6. Ang Asian Development Bank (ADB) ay nagsagawa ng pag-aaral tungkol
sa ekonomiya at impormal na sektor ng 162 bansa sa daigdig.
7. Ayon sa 2007 BLES NSO Report, ang impormal na sektor ay nakapag-
D
ambag ng 10-15% sa kabuuang Gross Domestic Product (GDP) ng ating
bansa.
E
443
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
laban sa mga depektibong kalakal o serbisyo na maaaring magresulta sa
kanilang kapahamakan. ITYQAULI TRLONOC
5. Ito ay tumutukoy sa ilegal o walang permisong pangongopya ng mga
pelikula, musika, at iba pa sa anyong CD, VCD, o DVD. ERTFSOAW
IRYCAP
6. Ang programa ng pamahalaan, ayon sa itinatadhana ng R.A. 8425, na
naglalayong iahon sa kahirapan ang mga Pilipinong kabilang sa impormal
na sektor. ALCISO FROERM GENADA
7. Batay sa pag-aaral at sarbey sila ang bumubuo sa halos kalahati ng
kabuuang populasyon ng impormal na sektor. AIHKBANABA
8. Ang itinuturing bilang pangunahing batas ng bansa para sa mga
manggagawa. ENILIPPHP OBLRA OCDE
9. Ang ahensiya ng pamahalaang itinatag upang makapagbigay ng
PY
edukasyong teknikal at kasanayan sa mga Pilipino. EDTSA
10. Ang tawag sa programa ng pamahalaan na may kinalaman sa kalusugan, o
serbisyong medikal para sa mga manggagawa. HTEALHILPH PGRMAOR
O
Sa puntong ito, maaari mo nang sagutan ang gitnang bahagi ng Pyramid
of Knowledge Chart na kung saan mula sa kaalaman na iyong natutuhan mula sa
iyong mga nabasang teksto ay sasagutin mo ang gitnang bahagi ng chart.
C
Gawain 10: PYRAMID OF KNOWLEDGE CHART
D
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran
sa pagkatuto. Sa aspektong ito ay pupunan mo ang gitnang bahagi ng pyramid of
E
itong ilagay sa iyong portfolio o kuwaderno dahil ito ay iyong kakailanganin hanggang
sa dulong bahagi ng modyul na ito.
D
444
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol
sa impormal na sektor kaugnay ang mga dahilan, epekto, at mga batas na may
kinalaman dito, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin upang
higit mong maunawaan ang konsepto ng impormal na sektor.
PAGNILAYAN
PY
dahilan at epekto nito sa ekonomiya, at mga batas, programa, at patakarang
pang-ekonomiya na may kaugnayan dito. Kinakailangan ang mas malalim na
pagtalakay sa kahalagahan ng pamilihan upang maihanda ang iyong sarili sa
pagsasabuhay ng iyong mga natutuhan.
O
C
Ang layunin ng gawaing ito ay masukat ang iyong natutuhan ukol sa impormal
na sektor at sanayin ang kasanayan mo sa sistematikong pangangatwiran. Ikaw
ay gagawa ng katulad na pigura ng discussion web chart na nasa ibaba upang
D
pangatwiranan kung nakabubuti ba o nakasasama sa ekonomiya ng bansa ang pag-
iral ng impormal na sektor. Pagkatapos nito ay sasagutin mo ang mga pamprosesong
E
tanong upang mas maging kongkreto ang iyong kaalaman ukol sa impormal na sektor.
DAHILAN / DAHILAN /
EP
PALIWANAG PALIWANAG
NAKAKABUTI
BA O
NAKASASAMA
SA EKONOMIYA
ANG PAG-IRAL NG
D
IMPORMAL NA
SEKTOR
KONGKLUSYON
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang naging batayan mo sa pagbibigay ng desisyon ng kabutihan at
hindi kabutihan ng pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya?
Ipaliwanag.
445
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
2. Sa anong panig ka nahirapang maglahad ng mga kadahilanan? Bakit?
3. Ano ang pangkalahatang repleksiyon o kongklusyon mong nabuo
tungkol sa pagkakaroon ng impormal na sektor sa ekonomiya ng bansa?
Pangatwiranan ang iyong kasagutan.
Kung sa Metro Manila ay itinataboy at hinuhuli ang mga street vendor, gagawin
PY
nang legal sa Olongapo City ang paglalako ng paninda sa paligid ng East Bajac
Bajac (EBB) Public Market simula sa Disyembre 1, 2012. Ito ay matapos maisaayos
kamakailan ng pamahalaang lokal ang itinalagang paglalagyan sa mga vendor
sa mismong palengke kung saan hindi sila magiging sagabal sa mga mamimili at
O
dumaraang sasakyan.
Ayon kay Dr. Arnold Lopez, public market administrator, tugon ito sa nais ni
C
Mayor James `’Bong” Gordon, Jr. na malayang makapaghanapbuhay at magkaroon
ng patas na oportunidad ang maliliit na negosyo sa lungsod. Aniya, pangkalahatan
pakinabang ng publiko ang nagbunsod sa Gordon administration na makaisip ng
paraan upang maresolba ang problema ng illegal market vendors.
D
Pamprosesong Tanong:
446
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 13: PANGKATANG GAWAIN: SOCIO-POLITICAL CARICATURE
PY
sektor. Ito ay dapat naglalaman ng mga elemento ng impormal na sektor sa aspektong
kadahilanan, epekto, at mga batas o patakarang pang-ekonomiya ukol dito. Upang
maisagawa nang maayos ang presentasyon. Isaalang-alang ang sumusunod na
pamprosesong tanong at ang bawat presentasyon ay bibigyan ng marka o puntos
O
gamit ang rubrik na nasa ibaba.
Pamprosesong Tanong:
C
1. Ano-ano ang pangunahing konsepto ng impormal na sektor ang inyong
ipinakita sa caricature?
2. Isa-isahin at ipaliwanag ang mga simbolismong inyong ginamit para ilahad
D
ang mensahe ng caricature.
3. Sa iyong palagay, maliwanag bang naipapakita ng inyong larawan ang
E
Natamong
Pamantayan Indikador Puntos
Puntos
Akma ang kabuuang 10
caricature sa hinihinging
Kaangkupan sa Tema mensahe at tema para sa
D
impormal na sektor.
447
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ngayong may sapat ka nang kaalaman tungkol sa impormal na sektor
at mga konseptong may kaugnayan dito ay sagutan mo na ang pyramid of
knowledge chart.
PY
O
C
E D
ekonomiya?
D
448
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PANIMULA
PY
kalakalang panlabas at bakit ito nagaganap sa pagitan ng Pilipinas at ibang bansa sa
daigdig.
O
o sitwasyon ng kalakalang panlabas ng Pilipinas, napahahalagahan ang bahaging
ginagampanan ng kalakalang panlabas sa ekonomiya ng ating bansa, at nasusuri ang
ugnayan at mga patakarang pang-ekonomiya ng Pilipinas sa iba’t ibang samahan o
C
organisasyong may kinalaman sa kalakalang pandaigdig.
ARALIN 6
ANG PILIPINAS AT ANG KALAKALANG PANLABAS
D
ALAMIN
E
EP
susunod na gawain.
Ayusin ang mga titik na nasa loob ng kahon sa HANAY A upang mabuo ang
pangalan ng bansang tinutukoy at pagkatapos ay piliin ang titik ng katumbas na
watawat nito sa HANAY B.
449
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
HANAY A HANAY B
PY
O
C
E D
EP
D
450
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
HANAY A HANAY B
PY
O
C
E D
Pinagkunan: http://www.worldatlas.com/aatlas/world.
htm Retrieved on November 7, 2014
EP
D
Pamprosesong Tanong:
1. Alin sa mga bansang ito ang naging madali o mahirap sagutin at hanapin?
Bakit?
2. Paano nakatulong ang iyong paunang kaalaman sa heograpiya at
kasaysayan ng daigdig upang madali mong masagutan ang bawat bilang?
3. Sa iyong palagay, sa paanong paraan nagkakaroon ng ugnayan ang mga
bansang ito sa Pilipinas?
451
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 2: HANAP-SALITA
Hanapin ang sumusunod na salita sa word box. Ang mga ito ay maaaring nasa
anyo pababa, pahalang, pataas, o pabaliktad.
E K O N O P R U T A S
S A W B A T O U Q E L
PY
Q L G A L L E O N S A
W A R R W D X E A C N
A K E T R O P M I I G
B A X E F D G O T N I
O
I L Z R O O T A T O S
G A L L L K E K A R L
A N Y L U
C X C E R T B
S A O D P A E D I C A
R P O O T N I G P E T
D
A R R N M E U L A L A
P T A B A K O D A E S
E
Pamprosesong Tanong:
EP
1. Alin sa mga ito ang bago o hindi gaanong pamilyar sa iyo? Bakit?
2. Sa iyong sariling opinyon, paano kaya nagkakaroon ng ugnayan sa bawat
isa ang mga salitang iyong hinanap? Ipaliwanag.
D
452
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
W
G A
S I
I K
M T A
U N S
L
A A
PY
bansa sa larangan ng kalakalan at ano ang bahaging ginagampanan
nito sa ekonomiya ng bansa?
Matapos mong maorganisa ang iyong mga paunang kaalaman tungkol sa kalakalang
O
panlabas ng Pilipinas, ihanda ang iyong sarili para sa susunod na bahagi ng aralin
upang higit mong maunawaan ang mas malalim ang paksang ito.
C
PAUNLARIN
D
453
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ay matugunan ang mga pangangailangan. Nagaganap ang ganitong ugnayan ng mga
bansa dulot ng kakapusan sa likas na yaman at iba pang mga salik upang maisagawa
ang produksiyon. Halimbawa, ang ating bansa ay sagana sa mga produktong
agrikultural gaya ng bigas, mais, gulay, at mga prutas subalit salat naman tayo sa
produktong langis at petrolyo kung kaya’t tayo ay umaasa sa produksiyon ng ibang
bansa. Ang ganitong sitwasyon ang nagbibigay ng batayan kung bakit umiiral ang
kalakalang panlabas.
PY
ano ang pangangailangan at kagustuhan ng isang bansa. Nang dumating ang mga
Espanyol, Amerikano, at Hapones kasabay ng kanilang pananakop sa Pilipinas, ay
lumawak ang sistema ng ating pakikipagkalakalan sa ibang mga bansa.
O
Sa kabilang dako, kaalinsabay ng pagbabago ng panahon at pag-unlad
ng disiplina ng pag-aaral ng ekonomiks ay sumibol ang iba’t ibang mga teorya o
pananaw ng mga ekonomista tungkol sa kalakalang panlabas na siyang nagdulot
C
ng malawakang pagbabago mula sa sistemang barter noong sinaunang panahon.
Ang absolute advantage at comparative advantage theory ang nagiging basehan ng
mga bansa para sumali sa pandaigdigang kalakalan. Ang export ay tumutukoy sa
pagluluwas ng mga produkto o serbisyo sa pandaigdigang pamilihan, samantalang
D
ang import ay tumutukoy sa pagpasok sa lokal na pamilihan ng mga produkto o
serbisyo mula sa ibang bansa.
E
Wealth of Nations” noong 1176. Isinasaad ng teoryang ito na ang isang bansa ay
dapat na magpakadalubhasa sa paglikha ng mga produkto. Subalit, paano malalaman
ng isang bansa kung anong produkto o serbisyo ang dapat niyang pagtuunan o
pagkadalubhasaang iprodyus? Ang kaisipang ito ay mabisang mauunawaan gamit
ang talahanayang na nasa ibaba.
D
454
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ring ang mga manggagawa sa bansang A at B ay kayang makagawa ng nabanggit
na kabuuang dami ng sapatos at pantalon sa loob ng isang araw. Samakatuwid,
ang pagiging produktibo ng paggawa ang siyang magsasabi kung gaano karami
ang maaaring magawang sapatos at pantalon. Kung kaya’t ang bansang A ang may
absolute advantage sa produksiyon ng sapatos at ang bansang B naman ay mas
efficient sa pagprodyus ng pantalon.
Ano naman ang maaaring maganap na sitwasyon kung ang isang bansa ay
may absolute advantage sa pagprodyus ng parehong produkto. Bakit mayroon pa ring
kalakalan? Ipagpalagay na may dalawang bansa C at D. Ang mga produkto ay mais at
t-shirts. Ang pagiging produktibo ng isang manggagawa ay makikita sa talahanayan.
PY
Bansa Sako ng Mais T-Shirts
C 20 10
D 4 8
Kabuuan 24 18
O
Batay sa talahanayan, kayang iprodyus ng bansang C ang mais at t-shirt na
mas efficient kaysa sa bansang D. Samakatuwid, mayroon siyang absolute advantage
sa pagprodyus ng mais at t-shirts. Kung tutuusin, kaya niyang magprodyus ng mais
C
ng limang beses ang dami kompara sa bansang D. Kaya rin ng bansang C na
magprodyus ng 1.25 na beses sa kayang iprodyus na t-shirts ng bansang D. Ngunit
may comparative advantage ang bansang C sa pagprodyus ng mais; ang bansang
D
D naman ay may comparative advantage sa paggawa ng t-shirts. Sa kabilang dako,
maaari ding ipaliwanag ang comparative advantage gamit ang konsepto ng opportunity
cost.
E
sako ng mais. Ang opportunity cost ng pagprodyus ng isang t-shirt ay dalawang sako
ng mais. Para sa bansang D upang makagawa ng 8 pang t-shirts, kailangang isuko
ang 2 sako ng mais. Samakatwid, ang opportunity cost ng pagprodyus ng isang t-shirt
ay kalahating sako ng mais. May mas mababang opportunity cost sa pagprodyus
ng t-shirt ang bansang D, kaya may comparative advantage ang bansang D sa
D
pagprodyus ng t-shirt.
Kung kaya’t masasabi nating ang isang bansa ay may comparative advantage
sa paggawa ng isang bagay o serbisyo kapag kaya niyang gawin ang produkto
o serbisyo nang mas efficient kompara sa ibang uri ng produkto o serbisyo sa
larangan ng kanyang paghahambing sa ibang bansa. Ang mga bansa ay dapat na
magpakadalubhasa at mag-export ng mga produkto o serbisyo kung saan siya ay may
comparative advantage at mag-import na lamang ng mga produkto o serbisyo na wala
siyang comparative advantage sa pagprodyus.
455
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 4: TEKS-TO-GRAPH LIST
Basahin at unawain ang tekstong nasa kahon at pagkatapos, sagutin ang mga
pamprosesong tanong gamit ang graphic organizer sa susunod na pahina.
KALAKALANG PANLABAS
PY
Pamprosesong Tanong:
O
1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa?
2. Bakit nagkakaroon ng kalakalan sa pagitan ng mga bansa?
3. Paano binago ng pag-unlad ng pag-aaral ng ekonomiks ang kaisipan
tungkol sa kalakalang panlabas?
C
Gawain 5: T-CHART: ABSOLUTE o COMPARATIVE
Sa pamamagitan ng t-tsart ay paghambingin mo ang dalawang batayan o kalakaran
D
ng kalakalang panlabas ng isang bansa batay sa tekstong iyong nabasa.
E
ABSOLUTE COMPARATIVE
EP
ADVANTAGE ADVANTAGE
D
ABSOLUTE COMPARATIVE
ADVANTAGE ADVANTAGE
456
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang Kalakalang Panlabas ng Pilipinas
Upang maunawaan ang takbo ng kalakalang panlabas ng isang bansa ay
sinusuri ang tinatawag nating balance of payment (BOP), na siyang nagsisilbing sukatan
ng pandaigdigang gawaing pang-ekonomiya ng isang bansa. Ito rin ang nagpapakita
ng talaan ng transaksiyon ng isang bansa sa iba’t ibang bahagi ng mundo. Samantala,
ang balance of trade (BOT) naman ay makukuha sa pamamagitan ng pagbabawas ng
halaga ng kalakal na inaangkat (import) sa halaga ng kalakal na iniluluwas (export).
PY
dolyar kumpara sa $4.490 bilyong dolyar na kinita ng bansa noong June 2013. Ang
talahanayan sa ibaba ay nagpapakita ng kabuuang datos tungkol sa ating pagluluwas
(export).
O
Merchandise Exports Performance of the Philippines as of June 2014
June
2014 p
2013 r
TOTAL EXPORTS
C
FOB Value in Million 5,444.41 4,490.20
US Dollars
D
Year-on-Year Growth 21.3 4.1
(Percent)
Electronic Products
E
457
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Top 10 Philippine Export to All Countries: June 2014 p
(Year-on-Year Growth in Percent)
Gainers Losers
Woodcrafts and
Machinery & Transport Equipment 120.4 -9.9
Furniture
Bananas (Fresh) 98.9
PY
Accessories
Ignition Wiring Set and Other Wiring Sets
32.5
Used in Vehicles, Aircrafts and Ships
O
Chemicals 0.1
458
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/merchandise-exports-performance-june-2014
PY
Retrieved on November 7, 2014
O
mayroong 8.9% na bahagi at may pagtaas na 85.1% batay sa kinita nitong $468.03
milyong dolyar. Ang total agro-based products naman ay may 8.5% na bahagi at may
C
kabuuang kita na $464.21 milyon. Ito ay tumaas ng 44% mula sa $322.46 milyon na
kita noong June 2013. Maliban pa dito, ang special transactions ay bumuo sa 3.4%
at tumaas ng 98.0% batay sa kinita na $186.10 milyon kung ihahambing sa $93.99
milyon na kita noong June 2013. Ang forest products naman ay nagbahagi ng 0.1%
D
sa kabuuang kita ng bansa at tumaas ng 24% batay sa $6.70 milyon na kinita nito
ngayong June 2014 kumpara sa $5.40 milyon noong June 2013. At ang petroleum
product ay nagtala ng 0.001% at bumaba ng 99.9% mula sa $89.37 milyon noong
E
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/commoditygroups-exports-performance-june-2014
Retrieved on November 7, 2014
459
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kaugnay nito, kung pagbabatayan naman ang mga bansa kung saan tayo
ay pagluluwas, batay sa June 2014 ulat na inilabas ng PSA, na ang Japan partikular
na ang Okinawa ang siyang pinaka-nangungunang destinasyon ng mga produktong
Pilipino. Ito ay mayroong kabuuang $955.58 milyon na kabilang sa 17.6% ng kabuuang
kita ng ating bansa sa export ngayong June 2014. Pangalawa, ang People’s Republic
of China (PROC) na mayroong 15.8%. Ito ay katumbas na halagang $859.38 milyon.
Pangatlo ang United States of America na mayroong 13.8% o kabuuang $751.68
milyon sa kabuuang kita ng bansa. Pang-apat ay ang Hongkong na mayroong 9% o
katumbas na $487.74 milyon at panlima ang Singapore na may nairehistrong 6.9% o
$377.97 milyon sa kabuuang kita ng bansa sa pagluluwas.
PY
Others
Japan
16.9%
O
17.6%
Taiwan
3.5%
Thailand
C
3.5%
China, People’s
Korea, Republic of Republic of
3.9% 15.8%
D
Germany
4.5%
E
Australia
4.7%
United States of
Singapore America
6.9% 13.8%
EP
Hong Kong
9.0%
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine-tpten-ecports-bycountry-performance-june-2014
Retrieved on November 7, 2014
Samantala, kung pagbabatayan naman ang economic bloc, ang ating bansa
ay may pinakamalaking pagluluwas ng mga produkto at serbisyo sa mga bansa sa
D
East Asia. Ito ay may katumbas na 49.9% o & 2.714 bilyong dolyar; pangalawa ay sa
mga bansang miyembro ng ASEAN na nakapagtala ng 14.2.% o may katumbas na
halaga na $770.46 milyong dolyar; pangatlo ay sa mga bansang kasapi ng European
Union na mayroong 10.2% o kabuuang $556.51 milyong dolyar.
460
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Notes:
1/ includes China, Hongkong, Japan, Macau, Mongolia, N. Korea, S. Korea, Taiwan
PY
2/ includes Brunei Darussalam, Cambodia, Indonesia, Laos, Malaysia, Myanmar, Singapore, Thailand, Vietnam
3/ includes Alaska and Hawaii
4/ includes Austria, Belgium, Bulgaria, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Ireland, Italy, Latvia,
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine
Lithuania, Luxembourg, Malta, Netherlands, Poland, Portugal, Romania,exports
Slovakia, by economic
Slovenia, bloc-june-2014
Spain, Sweden, Retrieved
and UK Great Britain. on November 7, 2014
O
naitalang $4.716 bilyon. Ito rin ay mas mababa kumpara sa $4.890 bilyon ng nakaraang
June 2013. Ayon sa ahensiyang nabanggit, ang pagbaba na ito ay dulot ng pagbaba
C
ng tatlong pangunahing produkto. Ito ay ang industrial machinery & equipments,
electronics products, at other food and live animals.
Maliban pa rito, ang balance of trade in goods (BOT-G) ng ating bansa para sa
D
June 2014 ay nagtala ng surplus na $731 milyon kompara sa $399 milyon na deficit
noong June 2013. Ito ay mabisang maipapaliwanag gamit ang pigurang nasa ibaba.
E
EP
D
Kung pagbabatayan naman ang Philippine Top Five Imports, ang mineral fuels
at lubricants and related materials ang siyang nanguna. Ito ay nakapag-ambag ng
kabuuang 24.7% o may katumbas na halagang $1.167 bilyon. Ito ay nagtala ng pagtaas
na 9.4% kung ikukumpara sa $1.066 bilyon noong June 2013. Pumapangalawa
rito ay ang electronic products na mayroong 18.1% at may halagang $1.097 bilyon
461
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ngayong June 2014. Ito ay bumaba ng 22% mula sa $1.097 bilyon noong June 2013.
Pangatlo naman ang transport equipments, na nagrehistro ng 10.2% sa kabuuang
imports ng bansa sa halagang $479.28 milyon. Ito ay may pagtaas ng 13.9% mula
sa dating $420.92 milyong dolyar. Pang-apat naman ay ang industrial machinery and
equipments na nakapagtala ng 4.5% bahagi na may kabuuang halaga na $211.97
milyon. Ito ay bumaba ng 32.9% mula sa dating $315.81.74 milyon noong June 2013.
Panlima ay ang other food and live animals na may 3.3% na bahagi sa kabuuang
imports ng ating bansa sa halagang $156.23 milyon. Ito ay bumaba ng 3.3% mula
sa dating $161.64 milyon noong June 2013. Ang pigura sa ibaba ay nagpapakita ng
Philippine Top Five Imports.
PY
O
C
Pinagkunan: http://www.census.gov.ph/content/philippine top five imports-june-2014
D
Retrieved on November 7, 2014
June 2013. Ang Republic of Korea naman ang pumangalawa na nakapagtala ng 6.8%
ng kabuuang import o may halagang $461.33 milyon. Ang Japan partikular na ang
lungsod ng Okinawa ang pumangatlo na mayroong 9.6% o katumbas na $451.71
milyong dolyar sa kabuuang import ng Pilipinas. Pang-apat ay ang United States
of America na mayroong 7.6% o kabuuang $445.44 milyon at ang panlima ay ang
D
462
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
People’s Republic of
China
Others 17.2%
23.4%
Korea, Republic of
Russian Federation 9.8%
4.3%
Taiwan
4.7% Japan
9.6%
Malaysia
5.3%
United States of
Thailand America
PY
5.5% 7.6%
Singapore
Saudi Arabia
6.8%
5.8%
O
Basahin at unawain ang teksto tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas.
C
Layunin ng gawaing na ito na masuri mo ang mahahalagang datos o impormasyon
tungkol sa kalakalang panlabas ng Pilipinas. Pagkatapos ay sagutin mo ang mga
pamprosesong tanong at punan ang Venn diagram.
D
IMPORT EXPORT
D
PAGKAKATULAD
Pamprosesong Tanong:
1. Tungkol saan ang tekstong iyong binasa?
2. Paano mo ilalarawan ang takbo ng kalakalang panlabas ng Pilipinas?
3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, pagkomparahin ang export at
import ng ating bansa sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang
impormasyon.
463
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Ang Ugnayan ng Pilipinas sa mga Samahang Pandaigdig: WTO; APEC, ASEAN
PY
samahang pandaigdig o international organization na naglalayong palawakin ang
ugnayan ng mga bansa sa larangan ng kalakalang panlabas.
O
bansa ay ang sumusunod:
C
WORLD TRADE ORGANIZATION (WTO)
Pinagkunan:http://www.brettonwoods.org/sites/default/files/photos/WTO-logo-1.png Retrieved on
November 7, 2014
D
Enero 1, 1995. Ito ang naging kapalit ng General Agreement of Tariffs and Trade
(GATT). Ang pagkakatatag nito ay alinsunod sa naging resulta ng usapin sa Uruguay
Round sa pamamagitan ng paglagda sa Marrakech Agreement sa Marrakech,
EP
Morroco noong Abril 15, 1944. Subalit, kaiba sa GATT, ang WTO ay may pormal na
estrukturang institusyonal at ang pinakamataas na lupong nagpapasya sa WTO ay
ang Ministerial Conference, samantalang ang GATT ay walang ganap na estruktura.
Ang punong himpilan ng WTO ay matatagpuan sa Geneva, Switzerland.
D
464
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
lamang ang kalagayang pang-ekonomiko ng isang bansa kundi maging aspektong
pampolitika at panlipunan. Kapag ito ay naaprubahan, ang isang bansa ay lalagda sa
isang kasunduan o protocol na naglalaman ng mga alituntuning dapat sundin ng isang
kasaping bansa.
PY
patakaran o magpataw ng trade sanction laban sa isang kasaping hindi
umaayon sa desisyon o pasya ng samahan;
O
ating bansa sa iba pang kasapi ng naturang samahan. Ito ay magdudulot sa ating
bansa ng maayos na takbo ng sistema ng kalakalang panlabas at makatutulong
upang magkaroon ng mababang taripa o buwis sa produktong ating iniluluwas sa
C
mga bansang kasapi nito. Ayon sa aklat na “Ekonomiks: Konsepto at Aplikasyon
“nina Balitao et. al. (2012) ang World Trade Organization upang maging maayos ang
sistema ng pakikipagkalakalan ay ipinasusunod ang sumusunod na prinsipyo:
D
99 Nararapat na ang sistemang pangkalakalan ay walang bahid ng
diskriminasyon.
E
gaanong maunlad.
99 Ang larawan sa ibaba ay nagpapakita ng mapa ng mga bansang kabilang,
hindi-kabilang, observer status, at mga bansang nasa representasyon ng
European Union sa WTO.
465
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PY
mga bansang kasapi
observer status
O
mga bansang hindi kasapi
Pinagkunan:http://en.wikipedia.org/wiki/Member_states_of_the_World_Trade_Organization#mediaviewer/File:WTO_
members_and_observers.svg Retrieved on November 7, 2014
C
ASIA PACIFIC ECONOMIC-COOPERATION (APEC)
D
Pinagkunan:http://clearit.ca/wp-content/uploads//2013/10/apec.jpg Retrieved on November 7, 2014
E
bansa at pamayanan nito. Ang mga bansang nasa rehiyon ng Pasipiko ay nagkakaroon
ng ugnayan sa mga usaping pang-ekonomiya at nagsusulong ng kaunlarang
pangkabuhayan, kooperasyon, kalakalan, at pamumuhunan. Ito ay itinatag noong
Nobyembre 1989 at ang punong himpilan nito ay matatagpuan sa Singapore.
D
Ang ating bansa ay isa sa mga orihinal na kasapi nito kabilang ang Australia,
Brunei, Canada, Indonesia, Japan, South Korea, Malaysia, New Zealand, Singapore,
Thailand, at United States. Samantala, noong Nobyembre 1991 ay sumapi rin ang
China, Hongkong, at Taiwan. Noong Nobyembre 1993, ang Mexico at Papua New
Guinea ay nakabilang din. Ang bansang Chile ay sumali noong Nobyembre 1994 at
ang Peru, Russia, at Vietnam naman ay noong Nobyembre 1998. Sa kasalukuyan, ito
ay binubuo ng 21 bansa. Ang samahang ito ay nagsasagawa ng taunang pagpupulong
o economic forum upang pag-usapan ang iba’t ibang isyu partikular na ang kalakalan
at pamumuhunan. Ang APEC ay kaiba sa WTO sapagkat walang kasunduan itong
pinipilit sa mga kasapi o sa mga member economy. Ang desisyon ng samahan sa mga
isyu o usapin ay ibinabatay ayon sa consensus.
466
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kaugnay nito, ang kauna-unahang APEC Leaders’ Meeting ay isinagawa noong
1993 sa Blake Island, Washington D.C. sa pangunguna ng dating Pangulo ng Estados
Unidos na si Bill Clinton na kung saan ay nanawagan ang mga pinuno ng bansa upang
bawasan ang mga hadlang sa kalakalan at pamumuhunan gaya ng taripa at quota.
Ang taripa ay tumutukoy sa buwis na binayaran sa kalakal samantalang ang quota ay
ang takdang dami ng mga kalakal na maaaring iluwas o ipasok sa isang bansa.
PY
ng karagdagang pamumuhunan at negosyo mula sa kasaping bansa.
O
puhunang ilalaan sa operasyon, ito ay nagpapabilis at nagiging episyente
ang bawat gawaing pangkaunlaran. Ang mga nagluluwas at nag-aangkat
ng mga produkto at serbisyo ay makikinabang dahil sa magiging epekto nito
C
tulad ng mas mababang gastos pamproduksiyon, karagdagang trabaho, at
pagkakaroon ng mas malawak na pamilihan.
APEC summit
Nov 21-23
Lima, Peru
Members
Australia China Malaysia Peru South Korea Vietnam
Brunei Hong Kong Mexico Philippines Taiwan
Canada Indonesia New Zealand Russia Thailand
Chile Japan Papua New Singapore US
Guinea
Pinagkunan:http://4.bp.blogspot.com/_69u2CK25Cas/SSb5euqlXxI/AAAAAAAACuU/
l4wVNpyqyWM/s1600/APEC%2Bmap.jpg Retrieved on November 7, 2014
467
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ASSOCIATION OF SOUTHEAST ASIAN NATIONS (ASEAN)
Pinagkunan:http://en.wikipedia.org/wiki/Association_of_Southeast_Asian_Nations#mediaviewer/
File:Seal_of_ASEAN.svg Retrieved on November 7, 2014
PY
Ang pagkakatatag ng samahang ito ay naglayong pagbuklurin at magkaroon ng
pagkakaisa ang mga bansa sa Timog-Silangang Asya. Idagdag pa rito ang pagnanais
na labanan ang pagkalat ng komunismo sa Asya at magkaroon ng kaunlarang pang-
ekonomiko. Ang punong-himpilan nito ay matatagpuan sa Jakarta, Indonesia. Upang
mas mapaghusay at tuluyang makamit ang layunin ng samahan ay napagkasunduan
O
ng mga kasaping bansa ang pagtatag ng tatlong community na binubuo ng ASEAN
Political-Security Community, ASEAN Economic Community at ASEAN Socio-Cultural
Community.
C
Sa aspektong pang-ekonomiko, ang samahang ito ay naglalayong paunlarin
at isulong ang malayang kalakalan sa bawat kasapi ng ASEAN pati ang mga bansang
dialogue partner nito. Kabilang sa dialogue partners nito ay ang Australia, China,
D
Estados Unidos, European Union, Japan, New Zealand, Russia, at South Korea.
Upang maging ganap ang pagnanais na ito, ay nagkaroon ng kasunduang tinawag na
E
ASEAN Free Trade Area (AFTA) na nilagdaan noong January 28, 1992 sa Singapore.
Ito ay nakabatay sa konsepto ng Common Effective Preferential Tariff (CEPT) o ang
programang nagsusulong ng pag-aalis ng taripa at quota upang maging ganap ang
EP
Pamprosesong Tanong:
1. Ano ang pangunahing diwa o mensahe ng iyong binasang teksto?
2. Mula sa iyong binasa, bakit nakikipag-ugnayan ang ating bansa sa mga
samahang pandaigdig?
468
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng mahahalagang
impormasyon ang dayagram na nasa ibaba upang maikompara ang
pakikipag-ugnayan ng ating bansa sa mga samahang pandaigdig.
PY
O
C
E D
produksiyon upang mas maging mahusay ang kalidad ng mga produkto; ikatlo, ang mga
produkto ng mga bansa gaya na lamang ng Pilipinas ay nabibigyan ng pagkakataong
makilala at tangkilin sa ibang bansa dulot sa husay at nagiging pagkakakilanlan din ng
ating bansa; at ikaapat, ang kalakalang panlabas ay nakakatulong upang mas maging
matibay ang ugnayan o relasyon ng mga bansa at maging episyente ang pamilihan
para sa mga produkto at serbisyo.
469
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ang mga mamamayan sa produkto ng ibang bansa kaysa lumikha o tumuklas ng
paraan para makabuo ng sariling gawang produkto; at ikatlo, humihina ang ilang lokal
na negosyo o industriya dahil sa mahigpit na kompetisyon laban sa mga dayuhang
produkto at kompanya. Ang pangyayaring ito ay maaaring magdulot ng malaking
epekto gaya na lamang ng pagkawala ng trabaho ng mga tao.
PY
pagpasok, pangangasiwa, at pamamahala ng kanilang mga sangay sa ating
bansa.
Foreign Trade Service Corps (FTSC) - Ito ay ahensiyang naglulunsad
O
ng iba’t ibang estratehiyang pamilihan upang lubusang makilala at
mapatanyag ang produktong gawa ng sariling bansa. Sumasabay
sila sa kasalukuyang kalakaran sa pagnenegosyo sa pamamagitan
C
ng pagsali sa mga trade exposition o trade exhibit. Ang pangunahing
layunin nito ay maglunsad ng kaalaman o impormasyon tungkol sa
kalakarang pangnegosyo sa bansa at sa imprastruktura at pakinabang
na dulot nito sa mga nais mamuhunan o investors.
D
470
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
na liberalisasyon ayon sa konsepto ng globalisasyon ay napapangalagaan pa rin ang
interes at kapakanan ng mga mamamayan partikular na ang mga negosyante.
Pamprosesong Tanong:
PY
panlabas?
3. Batay sa datos na inilahad ng teksto, punan mo ng datos ang data retrieval
chart na nasa ibaba.
O
Batas o Programang may Isinasaad o Kahalagahan
Kaugnayan sa Kalakalang Nilalaman
Panlabas
C
E D
471
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
8. Ang tawag sa pag-aangkat o pagbibili ng produkto sa ibang bansa.
9. Ito ay ang takdang dami ng mga produkto na maaaring iluwas sa isang
bansa.
10. Ang patakarang nagbubunsod upang isulong ang malayang kalakalan sa
pagitan ng mga bansa sa pamamagitan ng pag-aalis ng mga hadlang dito.
11. Ang pangunahing bansang may mataas na pagluluwas ang Pilipinas ayon
sa datos ng Philipppine Statistical Authority ng June 2014.
12. Sa ilalim ng economic bloc, ito ang samahang may mataas na pagluluwas
ang ating bansa ng mga produkto at serbisyo.
13. Isang organisasyong pangkalakalan na itinatag upang isulong ang
malayang kalakalan sa pagitan ng mga bansa sa daigdig.
14. Ang samahan ng mga bansa sa Asya Pasipiko na naglalayong paunlarin
ang ekonomiya ng mga kasaping bansa sa pamamagitan ng pagiibayo ng
PY
kalakalan.
15. Ang samahan ng mga bansa na nagtatag ng tatlong pangunahing
komunidad na kinabibilangan ng Political & Security Community, Economic
Community, at Socio-Cultural Community na siyang magiging batayan ng
O
ugnayan ng mga kasaping bansa.
W
EP
A
S G
I I K
M T
D
U N A
L A
A S
472
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Matapos mong mapalalim ang iyong kaalaman ukol sa kalakalang panlabas
ng Pilipinas ay maaari ka nang tumungo sa susunod na bahagi ng aralin.
PAGNILAYAN
PY
Pinas, obligadong umangkat ng bigas
Posted by Online Balita on Mar 25th, 2013
O
Mag-aangkat pa rin ng bigas ang Pilipinas kahit abot-kamay na ng bansa ang
rice self-sufficiency ngayong taon.
C
Ito ang sinabi ni Agriculuture Secretary Proceso Alcala, sinabing may international
commitment ang bansa sa World Trade Organization (WTO) na minimum access
volume ng bigas na maaaring ipasok sa alinmang bansa hanggang nababayaran ang
D
kaukulang buwis para rito. Nilinaw ni Alcala na hindi matatanggihan ng Pilipinas ang
bigas na ipapasok ng mga dayuhan sa bansa dahil bahagi ito ng nasabing kasunduan
E
sa WTO.
kulang ang supply ng bigas sa bansa. Ito ang tugon ni Alcala sa pagkuwestiyon ng ilan
kung bakit kailangan pa ng Pilipinas na umangkat ng bigas kung sinasabi ng gobyerno
na sapat ang inaani ng mga lokal na magsasaka. – Jun Fabon
Pinagkunan: Online Balita. (2013). Pinas, obligadong umangkat ng bigas. Retrieved from http://www.balita.net.ph/2013/03/25/pinas-
obligadong-umangkat-ng-bigas/ on November 7, 2014
D
Pamprosesong Tanong:
473
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 12: BRAND B—ANYAGA o BRAND L-OKAL: SURVEY
Sa Kinauukulan:
Ang gawaing ito ay naglalayong masukat ang inyong preference bilang isang mamimili
pagdating sa pagpili ng mga produkto o serbisyo. Ipagpalagay na ikaw ay mamimili ng iyong gamit.
PY
Alin sa mga sumusunod ang iyong pipiliin?
Mangyari po lamang na pakipunan at pakisagutan ng mahahalagang impormasyon ang mga
sumusunod na aytem. Anomang impormasyon o datos ay mananatilng confidential.
BATAYANG IMPORMASYON
Pangalan: ____________________________________Kasarian: __________ Edad: __________
O
Tirahan: _______________________Hanapbuhay: ______Meron (Anong uri) ______________
Pinag-aralan: _____________________________ _______Wala
PANUTO: Pakilagyan ng tsek ang mga aytem o brand na gusto mong bilhin. Maaari kang
pumili ng higit sa isa.
C
BRAND NG DAMIT
_________Bench ________Giordano
_________Dickies ________Polo Sport
D
BRAND NG SAPATOS
__________Nike _________gawang Marikina ________Swatch
E
BRAND NG TSINELAS/SANDALS
EP
BRAND NG CHOCOLATE
__________Chocnut _________Hershey’s _________Cloud-9
__________Goya _________Toblerone _________Snickers
D
Pamprosesong Tanong:
474
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Gawain 13: EDITORIAL at CARTOON
PY
Natamong
Pamantayan Pananda Puntos
Puntos
Ang pagkakasulat ng balita ay
nagpapahayag ng malinaw na kaisipan
Kalinawan 20
at impormasyon tungkol sa kalagayan ng
O
kalakalang panlabas ng Pilipinas.
Ang mga datos at impormasyong
nakapaloob tungkol sa kalagayan ng
Katiyakan
C
kalakalang panlabas ng Pilipinas ay tama,
20
may basehan, at angkop sa paksa.
Maayos at mahusay sa pagpapaliwanag
D
Estilo ang kabuuang balita at nagpamalas ito ng 10
angking pagkamalikhain ng grupo.
E
panlabas ng Pilipinas.
Pagkamalikhain Maliwanag at angkop ang mensahe
at pagkama- sa paglalarawan ng konsepto kung
20
sining ng kailan at bakit nakikialam ang
editorial cartoon pamahalaan sa pamilihan.
Kabuuang
Malinis, maayos, at mahusay sa
presentasyon at
pagpapaliwanag ang kabuuang 10
kahusayan ng
larawan.
editorial cartoon
475
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Pamprosesong Tanong:
PY
Ang gawaing ito ay naglalayong matutukan ang baitang ng inyong kaunlaran sa pag-
katuto. Sa aspektong ito ay bubuuin mo na ang tower sa pamamagitan ng pagsagot
sa WAKAS na bahagi batay sa kabuuang kaalaman at kasanayan na natutuhan mo
sa araling ito.
O W
C A
G
S I
I K
T
D
M N
U A
A
L
E
A S
EP
476
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
ISABUHAY
PY
Gawain 15: PANATA NG MABUTING MAMAMAYAN
O
ating bansa Gawing gabay ang talahanayan na nakabatay sa konsepto ng G.R.A.S.P.
Makagawa ng isang panata na naglalaman ng inyong commitment
Goal o pangako kung paano magiging mabuting kabahagi para sa
C
kaunlaran ng ekonomiya ng ating bansa.
Bahagi ka ng isang pangkat na nagpapahayag ng panata o
Role pangako upang maging mabuting mamamayan na magiging
kabahagi para sa pag-unlad ng ekonomiya ng bansa.
D
Audience Mga kapwa mag-aaral at guro
Sa isang klase na kung saan kayo ay gagawa ng pangkatang
E
Situation
panata at bibigkasin ito sa harap ng inyong mga kamag-aral.
Product/
Isang mapanagutang Panata para sa Kaunlaran ng Ekonomiya.
EP
Performance
Bigyang-tuon ang sumusunod sa paggawa ng Panata ng Mabuting Mamamayan.
a. Komprehensibong nagpapahayag ng mga pamamaraan kung paano
magiging kabahagi sa kaunlaran ng bansa;
D
477
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
PANGWAKAS NA PAGTATAYA
Isulat ang titik ng pinakatamang sagot sa sagutang papel
(K) 1. Maraming mga salik ang maaaring makatulong sa isang bansa upang
umangat ang ekonomiya nito, MALIBAN sa:
A. teknolohiya
B. kalakalan
C. yamang-tao
D. likas na yaman
PY
B. Sa mga OFWs lamang nabubuhay ang ekonomiya ng bansa.
C. Ang pag-angat ng ekonomiya ng bansa ay nangangahulugan rin ng
pagtaas ng kalidad ng pamumuhay ng mga mamamayan.
D. Isang mabisang sukatan ng kaunlaran ang mga tradisyonal na panukat
O
gaya ng GDP.
(U) 4. Bilang isang mamamayang Pilipino, may obligasyon rin tayong dapat gawin
upang makatulong sa pag-abot sa kaunlaran. Bilang isang mag-aaral, ano
ang maaari mong gawin upang makatulong sa bansa?
A. Tangkilikin ang mga produktong gawang Pilipino.
D
478
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
(P) 6. Ang madaling pagkasira ng mga produktong agriultural ang isa sa mga
pangunahing suliraning kinakaharap ng sektor ng agrikultura. Ano ang
dahilan nito?
A. Hindi marunong mag-imbak ang mga magsasaka.
B. Kawalan ng mga konsyumer sa pamilihan
C. Likas sa mga Pilipino ang pagiging tamad.
D. Kawalan ng maayos na daan patungo sa pamilihan (farm-to-market
road)
PY
redistribusyon ng lupa, at iba pa.
B. Nagkakaroon ng sariling lupang sakahan ang mga magsasaka.
C. Natutugunan ng pamahalaan ang mga hinaing at problema ng sektor
ng agrikultura.
O
D. Lahat ng nabanggit
Para sa bilang 8, suriin ang sumusunod na datos at sagutin ang tanong sa ibaba nito.
Talahanayan 2
C
Distribusyon ng mga Sektor ng Pang-ekonomiya
2005 – 2010 (In-Million Pesos)
SEKTOR 2005 2006 2007 2008 2009 2010
D
479
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
(K) 9. Alin sa sumusunod na sektor ang namamahala sa pagpoproseso ng mga
hilaw na materyal upang ito ay maging isang produkto?
A. paglilingkod
B. impormal na sektor
C. agrikultura
D. industriya
PY
panibagong uri ng produkto.
B. Sa malalawak na lupain nagaganap ang mga produksiyon ng agrikultura
samantalang ang industriya ay sa mga bahay-kalakal.
C. Ang magsasaka ang pangunahing tauhan ng agrikultura samantalang
O
ang mga entreprenyur naman ang kapitan ng industriya.
D. Ang industriya ay gumagamit ng mga makinarya samantalang ang
agrikultura ay nanatili sa tradisyonal na pamamaraan ng pagsasaka.
C
(P) 11. Alin sa sumusunod na pahayag ang nagpapakita ng limitasyon ng
industriyalisasyon?
A. Ang malawakang paggamit ng inobasyon katulad ng mga makinarya
D
ay nakaaapekto sa pagkakaroon ng hanapbuhay para sa mga
manggagawa.
E
480
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
(U) 13. Alin sa sumusunod na pangungusap ang dahilan kung bakit patuloy pa rin
problema ng kontraktuwalisasyon sa bansa?
A. Mas makatitipid ang mga kompanya kung ang mga manggagawa
ay kontraktuwal dahil wala silang mga benepisyo tulad ng SSS at
PhilHealth.
B. Maliit lamang ang gastusin ng mga kompanya sa mga manggagawang
kontraktuwal.
C. Hindi maaaring tumanggi ang mga manggagawang kontraktuwal sa
mga overtime na trabaho lalo na sa mga peak season.
D. Lahat ng nabanggit
PY
B. Sila ang nagkakaloob ng lakas-paggawa, kasanayan, kaalaman, at
serbisyo.
C. Sila ang dahilan upang magkaroon ng opurtunidad sa pagkakaroon ng
trabaho sa isang bansa.
O
D. Larawan sila ng mataas na antas ng pamumuhay sa isang bansa.
(K) 15. Alin sa sumusunod na sektor ang hindi nakapaloob sa legal at pormal na
C
balangkas na inilatag ng pamahalaan para sa pagnenegosyo?
A. agrikultura
B. impormal na sector
C. industriya
D
D. paglilingkod
481
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
(K) 18. Ang mga bansa ay makikinabang sa isa’t isa ayon sa konsepto ng
comparative advantage. Alin sa sumusunod na paraan sila makikinabang?
A. kasunduang multilateral
B. trade embargo at quota
C. espesyalisasyon at kalakalan
D. sabwatan at kartel
PY
pangangailangan ng lokal na ekonomiya.
D. Maipagmamalaki ang kanilang produkto sa pandaigdigang pamilihan.
O
lokal at panlabas ng mga bansang naapektuhan ng globalisasyon?
A. ang pagkakaroon ng mga surplus sa mga pamilihan
B. ang patuloy na paglawak ng mga korporasyong transnasyonal
C
C. ang mas malayang pagdaloy ng puhunan at kalakal sa mga bansa
D. ang pagbabago sa kabuuhang pamumuhay ng mamamayan
E D
EP
D
482
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
GLOSARI
PY
Bahay - Kalakal- sektor na responsable sa pagsasama-sama ng mga salik sa
produksyon upang mabuo ang produkto o serbisyo.
O
Batas ng Demand– ito ay batas na nagsasaad na may salungat na relasyon
o ugnayan ang presyo ng produkto at ang dami na kayang bilhin ng
konsyumer o mamimili.
C
Batas ng Supply – ito ay batas na nagsasaad na mayroong direktang relasyon
o ugnayan ang presyo sa quantity supplied.
D
Brain drain – pagkaubos na mga propesyunal na may angking kasanayan
o talento dulot ng kanilang pangingibang-bayan upang maghanap ng
E
Ceteris paribus – other things being equal o ang hinuha na walang pagbabago
D
483
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Corporation o Korporasyon – ang pinakamasalimuot na organisasyon ng
negosyo, pag-aari ng maraming indibidwal o shareholders.
PY
Demand Schedule – talaan na nagpapakita ng dami ng demand sa iba’t ibang
presyo.
O
napapanood sa iba’t ibang uri ng media.
484
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Excess Reserves – salaping higit sa itinakdang reserves ng BSP na tumitiyak
na matutugunan ng bangko ang demand ng kanilang kliyente.
PY
Human Development Index (HDI) – tumutukoy sa pangkalahatang sukat
ng kakayahan ng isang bansa na matugunan ang mahahalagang
aspeto ng kaunlarang pang- tao (human development)sa aspeto ng
O
edukasyon, kita, at kalusugan.
485
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Kakapusan o Scarcity – hindi kasapatan ng pinagkukunang yaman upang
matugunan ang walang katapusang pangangailangan at kagustuhan
ng tao.
PY
Kita – salaping tinatanggap ng mga manggagawa kapalit ng pagtatrabaho.
O
kinukonsumo.
486
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Makroekonomiks – dibisyon ng ekonomiks na nakatuon sa pag-aaral ng
kabuuang ekonomiya.
PY
Monopolistikong Kompetisyon – uri ng pamilihan na maraming konsyumer
at prodyuser subalit may kaunting kapangyarihan dahil sa ibinebentang
produkto na similar but not exactly identical.
O
Monopolyo – istruktura ng pamilihan kung saan may iisa lamang na prodyuser
na gumagawa ng produkto na walang malapit na kahalili.
C
Monopsonyo – Istruktura ng pamilihan na kung saan maraming nais
magkaloob ng produkto at serbisyo subalit iisa lamang ang konsyumer.
D
Ito ay may lubos na kapangyarihan na kontrolin ang presyo.
Net Factor Income from Abroad (Net Primary Income) – Makukuha ito
kapag ibinawas ang gastos ng mga mamamayang nasa ibang bansa
D
487
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Opportunity Cost – ang halaga ng bagay o nang best alternative na
isinakripisyo o ipinalit sa bawat paggawa ng desisyon.
PY
malaking pagbabago.Isa itong kaisipang maaaring may kaugnayan din
sa salitang pagsulong.
O
ng kapakinabangan sa tao.
488
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Patakaran sa Pananalapi – sistemang pinaiiral na may kinalaman sa
pagkontrol ng Bangko Sentral ng Pilipinas sa dami ng salapi sa
sirkulasyon.
PY
pagitan ng konsyumer at prodyuser.
O
Price Elasticity of Supply – sumusukat kung gaano kasensitibo ang quantity
supplied sa pagbabago ng presyo.
C
Price Index – sumusukat sa average na pagbabago sa presyo ng mga
produkto at serbisyo.
D
Production Possibility Frontier o PPF – modelo na kumakatawan sa
limitasyon ng mga output na maaaring malikha mula sa mga posibleng
E
489
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Salapi – ginagamit na tagapamagitan sa transaksyon ng sambahayan.
PY
Sektor ng Paggawa – sektor na kinabibilangan ng mga manggagawa na
nagbibigay ng serbisyo sa transportasyon, pananalapi, komunikasyon,
media at serbisyo mula sa pamahalaan.
O
Serbisyo – mga binabayarang paglilingkod na ipinagkakaloob ng tao o
kompanya. C
Shortage – isang sitwasyon kung saan mas malaki ang dami na demanded
kaysa sa dami ng produkto na nais i-supply.
D
Sistemang Pang-ekonomiya – sistema ng pagsasaayos ng mga yunit ng
ekonomiya upang makatugon sa mga suliraning pangkabuhayan ng
bawat lipunan.
E
490
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Supply Function – matematikong paglalarawan sa ugnayan ng presyo at
quantity supplied.
Surplus – isang sitwasyon kung saan mas malaki ang dami ng produkto na
isinusuplay kaysa sa dami ng demand.
PY
Trade-off – ang pagpili o pagsasakripisyo ng isang bagay na maaaring sanang
makamit.
O
paniniwala ng tao.
pinagpipilian.
D
491
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
MGA SANGGUNIAN
Books
Balitao, B., Cruz, N., Rillo, J. (2004). Ekonomiks: Pagsulong at Pag-unlad
Makabayan Serye. Quezon City: Vibal Publishing House, Inc.
Balitao, B., Ong, J., Cervantes, M., Ponsaran, J, Nolasco, L, & Rillo, J.
(2012). Ekonomiks: Mga Konsepto at Aplikasyon. Quezon City, Philip-
pines: Vibal Publishing House, Inc.
PY
Press.
O
Ikaapat na Taon: Ekonomiks. Sampaloc, Manila: Rex Book Store
Mankiw, N. (1997). Principles of Economics. 3RD Edition. New York, USA: The
Dryden Press
C
McConnell, C. R., Brue, S. L., & Barbiero, T. P. (2001). Microeconomics.(9th
edition. New York: McGraw- Hill.
D
Meek, S., Morton, J., & Schug, M. C. (2008).Economics Concepts and
Choices. Canada: McDougal Mifflin Company.
E
Viloria, E., Cruz, N., Rillo, J. & Lim, A. (2000). Ekonomiks: Batayang Aklat
D
Websites
2013. Retrieved from http://www.ft.com/cms/s/0/1497f650-c8d8-11e2-acc6-
00144feab7de.html#axzz39ucypQ5L on August 16 2014
492
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Arao, D. (2011). Presyo ng langis, parang spaghetti ba na tataas o bababa?.
Retrieved from http://pinoyweekly.org/new/2011/02/presyo-ng-langis-
bilang-epekto-ng-deregulasyon-2/ on November 7, 2014
PY
381ca2570a400119093!OpenDocument on August 21, 2014
O
Batungbacal, R. (2011). The strategic importance of the Philippine
manufacturing sector. Retrieved from http://fpi.ph/fpi.cms/News/The_
Strategic_Importance_of_the_Philippine_Manufacturing_Sector_By_
C
Roberto_F._Batungbacal.pdf, on November 7, 2014
493
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Industrialization%20on%20School%20Enrollment%20and%20
Youth%20Employment%20in%20Indonesia.pdf on November 7, 2014
PY
http://sasaliwngawit.wordpress.com/2012/10/12/doon-po-sa-amin-balik-
tanaw-usapang-pag-unlad-2/ Retrieved on October 15, 2014
O
Looking back, way forward. Retrieved from http://www.dlsu.edu.ph/
research/centers/aki/_pdf/_concludedProjects/_volumeI/IntalSee.pd
on November 7, 2014
C
International Monetary Fund. (2013). (http://www.imf.org/external/pubs/ft/
survey/so/2013/car052113a.htm). Retrieved on July 2014
D
Labour Force Survey, National Statistics Office.(n.d.).www.census.gov.ph
retrieved on August 16, 2014
E
494
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
National Statistical Coordination Board (NSCB). 2013. Retrieved from http://
www.nscb.gov.ph/secstat/d_accounts.asp on September 12, 2014
PY
Oxford Business Group. 2013. Retrieved from www.oxfordbusinessgroup.
com/economic_updates/philippines-targets-sustainable-growth-
agriculture on August 13, 2014
O
Pilipino Star Ngayon. 2014. Retrieved from http://www.philstar.com/psn-
opinyon/2014/02/13/1289713/editoryal-umangat-ang-ekonomiya-
dumami-ang-jobless on November 15, 2014
C
Pilipino star Ngayon. 2012. Aangkat pa pala ng bigas Retrieved from http://
www.philstar.com/opinyon/811177/editoryal-aangkat-pa-pala-ng-bigas.
November 5, 2014
D
Pilipino Star Ngayon online. (2014). Retrieved from http://media.philstar.com/
images/pilipino-star-ngayon/bansa/20140917/pork-separate-from-non-
E
495
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
UNCTAD. (2013). Global FDI inflows, developed, developing and transition
economies, 2000- 2012. Retrieved from http://unctad.org/en/
PublicationsLibrary/webdiaeia2013d1_en.pdf
PY
www.academia.edu/3596310/Rostows_theory_of_modernization_
development Retrieved on November 7, 2014
www.bwc.dole.gov.ph/userfiles/file/Handbook-Tagalog.pdf Retrieved on
November 7, 2014
O
watwatworldcom.c.presscdn.com/wp-content/uploads/underground-
economy.jpg
Retrieved on November 7, 2014
C
www.crvp.org/book/series03/iii-7/chapter_iv.htm Retrieved on November 7,
2014
www.gov.ph/constitutions/ang-konstitusyon-ng-republika-ng-pilipinas-1987/
D
Retrieved on November 7, 2014
Leaflet
D
Modules
496
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
Images
2.bp.blogspot.com/-S-wo-MsJijQ/T8kX87eYv3I/AAAAAAAAACo/Yv_hI-kHjeg/
s1600/LunaJ_caltex.jpg Retrived on November 7, 2014
3.bp.blogspot.com/-sKmZsEUVBLI/UoLK7dyZI3I/AAAAAAAAJ88/
FxkWDVS2f_8/s1600/telcoph+logo.png Retrieved on: November 7,
2014
4.bp.blogspot.com/-xEQmgJXTrRw/Uml0-KcEoII/AAAAAAAAAAw/
pxoQqzcIxUs/s1600/Shell-Logo.jpg Retrived on November 7, 2014
4.bp.blogspot.com/_69u2CK25Cas/SSb5euqlXxI/AAAAAAAACuU/
PY
l4wVNpyqyWM/s1600/APEC%2Bmap.jpg Retrieved on November 7,
2014
bigbasket.com/media/uploads/p/l/161754_1-tide-plus-detergent-powder.jpg
Retrieved on November 7, 2014
O
blogs.worldwatch.org/nourishingtheplanet/wp-content/uploads/2012/04/Co-
ops.jpg. Retrieved on July 17, 2014
C
clearit.ca/wp-content/uploads//2013/10/apec.jpg Retrieved on November 7,
2014
D
en.wikipedia.org/wiki/Association_of_Southeast_Asian_Nations#mediaviewer/
File:Seal_of_ASEAN.svg Retrieved on November 7, 2014
E
https://www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=is
ch&tbo=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&v
ed=0CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY
EP
1QL6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252
F%252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%
252FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.
com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600, Retrieved on October
2013
D
pinoytransplantiniowa.files.wordpress.com/2011/02/micro-entrepreneur.jpg.
Retrieved on July 16, 2014
www.brettonwoods.org/sites/default/files/photos/WTO-logo-1.png Retrieved
on November 7, 2014
497
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.
www.google.com.ph/search?q=cell+phone&biw=1024&bih=499&sourc
e=lnms&tbm=isch&sa=X&ei=BQJqVPTYN4StmgXj94Iw&sqi=2
&ved=0CAYQ_AUoAQ#facrc=_&imgdii=_&imgrc=0eFP9LFHn
GWyNM%253A%3Bq0ofBtC7yOKtFM%3Bhttp%253A%252F%
252Fs.tmocache.com%252Fcontent%252Fdam%252Ftmo%2
52Fen-p%252Fcell-phones%252Fapple-iphone-5s%252Fsilver
%252Fstills%252Fcarousel-apple-iphone-5s-silver-380x380-1.
jpg%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.t-mobile.com%252Fcell-phone-
deals.html%3B380%3B380 Retrieved on July 2, 2014
www.google.com.ph/search?q=clip+art+arrow+man&espv=2&tbm=isch&tb
o=u&source=univ&sa=X&ei=6Vv5U5DKGonl8AWPj4KgAQ&ved=0
CGYQsAQ&biw=1024&bih=610#facrc=_&imgdii=_&imgrc=ZY1QL
PY
6cw3xlMiM%253A%3BHntzdV7QpryUYM%3Bhttp%253A%252F%
252Fwww.clipartbest.com%252Fcliparts%252FecM%252F5db%2
52FecM5dbpcn.png%3Bhttp%253A%252F%252Fwww.clipartbest.
com%252Fclipart-ecM5dbpcn%3B600%3B600. Retrieved on
November 8, 2014
O
www.nacentralohio.com/wp-content/uploads/2013/03/Virtue-Vegan-Salon-
logo.jpg. Retrieved on July 16, 2014
C
www.qualitychairsforyou.com/rocking-chair/rocking-chair-3/. Retrieved on
November 7, 2014
D
www.tummydiary.com/random-posts/happy-national-breakfast-day-heres-our-
fave-pinoy-breakfast/. Retrieved on July 2, 2014
E
www.vegetarian-shoes.co.uk/Portals/42/product/images/prd0683d04d-faaf-
4826-a692-45d2e5cfbe3b.jpg. Retrieved on November 7, 2014
EP
www.visitinclinevillage.com/wp-content/uploads/2011/11/business-crystal-bay-
incline-village-llc-corporation.jpg. Retrieved on July 16, 2014
www.womansday.com/cm/womansday/images/6G/05-loaf-of-bread-lgn.jpg
Retrieved on November 7, 2014
D
498
All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means -
electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.