FILIPINO 9 (REVIEWER)
sa pagsasalita upang higit na maging
KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN NG
TANKA AT HAIKU
TANKA
- Ginawa ang tanka noong ika-8 siglo.
- Manyoshu o Collection of Ten Thousand Leaves.
- Ginamit sa paglalaro ng aristocrats.
- Maikling awitin, binubuo ng 31 pantig at 5
taludtod.
- 7-7-7-5-5 o magkabali-baliktad.
- Karaniwang paksa ay: pag-iisa, pagbabago, at
pag-ibig.
- Nagpapahayag ng masidhing damdamin.
HAIKU
- Ika-15 siglo, isinilang ang bagong anyo ng tula.
- PInaikling tanka.
- 17 bilang ang pantig at 3 taludtod.
- 5-7-5 o magkabali-baliktad.
- Karaniwang paksa ay: kalikasan at pag-ibig.
- Nagpapahayag din ng masidhing damdamin.
 Kiru – cutting, hawig ng sesura.
 Kireji – cutting word.
PONEMANG SUPRASEGMENTAL
- Nagpapaunlad sa paraan ng pagbigkas ng
anumang salita o pahayag upang maging wasto
ang kahulugan.
 Diin – Ang lakas, bigat o bahagyang
pagtaas ng isang pantig sa salita.
Ang pagbabago ng diin ay
nakakapagpabago din ng kahulugan ng
isang salita.
Halimbawa:
BU:hay = kapalaran ng tao.
Bu:HAY = humihinga pa.
 Tono – Pagtaas at pagbaba ng tinig na
maaaring makapagpahayag ng iba’t ibang
damdamin. Nagpapalinaw ng mensahe o
nais ipabatid sa kausap. Maaaring gamitin
ang bilang 1 sa mababa, bilang 2 sa
katamtaman at 3 sa mataas.
Halimbawa:
Kahapon = 213, pag-aalinlangan
Kahapon = 231, pagpapatibay,
pagpapahayag.
 Antala o Hinto – Bahagyang pagtigil
malinaw ang mensaheg ibig ipabatid sa
kausap. Maaaring gumamit ng simbolo ng
kuwit (,), dalawang guhit palihis (//), o
gitling (-).
Halimbawa:
a.) Hindi, ako si Joshua.
b.) Hindi ako, si Joshua.
c.) Hindi ako si Joshua.
KULTURA NG JAPAN
- Ay maikling naimpluwensiyahan ng bansang
Tsina.
 Tradisyon – Pagkakaroon ng malaking
pag papahalaga sa pamilya.
Pangunahing relihiyon naman ditto ay
ang Shinto at Budismo.
 Panitikan – Sinaunang panitikan ng
Hapon ay may mabigat na impluwensiya
ng ugnayang kultura ng bansang Tsina at
ng panitikang madalas iniaakda sa
klasikong Tsino.
MODAL
- Tinatawag na malapandiwa.
- Ginagamit na panuring na may kahulugan tulad
ng pandiwa.
- May pandiwang hindi nababago, limitado ang
banghay o walang aspeto.
Halimbawa: ibig, nais, gusto, kailangan.
Gamit ng Modal:
1. Bilang malapandiwa
Hal: Gusto niyang makaahon sa hukay.
( Ginagamit bilang malapandiwa subalit di
tulad ng ganap na pandiwa, wala itong
aspeto. )
2. Bilang panuring
Hal: Gusto niyang maglakbay muli.
( Ang salitang gusto ay nagbibigay turing sa
salitang maglakbay na isang pandiwang nasa
anyong pawatas. )
Narito ang mga uri:
1. Nagsasaad ng pagnanasa,
paghahangad at pagkagusto
Hal: Gusto kong mamitas ng bayabas.

2. Sapilitang pagpapatupad
Hal: Dapat sundin ang sampung utos ng
Panginoon.
3. Hinihinging mangyari
Hal: Kailangan kong magpursigi sa aking pag-
aaral.
4. Nagsasaad ng posibilidad
Hal: Maaari ka bang makausap mamaya?
PANITIKAN, KULTURA, EDUKASYON
NG TAIWAN
 Panitikan – May pagkakatulad sa
akdang panitikan ng CHINA at JAPAN.
Tinatawag na “ PANITIKANG HYPERTEXT”
o “MODERNIZED”.

 Kultura – Isang pinaghalong
confucianist, Han Chinese, Japanese,
European, American Global, at Local.
Ang sosyo-pampulitika sa Taiwan ay unti-
unting umunlad sa isang pagkakakilanlan
ng kulturang Taiwanese at isang
kamalayan ng kulturang Taiwanese, na
kung saan ay malawak na pinagtatalunan
sa buong bansa.
 Edukasyon
Pangunahing Edukasyon (Primary),
tumatagal ng 9 na taon.
Pangkalagitnaang Edukasyon (Middle o
JHS), tumatagal ng 3 taon.
Sekondaryang Edukasyon (SHS), binubuo
ng military na pagsasanay.
Paaralang bokasyonal ay pinapasukan ng
mga estudyanteng gusting kumuha ng
mga praktikal na kasanayan upang
magamit sa pagtatrabaho. Nagtatagal ng
3 taon.
Tersiyaryong Edukasyon o Unibersidad
kung saan kinukuha ang mga estudyante
ang kanilang mga degree.
SANAYSAY
- Komposisyon na kadalasan ay naglalaman ng
pananaw o kuro-kuro ng may akda.
2 uri ng sanaysay:
- Pormal
- Di-pormal
Mga bahagi ng Sanaysay:
1.
1. SIMULA
- Pinakamahalaga dahil dito nakasalalay kung
ipagpapatuloy ng mambabasa ang kanyang binabasa.
2. GITNA O KATAWAN
- Dito mababasa ang mahahalagang puntos tungkol sa
paksang isinulat.
3. WAKAS
- Bahaging nagsasara sa talakayang naganap.
PANGATNIG
- Tawag sa kataga o salitang naguugnay ng
dalawang salita, parirala o sugnay na
pinagsusnod-sunod sa pangungusap.
Dalawang panlahat na pangkat ng
pangatnig:
1. Yaong nag uugnay ng makatimbang na yunit.
At, pati, saka, o, ni, maging, ngunit, subalit.
Nag-uugnay ng mga salita na magkatimbang o
mga pangatnig na kapwa o makapag-iisa.
2. Yaong nag uugnay ng di-makatimbang
kabilang na ang mga pangatnig na kung, nang,
bago, upang, kapag o pag, dahil sa, sapagkat,
palibhasa, kaya, kung gayon, sana. Naguugnay
ng hindi timbang, o pantulong lamang.
KULTURA, PANITIKAN, EDUKASYON
NG CHINA
 Kultura – Pinakamalawak at
pinakamalaking bansa sa Asya.
Bansang may pinakamalaking populasyon,
1.3 bilyon.
Buddhism ang pangunahing relihiyon
dito.
KILALANG MGA PAGDIRIWANG SA CHINA
 SPRING FESTIVAL ( Chinese
New Year) – Pinakamahalagang pista
sa mga Chinese. Ang pagdiriwang ng
nasabing bagong taon ay nagbubukas sa
paglitaw ng bagong buwan (new moon) at
nagtatapos limang araw makalipas sa
paglabas ng full moon.
 LANTERN FESTIVAL (YuanXiao
Festival) – ika-15 araw ng pagdiriwang
ng bagong taon. Magarbo at makulay na
selebrasyon na ginaganap sa gabi. Unang
paglabas ng full moon.
KASUOTAN SA CHINA
- Ang kasuotan para sa babae ay tinatawag na
cheongsam, at zhongshan suit ang para sa lalake.
PEKING OPERA
- Dinudula upang ipakita ang kasayahan ng
kanilang bansa na ginagampanan ng mga lalake.
Nagsimula noong 1790, ika-80 ni Haring Chien
Lung sa Dinastiyang Qing.
PANITIKAN NG CHINA
- Isa ang Tsina san a may pinakamaraming
panitikan.
- Confucious, isa sa mga iginagalang na manunulat.
EDUKASYON NG CHINA
- Iisang Sistemang paaralan ang ginagamit sa
bansang Tsina, ang sistemang pampubliko.
PANAGURI AT PAKSA
- Panlahat na bahagi ng pangungusap.
- Ang pampalawak ng pangungusap ay (1)
paningit, (2) panuring at (3) pamuno ng mga
kaganapan.
MAY DALAWANG KATEGORYA NG MGA SALITA ANG
MAGAGAMIT SA PANURING, ANG PANG-URI AT
PANG-ABAY.
KULTURA NG MONGOLIA
- KARNE at GATAS ang pinagbabasehan ng pagkain
dito.
- Ang DEEL o KAFTAN ang sinusuot tuwing araw ng
paggawa at may mahahalagang okasyon.
- SECRET HISTORY OF THE MONGOLS
pinakamatanda at pinakasikat na literatura.
- SHAMANISMO at BUDDHISMO.
- Naniniwala sa konsepto ng swerte at malas.
Ang pag-apak ng mga bagay na sagrado ng Diyos
at paglalapastangan sa isang lugar ay magbibigay
ng malas.
- Pinipintahan ng ITIM NA ULING ang mga noo ng
bata upang maiwasan ang masasamang espiritu.
EDUKASYON NG MONGOLIA
- Binubuo ng NURSERY, KINDERGARTEN,
PRIMARYA, SEKONDARYA at UNIBERSIDAD.
- Setyembre nagsisimula ang paaralan dito.
PANITIKAN NG MONGOLIA
- Maraming sumasali sa iba’t ibang patimpalak sa
iba’t ibang salig ng sports.
ELEMENTO NG DULA
1. ISKRIP – Pinakakaluluwa ng dula.
2. GUMAGANAP O AKTOR
– Nagsasabuhay sa mga tauhan sa iskrip.
3. TANGHALAN – Pook o pinagpapasyahang
pagdausan ng dula.
4. DIREKTO – Namamahala at
nagpapakahulugan sa isang iskrip ng dula.
5. MANONOOD – Sumasaksi sa
pagtatanghal.
ANAPORA AT KATAPORA
1. ANAPORA – ginagamit sa hulihan bilang
pananda sa pinalitang pangalan sa unahan.
Halimbawa: Kung makikita mo si Manoling,
sabihin mo lamang na ibig ko siyang makausap.
2. KATAPORA – ginagamit sa unahan bilang
pananda sa pinalitang pangalan sa hulihan.
Halimbawa: Siya’y hindi karapat-dapat na
magtaglay ng aking apelyido, si Manoling ay kahiya-
hiya!
ANG HATOL NG KUNEHO
Mayroong isang tigre na naghahanap ng kaniyang
makakain, ngunit sa hindi inaasahang pagkakataon
siya ay nahulog sa isang malalim na butas. Sumigaw
ng sumigaw ang tigre para humingi ng tulong,
hanggang sa may mapadaang isang lalaki. Pilit na
nagmakaawa ang tigre na siya ay tulungan ng lalaki.
Ngunit nagdadalawang isip ang lalaki dahil baka siya
ay kain ng tigre. Nang matulungan na ng lalaki ang
tigre dahil ito’y nangakong hindi niya kakainin ang
lalaki, agad na hindi tumupad ang tigre at inikutan ang
lalaki. Unang humingi sila ng hatol sa isang puno.
Ang Hatol ng Puno ay dapat kainin ng tigre ang lalaki
dahil: Ang mga puno ay ginagawang kasangkapan ng
mga tao.
Dahil naging ganoon ang hatol sila ay muling humingi
ng ibang opiniyon mula sa dumaang baka.
Ang hatol ng baka ay kainin din ang tao dahil:
Ginagawang alipin sa pagtatrabaho ang mga baka
At sa huling pagkakataon mayroon isang kunehong
napadaan at hiningan din nila ito ng hatol. Ang hatol
ng kuneho ay walang magiging problema kung hindi
tinulungan ng tao ang tigre kung kaya’t mas
magandang ang tao ay magpatuloy na lamang sa
kaniyang paglalakbay at ang tigre ay manatili sa
butas.
NIYEBENG ITIM NI LIU HENG
Ito ay tungkol sa mga tradisyon at kaugalian ng mga
Tsino. Ang tema ay pinapalooban ng mga pag-uugali,
tradisyon at pananaw sa buhay ng mga taong nakatira
roon.
TAUHAN:
Li Huiquan, Tiya Luo, Hepeng Li
Banghay
a. panimula : matapos magpakuha ng litrato ay
dumiretso si Li Huiquan sa isang kalye upang kumuha
ng lisensya sa pagtitinda.
b. suliranin: hindi naaprobahan ang aplikasyon niya
para sa lisensya sa pagtitinda ng mga prutas sapagkat
puno na ang kota. Hindi na siya matulungan pa ng
mga kontak ng Tiya Luo niya.
c. reaksyon: tinanggap niya ang lisensya para sa
pagtitinda ng damit. Bumili ng second-hand na kariton
at matiyagang inayos ang mga komplikasyon.
d. layunin: nais niyang mapansin siya ng mga
mamimili ng sa gayon ay makuha nito ang kanilang
atensyon at maituon sa kanyang paninda.
e. ginawa: isinigaw niya ang pangalan nang ilan sa
kanyang mga paninda. Sa umpisa, inakala niyang
mahirap iyon gawin, ngunit nang tumagal ay nasanay
na rin siya.
f. kinalabasan: kinainggitan siya ng ibang mga tinder
na nasa paligid sapagkat madly niyang naubos at
naibenta ang dalawampung angora. Bagamat may
mga araw din na matumal ang kanyang benta.
MUNTING PAGSINTA
TAUHAN:
Temujin, Yesugei, Borte
Hahanap ng mapapangasawa ng kanyang anak si
Yesugei sa Tribong Meritupang makabawi sa kanila
kaya ito nagmamadaling umalis.Sa gitna ng
kanilang paglalakbay,nakaramdam sila ng pagod kaya
nagdesisyon sila na magpahinga muna. Habang
nagpapahinga sila, ginalugad ni Temujin (anak ni
Yesugei) ang paligid at napadpad sa isang dampa kung
saan nakatira ang daliginding na si Borte. Nabigla siya
nang biglang bumagsak ang pinto ng kanilang kusina
na likha ng aksidenteng pagkabuwal ni Temujin.Noong
una ay napasigaw pa ng magnanakaw si Borte subalit
ay napahinaon siya ni Temujin. Nakinig na lamang si
Borte sa kung ano ba talaga ang pakay ni Temujin.
Nais kong pakasalan ka Biglang sabi ni Temjin, Dapat
sana'y pupunta kami ni ama sa Tribong Merit
upang makahanap ng mapapangasawa subalit
nagbago ang isip ko nang makita kita”Dagdag pa nito"
“Di Bale'y bata pa tayo ngayon" babalikan kita
pagkatapos ng limang taon at magsasama tayo
habang buhay kaya maghintay ka lamang”Pagkatapos
noon ay ipinakilala ni Temujin si Borte sa ama niya.
kahit na hindi iyon ang inaasahan ni Yesugei" wala na
siyang magagawa kung siya na talaga ang pinili ni
Temujin, Tinanggap na lang ni Yesugei ang desisyon ng
anak niya at umasang magkakaroon ng masayang
hinaharap ang dalawa.