1.

FOTOHEMIJSKI SMOG
Fotohemijski smog je jednostavno rečeno izmaglica u atmosferi praćena
visokim nivoima ozona i azotnih oksida, uzrokovanih djelovanjem
sunčeve svjetlosti na zagađivače.Međutim,to je jako složen process koji
se odvija u nekoliko koraka.
Fotohemijski smog je tip smoga koji nastaje kada ultraljubičasto
zračenje sunca reagira s dušikovim oksidima i isparljivim organskim
jedinjenjima(VOCs-od engl.volatile organic compounds) u atmosferi.
Vidljivo je kao smeđa magla, a najizraženije je ujutro i popodne,
posebno u gusto naseljenim, toplim gradovima.Gradovi koji su
doživljavali i doživljavaju ovaj smog svakodnevno uključuju Los Angeles,
Sydney, Mexico City, Peking i još mnogi drugi.
Ovaj smog možemo okarakterisati kao smjesu NO2,O3,ugljikovodika kao
i PAN-a(tzv.peroksiacil nitrata).
Atmosfera u ovom procesu igra ključnu ulogu jer ona dozvoljava prodor
sunčeve svjetlosti i djeluje kao fotohemijski reaktor(jer se u njoj
odigravaju glavne reakcije fotohemijske ekscitacije).
Fotokemijski smog se formira iz složenog procesa, ali njegovi izvori su
sasvim očigledni. Najveći doprinos imaju automobili, dok
termoelektrane na ugalj i neke druge elektrane takođe proizvode
neophodne zagađivače kako bi olakšali njegovu proizvodnju. Zbog svog
obilja u područjima toplijih temperatura, fotokemijski smog je najčešći
u ljetnim mjesecima. Formira se ujutro kada veliki broj ljudi vozi svoje
automobile na posao. Azotni oksidi proizvedeni u motorima automobila
unose se u atmosferu,gdje se kombinuju s vodom da bi se stvorila
dušična kiselina ili reagirala sa sunčevom svjetlošću kako bi se proizveli
pojedinačni atomi kisika,koji se zatim kombiniraju s molekularnim
kisikom za proizvodnju ozona. Azotna kiselina se može taložiti na
Zemlju što rezultira kiselom kišom ili ostaje u smogu. Zbog direktne
proizvodnje azotnih oksida iz vozila, smog se formira iznad gradova,
gdje su ljudi direktno izloženi njegovom štetnom dejstvu.
Drugi izvori polutanata koji utiču na formiranje ovog smoga pored
automobila i elektrana(generalno industrijskih postrojenja) uključuju
i:vulkanske erupcije(rijetko ali moguće) i šumski požari.
Međutim,nas najviše interesuje šta se to desi u atmosferi da uzrokuje
pojavu ovog smoga?

Prethodna slika najbolje objašnjava fotohemijske reakcije formiranja

smoga koje bez sunčeve svjetlosti ne bi bile moguće.
Dušikov oksid (NO) i dušikov dioksid (NO2) se emituju iz sagorijevanja
fosilnih goriva,kao i uz prirodnu emisiju iz stvari kao što su vulkani i
šumski požari.Kada je izložen ultraljubičastom zračenju, NO2 prolazi
kroz složene nizove reakcija s ugljikovodicima kako bi proizveo
komponente fotohemijskog smoga - mješavinu ozona, dušične kiseline,
aldehida, peroksiacil nitrata (PAN) i drugih sekundarnih zagađivača.
NO2, ozon i PAN se nazivaju fotokemijskim oksidansima jer mogu
reagirati i oksidirati određene spojeve u atmosferi ili u plućima osobe
koja se normalno ne oksidiraju. Čak i mali tragovi ovih hemikalija mogu
da utiču na respiratorni trakt ljudi i životinja i da oštete usjeve i drveće.
U procesu sagorijevanja N2 i O2 reaguju zajedno i formiraju azot
monoksid(NO).
𝑁2 + 𝑂2 → 2𝑁𝑂
Onda se ovaj azot monoksid oksidira u atmosferi stvarajući NO2.
2𝑁𝑂 + 𝑂2 → 2𝑁𝑂2
Sunčeva svjetlost cijepa NO2 na NO i radikal oksigena(O).
𝑁𝑂2 + h𝞾 → NO + O·
Radikal oksigena se veže za molekulu oksigena i formira ozon(O3).
O· + 𝑂2 → 𝑂3
Azot monoksid dalje može reagovat sa ozonom i kao posljedica toga
nastaje NO2 i O2.
NO + 𝑂3 → 𝑁𝑂2 + 𝑂2
Alternativne reakcije se dešavaju kada NO i NO2 reaguju sa
ugljikovodicima iz zraka da bi formirali druga isparljiva jedinjenja
poznata kao PAN(peroksiacetil nitrati).Naravno formiranje peroksiacetil
nitrata ne bi opet bilo moguće bez inicijacije reakcije sa svjetlošću.
Valna dužina fotodisocijacije ozona je 320 nm. To znači da ozon
efikasno apsorbuje svjetlost ispod ove valne dužine i raspada se prema
sljedećoj fotohemijskoj reakciji:
𝑂3 →O· + 𝑂2
Nascentni(atomarni) kisik O· reaguje s ugljikovodicima iz zraka:
O· + ugljikovodik → 𝑅𝐶 ·= 𝑂
Daljom oksidacijom acil radikala (RC · =O ) nastaje peroksiacil radikal,
odnosno:
RC · =O + 𝑂2 → 𝑅𝐶𝑂𝑂2 · *
Radikalna čestica RCOO2· dalje može reagovati sa drugim reaktivnim
ugljikovodicima da bi se proizveli opasni produkti i nusprodukti kao:
𝑅𝐶𝑂𝑂2 · + ugljikovodik → 𝐶𝐻2 = 𝑂,ketoni,karboksilne kiseline…
Ovaj nastali aldehid RCHO(nije nužno da bude baš formaldehid kao u
prethodnom primjeru-to zavisi od R),dalje može reagovati sa OH·
česticom što dovodi opet do formiranja acil radikala,peroksiacil
radikala(reakcijom s O2) ili onih najopasnijih peroksiacil nitrata(u reakciji
s NO2) tj.PAN-a(glavnih konstituenata fotohemijskog smoga.)
Drugi način jeste da radikalna čestica RCOO2· nastala u reakciji * inicira
potpuno drugi put te da reaguje sa O2 ili NO:
𝑅𝐶𝑂𝑂2 ·+ 𝑂2 → 𝑅𝐶𝑂2 · + 𝑂3
𝑅𝐶𝑂𝑂2 ·+ 𝑁𝑂 → 𝑅𝐶𝑂2 ·+ 𝑁𝑂2

Fotohemijski smog može izazvati snažne efekte na ljudsko

zdravlje(iritacije očiju,respiratorni problemi), može izazvati štetu
biljkama i okolnoj vegetaciji.Ozon iz smoga uništava gumu,plastiku.
2.LUMINOL
Luminol je fotohemijski aktivna hemikalija koja pokazuje
hemiluminescenciju, sa plavim sjajem, kada se pomješa sa
odgovarajućim oksidacionim sredstvom.
Luminol je blijedo-žuta kristalna čvrsta tvar koja je topiva u većini
polarnih organskih otapala, ali netopiva u vodi.
Luminol koriste istražitelji na mjestu zločina kako bi pronašli krv - čak i
ako je uklonjena ili očišćena prije mnogo godina! To je zato što se
luminol u vodik peroksidu katalizira željezom u hemoglobinu - proteinu
koji veže kiseonik i sadrži željezo,u crvenim krvnim zrncima.

Od svih potencijalnih svojstava neke hemijske supstance, vjerovatno

najljepši je mogućnost da svjetli u mraku.
Luminol je jedno od najpoznatijih i najčešće korišćenih
hemiluminescentnih jedinjenja,koje sjaji svjetlo plavom svjetlošću kada
se aktivira oksidacionim sredstvom kao što je vodonik peroksid ili
permanganatni jon u alkalnom rastvoru u prisustvu katalizatora.
Kada se luminol izloži izvjesnim metalima u tragovima(Cu,Mn,Fe)metal
se ponaša kao katalizator da bi se proizveo jači sjaj(efikasnija
reakcija).Kao katalizatori mogu djelovati i izvjesni cijanidi kao npr kalijev
fericijanid K3[Fe(CN)6].
Upravo na tom svojstvu se temelje mnoge upotrebe ove fascinantne
tvari.Naučnici su modifikovali metode upotrebe luminola tokom godina.

Čč Ćć DŽdž Đđ Šš Žž

Zbog toga što je hemoglobin jako stabilna supstanca,on se i nakon

čišćenja teško uklanja,pa se luminol može iskoristiti za detekciju krvi
koja je stara i nekoliko godina.Može detektovati mrlje krvi razblažene
čak 10*106puta.Istražitelji prskaju otopinu vodik peroksida s luminolom
na mjestu zločina kako bi ustanovili gdje se nalaze neprimjetni tragovi
potrebni za dalju istragu.
Naša krv ima normalan pH od 7,35 do 7,45. To znači da je krv prirodno
blago alkalna ili bazična,a luminol može samo pod tim uslovima da
svjetli u mraku.Također je dokazano da u uzorku krvi nakon dugih
perioda inkubacije u otopini luminola,koncentracija DNK ostaje
nepromjenjena.Ovo je bitno zbog toga što luminol ne bi smio da utiče
na identifikaciju DNK.
Učinak svih tvari koje učestvuju u konačnom stvaranju plavog svjetla je
od velikog značaja.Tako je npr. uloga baze da deprotonuje azot a uloga
katalizatora da rastavi peroksid na kisik i vodu.Nastali kisik dalje
oksiduje azot u molekuli luminola,da bi se on ustvari zamjenio s
kisikom.Zato se i kaže da je u reakciji potrebno snažno oksidaciono
sredstvo.Sve ovo nas navodi na veoma važan zaključak da bi bez
katalizatora oksidacija luminola bila neizvodljiva.

Luminol iz intermedijarnog stanja sa dva karboksilatna aniona je veoma

nestabilan i teži da pređe u stanje niže energije.Kao posljedica toga on
emituje fotone u vidu plave svjetlosti.Ali sjaj luminola ne garantuje
100% da je ono što detektuje krv. Poznato je da luminol daje plavi sjaj
kada reaguje s bakrom, određenim izbjeljivačima, bojama, biljnom tvari,
pa čak i hrenom.U ovim daljim analizama na scenu stupaju analitičari.
Dakle,kriminalci, imajte na umu!Iako mislite da ste sakrili sve vaše
tragove,postoji hemija da ih otkrije!