Professional Documents
Culture Documents
Panitikan NG Rehiyon V BICOL REGION
Panitikan NG Rehiyon V BICOL REGION
Bikol
Camarines Norte, Camarines Sur, Albay, Sorsogon, Catanduanes at Masbate
Uri ng Panitikan
MGA SALAWIKAIN
c. Payong ng ita
Di nababasa (dahon ng saging)
4. Awiting-bayan
Sarong Banggi
Ang lahat ng talaan ng mga taong Ita sa Bundok Iriga ay may mga kanta tungkol sa pag-
ibig na tinatawag na dinusa, ang mga awitin na kinakanta sa pista ay tinatawag na
tolbon at ang awitin sa kalungkutan at sa kapighatian dahil sa pagkamatay ng isang
kamag-anak ay tinatawag na diwata. Ngunit mga Agta ay hindi kinakanta sa
kasalukuyan, maging ang mga Agta ay hindi na naalala pa ang mga ito.
Sa mababang lugar naman ay maraming mga awiting bayan na umusbong tulad ng:
awit, kundiman, tagulaylay at hoarasa. Ang mga uri ng awit ay mga kwentong awitin
tulad ng mga awiting pandulaan, awit sa mga inuman, awit sa mga paggawa at oyayi, o
kantang panyoknok. Ang awiting pangritwal ay tinatawag na sagaue mga awiting para
sa namatay na ninuno ay dumago, awitin sa burol ay tinatawag na angoy, tagulaylay o
mga awiting panggera ang hoarasa, inaawit matapos ang isang kalamidad tulad ng
pagsabog ng mga bulkan, matinding bagyo at lindol.
Marami sa mga awit kundiman ang maririnig sa kasalukuyan ngunit ang kumakanta ay
pawang mga matatanda. Halimbawa ay ang maikling kwentong awiting ito na
nagpapakita ng pagkahilig ng mga tao sa tula sa pinakaordinaryong pagkakataon:
Katorog, katorog
Sakloton nin barog
Ipaglayolayog
Sa poon manuyog
Ipaglakawlahaw
Sa poon makakaw
Ipagduyanduyan
Sa poon kawayan.
Matulog, matulog
Kukunin ka ng baong
At dadalhin ka
Sa puno ng niyog
O, dadalhin ka
Sa puno ng hakaw
O, ipagduduyan
Sa puno ng kawayan
Ang engkanto ay maaaring maging anumang uri ng hayop, ibon, isda o tao. Naniniwala
ang mga taga-Bikol na ang banong ay isang uri ng engkanto, na lumalabas sa oras ng
gabi para manguha ng mga bata at ihuhulog mula sa puno ng niyog, kakaw o kawayan
hanggang sa mamatay ito.
Dumaan sa samuya
Islang rapurapu
An ang tawo diya
Anas milyonaryo
Mayo man nin landing
May bitbit na tawo
Igwang eroplano
Na layong kun banggi
Sa aming bayan
Isla ng Rapu-rapu
Ang lahat ng tao
Aay milyunaryo
Wala namang lalandingan
Pero mayroong eroplano
Na lumilipad kung gabi
May bitbit na tao.
Ang tula at awit ay minana pa ng mga sinaunang tao sa Bicol, maraming mga awitin ang
biglaang komposisyon na sadyang ginawa sa ilalim ng liwanag ng buwan. Iyon ang
karaniwang pampalipas oras at ginagawa pa rin ito sa mga rural areas hanggang sa
kasalukuyan Nagtitipun-tipon ang mg tao sa isang tindahan, nauupo sila sa mga upuang
gawa sa katawan ng puno ng niyog at naguusap tungkol sa mga pangyayari sa kanlang
lugar at kasabay nito ang kantaan. Ang mga kumakanta nang solo ay lubusang
pinapalakpakan, ngunit ang pag-awit ng paglisan ng bawat grupo ay mas masaya.
Tuwing may mga kasayahan ay hindi nawawala ang mga paligsahan, at mga
sorompongaon o dugsungan (paligsahan sa pag-awit) ay ginanap.
Ang kapitan ng baryo ay siyang namumuno sa mga paligsahan. Magbibigay siya ng
isang sitwasyon at ang mga kalahok ay gagawan ito ng awitin. Ang pinakamahusay na
mang-aawit na mas mapalungkot ang malungkot na istorya mas mapasaya ang
masayang sitwasyon, mas mapatawa ang nakakatawang sitwasyon o kaya’y mas
malaswa ang malaswang insedente. Sa ganitong paraan, ang mga paligsahan ng pag-
awit ay isinilang tulad ng:
UNANG MANG-AAWIT
Tilibong, tilibong, tilibong
Nadasmay si Ramon
Nahulog sa babon,
Nagkaborolokan.
IKALAWANG MANG-AAWIT
Tilibong, tilibong, tilibong
May gandang sa ibon
Dai kinalabong
Ta muklit sa ibong
Itong si Neneng
Magandang babae
Magandang sumaya
Ng sinalampat
Dumulas ang paa
Ikinukumpas ang kamay
Kaninong puso
Ang di maaakit.
IKALAWANG MANG-AAWIT
Susay daw dai mabihag
Ay Neneng, nan saimong piad
Maski gadanang dumulag, lalay,
Masuhat ta manonoag.
Arin an makulog?
An matatagalan
Arin an may sakit
An di nagaagrangay
Kon si Oloperes
Bantog kaisugan
Por dahil ki Jodit
Buay dinanay.
Isang araw, kasalukuyang bumabaha, nagtungo si Bantog kasama ang kanyang mga
tauhan sa yungib at sinalakay si Rabot samantalang ito’y natutulog. Tinaga ni Bantong
ang tulog na dambuhala. Si Rabot ay namilipit sa sakit at umalingawngaw ang kanyang
tinig sa buong bayan.
Dinala ni Bantong ang bangkay ni Rabot sa Libmanan. Ipinakita niya kay Handyong na
indi makapaniwala sa kapangitan ni Rabot. Dito nagwakas ang salin ni Fr. Jose
Castano. Nangako si Kadugnung na ipagpapatuloy niya ang kwento sa ibang araw.
Subalit maaaring hindi na narinig ng pari ang iba pang bahagi ng epiko kaya’y kung
narinig man ay hindi na naisalin kung kaya’t nananatilling walang karugtong ang epiko.
Manalang-Gloria, Angela
Nagsimula siyang magsulat ng mga pansanay na sulatin sa silid-aralan. Sa gulang na labing-
anim, nakapaglathala na siya ng kanyang mga tula sa Women’s Outlook.
PHILIPPINE POETRY
YELLOW MOON
Angela Manalang Gloria
TO A LOST ONE
Angela Manalang Gloria
Isa siya sa mga pinagpipitaganan at kinikilalang scriptwriter ng bansa. Ang ilan sa kanyang mga
naisulat na script ay ang mga:
Brutal 1980
Miss X 1980
Playgirl 1981
Relasyon 1982
Cain at Abel 1982
Haplos 1982
RPX 1982
Karnal 1983
Baby China 1984
Sinner or Saint 1984
White Slavery 1985
Dyesebel 1990
BRUTAL
Ricardo Lee
CLASSROOM/INTERIOR/HAPON
Panay ang bulungan nina Monica at Cynthia sa hulihan pero nagkukunwaring nagtitake notes.
Inaantok ang lahat habang binabasa ng teacher si Lady Macbeth. Malapot ang punto niyang
Bisaya.
Panay ang sulyap ni Tato kay Monica. May 18 na si Tato pero sinong ina ang maaaring magalit
dito? Guwapo ito at charming kumilos. Katabi nito sina Jerry at Ogie, kasing edad at kasing
ugali nito. Barkada sila. Lahat ay para sa tatlo. Anumang bagay basta good time papasukan
nila. Kanila ang tatlong bangkay na natagpuan sa apartment nina Monica sa simula ng
pelikula.
Cynthia: (pabulong). Talo pa nitong si Balgos and Tranquilizer. Bumagsak tayo lahat.
Monica: Shhhh…
Cynthia: Anong Shhh? (titingnan si Monica saka bubulong). Alam mong problema sa’yo?
Masyado kang maraming inhibitions. Lagi kang takot (susulyap sa teacher). Sabihin mo
nga, putang ina, sir.
Monica: Ayoko nga!
Cynthia: Kita mo na! Parang putang ina lang! Kalat na kalat sa campus yan e. Ulit-ulitin mo lang
di na nakakatakot ‘yan!
Monica: (mapapsulyap kay Tato; kikindat ito sa kanya). Basta ayoko (mapapayuko)
Cynthia: Sige na. Putang ina.
Monica: (babalik s pagkukunwaring nagtitake-notes). Ayoko.
Cynthia: (smiling) Wala ka talagang pag-asa. Gaya niyang pangalan mo. Ni wala kang palayaw.
Monica. Hind man lang Moonick. O kaya’y Ikang. O kaya Mona. O baka gusto mo Moninay!
Kukurutin ni Monica si Cynthia sa hita. Susulyap ulit kay Tato. Ituturo ni Tato ang puso niya,
aarteng mamamatay. Mapapangiti nang lihim si Monica.
Cynthia: (lalakas ang boses) Alam ko na! Mickey! (hihinaan ang boses dahil napatingin ang
teacher). Mickey Mouse! Bagay sa’yo dahil para kang dagang laging takot! (nagpipigil
matawa). Mickey.
Monica: (susulyap ulit kay Tato; may idinodrowing ito) Ayoko nga!
Cynthia: Puwede ba ‘yung ayoko! Mickey ha ha! (titingnan ang reaksiyon ni Monica) Tumawa ka
naman!
Monica: Nakatingin sa’tin si Sir.
Dadako sandali ang kamera sa idinudrowing ni Tato. Isa itong babaing hubo. Nilalagyan nia ng
buhok ang genitals nito. Babalik ang kamera kina Monica.
Cynthia: Napapansin ko, lagi kang malungkot. Di pa kita nakitang tumawa. Subukin mo ngang
tumawa. Maski walang sound.
Monica: Wala namang dapat pagtawanan e.
Cynthia: Titingnan ko lang kung bagay sa’yo!
Dadako uli ang kamera sa drowing ni Tato. May nakasulat nang pangalan sa ibaba ng hubong
babae. Babalik ang kamera kina Monica.
Cynthia: Sige na. Tumawa ka na. Di ako titingin!
Monica: Ayoko sabe eh!
Cynthia: Hindi kita titigilan!
Monica: (mangingiti na). Para tayong mga luka-luka dito!
Cynthia: (matatawa rin). Ayan, lumalabas na! Huwag mong pipigilan! Kakabagan ka!
Tuluyang matatawa si Monica. Tatakpan ng palad ang bibig pero lalakas nang lalakas ang tawa
niya. Makikisabay na rin si Cynthia. Sa loob ng ilang saglit ay makikita sa mukha nila ang
inosenteng tawa. Malayang tuwa.
Teacher: (mapapatingin sa kanila.) What’s going on there?
Nagpipigil pa ring yuyuko sa mga notes nila ang dalawa.
Sumikat siya ng taong 1950 at 1960 bilang isang kinikilalang manunulat na Pilipino sa Ingles.
Nakasulat siya ng maraming sanaysay, maikling kwento at mga artikulo sa lahat halos ng
pambansang pahayagan. Ilan sa mga napatanyag niyang isinulat ay ang nobelang “The
Hand of the Enemy” (1962); “Stories, A Collection, 1968”; “Imelda Romualdez Marcos”; A
biography, 1970.
A. Talakayan:
1. Pag-usapan ang mga mahahalagang bagay na may kinalaman sa bawat lalawigang
binanggit sa rehiyong ito.
2. Magtalakayan tungkol sa iba’t ibang karunungang baya ng Rehiyon V na nasasaad
sa kabanatang ito.
3. Talakayin ang bawat akdang nakalahad sa kabanatang ito at sikaping masuri ang
mga kahalagahang panlipunan, pangmoral at pangkaisipang ipinahihiwatig ng bawat
isang akda.