PANITIKAN

SA
REHIYON X
(HILAGANG
MINDANAO)
PANGATLO SA PINAKAMALAKING
PRODYUSER NG SAGING AT MAIS
NAG-AANI RIN DITO

TABAKOPALAY TUBO
PINYA DURYANCHICO
MANGGA ABAKA
IBA’ T-IBANG URI NG MINA ANG
MATATAGPUAN SA REHIYONG
ITO
METAL DI-METAL
 MA N G A N E SE SAND
 C H RO MI TE  G RAV E L
 G O LD  F E RTI LI ZE R
 S I LV E R AT N I CK E L  C O RA L RO C K S
 L I M E S TO N E
 C LAY
MAY KAKAIBANG URI NG
PAMAMAHAY ANG MGA BADJAO
NG REHIYON X DAHIL SA
NAKAGISNAN NILA SA KANILANG
MGA MAGULANG ANG PAGTIRA
SA MGA BAHAY NANAKATIRIK SA
TUBIG. DALA PA RIN NILA ANG
GANITONG URI NG PAMAMAHAY.
BAGAMA'T ANG KANILANG MGA
BAHAY AY YARI SA NIPA AT
DAHON NG NIYOG, ANG MGA ITO
AY MATITIBAY AT MATAGAL DIN
BAGO MASIRA. (ALMANAC 472)
 TOROGAN
ISA ITONG MALAKING BAHAY NA
KADALASAN AY LIMA O ANIM NA
PAMILYA ANG NANINIRAHAN. ANG
BAWAT ISA SA PAMILYA AY MAY
SARILING MGA LUGAR SUBALIT
WALANG DIBISYON ANG KANILANG
TULUGAN.

ANG TOROGAN AY MAY TINATAWAG

NA "PANALONG" NA KADALASAN AY
MAKIKITANG NAKALAGAY SA HARAP
NG BAHAY. ITO AY INUKIT NA
SUPORTA, NA YARI O GAWA SA
-KAHOY, MAY BINTANA, SAHIG,
HAGDAN, DINGDING AT BUBONG NA
MAY DISENYONG INUKIT,
 PANINISID NG
PERLAS

MAY DALAWAMPU'T SIYAM NA

ILOG ANG REHIYONG ITO

PANINISID NG
PANGINGISDA
BARYA
PO P U LA R D ITO A N G M G A PE R LA S AT K O R A LE S. I LA N S A M G A
U R I N G K O R A L ES N A M ATATA G PU A N S A H I LA G A N G M I N D A N A O
AY BU BBL E C O R A L, LE AT H ER C O R A L, AT SE A A N E M O N E.

M A K U L AY A N G M G A K A S U O TA N N G M G A TA G A - R E H I Y O N X .
H A L I M B AWA N G K A N I L A N G K A S U O TA N AY A N G A L A N G N G M G A
T I N G G I A N , A N G K I M O N A I S A N G K A S U O TA N N G M G A B A B A E N A
K A D A L A S A’ Y P U T I AT N A S I N A S A M A H A N N G TA P I S N A I P I N U P U P I S A
B AY WA N G .

A N G M G A LA L A K I AY M AY SI M P LEN G K A S U O TA N . K A R A N I WA N G
K A S U O TA N AY “ LO N G S LEE V E’’ N A PA R A N G “ J A C K ET” .
N A G SU SU O T D I N S I LA N G M A LO N G AT N A SA N AY SA K A SU O TA N G
BA H A G LA M A N G . R EH I Y O N X
SA LARANGAN NG SINING AY
IPINAGMAMALAKI NILA ANG
KANILANG ORKIR O OKKIL
ISANG DISENYO NA ANG IBIG
SABIHIN AY INUKIT NA
KARANIWANG MAKIKITA SA
KANILANG BANGKA, PUNTOD,
SANDATA, AT IBA PA NILANG
KASANGKAPAN . KUNG
MINSAN AY DISENYO RIN ITO
SA KANILANG MGA DAMIT
LALO NA SA KUWELYO NITO.
KARANIWANG LARO NA KINAGIGILIWAN SA
REHIYONG ITO ANG SIPA, SUMPING, BUNONG
BRASO AT BUNONG PAA NA KARANIWANG
GINAGAWA NG MGA LALAKE.

ANG KINAGIGILIWAN NILA AY ANG SIPA NG BOLA

- SISIPAIN ANG BOLA NA MAY LAYUNING
MAIPASOK ITO SA BASKET. NAGIGING LIBANGAN
DIN NILA ANG KARERA NG KALABAW AT KARERA
NG KABAYO.
 TAGUTOK

SA LARANGAN NAMAN NG MUSIKA

SILA AY MAY IBA'T IBANG URI NG
INSTRUMENTO

KUBING
GABBANG KALINTANG
MAY ISANG URI NG SAYAW ANG MGA MAHARLIKANG
TAGA- MINDANAO. ITO AY INATAWAG NILANG SINGKIL
NA KARANIWAN DING ISINASAYAW NG MGA TAGA
KANLURANG MINDANAO.
 ANG PANITIKAN AT
KASAYSAYAN AY
MAGKAUGNAY, KUNG
KAYA'T ANG KALIKASAN
PANITIKAN AT MGA PANGYAYARI SA
NG ISANG LUGAR AY
REHIYON X NASASALAMIN SA
PANITIKAN. ANO MANG
NATALA TUNGKOL SA
ISANG LUGAR O POOK AY
BAHAGI NG PANITIKAN.
 PANITIKAN NG REHIYON X

•ANG BUKIDNON AY ISA SA

TAGAPAG-AMBAG SA PANITIKAN
NG REHIYON X O HILAGANG
MINDANAO. ANG MGA TAGA
BUKIDNON AY MAY ISANG URI NG
TULA NA KARANIWANG
GINAGAMIT NILA SA MGA
PAGTITIPON-TIPON.
•TINATAWAG NILA ITONG LIMBAY
ITO AY BINIBIGKAS NANG PAAWIT
NA PUNUNG-PUNO NG DAMDAMIN.
 H A R I N G A A G L I K O I YA N G
L A L O N G H A O TAW

S A G TAY U N TA Y U N A N M AW I L I
H O M A H A G A N H A N H A G A G AW
I YA N A D B A G A D H O K A N A K

N A I S A N G I D J U M B AYA G A N A ,
K O M U N O H A B I N U YAWA N N A
PA M I L I - P I L I O N D A M A M A - O N

LIMBAY
K A B A L I N G AY H A M U N O H A
K AW I L I H A N M A L U G O N A D
L U M N I N G I L A S O L M A I G S I N AY
SA PULU-AN KO LALAG KO
H A L I M B AWA N G L I M B AY:

MAGBUL-0G MAGSININLA KO
I S A N K O PA L A S A N A H H O
M A N G U H A P O Y TA G Y U N A S
BULALANGAN A HO BALUGTO
TA S A B A N G A I S A N K O A B O G A N
A H K O B I T O H A P I G TA B I R A N
I S A N PA K U L A B A N A H H O
KULAGO HA PIGHALOMLOM
PA M I L I H I L U M I N G I
N A N G A L U G A J U M L I N G AY
•ANG ANTOKA O BUGTONG NG
MGA TAGA-BUKIDNON AY
GINAGAWA NILANG LIBANGAN
KASABAY NG KANILANG MGA
GAWAIN TULAD HALIMBAWA KUNG
SILA AY NAGHIHIMAY NG MAIS ANTOKA
KUNG GABI, NAGLALALA NG
BANIG AT NAGKAKAYAS NG
YANTOK NA GINAGAWA NLANG
PANGHULI NG ISDA.
 • 1. GIN1OKURA,
GINOKURA MGA ALONG
H A M I G PA PA B A H A
K A L U L U WA , K A L U L U WA
ANINO NG ISA SA KABILA
NG ANG IBA
• S A G O T: B U H A N G I N

ANTOKA • 2. SINLA, SINLA

B I YA N G B A N S
PA N G A B U K A D H O A N L AW
HIPORONG DO DALUMAN
L I WA N A G , L I WA N A G
B I YA N G B A N G
NAMUMULAKLAK KA SA
UMAGA PUMIPIKIT KA SA
GABI
• S A G O T: A R AW
ANG MA NTI -AV- AY MA N D UR AW AY
IS AN G TU LA N G PA S ALAYS AY NA
N A UU KOL SA TUN AY NA BU HAY N G
IS AN G MATA PA N G NA MA N DI RI GMA N A
N A KATIR A SA PA GI TA N NG BA S A K AT
TIKALA A N ( MGA LU GA R S A BU KI DN ON ). MANTI-
ANG MAN D IR IGMA NG ITO AY AV-AY
N A GKA ROON NG I S A NG M AGITIN G N A
A N AK N A A NG PA N GA LA N AY D UR AW.
MANDURA
A N G SA LAY SAY AY N A GPAPAKITA N G W
PA GPA PA HA LA GA AT PA GMAM AHA L N G
MGA TA GA- BUKID NON KAY D UR AW,
PA N GA N AY NA AN A K N G MA N D IR IGMA .
 M A N D U R AW M A N T I - AY- AY M A N D U R AW
(A BALLAD LDANGDANG)
CENTRAL BUKIDNON VERSION

M A N T I - AY- AY M A N D U R AW
Y O N T O K I N AY B I N A U S
HURA LABI KA BIRO
SO KABUKAD KO HIKDOP KOO
S A L I WA D A K O D A L U M A N
HURA LABI KA DAMALIG
HALIMBAWA NG SO BULAK KO DAMOGO KO
MANIT-AY-AY
AGU-RAHIKON KO DAGMAL
MANDURAW S A I L I YA N N A B I G A L A N
A G S U L S U G A N K O D AYA B O
S A A L AT N A PA N U K A L A N
NAKA-UBA KA SA DAGMAL
TA H U R A N O K A B A L AY O
SA BANTUGAN KO HA HIBANG
M U - O Y K O S A M B U N O TA N
N A K A - U B A K A S A D AYA B O
TA H U R A N O K A S A M PA N
S A M U O Y K O S A B U N ATA N
HURA LABI KABIDO
HA ULIPON SA NGADAN KO
PA G O T P O T A D L U B I D
SASABOT AD HO PIS
B A K U S O N H O S A L A PA D
S A P O D - O D K A M A G S U B AY
S A M A D U D U YA H A S A N D I R
TA H U R A I N M A N M A G B AYA
K O I B A N I - AY K O I N M O L U S O
HURA LABI MABIRO
HA ULIPON SA NGARAN KO
TA I G T U N D A G AYA D TA L A N AW
TA G B A L I WA S A D PA N D O
B AY L O A D K O A M P I K
TA U L I P O N S A N G A R A N K O
TA U G D O P S A T U G A N M - A K O .
ANG SALA AY ISA RIN SA MGA TULANG
PASALAYSAY NG MGA TAGA- BUKIDNON.
NAGPAPAHAYAG ITO NG PAGMAMAHAL,
BINIBIGKAS DIN NANG PAAWIT SUBALIT ANG
PAGPAPAHAYAG AY PATANONG.

HALIMBAWA: SALA KO HARI AGKABAYAN-AN

(SONG OF UNREQUITED LOVER ) CENTRAL
BUKIDNON VERSION SALA
 "MINHAYON" (THE RENDEZVOUS THAT
IDANGDANG NEVER WAS).
MINHAYON (A BALLAD) IDIOMATIC
TRANSLATION
ITO AY ISANG TULANG
PASALAYSAY NA NAUUKOL I was singing the song Minhayan
SA MGA TAO AT SA MGA While going down the glade of Dagyangasun
PANGYAYARING NAGAGANAP Whether it rains or it pours
SA KANYANG KAPALIGIRAN. It is our date with the cowboy
ITO AY NARIRINIG NA It is our appointment with the hardboy
INAAWIT SA BUKIDNON Cowboy of Mimison
(CENTRAL BUKIDNON). Hardboy of talahiron
KILALA ITO SA TAWAG NA hepefully spread
"BALLAD" SA INGLES. My one and only veil
thought he was the one
H A L I M B AWA N I T O AY A N G : Ay, it was a cow
Then I went home
" M I N H AY O N " ( T H E R E N D E Z V O U S T H AT
N E V E R WA S ) . In every way I did go
M I N H AY O N ( A B A L L A D ) I D I O M AT I C purposely made a knot
T R A N S L AT I O N
In all the way I did go
I made a signal was there
MGA MANUNULAT NG RENIYON X
 EMMANUEL LACABA
Isinilang siya sa Cagayan de Oro City noong
Disyembre 10, 1948. Nagtapos siya ng elementarya at
haiskul sa Pasig Catholic College na may Karangalan.
Sa Ateneo de Manila University siya nagtapos ng
kolehiyo Nagsimula siyang sumulat para sa Phlippine
Theater Association. Siya ang sumulat ng liriko ng awit
ng pelikulang "Tinimbang Ka Ngunit Kulang ni Lino
Broca.
 FRANCISCO R. DEMETRIO
Isinilang siya noong Hunyo 18, 1920. Nakapagtapos siya ng kanyang
pag-aaral sa St Agustine School at Ateneo de Cagayan de Oro, mga
paaralang matatagpuan din sa Cagayan de Oro City. Pumasok siya sa
Sacred Heart Novitiate sa Novaliches. Tinapos niya ang Theology sa
Woodstock College sa Maryland noong 1948. Noong 1951 ay
inordinahan siya bilang ganap na pari. Nakapagsulat siya sa tulong ng
mga kasama niya sa panulat. Kabilang sa kanyang mga nasulat niya ay
"Christianity on Context" Patunay ng kanyang kahusayan sa pagsusulat
ang "The National Press Awards for Myths and Symbols", "National
Book Awards from Manila Critics", "Premio Pitre Somomone-Marino".
Noong 1990 ay natanggap niya ang "Gawad CCP Para sa Sining.
 JOSE F. LACABA, JR.
Lalo siyang kilala sa tawag na "Pete Lacaba".
Siya ay nakatatandang kapatid ni Emmanuel. F.
Lacaba. Isinilang din siya sa Cagayan de Oro
City noong Nobyembre 25, 1945. Naging editor
siya ng magasing Free Press, Asia-Philippines,
National. Naging kasapi at pinuno ng
"Concerned Midweek at Philippine Graphics.
Artists of the Philippines".
 LINA ESPINA-MOORE
Isinilang siya noong Mayo 20, 1959. Nagtapos siya ng
kursong Foreign Service sa FEU. Nagtrabaho sa
"Manila Chronicle" kung Saan napangasawa niya si C.
S. Moore, isang Amerikano na noon ay naninirahan sa
Bontoc, Mountain Province. Nakasulat siya ng mga
tula at salaysay sa wikang ingles at Cebuano. Ang
halimbawa ng kanyang mga obra ay "Heart in the
Lotus" (1970); "A Lion in the House" (1984) at "Then
The Weeping”.
 REUBEN R CANOY
Manunulat na nagsimula sa Silliman University
at Universidad ng Pilipinas. Naging mahusay na
editor ng mga pahayagan ng Silliman University.
1950 nang maging editor ng Collegian,
pahayagang pampaaralan ng U.P. Nakasulat siya
ng mga tula, kuwento at dula. Isinilang din siya
sa Cagayan de Oro noong Hunyo 6, 1929
 MIGUEL A. BERNARD
Isinilang siya noong Mayo 8, 1917. Nagtapos siya ng elementarya
noong 1920 sa Paaralang Sentral ng Misamis at sekundarya
naman sa Colegio de San Carlos. Sa Yale University niya tinapos
ang kanyang kurso sa Pilosopiya. Nagsimula siya sa pag-aaral ng
pagpupuri sa Jesuit Novitiate noong Marso, 1946 at nagtapos ng
sagradong aralin sa Woodstock College sa Maryland noong 1947.
Ang mga aklat na kanyang nasulat ay "Tragic Mountain
Manunggal 1958,The Assent of Mt. Apo", "Bamboo and the
Green wood T ree", "The Landscape", "The Christianization of
the Philippines", "Dius ng Tau", "The February Revolution", at
marami pang iba.
 ALBERT ALEJO
Ipinanganak noong Agosto 25, 1958. Isa siyang
manunulang Pilipino. Anak siya nina Severino Alejo at
Cinderella Eduave. Lumaki siya sa Obando, Bulacan na
kung saan siya ay nakapagtapos ng kanyang pag-aaral sa
elementarya sa Mababang Paaralan ng Katanghalan
noong 1971, at noong 1975 ay natapos niya ang haiskul
sa San Pascual lnstitute. Ang kanyang Bachelor Degree ay
tinapos naman niya sa Unibersidad ng Sto. Tomas noong
1979.
 AGUSTIN JADORMEO PAGUSARA, JR
Ang mga nasulat niyang tula ay lumabas sa Literary
Apprentice (1980-1982), sa Philippine Studies (1985),
Versus Philippine Protest Poetry (1983-1986), KAMAO
(1987), Mithi-12 at Ani 4. Ang iba sa kanyang mga
sinulat ay mga awit at ang mga ito ay nalimbag sa Ibong
Malaya (Free Bird) Vols. 1 & 2, ang mga ito ay pawing
koleksyon ng mga awiting pangkalayaan. Siya ang
sumulat ng liriko ng mga tanyag na mga awit para sa
Sinalimba (Sayaw Pandrama sa Davao).