PANTIKAN NG MINDANAO

ANO ANG PANITIKAN?

Ang PANITIKAN ay nagsasabi o nagpapahayag ng mga kaisipan, mga

damdamin, mga karanasan,hangarin at diwa ng mga tao.
Ito rin ang pinakapayak na paglalarawan lalo na sa pagsulat ng tuwiran o tuluyan
at patula.

ANYO NG PANITIKAN

TULUYAN PATULA
ANEKDOTA EPIKO
ALAMAT
NOBELA BALAD
PABULA SAWIKAIN
PARABULA SALAWIKAIN
MAIKLING KWENTO BUGTONG
DULA KANTAHIN
SANAYSAY TANAGA
TALAMBUHAY TULA
KWENTONG BAYAN

ANO ANG MINDANAO?

Ang MINDANAO ay isa sa tatlong pangaunahing pangkat ng mga pulo at

ikalawang pinakamalaking pulo sa Pilipinas.
Mayroong (6) anim ng rehiyon.( Caraga, Hilagang Mindanao, Tangway
Ng Zamboanga, Rehiyon Ng Davao, Nagsasariling Rehiyon Ng
Bangsamoro Sa Muslim Na Mindanao(BARMM), Soccsksargen).
Mga Pangkat Etniko
Bajao, Bisaya, Subanon, Hiligaynon, Cebuano, Waray, Karay-a,
Butuanon, Suriganon/ Sangirese, Lumad Kamayo, Manobo, Tasaday,
T’boli, Moro, Maguindanao, Maranao, Latino Zamboangueño, Tagalog.
ANYO NG PANITIKAN

TULUYAN

1. ALAMAT

Ang Alamat ng Mindanao

Noong araw, nang hindi pa dumarating si Raha Baginda upang ikalat ang mga
aral ni Mahoma, ay dadalawang pulutong pa lamang ng mga pulo ang
pinaninirahan ng mga tao sa Pilipinas. Ang isa na nasa dakong hilaga ay
pinamamahalaan ni Datu Lusong. Si Datu Lusong ay nagtataglay ng
pambihirang lakas at tapang.

Siya'y may isang anak na dalagang ang pangalan ay Minda. Si Minda ay

maganda, malambing ang tinig, at mabini ang kilos. Humahanga ang lahat ng
nakakakita sa kanya.

Sa kalagitnaan naman ng Pilipinas, sa may pulong di-lubhang kalayuan sa pulo

ni Datu Lusong, ang namumuno ay isang sultang kilala sa tawag na Datu Bisaya.
Siya ay may malakas na hukbo na pinamumunuan ng kanyang anak na si
Danaw. Mahal na mahal si Danaw ng kanyang mga kawal dahil sa mabuti siyang
magpasunod. At dahil din sa kanyang husay at tapang, lagi silang tagumpay sa
mga labanang kanilang dinarayo.

Magkagalit sina Datu Lusong at Datu Bisaya. Madalas silang nagsasagupaan

noon pa mang sila'y mga binata pa. Nais ng bawat isa na sakupin ang kaharian
ng isa't isa. Ngunit napansin nila na walang mangyayari sa kanilang paglalaban.
Nauubos lamang ang kanilang mga kawal. Hindi sila magkatalunan. Dahil dito,
minabuti nilang magka-sundo na. Upang maging ganap ang kanilang pagka-
kasundo, iminungkahi ni Datu Lusong ang pag-iisang dibdib ng kani-kanilang
anak na sina Minda at Danaw.

Malugod namang sumang-ayon si Datu Bisaya. Itinakdang ganapin ang kasal sa

isang malaking pulo sa dakong timog. Ang pulong ito ay bago pa lamang
nasasakop ni Datu Danaw.

Bago pa lamang nagbibilog ang buwan ay lulan na ng kanilang paraw sina Datu
Lusong, Minda, at mga kawal patungo sa pulo na pagdarausan ng kasal. Doon
nama'y naghihintay na ang mag-amang Datu Bisaya at Danaw at mga kawal
nito.

Nang dumating sila sa pulo ay nagsimula na ang paghahanda. Nagluto sila ng

masasarap na pagkain at inilabas ang kanilang mga alak. Idinaos ang kasal
matapos na sila'y mag-alay sa kanilang diyos. Masayang-masaya ang lahat.
Tumagal ng tatlong araw at tatlong gabi ang kasayahan. Pagkatapos ng
pagsasaya ay nagtalumpati si Datu Bisaya.

"Ang pulong ito ay inireregalo ko sa mga bagong kasal. Dito na sila maninirahan.
Sinumang may nais sumama sa kanila ay maaari nang maiwan dito. Mula
ngayon, ang pulong ito ay tatawaging Minda-Danaw."

Maraming kawal ang nagpaiwan sa pulo kasama ng mga bagong kasal. Doon na
sila nanirahan sa pamumuno ni Danaw.

Sa nilakad-lakad ng panahon, ang pangalang Minda-Danaw ay naging

Mindanaw. Sa pag-unlad ng wika, ito ay naging Mindanao.

Ngayon, ang Mindanao ay pangalawa sa pinaka-malaking pangkat ng mga pulo

sa Pilipinas. Ito'y sagana sa mga likas na yaman.

Pinoy Edition © 2021 - All rights reserved.

Source: https://www.pinoyedition.com/mga-alamat/ang-alamat-ng-mindanao/

Alamat ng Sari-manok
Mahalagang sagisag ng mga kapatid nating Muslim sa Mindanao ang sari-
manok. Mayaman sa katha at mga kuwentong-bayan ang tungkol sa simu-simula
ng sari-manok. Alamin natin.
May kaisa-isang anak na dalaga ang sultang Maranao sa Lanao. Maganda,
mabait, magulang, at matulungion si Sari. Hindi kataka-takang mapamahal sa
Sultan at sa mga tao si Sari.

Nang sumapit ang ikalabingwalong kalarawan ni Sari, isang malaking piging ang
iginayak ng USltan para sa kanya. Ipinagdiwang ito sa malawak na bakuran nina
Sari. Nagagayakan ang buong paligid. Talagang marangya at masaganang salu-
salo ang inihanda ng Sultan sa pinakamamahal niyang anak.

Masayang-masaya ang lahat. Nang biglang may lumitaw na malaking-malaking

manok na tandang. Nagulat ang balana. Hangang-hanga sila sa magarang tindig
ng manok. Lalo pang nagulat sila nang sa isang iglap ay nagbago ng anyo ang
tandang na manok. Naging isang napakakisig na prinsipe ito. Magalang itong
bumati sa lahat at Pagkatapos ay nagsalita nang malakas.

“Naparito ako upang kunin ang dalagang minamahal ko. Siya ay Matagal ko
nang inalagaan, binantayan, at minahal,” ang sabi ng mahiwagang prinsipe.
Lalong nagulat ang lahat at halos walang nakakilos o nakapagsalita man lamang.

Muling nag-anyong tandang ito at kinuha ang dalagang binaggit niya na walang
iba kundi si Sari. Lumipad itong paitaas. Mula noon ay hindi na nakita pa si Sari
at ang manok.

Lungkot na lungkot ang Sultan. Hinintay ang pagbabalik ni Sari at ng manok.

Ngunit hindi na sila nagbalik. Iniutos ng sultan sa pinakamagaling na manlililok
ng tribu na lumilok sa kahoy ng magilas na tandang na iyon na tumangay sa
kanyang anak.

Nayari ang isang napakagandang lilok sa kahoy. Ito ay mahal na mahal ng

Sultan. Tinawag niya itong sari-manok. Naging simbolo ito ng tribu.

Maraming naging kapaniwalaan tungkol sa sari-manok. Maraming salaysay

tungkol rito. Ang sari-manok ay naging sagisag din ng pagkakaroon ng dugong
bughaw, katanyagan, kayamanan, at karangalan. Ang simbolong sari-manok ay
dapat ipagmalaki ng bawat Pilipino, pagkat ito sa kasalukuyan ay isang sagisag
ng ating bansa.
May iba pang mga palagay at haka-haka tungkol sa sari-manok. Ito raw ay
gintong ibon na ayon sa iba ay siyang nagdala sa mga tao sa pulo ng Mindanao
ng maraming biyaya.
Anuman ang hiwagang nakabalot hinggil sa sari-manok, ito ay mananatiling
sagisag ng mga kapatid na Muslim sa Mindanao isang likhang sining at mapa na
ng ating mga ninuno.

Ang Alamat ng Durian

Sa isang bayan sa Mindanao ay may matandang babae na lalong kilala sa tawag
na Tandang During. Nakatira siya sa paanan ng bundok. Ang maliit niyang kubo
ay nakatayo sa gitna ng malawak niyang bakuran na naliligid ng mga puno.

Si Tandang During ay karaniwan nang ginagawang katatakutan ng mga ina sa

kanilang malilikot na mga anak. Sabi nila ay lahi ito ng mangkukulam kung kaya
dapat iwasan.

Si Tandang During ay nasanay nang mamuhay na nag-iisa. Mula nang mamatay

ang asawa at mga anak ay hindi na siya umalis sa paanan ng bundok. Tahimik
siyang tao at dahil matanda na ay mas ibig pa niyang asikasuhin na lang ang
mga tanim na halaman.

Masungit si Tandang During kaya iniiwasan ng mga tao. Noong kamamatay

palang ng mga mahal niya sa buhay ay marami ang nag-alok ng tulong ngunit
tinanggihan niya. Sa gayon ay unti-unti na ring lumayo sa kanya ang mga tao
hanggang maging panakot na lamang siya sa makukulit na mga bata.

Ilang taon ang nagdaan. Ang dati ay makukulit na mga bata ay malalaki na
ngunit si Tandang During ay gayon parin.
Nag-iisa sa kubo sa paanan ng bundok at hindi nakikisalamuha sa mga tao.

Isang gabi ay itinaboy ng hanging amihan ang isang kakaibang amoy sa

komunidad. Hindi nila alam kung ano ang amoy na iyon at kung saan galing.
Nanatili ang amoy nang sumunod pang mga araw at patindi nang patindi.
Nagpasya ang mga tao na hanapin ang pinanggalingan ng amoy.

Nagkaisa silang puntahan ang kubo ni Tandang During at natiyak na doon

nanggagaling ang amoy. Hinanap nila ang matanda ngunit hindi nila ito nakita.
Sa halip ay nabaling ang pansin nila sa isang puno na ang mga bunga ay may
matitigas na balat at matatalim na tinik. Dahil sobrang hinoy ay nagsisimula nang
bumuka ang mga prutas. Isang lalaki ang umakyat ng puno para kumuha ng
bunga. Nagtakip sila ng ilong nang buksan ang prutas pero pare-pareho ring
nasarapan sa lasa ng prutas na iyon. Nagsipitas sila ng mga bunga at iniuwi sa
kani-kanilang bahay.

Nang may makasalubong silang isang matanda na tagaibang lugar at itinanong

kung ano ang dala nilang prutas ay iisa ang sagot nila, “bunga ng tanim ni
Tandang During ‘yan”, sabi nila.
“During yan,” ang pagkakaintindi sa kanila ng matanda. Kaya nang bigyan nila ito
ng bunga at itanong ng mga kakilala kung ano iyon ay sinabi nitong ang
pangalan ng prutas ay “during yan”. Kalaunan ay nagiging durian.
2. ANEKDOTA
3. . NOBELA

4. . PABULA

Lalapindigowa-i: Kung Bakit Maliit ang Beywang ng Putakti

(Pabula ng Maranao batay sa pananaliksik ni Dr. Nagsura Madale)
Si Lalapindigowa-i na isang putakti ay isang masipag na magsasaka. May
dalawa siyang asawa, sina Odang, isang hipon at si Orak, isang itlog. Tulad ng
ibang Maranao, hindi lamang siya masipag na magsasaka kundi isang tapat na
asawa. Nagsusumikap siyang magtrabaho upang mapakain ang dalawa niyang
asawa.

Isang araw, nagwika siya sa mga asawa niya na dalhan siya ng pananghalian sa
bukid nang sa ganoon ay di masayang ang kanyang oras sa pag-uwi.
Nagkasundo at nagpasya ang dalawa niyang asawa na mula noon ay dadalhan
siya ng pagkain sa bukid.

Pagkaraan ng maraming araw at buwan ng paghahatid ng pagkain, nagsawa

ang mga asawa ni Lalapindigowa-i. Sa daan papuntang bukid, nagalit si Odang
at tumangging magdala ng pagkain. Si Orak ay ayaw ding maghatid ng pagkain.
Nagalit si Odang at nagsimula itong magdadadamba hanggang sa ito’y mahulog
sa kaserola at
magkulay pula ang balat. Naawa si Orak kay Odang dahil ito ay naluto kaya’t
ipinaghele niya ito. Sa di sinasadya, tumama siya sa bunganga ng kaserola at
siya’y naluto rin.

Samantala, si Lalapindagowa-i ay ginutom sa kahihintay sa kanyang dalawang

asawa. Pagkaraan ng ilang oras ng paghihintay, nagpasya siyang lumakad
pauwi. Sa
daan nakita ng gutom na si Lalapindagowa-i ang basag na kaserola at ang mga
asawa niyang naluto.

Galit siya sa mga asawang tamad at sa kaparusahang tinanggap ng mga ito.

Gutom na gutom na siya kaya hinigpitan niya ang kanyang sinturon. Simula
noon, ang
beywang ni Lalapindigowa-i ay lumiit dahil batid niyang wala na siyang mga
asawang magluluto para sa kanya.

Ang Pagong at ang Ahas

(Lanao del Sur)

Matalik na magkaibigan ang pagong atang ahas. Isang araw, hinamon ng ahas
ang pagong para magkarerahan. Noong una, tumanggi ang pagong dahil batid
niyang siya
ay mabagal. Ngunit nagpumilit ang ahas kung kaya’t napapayag din nito na
tanggapin ng pagong ang kaniyang hamon.

“Aba, kung talagang gusto mong makipagkarerahan, e di sige,” wika ng pagong

sa ahas.

“Magsimula tayo kung saan ka nakatayo at sa kuweba tayo magtatapos,” wika

ng ahas habang itinuturo ang direksyon ng kanilang karera.

“Isa, dalawa, tatlo! Takbo!” sigaw ng ahas bilang hudyat ng pagpapanimula ng

paligsahan.

Tumalon ang ahas mula sa punongkinapupulutan na nagsisilbing kanilang

tahanan at kumiwal-kiwal ito nang napakabilis.

Nang dumating siya sa isang lugar na kinatatayuan ng isang malaking puno,

tumigil siya upang magpahinga.

“Ang ganda naman ng punong ito. Ang daming sanga at dahon. Masarap
mamahinga rito,” buong kasiyahang pinagmasdan ng ahas ang puno.
Ngunit ang lamig na dulot ng hangin ng lilim ay nagpaantok sa kaniya. Sa
paniwalang hindi siya maaabutan ng pagong, nagpasiya siyang matulog muna.

“Hhhm! Inaantok ako. Ang mabuti pa’y matulog muna ako. Tiyak, malaki na ang
distansiya ko kay pagong. Matatalo pa ba naman ako? Balita ng kabagalan
niyan,” may kayabangang sambit ng ahas sa sarili.

Samantala, lumakad nang lumakad ang pagong. “Pagod na ako. Pero

kailangang manalo ako sa karerang ito,” humihingal na wika ng pagong sa sarili.

Nang makarating siya sa punongkahoy na pinagpapahingahan ng ahas, nakita

niya itong mahimbing na natutulog.

“Aba, narito pala ang hambog na ahas. At himbing na himbing. Mabuti naman,”
punong-puno ng pag-asang sambit ng pagong.

Hindi niya ginising ang ahas at bagkus ay nagpatuloy siya sa paglalakad

hanggang sa marating niya ang kuweba.

Nang magising ang ahas, lumingon siya sa lugar na pinagsimulan ng paligsahan

sa karera ngunit hindi na niya nakita ang pagong.
“Aba, napahaba yata ang tulog ko. Nasaan na kaya ang pagong? Hindi kaya
naunahan na niya ako?” nag-aalinlangang wika ng ahas sa sarili.

Kaya, kumiwal-kiwal siya papuntang kuweba sa pag-asang mararating niya ito

nang una kaysa pagong. Subalit nang dumating siya sa kuweba, nagulat na
lamang siya dahil naroroon na ang pagong napayapang namamahinga sa loob
ng kuweba.

“Tinalo mo ako, kaibigan! Paanong nangyari iyon?” tanong ng ahas sa pagong.

“Tiyaga, kaibigan. Mabagal ako ngunit matiyaga. Samantalang ikaw, mabilis nga
ay tamad naman,” ang sagot ng pagong.

Hinalaw mula sa Klasrum Drama: Mga anyo ng dulaan para sa

paaralan, Casanova, A.P. (2011) Anvil Publishing, Inc. Mandaluyong

Ang Palaka at ang Daga

(Bukidnon)

Ang palaka at ang daga ay matalik na magkaibigan. Ang tawag nila sa isa’t isa
ay Manayu o Mayumi. Sa kanilang magandang pagsasamahan, nakaisip ang
daga na sila ay
magpaligsahan sa paglundag upang malaman kung sino sa kanila ang
pinakamataas lumundag. Kaya sinabi ng
daga sa palaka, “Manayu, magpaligsahan tayo kung sino ang makalulundag
nang pinakamataas.” “Sige. Mabuti kung may paligsahan tayo. Saan
gaganapin?” ang sagot ng palaka. “Doon sa bahay ni Walu. Aakyat tayo at
lulundag. Manayu, halika na,” ang sabi ng daga.

Umakyat sila sa pinakamataas na bahagi ng bahay. Ang unang lumundag ay ang

daga at sumunod ang palaka. Ngunit nang lumapag ang palaka, nabali ang
kanyang paa Nag-alala ang daga at ang sabi, “Nakakaawa ka naman. Nabali
ang iyong paa. Halika, kakargahin kita sa likod ko
at hahanap tayo ng manggagamot na makagagamot ng iyong nabaling paa.

Hindi nagtagal dumating sila sa isang lugar na may isang matandang babaeng
gumagapas ng damo. “Ale, maaari mo bang ayusin itong nabaling paa ni
Manayu?” ang tanong ng daga. “Oo. Pero maghintay muna kayo hanggang
matapos ko itong paggapas ko,” ang sagot ng matandang babae. “Iiwan ko muna
siya dito at babalik ako bukas ng umaga upang kunin siya.” Iniwan ng daga ang
palaka at umalis.

Pag-alis ng daga, kumuha ang matandang babae ng sibuyas. Tinanong siya ng

palaka kung aanhin niya ang sibuyas. Sumagot ang matanda. “Para magamot
kita.” Umakyat sila sa bahay. Kinuha niya ang palaka at binalot sa dahon kasama
ang sibuyas. Inihaw niya ito at kinain.

Kinaumagahan, bumalik ang daga at tinanong niya ang matanda kung

napagaling na niya ang kanyang mahal na kaibigan. Sumagot ang matanda,
“Hindi ko naayos ang
paa niya dahil kinain ko na siya kahapon.” At hinabol niya ang daga upang
ihawin ngunit nakatakbo agad ito.

Inimbita ng daga ang iba’t ibang hayop kagaya ng pukyutan, tamaing, langgam,
lapinig, linta, alupihan at ahas at sinab niyang magtipon-tipon sila sa bahay ng
matanda sa gabi. Pagdating ng mga insekto, nilusob nila ang matanda. Nagtago
siya sa kulambo ngunit kinagat siya ng mga linta, langgam at alupihan. Tumakbo
siya sa hagdanan at dito, kinagat siya ng ahas. Sa wakas, namatay ang
matanda.

Hinalaw sa Literatura ng iba’t ibang rehiyon sa Pilipinas nina

Espina, L.D., Plasencia, N.R. at Ramos, V.R. (2009) Mindshapers
Co., Inc.

4. PARABULA
 5. MAIKLING KWENTO

AKDANG PAMPANITIKAN NG MINDANAO

“PAGISLAM”

Sa akdang babasahin ay iyong matutunghayan kung nasunod ba ng magasawang

Muslim ang seremonyang ito ng Pagislam.
Napaangat sa pagkakasandig sa pasimano ng binate ang ulo ni Ibrah nang
maramdaman niyang rumaragasag yabag ni Tarhatan ang kanyang kapatid.
Kipkip nito ang ilang baru-baruan patungo sa silid na pinagmulan ng nag-iihit ngunit
maliitna tinig ng pag-iyak, batid ni Ibrah na dumating na …. Dumating na ang kanyang
hinihintay. Parang gusto niyang lumundag. Lalakikaya? Babae kaya? Kung lalaki
ay… hindi na niya napigil ang kanyang sarili. Napasugod siya. Totoong sabik na
sabik siyang makita ang bata at si Aminah.
Lalaki! At malusog na malusog! Mataginting na wika ng panday habang
binibihisan ang bagong silang na sanggol.

Oh! Aminah, wala na akong mahihiling pa pa kay Allah. Dininig niya ang ating
panalangin,” wika niyang sabay haplos sa pawisang noo ng asawa.

Ipinukol ni Ibrah ang nananabik na paningin sa sanggol na hawak pa rin ng

panday. Gayon na lamang ang kanyang kagalakan nang Makita niyang parang
nagpupumiglas ang sanggol sap ag-iyak.
“Makisig at lalaking-lalaki talaga ang aking anak. Manang-mana sa kanyang
ama,” bulong sa sarili ni Ibrah.
Nasa gayong pagmamalaki sa sarili si Ibrah nang marinig niyang may sinabi
ang kanyang ina.

“Mas mainam siguro kung susunduin mo na ang Imam upang maisagawa na

ang bang.”
Hindi pinakinggan ni Ibrah ang iba pang sasabihin ng ina. Magaan ang loob
niyang tinungo ang tirahan ni Imam. Masayang ibinalita niya sa Imam ang
panganganak ng asawa at magalang na inimbita ito para sa seremonyang dapat
isagawa para sa isang bagong silang na anak ng Muslim.
Tahimik na nakamasid ang mga kasambahay ni Ibrah habang banayad na
ibinubulong ng Imam sakanyang sanngol ang bang.

“Allahu Akbar, Allahbu Akbar

Allahu Akbar, Allahbu Akbar
Ash-Hadu, Allah la Ilaaha
Ash-Hadu, Allah la Ilaaha
Wa ash -hadu, Anna Mohammadur Resullallah
Wa ash-hadu, Anna Mohammadur Resullallah
… ang magandang aral niya”

Ngayon isa ka nang ganap na alagad ni Allah, nawa’y panatilihin mo ang

magagandang aral niya, dugtong pa ng Imam.
“Kailan naman ang paggugunting? Nakangting tanong ng Imam.
“Tulad po ng nakaugalian, pitong araw mula ngayon, sagot ni Ibrah.
Masuyong inalalayan ni Ibrah ang Imam sa pagbaba at inihatid ito sa kanyang
tirahan.
Ang sumunod na mga araw ay lubhang nnaging abala para sa mag-asawa.
Totoong di nila maatim na ang kauna-unahang bunga ng kanilang palad ay hindi pa
mahandugan ng buo nilang kaya.
Ilang araw bago sumapit ang panggunting, napag-usapan ng mag-asawa ang
ipanagalan sa anak.

“Ano kaya ang mabuting ipangalan sa ating anak? Sabik na tanong ni Ibrah
kay Aminah.
“Kay gandang pangalan, Abdullah. Bagay talaga sa ating anak.” Pagmamalaki
ni Ibrah”.
At sumapit ang araw ng paggunting. Sa bahay ay marami nang tao, halos
naroon na ang lahat ng mga kapitbahay na tutulong. Maaga pa’y kinatay n ani Ibrah
ang limang kambing na sadyang inihanda bilang alay at pasasalamat sa
pagkakaroon nila ng supling. Samantala, ang mga kababaihan naman ay abala sa
PAg-aayos ng hapag-kainan at paghahanda ng masasarap na kakainin para sa
mga panauhin.

Ilang sandal pa’y dumating na ang Imam at ibang pandita. Sa saliw ng

Balyanji, isang katutubong awit, sinimulan na ang paggunting. Lumapit ang Imam
kay Abdullah na kasalukuyang kalong ng ina at gumupit ng kapirasong buhok sa
bata. Ang ginupit na buhok ay maingat na inilagay ng Imam sa isang mangkok ng
tubig. Tahimik na pinagmasdan ito ng lahat.

“Wala ni isang hibla ng buhok ang lumubong sa tubig!’ sigaw ng karamihang

nakapaligid.

Sapat na itong narinig nina Ibrah at Aminah upang umapaw ang kagalakan
sa kanilang mga puso. Nakapipiho silang papatnubayan ni Allah ang paglaki ng
anak. Maganda ang hinaharap nito sa buhay.
I
pinagbunyi ng mga tao ang kinalalabasan sa seremonya. Bawat isa sa mga
panauhin ay nagbigay ng pera at regalo para sa bata. Siyang-siya ang mag-asawa sa
kanilang nasaksihan. Abot-abot ang kanilang pasasalamat sa mga dumalo sa
paggunting ni Abdullah.

“Ilang panahon pa’y masasaksihan naman natin ang huling yugto ng

pagislam ni Abdullah.” Wika ng isang panauhin.

“Pihong mas malaking handaan iyon, ano Ibrah? Biro ng isa pa.

“Hayaan ninyo at pitong taon mula ngayon ay imbitado kayong muli,”

nakangiting sagoy Aminah.

“Sana, kasabay Maulidin Nabi para masaya,” mungkahi ng iba.

“Tiyak iyon’, halos panabay na wika ng mag-asawa habang masuyong

pinagmasdan ang inaantok na si Abdullah.

Mula sa aklat na Panitikang Panrehiyon sa Pilipinas

Nina Patrocino Villafuerte, et al.
 REYNANG MATAPAT

Si Reynang Sima ay isa sa mga reyna na namuno ng isang kaharian sa ating

kapuluan. Nakilala siya dahil sa kaniyang katalinuhan, katapatan, at sa mahigpit
at maayos na pamamalakad sa panunungkulan.

Bago pa man dumating ang mga Kastila sa ating kapuluan at dinarayo na ng

mga mangangalakal na Arabe, Tsino, at Hindu ang kaharian ng Kutang -Bato na
pinamumunuan ni Reyna Sima. Ang Kutang- Bato ay siya ngayong Cotabato, isa
sapinamalaking lalawigan ng Mindanao.

Sa pamumuno ni Reyna Sima, umunlad at namuhay nang tahimik at sagana

ang taga Kutang- Bato. Mahigpit na ipinatupad ang mga batas at ang sinumang
lumabag sa ipinag-uutos ni Reyna ay pinarurusahan.

Kabilang sa patakaran na mahigpit ipinatutupad ng Reyna ay ang paggalang

at katapatan ng kanyang mga nasasakupan.

Patuloy na dumarating at umalis ang mga negosyanteng Tsino sa kaharian

ng Kutang -Bato.

Minsan, isang negosyanteng Tsino na nakikipaglaban sa kaharian ni Reyna

Sima ang nakaiwan ng supot nag into sa isang mesa sa palasyo. Hindi
pinagalaw ni Reyna Sima ang supot na ginto sa mesa.Ipinagbilin ng mahigpit ni
Reyna Sima sa kaniyang nasasakupan na walang gagalaw ng naturang supot
nag into. Ganito kahigpit ang utos ni Reyna Sima sa kaniyang nasasakupan
upang sa gayon ay muling madatnan ng may-ari sa lugar na kaniyang pinag-
iwanan ang supot nag into.

Mula noon, lalong nakilala ang kaharian ni Reyna Sima dahil sa kahigpitan
nito sa pagpapatupad ng kautusan tungkol sa katapatan.

Mula sa https://bit.ly/3cz0VAC
6. DULA

ISMAIL AT ISABEL

Ni: Rodolfo C. Vera, Pirata

Maikling Buod ng Dula:

Ang kabuuang tagpuan ng dula ay isang liwasan kung saan maraming mga pulubing
bata ang namamalimos. Ang mga pulubing ito na madalas nating nakikitang kumakatok
sa mga kotse, naglilinis ng mga sapatos ng pasahero sa jeep, tumutugtog, kumakanta,
sumasayaw, ay galing sa malayong isla ng Mindanao. Isasalaysay nila ang kuwento ng
dalawang bata: si Ismail (10, Muslim) at Isabel (8, Kristiyano) na noo’y naninirahan sa
tahimik na Bayan ng Dalingawen, isang maliit na baryo malait sa Pikit, Cotabato. Sa
pamamagitan ng pagkuwento ng mga alamat at kuwentong bayan, isasalaysay ng mga
PULUBING BATA, at sa katauhan nina Ismail at Isabel, ang pakikipagsapalaran nila sa
digmaan at kahirapan.

Kakaiba ang kalagayan sa Dalingawen. Ang mga Muslim at Kristiyano ay tahimik na

naninirahan. Sa katunayan , ang mga magulang nina Ismail at Isabel ay Muslim at
Kritiyano. Nagbago lamang ang kalagayan sa bayang ito nang pasukin ng mga
rebeldeng MILF ang lugar na siya namang sinundan ng mga tumutugis na sundalo. Sa
pangyayaring iyon, nahati ang bayan. Ang mga Muslim na kalalakihan ay inakusahang
mga supporter ng MILF kung kaya’t ang ilan sa kanila ay pinarusahan, kinulong, at
sinalvage. Isa rito ay ang ama ni Ismail. Napilitang lumikas ang taumbayan ng
Dalingawen at sa masalimuot na paglikas, nawalay sina Ismail at Isabel. Kinailangan
nilang alagaan ang isa’t isa. Sa kanilang mahabang paglalakbay , napadpad sila sa
isang Kristiyanong syudad sa Mindanao. Dito namalas ni Ismail ang diskriminasyon sa
mga Muslim. Nagkahiwalay ang dalawang bata: si Isabel ay namasukang yaya sa
isang mayamang pamilyang Tsino. Pinasok naman ni Ismail ang ilegal na negosyo ng
pagtitinda ng mga pirated DVD, at sa kalaunan, nahila bilang isa sa mga asset ng isang
sindikato ng kidnapping para sa pagsuporta sa kilusan ng mga tinaguriang “terorista.”

Muling nagkita ang magkaibigang Ismail at Isabel nang dukutin ang alaga ni Isabel.
Sa eksenang ito, ibabalik ni Isabel sa kamalayan si Ismail ang dating “hiwaga”ng
kanilang bayan sa Dalingawen, kung saan walang poot sa kapwa , tanggap ang
pagkakaiba ng ugali’t pananampalataya.

Mula simula hanggang katapusan, ang tapang at lakas ng loob ng mga batang ito
ay nakasandig sa mga kuwentong bayan at alamat na kanilang sinasalaysay. Subalit
para kay Ismail, tila wala nang epekto ang pagsasalaysay ng mga kuwentong ito. Aniya,
pinatay na rin ng realidad ang kapangyarihan ng mga kuwento. Pero hindi maniniwala si
Isabel. Sa huling pagkakataon, magkukwento silang muli. Sandaling mabubuhayan ng
loob si Ismail. Tutulungan niyang tumakas ang kaibigan at ang alaga nito. Ibabalik nila
ang alaga sa kaniyang pamilya.

Hangad ng dalawang bata na mahanap ang nawalang bayan ng Dalingawen. Sa

pinakahuling tagpo, “kakatok” sila, kasama ng ibang mga pulubi, sa pintuan ng mga
manonood. Nagtatanong kung may lugar pa bang tulad ng Dalingawen.

Mga Tauhan: ang mga tauhan ng dula ay isang grupo ng mga batang pulubi. Dalawa sa
kanila ang gaganap sa papel na

ISABEL, 8 hanggang umabot ng 14 anyos

ISMAIL, 10 hanggang umabot ng 16 anyos

ROGELIO, ama ni Isabel

FATIMA, ina ni Isabel

IBRAHIM, ama ni Ismail

JOCELYN, ina ni Ismail

MGA MILF

MGA SUNDALO

DEBOTO SA SIMBAHAN

RICH DAUGHTER

SAMIR

MGA KIDNAPPER

Tagpuan: Magaganap ang dula sa isang plaza o parkeng punong-puno ng mga pulubi.
Magbabago ang mga tagpuan sa pagbabago lamang ng ilaw.

Unang Tagpo

Sa simula ng palabas, bukas ang mga ilaw ng buong teatro. Papasok ang malaking
bahagi ng ensemble. Kasama rito si Ismail at si Isabel. Nakasuot sila ng mga sira-sirang
t-shirt; ang ilang mga babae ay may suot na luma at marungis na malong. Si Isabel ay
nakasuot ng marungis na damit. Dalawa sa mga aktor na ito ay may dalang mga
tambol. Lahat sila ay mag-aabot ng mga sobre sa mga manonood.
 Pagkaraang maipamahagi ang mga sobreng ito, magsisimulang tumugtog sa
improvised na tambol ang dalawang artista. Kakanta sila ng isang awiting bayan na
madalas kantahin ng mga tribung ito. Magsasayaw naman ang mga babae.

Importanteng marungis silang lahat. May dalang malalaking plastik bag ang ilan. Ang
iba naman ay magpapalimos sa ibang manonood na nakaupo. Ang buong teatro ay
magiging kalsadang puno ng mga pulubing tribu.

Palakas nang palakas ang ingay ng namamalimos, nagtatambol, kumakanta at

sumasayaw. Palakas din nang palakas ang pangungulit ng mga nangangalabit ng
pulubi sa mga manonood.

LAHAT: Pasensiya na po! Pasensiya na po sa inyo! Kahit hindi pasko....

MGA MUSLIM:Kahit hindi kami nagdiriwang ng Pasko....

LAHAT: kahit hindi araw ng kahit na ano! Wala kasing araw na pinipili ang tiyan ko!
Haniyo, haniy, hindi man kami makabayad sa inyo....

ISMAIL: Sagot ko ang kuwento!

ISABEL: Sagot ko ang alamat!

LAHAT: Sagot ko ang kuwento ng kawawang bayan ko.

ISMAIL: Doon po sa amin!

MUSLIM NA BABAE: Teka di pa sila nagbibigay, e.

ISMAIL: Ay oo nga pala. Muling tatakbo ang aktor para

mangulit ng limos sa ilang manonood.

LAHAT: Salamat po! Salamat po! Sa kaunting barya niyo

po.

ILANG AKTOR: Malayo pong mararating nito

ISABEL: Maliit lang naman po ang tiyan namin po.

ILANG AKTOR: Kaunting kani lang, ok na.

ISMAIL: Kaysa wala, kaysa wala, kahit tira-tira, madali

naman kaming

LAHAT: ....paligayahin po! Eto nga po! May sayaw pang

 kasama ang mga kuwento.

MUSLIM NA BABAE: Oy simulan na! Ang dami pang po, e. Baka magsialisan ang
mga iyan, magbibigay pa iyan.

Magbabago ang ilaw.

ISMAIL AT ISABEL: Doon po sa amin. Bayan ng Dalingawen.

ISMAIL: Maliit na bayang wala po sa mapa.

ISABEL: Maliit po na bayang wala pong nakakakilala.

ISMAIL: Kaya po akala ng iba...

ISABEL: Walang bayang ganito, na hindi daw ito totoo.

ISMAIL AT ISABEL: Akala ng iba , kuwento-kuwento

lang ito.

ISMAIL: Pero doon po kami galing. Kaming dalawa.

ISABEL: Ako si Isabel, isa pong Kristiyano.

ISMAIL: Ismail po ako, isa ong Muslim.

ISMAIL AT ISABEL: At marami po kami rito. Kristiyano’t Muslim. Magkasama....

ROGELIO, FATIMA, IBRAHIM, JOCELYN: Mag-asawa.

ISMAIL AT ISABEL: Si Mama at si Papa. Magkaiba ng sinasamba.

ROGELIO AT FATIMA: Pero hindi bale, dahil ang

Diyos at si Allah, pareho naming kakampi.

IBRAHIM AT JOCELYN: Ang sinasamba ng isa,

ginagalang ng isa.

ISMAIL AT ISABEL: Dahil noong unang panahon , doon po sa amin , kaming lahat ay
iisa. Mga anak ng araw. Mga anak ng araw ng iisang lumikha. Iba-iba ang kulay ng
balat,

Iba-iba ang pananampalataya.

Magsisimulang sumayaw ang ilang mga aktor. Matitigil si Ismail sa gitna ng

pagsayaw.
ISABEL: Ismail, bakit ka tumigil?

ISMAIL: Di ko alam kung makukuwento ko pa.

ISABEL: Ano ba? Alam na alam mo ang alamat ng maliit

nating bayan.

ISMAIL: Nasaan na kaya yun?

ISABEL: Ang alin?

ISMAIL: Ang bayan natin?

ISABEL: Ikuwento mo nga.

ISMAIL: Di ko alam kung andun pa yun.

ISABEL: (haharap sa manonood) Nuong unang panahon, si Bathala ay nagsimulang

humubog ng tao mula sa putik.

Isasayaw o isasadula sa pamamagitan ng papet na anino ang kuwentong

isasalysay.

ISMAIL: (sasambutin ang kuwento kay Isabel) Pero ang hinubog niyang babae at lalaki
ay walang kulay. Parang kulay ng tubig!

IBANG MGA TAUHAN: Walang kulay? Kulay tubig? Paano nagkakulay ang unang mga
tao ng Dalingawen? ISMAIL: Itinapat niya ang dalawang tao sa bukang-liwayway.
Pasikat pa lang noon ang araw! Pagkaraan ng umaga, may kulay na sila.

ISABEL: Kulay pink! Maputla-putla.

IBANG MGA TAUHAN: Mestisuhin.

ISMAIL: Pagkaraan, humubog muli si Bathala ng babae at lalaking tao mula sa putik.
Pero wala rin silang kulay, kulay tubig! Dali-dali niya itong itinapat sa araw.

ISABEL: Tanghaling tapat na noon!

ISMAIL: Kung kaya nagkakulay muli ang pangalawang babae at lalake!

ISABEL: Kulay kayumanggi!

IBANG MGA TAUHAN: Pinoy na pinoy!

ISMAIL: Palubog na ang araw nang muling humubog si Bathala ng pangatlong babae
at lalaki. Itinapat niya ito sa araw sa oras ng takipsilim. Nagdilim ang paligid. At
nagkakulay ang babae at lalaki.

ISABEL: Kulay itim.

ISMAIL: at nagsama-sama sila sa iisang bayan. Sa bayang tinawag naming

Dalingawen. May kulay bukang liwayway, may kulay tanghaling tapat at may kulay
takipsilim.

ISABEL: Pero wala yun sa amin. Iba-iba man ang kulay ng mga balat namin,
magkakaibigan kami.

ISMAIL: Iba-iba man ang paniniwala, iisa ang nilalaro naming mga bata! Mainam kung
makakapaglaro ng isang game ang mga tauhan na nagmula sa bayan ng Cotabato.

Magsisimula ang awit.

ISMAIL/ISABEL AT IBANG MGA TAUHAN: Sa

pagmulat ng mata, iba ang unang nakita. Ibang karanasan at ibang kinalakhan. Bawat
isip ay isa, naiiba sa iba pa. Ngunit sa kalauna’y nagkakaisa. Iba-iba ang pananaw,
ibang daan, ibang araw. Ngunit kung tutuusin mo ay iisa . Ang ibig sabihin ng mabuhay
sa ‘ting daigdig na kay aming kulay at tinig! (Iisa, iba-iba! Ang mundo’y magkabila. Sa
marami, nakikita ang isa! Iba-iba iisa! Ang libo-libo ay iisa! Ang mundo’y bilog,
sarisaring mukha!

ROGELIO AT FATIMA: Isabel!

IBRAHIM AT JOCELYN: Ismail!

ISMAIL AT ISABEL: Po!

ROGELIO: Laging magdarasal, magpasalamat sa Maykapal. Sa Diyos Ama...

IBRAHIM: Kay Allah na siyang pinakadakila.

ISABEL: Itay , Inay...magkaiba ba ang dinadasalan ninyong Panginoon?

ISMAIL: Bakit ang tawag ko sa Panginoon ay Allah? At ang tawag naman ni Isabel ay
God.

ROGELIO: Magkaiba man ang pangalan,

JOCELYN: Parehong nasa itaas.

FATIMA: Parehong makapangyarihan.

IBRAHIM: Parehong mapagmahal.

ISMAIL/ISABEL AT IBANG MGA TAUHAN: ( aawit ) Ang tatay ko ay Muslim, Kristiyano

ang nanay ko taga-bundok, taga-ilog, taga-patag! Parehong nagdarasal, parehong
tumitingala, sa Diyos o kay Allah sa langit na kay lawak lawak pa nga. Ang ibig sabihi’y
ang mabuhay sa ‘ting daigdig ay kay raming kulay at tinig! Iisa, iba-iba! Ang mundo’y
magkabila sa marami, nakikita ang isa! (iba-iba, iisa! Milyon-milyon ay iisa! )Ang
mundo’y bilog, sari-saring mukha! Iisa! Iba-iba! Ang mundo’y malawak paang mundo’y
itlog. Sarisaring likha ! ang mundo’y iisa, iba-iba, iisa, iba-iba!

ISMAIL: Gutom kami minsan, Ale!

ISABEL: Pero may awa ang Diyos, Manong.

ISMAIL: Kahit paano, nagbibigayan, nagtitiwala sa kaibigan.

ISABEL: Kapitbahay, kadamay.

ISMAIL: Pero isang araw.

ISABEL: Isang araw. Ayun.

Titigil ang tugtog.

IKALAWANG TAGPO: Mula sa mga bata ay may magpapalit ng costume. Magiging

mga rebelde, mga miyembro ng MILF.Mabibilis ang takbo. Parang mga palos.
Mapapalingon sina Isabel at Ismail.

ISMAIL: Gabi noon.

ISABEL: Natutulog na kami. Nagising si Tatay.

ROGELIO: May mga tao.

ISMAIL: Nagising si Nanay.

JOCELYN: May mga baril.

ISMAIL: Isang putok.

Magugulat ang lahat. Pati na rin ang mga nagpapahingang mga pulubi sa gilid ng
entablado.

IBRAHIM: MILF.

ISABEL: Ano yun?

JOCELYN: Mga gerilya.

ISMAIL: Naririnig ko na sila noon. Mga taong bundok. Mga taong nabuhay sa gubat.
Tinutulungan ng mga tao sa bayan. Dinadalhan ng pagkain. Pero tumatakas dahil
hinahabol ng mga sundalo.

ISABEL: Bakit sila hinahabol?

ISMAIL: Kasi bad daw yung sundalo.

ISABEL: May mga baril din sila?

ISMAIL: Oo. Mahahaba .

ISABEL: Nakita mo?

ISMAIL: Sa dilim. Anino lang ng mga baril.

ISABEL: Nang biglang....

May puputok. Isang malakas na putok at susundan ng ratatat ng long firearm.

Mapapadapa ang dalawang bata.

ROGELIO: Isabel!

IBRAHIM: Ismail!

Magkayakap si Ismail at Isabel.

ISABEL: Sabi mo sundalo masama. Bakit sila nagpasabog?

ISMAIL: Hindi ko alam. Baka nariyan na ang mga kaaway. Matatagpuan ng dalawang
pair ng magulang ang kanilang mga anak. Magsasama silang apat.

ROGELIO: Pagari, ano’ng balita?

IBRAHIM: Mga MILF. Dito raw muna silla. Kailangan nila ng mapagtataguan.

ROGELIO: Di ba galing sila sa kabilang bayan?

JOCELYN: Balita nga na sumalakay na ang mga sundalo roon.

ROGELIO: Naku. Huwag naman sana silang humabol dito.

FATIMA: Bakit?

IBRAHIM: Pag sumalakay ang kaaway, lalong malaking gulo.

ROGELIO: Pero bakit may pumutok?

IBRAHIM: Ang pulis at baranggay tanod, nagtangkang tumakas. Paparating sila.

 Lalapit ang mga MILF. Haharapin si Ibrahim.

IBRAHIM: Asalam mulaikum.

Babati in ang mga rebelde. Lalabas ang MGA MAGULANG, si Ibrahim, kasama ng
mga MILF. Maiiwan sina Isabel at Ismail.

ISABEL: Ano raw ang gusto nila, Ismail?

ISMAIL: Gusto raw nilang magtanggol sa karapatan ng mga tao para sa kalayaan ng
Bangsa Moro.

ISABEL: Ano yun?

ISMAIL: Hindi ko rin alam. Kami raw mga Moro, dapat magkaisa.

ISABEL: Tayo?

ISMAIL: Kami.

ISABEL: Sinong kayo?

ISMAIL: Kami, mga Muslim. Matagal na raw kasing inaapi kaming mga Muslim.

ISABEL: Nino?

ISMAIL: Ng mga sundalo. At ng mga tagapatag.

ISABEL: Kaaway ang mga sundalo. Pero si Tatay, tagapatag. E , magkaibigan ang
tatay mo at tatay ko.

ISMAIL: Yun nga ang sabi ko. Pero ....sa karamihan daw, mga Christian daw nanggulo.
Mga Muslim lang naman daw ang andito nun. Bakit daw kayo tumira rito?

ISABEL: Pinanganak din naman ako rito gaya mo.

ISMAIL: E, saan daw kayo galing? Hindi naman tubong Mindanao ang tatay mo.
Tagasaan daw siya?

ISABEL: Bakit? Importante ba yun?

ISMAIL: Magiging importante raw. Sa darating na mga araw.

ISABEL: Ano raw mangyayari?

ISMAIL: Baka daw may mas malaking gulo, pagdating ng mga sundalo.

ISABEL: Anong klaseng gulo? Natatakot naman ako.

ISMAIL: Kinuha nila si Tatay.

ISABEL: Kailangan siguro natin ang tulong ng mga tonong.

ISMAIL: Mga tonong?

(Tutugtog ang mga “pulubi” sa ligid ng entablado.)

MGA BATA: Ang mga tonong! Diwata ng gubat. Nakatira sa pagitan ng wasiwas ng
mga dahon, sa ilalim ng natutulog na lupa, sa bulong ng hangin, sa kislap ng langit. Pag
ika’y nalingat at sa dulo ng paningin, may mabilis na tumawid sa kabilang dingding,
bahagyang puslit, biglang nawawala sa paningin. Hindi mo maabutan.

ISABEL: Biglang nagtatago. Muntik mong masilip.

ISMAIL: Mga tonong na kung minsan, nagpipitik bulag sa iyong panaginip!

ISABEL: Sila ang magliligaw sa mga kaaway.

ISMAIL: Para walang away. Para walang putok.

ISABEL: Natatakot ako sa putok.

ISMAIL: Puntahan natin.

ISABEL: Sa gitna ng gabi.

ISMAIL: Sige. Baka makausap natin, pakiusapan natin.

MGA BATA: Magtanong sa mga tonong. Magbabago ang ilaw. Iikot sina Isabel at
Ismail. Nasa gitna sila ng gubat. Madilim.

ISABEL: Ang kati. Ang daming langgam.

ISMAIL: Shh! Baka magtampo ang mga diwata, di na magpakita.

ISABEL: (mapapalingon sa paligid) Naalala mo, Ismail, noong gusto nating hulihin sa
ating bunganga ang dagta ng puso ng saging.

ISMAIL: Para maging malakas tayo. Matuto tayong lumipad.

ISABEL: Ako magiging Darna.

ISMAIL: Ako naman Batman.

ISABEL: Di naman lumilipad yun.

ISMAIL: Lumilipad yun.

ISABEL: Hindi.

ISMAIL: Lumilipad yun.

MGA BATA: Shht. Ayan na’ng mga tonong!

Magkukubli si ISMAIL at ISABEL. Tatayo si Ibrahim, akbay-akbay siya ng mga

Rebelde.

MILF 1: Kailangan nating magsama-sama. Pagdating ng mga sundalo, di na namin

magagarantiya. Mga Muslim dapat magkaisa.

IBRAHIM: Alam niyo, tahimik kami dito. Maliit lang ang bayang ito. Di kami kasama sa
gulo.

MILF 2: Kapatid, wala nang hindi kasali sa gulo. Andito na kami. Nasa panig ka ba ng
mapagpalayang hukbo o ng mga sundalong kaaway?

IBRAHIM: Wala kaming gustong kaaway.

MILF 3: Sa ayaw niyo’t gusto, kasangkot na kayo. Kung diyan kayo sa gitna, maiipit
kayo.

IBRAHIM: Ang asawa ko Christian.

MILF 1: Bakit hindi siya magbalik-Islam?

MILF 2: Ikaw ang lalaki. Ikaw ang magpasiya.

IBRAHIM: (Magkakamot ng ulo.) Hindi naman naging problema ang aming

pananampalataya.

MILF 1: Ngayon, problema na.

Magbabago muli ang ilaw. Tatayo ang mga bata. Haharap sa manonood

MGA BATA: Ngayon problema na. Dati hindi naman.

ISABEL: Dati, kung saan ka panatag. Basta mabait ka sa kapwa.

ISMAIL: Basta walang nagagalit. Magalang ang isa sa iba

MGA BATA: Wala namang problema.

ISABEL: E,sino ba’ang nagsimula, Tatay?

ROGELIO: E,sino nga ba?

IBRAHIM: Ang ninuno namin tubo talaga rito.

ROGELIO: E, magkaibigan naman tayo. Nang dumating kami rito.

IBRAHIM: Kung ganoon, hindi kayo.

ROGELIO: Kung ganoon, hindi kami.

ISABEL: Ang mga rebelde, Tatay? Sila’ng unang nagpaputok sa bayan natin. Sila’ng
unang nagdala ng baril.

ISMAIL: E kasi hinahabol sila.

ROGELIO: Ng mga sundalo nilang kaaway.

IBRAHIM: Parang si Baddon.

ISMAIL: Si Baddon! Oo nga!

MGA BATA: Ikuwento mo, Ismail. Ang kagila-gilalas na aksyon ni Baddon!

Magsisimula ang tugtugan. Isang kanta, at ang kuwento. Parang cowboy a la Fred
Panopio. Na hinaluan ng mala-Yoyo’y na estilo.

ISMAIL: (awit) Nagsimula ang away, sa walang kwentang bagay.

Isang prinsieng mayaman, umutang sa pobre!

ISANG BATA: (magiging Prinsipe) Kailangan ko lang ng sako.

ISMAIL: (bilang Baddon) Sako?

PRINSIPE: Para sa pagkadami-daming palay na inani ko.

ISMAIL: Ikaw may palay, ako may sako.

PRINSIPE: Anong gusto mo?

ISMAIL: Ipasok natin sa sako ko ang palay mo. Tapos penge lang ako ng isa.

PRINSIPE: Isa lang? Mahigit isang daan ito.

ISMAIL: Isa lang mahal na prinsipe. Aanhin ko ba’ng madami? (aawit

Sakong walang laman pinuno niya ng palay

Mahigit isang daan, Walang mapaglagyan.

Itong magsasakang, sako’y walang laman

Humingi lang ng isa, sa prinsipeng mayaman

PRINSIPE: Isang daan at limampu! Ok na!

ISMAIL: Anteka, anteka! Yung pangako mong isa. Sa akin na, di ba?

PRINSIPE: May pinag-usapan ba tayong ganyan?

ISMAIL: Aba, oy, sandali. Mga sako ko’ng pinaglagyan ng palay mo. Pumasok ang
palay mo sa sako ko. Kung tutuusin, ang anumang pumasok sa sako ng iba, kanya na.

PRINSIPE: Bastos ka. Di mo ‘ko kilala? Ako’ng prinsipe ng kahariang ito. Pag di ka
umayos, ipakukulong kita. (Hahambalusin si Ismail)

ISMAIL: (aawit) Naglabas ng baril, tinutukan ang pobre

Nangatog ang pobre, umuwing umiiyak

Prinsipe ay natawa, sumakay sa kabayo niya.

Ito palang Mindanao, wild wild west ang itsura!

At dito nagsimula ang barilan at gera!

Umuwi ang magsasaka, nagalit sa sarili niya.

Bakit daw naduwag siya, balikan ang sako niya

Naghubad ng kamiseta, sinuot ang sumbrero niya.

Kuwintas na ang bala. Binalot pa sa dibdib niya

At itong magsasaka, sa madla’y nagakilala:

Ako! Si Baddon! Isang bandidong Cimarron

May kabayong matapang, mabilis sa takbuhan!

Bang bang bang! Ping ping ping

Huwag ninyo kong gagaguhin! Pag ako’y nagalit

Walang hindi maliligpit!

MGA BATA: Si Baddon! Ang bandidong Cimarron! Pumasok sa’ming baryo, sakay ng
kaniyang kabayo!

At nagbang-bang bang, ping ping ping... .

Takbuhan ang mga duling! Tumawag ng pulis ang prinsipeng nainis! Papasok ang mga
pulis. Mga bata rin ito.

MGA BATA (mga pulis) : Kaya kami dumating, para patahimikin.

Itong Mindanao, na ginugulo ng bandido. Bandidong Cimarron, may kabayo at baril.

Sinisira ang kapayapaan, ang peace en order.

ISMAIL: Kaya itong si Baddon, naghanap ng kakampon. Kumampi si Sabbtal, lupa

niya’y inagaw. At ito pang si Lakibol, utang di mabayaran. Sumanib pa si Damnang,
inapi ng mayaman.

At silang apat, pumasok sa bayan. Parang mga Robin Hood, bayani ng bayan!

MGA PULIS: Tigidig-tigidig, kung sila’y magkakampi

Kaming mga pulis ay binayaran, meyor at gobernador

Kami’y inutusan, mga malalaking tao, at naging malaking

laban.

Maghaharap ang dalawang panig. Pwedeng mukhang eksena sa tipikal na

pelikulang cowboy (hal., mga sakang kung maglakad, may mga cowboy hat at iba ang
stereotype ng pelikula ni Lito Lapid.)

ISMAIL: At sila’y nagharapan. Mga matang nanlilisik.

Mga lumolobong ilong, mga nagtitiim bagang

Mga kamaong asero, mga yodelehihung katapangan itong apat na bandido, Cimarron
ng Mindanao. Kalaban ang may kapangyarihan.

Magbabarilan. Ang mga bandido, gamit ang mga “rebolber” a la Fernando Poe Jr,
iisa-isahin ang mga pulis na pawang namamatay at muling tumatayo. Hindi maubos-
ubos.

ISABEL: Apat lang sila! Pero di sila matalo. Kaya’t ilang batalyon pa ang pinadalang
sundalo!

ISMAIL: Hanggang sa naipit ang apat sa Kuwebang Sagrado.

Pinaligiran ng PC, Metrocom, pulis, army at marino. Lumaki, naging giyera. Naging
giyerang pambansa. Dahil sa isang sakong palay na ayaw ang ipaubaya.

MGA BATA: Si Baddon! Ang bandidong Cimarron! Pumasok sa ‘ming baryo, sakay nfg
kaniyang kabayo! At nagbang-bang bang, ping ping ping.
Takbuhan ang mga duling!

Ang apat na bandido’y tinadtad ng baril.

Si Ismail at ang Tatlong Bandido ay magsasayaw na parang tinadtad ng baril.

ISABEL: Tinamaan ang apat, ngunit laking himala!

Nang kanilang lapitan, naglahong bigla. Tinago raw ng mga tonong, tinakas ng
taumbayan. Kaya hanggang ngayon, ang laban dito sa Mindanao. Ayaw tumigil,
kumakalat at umaabot na rito. Sa munti nating Dilangawen.

ISMAIL: Kung kaya nga ang alamat ni Baddon, ang bandidong Cimarron, (patuloy pa
rin hanggang – hindi matatapos ang sasabihin ni Ismail dahil puputulin ito ng mas
malaking mga putok ng baril at/o kanyon.

ISABEL AT ISMAIL: at isang gabi ng a.... Ang gulong binabala ng mga bagong salita
gerilya ay dumating.
7. SANAYSAY
8. TALAMBUHAY

/………………../’;;;;;
9. KWENTONG BAYAN
 Manik Buangsi
(Zamboanga)

Noon, may isang sultan na may pitong anak na dalaga. Ang bunso ang
pinakamaganda sa lahat. Ang kanyang pangalan ay Tuan Putli. Nang magdalaga
si Tuan Putli ay maraming dugong bughaw ang lumigaw sa kanya. Ngunit hindi
niya
pinansin ang mga ito, sapagkat sa kanyang panaginip nakita na niya ang lalake
na kanyang iniibig. Siya si Manik Buangsi.

Datapwat si Manik Buangsi ay hindi isang pangkaraniwang tao. Siya ay isang

nilalang na walang kamatayan at nakatira sa pook ng mga bathala. Sa panaginip
lang niya dinadalaw si Tuan Putli.

Dumating ang araw na hindi na matiis pa ni Manik Buangsi ang kanyang pag-ibig
kay Tuan Putli. Kung kaya’t kinausap niya si Allah. Pumayag naman si Allah na
bumaba si Manik Buangsi sa lupa.

Si Manik Buangsi ay nag-anyong isang ginintuang bayabas. Napasakamay siya

ng isang matandang babaeng pulubi. Nang bigyan ni Tuan Putli ang pulubi ng
limos ay ibinigay naman ng pulubi ang prutas sa kanya. “Itanim mo ito sa iyong
hardin,” ang bilin ng pulubi kay Tuan Putli. “Ang bungang ito ay siyang iyong
kapalaran.”

Itinanim ni Tuan Putli ang bunga. Tumubo agad ito at nagbunga ng marami.
Pinitas nito ang pinakamalaki at pinakamagandang bunga at iyon ay dinala niya
sa
kanyang silid.

Sa loob ng bungang iyon ay naroon si Manik Buangsi. Sa gabi, nagmumula sa

bungang iyon ang isang kakaibang liwanag. Pagkatapos, lalabas si Manik
Buangsi at panonoorin ang mukha ng isang magandang dayang-dayang. Saka
lamang siya bumabalik sa loob ng bunga kapag tumilaok na ang mga manok.
Ngunit sa isang
pagkakataon ay nakatulog si Manik Buangsi. Nang magising siya ay nakasikat
na ang araw. Gayon na lamang ang pagtataka ng dalaga. “Kung gayon, isa kang
katotohanan!”
bulalas ni Tuan Putli.

Ngumiti si Manik Buangsi. “Oo,” wika niya. “At narito ako upang pakasalan ka!”
Naganap ang kasalan nina Manik Buangsi at Tuan Putli at sa piging na iyon ay
bumaba ang mga bathala mula sa kalangitan upang masaksihan ang pag-iisang
dibdib
ng dalawa.

Nanatili sina Manik Buangsi at Tuan Putli sa lupa. Sa kabilang dako, nangimbulo
ang mga kapatid ni Tuan Putli sa kanyang magandang kapalaran. Hanggang sa
maisip ng tatlong dalaga na sirain ang magandang ugnayan ng dalawa.

“Hindi ka dapat magtiwala sa asawa mo,” sabi ng isa kay Tuan Putli.

“Maaaring isa lamang siyang masamang espiritu!”

“Maganda siyang lalake,” wika naman ng isa pa. “Sigurado mo bang ikaw lang
ang babaeng minamahal niya?”

“Sa tingin ko ay isa ka lamang sa mga babaeng dumaan sa buhay niya,” sabi sa
kanya ng isa pa. “Paluluhain ka niya balang araw!”

Dahil sa patuloy na paninira ng kanyang mga kapatid ay tuluyan nang nalason

ang kanyang isipan. Naging selosa si Tuan Putli sa kalaunan. Palagi niyang
inaaway si
Manik Buangsi. Ipinasiya niyang bumalik na siya sa kanyang pinagmulan. Sa
kapangyarihang taglay niya ay naging isang mabikas na puting kabayo at isang
kris. Nagsisi si Tuan Putli at nagmakaawang isama siya ni Manik Buangsi.
Pumayag si
Manik Buangsi.

Sa kanilang paglalakbay ay biglang binalot sila ng makapal na alikabok. Ang

mga dahon ng mga damo sa paligid ay nagmistulang kris. Ngunit buong tapang
na sinagupa ni Manik Buangsi ang lahat. Hanggang sa dumating sila sa isang
mahaba at makipot na tulay. Sa ilalim ng tulay ay isang ilog na kumukulo at mula
roon ay maririnig ang daing ng mga nagdurusa.

Mahigpit ang yakap ni Tuan Putli sa beywang ng asawa. “Hindi ako magdidilat ng
mata,” pangako niya. “Pipikit ako!”

Nagsimula silang tumawid sa makipot na tulay, sakay sa kabayo. Ngunit hindi

kaginsa-ginsa, biglang nakarinig ng tinig si Tuan Putli. Siya ang tinatawag nito.
“Tuan Putli, Tuan Putli, Tuan Putli!” daing ng tinig. Ang tinig na iyon ay katulad ng
kanyang yumaong ina!
Hindi na nakapigil pa si Tuan Putli. Tumingin siya sa ibaba at bigla ring hinigop
siya ng isang malakas na hangin pababa.

Wala nang nagawa si Manik Buangsi. At alam niyang nawala na sa kanya nang
tuluyan si Tuan Putli. Mahirap talaga para sa isang tao ang umakyat sa langit
sapagkat kadalasan ay hindi siya nakikinig sa paalala.

At marami ang katulad ni Tuan Putli. Marami ang katulad niyang ayaw tumulong
sa sarili.

Hinalaw sa Literatura ng iba’t ibang rehiyon sa Pilipinas nina Espina, L.D.,

Plasencia, N.R. at Ramos, V.R. (2009) Mindshapers Co., Inc
 LAKIVOT

(Kataasang Bagobo)
Muling isinalaysay buhat sa Upland Manobo Narratives
ni Arsenio Mauel

Isang singgalong(musang) si Lakivot na pumapasan ng isang babae sa kanyang

likos saan man siya tumungo. Iyak nang iyak ang babae dahil naaasiwa siya sa
mabuhok na likod at braso ng musang. Ikinainis ito ni Lakivot kaya sinabuhan
niyang tumahimik ang babae, na sumasagot na titigil lamang siya sa pag-iyak
kung bibigyan siya nito ng bulaklak nag into mula sa punong ginto na itinanim ng
oggasi(higanteng may iisang mata). Ang puno ay nakatanim sa lilim ng
halamang binabantayan ng mga busaw
(mangkukulam).

Sinimulang hanapin ni Lakivot ang gintong bulaklak. Isang kuweba ang

dadaanan patungo sa halamanan. Natagpuan niya ang kuweba. Ibinaba niya
ang babae mula sa kaniyang likod saka iniwang bago pumasok sa kuweba. Sa
kuweba, sinundan ni Lakivot ang silahis ng liwanang na lumulusot sa ikalaliman
nito at lumabas sa lagusang magdadala sa kaniya sa kinaroroonan ng punong
ginto.

Abala ang mga busaw sa mga halaman kayat hindi nila napansing may
umaakyat sa punong ginto. Ngunit nung naarooon na si Lakivot sa ibabaw ng
puno, may mga bulaklak na nanghuhulog sa lupa. Ikinagulat iyon ng mga busaw.
Tumingala sila sa ibabaw ng puno at nakita nila roon si Lakivot. Sinubok ni
Lakivot na ibaling ang pansin ang mga busaw sa pamamagitan ng pag-awit.

Ako’y galit at nag-aalala

Ako’y nagmamadali upang Makita ang umiiyak kong bahay kubo
May magangdang hugis ng bariles
At nagtataglay ng mumunting haligi

Nakining ang mga busa sa awit ni Lakivot. Ngunit nang matapos na ang
kanayang pag-awit, tinalon siya ng mga busaw. Nakipaglaban si Lakivot
hanggang sa mapatay sa ang mga iyon.

Bumalik si Lakivit sa bakuna ng kuweba dala-dala ang mga bulaklak na ginto.

Nagpasalamat sa kanya ang babae at sinabing pakakasalan siya rito. “Halika’t
aahitin ko ang iyong mga kilay”’ sabi ng babae sunod sa kanilang tradisyon.

Tumalima si lakivot at siya’y humiga sa tabi ng babae. Matapos ahitin ng babae

ang kilay ni Lalivot, nagging batmbata siya at makisig na lalaki.
 Nakalbo ang Datu

Ang kuwentong ito ay tungkol sa ating kababayang Muslim. May katutubong

kultura ang mga Pilipinong Muslim tungkol sa pag-aasawa. Sa kanilang
kalinangan, ang isang lalaki ay maaaring mag-asawa nang dalawa o higit pa
kung makakaya nilang masustentuhan ang pakakasalang babae at ang magiging
pamilya nila.

May isang datu na tumandang binata dahil sa paglilingkod sa kanyang mga

nasasakupan. Lagi siyang abala sa pamamahala ng kanilang pook. Nalimutan
ng datu ang mag-asawa. Siya ay pinayuhan ng matatandang tagapayo na
kinakailangan niyang mag-asawa upang magkaroon siya ng anak na magiging
tagapagmana niya.

Napilitang mamili ang datu ng kakasamahin niya habang buhay. Naging pihikan
ang datu dahil sa dami ng magagandang dilag sa pinamumunuang pamayanan.
Sa tulong ng matiyagang pagpapayo ng matatandang bumubuo ng konseho,
natuto ring umibig ang datu. Ngunit hindi lamang iisang dilag ang napili ng datu
kundi dalawang dalagang maganda na ay mababait pa. Dahil sa wala siyang
itulak-kabigin kung sino sa dalawa ang higit niyang mahal kaya pinakasalan niya
ang dalawang dalaga.

Ang isa sa dalagang pinakasalan ng datu ay si Hasmin. Siya ay batang-bata at

napakalambing. Kahit na matanda na ang datu, mahal ni Hasmin ang asawa.
Mahal na mahal din siya ng datu kaya ipinagkaloob sa kanya ang bawat hilingin
niya. Dahil sa pagmamahal sa matandang datu, umisip si Hasmin ng paraan
upang magmukhang bata ang asawa.
Ah! Bubunutin ko ang mapuputing buhok ng datu. Sa ganito, magmumukhang
kasinggulang ko lamang siya.
Ganoon nga ang ginawa ni Hasmin. Sa tuwing mamamahinga ang datu,
binubunutan ni Hasmin ng puting buhok ang asawa. Dahil dito, madaling
nakakatulog ang datu at napakahimbing pa.
Mahal din ng datu si Farida, ang isa pa niyang asawa. Maganda, mabait si
Farida ngunit kasintanda ng datu. Tuwang-tuwa si Farida kapag nakikita ang
mga puting buhok ng datu. Kahit maganda siya, ayaw niyang magmukhang
matanda.

Tuwing tanghali, sinusuklayan ni Farida ang datu. Kapag tulog na ang datu,
palihim niyang binubunot ang itim na buhok ng asawa.
Dahil sa ipinakikitang pagmamahal ng dalawa sa asawa, siyang-siya sa buhay
ang datu. Maligayang-maligaya ang datu at pinagsisihan niya kung bakit di
kaagad siya nag-asawa. Ngunit gayon na lamang ang kanyang pagkabigla nang
minsang manalamin siya, Hindi niya nakilala ang kanyang sarili.
Kalbo! Kalbo, ako! sigaw ng datu.
Nakalbo ang datu dahil sa pagmamahal ni Hasmin at ni Farida.

Mensahe: Ang pagmamahal ay naipakikita sa iba't-ibang paraan.

Sanggunian: Aragon, Angelita L. Mga Alamat at iba pang mga Kuwento

(Legends and other Stories). Quezon City: Tru-Copy Printing Press, 1986, pp.
80-81.

(source: http://kapitbisig.com/philippines/information/arts-and-literature-mga-
kuwentong-bayan-folktales.190)

Ang Kalapati
(B’laan)
Muling isinalaysay buhat sa teksto ni Victor Hurley’
 Southeast of Zambonga

Nang bat pa ang mundo, may isang dakilang pinunong nanirahan malapit sa
Bundok Matutum. Masayang namumuhay ang kanyang mga sakop sa kanilang
masaganang pook. Ang pinakamaligaya sa lahat ay ang magandang anak na
babae ng pinuno.

Isang araw, nagpunta sa bukid ang anak ng pinuno para manguha ng kamote.
Tinambangan siya at itinakas ng mga taong-lambak.

Nang mabatid ng amang pinuno ang nangyari sa anak, agad siyang nagdala ng
mga sakop at pinamunuan ang paghahanap sa kanyang anak. Naging mahaba
ang kanilang paglalakbay sa kagubatan. Isang araw, may nakita silang limocon,
isang maliit na ibon.

Dumapo ang limoconsa balikat ng pinuno. Binalaan nito ang pinuno sa panganid
na kanilang mararanasan sa paligid at daraanan.

Iniwan ng pinuno ang kaniyang tauhan. Maingat niyang niligid ang gubat.
Nagmatyang siya hanggang sa namataan niya ang mga taong-lambak na may
hawak-hawak na pana at handing lumusob at manambang. Laking gulat ng mga
taong-lambak nang Makita ang pinuno, nasa bahaging ito ay nasundan na ng
kaniyang tauhan. Naglaban ang dalawang pangkat at nasawi rito ang mga taong-
lambak.

Ang anak na babae ng pinuno ay naligtas.

Dahil sa naitulong ng limocon, itinuring itong tagapagligtassss ng taumbayan at

habangbuhay na sinasamba at pinagpupurihan ng mga B’laan na nasa paligid ng
Bundok Matutum.

Si Pilandok at ang Lalaking Bulag

(Maranao)
Isinalaysay ni Jahara Solaiman ng Lungsod ng Marawi, Lanao del Sur
Sinasabi ng matatandang katutubo na so Pilandok ang pinakatusong tao taong
nabuhay sa kanilang kaharian. Maraming kuwento tungkol sa kaniya. Isa na rin
ito ang kaugnay sa isang bulag na lalaki.

Isang araw, kumuha si Pilandok ng isang kahong puno ng bubuyog. Papalakad

na siya pauwi nang masalubong niya ang isang bulag na lalaking matagal niyang
kakilala. Pagkatapos magbatian, ang bulag ay nagtanong, “Anong dala mo?”

Naisip ni Pilandok na biruin ang bulag. “Dadalhin ko ang agong na ito sa

palengke. Ito ang pinakamalakas na agong sa buong kapuluan,”nwika niya sa
bulag.

Nakiusap ang bulag na nais niyang subuking pagtugtugin ang agong. Pumayag
naman si Pilandok at pinakausapan niya ang bulag na umuurong nang kaunti
papuntang likuran habang pinapatugtog nito ang instrumenting pangmusika. Si
Pilandok naman ay tatawa- tawang lumayo.

Nagsimulang pukpukin ng bulag ag kahon sa pamamagitan ng kaniyang

tungkod. Buong lakas niyang pinukpok ang kahon kung kayat ito’y nawasak. At
sa halip na tunog na aagong, narining niyang hugong ng mga bubuyog sa
kaniyang paligid. Hinahabol ng mga bubuyog ang bulag na takot na takot na
tumakbo patungong bayan.

Samantala, sa di kalayuan, naring ng bulag si Pilandok na tuwangng-tuwa at

humahalaklak sa kalokohang ginawa nito.

Ang isla ng Tagbayanga

(Surigaonon)
Isinalaysay ni Ma. Leanez Escaret ng Pilar, Surigao del Norte
Noong unang panahon, ang aso ay nakapagsasalitang tulad ng tao. Marami
pang kayang gawin ang aso maliban sa pagsayaw.

Isang hari sa malayong isla ang gusting magkaroon ng maraming asa sa

kaniyang kaharian. Nalaman ang tungkol sa sang malayong lugar na may
maraming aso. Kaya ipinag-utos niyang puntuhan ang lugar na ito at isakay sa
kaniyang malaking barko ang mga aso saka dalhin sa kaniyang kaharian.

Isa lamang ang tao na nasa barko- ang kapitan nito. Dahil mahaba ang
paglalakbay, nainip ang kapitan. Upang mawala ang kaniyang paglabagot.
Inuutusan niyang sumayaw ang mga aso. Sinunod ng mga aso ang kaniyang
utos. Ngunit nakita ito diyos ng mga hayop. Galit nag alit siya dahil sinaway ng
mga aso ang kaisa-isang bagay na di nila dapat gawin. Pinarusahan niya ang
kapitan at ang mga aso. Pinatamaan niya ng kidlat ang mga ito. Namatay ng
mga aso at ang kapitan ng barko ay naging isla.

Ang islang ito ang tinatawag na ngayong Tagbayanga, na malapit sa

dalampasigan. Ang isla ng Tagbayanga ang pumuprotekta sa bayan ng Pilar sa
malakas na hangin at mga dambuhalang alon na nagmula sa Karagatang
Pacific.

Punta Flechas
(Iranun)
Mulung Isinalaysay buhat sa kuwento ni Francisco Combes SJ, “ Natives of
the Southern Islands” na kasama sa mga ttomo The Philippine Islands nina
Emma Helen Blair at James Robertson ( Mga Patnugot)
Ang lupain sa pagitan ng La Caldera sa Zambonga at Rio Grande de Mindanao
sa Cotabato ay bahagi ng tangway ( peninsula sa Ingles at punta sa Espanyol)
na nakaungos sa Dagat Mindanao.
Bulubundukin ito. Pagdating sa baybayin, bigla-biglang lumalalim ang tubig ng
dagat. Malalaki ang alon na humahampas sa malalaking batong nakapaligid sa
Tangway ng Zamboanga.

Noongunang panahon, takot ang mga marino na lumakbay sa karagatan dahil

mapanganid ang mala-higanteng alon. Mapanganib ang maglakbay sa look,
maganda man o masama ang panahon. Kapag dumaraan ditto, abut-abot ang
panalangin ng mga mandaragat sa mga espiritu nang sa gayo’y iligtas sila sa
panganib. Upang kasihan ng mga espiritu, inaalay nila ang kanilang mga sibat,
Inihahagis nila ang mga ito para bumaon sa dalisdis ng kabundukan.

Lumipas ang maraming siglo. Anupa’t ang dalisdis ng kabundukan ay tila

nababalutan ng mga sibat na naktusok doon. Nang Makita ito ng mga bagong
dating na Espanyol, tinatawag nila ang lugar na Punta de Flecha (Tangway ng
Palaso). Dahil nais ipawaksi ng mga Espanyol ang katutubong paniniwala samga
espiritu, pinabunot nila sa mga katutubo ang mga sibat. Sinasabing may apat na
libong sibat ang nabunot sa kabundukan. Binago nila ang pangalan ng lugar at
tinawag itong Punta de San Agustin.

Bakit may Kakulangan sa Bigas

(Ilonggo)
Isinalaysay ni Anita Esteban ng Ipil,Zambonga Sibugay

Noong unang araw, may mahirap ngunit masipag na tinder ng isdang

nangangalang Gorio. Araw-araw, pumuounta siya sa palengke upang bumili ng
isadang kaniyang itinitinda sa mga bahay-bahay, Isang araw, pagkaraang
maibentavang lahat ng kaniyang mga isda, nagpahinga siya sa isang kamalig.

Bago nakatulong si Gorio, nakarinig siya ng isang sisiw na itinatawag ang

inahing manok. Luming-linga si Gorio sa paligid mngunit hindi niya Makita ang
sisiw sa loob ng kamalig. Tatlong ulit niyang ginawa ang mga gayon. Sa pang-
apat na ulit, narinig niyang muli ang sisiw at mataman niyang pinakinggan ito.
Sinubok niyang hanapin ang sisiw sa kugon na tumutubo sa paligid ng kamalig
ngunit tatlong butyl ng bigas at inilagay sa bulsa ng kaniyang polo. Pagkaraan
nito, umuwi siya sa kaniyang bahay, isinabit ang kaniyang polo at natulog.

Nang magising siya ng sumunod na araw, ang bulsa ng kaniyang polo ay nakita
niyang punung-puno ng bigas. Inilagay niya ang mga ito sa isang bayong.
Kinabukasan, nakita niya ang bayong na punung-puno ng bigas. Inilagay niya
ang bigas sa isang tabig, isang lalagyan ng bigas na gawa sa kawayan.
Kinabukasan, ang tabig ay puno ng bigas. Inilagay niya ang bigas sa kamarin,
isang malaking lugar na imbakan ng bigas. Nang sumunod na araw, itp ay
napuno ng bigas. Simula noon tumigil na sa pagtitinda ng isda si Gorio at
nagsimulang magbenta ng bigas.

Isang araw naglagay ng bisas si Gorio sa plasa. Kinabukasan ang plasa ay

punong-puno ng bigas. Bungsa nito, hindi na bumili ng bigas ang mga tao kay
Gorio. Ikinagalit ito ni Gorio. Kaya isang araw pumunta si Gorio sa plasa at
sinunong ang mga bigas doon. Nang makabalik siya sa kaniyang bahay, laking
gulat na lamang niya nang Makita ang kaniyang bahay at kamarin ay sunog na
rin. Dahil ditto bumalik sa pagiging mahirap si Gorio. Wala na siyang bahay ni
pagkain. Bumalik siya sa pagtitinda ng isda. Ayon sa matatanda, ang pagsunog
ni Gorio sa bigas na nasa plasa ang dahilan kaya may kakulangan sa bigas.

Ang Nawawalang Paraiso

(Teduray/Tiruray)
Muling isinalaysay buhat sa isang kuwento sa Southeast of Zambonga ni
Vic Hurley

Sa mitolohiya ng mga Teduray/Tiruray, ang ama ng kanilang lahi ay naninirahan

sa kalawakan.
Dahil maalam, nakikita ng ama ang panganib na maidudulot sa pagdami ng tao
sa lupa.

Isang mahabang tagtuyot ang naranasan sa lupa. Nagkaroon ng kakulangan sa

pagkain at marami ang namatay sa gutom. Umiyak ang mga sangol dahil sa
wala nang gatas mula sa ina.

Naawa ang diyos sa mga Teduray/Tiruray kaya pinuntahan niya ang ama ng lahi.

Ang ama ay nakaupo sa isang madilim na lugar, nagmumuni-muni. Pagkuwa’y

ikinumpas niya ang kaniyang kamay nan gang liwanang ng buwan ay umabot
hanggang sa kagubatan sa lupa. Dahil ditto, nakita ng ama ang mga usa at
baboy-ramo sa gubat.

Tinipon ng ama ang mga mangbgaso. Tinahak nila ang maliwanang na daan
mula sa langit patungo sa kagubatan sa lupa. Nang araw na iyon, maraming usa
at baboy-ramo ang napana. Tinioun nila ang mga ito saka umakyar sa
kalawakan habang lumuluang ang kadiliman at naglaho na ang liwanag ng
buwan.

Nagalit ang diyos sa kaniyang nasaksihan. Isa sa mga napatay na usa ay puri.
Mahigpit na ipinagbawal ang pagpatay sa mga outing usa. Dahil sa pagkamatay
ng isang putting usa noon kayat itinigil niya ang pagpasok ng silahis ng araw sa
gubat. At ngayon, binale-wala iti ang ama at mga mangangaso dahil sa
pagkaaliw sa panganagaso. Pinarusahan sila ng diyos. Habambuhay na nililibot
ng ama at mga manganagaso ang kagubatan.

Ang Unang Pambitag ng Isda

(Samal-Davao)
Isinalaysay ni Rebecca Corral ng Matina, Lunso ng Davao

Noong unang panahon, hindi marunong gumamit ang tao ng pambitag sa

pangingisda. Natutuhan nila ito sa mag-amang unang gumamit nito.
 Naninirahan ang mag-aama malapoit sa dagat. Isang araw, napansin ng ama na
payapa ang dagat. Naisip niyang turuang mangisda ang dalawa niyang anak na
lalaki. Isasama niya ang mga ito sa bundok para manguha ng mga kawayan.
“Gagawa tayo ng pambitag ng isda mula sa kawayan”, sabi niya sa anak.

Nagtungo ang mga mag-aama sa gubat na may maraming tanim na kawayan.

Pumutol ng sampung kawayan ang ama, na dinala ng mga anak sa tabing-dagat.
Ililublob nila ang mga kawayan sa dagat para lumambot ang mga ito.

Inihaon nila ang mga kawayan sa dagat nang sumunod na araw. Pinutol nila ang
mga ito nang isang metro ang haba ng bawat isa , saka nilinis lahat. Nakagawa
sila ng limang pambitag mula sa sampung kawayan na iyon. Sa bawat dulo ng
kawayan, naglagay sila ng bato.

Naghanda na sila, ag mag-aama ay namangka sa dagat para mangisda. Inihulog

nila ang mga pambitag sa bahagi ng dagat na kinakitaan ng maraming isda.
Makalipas ang ilang sandal, hinigit nila ang pambitag at nakakita ng sampung
isda sa loob nito. Paulit-ulit nilang ginawa ito hanggang sa marami na ang
kanilang nahuli.

Naging balitasa bayan nila kung paano sila nakahuli ng mga isda sa
pamamagitan ng mga pambitag. Nagsimula na ring gumamit ng pambitag ang
ibang mangngisda sa panghuhuli ng mga isda.

PATULA

1. EPIKO

Bidasari

(Epikong Mindanao)
Ang epikong Bidasari ng Kamindanawan ay nababatay sa isang romansang Malay.
Ayon sa kanilang paniniwala, upang tumagal ang buhay ng tao, ito'y pinaalagaan at
iniingatan ng isang isda, hayop, halaman o ng punongkahoy.

Ang kaharian ng Kembayat ay naliligalig dahil sa isang dambuhalang ibon. Ang ibong
ito ay mapaminsala sa mga pananim at maging sa buhay ng tao. Ang ibong ito ay ang
ibong garuda. Kapag dumarating na ang garuda, mabilis na nagtatakbuhan ang mga
tao upang magtago sa mga yungib. Takot na takot sila sa ibong garuda pagka't ito'y
kumakain ng tao.

Sa pagtatakbuhan ng mga tao, nagkahiwalay sa pagtakbo ang sultan at sultana ng

Kembayat. Ang sultana ng Kembayat ay nagdadalantao noon. Sa laki ng takot ay
naisilang niya ang sanggol na babae sa may tabi ng ilog. Dahil sa malaking takot at
pagkalito naiwan niya ang sanggol sa bangka sa ilog.

May nakapulot naman ng sanggol. Siya ay si Diyuhara, isang mangangalakal mula sa

kabilang kaharian. Kanyang pinagyaman at iniuwi sa bahay ang sanggol. Itinuring niya
itong anak. Pinangalanan nila ang sanggol ng Bisari. Habang lumalaki si Bidasari ay
lalo pang gumaganda. Maligaya si Bidasari sa piling ng kanyang nakikilalang
magulang.

Sa kaharian ng Indrapura, ang sultang Mongindra ay dalawang taon pa lamang kasal

kay Lila Sari. Mapanibughuin si Lila Sari. Natatakot siyang umibig pa sa ibang babae
ang sultan. Kaya lagi niyang itinatanong sa sultan, kung siya'y mahal nito na sasagutin
naman ng sultan ng : mahal na mahal ka sa akin. Hindi pa rin nasisiyahan ang
magandang asawa ng sultan. Kaniyang itinanong na minsan sa sultan: Hindi mo kaya
ako malimutan kung may makita kang higit na maganda kaysa akin? Ang naging tugon
ng Sultan ay: Kung higit na maganda pa sa iyo, ngunit ikaw ang pinakamaganda sa
lahat. Nag-alala ang sultana na baka may lalo pang maganda sa kanya at ito ay makita
ng sultan. Kaya't karakarakang inutusan niya ang matapat niyang mga kabig na
saliksikin anh kaharian upang malaman kung may babaeng higit na maganda sa
sultana.
Nakita ng mga tauhan ni Lila Sari si Bidasari at siya ay higit na maganda kaysa kay Lila
Sari.

Inanyayahan ng Sultana si Bidasari sa palasyo upang diumano ay gagawing dama ng

sultana. Ngunit pagsapit doon, si Bidasari ay lihim na ikinulong ni Lila Sari sa isang silid
at doon pinarurusahan.

Nang hindi na matiis ni Bidasari ang mga pagpaparusa sa kanya, sinabi niyang kunin
ang isdang ginto sa halamanan ng kanyang ama. Kapag araw ito'y ipinakukuwintas kay
Lila Sari at sa gabi'y ibinabalik sa tubig at hindi maglalaon si Bidasari ay mamamatay.
Pumayag si Lila Sari. Kinuha niya ang isdang ginto at pinauwi na niya si Bidasari.

Isinuot nga ni Lila Sari ang kuwintas ng gintong isda sa araw at ibinabalik sa tubig kung
gabi. Kaya't si Bidasari ay nakaburol kung araw at muling nabubuhay sa gabi. Nag-
alala si Diyuhara na baka tuluyang patayin si Bidasari. Kaya nagpagawa siya ng isang
magandang palasyo sa gubat at doon niya itinira nang mag-isa si Bidasari.

Isang araw, ang Sultan Mongindra ay nangaso sa gubat. Nakita niya ang isang
magandang palasyo. Ito'y nakapinid. Pinilit niyang buksan ang pinto. Pinasok niya ang
mga silid. Nakita niya ang isang napakagandang babae na natutulog. Ito ay si
Bidasari. Hindi niya magising si Bidasari. Umuwi si Sultan Mongindra na hindi
nakausap si Bidasari. Bumalik ang sultan kinabukasan. Naghintay siya hanggang gabi.
Kinagabihan nabuhay si Bidasari. Nakausap siya ni Sultan Mongindra. Ipinagtapat si
Bidasari ang mga ginawa ni Lila Sari. Galit na galit ang sultan. Iniwan niya si Lila Sari
sa palasyo at agad niyang pinakasalan si Bidasari. Si Bidasari na ang naging reyna.

Samantala, pagkaraan ng maraming taon ang tunay na mga magulang ni Bidasari ay

matahimik nang naninirahang muli sa Kembayat. Nagkaroon pa sila ng isang supling.
Ito'y si Sinapati. Nang pumunta sa Kembayat ang isang anak ni Diyuhara ay nakita niya
si Sinapati, anak ng sultan at sultana ng Kembayat.

Si Sinapati ay kamukhang-kamukha si Bidasari. Kinaibigan nito si Sinapati at ibinalita

ang kapatid niyang si Bidasari sa kamukhang-kamukha ni Sinapati. Itinanong ni Sinipati
sa mga magulang kung wala siyang kapatid na nawawalay sa kanila. Pinasama ng
ama si Sinapati sa Indrapura. Nang magkita si Bidasari at si Sinapati ay kapwa sila
nangilalas dahil sa silang dalawa ay magkamukhang-magkamukha. Natunton ng
Sultan ng Kembayat ang nawawala niyang anak na si Bidasari. Nalaman ng sultan ng
Indrapura na ang kanyang pinakasalang si Bidasari ay isa palang tunay na prinsesa.

https://www.kapitbisig.com/philippines/tagalog-version-of-epics-mga-epiko-bidasari-
epikong-mindanao_606.html/page/0/1

Indarapatra at Sulayman

(Epikong Mindanao)

Si Indarapatra ay ang matapang na hari ng Mantapuli. Nabalitaan niya ang malimit na

pananalakay ng mga dambuhalang ibon at mababangis na hayop sa ibang panig ng
Mindanao. Labis niyang ikinalungkot ang mga nangyayaring ito sa mga naninirahan sa
labas ng kaharian ng Mantapuli.

Ipinatawag ni Indarapatra ang kanyang kapatid na si Sulayman, isang matapang na

kawal. Inutusan ni Indarapatra si Sulayman upang puksain ang mga ibon at hayop na
namiminsala sa mga tao. Agad na sumunod si Sulayman. Bago umalis si Sulayman,
nagtanim si Indarapatra ng halawan sa may durungawan. Aniya kay Sulayman, Sa
pamamagitan ng halamang ito ay malalaman ko ang nangyayari sa iyo. Kapag
namatay ang halamang ito, nanganaghulugang ikaw ay namatay.

Sumakay si Sulayman sa hangin. Narating niya ang Kabilalan. Wala siyang nakitang
tao. Walang anu-ano ay nayanig ang lupa, kaya pala ay dumating ang halimaw na si
Kurita. Matagal at madugo ang paglalaban ni Sulayman at ni Kurita. Sa wakas,
napatay rin ni Sulayman si Kurita, sa tulong ng kanyang kris.

Nagtungo naman si Sulayman sa Matutum. Kanyang hinanap ang halimaw na

kumakain ng tao, na kilala sa tawag na Tarabusaw. Hinagupit nang hinagupit ni
Tarabusaw si Sulayman sa pamamagitan ng punongkahoy. Nang nanlalata na si
Tarabusaw ay saka ito sinaksak ni Sulayman ng kanyang espada.

Pumunta si Sulayman sa Bundok ng Bita. Wala rin siyang makitang tao. Ang iba ay
nakain na ng mga halimaw at ang natirang iba ay nasa taguan. Luminga-linga pa si
Sulayman nang biglang magdilim pagkat dumating ang dambuhalang ibong Pah. Si
Sulayman ang nais dagitin ng ibon. Mabilis at ubos lakas ng tinaga ito ni Sulayman.
Bumagsak at namatay ang Pah. Sa kasamaang palad nabagsakan ng pakpak ng ibon
si Sulayman na siya niyang ikinamatay.

Samantala, ang halaman ni Sulayman sa Mantapuli ay laging pinagmamasdan ni

Indarapatra. Napansin niyang nanlata ang halaman at alam niyang namatay si
Sulayman.
Hinanap ni Indarapatra ang kanyang kapatid. Nagpunta siya sa Kabalalan at nakita
niya ang kalansay ni Tarabusaw. Alam niyang napatay ito ng kapatid niya.
Ipinagpatuloy ni Indarapatra ang paghahanap niya kay Sulayman. Narating niya ang
bundok ng Bita. Nakita niya ang patay na ibong Pah. Inangat ni Indarapatra ang
pakpak ng ibon at nakita ang bangkay ni Sulayman. Nanangis si Indarapatra at
nagdasal upang pabaliking muli ang buhay ni Sulayman. Sa di kalayua'y may nakita
siyang banga ng tubig. Winisikan niya ng tubig ang bangkay at muling nabuhay si
Sulayman. Parang nagising lamang ito mula sa mahimbing na pagtulog. Nagyakap
ang magkapatid dahil sa malaking katuwaan.

Pinauwi na ni Indarapatra si Sulayman. Nagtuloy pa si Indarapatra sa Bundok Gurayu.

Dito'y wala ring natagpuang tao. Nakita niya ang kinatatakutang ibong may pitong ulo.
Sa tulong ng kanyang engkantadong sibat na si juris pakal ay madali niyang napatay
ang ibon.

Hinanap niya ang mga tao. May nakita siyang isang magandang dalaga na kumukuha
ng tubig sa sapa. Mabilis naman itong nakapagtago. Isang matandang babae ang
lumabas sa taguan at nakipag-usap kay Indarapatra. Ipinagsama ng matandang babae
si Indarapatra sa yungib na pinagtataguan ng lahat ng tao sa pook na iyon. Ibinalita ni
Indarapatra ang mga pakikilaban nilang dalawa ni Sulayman sa mga halimaw at
dambuhalang ibon. Sinabi rin niyang maaari na silang lumabas sa kanilang
pinagtataguan. Sa laki ng pasasalamat ng buong tribu, ipinakasal kay Indarapatra ang
anak ng hari, ang magandang babaeng nakita ni Indarapatra sa batisan.

https://www.kapitbisig.com/philippines/tagalog-version-of-epics-mga-epiko-indarapatra-
at-sulayman-epikong-mindanao_605.html

Agyu

(Epikong Manobo)
Ang pangongolekta ng sera ang pinanggagalingan ng kabuhayan ng mga Ilianon.
Ipinapalit nila ang sera sa mga Moro, sa kanilang mga pangunahing pangangailangan
tulad ng palay, asin at asukal. Nagkaroon ng di-pagkakaunawaan si Agyu at ang datu
ng mga Moro dahil sa pagkakautang nila ng isandaang tambak ng sera. Upang
maiwasan ang madugong labanan, si Agyu at ang kaniyang pamilya ay umalis sa
Ayuman at pumunta ng Ilian. Ngunit hindi hahayaan ng mga Moro na mamuhay sila
nang payapa. Sinundan nila ang mga ito upang patayin siya at ang kanyang pamilya.
Lumaban nang buong tapang si Agyu at ang kanyang pamilya at lumabas na panalo sa
laban sa mga Moro. Pagkatapos ng tagumpay ay naisip ni Agyu na lisanin ang Ilian at
pumunta ng Bundok ng Pinamatun. Doon ay nagtayo sila ng mga bahay sa paanan ng
bundok.

Isang araw ay pumunta si Agyu sa bundok ng Sandawa upang manghuli ng baboy-

ramo. Umuwi siya na dala ang kanyang huli habang ang kanyang kapatid na lalaki na si
Lono at mga kapatid na babaing sina Yambungan at Ikwagan ay nakahanap ng pulot-
pukyutan. Hinati nila ang baboy-ramo at pulot-pukyutan sa kanila at sa kanilang mga
alipin.

“Bakit ayaw mong kumuha ng karne at pulot para sa iyo, at sa iyong asawa sa Ayuman,
Banlak?” tanong ni Agyu sa kanyang kapatid na lalaki. Ang asawa ni Banlak na si
Mungan ay naiwan sa Ayuman sapagkat nagkaroon ito ng ketong.

Hindi pumayag si Banlak sa ideya. Nagboluntaryo na lamang si Lona na pumunta sa

Ayuman dala ang karne at pulot para kay Mungan. Nang makarinig siya ng malakas na
boses na nagsasabi kay Mungan na tanggapin na ang imortalidad sa pamamagitan ng
pagkain ng mga diyos.

Nang bumalik si Lono sa Panamutan, sinabi niya kina Agyu at Banlak kung ano ang
narinig. Nais ni Banlak na makita si Mungan ngunit pinigilan sila ni Agyu. Bagkus ay
binagtas ni Agyu ang daan pababa ng Ayuman upang makita si Mungan ngunit huli na
ang lahat. Pumunta na si Mungan sa langit. Ang natira lamang ay isang gintong bahay.
At nang bumalik siya sa Pinamutan, iniwan nilang muli ang lugar at nagpunta sa
Tigyangdang. Ngunit hindi nila nakita ang kapayapaan sa Tigyangdang. Napakaraming
kaaway ang nagpapaalis sa kanila sa Tigyangdang. At kahit anong gawin nila ay hindi
nila matalo ang kalaban.

Nang dumating ang pang-apat na araw ng pakikipaglaban ay lumapit ang kanyang

batang anak na si Tanagyaw. “Payagan mo akong lumaban, ama,” sabi niya.
“Ngunit napakabata mo pa, anak,” sinabi niya rito.

“Marahil nga ay bata ako ngunit ako ay matalino, ama,” pilit ni Tanagyaw.

“Humayo ka at nawa ay tulungan ka ng mga diyos. Ingatan mo ang sarili mo!” At umalis
na si Tanagyaw upang pumunta sa labanan. At natalo niya ang mga kalaban.

Nais ng pinuno ng mga kalaban na makasal si Tanagyaw sa anak nitong babae na si

Buy-anon ngunit tumanggi ito dahil napakabata pa nila. Umabot si Tanagyaw sa bayan
ng Baklayon at iniligtas ang bayan laban sa mga kaaway. Pinatay niya si Bagili, ang
anak ng pinuno ng mga kaaway ng Baklayon. Nais ng datu ng Baklayon na ipakasal
ang kanyang anak na si Paniguan kay Tanagyaw ngunit hindi pa ito handa na mag-
asawa. At nang bumalik si Tanagyaw sa Tigyangdang ay nagpunta si Paniguan sa
Tigyangdang, nagtungo si Paniguan sa kanya. Sinabi nito kay Agyu na nais nitong
pakasalan si Tanagyaw. Sumang-ayon si Agyu at ikinasal sina Tanagyaw at Paniguan.

Sa kabilang dako, hindi tumigil ang pag-atake sa sambahayan ni Agyu. Paminsan-

minsan ay mayroong mga kaaway na umaatake sa mga pamayanan at pinapatay ang
mga tao at mga hayop ni Agyu. Ngunit matanda na upang lumaban si Agyu. Upang
kalabanin ang mga kaaway, nagsuot si Tanagyaw ng baluti na kasingtigas ng metal na
sa lakas ay hindi maigalaw ng hangin. Pagkatapos ay kinalaban niya ang mga kaaway
at lumabas na panalo. Ngunit hindi pa handang sumuko ang mga kalaban. Sinugod ng
anak ng datu si Tanagyaw gamit ang ginintuang espada. Ginamit ni Tanagyaw ang
gintong tungkod at nagawang patayin ang anak ng datu at ang kanyang mga kasama at
tumakas sa bundok dahil sa takot.

Napanuto na si Agyu. Nalalaman niya na maghahari na ang kapayapaan sa kanilang

kaharian. Ngayon ay tatamasahin na nila ang magandang buhay na mailap sa kanila
noong una. Ang ani ay masagana at ang mga hayop ay dumarami na sa bilang. Isang
araw tinawag niya ang anak na si Tanagyaw.

“Ibinibigay ko na sa iyo ang Sunglawon. Ipagtatanggol mo ito at pamahalaan ito ng may

hustisya at pagpapahalaga sa mga tao.”
 “Tutuparin ko po ito sa tulong ng mga diyos, ama sagot ni Tanagyaw. Sumunod na
umaga, sina Tanagyaw at Paniguan kasama ang kanilang mga alipin ay nagsimulang
maglakbay patungo sa Sunglawon. Handa na sila upang magsimula ng isang pamilya.

_________

Halaw sa http://misterhomework.blogspot.com/2013/06/epiko.html Retrieved on 02

October 2014

Darangan

(Epikong Maranao)

Mayroong isang hari sa isang malayong kaharian sa Mindanao ang may dalawang anak
na lalaki. Ang nakatatanda ay si Prinsipe Madali at ang nakababata ay si Prinsipe
Bantugan. Sa murang edad ay nagpakita si Prinsipe Bantugan ng magagandang
katangian na higit sa kanyang nakatatandang kapatid na si Prinsipe Madali. Laging
sinasabi ng kanilang guro sa kanilang ama na si Prinsipe Bantugan ay napakatalino.
Mabilis siyang matuto, kahit sa paggamit ng espada at palaso. Taglay niya ang lakas na
kayang makipaglaban sa tatlo o limang tao sa mano-manong labanan.

Ang unang tanda na siya ay magiging isang magaling na sundalo nang Makita siya
nang mapatay niyang mag-isa ang isang malaking buwaya na pumatay sa ilang taong
bayan. Hindi makapaniwala ang mga taong bayan sa kanilang nakita pagkatapos ng
pagtutuos.

“Napakalakas niya! ang sabi ng isang matandang lalaki nang makita ang patay na
buwaya.Paano na kaya ang isang tao na ganito kabata na patayin ang buwaya?
Sinasapian siguro siya ng mga diyos! “ sabi naman ng isa.

“Halika, pasalamatan natin ang prinsipe sa pagpatay niya sa halimaw!” sabi ng pinuno
ng bayan.

Nang umabot na si Prinsipe Bantugan sa kanyang kabinataan, siya ay nagging

pinakamagaling na sundalo sa kaharian. Lagi niyang pinamumunuan ang mga sundalo
sa labanan. At lagi silang nagwawagi laban sa mga kalabang kaharian. Ang kanyang
pangalan ay naging bukambibig ng lahat ng mga sundalo ng mga kalapit na kaharian.

Hindi nagtagal ay wala nang kaharian na nangahas kumalaban sa kanila. Kapayapaan

at pag-unlad ang naghari sa kaharian dahil natamo nila ang respeto at pagkilala ng mga
kalapit kaharian. Nang mamatay ang kanilang ama, ang kaniyang nakatatandang
kapatid na si Prinsipe Madali ang hinirang na bagong hari. Nagkaroon ng protesta sa
mga nasa ranggo. Nais nila na si Prinsipe Bantugan ang maging bagong hari. Kahit ang
mga ordinaryong mamamayan ay nagsasabi na si Prinsipe Bantugan ang mas karapat-
dapat maging hari sa dalawang prinsipe.

Si Prinsipe Bantugan ay matapang at malakas kaya niya tayong protektahan laban sa

mga kaaway! sabi ng isang matanda sa pamilihan.
Sang-ayon ako sa iyo, sagot ng matandang lalaki.

Hindi ito pinansin ni Prinsipe Bantugan. Alam niya na ang kanyang kapatid ang karapat-
dapat na tagapagmana ng trono dahil si Prinsipe Madali ang panganay sa kanilang
dalawa. Siya mismo ang nagpatunay sa kanyang kapatid.

Nararapat lamang na ang kapatid ko ang maging bagong hari dahil napag-aralan na
niya kung paano magpatakbo ng gobyerno, sinabi niya sa kapwa niya sundalo at mga
ministro sa kaharian.

Alam niya kung paano ang pamamalakad sa ugnayang panlabas. At marami siyang
magandang ideya upang mapaganda ang buhay ng bawat mamamayan!

Tumango na lamang ang mga ministro at mga kawal. Ngunit nagkaroon ng isang bitak
sa pagitan ni Prinsipe Bantugan at Prinsipe Madali. Sapagkat si Prinsipe Bantugan ay
hindi lamang matapang at malakas, siya rin ay napakakisig. Maraming magagandang
babae sa kaharian ang nahuhumaling sa kanya. Kahit ang mga babaeng gusto ng
kanyang kapatid na si Prinsipe Madali ay sumuko sa kanyang gayuma. Dahil sa galit at
inggit, nagpahayag ang hari ng kautusan.

“Hindi ko gusto na kahit sino, kahit sino, ang makikipag-usap sa aking kapatid na si
Prinsipe Bantugan. Sino man ang makita na nakikipag-usap sa kanya ay ipapakulong o
kaya ay parurusahan ng malubha.”

Nalungkot si Prinsipe Bantugan sa iniutos ng kanyang kapatid. Nakita niya ang sarili na
parang mayroong nakakahawang sakit. Lahat ay lumalayo sa kanya, kahit ang mga
kababaihan. Kahit ang mga taong kanyang minahal. Walang gustong kumausap sa
kanya sa takot na baka makulong at maparusahan ng hari. Dahil hindi na niya
matagalan ang mga ito, nagpasiya ang prinsipe na lisanin ang kaharian at manirahan
sa malayong lugar kung saan siya nanirahang habambuhay.
 Bantugan

(Epikong Mindanao)

Si Prinsipe Bantugan ay kapatid ni Haring Madali sa kaharian ng Bumbaran. Ang

prinsipe ay balita sa tapang at kakisigan, kaya't maraming dalaga ang naaakit sa kanya.
Dahil sa pangyayaring ito, si Haring Madali ay naiinggit sa kapatid. Nag-utos siya na
ipinagbabawal na makipag-usap ang sinuman kay Prinsipe Bantugan. Ang sinumang
mahuling makipag-usap sa prinsipe ay parurusahan. Nalungkot si Prinsipe Bantugan at
siya'y naglagalag, siya'y nagkasakit at namatay sa pintuan ng palasyo ng Kaharian ng
Lupaing nasa Pagitan ng Dalawang Dagat. Ang hari rito at ang kapatid niyang si
Prinsesa Datimbang ay naguluhan. Hindi nila kilala si Bantugan. Tumawag sila ng
pulong ng mga tagapayo. Habang sinasangguni nila ang konseho kung ano ang
gagawin sa bangkay, isang loro ang pumasok. Sinabi ng loro na ang bangkay ay si
Prinsipe Bantugan na mula naman sa Bumbaran at ibinalita naman ang pangyayari kay
Haring Madali.

Nalungkot si Haring Madali. Dali-dali siyang lumipad patungo sa langit upang bawiin
ang kaluluwa ni Bantugan. Nang makabalik si Haring Madali, dala ang kaluluwa ni
Bantugan, ay dumating din si Prinsesa Datimbang na dala naman ang bangkay ni
Bantugan. Ibinalik ang kaluluwa sa katawan ni Bantugan. Nabuhay na muli si Bantugan
at nagdiwang ang buong kaharian pati na si Haring Madali.

Samantala, nakarating naman ang balita kay Haring Miskoyaw na namatay si

Bantugan, ang matapang na kapatid ni Haring Madali. Nilusob ng mga kawal niya ang
Bumbaran. Itinigil ang pagdiriwang at nakilaban ang mga kawal ng Bumbaran.
Nanlaban din si Prinsipe Bantugan subalit dahil sa siya ay nanlalata pa dahil sa bagong
galing sa kamatayan, siya ay nabihag. Siya'y iginapos, subalit nang magbalik ang dati
niyang lakas, nilagot ni Bantugan ang kanyang gapos at buong ngitngit niyang pinuksa
ang mga kawal ni Haring Miskoyaw. Nailigtas ni Bantugan ang kaharian ng Bumbaran.
Ipinagpatuloy ng kaharian ang pagdiriwang. Nawala na ang inggit sa puso ni Haring
Madali. Dinalaw si Bantugan ang lahat ng mga prinsesang kanyang katipan.
Pinakasalan niyang lahat ito at iniuwi sa Bumbaran na tinanggap naman ni Haring
Madali nang malugod at buong galak. Namuhay si Bantugan ng maligaya ng mahabang
panahon.

2. BALAD
3. SAWIKAIN

 Tausug: In lasa iban uba di hikatapuk.

Tagalog: Ang pag-ibig at ubo ay hindi maitatago.

English: Love and a cough cannot be hidden.

 Tausug: In ulang natutuy mada sin sug.

Tagalog: Ang natutulog na alimango ay matatangay ng agaos.

English: A sleeping crab will be carried by the current.

 Tausug: Wayruun asu bang way kayu.

Tagalog: Kung walang usok, wala ring apoy.

English: There is no smoke where there is no fire.

 Tausug: Atay nagduruwaruwa wayruun kasungan niya.

Tagalog: Kung ang isa ay hindi makapag disisyon, siya ay walang kinabukasan.

English: One who cannot decide will have no future.

 Tausug: Ayaw mangaku daug salugay buhi.

Tagalog: (1) Huwag aaminin ang pagkatalo haggang ikaw

ay nabubuhay. Or (2) Hanggang maybuhay, may pag asa.

English: Never admit defeat as long as you live.

4.
5. SALAWIKAIN
6. BUGTONG
 REHIYON IX TAGALOG SAGOT

In diyaak yatu pa Ang taong pinuntahan ay NIYOG

In kuwaun yari na nandun
Pero ang bagay ay
dumating na

Ista’ ista’ ha lupa Ito ay isang maliit na LANGKA

Walna’ gaddung iban pula isada sa mundo.
Sisik niya kakitaan Ang kaliskis ay makikita
sa loob ng katawan nito

Nagdahun nagkampilan Ang dahon nito ay katulad PAMINTA

Nagbunga iyukkian ng kampilan
Lara Namumunga ng kurbang
prutas

Nagbunga manikmanik Namumunga tuwing PINYA

Sid adlaw alban miyerkules
Pisang

Ha lawn pa sin iklug Habang ang itlog nito ay BAWANG

Asal na taga iklug nasa loob
Mayroon na itong buntot
7. KANTAHIN

 AWITING BAYAN INAKU DURINGDING (Awiting Bayan mula sa

Zamboanga)

Inaku duringding
Umaga na yata
Nagtitilaukan na
Ang manok sa lupa
Kayat ang sabi ko
Sa matanda’t bata
Matulog n ngayon
Bukas ay gawa.

 BALÉLENG - (mula sa salitang leleng na nangangahulugang "sinta"). Ito ay

isang awitin ng
pag-ibig mula sa Samal,Sulu.

 BALÉLENG TAGALOG
ISINALIN NINA: Rey Gob / EmiL Losenada
INAWIT NI: ROEL CORTEZ

Tulad mo, Baleleng, ay isang mutya

Perlas na kay ningning, anong ganda
Tulad mo'y bituin sa kalangitan
Tulad mo ay gintong kumikinang

At ako, Baleleng, ay isang dukha

Langit kang 'di abot, ako'y lupa
At sa 'yo'y nagmahal nang wagas
Kahit magkaiba ang ating landas

Kung ikaw, Baleleng, ang mawala

Kung ikaw, Baleleng, 'di na makita
Puso ko sa iyo'y maghihintay
'Pagkat mahal na mahal kitang tunay

Kung ikaw, Baleleng, ang mawala

 Kung ikaw, Baleleng, 'di na makita
Puso ko sa iyo'y maghihintay
'Pagkat mahal na mahal kitang tunay

Puso ko sa iyo'y maghihintay

'Pagkat mahal na mahal kitang tunay.

VISAYAN VERSION

Mutya ka ba Leleng? Sa katahom

Timgas pa sa puti nga baybayon
Sa kasingkasing ka panganduyon
Perlas ka nga angay gyud angkonon

Pila na ba Leleng? Layu-layu?

Si Tangkay ba Leleng? Pa Sibutu ?
Bang ‘kaw bunal ba Leleng matuyo
Urul kaw ba Leleng pama layu

Kon ikaw ba Leleng ay mawala

Kon ikaw ba Leleng di ko makita
Gugma ko ba Leleng magahulat
Taliwala ‘ning lawod sa mga luha.

8. TANAGA
9. TULA

 Ang Bukidnon ay isa sa tagapag-ambag sa panitikan ng Rehiyon X o Hilagang

Mindanao. Ang mga taga Bukidnon ay may isang uri ng tula na karaniwang
ginagamit nila sa mga pagtitipun-tipon. Tinatawag nila itong Limbay Ito ay
binibigkas nang paawit na punung-puno ng damdamin.
 TUBAD-TUBAD – mga maikling tula ng pag-ibig ng mga Maranao. Maiiksing
berso para ipahayag ang kanilang nararamdaman.
 DAMAN - isang payo o talumpating patula ng mga Tausug. Ito ay kadalasang
ginagamit sa panliligaw o ritwal sa kasal.