Nastavna jedinka………. Zupčaste pumpe. Zavojne pumpe.

Krilne pumpe

Cilj časa:

Obrazovni:…………. Sticanje novih znanja o zupčastim, zavojnim i krilnim pumpama.

Funkcionalni:……….Razvijanje ljudskih sposobnosti kod učenika:

-čitanja crteža i skice
-logičkog zaključivanja

Odgojni:……………..Razvijanje odgojnih vrijednosti kod učenika:

-kritičnosti, savjesnosti, odgovornosti i vjere u vlastite snage.
-doprinos daljem razvoju naučnog pogleda na okolinu.

Tip časa…………………Obrada novog gradiva

Oblici rada………………Frontalni i individualni

Nastavne metode………..Verbalne ( izlaganje teorije i činjenica), demonstracija.

Nastavna sredstva
i pomagala:……………... Udžbenici, grafofolije, filmovi, laptop, projektor, monitor, tabla,
projekciono platno, kreda...

Literatura……………….Hidraulika i pneumatika za 3. razred Maš. tehn. škole, F.Š.

Uljna hidraulika, S. Jovanović
Uljna hidraulika , V. Savić
Internet: (stranice fakulteta i poznatih svjetskih proizvođača opreme za
hidrauliku i pneumatiku)

Vremenski plan………….Uvodni dio ________ minuta

Glavni dio ________ minuta
Završni dio ________ minuta
Uvodni dio: (ponavljanje)
Pitanja: 1) Podjela pumpi.
2) Koji su osnovni parametri pumpi?
3) Objasniti stepen iskorištenja pumpi.
4) Regulacija protoka kod cjevovoda sa pumpom.

Glavni dio: (obrada)

 Zupčaste pumpe.

Zupčaste pumpe su najprostije i danas najjeftinije uljno-hidraulične pumpe, šematski prikaz

zupčaste pumpe dat je na slici:

Sl 1. Zupčasta pumpa

Sl 2. Zupčasta pumpa s vanjskim (a) i unutrašnjim (b) ozubljenjem: 1 – stator, 2 – zupčanik,

3 – zupčanik s unutrašnjim ozubljenjem, 4 - pregrada
Karakteristike zupčastih pumpi su:
– Jednostavna konstrukcija
– Niska cijena
– Mala težina
– Širok raspon brzina
– Širok raspon viskoznosti radnog fluida

Ove pumpe imaju prilično velike zapreminske gubitke (stepen korisnog djelovanja
η = 75÷85% ). Nisu osobito osjetljive na nečistoću i zahtijevaju samo minimum održavanja.
Relativno su lagane – imaju naročito povoljan odnos snage i mase pumpe, pa su pogodne za
primjenu kod mobilne hidraulike (vozila, građevinski i šumarski strojevi).
Negativna osobina zupčaste pumpe je vrlo neprijatan šum kod visokih pritisaka i velikog broja
obrtaja. Za otklanjanje ove negativne osobine najprostije rješenje je potapanje pumpe u ulje,
odnosno ugradnja pumpe u rezervoar. U posljednje vrijeme posebna pažnja se poklanja
problemu šuma i traže se konstruktivna rješenja zupčastih pumpi bez ovog nedostatka.

Zupčasta pumpa s unutrašnjim ozubljenjem

Prostor oko vanjskog zupčanika podijeljen je na dva dijela – usisni i tlačni (sl. 2 b). Pri izlasku
zupčanika iz zahvata fluid kroz otvore u vanjskom zupčaniku ulazi u prostor između zupčanika, s
kojim se kreće uz unutrašnji dio kućišta – pregradu, koja služi kao brtva (zaptivka) između
usisne i tlačne strane. Nakon prelaska u tlačnu zonu, zupčanici ponovno ulaze u zahvat,
istiskujući fluid kroz otvore vanjskog zupčanika. Odlikuje se tihim radom, ali je složenija od
pumpe s vanjskim ozubljenjem, pa se znatno manje koristi. Zupčaste pumpe spadaju u grupu
pumpi konstantnog kapaciteta.

Zavojne (vijčane) pumpe

Djelovanje vijčanih pumpi slično je djelovanju stroja za mljevenje mesa. Vijci između sebe,
između čitavog zavoja spirale, zatvaraju tekućinu i potiskuju je aksijalno stalno u istom smjeru, a
uspon vijka djeluje kao klip. Vijčane pumpe su jednostavne, sigurne, imaju miran rad,
samousisne su i bez vibracija. Na kućištu imaju ugrađen sigurnosni ventil koji služi kao zaštita
pumpe.
 Dvovijčana pumpa Trovijčana pumpa

Radni mehanizam trovretenih vijčanih pumpi sastoji se od tri vijka i košuljice u kojoj vijci
rotiraju i čine transportne komore. Prilikom rotiranja vijaka zavojnice zatvaraju komore,
zahvaćaju medij u usisnoj komori, kontinuirano pomiču medij uzdužno uz os vijaka i na kraju
istiskuju medij u tlačnu komoru kućišta pumpe odnosno u cjevovod hidrauličkog sistema u
kojem pumpa radi. Princip rada vijčanih pumpi analogan je radu klipnih pumpi uz napomenu da
vijčane pumpe daju kontinuiranu dobavu, a radni pritisak jednak je protupritisku sistema u
kojem pumpa radi.
Površine zavojnica vijaka projektirane su tako da postoji fino zaptivanje (brtvljenje) između
samih vijaka i između vijaka i košuljice. Zavojnice vijaka su dvohodne, sa konstantnim korakom,
a broj okretaja vodećeg i vođenih vijaka je jednak. Vodeći vijak prenosi osnovno opterećenje u
radnom procesu, dok vođeni vijci služe za brtvljenje unutar pumpe i sprečavaju povratak
tekućine iz tlačne u usisnu komoru.
Vijčane pumpe nalaze primjenu u transportu i doziranju medija sa odgovarajućim kliznim
svojstvima, sa ili bez krutih čestica. Vijčane pumpe primjenjuju se u mnogim granama industrije
kao transportne pumpe goriva, dozirne pumpe goriva, pumpe ulja glavnih i pomoćnih motora,
pumpe separatora ulja i goriva i kao pumpe za hidrauličke sisteme za pritiske od 8 MPa do
12 MPa (80 do 120 bara).
Na ovaj način kretanje ulja je bez ikakve rotacije što omogućava praktično strujanje ulja bez
pulziranja. To je ujedno i najveća pozitivna osobina ovih pumpi. Pored ove pozitivne osobine
miran i bešuman rad je osobina koja je naročito istakla zavojne pumpe za primjenu u
uljnohidrauličkim sistemima mašina radilica.
Nedostatak ovih pumpi je osjetljivost na veliki podpritisak u usisnom vodu, što se odmah
primjećuje kod ovih pumpi po jakom šumu. Zavojne pumpe imaju široku primjenu i van uljno-
hidrauličkih sistema za mehanizaciju i automatizaciju mašina i procesa. U uljno-hidrauličkim
sistemima, kao što je već naglašeno, posebno su pogodne za primjenu kod mašina radilica, i
uopšte u sistemima veće tačnosti kod kojih se traži rad bez pulzacije i šumova.
Zavojne pumpe spadaju u grupu pumpi konstantnog kapaciteta.
 Krilne (lamelaste) pumpe

Krilna ili lamelna pumpa najčešće se izvodi s lamelama u rotoru, kao na slici:

Krilna pumpa s kosim lamelama (nije reverzibilna): 1 – stator, 2 – rotor,

3 – lamela, 4 – opruga, 5 – ulazni otvor, 6 – izlazni otvor

Rotor pumpe smješten je ekscentrično u stator, tako da se radna komora (volumen između dviju
lamela, rotora i statora) povećava u prvoj polovici zakreta (0<α<π, faza usisa), a smanjuje u
drugoj polovici zakreta (π <α<2π, faza tlačenja).
Razvodna ploča (dio statora) ima usisni i tlačni kanal u obliku polumjeseca (razvodna ploča s
podijeljenim prstenom), čime se omogućava punjenje radnih komora za vrijeme povećavanja
njihovog volumena (u tom dijelu postavljen je usisni dio prstena) i pražnjenje (u tlačni dio
prstena) za vrijeme smanjivanja volumena. Protok je moguće mijenjati promjenom
ekscentriciteta.
Nešto je složenija izvedba krilne pumpe s lamelama u kućištu i konstantnim protokom, koja se
može izvesti kao jednoradna ili višeradna (više komora).
Krilne pumpe odlikuju se relativno tihim i mirnim radom (relativno jednolik protok, pritisak,
moment). Stepen korisnog djelovanja iznosi η = 60÷90%.
Krilca (lamele), pod djelovanjem sila opruga i centrifugalnih sila, pri rotaciji rotora, stalno
pritišću unutarnju stranu kućišta pumpe. Pri toj rotaciji, na usisnoj strani pumpe, (zbog povećanja
prostora) stvara se potpritisak, a na potisnoj strani pumpe (zbog smanjenja prostora) povećani
pritisak.
Promjenom ekscentriciteta (e) moguće je, povremeno ili kontinuirano, mijenjati kapacitet
pumpe. Radi što manjeg opterećenja lamela i što boljeg kontinuiteta dobave fluida, ove se
pumpe rade, obično, sa 6 do 12 lamela.
Iz istog razloga, pod uslovom da nije predviđena promjena smjera strujanja fluida, ova se krilca
ugrađuju koso u rotore pumpi (kao na prethodnoj slici).
U slučaju potrebe da se pored promjene kapaciteta pumpe mora mijenjati i smjer strujanja fluida,
krilca se ugrađuju radijalno u rotor pumpe, kao na slici:

Najopterećeniji dijelovi krilnih pumpi su mjesta dodira vrha krilaca i statora, te svih strana
krilaca sa površinama žlijeba u rotoru i bočnim površinama statora. Najkritičnije je mjesto dodira
vrha krilca i ovalne poršine statora, gdje vladaju visoka specifična opterećenja, visoki
koeficijenti trenja i intenzivni procesi abrazivnog habanja. U literaturi se navode vrijednosti
koeficijenta trenja od 0,12 do 0,15. Da bi se smanjila veličina radijalne sile krilaca, na unutrašnju
površinu statora umjesto jednog, u žlijeb rotora se postavljaju po dva krilca (kao na slici
naprijed).

Krilca ovih pumpi,iz rotora prema statoru potiskuje opruga (za manje brojeva obrtaja) ili
centrifugalna sila.
 Dijagram promjene kapaciteta krilne pumpe
u odnosu na promjenu ugla nagiba krilca

Shema dvokomorne krilne pumpe

U cilju povećanja kapaciteta krilnih pumpi, rade se posebne izvedbe kućišta sa dvije, tri, četiri ili
više komora. Kod takvih konstrukcija pumpe, u svakoj komori se obavi po jedan proces
usisavanja i potiskivanja ulja. Kod krilnih pumpi sa više komora nije mogiće mijenjati kapacitet,
a niti usisne i potisne strane međusobno.

Završni dio: (ponavljanje)

Pitanja: 1) Osnovne karakteristike zupčastih pumpi.
2) Opis i karakteristike zavojnih pumpi.
3) Konstruktivne karakteristike krilnih pumpi.
4) Kod kojih pumpi i na koji način se mijenja kapacitet (protok)?