Ibalon (Epiko ng Bicol)

Si Baltog ay nakarating sa lupain ng Ibalon dahil sa pagtugis niya sa isang malaking

baboy-ramo. Siya’y nanggaling pa sa lupain ng Batawara. Mayaman ang lupain ng Ibalon at
doon na siya nanirahan. Siya ang kinilalang hari ng Ibalon. Naging maunlad ang pamumuhay
ng mga tao. Subalit may muling kinatakutan ang mga tao, isang malaki at mapaminsalang
baboy-ramo na tuwing sumasapit ang gabi ay namiminsala ng mga pananim. Si Baltog ay
matanda na upang makilaban. Tinulungan siya ng kanyang kaibigang si Handiong.
Pinamunuan ni Handiong ang mga lalaki ng Ibalon upang kanilang lipulin ang mga
dambuhalang buwaya, mababangis na tamaraw at lumilipad na mga pating at mga halimaw
na kumakain ng tao. Napatay nila ang mga ito maliban sa isang engkantadang nakapag-
aanyong magandang dalaga na may matamis na tinig. Ito ay si Oriol. Tumulong si Oriol sa
paglipol ng iba pang mga masasamang hayop sa Ibalon.
Naging payapa ang Ibalon. Ang mga tao ay umunlad. Tinuruan niya ang mga tao ng
maayos na pagsasaka. Ang mga piling tauhan ni Handiong ay tumulong sa kanyang
pamamahala at pagtuturo sa mga tao ng maraming bagay.
Ang sistema ng pagsulat ay itinuro ni Sural. Itinuro ni Dinahong Pandak ang paggawa
ng palayok na Iluad at ng iba pang kagamitan sa pagluluto.
Si Hablon naman ay nagturo sa mga tao ng paghabi ng tela. Si Ginantong ay gumawa
ng kauna-unahang bangka, ng araro, itak at iba pang kasangkapan sa bahay.
Naging lalong maunlad at masagana ang Ibalon. Subalit may isang halimaw na
namang sumipot. Ito ay kalahating tao at kalahating hayop. Siya si Rabut. Nagagawa niyang
bato ang mga tao o hayop na kanyang maengkanto. May nagtangkang pumatay sa kanya
subalit sinamang palad na naging bato. Nabalitaan ito ni Bantong at inihandog niya ang sarili
kay Handiong upang siyang pumatay kay Rabut.
Nalaman ni Bantong na sa araw ay tulog na tulog si Rabut. Kaniya itong pinatay
habang natutulog.
Nagalit ang Diyos sa ginawang pataksil na pagpatay kay Rabut. Diumano, masama
man si Rabut, dapat ay binigyan ng pagkakataong magtanggol sa sarili nito. Pinarusahan ng
Diyos ang Ibalon sa pamamagitan ng isang napakalaking baha.
Nasira ang mga bahay at pananim. Nalunod ang maraming tao. Nakaligtas lamang
ang ilang nakaakyat sa taluktok ng matataas na bundok. Nang kumati ang tubig, iba na ang
anyo ng Ibalon. Nagpanibagong buhay ang mga tao ngayon ay sa pamumuno ni Bantong.
 Ang mga DWENDE
Isang Kwentong –Bayan
Malalim na ang gabi at abalang abala pa sa pananahi ang dalawang magkapatid na
babae. Tinatahi nila ang mga kamisa at saya nila, na isusuot nila para sa isang misa
kinaumagahan. Ibinilin ng kanilang ina na siguruhing nakasara ang pinto at mga bintana ng
kanilang bahay, kundi ay papasok ang mga dwende, na bumibisita sa kanila tuwing
hatinggabi. Upang malaman ng kaniyang mga anak kung ano ang dwende, ikinuwento niya
ito:
”Katulad lang ng mga ordinaryong tao ang mga dwende. Tuso silang mga nilalang,
ngunit matulungin din. Ilan sa mga kapilyuhang ginagawa nila ay ang pagsira sa mga
muwebles at mga larawan, pagbasag sa mga salamin, baso, plato, at tasa. Kung hindi sila
makahanap ng mga bagay na sisisrain o babasagin, kinikurot nila ang mga pisngi, braso, at
mga katawan ng mga tulog na babae, upang maging mabigat ang pakiramdam nila
pagkagising. Kung hindi kinaasaran ng mga dwende ang mga nakatira sa bahay na madalas
nilang bisitahin, nagpapakita sila ng kabaitan sa mga ito. Sinasabing dinadalhan nila ang mga
kaibigan nila ng mga masasarap na pagkain at ipinagtatanggol sila muna sa mga masasamang
nilalang. Maraming tao tuloy ang sabik ngunit balisang makakilala ng dwende. Itinuturing
nila ang mga nilalang na nagtataglay ng kakaibang karunungan dahil sinasabing alam nila
ang mga lihim at ikinikilos ng mga tao. Ngunit kung sakaling ang mga nagging kaibigan ng
dwende ay biglang nagsabi ng anumang masama o nagbalak ng masama sa kanila, ay
parurusahan sila at hindi na muling babalikan.
“Ang dwendeng binabanggit ko rito ay madalas sa bahay namin habang ang nanay ko,
o amg lola ninyo, ay buhay pa. parati niyang sinasabi sa aming isara amg pinto at mga
bintana bago kami matulog. Isang gabi, nang nagtatahi rin kami ng kapatid ko ng kamisa at
saya, nakalimutan naming isara ang mga bintana at pinto. Ilang segundo bago maghatinggabi,
naroon ang isang maliit na nilalang na nakatayo sa aming pinto. Maliit siya, kasinliit lamang
ng isang dalawang taong gulang na bata; pula ang kanyang mukha; mayroon siyang
mahabang bigote at maputing kulot na buhok. Maigsi ang mga braso niyang balingkinitan,
ngunit malaki ang mga kamay niya – malaki para sa kanyang braso.”
Nang marinig ng mga dalaga ang kwento ng kanilang ina, natakot sila. Nang
maghatinggabi, narinig nila ang mga tunog: takla, takla, takla. Gawa ito ng dwende. Takot na
takot ang dalawa. Lumingon ang panganay, at nakita niya ang dwende na pumasok sa pinto.
At katulad ng inaasahan, tumakbo at tumalon siya papasok ng bahay, papunta sa mga dalaga.
Dahil doon, nasipa niya ang isang gasera, na nagpaliyab sa mga kamisa at saya.
 Mula noon, naging maingat na ang magkapatid at ang buong bayan ng Legaspi sa
dwende. Isinasara na nila ang kanilang mga pinto at mga bintana bago sila matulog sa gabi.

ANG PUSO NG MGA DALAGA (kwentong bayan / Bicol)

salin ni Ms. Lilia F. Realubit
Noong unang panahong wala pa ang mundo at isa lamang ang planeta – ang buwan.
Sa planetang ito dalawang lahi ng tao ang nakatira, ang taong puti at ang taong itim. Ang mga
puti ang Panginoon at iyong itim ang utusan. Ang mga puti ay magaganda: maputi ang kulay
ng balat at ang buhok ay kulay ginto. Nakatira sila sa lunsod. Ang mga utusan ay sa kweba ng
kagubatan nakatira. Sila’y maliliit at maiitim na tao. Sila ang tagapag – alaga ng maganda at
malaking hardin. May iba – ibang mababangong bulaklak at masasarap na bungangkahoy sa
halamanan.
Ang mga taga – buwan ay may kaugalian na bigyan ng salu – salo ang mga dalaga.
Taon – taon, pagdating ng mga dalaga sa edad labingwalong taon, tinatawag at iniipon sila
roon sa hardin. Ito’y kung kabilugan ng buwan sa Mayo. Sila ay tumutugtog, kumakanta,
sumasayaw hanggang sa umumaga. Ang buong bayan ay masaya.
Isang araw na hindi inaasahan, lumindol nang malakas sa buwan. Nabiyak ang planeta
at ang hardin ay nawala. Ang mga utusan ay nakasama sa kalahating nabiyak,
Sa tagal ng panahon, nalaman ng mga matatalinong tao sa buwan na iyong kabiyak na
planeta ay lulutang – lutang sa ibang lugar. Tinawag nila ito na “lupa” – na ang ibig sabihin, “
Kabiyak ng buwan.” Hindi nagtagal, naisip ng mga taga –buwan na dalawin ang lupa. Nakita
nila na iyong magandang hardin ay naroon sa lupa at mabuti ang kalagayan. Madali itong
puntahan kung iibigin. Kaya sila’y nagbalak na dumalaw sa lupa sa pagbibilog ng buwan.
Pagdating ng Mayo, nagsipunta ang mga dalaga sa lupa. Itinaon nila sa pista ng
Mayo. Pagkatapos na magawa ang dating kaugalian bumalik sila sa buwan na walang
anumang masamang nangyari. Mula noon sila ay dumadalaw sa lupa taon – taon pagbilog ng
buwan sa gabi. Hindi nila alam na may buhay na tao sa lupa, na kalahati ng kanilang buwan.
Nakikita ng mga tao sa gubat ang pagdalaw ng mga taga – buwan. Malaking
pagtataka para sa kanila iyong mga kasayahan ng taga – buwan. Sabi ng isang matandang
taga – gubat. “ Taun – taon pagbilog ng buwan kung Mayo nagsisipunta rito sa lupa ang mga
engkanto.” Naisipang ng mga binatang taga – lupa na abangan ang pagbabalik na muli ng
mga engkanto.
 Dumating ang Mayo. Handa ang mga taga – lupa sa pagbibilog ng buwan. Hapon pa
lamang, nagsipunta na sila sa gubat at nakita nila sa malawak na kapatagan ang pagbaba ng
mga taga – buwan.
Ang mga taga – buwan ay handa rin sa pagpunta sa lupa. Nang sumikat ang buwan,
ito’y parang gintong bola. Nang malapit nang bumaba sa lupa ang mga taga – buwan,
umugong ang hangin. “Parang sila na iyan,” sabi ng isang nagbabantay. Mayamaya, narinig
ang tugtog ng musika at mga tining ng kumakanta. “Ayan na,” sabi nila. Pagdating nila sa
langit nakita nilang lumilipad sa harap ng hardin ang mga dalaga na kasimputi ng gatas ang
mga damit at nakalugay ang buhok na parang gintong sinulid.
Tuloy ang tugtog ng musika habang dahan – dahang naglilibot pababa ang mga
dalaga. Isa – isa silang bumaba sa lupa at pinaligiran ang isang puno na nasa gitna ng hardin.
Nang nasa lupa na ang lahat ng dalaga, sila ay sumayaw at kumanta sa paligid ng punong
kahoy. Ang musikang galing sa langit ay hindi humihinto.
Tumigil sila sa pagsasayaw at isa – isang lumapit sa punongkahoy. Mayroon silang
kunuha sa dibdib at ito’y isinabit sa mga sanga ng kahoy. Pagkatapos nito, itinuloy nila ang
sayaw. Mahuhusay silang kumilos na parang mga puting alapaap na lumilipad sa ibabaw ng
sodang alpombra. Mag – uumaga na, huminto sila at pumunta sa sapa na ang tubig ay parang
pilak at doon sila naligo. Samantala ang mga taga – gubat naman ay tumakbo palapit sa
kahoy at kinuha ang isinabit doon ng mga dalaga at nagtago silang muli.
Pag –ahon ng mga dalaga sa sapa, sila ay masasaya. Ngunit nang kukunin na nila iyon
mga isinabit nila sa puno hindi na nila ito Makita. Hinanap nila sa paligid pero wala rin.
“Ninakaw! Ninakaw!” ang kanilang sigaw. “Mamamatay tayo dahil wala ang mga puso
natin.” Ang kanilang iyak at ang mga panambitan ay narinig ng mga nagnakaw. “Isauli
natin.” Sinabi noon mga naawa. “Kawawa naman, sabi ng isa. “Kailangan pabayaran natin,”
pahayag ng iba. Lumapit ang isang binata sa mga babae at nagtanong. “Ano ang nangyari sa
inyo?” “Ninakaw an ang aming puso na iniwan naming sa punong ito,” ang sagot ng isang
babae. “Ano? Puso ninyo, iniwan ninyo sa puno?” ang tanong ng lalaki. “Oo, dahil kung
kami ay naglalakbay sa malayong lugar, inilalabas namin ang aming puso upang hindi namin
makalimutan ang oras.” “Mga dwende ang kumuha ng puso ninyo,” tugon ng lalaki. “Maawa
kayo sa amin. Tulungan ninyo kami,” ang pagmamakaawa ng mga babae. “Hintay kayo . . .
hahanapin ko ang mga dwende. . . babalik ako kaagad.” sabi ng lalaki.
Nag – usap – usap ang mga taga- kuweba. Sabi nila: “Kung ang mga babae ay papaya
na tumira sa lupa ng isang taon, ibibigay natin ang mga kinuha natin.” May mga sumang –
ayon: “Mabuting kaisipan iyan,” ang sabi naman ng iba.
 Bumalik ang lalaki sa kinaroroonan ng mga babae. “Naroon sa mga dwende ang mga
puso ninyo. Kaya lang, isasauli daw nila sa inyo kung kayo ay payag na tumira dito sa amin
sa loob ng isang taon. “Mabuti pa amg mamatay kaysa tumirang buhay dito,” sabi ng isang
babae. “Dapat sumang – ayon tayo sa kanilang hinihingi,” tugon ng isa, ito ang ating
kapalaran. Ang isang taon ay katapusan.
Lumabas ang mga lalaki na dala ang mga kinuha nilang mga puso. Isa – isang ibinalik
nila ito sa mga babae, at bawat isang babae naman ay natutuwang kinuha ang kanilang puso
at ipinasok sa kanilang dibdib.
Masaya ang mga taga – lupa dahil ang bawat isa sa kanila ay may makakasamang
isang dalaga. Dinala nila ang mga babae sa kwueba ngunit nagreklamo ang mga ito.
“Mamamatay kami kapag tumira dito sa kuweba. Kaya sa mga bahay sila nanirahan.
Masaya ang buhay nila. Dumaan ang mga araw mabilis ang takbo ng panahon;
dumating at lumipas ang mga buwan. “Hindi maglalaon at darating na ang buwan ng May,”
sabi ng mga babae sa mga lalaki. “Pagdating ng Mayo, “ sa pagbilog ng buwan, dadalawin
natin ang punong sinabitan namin ng mga puso namin noong isang taon.” Pumayag ang mga
lalaki bilang alaala ng mapalad na taon nila. Noong gabing iyon nang magbilog ang buwan,
nagsama – sama sila sa pagdalaw sa puno. Nang sila’y papalapit na sa punong kahoy nakita
ng mga lalaki ang mga gintong bungang nakasabit sa mga sanga. “Ano iyan?” ang tanong ng
mga lalaki. “ Iyan ang mga bungang kahoy sa buwan,” sagot ng mga babae. Tinalupoan nila
ang bunga at pinatikim sa mga lalaki. Matamis! Masarap!” sabi ng mga lalaki.
Habang sinisipsip ng mga lalaki ang tamis ng mangga, isang malakas na ragasa ng
hangin ang kanilang narinig. Nang itaas ang kanilang mga mata, wala na ang mga babae.
Dinakot sila ng hangin at nawala parang usok. Ang buto ng mangga ang naiwan sa kanila.

Ang Alamat ng Bulkang Mayon

Sa di nalalayong nayon ng Rawis sa Cabiculan, may isang kabigha-bighaning dilag na

tinaguriang prinsesa Magayon. Maraming ang umiirog sa nasabing dilag sapagkat siya ay
may magandang kutis. Siya ay anak ni Datu Makusog at reyna Dawani. Si Makusog ay
pinapayuhan na makipag-isang dibdib na ang kaniyang anak na nasa tamang gulang na.
Ngunit si Magayon ay wala pang nagugustuhan na mangingirog. Nais lamang niya
magpakasal sa kaniyang iniibig.
 Si Panganoron ay matapang na anak ni Datu Karilaya, isang Tagalog. Naglalakbay
siya sa patungo kabilang nayon noong araw na naliligo si Magayon sa ilog. Sa di inaasahang
pagkakataon, nadulas si Magayon. Nahulog ang dalaga sa malalim na parte ng ilog at
napahiyaw nang malakas. Mabuti na lamang at nakita siya ni Panganoron. Mabilis na
tumalon sa tubig ang mandirigma para sagipin ang dilag.
Ang mandirigmang si Panganoron ay nabighani sa angking kagandahan ni Magayon.
Ito'y kaniyang niligawan. Si Magayon ay nabighani na rin sa matapang na mandirigmang
sumagip sa kanya. Di nagtagal ay ibinalita ang kasalan ng dalawa sa buong kaharian.
Subalit, mayroong hindi sumasang-ayon sa kasalan nina Magayon at Panganoron.
Siya ay si Pagtuga, isang masugid na mangingirog ni Magayon. Sa iyang kasakiman ay
binihag niya si Datu Makusog at hindi raw niya ito palalayain kung hindi siya ang
makakaisang-dibdib ng dilag. Sa labis na pagmamahal ni Magayon sa kanyang ama, labag sa
loob syang napapayag ni Pagtuga.
Tinungo ng dalaga ang kinaroroonan ni Pagtuga upang ipaubaya ang kaniyang sarili
kapalit ang kalayaan ng kaniyang ama. Naabot ang balita kay Panganoron. Tinipon niya ang
kanyang hukbo upang sagipin si Datu Makusog at ang kaniyang irog na si Magayon.
Isang mainit na sagupaan ang nangyari sa pagitan ng dalawang mangingirog ni
Magayon. Nagwagi si laban si Panganoron, napatay niya si Pagtuga. Nasaksihan ito ni
Magayon at dali-daling tumakbo upang maghagkan si Panganoron. Sa di inaasahang sandali,
natamaan si Magayon ng ligaw na sibat sa kanyang likod. Bumagsak si Magayon bago pa
siya nakalapit kay Pangaronon. Tinaga naman sa likod si Panganoron ng mandirigma ni
Pagtuga. Bago bawian ng buhay si Panganoron ay nagawa pa niyang hagkan sa llikuran ang
nakahandusay na si Magayon. Nakita ni Datu Makusog ang nangyari sa magkasintahan. Sa
kaniyang galit ay hinabol at pinaslang niya ang mandirigma ni Pagtuga.
Pagkatapos ng engkwentro, iniuwi ni Datu Makusog ang mga labi nina Magayon at
Panganoron. Humukay ito at inilibing na magkasama ang magsing-irog.
Makalipas ang mga araw, nakita ng mga tao sa kanayunan na ang pungtod ay
tumataas. Lumaki ang libingan at ang lupa ay naghugis tatsulok. Tinawag ito ng mga taong
bayan na "Mayon" mula sa kanilang magandang prinsesang si Magayon. Pinaniniwalaan ng
mga tao na ang pagdagundong at paglindol ay simbolo ng pagmamahalan nina Magayon at
Panganoron."
Bus Papuntang Pili, Camarines Sur
ni Carlo A. Arejola
salin ng may – akda ng orihinal na Bus Pasiring sa Pili, Camarines Sur

Ito, padangat, ang daan papunta doon,

Isang kalsada na tila walang katapusan.
Ngayo’y nasa gilid tayo ng bundok,
Maya – maya’y nasa tabi na ng dagat.
Lalagpasan nati’y mga bayang matao,
Mga ilang baryo, mga dampa sa parang
Na kalahati lang ng bus na ito ang laki,
Mga bahay na batong sinauna.
Di ko na mabilang ang maraming ulit
Na binaybay ko ang daang ito
Pauwi sa tahanang itinayo ng aking ama,
Sa piling ng balo kong ina.
Kabisado ko na ang pagkasunud – sunod
Ng mga baying daraanan
Bago marating ang bituka ng manok,
Ang matarik na sigsag sa paltok

Nasa paanan ng Isarog

Ang maliit na bayan na sadya natin.
Bagitong maituturing sa gulang
Na isang daan at walumpu’t lima
Dahil sa napapaligiranng mga bayan
Sa tabi ng ilog na mahigit
Apat na raang taong gulang na.
May nagsasabi na ang pangalan nito
Ay sininod sa mabungang puno ng pili
Na marami doon noon. May nagsasabi
Na ang pili’y galing sa salitang pinili.
Pinili daw kasi ang kinatatayuan
Ng bayan ngayon. Mula sa mataas na sitio,
Ibinaba ito sa mas patag na lugar,
Iniwas sa mga remontados, cimarrones.
Ngunit di kaya mga Ita lamang yun,
Mga binyagang tagapatag, namundok
Dahil din a masikmura ang hinihinging buwis,
Ang maalipustang gawi ng Kastilang pari?
Walang malalaking pasyalan doon.
Kahoy at di de – kutson ang upuan

Sa nag – iisang sinehan.

Dinadalaw ng di kukulang
Sa tatlong malalakas na bagyo taun – taon,
Kaya ang mga tao roo’y payak, tahimik;
Tsinelas ang suot kung dir in lang
Mahalaga ang lakad;
Lagging may “po” makipag – usap
Kahit isa o dalawang taon lang
Ang tanda ng kaharap.
At kung magmahal, masidhi, mainit
Tulad ng sili na pansangkap sa laing,
Ang paborito mong pasalubong ko
Tuwing galing ako roon.
Pagdating natin, ipatitikim ko saiyo
Ang pinakamasarap na puso ng saging
Na niluto sa kakang gata.
Magustuhan mo kaya ang ginulay na santol,
Sinahugan ng ginayat na tilapia,
Pinalangis ng tatlong magulang na niyog?
Magpaksiw kaya ako ng tabios,
Ang pinakamaliit na isda sa mundo?
Aakyatin ko ang puno ng pili, kung gusto mo.
Ipagpipitas kita’t ipaglalaga.
Masarap isawsaw yun
Sa patis na may kalamansi.
 Mamaya, pagdating natin, magmano ka kaagad,
Lagging magpopo. Dahil ikaw, padaba,
Na pinakamamahal ko ay gusto kong
Mahalin din nila nang buung – buo.

Padangat, padaba – salitang Bikol,

Palambing na pagtawag sa sinisinta o
Minamahal.

Tikbalang
ni Araceli Calomos – Delgado
salin ni Merlinda C. Cantre

Hindi siya kilala ni Pising. Basta isang tanghali noon, sumusitsit siya sa isang batang
babae. Naghahanap daw siya ng isang mabibigyan ng pera. Naglalaro noon ang mga bata.
Kahit na nga napakatindi ng init ng araw, naglalarong magkakasama sina Pising at Ilu ang
magkaibigan. Kapay sila’y pagod na, sumusilong na lamang sila sa ilalim ng punong lipata.
Palaging magkasama sina Pising at Ilu, nagtatago sa malaking puno ng lipata dahil tumatakas
sa paghuhugas ng mga pinggang pinagkanan sa kanilang bahay.
“Gusto mong bigyan kita ng pera? Marami ako rito sa bulsa ko,” sabi nito, habang
ang kanang kamay ay nakasilid sa loob ng pantaloon. Sadyang hinahalo niya ang mga barya
upang tumunog.
“Bakit po? Ano ang gagawin ko?” tanong ni Pising habang gumagaralgal ang tinig.
Akala niya kasi’y pagagalitan sila ni Ilu ng lalaki.
“Madali lang. Bubunutin mo ang mga uban ko. Ang bawat uban ay 25 sentimos. Ano
gusto mo?” sagot nito na parang paasik ang tinig. “Matanda na kasi ako ‘ne, 69 na taong
gulang na kayat marami sa mga buhok ko’y maputi na.”
“Magpapaalam po muna ako kay nanay, baka po kasi ako hanapin.”
Huwag ka nang magpaalamdahil madali lang ito.”
“Wala naman po akong tiyani.”
“Kumuha ka na lamang ng batires sa tabi – tabi. Higit na matalim at magaling na
pambunot ng uban yan.”
 Lahat ng binubunot na uban ni Pising ay inilalagay niya sa palad ng lalaki. Natutuwa
raw siyang nakikita ang palatandaan ng pagtanda niya. Si Ilu na nasa malapit lamang ay
pasulyap - sulyap na tinitingnan si Pising, nagtatanong ang mga mata dahil kitang – kita niya
ang namimilog na mga pawis sa noo ng lalaking matanda.
“Uuwi nap o ako, dumudilim na.”
“O siya umuwi na kayo. Bukas punta ka uli dito ha?”
“Pipilitin kop o.”
Sabi ni Ilu, si Mang Punying iyon, isang matandang ang trabaho ay manaid ng palay
sa linang pagkatapos ng anihan. Sa panahon namn ng pagtatalok lagi rin siyang nandoon
dahil binabayaran siyang tagabantay ng palay upang walang ibon o tipaklong na doo’y
manginain.
Nang sumunod na umaga, bumalik si Pising kay Mang Punying dahil hindi siya
binayaran ng matanda.
“Kukunin kop o ‘yong bayad n’yo pos a ‘kin kahapon,” humihinga – hingang sinabi
ni Pising sa matanda. Malayo kasi ang nilakad niya papuntang linang.
“Mamaya na lang,” sagot ni Mang Punying na ngumingisi – ngisi. “Kutuhan mo uli
ako dahil napakakati na ng ulo ko. Nasaan pala yong kasama mo?”
“Hindi ko nap o inalok dahil nagmamadali po ako.”
“Mabuti naman para makutuhan mo ako nang maayos.”
Hindi maganda ang amoy ni Mang Punying, amoy pawis na may kasamang alak.
Naamoy na iyon ni Pising sa kayang tatay. Kahit ang buhok ng matanda ay mabaho,
nangungulapol pa ang inilagay na langis. Wala nang buhok ang bumbunan nito pero sa isip ni
Pising, bakit nagapapabunot pa siya ng uban gayong iilan – ilan na lang nga ang itim niyang
buhok. Naghihikab na si Pising, biglang nakaramdam na ng antok.
“Pagod ka na, ‘ne?”
“Opo.”
“Parito ka, magpahinga ka muna roon sa kubu – kubo ko. Mahangin ‘don!”
Naglakad si Pising patungo sa kubo. Malayu- layo iyon sa punungkahoy ng lipata.
Pagpasok niya, may banig na at dalawang unan. Pinahiga na si Pising ng matanda na nasa
likuran lang nito. Humiga rin ang matanda sa tabi ni Pising.
Napahimbing ang tulog ng bata na para bang tulog sa gabi.
Nang magising si Pising, mabigat ang pakiramdam niya. Parang pinagbubuntal ang
kanyang katawan. Nang babangon na siya, napuna niyang wala na siyang salawal. Pagtagilid
niya ay may dugo sa may puwit niya.
 “Ano po ang nangyari?” nag – aalalang tanong ni Pising sa matanda.
“Pagkainom mo ng tubig tuluy – tuloy ka nang natulog. Humihilik ka pa nga ‘ne,”
sagot ng matanda na parang nag – aalala rin.
“Ano po bang nangyari?”
“Sumisigaw ka kaya nagising ako. Kitang – kita kong hinuhubaran ka na tikbalang!
Bumangon ako, pinagsisipa at sinuntok ko hanggang nagkukumahog at nagkakandarapa
siyang tumakbo. Ang laki – laki niya!”
“Salamat pos a inyo.”
“Kung di ako nagising siguro ay wala ka na. Pilit ka nga nitong dinadala, buti na lang
naharangan ko.”
“Nasaan po ‘yung panty ko?”
“Di ba ‘yon? Bangon na’t isuot mo na. huwag kang mag – alala, ha?”
“Opo.”
“Punta ka uli rito bukas dahil wala pa akong pambayad sa iyo. Hindi ko pa nakukuha
‘yong bayad sa akin sa pagbabantay ng linang.”
“Magkano na po ang utang mo sa akin?”
“Trentang uban… di… labimpitong piso. Dodoblehin ko ‘yan bukas.”
Nanghihina si Pising. Nang naglalakad siya, para siyang madadapa, naluluha,
nangangatog ang mga tuhod at para bang pinapawisan ng malagkit. Nagtataka siya dahil
patuloy na dumadaloy ang dugo niya.
Pagdating niya sa bahay, wala ang nanay niya, nasa bingguhan. Ang tatay naman
niya’y kinausap magluto ng ugaog sa katabing bahay. Ang bunsong kapatid niya ay naglalaro
sa likod – bahay. Si Lola Dikay niya ang nasa bahay.
“Lola, nakakita na po ba kayo ng tikbalang?” malumanay na tanong ni Pising sa lola.
“Hindi pa, bakit ka nagtatanong?” taking sagot ni Lola Dikay.
“Iyon daw po kasing kakilala ko, nakakita na.”
“Bihira namang magpakita ang tikbalang. Kung magpakita man, doon lang sa nais
niyang biruin.”
“Lola, paano po malalabanan ang tikbalang?”
“Wala akong alam. Pero ‘yung anak ni Mang Igel mo nang nakakita nito ay agad daw
hinubad ang damit niya at binaliktad. Kapag daw kasi binaliktad ang damit ng nakakita nito
ay makikita mo na ang daan pauwi.”
“Bakit daw po Lola?”
“Hindi na kasi nakakauwi ang taong nakakakita niyan?”
 “Nakakatakot naman po Lola, ano po?”
“Oo, pero huwag ka’t si Osong daw ay lumaban. Sinabuyan daw niya ng asido ang
tikbalang.”
“Ano daw po nangyari sa tikbalang?”
“Ewan ko dahil matandang istorya na ‘to, e. siya, tama na nga ‘yang mga tanong mo.
Maghugas ka na’t baka maunahan ka pa ng pusa.”
“Pasgkalipas ng tatlong araw, nagbalik si Pising sa bukid. Dinala niya ang baril –
barilan ng kapatid na ang ibinabala ay tubig. Ninakaw niya iyon sa bag ni Nonoy. Sa halip na
tubig, gas ang ibinala niya, yaong gamit ng nanay niya sa pagluluto. Pinuno niya ng gas ang
baril – barilan. Katunayan, sumakit ang ulo niya dahil nasinghot niya ang amoy ng gas.
Tulad ng dati, masunurin pa rin si Pising. Nagbunot siya ng uban, nagpahinga sa may
kubu – kubo, uminom ng tubig. Tuwang tuwa si Mang Punying. Nang tumalikod ang
matanda ay iniluwa ni Pising sa sahig ng kawayan ang tubig na inipon sa bibig niya. Kunwari
ay siya’y tulog.
Pagkalipas ng ilang minute, pakiramdam ni Pising ay may kumakapkap sa may ibaba
niya hinahaplos ang kanyang binti, paitaas sa kanyang panty. Mayamaya ay sinundot na ang
ilalim ng panty niya. Pakiramdam niya, hintuturo iyon. Ang isip niya’y di naman pala malaki
ang hintuturo ng tikbalang.
Maya – maya naman ay itinaas na ang kanyang damit, inalis ang kanyang panty. May
pumapaibabaw sa kanya. Bigat na bigat, halos mapigtaw ang kanyang hininga. Pakiramdam
naman niya’y may ipinasok sa may ibaba niya, dahan – dahan, pasok – labas; paulit – ulit,
matigas at mabilis na, masakit.
Kinapkap niya ang baril – barilan sa may ulunan niya. Binaril niya ng ibinalang gas
ang tikbalang. Biglang gumaan ang pakiramdam niya. Wala na ang bigat na nakapatong sa
kanya. Tumagilid siya ng dahan – dahan sa may kaliwa niya, sinindihan ang posporo at
itinapon ang nagliliyab na palito sa tikbalang. Pagharap niya, bumangon siya at walang
lingon – lingong ibinukas ang mga mata, limukso sa ibaba at pagkatapos ay kumaripas ng
takbo.
“Pising, Pising gising na!” bakit ba grabe kang matulog? Tanghali na!” sigaw ng
Nanay niya na dinig na dinig sa kapitbahay.
“Bakit po, Inay?” yamot na sagot ni Pising.
“Magbantay ka nga rito. Pupunta ako sa bukid dahil panay daw ang daing ni Mang
Punying. Nagsisisigaw daw siya sa sakit. Kawawa naman. Lapnos daw ang mukha at ang
buong katawan. Ang ikinabubuhay raw ay nasunog. Nangitim ang matanda. Naubos daw ang
lahat ng bulbol. Walang sinumang tumutulong. Ang usap – usapan nagalaw daw niya ang
tikbalang na nakatira sa kahoy ng lipata.
“Ano ba itong si Nanay, magbibilin lang, nanlilisik pa ang mga mata.” Bulong ni
Pising sa sarili at muling bumalik sa higaan.
PANUTO: Basahin ng mabuti ang bawat katanungan. Piliin lamang ang titik ng tamang
sagot.
1. Ilan ang lalawigan sa sa rehiyon ng Bikol?
a. anim
b. apat
c. lima
d. tatlo
2. Saan matatagpuan ang rehiyon ng Bicol sa Pilipinas?
a. Timog Luzon
b. Kanlurang Luzon
c. Gitnang Luzon
d. Hilagang Luzon
3. Anong Bulkan ang pinakasikat sa bansa na matatagpuan sa rehiyon V?
a. Mt. Isarog
b. Mt. Mayon
c. Mt. Bulusan
d. Mt. Malinao
4. Ano ang tawag sa tanyag na epiko ng Bicol?
a. Ibalon
b. Biag ni Lam – ang
c. Iliad at Odessey
d. Wala
5. Saan nailathala ang epiko ng Ibalon?
a. Madrid
b. Espanya
c. Inglatera
d. Amerika
6. Sino ang nagpreserba at nagsalin sa wikang kastila ng Ibalon?
a. Fr. Jose Castaño
b. Wenceslao Retana
c. Jose Rizal
d. Fr. Alejandro Castaño
7. Ano ang tawag sa sinaunang lupain ng mga Bicolano?
a. Ibalon o Ibalnon
 b. Ibal
c. Ibay
d. Wala sa nabanggit
8. Ano ang tawag sa awitin ukol sa kapighatian at kalungkutan sa pagkamatay ng
kanilang mahal sa buhay?
a. Dinusa
b. Tolbon
c. Diwata
d. Hoarasa
9. Anong uri ng awiting bayan ang inaawit para sa namatay na ninuno?
a. Dinusa
b. Sarangue,Dumangoy
c. Angoy, Tagulaylay
d. Tolbon
10. Anong awit naman ang inaawit sa pagbuburol ng patay?
a. Sarangue,Dumangoy
b. Angoy, Tagulaylay
c. Hoarasa
d. Dinusa
11. Ano ang tawag sa panunuyo ng lalaki sa pamilya ng babae?
a. Pag – agad
b. Sinakat
c. Inilakad
d. Sayod
12. Ano ang ibinibigay kapag ang babaing ikakasal ay siyang pinakamatanda sa pamilya?
a. Regalo
b. Ekstrang bayad
c. Dote
d. Puhunan
13. Ano ang tawag sa inireregalo sa babaing ikakasal mula sa mga kamag-anak na
dumalo sa kasalan.
a. Sinakat
b. Inilakad
c. Sayod
 d. Pagcaya
14. Ano naman ang tawag sa pagbibigay ng mga regalo sa mga ikinakasal?
a. Pagcaya
b. Puturuan
c. Sinakat
d. Pagcaya
15. Anong kaugalian ang tawag kapag ang babaing ikakasal ay siyang pinakamatanda sa
pamilya?
a. Inilakad
b. Pagcaya
c. Sinakat
d. Sayod