Juliana R.

Hafalla

Filipino: Wikang Pampalaganap ng Kamulatang Agham

Ibig kong simulan ang paglalaad sa aking paksa sa isang hindi malimutang sariling karanasan.
Minsan naimbita akong maging miyembro sa 1lupon ng inampalan para sa timpalak-talino sa agham, na
nauukol sa Linggo ng Wika. Ibig ko noong magpadala ng isang guro na nagtuturo ng Filipino na maging
kapalit ko ngunit ang sabi sa aming departmento ay ako raw ang iniimbita. 2Bantulot ako noon at may
pangamba sa aking kakayahan sa pagiging miyembro ng inampalan sa “Science Quiz Show” sapagkat
tatalakayin ito sa Wikang Filipino. Bakit nga ba? Namulat kasi ako sa alituntunin na ang agham sa ating
bansang Filipinas, sa mula’t mula pa ay nakatakdang ituro sa wikang Ingles at tila bigla naipagkasundo na
sa pakikipag-isa sa wikang banyaga. Sa tuntuning bilinguwal, ang agham sa Paaralang Sekondarya at sa
Tersiyaryo ay nakatakda na ituro sa wikang Ingles. Sa 3kuro-kuro ng karamihan, ang agham o siyensiya at
ang wikang Ingles ay kapwa aristokrata, maharlika at nakaaangat ang uri. Hindi ko naman matanggap na
ang wikang Filipino ay hindi maharlika at di karapat-dapat sa mataas na kinalalagyan ng agham ng buhay.

Tuwiran ngang sinasabi ng nakararami na kaya raw itinakdang ituro ang agham sa wikang dayuhan
ay sapagkat 4kapos ang wikang Filipino bilang kasangkapan sa pagtuturo ng agham at kapos sa siyentipiko
at panteknolohiyang kabihasaan. Ngunit di kaya ang guro ang walang kasanayan sa wika kaya di niya
magamit ito nang mabisa at ito’y dulot din ng kakulangan ng mga aklat at iba pang babasahin sa agham na
sinulat sa wikang Pambansa. Sino ngayon ang may kakulangan, ang wika o ang mga guro ng agham na
nagtuturo sa pangkasalukuyan na produkto ng lumang sistema ng ating edukasyon? 5Nakapagpasiya ako
doon. Bakit nga ba hindi gawing 6landas ang paggamit ng wikang Filipino sa pagpapalaganap ng
kamulatang agham upang ang mamamayan, lalo na ang masa, ito’y lubusang maintindihan, makagiliwan
at maisabuhay. Marami nga ang naniwala na dahil wikang banyaga ang ginagamit sa pagtuturo sa agham,
ang agham sa ating bansa ay di gaanong nakapalaot sa programa ng masang pagpapalaganap na sakay sa
lunday ng wikang pambansa.

Naalaala ko tuloy iyong mga dinaluhan kong pandaigdig na seminar gaya ng itinaguyod ng
Association of Asian Biology Education. Ang mga tagapagsalita na galing sa iba’t ibang bansa gaya ng
Korea, Japan, at iba pa ay naglalahad ng kanilang paksa sa kani-kanilang wika at kami noon ay may
“earphone” kung saan namin naririnig ang interpretasyon ng kanilang sinasabi sa wikang Ingles. Nagkaroon
ako ng kakaibang damdamin at pananaw noon na dapat kaming mga nakapagbibigay ng paksa ay nararapat
din na isagawa ito sa sariling wikang pambansa at magkaroon din ng tagapagsalin sa wikang Ingles.
Naniniwala ako na ito ay magdudulot ng matinding pagkamamayang Filipino na gaya ng nararamdaman
ng ibang banyaga hinggil sa kanilang sariling bayan.
 Maraming mga samahan ng Filipinong siyentistang mananaliksik at mga imbentor ngunit
nakakalungkot tanggapin na bihira ang may kasanayan sa komunikasyong pambansa at pangmasa.
Sumusulat nga sila ng mga ulat para sa kanilang mga tuklas, ngunit nasusulat ito sa isang wikang banyaga
at teknikal na di makagaganyak sa masang mambabasa. Ang nakakabasa at nakakaunawa ng mga ito ay
ang kauri nilang siyentipiko, imbentor at ang mga may mataas na naabot sa larangan ng pag-aaral sa agham.
Tuloy ang impormasyon ay di nakadadaloy sa mga ugat ng lipunan lalo na sa masa.

Ang katunayan ay matagal nang nasimulan ang pagpapalaganap ng paggamit ng wikang pambansa
sa lipunang agham. Sa aking pananaliksik, ang pananaw na ito ay nabigyang-halaga na sa nakaraang
dalawampung taon. Noong 1972 hanggang 1982 ang pamunuan ng Science Foundation of the Philippine
(SFP), isang sangay ng National Science Development Board (NSDB) na ngayon ay kinikilalang
Department of Science and Technology (DOST), ay nagpamalas ng puso at damdamin sa pagkiling sa
wikang pambansa para sa agham. Nangunguna noon si Dr. Juan Salcedo. Sila ang mga kilalang
siyentipikong mananaliksik at awtor ng mga sulat-teknikal sa Ingles. Bagaman hindi sila nagkaroon ng
pormal na kasanayan sa pagsulat sa wikang pambansa, tumulong sila sa pagpapalaganap ng kamulatang
agham sa wikang Filipino. 7Kinasangkapan noon ng Science Foundation of the Philippines ang mga tungkol
sa tanghalang agham (Science Fair), timpalak-talino sa agham (Science Quiz), pamahayagang agham sa
kampus (Campus Science Journalism), Kampuhang Agham (Science Camp), at iba pang mga gawaing
pangkamulatan sa agham, tulad ng mga seminar sa saliksik-agham, mga teknolohiyang pangkabuhayan at
marami pang iba. Ang panahong ito ay abot pa ng aking malinaw na alaala dahil isa akong guro noon ng
siyensiya sa Mataas na Paaralan at naging aktibo sa Pamunuan ng Science Club Advisors Association of
the Philippines (SCAAP) at ang aking group ay aktibo sa Kampuhang Agham.

Ngunit tila 8naantala at pansamantalang naisantabi ang hakbang na ito, bagama’t may mga
makabansang grupo ang patuloy na nagsikap na makapagsulat ng maiikling artikulong agham sa
pahayagang “Balita,” mga programa at panayam sa radyo at telebisyon. Kabilang sa grupong ito sina
Domingo Quinlat at Tomas Ongoco. Ang mga paksa na natatalakay ay mga kawili-wili nga naman gaya
ng:

Paano nagsimula ang daigdig at sistemang solar?

Paano Nagkaroon ng unang pintig ngbuhay sa daigdig?

Ano ang dahilan ng lindol?

Bakit bumabagyo? Bakit bumabaha?

Ano-ano ang mga masustansiyang pagkain?

 Sinikap din ng mga mamamahayagang-agham na sumulat ng mga ulat tungkol sa kalusugan at
paksang pang-ekonomiya na may kaugnayan sa teknolohiya, gaya ng:

Kung walang pera sa bulate, sa uod mayroon.

Dapat gamitin ang langis ng niyog sa paggawa ng sabon kaysa umangkat ng mga kemikal para sa
pangangailangang ito.

Ang trahedya sa paggamit ng plastic, at mga iba pa.

Subalit hindi naging sapat ang pagdaloy ng mga konseptong ito sa lipunan. Bakit kaya? Magiging
mabisa ang pagdaloy ng mga konspetong ito kung tinatalakay sa paaralan at ginagawang paraan o ehemplo
upang gawing malapit sa pang-araw-araw na pamumuhay ang pag-aaral ng siyensiya.

Subalit nagpatuloy ang paggamit ng Ingles sa pagtuturo sa Agham, kaya ang siyensiya ay maaaring
di-gaanong nabigyan-diin bilang disiplina ng pagtuturo. Patuloy ang kaisipan na hindi lamang mahirap
kundi hindi nga maituturo sa wikang pambansa ang agham at matematika. Tila nawalang-bisa ang lohika
at katuwirang higit na mamumulat sa agham ang masa, lalo na ang mga mamamayan sa 9kanayunan, sa
tulong ng wikang kanilang higit na nauunawaan.

10
Bakit hindi natin maagang nagagawa ang pagtuturo ng siyensiya sa wikang Filipino na disin
sana’y nagsisimula sa Grade 1 hanggang Grade 5. Susundan ito ng baha-bahagyang paggamit ng wikang
Ingles sa siyensiya sa Grade 6. Paghakbang ng mga mag-aaral sa mataas na paaralan, maaaring gagamit na
sila ng aklat at pagtuturo sa Ingles. 11
Kalakip sa mga librong ito ay mga “glossary” ng mga salita o
terminolohiya sa agham na salin sa Ingles. Kailangang maging dalubhasa ang mga guro sa pagtuturo ng
agham sa wikang Ingles at Filipino. Kailangan din namang maituro sa wikang Ingles ang agham dahil sa
“globalization” sa edukasyon. Paano makapagsusulat at makapagtuturo ng tungkol sa agham ang mga
walang pormal na edukasyon sa gawaing ito?

Impormal at Pormal na Edukasyon

Tingnan natin ang ginawa ng mga grupo na kinabibilangan ni G. Tomas C. Ongoco na isa sa naging
12
hepe sa dibisyon ng publikasyon sa SFP. Ayon sa grupong ito, malaki ang nagawa ni Dr. Pacifico Aprieto
ng Unibersidad ng Pilipinas, sa impormal na edukasyon sa pagsulat ng agham. Tinuruan sila sa pagsulat sa
pahayagang agham sa pamamagitan ng paghahanda ng mga panuto sa pag-aaral na ibinatay sa mga aklat at
magasin. Nakapagsanay din sila sa “technical reporting” pag-uulat-teknikal sa sariling sikap. Dumalo rin
sila sa mga panrehiyong seminar at workshop ng UNESCO sa pamamatnugot ng mga akdang agham o
scientific editing. Dahil dito, 13yumabong ang naitanim na binhi ng kaalaman sa pamahayagang agham.

Ang pamaraan na ginagawa ngayon ng Sanggunian ng mga Unibersidad at Kolehiyo sa Filipino

(SANGFIL) ay isang maaasahang hakbangin upang maisakatuparan ang inpormal o pormal na edukasyon
na pagsanay sa paggamit ng Filipino sa kaalamang agham.

Ang pormal na edukasyon para sa paghahanda sa pagtuturo ng agham sa Wikang Pilipino ay dapat
14
lamang na magsimula sa Tersiyaryong paaralan kung saan nahuhubog ang mga guro na
nagpapakadalubhasa sa agham. Kailangang matuto sila sa mga terminolohiyang o glosaria ng mga
siyentipiko at teknikal na salita. Dapat asignatura ito lalo na para sa magkukurso ng Bachelor of Elementary
Education at Bachelor of Secondary Education na agham ang espesyalisasyon.

Ang Pagsasalin O Pagsulat ng mga Aklat Pang-Agham sa Wikang Filipino

Ang pagsasalin sa wikang Filipino ng mga aklat na pang-agham ay maaaring pansamantalang

solusyon sa ating pangangailangan. May mga formula naman ng pagsasalin na may pagtangkilik ng Surian
ng Wikang Pambansa, ngunit maaaring magkaroon ng mga suliranin ang pagsasalin. Ang bawat salita ay
hindi naman isinasalin ng salita sa bawat salita sa artikulo. Kapag ganito ang ginawa ay maaaring
mabawasan ang tunay na kahulugan ng konsepto sa orihinal na pahayag.

Ang Pagsasaling-Wika

Maaaring hindi maiwasan ang pagsasaling-wika dahil nga sa ating pangangailangan. Mayroon
namang sining ng pagsasaling-wika. Ang pagsasaling-wika ay isang proseso ng paglilipat ng isang
kaalaman o kaisipan mula sa isang isinasaling wika (source language) tungo sa pinagsalinang wika
(translation language). Masasabi rin nating ito ang isang paraan ng pagpapalit-forma ng wikang
tagapaghatid ng kaalaman at kaisipan.

Mga Katangian ng Mabuting Saling-Wika

1. Malinaw. Masasabi nating malinaw kung ito ay nagkakaroon ng iisang kahulugan. Hindi ito dapat
magbigay-daan sa pagkakaroon ng pangalawang kahulugan. Ikalawa, naiintindihan ang salin ng mga
mambabasang pinag-uukulan.
2. Wasto. Dapat na maging tapat ito sa kahulugan ng orihinal.
3. Natural. Kailangang natural ang salin, batay sa katangian ng pinagsasalinang wika. Hindi nararapat na
magtila salin ito. Sa halip, dapat itong maging tila orihinal na sulatin.

Mga Dapat Tandaan sa Pagsasaling-wika

1. Ang pagsasalin ay dapat maging isang buong teksto at di salita lamang.

2. Isalin ang materyal na akma at angkop sa kakahayang pangwika ng tagasalin.
3. Sa pagsusuri sa orihinal, makabubuti ang grupo-grupo sa halip na solo-solo.
4. Dapat na suriin nang mabuti ang unang borador. Himay-himayin upang matiyak ang kawastuhan.
5. Bilang huling pagsubok sa salin, dapat itong muling ibatay sa orihinal na wika.

Mungkahi at Rekomendasyon ng DECS upang Lumaganap ang Pagsasaling-wika

*Original: a, b, k ,d , e , g ,h

1. Pang-institusyon
a. Maglunsan ng batas sa pagsasaling-wika
b. Ituro ito sa mga paaralan at tanggapang pampamahalaan at pribado
c. Magkaroon ng patnubay sa pagsasaling-wika
d. Paunlarin ang sariling wika
e. Mag-aral ng wikang banyaga
f. Alamin ang mga simulain/pinsipyo sa pagsasalin
g. Kunin ang reaksiyon ng mambabasa

2. Pang-indibidwal
a. Kailangan ang tiyaga at pagsasanay dito
b. Isaisip ang mga taong paglalaanan ng salin at ang layuning nais maabot
c. Ipaliwanag ang konspeto at diwa ng isinasalin
d. Maging bukas ang isipan sa opinyon ng iba
e. Mag-aral ng wikang banyaga
f. Alamin ang mga simulain/prinsipyo sa pagsasalin
g. Kunin ang reaksiyon ng mambabasa
 Ang pagsulat ng mga orihinal na aklat pang-agham ay ang mas nararapat na gawin, dahil marami
naman ang dalubhasa at bihasa na sa pagsulat ng mga aklat sa wikang Filipino. Kailangan natin ang isang
grupo ng mga nagtuturo ng agham na maging dalubhasa sa pagsulat ng mga aklat sa wikang Filipino.

Nasimulan na ito sa Sistemang Unibersidad ng Pilipinas. May mga grupo na bumubuo o nagsusulat
ng mga aklat pang-agham at ito ay ginagamit na sa mataas na paaralan ng UPIS at iba pang eksperimental
na paaralan. Bagama’t wala pang bagong aklat na naisulat sa wikang Filipino tungkol sa iba’t ibang
espesyalisasyon sa siyensiya, ang mga guro sa kolehiyo ng agham sa UP Diliman, gaya nina Prop. Danilo
Yanga ng Pisika at Prop. Adoracion Arañez, ay nagsasabi na mas masigasig ang mga estudyante kapag
Filipino ang ginagamit sa talakayang Pisika, Genetics at Economic Botany.

Sa Kolehiyo ng Pagsasaka sa UP Los Baños ay naging mabilis ang mga pangyayari sa pagtugon sa
hamong gamitin ang Filipino bilang wikang panturo. Nagsimula ito sa isakatuparan noong naging Pangulo
si Dr. Emil Q. Javier. Ang paggamit ng Filipino bilang wikang panturo ay isa sa pitong pangunahing
programa ng kanyang administrasyon. Bagama’t sa una ay marami ang nabigla at nagkaroon ng 15agam-
agam sa mungkahi ng kanilang Presidente, mabilis naman silang tumugon sa hamong ito.

Sa Surian ng Biyolohiya ang mga sumusunod na kurso ay nasimulan nang ituro sa Filipino:

Bio 150 – Ecology

Bio 151 – Environmental Management
Bio 142 – Economic Botany
Ang mga batayang kurso na sinimulan nang ituro sa Filipino ay:

Bio 1, 2, 3, 20
Bio 1, 3, 20
Zoo 1, 3, 11
Ang mga kursong nabanggit ay ginagamitan ng kombinasyong Ingles at Filipino bilang panturo

Sa Surian sa Kemistri, ang Chem 12 (Basic Chemistry) ay itinuturo na sa Filipino kasabay ng

pagsasalin sa Filipino ng mga pagsasanay o exercises.

Nasa panahon tayo ngayon ng transisyon. Maaaring may kakulangan pa ang ating karanasan sa
paggamit ng Filipino sa pagtuturo ngunit huwag nating kalimutan ang patakarang billinguwal. Kailangang
dalubhasa sa Filipino at Ingles ang ating mga estudyante kaugnay ng araling agham. Kailangan naman ang
mga guro ay dalubhasa rin sa paggamit ng dalawang wika. Mabuti na marami ang nakapagsimula at
kailangang maipagpatuloy ito sa sapagkat ang paggamit ng pambansang wika ay pagsusulong ng kaalaman
at pambansang kultura.
Definition of Terms:

1. Lupon – committee, group, commission

2. Bantulot – hesitant, reluctant
3. Kuro-kuro – opinion, belief, point of view
4. Kapos – lacking
5. Nakapagpasiya – decided
6. Landas – path
7. Kinasangkapan – equipped
8. Naantala – delayed
9. Kanayunan – countryside
10. Disin – dapat, nararapat
11. Kalakip – attached
12. Hepe – boss, chief, head
13. Yumabong – flourish, prosper, develop
14. Nahuhubog – trained
15. Agam-agam – doubt