BOLNIČKA ISHRANA

SADRŽAJ
1. UVOD .................................................................................................................................................................. 2

2. RAZRADA ........................................................................................................................................................... 2

2.1. Zašto je pravilna ishrana važna? ................................................................................................................. 2

2.2. Biološki aktivni sastojci hrane ...................................................................................................................... 2

2.3. Terapijska ishrana........................................................................................................................................ 3

2.4. Osnovna bolnička dijeta ............................................................................................................................... 4

2.4.1. Dijete sa izmijenjenim brojem ugljikohidrata......................................................................................... 6

2.4.2. Dijete sa izmijenjenim unosom masti ................................................................................................... 6

2.4.3. Dijete sa izmijenjenim unosom proteina ............................................................................................... 7

2.4.4. Dijete sa izmijenjenim unosom minerala i elektrolita ............................................................................ 8

2.5. Ishrana oboljelih od kardiovaskularnih bolesti .............................................................................................. 9

2.5.1. Osnovni principi ishrane u prevenciji KVB ............................................................................................ 9

2.5.2. Fizička aktivnost kod oboljelih od KVB ................................................................................................. 9

2.6. Ishrana oboljelih od šećerne bolesti ........................................................................................................... 10

2.6.1. TIP 1 šećerne bolesti/dijabetes tipa 1 ................................................................................................ 10

2.6.2. TIP 2 šećerne bolesti/dijabetes tipa 2 ................................................................................................ 11

2.6.3. Terapijska dijeta kod oboljelih od šećerne bolesti .............................................................................. 12

2.6.4. Fizička aktivnost kod oboljelih od šećerne bolesti .............................................................................. 13

2.7. Ishrana oboljelih od bolesti bubrega .......................................................................................................... 14

2.7.1. Nefrotski sindrom ............................................................................................................................... 14

2.7.2. Nefritički sindrom................................................................................................................................ 15

2.7.3. Dijabetička nefropatija ........................................................................................................................ 15

2.8. Ishrana oboljelih od bolesti gastrointestinalnog sistema ............................................................................ 18

2.8.1. Bolesti usta i ždrijela .......................................................................................................................... 18

2.8.2. Bolesti jednjaka .................................................................................................................................. 19

2.8.3. Bolesti želuca ..................................................................................................................................... 20

2.8.4. Bolesti jetre ........................................................................................................................................ 20

3. ZAKLJUČAK ...................................................................................................................................................... 22

4. LITERATURA .................................................................................................................................................... 23
1. UVOD

“Hrana je svaka tvar ili proizvod prerađen, djelomično prerađen ili

neprerađen, a namijenjen je konzumaciji ili se može opravdano očekivati da će ga
ljudi konzumirati. “1
Pravilna ishrana je najbolja zdravstvena metoda i način prevencije mnogih oboljenja
koju provodi svaki pojedinac. U ovom seminarskom ću obraditi terpijsku ishranu i
dijetu, te načine na koji se mogu spriječiti razne bolesti srca, krvnog pritiska,
moždanog udara i dijabetesa koja su jedna od vodećih oboljenja, kako u svijetu tako i
u Bosni i Hercegovini.

2. RAZRADA

2.1. Zašto je pravilna ishrana važna?

Čovjekovo zdravlje, kreativnost, efikasnost i raspoloženje su direktno

uslovljeni načinom njegove ishrane. Zdrava ishrana je jedan od glavnih faktora koji
omogućavaju pravilniji fizički razvoj, kao i duhovni razvoj djece. Pravilna ishrana se
temelji na uravnoteženom unosu hranjivih materija. Loša i dobra hrana ne postoji,
problem nastaje kada se u organizam unese pretjerana količina prehrambenih
prozvoda određene grupe.
Dakle, pod pojmom ishrana podrazumijeva se unošenje različitih supstanci organske
i neorganske prirode u organizmu, koje služe za obnavljanje ćelija i tkiva, te
oslobađaju energiju koju koristi organizam. Ove supstance se jednim imenom
nazivaju hranjive materije.

Hrana i ishrana kao dio životnog stila nosi visok stepen rizika kada je u pitanju
nastanak određenih bolesti. Ove bolesti možemo svrstati u dvije osnovne grupe:

1
ZAKON O HRANI, Narodne novine 81/13
 - Bolesti izazvane nepravilnim načinom ishrane
- Bolesti izazvane hranom

Bolesti nepravilnog načina ishrane, odnosno bolesti suficitarnosti/deficitarnosti

nutrijenata u ishrani regulatorno se tretiraju od legislative koja se odnosi na bolesti
izazvane hranom. Bolesti suficitarnosti/deficitarnosti su jedan od većih problema
savremenog društva, ali ništa manje značajne su i bolesti koje nastaju unosom
kontaminirane hrane.

2.2. Biološki aktivni sastojci hrane

Hrana se sastoji od velikog broja poznatih ali i nepoznatih prirodnih bioloških

sastojaka. Najčešće ih definišemo kao prirodne nenutritivne sastojke hrane koji imaju
povoljna djelovanja na zdravlje, ukoliko se konzumiraju u adekvatnim količinama.
Pojam ,,biološka aktivnost“ se može odnositi i na štetna djelovanja na zdravlje i tada
govorimo o toksičnosti tih sastojaka. Konzumiranje određenog sastojka hrane može
imati štetna djelovanja na zdravlje, a posebno ukoliko taj sastojak ima veću biološku
aktivnost u metaboličkim procesima u ljudskom organizmu. Zbog toga, za većinu
nutrijenatapostoje preporučeni (RDA) i referentni (DRI) dnevni unosi, kao i
maksimalne granice unosa (UL). Zbog toga je za biološki aktivni sastojak hrane
važna količina, jer prekomjerne količine mogu stvariti suprotak efekt od željenog.
Sam pojam biološki aktivni sastojak hrane se najčešće odnosi na spojeve koji nemaju
nutritivnu vrijednost, već funkcionalna svojstva u organizmu i djeluju kao pomoćna
sredstva u preventiranju i liječenju bolesti.

Slika 1.: biološki aktivne supstance

2
Izvor:
https://slideplayer.com/slide/14315784/89/images/3/1.Definicija+bioaktivnih+sastoj
aka+iz+hrane.jpg

2.3. Terapijska ishrana

Terapijska dijeta ili medicinska terapijska ishrana predstavlja definisanu

ulogu hrane u tretmanu različitih bolesti i drugih poremećaja zdravog stanja.2
Ovakva ishrana podrazumijeva izmjenu i prilagođavanje normalne, tj.
osnovne ishrane trenutnim potrebama pojedinca u terapijske svrhe.

Razlozi za primjenu medicinske terapijske ishrane su:

- Održavanje i poboljšavanje nutritivnog statusa

- Održavanje, smanjenje ili povećanje tjelesne mase

- Eliminisanje sastojaka hrane koji izazivaju alergijske reakcije

- Prilagođavanje normalne ishrane mogućnostima organizma da prihvati i

metaboliše, odnosno eliminiše pojedine sastojke hrane

U bolničkim uslovima, ishrana se obavlja na osnovu plana ishrane koji sastavljaju

stručnjaci na osnovu prethodno obavljenog nutritivnog statusa.
Da bi sastavili plan ishrane, potrebno je koristiti podatke koje dobiju od pacijenta,
njegovih članova porodice ili medicinske dokumentacije (navike u vezi sa ishranom,
odbojnost prema nekim vrstama hrane, alergije na istu, promjene tjelesne mase i
slično).
Pored navedenog, potreban je i klinički nalaz u koji spadaju pregled, testovi,
snimanja i dopunska dijagnostika. Osim toga, potrebno je odraditi i laboratorijske
nalaze.

Plan ishrane pacijent može nastaviti samostalno primjenjivati i van bolnice.

2
ANTE Š. Medicinska enciklopedija

3
Slika 2.: Ishrana bolesnika
Izvor:https://www.artfizio.com/wp-content/uploads/2018/06/ISHRANA-min-
1024x573.jpg

2.4. Osnovna bolnička dijeta

Standardna, kućna ili puna dijeta predstavlja osnovu svih terapijskih režima
ishrane.3
Ovakva dijeta može imati različite oblike, zavisi od potreba bolesnika.
Poslije hirurške intervencije se primjenjuje čista tečna dijeta, puna tečna dijeta, meka
ishrana, laka regularna dijeta i osnovna dijeta.

Čista tečna dijeta je unos hranjivih materija. Materije se unose u obliku bistrih
gasova koji ne iritiraju i ne stvaraju gasove. Kod ove dijete je obezbjeđeno 400-500
kalorija dnevno.4

Puna tečna dijeta jeste dodavanje voćnih sokova i (ukoliko se primjenjuje duže od
48 sati) dodataka za povećanje količine proteina.

3
ANTE Š. Medicinska enciklopedija
4
https://books.google.ba/books?id=azGhhLeZYWIC&pg=PA165&dq=Ishrana+bolesnika&hl=hr&sa=X
&ved=0ahUKEwjgyMTYmZ7lAhUKQ8AKHRrgCboQ6AEIJzAA#v=onepage&q=Ishrana%20bolesnika&f=f
alse

4
Meka ishrana odgovara normalnoj ishrani iz koje su eliminisana vlakna biljnog i
životinjskog porijekla.
Laka regularna dijeta je postepeno uvođenje čvrste hrane.

Osnovnu dijetu predstavlja sva lako svarljiva hrana.

Osnovna bolnička dijeta se pretvori u terapijsku tako što se:

*poveća/smanji energetska vrijednost dijete,
*poveća/smanji količina vlakana unijeta hranom,
*poveća/smanji količina sastojaka hrane,
*mijenja broj i količina obroka

Ove izmjene, koje pretvaraju jednu dijetu u drugu (u ovom slučaju osnovnu u
terapijsku) mogu biti kvalitativne i kvantitativne.
Kvalitativne izmjene se dešavaju kada se mijenja vrsta hrane ili njena konzistencija,
dok kvantitativne kada se mijenja samo količina pojedinih sastojaka hrane.

Kvalitativne modifikacije osnovne bolničke dijete su:

- Dijeta bez laktoze (primjenjuje se kod pacijenata kojima nedostaju enzimi za

metabolisanje mliječnog šećera)
- Dijeta bez glutena (primjenjuje se kod pacijenata koji boluju od celijačne
bolesti)
- Mehanička meka dijeta (primjenjuje se kod pacijenata koji zbog patoloških
izmjena u usnoj duplji nemajuću mogućnost da u ustima obrađuju hranu)
- Ishrana preko sonde (primjenjuje se kod pacijenata kod kojih je oštećen
digestivni trakt).

Kvantitativne modifikacije osnovne bolesničke dijete su:

- Dijete sa izmijenjenim unosom ugljikohidrata

- Dijete sa izmijenjenim unosom masti
- Dijete sa izmijenjenim unosom proteina
- Dijete sa izmijenjenim unosom minerala i elektrolita

5
2.4.1. Dijete sa izmijenjenim brojem ugljikohidrata

Damping-sindrom dijeta je dijeta koja se primjenjuje kod pacijenata poslije

hiruških intervencija na želucu (npr.želudačni bypass), gdje se smanjuje unos
koncentrovanih šećera i tečnosti u cilju sprječavanja brzog pražnjenja u tanko crijevo
i nastanak proljeva.5

Dijabetička dijeta je dijeta koja se primjenjuje kod oboljelih od šećerne bolesti po

individualnim potrebama sa ciljem održavanja normalne koncentracije glukoze u
krvi. 6Kontroliše se i energetski unos kao i unos masti.

Dijeta sa malo šećera i dosta proteina je dijeta koja se primjenjuje kod osoba
oboljelih od reaktivne hipoglikemije sa ciljem da se spriječe velike dnevne oscilacije
koncentracije glukoze u krvi.

2.4.2. Dijete sa izmijenjenim unosom masti

Niskokalorijska dijeta je dijeta koja se primjenjuje u cilju smanjenja tjelesne

mase. Smanjuju se unosi masti i ugljikohidrata

Dijeta sa smanjenim unosom masti se primjenjuje kod osova sa bolestima jetre,

pankreasa i žučne kesice.

Dijeta sa kontrolisanim unosom masti se primjenjuje kod osova sa aterosklerozom

i/ili povećanom koncentracijom holesterola u krvi.

Dijeta sa povećanim unosom masti se primjenjuje u cilju povećanja tjelesne mase

uz maksimalni udio masti u dnevnom energetskom unosu od 35-40%.

5
T.M.KARAVANOVA. Health Planning and Health Economics in Countries of Eastern Europe
6
T.M.KARAVANOVA. Health Planning and Health Economics in Countries of Eastern Europe

6
Ketogena dijeta se primjenjuje kod oboljelih od epilepsije (85% masti, 10%
proteina i 5% ugljikohidrata).

2.4.3. Dijete sa izmijenjenim unosom proteina

Dijeta sa smanjenim unosom proteina je dijeta koja se primjenjuje kod pacijenata

sa hepatičnom komom ili hroničnom uremijom.

Dijeta sa smanjenim unosom fenilalanina se primjenuje kod pacijenata kod kojih

postoji sumnja na fenilketoaniriju. Fenilketoanurija7 je nasljedni deficit metabolizma
aminokiseline fenilalanina.

Dijeta sa smanjenim unosom purina je dijeta koja se primjenjuje kod pacijenata

gdje je potrebno smanjiti koncentraciju uree u krvi.

Dijeta sa smanjenim unosom tiramina se primjenjuje kod pacijenata koji u

liječenju depresije koriste terapiju sa MAO (monoamino oksidaza) inhibitorima.

Slika 3.: MOA

Izvor: https://zdravlje.eu/wp-content/uploads/2010/03/MAO.jpg?x22770

Dijeta sa povećanim unosom proteina se primjenjuje kod pacijenata gdje je

potrebno nadoknaditi proteine.

7
http://www.msd-prirucnici.placebo.hr/msd-prirucnik/pedijatrija/nasljedne-metabolicke-
bolesti/fenilketonurija

7
2.4.4. Dijete sa izmijenjenim unosom minerala i elektrolita

Dijeta sa smanjenim unosom natrija (Na) se primjenjuje kod pacijenata sa

kardiovaskularnim bolestima kao što su srčana insuficijencija, hipertenzija, zatim
bolestima bubrega i bolestima jetre (ciroza).

Dijeta sa povećanim unosom natrija (Na) se promijenjuje kod pacijenata sa

Adisonovom bolesti.

Dijeta sa smanjenim unosom kaija (K) se primjenjuje kod pacijenata sa bolestima

bubrega.

Dijeta sa smanjenim unosom bakra (Cu) se primjenjuje kod pacijenata sa

Vilsonovom bolesti.

Dijeta sa povećanim unosom kalcijuma (Ca) i fosfora (P) je dijeta koja se

primjenjuje kod pacijenata sa rahitisom i kod grčeva mišića.

Visoko-vitaminska dijeta 8se primjenjuje kod pacijenata sa deficitom jedne ili više
vrsta vitamina.

Slika 4.: Vitaminska dijeta

Izvor: https://www.zenskimagazin.rs/chest/timg/1507351017_1.jpg
8
NIKOLA N. Liječnik u kući

8
2.5. Ishrana oboljelih od kardiovaskularnih bolesti

Kardiovaskularne bolesti (KVB) su bolesti srca i krvnih žila, u većini

uzrokovanih aterosklerozom odnosno promjene, oštećenja i naslage na stijenci
arterija.9
Najčešća kardiovaskularna oboljenja su hipertenzija (povišen krvni pritisak),
cerebrovaskularni insult (šlog) i ateroskleroza (proces izmjene zidova arterija).
Kardiovaskularne bolesti su najčešći uzrok smrti u visoko razvijenim zemljama.

2.5.1. Osnovni principi ishrane u prevenciji KVB

Osnovni principi ishrane u prevenciji i tretmanu kardiovaskularnih bolesti su:

- Ukupan dnevni unos masti ne smije prelaziti 25-30% ukupnog dnevnog
energetskog unosa
- Dnevni unos zasićenih masnih kiselina ne smije prelaziti 7% ukupnog
dnevnog energetskog unosa
- Dnevni unos mononezasićenih masnih kiselina treba da bude do 20%
- Dnevni unos holesterola treba biti manji od 200 mg
- Dnevni unos natrijuma mora biti manji od 2400 mg.
Pored ovog, treba jos dodati i ishranu bogatu namirnicama koje sadrže dosta vlakana,
poovećati unos vitamina C, vitamina E, beta karotena i oligoelemenata.

2.5.2. Fizička aktivnost kod oboljelih od KVB

Da bi se postigli zadovoljavajući rezultati u prevenciji kardiovaskularnih

bolesti, potrebno je da se već pomenuti režim ishrane primjenjuje zajedno sa
odgovarajućom fizičkom aktivnošću, jer ona predstavlja veoma bitnu komponentu u
regulisanju i održavanju tjelesne mase (gojaznost je jedan od osnovnih faktora rizika
kod KVB).

9
https://www.hzjz.hr/aktualnosti/kardiovaskularne-bolesti/

9
Ukoliko je kardiovaskularna bolest već počela, fizička aktivnost se mora definisati
od strane ljekara i prilagoditi trenutnom stanju KV sistema bolesnika.

2.6. Ishrana oboljelih od šećerne bolesti

Šećerna bolest (Diabetes Mellitus)10 predstavlja ozbiljan metabolički

poremećaj koji podrazumijeva promjenu ugljikohidrata i njihovog krajnjeg produkta-
glukoze (krvni šećer). Pored poremećaja metabolizma ugljikohidrata, u šećernoj
bolesti dolazi do nastanka teških poremećaja metabolizma bjelančevina i masti.

U DM se mogu razviti teške komplikacije poput:

*hipertenzija
*oboljenja srca
*oboljenja bubrega
*sljepila

2.6.1. TIP 1 šećerne bolesti/dijabetes tipa 1

Drugo ime ovom tipu je zavisni dijabetes, te je neophodna primjena inzulina.

Dijabetes tipa 1 nastaje kod osoba sa naglašenom sklonošću, a na podsticaj nekih
činioca okoline i razaranje beta ćelija gušterače odvija se putem autoimunih
poremećaja. DM tipa 1 većinom nastaje u djetinjstvu ili u adolescenciji i do nedavno
je bio najčešći oblik otkriven prije 30. godine, ali se zna javiti i kod odraslih (kasni
autoimuni dijabetes zrele dobi). Na tip 1 otpada manje od 10% svih slučajeva DM..
U patogenezu autoimunog razaranja ß-stanica uključen je niz složenih i nejasnih
interakcija između gena odgovornih za sklonost dijabetesu, autoantigena i okolnih
faktora. Geni skloni dijabetesu su češći u stanovitim populacijama i objašnjavaju
veću prevalenciju tipa 1 u nekim etičkim skupinama. Određenu ulogu ima i dijeta.
Povećani rizik tipa 1 DM povezuje se s davanjem mliječnih proizvoda dojenčadi
(osobito kravljeg mlijeka i mliječne bjelančevine ß kazeina), s visokim razinama
nitrata u pitkoj vodi i s niskim unosom vitamina D. Prerano (<4. mjeseca) i prekasno

10
ANTE Š. Medicinska enciklopedija

10
(>7. mjeseca) davanje glutena i žitarica dojenčadi povećava stvaranje autoprotutijela
na stanice otočića gušterače.

2.6.2. TIP 2 šećerne bolesti/dijabetes tipa 2

Dijabetes tipa 2 obilježen je poremećajem u sekreciji inzulina i rezistencija

perifernih tkiva na djelovanje inzulina, dok je nasljedna komponenta u ovom tipu
dijabetesa još jače izražena. Razine inzulina su često, pogotovo u početku bolesti,
vrlo visoke, ali periferna rezistencija i povećano stvaranje glukoze u jetri čine i te
koncentracije nedovoljnim za uspostavljanje euglikemije. Nakon toga, stvaraje
inzulina opada, što dodatno pogoršava hiperglikemiju. Bolest se većinom razvija kod
odraslih i starenjem postaje sve češća. Tip 2 postaje sve češći kod djece otkako je
dječija pretilost dobila epidemijske razmjere: 40-50% novootkrivenih DM kod djece
danas otpada na tip 2. Preko 90% odraslih dijabetičara su tipa 2. Patogeneza je
složena i još uvijek nejasna. Hiperglikemija se javlja kad lučenje inzulina više ne
može kompenzirati inzulinsku rezistenciju. Premda je ta rezistencija tipična za tip 2 i
za osobe na povećanom riziku, postoje i dokazi o disfunkciji ß- stanica i o
smanjenom lučenju inzulina, uključujući i prvu fazu lučenja tijekom IV infuzije
glukoze, gubitak normalne, pulzirajuće sekrecije inzulina, povećano lučenje
proinzulina koje ukazuje na poremećaje u obradi inzulina, te nakupljanje amiloidnog
polipeptida (bjelančevina koja se normalno izlučuje zajedno sa inzulinom) u
otočićima gušterače. I sama hiperglikemija može smanjiti lučenje inzulina jer visoke
razine glukoze desenzibiliraju ß-stanice ili ih dovode u disfunkciju (toksičnost
glukoze). Pretilost i dobivanje na težini su važne odrednice rezistencije na inzulin.
Uz stanovite genetske sklonosti, odraz su dijete, tjelovježbe i životni stil.

11
Slika 5. Tipovi dijabetesa
Izvor: http://medicbap.co.rs/wp-content/uploads/2017/09/dijabetes-3.jpg

Pored osnovnih tipova postoje i stanja koja se ne mogu uvrstiti u osnovnu

klasifikaciju, a to su:

MODY11- dijabetes koji se javlja kod mladih osoba (po čemu podsjeća na tip 1), dok
po kliničkim manifestacijama liči na tip 2.
GDM- dijabetes koji se javlja u kasnim fazama trudnoće i može indikovati primjenu
inzlinske terapije do završetka trudnoće.
IFG- smanjenje otklanjanja glukoze iz krvi kada je koncentracija glukoze veća od
110 mg/dl što povećava vjerovatnoću nastanka oštećenja velikih krvnih sudova.

U cilju praćenja efekata terapijskog tretmana sprovodi se kontinuirani monitoring

koji podrazumijeva kontrolu koncentracije glukoze u krvi i mokraći, koncentracije
hemoglobina u krvi i lipidnog statusa (trigliceridi, holesterol, lipoproteini) te
koncentracije bjelančevina u mokraći.

2.6.3. Terapijska dijeta kod oboljelih od šećerne bolesti

Osnovni ciljevi terapijske dijete koji se primjenjuju kod osoba koje imaju
DM su:
- Održavanje optimalnog unosa nutritijenata
- Sprječavanje nastanka velikih kolebanja konc.glukoze u krvi

11
http://diabetesvranje.weebly.com/zdravlje-i-ishrana.html

12
 - Sprječavanje nastanka komplikacija šećerne bolesti

Kontrola ukupnog energetskog unosa:

*energetska vrijednost dnevnog unosa hrane treba da odgovara standardima zdrave
osobe (20-30 kalorija dnevno po kg je dovoljno za održavanje tjelesne mase),
*u slučaju gojaznosti koja se češće javlja kod dijabetesa tipa 2, preporučuje se
postepeno smanjenje tjelesne mase kroz dnevnu redukciju energetskog unosa za 500
kalorija u odnosu na RDA standard,
*ponekad je potrebno povećati tjelesnu masu na početku terapije (dijabetes tipa 1).

Kontrola unosa ugljikohidrata:

*dobro komponovani obroci smanjuju velike promjene koncentracije glukoze u krvi
u toku dana,
*obroci koji se sastoje od ugljikohidrata će dovesti do brzog povećanja glikemije, jer
se vare za manje od jednog sata,
*dnevni unos ugljikohidrata kod dijabetičara treba da predstavlja 50-60% od
ukupnog dnevnog kalorijskog unosa,
*kod pacijenata sa inzulinskom terapijom unos ugljikohidrata se mora uskladiti sa
rasporedom primanja inzulina,
*unos prostih šećera ne treba zabraniti, već dosta smanjiti i strogo kontrolisati.

2.6.4. Fizička aktivnost kod oboljelih od šećerne bolesti

Pozitivan efekat fizičke aktivnosti posebno je uočljiv kod pacijenata koji

boluju od dijabetesa tipa 2, dovodeći do smanjenja tjelesne mase i snižavajući
koncentraciju glukoze u krvi ispod kritične granice. Fizička aktivnost može
omogućiti smanjenje ili čak potpuni prekid uzimanja lijekova i primanje inzulina.
Pozitivan efekat je manifestan i kod pacijenata koji nastavljaju sa inzulinskom
terapijom, jer se dnevna doza inzulina smanjuje i omogućava se povećan dnevni unos
ugljikohidrata.

13
Slika 6.: Potrošnja kalorija
Izvor: http://diabetesvranje.weebly.com/uploads/1/1/5/0/11502601/6492734.gif?764

2.7. Ishrana oboljelih od bolesti bubrega

Bubrezi obavljaju četiri osnovne funkcije u organizmu:

- Eliminisanje pojedinih produkata metabolizma
- Reapsorpcija pojedinih produkata značajnih za organizam
- Metabolička uloga- pretvara neaktivne oblike vitamina D u aktivne oblike i
tako utječe na metabolizam Ca i P
- Produkcija hormona- stvaraju eritropoetin (hormon koji stimuliše koštanu srž
za stvaranje eritrocita)

Terapijska dijeta bubrežnih bolesnika ima cilj da se poveća unos materija koje se
gube iz organizma zbog smanjene bubrežne funkcije, te da se smanji unos materija
koje se nakupljaju u organizmu zbog smanjene bubrežne funkcije, kao i da se
koriguju metabolički parametri koji imaju uticaj na funkcionalno stanje bubrega.

2.7.1. Nefrotski sindrom

14
 Nefrotski sindrom karakteriše gubitak glomerulske barijere koja sprječava
filtriranje proteina zbog čega dolazi do gubljenja značajnih količina proteina iz krvi
mokraćom i nastanka otoka (edema).12
Cilj koji se želi postići terapijskom dijetom kod bolesnika sa nefrotskim sindromom
je pozitivni balans azota, odnosno dnevni unos koji će biti veći od dnevnog gubitka
proteina mokraćom. U posljednje vrijeme se veći značaj pridaje kvalitetu unijetih
proteina (meso, jaja, mliječni proizvodi), nego njihovoj količini, pa se željeni efekat
postiže i bez povećanja ukupnog dnevnog unosa proteina (0.8/kg t.m.).
Potrebni dnevni energetski unos kod djece oboljele od nefrotskog sindroma je po
pravilu veći nego kod odraslih (100 kcal/kg prema 25-50 kcal/kg TM). Iako edem u
nefrotskom sindromu ne nastaje zbog soli već zbog gubitka proteina, preporučuje se
ograničenje unosa soli na 3 grama dnevno (veće smanjenje unosa natrijuma bi moglo
dovesti do šada arterijskog krvnog pritiska.)

2.7.2. Nefritički sindrom

Nefritički sindrom/nefritis predstavlja grupu zapaljenskih bolesti bubrega

koje nastaju na nivou glomerula (dio bubrežnog nefrona- funkcionalne jedinice
bubrega).13 Ovo stanje karakteriše i pojava krvi u mokraći, povećanje arterijskog
krvnog pritiska, kao i određeno umanjenje bubrežne funkcije (ponekad se u mokraći
mogu pojaviti i proteini, kada su zapaljenjem zahvaćeni i tubuli nefrona.

2.7.3. Dijabetička nefropatija

Dijabetička nefropatija je oštećenje bubrežne funkcije koje se razvija u

okviru šire kliničke slike šećerne bolesti.14 Nefropatija je uzrok nastanka skoro
trećine slučajeva terminalne bubrežne bolesti. Osnovni cilj terapije je sprječavanje

12
DANKO M. Farmakogenomika nefrotskog sindroma
13
https://hrv.jebyhealthcare.com/nefrit-zabolevanie-jeto.html
14
https://poliklinika-diamelli.hr/dijabetes/zdravstvene-komplikacije-secerne-bolesti/nefropatija/

15
nastanka ESRD kojoj obično prethodi mikroalbuminurija15 (pojava proteina u
mokraći 20-200 μg/min), dislipidemija, dijabetes i hipertenzija.
Terapijska dijeta kod bolesnika ima za cilj zaustavljanje progresivnog smanjenja
bubrežne funkcije prije nego i nastupi ESDR, što se postiže nutritivnom kontrolom
osnovnog metaboličkog poremećaja- šećerne bolesti, kao i održavanjem arterijskog
pritiska u strogo kontrolisanim okvirima (125/75 mmHg).

Slika 7.: Dijabetička nefropatija

Izvor: https://zdravlje.eu/wp-content/uploads/2010/05/Diabetic-nephropathy.jpg

15
https://poliklinika-diamelli.hr/dijabetes/zdravstvene-komplikacije-secerne-bolesti/nefropatija/

16
Slika 8.: Dijeta u bubrežnoj slabosti/dijaliza
Izvor:
http://diabetesvranje.weebly.com/uploads/1/1/5/0/11502601/6137794_orig.gif?877

17
2.8. Ishrana oboljelih od bolesti gastrointestinalnog sistema

2.8.1. Bolesti usta i ždrijela

Zapaljenja u usnoj duplji se mogu javiti u obliku gingivitisa (zapaljenje desni

zuba), stomatitisa (zapaljenje sluznice usta), glositisa (zapaljenje sluznice jezika) i
helioze (zapaljenje i rascjepi uglova usta).

Disfagija (poremećaj gutanja) predstavlja zajedničku kliničku manifestaciju niza

neuromuskularnih poremećaja koji mogu imati veoma različite uzroke. 16

ISHRANA KOD POREMEĆAJA GUTANJA

Faza 1 Kuhane žitarice, kuhano povrće, sir, mlijeko, puding

Faza 2 Sva hrana iz faze 1+ sjeckano meso, riba, kolači

ČVRSTA Faza 3 Sva hrana iz faze 1 i 2 + mljeveno meso, kuhana jaja

HRANA Faza 4 Sva hrana iz prce tri faze + hljeb + grožđe + jabuke

Faza 5 Normalna hrana

TEČNOST Bistra Voda, svi voćni sokovi

Gusta Mlijekovi, sokovi

Tabela 1.: Ishrana kod poremećaja gutanja

16
ANTE Š. Medicinska enciklopedija

18
2.8.2. Bolesti jednjaka

Ahalazija je patološko suženje donjeg dijela jednjaka koje može izazivati

velike probleme pri uzimanju hrane (povraćanje, bol u grudima..).
Ishrana bolesnika sa ovim poremećajem podrazumijeva uzimanje tečne ili polutečne
hrane, podijeljene u više manjih obroka sa visokokalorijskim vrijednostima.

Ezofagealni refluks je poremećaj jednjaka koji nastaje kao posljedica slabosti

donjeg ezofagealnog sfinktera (suprotno od ahalazije), što za posljedicu ima vraćanje
kiselog sadržaja iz želuca.
Terapijska dijeta kod ovog poremećaja obuhvata ishranu koja omogućava smanjenje
tjelesne mase, češće i manje obroke, smanjen unos masti i čokolade i izbjegavanje
konzumiranja kafe i alkoholnih pića. Preporučuje se uzimanje tečnosti između
obroka i uspravan stav tijela za vrijeme i poslije obroka.

Slika 9.: Ahalazija

Izvor: http://refluxcentar.com/wp-content/uploads/2015/03/Ahalazija1.jpg

19
2.8.3. Bolesti želuca

Gastritis je akutno ili hronično zapaljenje sluznice želuca. 17

Počinje sa
unosom tečne hrane i postepeno dolazi do regularne ishrane. Treba izbjegavati
konzumiranje hrane koja iritira sluznicu, čak i kada upale prestane.

Peptički ulkus je erozija sluznice koja može nastati u želucu (čir na želucu) i
dvanaestopalačnom crijecu (čir na dvanaestopalačnom crijevu).

DIJETA KOD PEPTIČKOG ULKUSA

Preporuke Efekti
Jest 3 obična obroka ili 6 manjih Sprječavanje opterećenja želuca
Piti kafu bez kofeina Smanjenje sekrecije želuca
Izbjegavati alkohol Smanjenje iritacije želuca

Izbjegavati začine Smanjenje iritacije želuca

Izbjegavati lijekove koji nadražuju žel.
Izbjegavati pušenje Pomaže u liječenju ulceracije
Izbjegavati stresove Smanjenje sekrecije i iritacije ž.
Tabela 2.: Dijeta kod peptičkog ulkusa

2.8.4. Bolesti jetre

Hepatitis je zapaljenski proces koji dovodi do oštećenja ćelija jetre,

uzrokovan virusima, lijekovima ili toksinima. Simptomi hepatitisa su gubitak apetita,
mučnina, povraćanje, groznica i smanjenje tjelesne mase.
U ranim fazama bolesti, pacijenti nisu u stanju da uzimaju dovoljne količine hrane-
tada se preporučuje ishrana preko sonde do trenutka kada se pacijent može vratiti na
normalno uzimanje hrane.

17
KEITH L. Klinički orijentisana anatomija

20
Terapijska dijeta koja se primjenjuje kod hepatitisa mora biti visoke energetske
vrijednosti, sa visokim sadržajem proteina, vitamina i minerala, kao i umjerenom
količinom masti.
Ciroza jetre je hronična bolest jetre kod koje dolazi do pretvaranja normalnog tkiva
jetre u nefunkcionalno vezivno tkivo. Neadekvatna funkcija cirozom izmjenjene jetre
može dovesti do pojave žutice, produženog vremena krvarenja, nakupljanja masti u
jetri i smanjenja koncentracije albumina u krvi (smanjeno stvaranje proteina u jetri).
U cirozi dolazi do ozbiljnih poremećaja metabolizma ugljikohidrata i pojedinih
minerala.

Terapijska dijeta koja se primjenjuje kod oboljelih od ciroze jetre, nažalost, ne može
spriječiti nastanak ciroze, ali može biti korisna za smanjenje posljedica ciroze po
zdravlje. Potrebno je sprovoditi visokoenergetsku dijetu (45-50 kcal/kg tjelesne
mase, da bi se spriječila razgradnja proteina) sa visokim sadržajem ugljikohidrata
(300-400g dnevno). Unos proteina mora biti ograničen od 35-50 g dnevno da bi se
spriječio nastanak hepatične kome.
U slučaju nastanka edema i ascita, potrebno je smanjiti unos natrija (soli) na 500-
1500 mg dnevno, kao i vode na 100-1500 ml na dan.

Slika 10.: Ciroza jetre

Izvor:https://kalorijskatablica.com/wp-content/uploads/2017/07/Ciroza-jetre-
simptomi-uzok-iskustva-i-le%C4%8Denje.jpg

21
3. ZAKLJUČAK

Nakon detaljne obrade seminarskog rada uz dostupna znanja i informacije

kroz literaturu na temu „Bolnička ishrana“ možemo zaključiti da je to, široko
gledajući, veoma značajna stvar današnjice. Pravilna ishrana je pola zdravlja, zbog
toga je bolje spriječiti bolest na vrijeme, nego liječiti.

“Pomagati drugima je dobro, naučiti druge da pomognu sami sebi je bolje”

22
4. LITERATURA

Knjige:

- ZAKON O HRANI, Narodne novine 81/13

- ANTE Š. Medicinska enciklopedija

- T.M.KARAVANOVA. Health Planning and Health Economics in Countries

of Eastern Europe

- NIKOLA N. Liječnik u kući

- DANKO M. Farmakogenomika nefrotskog sindroma

- KEITH L. Klinički orijentisana anatomija

Web izvori:

- https://books.google.ba/books?id=azGhhLeZYWIC&pg=PA165&dq=Ishrana
+bolesnika&hl=hr&sa=X&ved=0ahUKEwjgyMTYmZ7lAhUKQ8AKHRrgC
boQ6AEIJzAA#v=onepage&q=Ishrana%20bolesnika&f=false

- http://www.msd-prirucnici.placebo.hr/msd-prirucnik/pedijatrija/nasljedne-
metabolicke-bolesti/fenilketonurija

- https://www.hzjz.hr/aktualnosti/kardiovaskularne-bolesti/

- http://diabetesvranje.weebly.com/zdravlje-i-ishrana.html

- https://hrv.jebyhealthcare.com/nefrit-zabolevanie-jeto.html

- https://poliklinika-diamelli.hr/dijabetes/zdravstvene-komplikacije-secerne-
bolesti/nefropatija/

23
-

24