UČENJE PUTEM UVIĐANJA

-UČENJE PUTEM REŠAVANJA PROBLEMA, KOGNITIVNO UČENjE

-REŠAVANJE PROBLEMA JE ŠIRI POJAM OD UVIĐANJA

PROBLEM POSTOJI KADA:

1. JE ORGANIZAM MOTIVISAN DA POSTIGNE ODREĐENI CILJ
2. IZVESNA PREPREKA ONEMOGUĆAVA DIREKTNO POSTIZANJE CILJA (ili ne možemo doći do nečega, ili ne
možemo pobjeći od nečega)
3. PREPREKA MORA BITI TAKVA DA STARE NAVIKE I ZNANJA NE MOGU DA DOVEDU DO POSTIZANJA CILJA

-DA BI SE PROBLEM RIJEŠIO, POTREBNO JE DA SE IZGRADI JEDAN NOV NAČIN PONAŠANJA (upotreba starog
sredstva na nov način, stvaranje novog sredstva…)

POSTUPNOST I NAGLOST U UČENJU

TORNDAJK POKUŠAJ-POGREŠKA KELER UVIĐANjE
I FAZA
IDENTIČNO PONAŠANjE, POKUŠAJI DA SE DO CILJA DOĐE DIREKTNO, BIHEJVIORALNI ZNACI FRUSTRACIJE
II FAZA
NEPREKIDNI POKUŠAJI, FLUIDNOST PONAŠANJA, DISKONTINUITET U PONAŠANJU, UMIRI SE, “KAO DA
SLČAJNO POVUČE UZICU I OTVORI VRATA RAZMIŠLJA”, LICE SE OZARI, A-HA DOŽIVLjAJ, USTAJE, NIZ
DIREKTNIH, USMJERENIH POKRETA - UZIMA ŠTAP,
DOHAVTI BANANU
III FAZA
POSTUPNOST: U ISTOJ PROBLEMSKOJ SITUACIJI NAGLOST: U SLIČNOJ SITUACIJI NE PONAVLjA
PONAVLjA PONAŠANJE, POKUŠAJ-POGREŠKA NEUSPJEŠNE RADNjE, ODMAH RJEŠAVA PROBLEM
NEMA TRANSFERA IMA TRANSFERA

-PREMA TORNDAJKOVOM SHVATANJU, MAČKA JE NAUČILA DA IZAĐE IZ KAVEZA PUTEM SLIJEPIH POKUŠAJA I
SLUČAJNIH POGODAKA. OVDJE NEMA UČEŠĆA INTELIGENCIJE, ZA ŠTA JE DOKAZ POSTUPNOST U UČENJU –
KADA SE MAČKA PONOVO STAVI U KAVEZ, ONA PONAVLJA ISTE GREŠKE. OVDE NE DJELUJE PRINCIP
RAZUMJEVANJA, VEĆ PRINCIP ZAKONA EFEKTA.
-KELER JE ISTICAO DA SU LAVIRINT I TORNDAJKOVA EKSPERIMENTALNA SITUACIJA TAKVI DA NAGONE ŽIVOTINJE
NA SLEPE POKUŠAJE I POGREŠKE. ZATO JE ON KORISTIO PROBLEME KOJI OMOGUĆAVAJU LAKŠU PERCEPCIJU
CELOKUPNE SITUACIJE I BITNIH ODNOSA U SITUACIJI. NAJPOZNATIJA KELEROVA ISTRAŽIVANJA SU NA
MAJMUNIMA. KELER JE KORISTIO NIZ PROBLEMA SVE VEĆE SLOŽENOSTI.

UVIĐANJE - POD OVIM POJMOM, KELER JE OZNAČIO POSEBAN OBLIK REŠAVANJA PROBLEMA KOJI JE NAGAO,
SKOKOVIT JER SADRŽI SHVATANJE SITUACIJE. UVIĐAJU SE ODNOSI IZMEĐU ELEMENATA U SITUACIJI, PRE
SVEGA ODNOS/VEZA SREDSTVA I CILJA.

1
OBJEKTIVNI ZNACI UVIĐANJA:
1. NAKON BEZUSPEŠNIH POKUŠAJA, ŽIVOTINJA SEDA U NEKI DEO KAVEZA KAO DA HOĆE DA ODMORI. LICE
JOJ IZGLEDA ODSUTNO, ALI SE ODJEDNOM „OZARI“
2. POSLE PROMENE U MIMICI, ŽIVOTINJA U NIZU NEPREKIDNIH, DIREKTNIH, JASNO USMERENIH POKRETA
OSTVARAJE CILJ
3. KADA SE ŽIVOTINJA PONOVO STAVI U PROBLEMSKU SITUACIJU, NE PONAVLJA POGREŠNE RADNJE,
ODMAH IZVRŠAVA TAČNU RADNjU = NAGLOST UČENjA
4. KADA SE ŽIVOTINJA STAVI U SLIČNU SITUACIJU, KORISTI ISTI PRINCIP REŠAVANJA = TRANSFER

TRANSFER: PRENOŠENjE JEDNOG NAUČENOG PONAŠANjA/ZNANjA IZ JEDNE U DRUGU SITUACIJU

NAGLOST I TRANSFER - OPERACIONALNI, DESKRIPTIVNI ZNACI UVIĐANjA. KRITERIJUMI INTELIGENTNOG NAČINA
RJEŠAVANJA PROBLEMA PUTEM UVIĐANJA

KELEROVE PROBLEMSKE SITUACIJE:

PROBLEM 1. KORIŠĆENJE ORUĐA – ŠIMPANZA I ŠTAP SU U KAVEZU, A VAN KAVEZA JE BANANA KOJA MOŽE DA
SE DOHVATI SAMO ŠTAPOM. KAO I MAČKE KOD TORNDAJKA, ŠIMPANZA VRŠI NIZ BEZUSPEŠNIH POKUŠAJA, ALI
SHVATA REŠENJE I DOLAZI DO UVIĐANJA
PROBLEM 2. DVOFAZNI ZADATAK - PRAVI PLAN AKCIJE, DVA ŠTAPA; KRAĆI U KAVEZU, NJIME TREBA DA SE
DOHVATI DUŽI KOJI JE VAN KAVEZA, A ZATIM NJIME BANANA
PROBLEM 3. PRAVLJENJE ORUĐA – PRODUŽETAK RUKE. U KAVEZU SE NALAZE DVE BAMBUSOVE TRSKE, JEDNA
TANJA, JEDNA DEBLJA. SAMO AKO SE TANJA UVUČE U DRUGU, MOŽE SE DOHVATITI BANANA. ŠIMPANZA JE
NAIZGLED SPOJIO ŠTAPOVE SLUČAJNO, ALI ČIM JE TO URADIO, SHVATIO JE DA MOŽE DA IH ISKORISTI. SLIČNO JE
SA SLAGANJEM KUTIJA NA KOJE SE POPNE
PROBLEM 4. MAJMUN I ŠTAP SU VAN KAVEZA, BANANA U KAVEZU. JEDINI NAČIN DA DOŠE DO BANANE JE DA JE
ODGURNE ŠTAPOM, OBIĐE KAVEZ I DOHVATI BANANU SA DRUGE STRANE. OVAJ ZADATAK IMA DVIJE FAZE,
PRAVI PLAN AKCIJE. ALI JE NAROČITO TEŽAK JER HRANU TREBA GURATI OD SEBE, ŠTO JE PROTIVPRIRODNA
RADNJA, SUKOB APETITIVNE MOTIVACIJE

UVIĐANJE KAO DESKRIPTIVNI POJAM

KELER: NE OBJAŠNJAVA SE SAM MEHANIZAM DOLAŽENJA DO RJEŠENJA, VEĆ SE OZNAČAVA I DONEKLE OPISUJE
JEDAN SPECIFIČAN NAČIN RJEŠAVANJA PROBLEMA
GEŠTALTISTI: TRAŽE OBJAŠNJENJE UVIĐANJA U IZVESNIM BAZIČNIM ORGANIZACIONIM PRINCIPIMA: PRIJE
RJEŠENJA PROBLEMA, SITUACIJA SE OPAŽA NA JEDAN NAČIN, NAKON RJEŠENJA NA DRUGI NAČIN
REORGANIZACIJA OPAŽANJA PROBLEMSKE SITUACIJE: ŠTAP JE PRVO DIO POZADINE, POTOM PRELAZI U
FIGURU
UVIĐANJE KAO TRANSFER STAROG ISKUSTVA
BILER: UVIĐANjE NIJE SPECIFIČAN I SVOJEVRSTAN PROCES, VEĆ POJAVA TRANSFERA STAROG ISKUSTVA -U
PRIRODNIM USLOVIMA MAJMUNI SLUŽE ŠTAPOVIMA ZA DOHVATANJE RAZLIČITIH OBJEKATA I DA PREDISTORIJA
KELEROVIH MAJMUNA NIJE DOBRO KONTROLISANA. KASNIJA ISTRAŽIVANJA SU POKAZALA DA SE KOD NAIVNIH
ŽIVOTINJA (bez adekvatnog prethodnog iskustva), NAGLA REŠENJA PUTEM UVIĐANJA RETKO SREĆU

BERČOV OPIT – ODGAJA ŠIMPANZE U KONTROLISANIM USLOVIMA, FAZA1: DAJE IM GRABULJU DA DOHVATE
BANANU, USPEVAJU SAMO 2 OD 6 MAJMUNA; FAZA2: NAKON TOGA IM DAJE ŠTAPOVE DA SE NJIMA IGRAJU I
NAKON NEKOG VREMENA PONAVLJA TEST, SVI REŠAVAJU PROBLEM – UVIĐANJE JE BILO USLOVLjENO
PRETHODNIM ISKUSTVOM.

2
-ŽIVOTINJE I DJECA MOGU PROBLEME DA REŠAVAJU UVIĐANJEM SAMO AKO IMAJU ADEKVATNO PRETHODNO
ISKUSTVO. AKO JE „RASKORAK“ IZMEĐU ZNANJA I NOVE SITUACIJE VELIKI, UVIĐANJA JEDVA DA IMA.
TUMAČENJE: UVIĐANJE JE U SVOJOJ OSNOVI TRANSFER PRETHODNOG ISKUSTVA
-FAKTOR SPOSOBNOSTI POTPOMAŽE PREMOŠĆAVANjE TOG RASKORAKA ODNOSNO JAZA, geniji

DIREKCIJA
-NAJOPŠTIJA, ČESTO NESVJESNA, STRATEGIJA/NAČIN PRISTUPANjA PROBLEMU
-PRAVAC RJEŠAVANjA PROBLEMA
RID: NAPRAVITI 4 TROUGLA OD 6 ŠIBICA; 10/35 RJEŠAVA ODMAH, NAKON ARITMETIČKE SUGESTIJE RJEŠAVA IH
JOŠ 8, NAKON GEOMETRIJSKE SUGESTIJE RJEŠAVA JOŠ 10. SUGESTIJAMA IM JE MIJENjAO DIREKCIJU
RAZMIŠLjANjA

A-HA, EUREKA DOŽIVLjAJ: PRONALAŽENjE RJEŠENjA NAKON OSTAVLjANjA PO STRANI I PRESTANKA

RAZMIŠLjANjA O NjEMU

FUNKCIONALNA FIKSIRANOST: NAVIKA DA SE JEDAN OBJEKAT/POJAM POSMATRA SA FIKSIRANOM

FUNKCIJOM/ZNAČENjEM OMETA UPOTREBU OBJEKTA/POJMA NA NEKI NOVI NAČIN ODNOSNO
ONEMOGUĆAVA TRANSFER

DUNKER: KAKO SVIJEĆU ZAKUCATI NA ZID A DA VOSAK NE PADNE NA POD? KUTIJA ŠIBICA, SVIJEĆA, EKSER.
DIREKCIJA ISPITANIKA JE BILA DA KUTIJA SLUŽI SAMO ZA DRŽANJE ŠIBICA, A NE DA U NJU MOŽE DA SE STAVI
SVIJEĆA PA SE ZAKUCA NA ZID. FUNKC.FIX.

PRIMJENA STAROG ISKUSTVA KAO REZULTAT UVIĐANJA

VUDVORT: UVIĐANJE SE MOŽE SASTOJATI UPRAVO U SHVATANJU DA SE STARO ISKUSTVO MOŽE PRIMENITI U
NOVOJ SITUACIJI. STARO ISKUSTVO JE UZALUDNO AKO DO TOG SHVATANJA NE DOĐE.

TEORIJA TRANSFERA I UVIĐANJE

TEORIJA IDENTIČNIH ELEMENATA: TRANSFER POSTOJI SAMO AKO DVIJEE SITUACIJE IMAJU ZAJEDNIČKE,
IDENTIČNE ELEMENTE
TEORIJA GENERALIZACIJE: TRANSFER POSTOJI SAMO AKO JEDINKA POSJEDUJE IZVJESNA OPŠTA ZNANJA ILI
PRINCIPE KOJA SE MOGU PRIMJENITI U VEĆEM BROJU RAZLIČITIH SITUACIJA

TORNDAJK JE ELEMENTE SHVATIO PREVIŠE ŠIROKO kao metod rada, princip, stav, IZ ČEGA SLIJEDI DA SE
T.GENERALIZACIJE PUNO NE RAZLIKUJE OD T.IDENTIČNIH ELEMENATA

U OBUHVATNIJOJ TEORIJI, KOJA SPAJA PRETHODNE DVE, RAZLIKUJU SE DVA SLUČAJA TRANSFERA:
1. DVIJE SITUACIJE SU PERCEPTIVNO TOLIKO SLIČNE DA SE NAUČENE REAKCIJE AUTOMATSKI PRENOSE SA
JEDNE NA DRUGU SITUACIJU
2. DVIJE SITUACIJE SU PERCEPTIVNO RAZLIČITE, ALI SADRŽE NEKI ZAJEDNIČKI „UNUTRAŠNJI“ PRINCIP.
USLOV TRANSFERA JE UVIĐANJE ZAJEDNIČKIH OSOBINA DVE SITUACIJE
- NEMOGUĆE JE UVIJEK UVIĐANJE SVESTI NA TRANSFER TE GA NE TREBA NI OBJAŠNJAVATI PUTEM TRANSFERA,
ALI SE SLOŽENIJI OBLICI TRANSFERA MORAJU OBJAŠNJAVATI UVIĐANJEM,

VUDVORT JE POKUŠAO SINTETISATI TORNDAJKOVA I KELEROVA SHVATANJA, TIME ŠTO JE SMATRAO DA SE

TVRĐENJA MORAJU RELATIVIZOVATI, NE MOŽE SE PRIČATI O APSOLUTNIM TERMINIMA

3
-ŽIVOTINJE NE UČE SAMO NA JEDAN ILI DRUGI NAČIN, VEĆ ZAVISI OD RAZVIJENOSTI ŽIVOTINJE I VRSTE
ODNOSNO SLOŽENOSTI PROBLEMA
DUNKER: UVIĐANJE NE MORA BITI POTPUNO, MOŽE BITI I DJELIMIČNO, RAZLIČITOG STEPENA
VUDVORT: UVIĐANJE SE KOD RAZLIČITO RAZVIJENIH VRSTA SREĆE U RAZLIČITOM STEPENU

KOMPARATIVNA KOGNICIJA
-VRANA BETI OD PARČETA ŽICE NAPRAVI ALATKU I DA BI DOHVATILA HRANU, PRINCIP PRODUŽETKA RUKE
TJ.KLJUNA

-UČENJE KORIŠTENJA ALATA MOŽE NASTATI I IMITACIJOM (pojačanje stimulusa) I POMOĆU INSTRUMENTALNOG
UČENJA, IPAK NEKI NALAZI POKAZUJU DA SE MOŽE NAUČITI I UZ POMOĆ KOGNITIVNIH PRICESA SLIČNIM
UVIĐANJU

UČENjE KONCEPATA KOD ŽIVOTINjA

UČENjE PERCEPTIVNIH KONCEPATA: GOLUBOVI SU POTKREPLJIVANI KAD IZVRŠE TAČNU REAKCIJU NAKON
PRIKAZIVANJA SLIKE SA DRVEĆEM (diskriminatorno učenje), U DRUGOJ FAZI IM SE IZLAŽU NEPOZNATI
STIMULUSI ONI I DALjE VRŠE REAKCIJU SAMO KADA SE POJAVI DRVEĆE (transfer)

UČENjE KONCEPATA VIŠEG NIVOA: GOLUBOVI UČE RAZLIKU IZMEĐU PRIRODNIH I VJEŠTAČKIH OBJEKATA

UČENjE APSTRAKTNIH KONCEPATA: ŠIMPANZE I GOLUBOVI UČE DA RAZLIČITO REAGUJU UKOLIKO SE POJAVE
DVA ISTA ODNOSNO NA DVA RAZLIČITA STIMULUSA

KOGNITIVNA EKOLOGIJA
-PREDSTAVLJA SUBDISCIPLINU BIHEJVIORALNE EKOLOGIJE (nauka koja ispituje evoluciju ponašanja generalno)
KOJA PROUČAVA KAKO PRIRODNA SELEKCIJA OBLIKUJE KOGNITIVNE KAPACITETE U ZAVISNOSTI OD EKOLOŠKIH
USLOVA.

-NALAZI POKAZUJU DA OSOBE KOJE SU ODRASTALE U OŠTRIM SREDINSKIM USLOVIMA POKAZUJU BOLJE
REŠAVANJE PROBLEMA KOJI SU VEZANI ZA SPECIFIČNE USLOVE U KOJIMA SU ODRASTALI

4
 MIŠLjENjE
1. ŠIRI POJAM: KORIŠTENjE SIMBOLA - SVAKA UNUTRAŠNJA AKTIVNOST KOJA BARATA SIMBOLIMA, BILO DA SE
RADI O SJEĆANjU, MAŠTANjU, PREDSTAVLjANjU, ZAKLjUČIVANjU…

2. UŽI POJAM: UVIĐANjE ODNOSA - SHVATANJE ODNOSA IZMEĐU BITNIH ELEMENATA SITUACIJE, SREDSTVO-
CILj

-DO MIŠLjENjA SE DOLAZI KADA POSTOJI IZVJESTAN PROBLEM KOJI TREBA DA SE RIJEŠI PUTEM OTKRIĆA NEKOG
NOVOG POSTUPKA

KARAKTERISTIKE SITUACIJE KOJA ZAHTJEVA MISLENI PROCES:

1.MORA POSTOJATI MOTIV DA SE DOĐE DO CILjA

2.TAKOĐE MORA POSTOJATI PREPREKA KOJA SPREČAVA NEPOSREDNO, DIREKTNO DOLAŽENjE DO CILjA.
PREPREKA MOŽE BITI SPOLjAŠNjA/FIZIČKA ILI DA POSTOJI USLED NEDOSTATKA SREDSTAVA DA SE DOPRE DO
CILjA

3.NAUČENE, STEČENE REAKCIJE, NAČINI PONAŠANjA, RANIJE ZNANjE, ISKUSTVO… NISU DOVOLjNE DA
SE PREVAZIĐE POSTOJEĆA PREPREKA

4.NUŽNO JE PRONALAŽENjE JEDNE NOVE RADNjE, POSTUPKA, OPERACIJE… KOJA PREVAZILAZI RANIJI
POSTOJEĆI REPERTOAR INDIVIDUE

KARAKTERISTIKE MIŠLjENjA
-MIŠLJENJE NIJE SVAKO RJEŠAVANJE PROBLEMA VEĆ ONO GDJE POSTOJI UVIĐANJE ODNOSA, VEZA IZMEĐU
POJEDINIH ELEMENATA U SITUACIJI, SREDSTVO/CILJ, DATO/ZADATO

GEŠTALTISTI: SITUACIJA SE VIDI, OPAŽA NA JEDAN NAČIN KOJI NE DOVODI DO CILJA. SITUACIJA IMA
NEPOVOLJNU STRUKTURU. ONO ŠTO JE ISTAKNUTO OPREDSTAVLJA FIGURU A OSTALO PREDSTAVLJA
POZADINU. OBIČNO SU ISTAKNUTI CILJ I PREPREKA banana i pregrada, dok se štap nalazi u POZADINI. KADA SE
ODIGRA MIŠLJENJE DOLAZI DO REORGANIZACIJE, RESTRUKTURACIJE, RECENTRIRANJA SITUACIJE, ELEMENTI SE
POVEZUJU, UVĐA SE VEZA IZMEĐU NJIH. JAZ IZMEĐU DATOG I ZADATOG

SPIRMAN: MIŠLJENJE UVIJEK BARATA ODNOSIMA, RELACIJAMA IZMEĐU ELEMENATA I TO U DVA SLUČAJA

1. DATA SU DVA ELEMENTA/KORELATA, ZADATAK MIŠLJENJA JE DA SE NAĐE ODNOSNO IZVEDE

RELACIJA IZMEĐU NJIH

2. DAT JE JEDAN KORELAT I RELACIJA, A TREBA DA SE PRONAĐE DRUGI KORELAT KOJI STOJI U ODNOSU
SA PRVIM

test analogije- bolest:higijena=nesreća:? Prvo se nađe relacija između bolest i higijena, a onda traži nedostajući
korelat u odnosu na pronađenu relaciju i prvi korelat

BAJIĆ: 3. DATA JE RELACIJA A TREBA NAĆI DVA KORELATA KOJA STOJE U DATOJ VEZI npr.navesti dva suprotna
pojma, relacija je suprotnost, nedostaju korelati

5
 TOK/FAZE MISAONOG PROCESA
1. SHVATANJE/POSTAVLJANJE PROBLEMA
2. SUŽAVANJE PROBLEMA (definisanje, lokalizovanje teškoće)
3. JAVLJANJE HIPOTEZE
4. PROVERAVANJE HIPOTEZE na osnovu zaključivanja/posmatranja/eksperimentisanja – te prihvatanje ili
odbacivanje predloženog rješenja.

-U REALNOSTI, OPISANE FAZE SE PONAVLJAJU BEZ IKAKVOG REDA, TE JE ZATO BOLJE NE SMATRATI IH
VREMENSKIM FAZAMA, VEĆ BITNIM PSIHOLOŠKIM MOMENTIMA, ČIJI JE VREMENSKI TOK NEPRAVILAN I
NEPREDVIDIV.

1.POSTAVLJANJE PROBLEMA – OVIM POČINJE SVAKO MIŠLJENJE. SPOSOBNOST OTKRIVANJA

PROBLEMA ZAVISI (IZMEĐU OSTALOG) I OD BOGATSTVA ISKUSTVA, INTELEKTUALNIH SPOSOBNOSTI I NAVIKE,
„STAVA“ DA SE I PRED NAJOBIČNIJIM ČINJENICAMA PITAMO ZAŠTO ILI KAKO
2. SUŽAVANJE PROBLEMA – LOKALIZOVANJE TEŠKOĆE - PROBLEM MORA DA SE REFORMULIŠE DA BI
TRAŽENJE REŠENJA MOGLO DA SE ZAPOČNE. SUŽAVANJEM PROBLEMA SE VRŠI LOKALIZOVANJE TEŠKOĆE. PO
DUNKEROVOM MIŠLJENJU, U SVAKOJ PROBLEMSKOJ SITUACIJI RAZLIKUJEMO ONO ŠTO JE „DATO“ I ONO ŠTO JE
„ZADATO“. MIŠLJENJE POČINJE ANALIZOM ONOGA ŠTO JE DATO I ONOGA ŠTO JE ZADATO, DOK SE TE DVE
ANALIZE NE SPOJE U REŠENJE.
POSLE PRVOBITNE ANALIZE, PROBLEM SE REDEFINIŠE TJ. REFORMULIŠE NA NOV, KONKRETNIJI NAČIN
REFORMULACIJA PROBLEMA ODREĐUJE PRAVAC U KOME ĆEMO TRAGATI ZA RJEŠENJEM. AKO JE LOKALIZACIJA
TEŠKOĆE POGREŠNA, DO REŠENJA SE NE DOLAZI. TAJ NAČIN NA KOJI SE PROBLEM VIDI ILI MESTO NA KOME SE
TEŠKOĆA LOKALIZUJE MAJER NAZIVA DIREKCIJOM.
DUNKER: MISLENI PROCES SE SASTOJI U NIZU UZASTOPNIH, SVE PRECIZNIJIH FORMULACIJA PROBLEMA

-MIŠLJENJE BI MOGLO DA SE SHVATI KAO RAZVIJANJE ILI PRECIZIRANJE PRINCIPA REŠENJA – UOPŠTENO
REČENO, SVAKA REFORMULACIJA JE ISTOVREMENO I NALAŽENJE PRINCIPA REŠENJA, A MIŠLJENJE MOŽE DA SE
OPIŠE KAO POSTUPNA KONKRETIZACIJA PRINCIPA REŠENJA.

MODEL TRAGANJA –VEOMA OPŠTI POJAM, KOJI SE MOŽE SASTOJATI U BILO KAKVOM SADRŽAJU KOJI
RUKOVODI NAŠIM TRAŽENJEM REŠENJA. ON SADRŽI ODREĐENA SVOJSTVA SREDSTVA KOJE VODI REŠENJU
PROBLEMA ILI OPŠTU PROCEDURU KOJA DOVODI DO ODREĐENIH EFEKATA (npr. navesti grad koji počinje na B….
tražimo, pretražujemo datu šemu)

MAJER: MIŠLJENJE SE SASTOJI U KOMBINOVANJU DELOVA RANIJEG ISKUSTVA U NOVE CELINE, ŠTO SE VRŠI POD
UTICAJEM ODREĐENE DIREKCIJE.
MODEL TRAGANJA I DIREKCIJA SU POJMOVI KOJI SE U VELIKOJ MERI POKLAPAJU
DUNKER JE DIREKCIJU IZJEDNAČIO SA REFORMULACIJOM PROBLEMA
UVIĐANJE OMOGUĆAVA DA ODBACIMO POGREŠNU A USPOSTAVIMO TAČNU DIREKCIJU

3.JAVLJANJE HIPOTEZE – REŠENJA SE IZNENADA JAVLJA ALI JOŠ UVIJEK NIJE PROVJERENO. HIPOTEZA SE
UGLAVNOM JAVLJA NAGLO, SHODNO TOME, UVIĐANJE NIJE EKSPLIKATIVNI POJAM, VEĆ JE POJAVA UVIĐANJA
REZULTAT RANIJE OPISANOG PROCESA TRAGANJA.
-PONEKAD PRIJE RJEŠENJA POSTOJI KRATKA PAUZA INKUBACIJA, IZ KOGA PPROIZILAZI MOMENAT
INSPIRACIJE/ILUMINACIJE.

6
 4.PROVJERAVANJE HIPOTEZE - PROVJERAVANJE SE ODNOSI NA NIZ RAZLIČITIH I NESPECIFIKOVANIH
MISLENIH PROCESA. PSIHOLOŠKI PROCESI NE MORAJU DA BUDU U SUŠTINI RAZLIČITI OD PRETHODNO
OPISANIH, RAZLIKA MOŽE BITI SAMO U ZADATKU KOJI TREBA DA SE OBAVI.

-SVAKO MIŠLJENJE POČINJE ODREĐENIM PROBLEMOM

-PROBLEM JE PRVO SASVIM UOPŠTEN A NAKON ANALIZE DATOG I ZADATOG MI GA KONKRETIZUJEMO
TJ.TEŠKOĆA SE KONKRETIZUJE NA ODREĐENOM MJESTU, PROBELM SE REFORMULIŠE!
-NA TAJ NAČIN SE ODREĐUJE PRAVAC, DIREKCIJA U KOM PRAVCU ĆE SE PROBLEM RJEŠAVATI TJ. STVARA SE
MODEL TRAGANJA ZA RJEŠENJEM. U MODULU SU ŠEMATIŠNO I PRINCIPIJELNO SADRŽANA SVA SVOJSTVA KOJE
RJEŠENJE TREBA DA IMA
-NA OSNOVU TOG MODELA ODNOSNO ŠEME TRAGAMO ZA ODREĐENIM ODGOVARAJUĆIM SREDSTVOM U
SVOJOJ SREDINI ILI PAMĆENJU
-SREDSTVO ILI NAĐEMO GOTOVO ILI GA MORAMO IZVUĆI, APSTRAHOVATI ILI PAK KONSTRUISATI
-NA KOJI GOD NAČIN DA DOĐEMO DO SREDSTVA KONSTATUJEMO DA SU SE RANIJE NEPOVEZANE STVARI
POVEZALE, DA SU IZOLOVANI ELEMENTI KOMBINOVANI I DA SU NJIHOVI ODNOSI SHVAĆENI

RJEŠAVANJE PROBLEMA
POSTOJANJE PROBLEMA:
1. POSTOJI MOTIVACIJA DA SE POSTIGNE ODREĐENI CILJ
2. IZVJESNA PREPREKA ONEMOGUĆAVA DIREKTNO POSTIZANJE CILJA
3. STARE NAVIKE I ZNANJA NE MOGU DA DOVEDU DO POSTIZANJA CILJA

CIKLUS RJEŠAVANJA PROBLEMA

1. IDENTIFIKOVANJE PROBLEMA - NEKADA VELIKI ITEŽAK ZADATAK, NEKOGNITIVNI ČINIOCI - EMOCIJE ČESTO
OMETAJU IDENTIFIKACIJU, GENERIŠU PRISTRASNOST U MIŠLJENJU

2. DEFINISANJE I PREDSTAVLJANJE - KLJUČAN KORAK ZA NALAŽENJE ODGOVORA

3. OBLIKOVANJE STRATEGIJE - STRATEGIJA MOŽE UKLJUČIVATI: ANALIZU (raščlanjivanje na manje cjeline) ILI
SINTEZU (sastavljanje elemenata); A SAMI MISAONI PROCES MOŽE BITI DIVERGENTAN (generisanje što više
mogućih rješenja) ili KONVERGENTAN (sužavanje višestrukih mogućnosti na najvjerovatnije rješenje);
KORIŠTENjE ALGORITAMA ILI HEURISTIKA

4. ORGANIZOVANJE INFORMACIJA - NA NAČIN KOJI OMOGUĆAVA PRIMJENU STRATEGIJE, PONAVLJA SE

TOKOM CIJELOG CIKLUSA

5. RASPODJELA RESURSA - EKSPERTI VIŠE KOGNITIVNIH, MENTALNIH RESURSA POSVEĆUJU GLOBALNOM,

OPŠTEM PLANIRANJU RJEŠENJA, A AMATERI VIŠE VREMENA GUBE NA DETALJISANJE

6. PRAĆENJE PROCESA RJEŠAVANJA - METAKOGNITIVNI PROCESI KOJI SKRAĆUJU VRIJEME RJEŠAVANJA

7. EVALUACIJA RJEŠENJA - U OVOJ FAZI SE ČESTO DOGODI KLJUČNI NAPREDAK JER SE MOGU PREPOZNATI NOVI
PROBLEMI, NOVE STRATEGIJE, PONOVNO REDEFINISANJE PROBLEMA…

CIKLUS JE ZAVRŠEN KADA DOVEDE DO NOVIH UVIDA, TE POČNE ISPOČETKA

7
 VRSTE PROBLEMA NA OSNOVU STRUKTURISANOSTI
DOBRO STRUKTURIRANI IMAJU JASAN PUT DO REŠENJA, LOŠE STRUKTURIRANI NEMAJU

KONTINUUM JASNOĆE RJEŠAVANJA PROBLEMA A NE DVIJE JASNO DEFINISANE KATEGORIJE

DOBRO
JASNO, PRECIZNO DEFINISANI PARAMETRI
PUT DO RJEŠENJA JE JASAN IAKO NIJE UVIJEK LAK,
SLEDITI SKUP JASNIH I ČVRSTIH PRAVILA
IZVJESNO JE DA SE MOŽE DOĆI DO RJEŠENJA
NEDVOSMISLENO SE MOŽE ODREDITI DA LI JE
RJEŠENJE TAČNO, ILI KOJE JE TAČNIJE
MATEMATIČKI PROBLEMI, HANOJSKE KULE, PALITELJI
ŠUMA, NASTAVI NIZ
PUTEM POKUŠAJA POGREŠKE
NAJČEŠĆE GREŠKE: KORAK UNAZAD, NEDOPUŠTEN
POTEZ, NESHVAĆANJE PRIRODE SLEDEĆEG
DOPUŠTENOG KORAKA
LOŠE
NEDOVOLJNO DEFINISANI
NEMA JASNIH PRAVILA ČIJIM POŠTOVANJEM
DOĐEMO DO RJEŠENJA
NIJE IZVJESNO DA ĆE SE DOĆI DO RJEŠENJA
NE MOŽE SE NEDVOSMISLENO ODREDITI DA LI SE
DOŠLO DO TAČNOG ILI TAČNIJEG RJEŠENJA
DVA KONOPCA, DETEKTIVSKI PROBLEMI, IZBOR
NAJBOLJE SLIKE
ČEŠĆI, EKOLOŠKI VALIDNIJI
UKLJUČENI VIŠI KOGNITIVNI PROCESI

NJUEL&SAJMON: GENERAL PROBLEM SOLVER, RJEŠAVATELJ PROBLEMA MORA POSMATRATI POČETNO STANJE-
PROBLEM I CILJNO STANJE-RJEŠENJE UNUTAR PROBLEMSKOG PROSTORA- SKUP SVIH MOGUĆIH
PRISTUPA/AKTIVNOSTI KOJE SE MOGU PRIMJENITI NA RJEŠAVANJE PROBLEMA, POŠTUJUĆI SVA OGRANIČENJA
KOJA VRIJEDE ZA RJEŠAVANJE TOG PROBLEMA. IZRAČUNATI SVE MOGUĆE KOMBINACIJE I ODREDITI NAJBOLJI
SLIJED.

-TEMELJNA STRATEGIJA RJEŠAVANJA PROBLEMA JE RAZBIJANJE ZADATKA NA VIŠE KORAKA

-SVAKI KORAK UKLJUČUJE NIZ POSTUPAKA, OPERACIJA KOJE SE MOGU PRIMJENITI
-ONE SU PAK ORGANIZOVANE HIJERARHIJSKI U PROGRAME KOJI SADRŽE RAZLIČITE NIVOE POTPROGRAMA:
RUTINE I SUBRUTINE
VIŠE KORAKA → NIZ POSTUPAKA → RUTINE I SUBRUTINE

-MNOGI OD PROGRAMA NIŽEG NIVOA SU ALGORITMI, NIZOVI OPERACIJA KOJE SE MOGU PONAVLJATI VIŠE PUTA
UZASTOPNO, ŠTO, TEORIJSKI, OSIGURAVA REŠENJE PROBLEMA. AKO JE RAČUNARU ZADAT DOBRO DEFINISAN
PROBLEM I ODGOVARAJUĆI PROGRAM OPERACIJA KOJE SU ORGANIZOVANE U ALGORITME, RAČUNAR MOŽE
IZRAČUNATI SVE MOGUĆE OPERACIJE I KOMBINACIJE UNUTAR PROBLEMSKOG PROSTORA I ODREDITI NAJBOLJI
MOGUĆI SLED KORAKA ZA REŠAVANJE PROBLEMA.

-ZA RAZLIKU OD RAČUNARA, LjUDSKI UM IMA OGRANIČENJA RADNE MEMORIJE ŠTO SU UOČILI NJUEL&SAJMON
I PRIMJETILI DA LJUDI MORAJU KORISTITI MENTALNE SKRAĆENICE ZA RJEŠAVANJE PROBLEMA – HEURISTIKE
(NEFORMALNE, INTUITIVNE, SPEKULATIVNE STRATEGIJE KOJE NEKADA DOVODE DO RJEŠENJA A NEKADA NE)

NJUEL&SAJMON HEURISTICI:
SREDSTVO-CILj stalno upoređivanje trenutnog sa ciljnim stanjem, smanjivanje udaljenosti između ta dva
RAD UNAPRIJED kreće se od početka i korak po korak ide ka cilju
RAD UNAZAD rješavač počinje od kraja, odnosno od rješenja i ide korak po korak unazad
SMISLI I PROVJERI rješavač prosto smišlja alternativna rješenja i usput provjerava da li dovode do cilja

8
 VRSTE PROBLEMA NA OSNOVU NAČINA RJEŠAVANJA
-U REALNOM ŽIVOTU NEMA ČISTIH PRIMJERA, PODJELU TREBA UZETI USLOVNO

GRINO: PROBLEMI ČIJE RJEŠAVANJE ZAHTJEVA:

1.RESTRUKTURACIJU ELEMENATA promjena strukture složaja elemenatâ problema (anagrami)

2.INDUKOVANJE STRUKTURE uviđanje relacija - strukture sadržaja (analogija, nastavi niz)

3.TRANSFORMACIJA analiza sredstava za ostvarenje cilja (hanojski tornjevi, palitelji šuma)

1. PROBLEMI ČIJE RJEŠAVANJE ZAHTJEVA RESTRUKTURACIJU ELEMENATA

npr.ANAGRAMI RESTRUKTURACIJA DATOG SLOŽAJA SLOVA, RJEŠAVA SE PUTEM POKUŠAJ-POGREŠKA;
PRETRAGA MENTALNOG LEKSIKONA
NOBLIČ: PROMJENOM POLOŽAJA JEDNE ŠIBICE TREBA DOBITI ARITMETIČKI TAČAN ZADATAK; UKLANJANJE
ŠIBICE NIJE DOZVOLJENO

-PRILIKOM RESTRUKTURACIJE ELEMENATA JAVLJA SE I SAMONAMETNUTO OGRANIČENJE - FUNKCIONALNA

FIKSIRANOST: IMLICITNA PRETPOSTAVKA DA JEDAN OBJEKAT/ELEMENT IMA SAMO JEDNU SVRHU ODNOSNO
FUNKCIJU, PRETHODNO ISKUSTVO NAS OMETA
npr. DVA KONOPCA: kante, ćebe i četke su služe za krečenje prostorije a ne kao sredstva za rješavanje problema

2. PROBLEMI ČIJE RJEŠAVANJE ZAHTJEVA INDUKOVANjE STRUKTURE / UVIĐANJE RELACIJA

-ZA RAZLIKU OD RESTRUKTRUIRANJA ELEMENATA OVDJE JE STRUKTURA DATA, POTREBNO JE PRONAĆI
ANALOGIJU IZMEĐU DATIH ELEMENATA, ŠTA POVEZUJE ELEMENTE?
npr.NASTAVI NIZ, IZBACI ULjEZA, ODD ONE OUT

STERNBERG: RJEŠAVANJE OVAKVIH PROBLEMA MOGUĆE JE SVESTI NA 4 KORAKA:

1. DEKODOVANjE: prvo je važno dekodirati/razumjeti značenja elemenata/korelata
2. ZAKLjUČIVANjE: uspostavljanje veze/relacije između prva dva elementa
3. MAPIRANjE: uključuje generalizovanje uspostavljenog pravila na druge elemente
4. PRIMJENA: uspostavljanje relacije između nedostajećeg elementa sa postojećim ili nemogućnost
primjene uspostavljenog pravila na nepripadajući element

PELEGRINO: DEKODOVANJE → POREĐENJE ELEMENATA → EVALUACIJA

3. PROBLEMI ČIJE RJEŠAVANJE ZAHTJEVA TRANSFORMACIJE

-ZA RAZLIKU OD PRETHODNA DVA, OVI PROBLEMI IMAJU TAČNO DEFINISANO I POČETNO STANJE I CILJ
-RJEŠAVANJE SE VRŠI PUTEM NIZA SUKCESIVNIH KORAKA KOJIMA SE SMANJUJE RAZLIKA IZMEĐU POČETNOG
STANJA I CILJA
-ANALIZA SREDSTAVA ZA OSTVARENJE CILJA:
1.IDENTIFIKACIJA TRENUTNOG I ŽELjENOG STANJA
2.IZBOR OPERACIJA ZA SMANJENJE RAZLIKA IZMEĐU TA DVA

9
 STRATEGIJE RJEŠAVANJA PROBLEMA
CIKLUS RJEŠAVANJA: identifikacija problema → definisanje prob. → oblikovanje strategije → organizovanje
informacija → raspodjela resursa → praćenje procesa → evaluacija rješenja

STRATEGIJA RJEŠAVANJA PROBLEMA: PODRAZUMJEVA OPŠTI PRISTUP RJEŠAVANJU KOJI ZA CILJ IMA
PROMJENU ODNOSA ELEMENATA KAKO BI DOŠLI DO INFORMACIJA NEOPHODNIH ZA RJEŠAVANJE

-ODSUSTVO STRATEGIJE EVENTUALNO DOVODI DO SLUČAJNOG RJEŠENJA, POKUŠAJ POGREŠKA

OPŠTE STRATEGIJE: ALGORITMI I HEURISTICI

ALGORITAM PREDSTAVLjA SKUP JASNO DEFINISANIH PROCEDURA/OPERACIJA KOJE SE PRIMJENJUJU U

STRIKTNO ODREĐENOM SLIJEDU.

IAKO ADEKVATNO PRIMJENJEN ALGORITAM UVIJEK DOVEDE DO TAČNOG RIJEŠENJA VEĆINU PROBLEMA NIJE
MOGUĆE TAKO RJEŠAVATI, ZA VEĆINU PROBLEMA JE NEMOGUĆE DEFINISATI SVE PARAMETRE I PROCEDURE,
SVAKODNEVNI PROBLEMI SU OBIČNO LOŠE STRUKTURISANI NEMA SIGURNIH TAČNO-NETAČNO NEGO MANJE ILI
VIŠE TAČNO, ALGORITIMI ODUZIMAJU MNOGO VREMENA I KOGNITIVNIH RESURSA

HEURISTICI MENTALNA PREČICA, INTUITIVNA ODLUKA. ZDRAVORAZUMSKO PRAVILO NAMJENJENO

POVEĆANJU VJEROVATNOĆE RJEŠAVANJA PROBLEMA. MOGU ALI NE MORAJU DOVESTI TAČNOG RJEŠENJA ALI
VODE DO TRENUTNO OPTIMALNOG, NE OPISUJU NAČIN RJEŠAVANJA. OGRANIČENJE RADNE MEMORIJE
ONEMOGUĆAVA ISTOVREMENO RAZMATRANJE VIŠE OD NEKOLIKO KOMBINACIJA

ANALIZU (raščlanjivanje na manje cjeline) ILI SINTEZU (sastavljanje elemenata); A SAMI MISAONI PROCES MOŽE
BITI DIVERGENTAN (generisanje što više mogućih rješenja) ili KONVERGENTAN (sužavanje višestrukih
mogućnosti na najvjerovatnije rješenje)

RJEŠAVANjE PROBLEMA ODREĐIVANjEM PARCIJALNIH CILjEVA RAŠČLANjIVANjE PROBLEMA NA

POTPROBLEME, ODNOSNO NA MEĐUFAZE U RJEŠAVANJU TZV. PARCIJALNE CILjEVE
-ODREĐIVANjEM PARCIJALNIH CILJEVA SUŽAVAMO PROSTOR PROBLEMA (SKUP SVIH MOGUĆIH PRISTUPA
RJEŠENjU PROBLEMA I PARCIJALNIH CILjEVA) SAMIM TIM BRŽE DOLAZIMO DO RJEŠENjA
-HEURISTIK JE POZNAT I KAO ANALIZA SREDSTAVA ZA OSTVARENJE CILJA
RJEŠAVANjE PROBLEMA ZASNOVANO NA ANALOGIJAMA ODNOSNO NA PRIMJENI POSTUPAKA KOJI SU SE PRI
RJEŠAVANJU RANIJIH PROBLEMA POKAZALI KAO USPJEŠNI
-USLOV ZA USPJEH JE UVIĐANJE ANALOGIJA DVA PROBLEMA I PRISJEĆANJE NA RANIJE RJEŠENJE, U VELIKOJ
MJERI ZAVISI OD INFORMACIJA IZ DUGOTRAJNE MEMORIJE; TRANSFER STAROG ISKUSTVA

GIK&HOLIOUK DOŠLI DO ZAKLJUČKA DA DO SPONTANOG UVIĐANJA DOLAZI RIJEĐE NEGO ŠTO SE OČEKUJE.
NALAZI UPUĆUJU DA UKOLIKO ISPITANICI PRETHODNO PROČITAJU PRIČU KOJA SADRŽI ANALOGNI PROBLEM I
RjEŠENJE, TEK UZ SUGESTIJU DA MOGU PRIMJENITI POMENUTO RJEŠENJE USPJEŠNOST RJEŠAVANJA NOVOG
PROBLEMA ZNATNO RASTE. exp.priče o tvrđavi i o tumor/laser
-JEDAN OD RAZLOGA JE ŠTO NE UVIDIMO ANALOGIJU IZMEĐU IZOMORFNIH PROBLEMA (ISTA FORMALNA
STRUKTURA, RAZLIČITI ELEMENTI TJ. SADRŽAJ)
-OPASNOST OD FUNKCIONALNE FIKSIRANOSTI KOJA OMETA UVIĐANJE ANALOGIJE
-DA BI SE UVIDJELA ANALOGIJA NEOPHODNA JE ŠEMA KOVERGENCIJE, ODNOSNO UVID O ZAJEDNIČKIM
ELEMENTIMA RJEŠENJA KOJI MOGU DA SE PRIMJENE NA NOVI PROBLEM
-NA OSNOVU RJEŠENJA RANIJIH SLIČNIH PROBLEMA GRADIMO JEDNU OPŠTU SLIKU RJEŠAVANjA

10
 EKSPERTSKO MIŠLjENjE
ČEJS&SAJMON: SU PODELILI ŠAHISTE U 3 KATEGORIJE I PRIKAZALI IM ŠAHOVSKE POZICIJE FIGURA KOJE SU
TREBALI REPLICIRATI. AKO SU POZICIJE IMALE SMISLA, EKSPERTI SU BRŽE I TAČNIJE REPRODUKOVALI, DOK KOD
BESMISLENIH POZICIJA NIJE BILO RAZLIKE. ŠAHOVSKI MAJSTORI SU U STANJU DA OSMISLE ODNOS IZMEĐU
FIGURA I DA KOMPLETNU POZICIJU TRETIRAJU KAO JEDINSTVEN SKLOP, ČIME SU SMANJILI BROJ ELEMENATA ZA
PAMĆENJE ODNOSNO RASTERETILI OPERATIVNU MEMORIJU

DE GRUT: NALAZI NjIHOVE STUDIJE NISU POTVRDILI POČETNU PRETPOSTAVKU DA SU MAJSTORI USPJEŠNIJI JER
RAZMATRAJU VEĆI BROJ POTEZA UNAPRED

ŠAN&ANDERSON: ISPITUJU RAZLIKE U USPJEŠNOSTI U POSTAVLJANJU NACRTA EKSPERIMENTA. DOBIJENI

NALAZI UKAZUJU NA GRADACIJU EKSPERTSKOG MIŠLJENJA I NAČINA NA KOJI EKSPERTI POSTAVLJAJU I
REŠAVAJU PROBLEM

-EKSPERTSKO MIŠLJENJE JE MOGUĆE RASLOJITI NA OPŠTA NAČELA I SPECIFIČNA ZNANJA. OBA SPADAJU U DOMEN
ISKUSTVA I NE ZAHTJEVAJU POSEBNE KOGNITIVNE SPOSOBNOSTI
-JEDNA OD ODLIKA EKSPERTSKOG MIŠLJENJA JE UOČAVANJE RELEVANTNIH ASPEKATA FENOMENA KOJI JE
PREDMET EKSPERTIZE, ONO SE ZASNIVA NA ISKUSTVU I KUMULIRANOM ZNANJU

ČI,GLEJZER&RIZ: DAJU SERIJU PROBLEMA IZ FIZIKE FIZIČARIMA POSTDIPLOMCIMA I STUDENTIMA KOJI SU IMALI
SAMO KURS IZ MEHANIKE I ZAHTEVAJU OD NJIH DA IH KLASIFIKUJU. POSTDIPLOMCI SU KATEGORISALI NA
OSNOVU PRINCIPA MEHANIKE, A STUDENTI NA OSNOVU NEBITNIH SLIČNOSTI. AUTORI PRAVE ANALOGIJU SA
DUBINSKOM I POVRŠINSKOM STRUKTUROM U JEZIKU. EKSPERTI SU OSJETLJIVI NA DUBINSKU STRUKTURU
PROBLEMA TJ. NA ODNOSE ZASNOVANE NA ODREĐENIM PRINCIPIMA, A NE NA POJAVNIM SLIČNOSTIMA
(POVRŠINSKA STRUKTURA)

ČI,GLEJZER&RIZ: POSTAVLJAJU ISTRAŽIVANJE SA TRI GRUPE ISPITANIKA OD KOJIH SE ZAHTJEVA DA KLASIFIKUJU

PROBLEME IZ FIZIKE. REZULTATI POKAZUJU DRAMATIČNU RAZLIKU; KLASIFIKACIJE EKSPERATA SU DOSTA SLIČNE
I SADRŽE MANJI BROJ KATEGORIJA. NASUPROT TOME, KLASIFIKACIJE NEEKSPERATA SADRŽE VELIKI BROJ
KATEGORIJA, A MEĐU KLASIFIKACIJAMA NEMA SLIČNOSTI, NE POSTOJI JASAN PRINCIP KLASIFIKACIJE: ONA JE
NAJČEŠĆE NEMOTIVISANA, ILI JE MOTIVISANA NEBITNIM ODLIKAMA PROBLEMA.

11
 KREATIVNOST
KREATIVNOST – U NAJŠIREM SMISLU, POD KREATIVNOŠĆU PODRAZUMJEVAMO PROCES STVARANJA NEČEGA
ORIGINALNOG I VRIJEDNOG

TEHNIKE ISPITIVANjA SE UGLAVNOM OSLANjAJU NA VOLASOV ČETVOROFAZNI MODEL:

1. PREPARACIJA
2. INKUBACIJA faza u kojoj se ne radi direktno na problemu
3. ILUMINCIJA posljedica inkubacije, iznenadno javljanje ideje, kao uviđanje, kvalitativni skok
4. VERIFIKACIJA

U MNOGIM SLUČAJEVIMA, NEUSPJEH JE POSLJEDICA FIKSACIJE NA ODREĐENE ELEMENTE PROBLEMA I

POGREŠNE NAČINE RJEŠAVANJA. ČESTO, TEK PROMJENOM REFERENTNOG OKVIRA DOLAZIMO DO RJEŠENJA
(reinterpretacija elemenata od kojih se sastoji problem). IMAJUĆI TO U VIDU, MOŽEMO SE UPITATI KAKO
DOLAZI DO PROMJENE REFERENTNOG OKVIRA. NEKI AUTORI SMATRAJU DA JE NEOPHODNA INKUBACIJA TJ.
NESVJESNA OBRADA KOJA DOVODI DO REŠENJA.

PERKINS: NOVI UVID U PROBLEM ZASNOVAN NA KOGNITIVNIM PROCESIMA KOJE KORISTIMO I U

SVAKODNEVNOM ŽIVOTU

1. USMJERENO PRISJEĆANJE - selektivno pobuđivanje znanja i iskustva u okviru zadatih ograničenja

2. UOČAVANjE BITNIH ASPEKATA - pregledom veće količine materijala moramo da uočimo bitne aspekte
problema
3. NOVO VIĐENjE POZNATOG - reinterpretacija poznatih stvari i odnosa, njihovo viđenje iz drugačije
perspektive iz koje se uočavaju nove odlike i mogućnosti

PERKINS: KREATIVNI ČIN NE PRETPOSTAVLJA POSEBNE KOGNITIVNE MEHANIZME, NITI UKLJUČUJE PROCESE
KOJI SE NE JAVLJAJU U DRUGIM MENTALNIM AKTIVNOSTIMA

BARON: OSOBINE LIČNOSTI KREATIVNIH LjUDI OTVORENOST ZA NOVA ISKUSTVA, INTUICIJA,

NEKONVENCIONALNI NAČIN MIŠLjENjA

GARDNER: POJEDINCI IMALI MALO POTPORE U DETINJSTVU, NISU IMALI BLIZAK ODNOS SA RODITELJIMA, ALI
IMALI EMOTIVNU I/ILI INTELEKTUALNU PODRŠKU U VRIJEME PROBOJA

KREATIVNOST, LUDILO I ŠIZOTIPIJA

-POZITIVNA KORELACIJA IZMEĐU KREATIVNOSTI I ŠIZOTIPIJE (ali i konzumiranje P.A.S.)

-ŠIZOTIPIJA: KARAKTERISTIKA LIČNOSTI KOJA OPISUJE TENDENCIJU KA DOŽIVLJAJIMA SLIČNIM ONIMA KOJI SE
POJAVLJUJU U PSIHOZI A NA NEPATOLOŠKOM NIVOU

-KREATIVNE POJEDINCE ODLIKUJU TENDENCIJA KA DOŽIVLjAVANjU NEOBIČNIH ISKUSTAVA, SINESTEZIJA,

MANIJA, ČUDNO MIŠLjENjE

-KOGNITIVNA DEZINHIBICIJA: DIVERSIFIKOVANAN/DJELIMIČNO RASUTA PAŽNJA KOJA OMOGUĆAVA POJAVU

SLOBODNIH ASOCIJACIJA I IRACIONALNOG MIŠLjENjA. IZBJEGAVA SE FOKUS NA POSTOJEĆEM ISKUSTVU A
POJAČAVA FOKUS NA SADAŠNjI MOMENAT

KIBERNETIČKI MODEL KREATIVNOSTI I ŠIZOTIPIJE: KREATIVCI SE ODLIKUJU PSIHIČKIM SISTEMIMA SA

POVEĆANOM KOLIČINOM ENTROPIJE (HAOSA) KOJI SPREČAVA POJAVU RIGIDNIH ODGOVORA A OLAKŠAVA
NEOBIČNE I IDISINKRATIČNE REAKCIJE. ALI, AKO JE ENTROPIJA SUVIŠE VISOKA, ONDA KREATIVNOST PADA A
POVEĆAVA SE VJEROVATNOĆA POJAVLJIVANJA PSIHOPATOLOGIJE

12
 TESTOVI KREATIVNOSTI
-VEĆINA TESTOVA JE ZASNOVANA NA RAZLICI DVA TIPA MIŠLJENJA ZA KOJE SE PRETPOSTAVLJA DA STOJE U
OSNOVI KREATIVNOG MIŠLJENJA:
1. KONVERGENTNO (UOČAVANJE ZAJEDNIČKOG U OKVIRU NAOKO NEPOVEZIVIH ELEMENATA)
2. DIVERGENTNO (ODSTUPANJE OD UOBIČAJENOG VIĐENJA STVARI I UOČAVANJE NOVIH MOGUĆNOSTI I
ZNAČENJA)
-KONVERGENTNO I DIVERGENTNO NIJE DIHOTOMIJA, VEĆ JE U PITANjU KONTINUUM

GILFORD: VJERUJE DA JE KREATIVNOST ZASNOVANA NA DIVERGENTNOM MIŠLjENjU KOJE SE MANIFESTUJE U

NOVOM VIĐENjU UPOTREBE RANIJE POZNATOG OBJEKTA
KONSTRUIŠE TEST DIVERGENTNE PRODUKCIJE, OTVORENA PITANjA U KOJIMA SE OD ISPITANIKA TRAŽI DA
npr.NABROJI NOVE NAČINE UPOTREBE POZNATOG OBJEKTA, DA OD GEOMETRIJSKIH FIGURA NAPRAVI NOVI
OBLIK itd... INDIKATOR: FREKVENCIJA I ORIGINALNOST ODGOVORA
npr.na koje sve načine možemo iskoristiti ciglu ili vješalicu

MEDNIK: POLAZI OD TOGA DA SE KREATIVNOST MANIFESTUJE U NALAŽENjU NOVIH VEZA MEĐU POJEDINIM
ELEMENTIMA ILI IDEJAMA, ODNOSNO PUTEM KONVERGENTNOG MIŠLjENjA
TEST UDALjENIH ASOCIJACIJA VEĆI BROJ SKUPOVA OD PO 3 RIJEČI, TREBA NAĆI ČETVRTU KOJA IM NA NEKI
NAČIN PRIPADA, UOČAVANjE ZAJEDNIČNOSTI. INDIKATOR: BROJ TAČNIH ODGOVORA
npr. stado, vuk, runo → ovca

TEST DIVERGENTNE PRODUKCIJE UVIJEK POZITIVNO KORELIRA SA KREATIVNOŠĆU, DOK TO NIJE UVIJEK SLUČAJ
SA TESTOM UDALjENIH ASOCIJACIJA

AMABILE: SMATRA DA PROCJENA KREATIVNOSTI TREBA DA BUDE ZASNOVANA NA ODLIKAMA PROIZVODA, A NE

NA ODLIKAMA POJEDINACA ZA KOJE SE PRETPOSTAVLJA DA SU KREATIVNI.
TEHNIKA KONSENZUALNE PROCENE ODREĐENI PROIZVOD SE MOŽE SMATRATI KREATIVNIM (originalnim i
vrijednim) AKO SE EKSPERTI IZ DATE OBLASTI SLOŽE SA TIME; INTERSUBJEKTIVNA SAGLASNOST, REJTING
METODA

STUDIJE SLUČAJA STVARAOCI SAMI KROZ IZVJEŠTAJ OPISUJU KAKO JE DOŠLO DO IZNENADNOG UVIĐANjA
ODNOSNO DO NEKOG OTKRIĆA ILI DJELA. IZVJEŠTAJI SU OBIČNO U SKLADU SA ČETVOROFAZNIM MODELOM,
MEĐUTIM POSTOJE IZVJEŠTAJI KOJI POKAZUJU DA NEKADA NEMA SVE ČETIRI FAZI, ANEKADA I NISU REDNO
POREĐANE (VAJSBERG)
-NE TREBA ZANEMARITI DA PRILIKOM PISANjA IZVJEŠTAJA DOLAZI DO SAMOPROCJENE, SAMIM TIM I MOGUĆEG
IZOSTANKA OBJEKTIVNOSTI, ULjEPŠAVANjE PROŠLOSTI, A SVAKAKO JE I OD ZNAČAJA VREMENSKA DISTANCA
IZMEĐU PISANjA I STRVARANjA.
-VELIKI BROJ UVIDA UOPŠTE NIJE ZASNOVAN NA VERBALNOM KODU, DA LI VERBALNI IZVJEŠTAJ ZAISTA
ADEKVATNO MOŽE OPISATI KAKO JE DO UVIDA DOŠLO?

13
 SUĐENjE I ZAKLjUČIVANjE
-SUĐENJE I ZAKLJUČIVANJE SU OBLICI MIŠLJENJA

-DOK MIŠLJENJE NE MORA IMATI CILJ, MOŽE BITI SAMO DIFUZAN TOK MISLI, RJEŠAVANJE PROBLEMA IMA CILj
→ RJEŠENjE A SUĐENjE IMA CILj ODNOSNO ISHOD → SUD

LOGIČKI: SUD JE ISKAZ KOJIM SE NEŠTO TVRDI ILI PORIČE O NEPOSREDNO DATOM, A POSJEDUJE ISTINOSNU
VRIJEDNOST

LINGVISTIČKI: SUD JE MISAO IZRAŽENA REČENICOM

PSIHOLOŠKI: SUĐENJE JE VRSTA MIŠLjENjA A SUD JE ISHOD TOG PROCESA

SUD JE MISAO ISKAZANA REČENICOM, KOJOM SE TVRDI ILI PORIČE NEŠTO O NEPOSREDNO DATOM, I MOŽE BITI
ISTINITO ILI NEISTINITO

-AKO JE NEPOSREDNO DATO ISTINOSNA VRIJEDNOST SE MOŽE LAKO UTVRDITI (npr. stolica je plava)

-PREDMET SUĐENjA MOŽE BITI SVE ŠTO NAS OKRUŽUJE, UKLjUČUJUĆI I UNUTRAŠNjA STANjA

-SUDOVI NISU: PITANjA, RETORIČKA PITANjA, OBAVJEŠTENjA, POZDRAVI, NALOZI…

PRISTUP MIŠLjENjU/SUĐENjU
NORMATIVNI PRISTUP: FORMALNA LOGIKA,PARADIGMATIČNI SLUČAJEVI

-PROPISUJE OPŠTA PRAVILA LOGIČKI ISPRAVNOG, VALjANOG REZONOVANjA, ODNOSNO KAKO TREBA MISLITI

-ZANEMARUJE SADRŽAJ I KONTEKST (silogizam: svi ljudi su žabe → Sokrat je čovjek → Sokrat je žaba)

EMPIRIJSKI / DESKRIPTIVNI PRISTUP: KAKO U STVARI STVARNO MISLIMO

- LOGIČKA PRAVILA NISU NUŽNA: ODLUČUJEMO I PUTEM INTUITIVNE PROCJENE, TA PRAVILA NISU NI
DOVOLjNA: VAŽAN JE I SADRŽAJ I KONTEKST

-LjUDI ODSTUPAJU OD RACIONALNOSTI ALI UGLAVNOM NISMO IRACIONALNI VEĆ OGRANIČENO RACIONALNI

EMPIRIJSKA ISTRAŽIVANjA SUĐENjA

1. ZADATAK VERIFIKACIJE: STIMULUS JE SUD, ODNOSNO ISKAZ; ISPITANIK ODGOVARA DA LI JE ISKAZ ISTINIT
ILI NE; MJERI SE RT I PROPORCIJA GREŠAKA
2. ZADATAK KATEGORIZACIJE: ISPITANIK KLASFIKUJE PONUĐENE STIMULUSE PREMA ODREĐENOM
KRITERIJUMU
3. ZADATAK PROCJENjIVANjA: NA SKALI PROCJENE ISPITANIK PROCJENJUJE DATE STIMUlUSE PREMA
ODREĐENOM KRITERUJUMU (npr.estetska procjena ili reprezentativnost)
4. ZADATAK JEZIČKE PRODUKCIJE: ISPITANIK TREBA PRODUKOVATI ODREĐENI BROJ SUDOVA O DATOM
POJMU, ZATIM SE MATERIJAL ANALIZIRA PO RELEVANTNIM PARAMETRIMA

ZA 1 SE MJERI RT ZA 2,3,4 SE NE MJERI RT, VAŽNIJI JE PROCES

14
 EFEKAT SIMBOLIČKE DISTANCE
-EFEKAT DISTANCE: UKOLIKO JE RAZLIKA/DISTANCA IZMEĐU DVA STIMULUSA KOJI SE POREDE VEĆA,
ODLUKA/SUD O TOME DA SU STIMULUSI RAZLIČITI JE BRŽA

-EFEKAT SE IZ ČULNOG DOMENA PRENEO NA SIMBOLIČKI → EFEKAT SIMBOLIČKE DISTANCE, ZASNOVAN JE NA

MENTALNIM MANIPULISANJEM SIMBOLIMA TJ. PREDSTAVAMA SAČUVANIM U DUGOTRAJNOJ MEMORIJI

KOSLIN: EKSP. SA MENTALNOM VIZUALIZACIJOM prolaženje kroz mentalnu mapu ostrva

PAIVIO: EKSP. SA VIZUALIZACIJOM ANALOGNOG ČASOVNIKA odrediti u kom paru brojčano zapisanog vremena
kazaljke zaklapaju manji ugao npr. 2:45 brže od 3:20

MOJER: upoređivanje veličine životinja, kraće RT kada su veće razlike između životinja miš/slon brže od
mačka/pas. MEĐUTIM, ODNOS IZMEĐU RT ODNOSNO VREMENA DONOŠENjA SUDA I RAZLIKE U VELIČINI
OBJEKATA NIJE LINEARAN. NAIME, BRZINA DONOŠENJA ODLUKE NE ZAVISI SAMO OD RAZLIKA U VELIČINI VEĆ I
OD TOGA U KOM DELU SIMBOLIČKOG KONTINUUMA SE VRŠI POREĐENJE. UKOLIKO SU RAZLIKE MEĐU
OBJEKTIMA VELIKE, VREME REAGOVANJA ĆE BITI KRAĆE, ALI ĆE RAZLIKE U VREMENU REAGOVANJA U TOM
DELU KONTINUUMA BITI MALE I OBRNUTO. MIŠ/SLON > MAČKA/PAS,

EFEKAT SEMANTIČKE KONGRUENTNOSTI

EFEKAT SEMANTIČKE KONGRUENTNOSTI: PORED SIMBOLIČKE DISTANCE NA BRZINU DONOŠENjA SUDA UTIČE I
ZNAČENjSKA KOMPONENTA ODNOSNO SEMANTIČKI OKVIR IZVEDEN IZ NAŠEG ZNANjA USKLADIŠTENOG U
DUGOTRAJNOJ MEMORIJI

-DONOŠENJE SUDA ĆE BITI BRŽE UKOLIKO JE PROCENJIVANA DIMENZIJA KONGRUENTNA TJ. UKOLIKO JE U
SAGLASNOSTI SA ODGOVARAJUĆOM SEMANTIČKOM DIMENZIJOM

BENKS I SARADNICI: PRIKAZALI DVIJE TAČKE SA ISTOM VERTIKALNOM UDALJENOŠĆU, U JEDNA OPCIJI SU IH
SPOJILI VERTIKALNIM LINIJAMA ODOZDO (da liče na balon) A U DRUGOJ SPOJILI ODOZGO (da liče na jo-jo).
KRAĆI RT NA PITANjE KOJI JE BALON VIŠI NEGO NA KOJI JE BALON NIŽI? ODNOSNO KOJI JE JOJO NIŽI U ODNOSU
NA KOJI JE VIŠI.

-DA JE NA RT UTICALA SAMO VERTIKALNA UDALjENOST NE BI POSTOJALA RAZLIKA, ALI JE OČIGLEDNO

15